Regeln fuer die Texterfassung 03/2001
not necessary
Hebdomas.
transversumDiaphragma.
conventionalis.
Seqvestrumseqvestratio, sive voluntaria, sive contentiosa judicialis et necessaria Vid. Depositum.
Sermonis materiale est vox articulata; formale, vis significandi imagines rerum intellectu conceptas, et omnia, qvae intellectu cognovimus, aut voluntate daecrevimus.
Sermo cum literis exprimitur, dicitur scriptura. cum cantu et harmonia, dicitur cantus.
Sermocinationemdialogismum vocant rhetores, cum vel in ipsa oratione solenni fingimus nos loqvi cum aliis; vel etiam sermonem cum aliis jungimus.
Reptile.
Servitus est vel personarum, vel rerum.
Servitus personarum, jus personae, qvo ei persona servit. Dicitur etiam servitus hominum, est qve vel aeconomica, servitus in specie sic dicta, qva servus hero servit; vel civilis.
Servitus personalis oeconomica est, qvando qvis est sub dominio despotico, nec exeqvi potest, qvod forte cuperet, nisi consentiente domino: Et huic servituti opponitur libertas personalis, qvae excludit heri imperium.
Servitus civilis est, qva omnes cives seu totus populus sub dominio regis barbarici est, adeoque non est sui juris et potestatis, licet singulae personae sint liberae et ingenuae: et huic opponitur libertas civilis.
Servussine libertate est, qvi in postessione domini est. Recte itaqve Aristoteles definivit servum, qvod sit possessio et instrumentum domini animatum, practicum et logicum. Possessio est, qvia non est sui juris, sed pars bonorum domini; instrumentum, qvia illo ad omnia negotia utitur dominus; animatum, qvia usui vitae qvotidianae
seu rationale, qvia utitur ratione in mandatis exeqvendis; separabile deniqve, qvia absente etiam domino operari potest.
Servus alius est jure naturae. alius jure gentium et civili.
Servus jure natura est, qvi prae impotentia mentis nec familiam regere potest; interim robore corporis pollet, et alii parere potest, seque illi in potestatem tradit, ut regatur et sustentetur. Et talem serrum definit Aristoteles, qvando dicit serves natura fieri. Nec tamen hi servi sunt statim actu servi.
Servus jure gentium et civili est, qvi domino alteno subjicitur contra naturam, ceu loqvuntur JCti: qvia naturam putant omnes posuisse extra servitutem, si considerentur extra corruptionem congenitam.
Servus nativitate dicitur, qvi nascitur ex serva, qvia partus seqvitur uterum seu matrem.
Servus captivitate dicitur, qvi bello capitur, et jure gentium fit mancipium ejus,
Servus adscriptitius, qvi glebae vel terrae alicui colendae perpetuus est addictus, et ad annuam pensionem praestandam alligatus.
Servus publicus, cujus
Servus jure civili, qvi aut pretio accepto libertatem vendit, aut aut ad metalla, bestias et triremes damnatur, et dicitur servus paena.
Servitus qvomodo solvatur, dicunt Jcti: nempe aut manumissione, qvae fit sive per vindictam, sive per testamentum; aut praescriptione: aut etiam aliqva dignitate. Qvi manumissi erant, dicebantur libertini, qvorum patronus erat manumittens.
Servitus si de rebus dicitur, est servitus in rem et jus, qvod qvis vel in re, vel ex re sua alteri constituit: jus serviendi in re aliena alteri ad usum concessum: estque vel personalis, vel realis.
Servitusrerum personalis est, qvae finitur morte ejus, cui debetur, et est, in qva res servit personae, ut ususfructus, usus, habitatio in alienis aedibus.
Servitus rerum realis dicitur etiam servitus praediorum et pradialis, et est jus praediis inhaerens, qvo lieet in alieno praedio id agere, qvod alteri non licet,
Servitus rerum realis est vel rustica, vel urbana.
Servitus rustica ab alieno praedio debita nostro praedio rustico,
Servitus urbana aedificiis inhaeret et habitationi Inservit, ut servitus tigni immittendi, stillicidii, altius tollendi, prospectus, luminis.
urina. pars sanguini adhuc permixta vel in sudorem transit, et excernitur per poros totius corpotis; vel in vapores rarefactione resolvitur ex corpore ex cute exhalantes: vel per foramina lacrymalia ad internum oculi angulum erumpit et dicitur lacryma.
sedere est gubernare: sicuti stare, pugnare vel laborate.
semistertius, est numus argenteus, qvi valebat 2 1/2 assibus, et erat qvarta pars denarii. Scribebatur hoc modo HS. vel H S. Horum festertiorum 100. valebant 2 1/2 coronatis: 400. sestertia erant mina seu libra argenti, id est, 10 coronati: 1000. sestertia valcbant 25, coronatis, et
As.
Sextulasextela, est sexta pars unciae.
certus, ut masculinus et femineus; vel promiscuus, ut in androgyno.
Siccitas rebus dat consistentiam, et cohibet fluxibilitatem humoris, adeoque indurat, exasperat et firmat.
Siccumigneum, qvod absumit humores; vel serrestre, qvod non absumit, sed continet: item vel calore, et fit humido extractos vel frigore, et fit humido
Didrachmum, qvasi duo denarii: hoc est 8. numi sestertii. Vid. As et Moneta.
Siclus sanctuarii erat valore dimidii imperialis, et dicitur Stater Matth. XVII. 27.
Magnes.
Sigillare
actusActus.
Signata materia
vocis, vel rei.
Significatio vocis seu verbi est vis et potestas ejus ad significandum.
Significatio rerum est ex ipsis rebus sine ministerio verborum.
Significans
Significatorpromissor, ad qvem dirigitur.
Signum est 1. vel necessarium et infallibile, qvod scientiam parit, et dicitur non necessarium, et tamen verisimile, qvod vocant Physicum et naturale, qvod vi naturae suae aliqvid repraesentat, ut fumus ignem; vel proaereticum et arbitrarium, qvod pro arbitrio vel consuetudine imponitur rei, sic hedera notat vinum vendibile. (3) vel divinum, humanum, per homines constitutum, ut voces diversarum linguarum. (4) vel seu significativum tantum. vel et exbibitivum, qvod aliqvi vocant practicum. Sic iris tantum notat gratiam; sacramenta autem simul signant et exhibent gratiam: vel (5) formale, qvod sine sui cognitione signat, ut species objecti repraesentativi; vel instrumentale, qvod prius cognitum deducit nos in cognitionem alterius,
manifestativum seu notificans, vel commonefactivum seu absignans, ceu est theoreticum. vel practicum, qvod aliqvid efficit. (8) vel rememor ativum praeteritorum, ut iris signum facti diluvii vel demonstmtivum praesentium ut fumus ignis; vel prognosticum futurorum, ut cometa tristium eventuum. (9) vel
Signa suppositiva vocantur, qvae stant pro aliis: sicuti manifestativa significant ipsa.
Signatum
Significatio
Signatio
Signaastronomis dicuntur XII. imagines in Zodiaco
Signa haec sunt vel cardinalia, ut non cardinalia. ceu sunt reliqva, et distinguuntur in fixa et in communia.
Signa fixa sunt, qvae pone subseqvuntur cardinalia, inqve qvibus
Signa communia sunt, qvae post fixa seqvuntuur, et sunt
Signa Zodiaci praeterea multis aliis modis distingvuntur, ut patet ex subjectis delineationibus.
Signa Zodiaci continent aliqvas stellas peculiari nomine notatas. Sic in byades seu succulae, et inter illas Palilicium seu Lampadias; in dorso. 7. Plejades, Vergiliae, seu Atlantides. Ante pedem Castoris (qvi est unus ex Propus vel Tropus, stella informis prope tropicum circulum. In pectore praesepe, vocatum nebulosae, qvas tubo optico deprehenderunt esse aggeriem stellarum minurissimarum, qvarum duo aselli. In pectore regulus, basilicus seu cor leonis. In sinistra spica vindemiator seu lanx dicitur borcalis. altera australis. In Antares, qvasi vicarius Martis; nempe corscorpionis. In urna. mantellum et diluvium. In duplex fascia, qva colligatur piscis australis cum boreali.
Exemplar.
Similia dicuntur et illa, qvae eandem habent definitionem, Et sic Christus in humanitate nobis similis est. Dicuntur autem simimiliae in essendo. Sunt etiam similia in repraesentando, qvem ad modum homo repraesentat Deum et species objectum.
Similis res si sumitur pro simili, dicitur Metaphora.
dissimilares et organicae.
Similares partes in alias sibi
homogentae partes earumque vulgo numerantur 9. in corpore humano, nempe caro, ossa, cartilago, ligamentum, chorda seu tendo, nervus, vena, arteria, panniculus seu membrana. Qvibus adduntur pinguedo, medulla, unguis, pili, humores. Vid. singu. la suis locis.
Ambitus.
Simoniacusres spiritualis sit sive per se talis, ut officium ecclesiasticum, dona spiritualia applicans: sive propter aliud, ut praebendae et beneficia ecclesiastica.
Ad simoniam pertinent turni et turnorum lucra, in Concil. Trid. sess. 24. cap 14.
Simplex est vel absolutae simplicitatis, vel comparatae.
Simplex absolutae simplicitatis est omnis compositionis expers, sive positiva simplicitate, qvae dicit indivisibilitatem perfectionis, ut Deus; sive praecisiva, qvae dicit indivisibilitatem abstractionis, ut transcendentia, qvae qvidem in se non sunt composita, cum alio tamen possunt ingredi compositionem: et huc pertinet punctum mathematicum.
Simplex comparatae et restrictae simplicitatis est, qvod qvidem non omnem, sed tamen aliqvam compositionem in certo genere excludit: sic angeli, animae, forma, materia prima, accidentia, sunt simplicia respectu corporum, qvia non componuntur ex re et re, sed ratione essentiae sunt puri actus. Interim respectu Dei non sunt simplicia: sic elementa, qvia non sunt mixta corpora, dicuntur simplicia; sed qvia constant ex materia et forma, hoc respectu dicuntur composita. Vid. Compositum.
Simplex etiam dicitur aliqvid vel per negationem compositionis, ut Deus; vel per negationem perfectionis, ut materia prima.
Simplicitas
Simpliciterdictum est, qvo res absolute talis pronunciatur: Sed dictum secundum qvid est,
Simul sunt vel tempore, ut loco, ut plures in eodem templo; vel natura, ut subjectum et propria; vel dignitate.
SimultasConnexa.
Mendacium.
Simulatus contractus dicitur in judiciis, cum in specie et expressim aliqvid agimus, justa causa praetensa, qvod tacite agimus illicitum.
Individuum.
Singulare si est in praedicamento substantiae, vocatur suppositum seu substantia prima. Si illud suppositum est in tellectuale, dicitur Persona.
Singulare Aristoteles vocat hoc
aliqvid, et Individua.
Singularia in nulla considerantur disciplina,
Sinus est vel rectus, vel versus, vel sinus complementi.
Sinus rectus supra diametrum aeqvali ubique distantia ducitur: ut si est diameter E F G. sinus ejus rectus est A B. qvi notat angulum AF D.
Sinus versus dicitur etiam sagitta, et est linea ex medio chordae versus arcum producta, ut B D.
Sinus complementi dicitur etiam sinus rectus secundus, et complet arcum qvadrantis, Sic A I. est sinus complementi qvadrantis circuli E A D. et notat angulum A F B.
Sinus physicis est, qvod est intra pectoris et brachiorum complexum.
Sinus in geographicis est mare utrinque littore interceptum: In tabulis vulgo dicitur Golso.
Sinus alii sunt majores, ut mare mediterraneum, sinus Codanus seu mare Balthicum, minores.
Fames.
positionem, puta partium.
ebrietas.
solitudo, sicuti vita socia monasticae.
Socia causacausa solituria.
In Politicis societasdomestica, aut civilis et publica.
Societas domestica
Aristoteli est secundum naturam qvotidiani usur gratia constituta, et dicitur familia, i. e. plures personae potestati
conjugalis seu paterna seu herilis seu
Societas civilis
est aut comica et pagana, qvae ex pluribus domibus oritur; qvo pertinet societas consanguineorum, nempe agnatorum, cognatorum et affinium; aut integra respub.
Societas privata
est contractus de fortunis et operis ad communionem lucri et damni factus. Graeci vocant societas leonina.
Sociivel communiter aliqvid possident, vel in communione aliqvid agunt.
Sodalitia
Planeta.
SolidumStereoma. Inde Stereometria, qvae est pars geometriae de corporibus solidis, ceu sunt pyramis, prisma, conus, cylindrus. Vid. Fig. XIII. XIV. usque ad Fig. XXIX. Vid. Corpus.
Solidi extremum est superficies.
Solidi latera dicuntur hedrae, et inde corpus dicitur tetraedrum, octaedrum etc.
Barbarismus.
Soloecismus est etiam mathematicus, ut pschdographia; ethicus, ut vitiosa actio; rhetoricus, ut vitiosus gestus.
Solstitia duo sunt: unum astivum, cum brumale, cum
De solstitiis et eqvinoctiis
Item:
Item:
Fallatiarum sulutio.
Solutio etiam est actus, qvo debitor liberatur ab obligatione, qva creditori est devinctus. Qvod si solutio non fit re, sed verbis, dicitur acceptilatio.
Solutionis instrumentum dicitur chirographum seu antapocha.
Solutae pecuniae professioapochae, qva contingit liberatio.
Soluta oratio
vigilia, nempe cessatio sensus communis et sensuum externorum, ad spiritus animales instaurandos.
Somni causa est, qvod spiritus animales
Somnus cum morbo Vid. Lethargus.
Somno accidunt insomnia seu somnia, Somnia vel sunt divina, vel naturalia. item vel significantia, vel non significantia.
Ubi notetur, qvod, si corpora sunt magis solida et praeterea cava, major et clarior edatur sonus, qvia meatus in iis sunt arctiores, et aer cum impetu allisus magna vi rejicitur, ut patet in campanis et molis. Illa autem
aeris collisio fit qvatuor modu (1) qvando duo corpora solida colliduntur, et aer interceptus sonum edit (2)
Sonus est vel (1) aecutus, qvi breviori tempore motu velociori ad auditum pervenit: vel (2) gravis, qvi tardius auditum ferit (3) vel simplex. vel (4) reflexus, ex refractione Echo (5) vel magnus, ex corporibus valde solidis (6) vel obscurus, ex corporibus mollibus (7) vel gratus, qvi servat proportionem (8) vel ingratus (9) vel articulatus (10) vel inarticulatus.
Sapientia.
Sophista qvinque sibi fines proponit, ad qvas tanqvam ad scopum collimat, ceu sunt 1. falsum, ut ostendat, contra dicentem dicere falsa, licet illa falsa non sint. 3. absurdum, ut contradicentem redigat ad aliqvid concedendum, qvod hominum opinioni repugnat. 4. nugatio, ut contradicentem redigat ad eadem laepe repetenda.
Sophistica
Sophismaaut falsis argumentationibus imponitur, aut ea afferuntur, qvae ad rem non pertinent, aut limites professionis transiliuntur.
syllogismus coacerralis
Sortilegi
Epithalamium.
Spacium Scaliger dicit esse vacuum qvoddam corpore plenum, ejus qvidem naturae, ut, si corpus non cedat corpori, fiat vacuum, qvia, si omnia removeas corpora ex mundo, nihilominus longum, latum et profundum spacium relinqvatur: qvod tamen nunqvam fiet, qvia vacuum non datur, et natura, unitatis amans, multos effectus admirandos prius edit, qvam spacium admittit vacuum. Distingvendum igitur est inter spacinm reale et imaginarium.
Chymia.
physice pro qvidditate, qvae esse specificat: adeoque aut pro forma rei, aut pro pulcritudine rei; aut pro specie sensibili seu intelligibili, qva non reales, sed spiritales et intentionales imagines objectorum Logice pro universali in individuis.
Species logica vel est infima seu specialissima, vel subalterna, qvae respectu diverso potest jam genus, jam species esse: item vel praedicabilis tantum, qvae supra se genus non habet, ut punctum: vel subjicibilis tantum, cujus tota natura in individuo uno continetur, et dicitur species monadica, ut est subjicibilis simul et praedicabilis.
Species totum in se continet genus, et ob id posita specie ponitur genus. Imo plus est in specie qvam in genere, qvia continet praeter illud etiam differentiam specificam: Hinc posito genere non statim ponitur species. Vid. Genus.
Species aliae sunt univocae, qvae ex aeqvo participant de genere; aliae analogae. Vid. Univocum
et Analogum.
Species physicis aliae dicuntur sensibiles, qvae solum sensum externum afficiunt, ut color: aliae phantustiea seu phantasmata, qvae referunt objectum interno sensui sub conditionibus individuantibus; aliae intelligibiles, qvae repraesentant intellectui qvid ditatem,
Species item sunt vel impressae ab objecto in potentia sentiente aut intelligente; vel expressae
Specificum
Specificativumet specificatio qvid sit logicis. Vid. Anadiplosis.
Specificari
Specifica differentiaDifferentia.
Specificatio
Specialegenerali. et ita nonnunqvam latius sumitur pro ipsis individuis, ut qvando vocamus hominem vel numum imperialem in specie.
genere est consideratio rei secundum
specie est, si non conseqvatur contemplatio, cui opponitur actio et effectio.
Reflexio.
Ad speculi essentiam qvatuor referuntur. (1) densitas, ut reflectat (2) laevor, ut imaginem veluti pingat (3) politura, qva asperitas removetur (4) nuditas
Speculum est vel naturale vel artificiale.
Speculum naturale est (1) oculus, speculum illud naturae (2) aer spissus et haliribus plenus (3)
Speculum artificiale fit vel ex metallis et imprimis ex aere, vel vel
Speculorum variae sunt formae, qvia (1) est speculum planum (2) sphaericum, sive convexum sive
cylindricum, qvod et ipsum est concavum vel convexum (4) pyramidale et conictm, sive convexum sive concavum. (5) irregulare et varium, qvod ex diversis figuris componitur.
In speculis planis (1) res directe superposita apparet eversa (2) sinistra permutantur dextris, et imagines videntur praeposterae (3) si est continuum, una tantum apparet imago; si est fractum, distinctae apparent imagines, qvia partes situm mutant.
In speculis planis imago rei apparet intra speculum in concursu radii reflexi cum catheto seu linea perpendiculaeri, qvae speculum A B G; res visibilis C K; oculus D. Radii ex re visibilis C K. incidentes in speculum et qvidem in punctum B. nempe K B et C B. recta reflectuntur; K B. qvidem ad oculum D: C B. vero recta ad L. Cathetus est K C F E. Qvia igitur radius ex K. rejicitur in E. et radius ex C. rejicitur in F. hinc fit, ut punctus K. superior videatur inferius in E, et punctus inferior C. in F. superius sub radiis reflexis: Et
qvare specula plana imagines repraesentent in tanta distantia intra superficiem, qvanta est rei visibilis a speculo extra ejus superficiem. item
Specula sphaerica convexa imaginem exhibent in concursu radii cum catheto seu linea perpendiculari, res visa A; speculum convexum B C; ventrum speculi D; oculus E; punctus reflexionis F. Radius E F. continuatus concurrit cum perpendiculari A. D. in puncto G. Ergo imago A. videbitur existere in G. et minor apparebit re visa.
In speculo concavo 1. possibile est unam, duas, imo plures unius rei imagines videri pro diversitate situs rei ad speculum. 2. res nunc converlae, nunc eversae, nunc
caustica.
In speculis cylindricis vel triplices fiunt reflexiones: nempe
Speculum matricis veluteri, Vid. Chirurgica instrumenta.
Specularis lapis
Semen.
Spermatica vasaVasa.
Spes respicit futura; sicuti fides praesentia. Illa fertur in res ipsas; haec in promissiones rerum, juxta illud: Fides intuetur verbum Dei spes rem verbi.
astronomis analogica coeli aut terrae imago certis circulis aut armillis distincta. Unde etiam vocatur Sphaera armillaris Vid. Globus.
Sphaera iisdem est vel recta, vel obliqva, vel parallela.
Sphaera recta seu jacens est, in qva aeqvator cum horizonte rectos angulos facit, et uterque polus horizonti incumbit. Et qvibus sphaera ita constituta est, illis aeqvator est Zenith: omniaque illis sidera oriuntur et occidunt; sunt illis continuata ae qvinoctia: duae in anno aestates, duae hyemes, duplex etiam ver et autumnus: habitantqve in medio Zonae torridae. Sic in Fig. LXVI. A B. est horizon simul et axis mundi, inqve ejus extremitatibus A. polus unus; B. polus alter incumbens horizonti. Sed C D. est aeqvator, cujus punctum C est Zenith in Zona torrida; D Nadit.
Sphaera obliqva est, in qva aeqvator cum horizonte obliqvos facit angulos, et alter polorum super horizontem elevatur; alter deprimitur. Et qvibus sphaera ita constituta est, nempe in Zonis temperatis, duo habent aeqvinoctia; duo solstitia: stellarumque aliqvae illis perpetuo occultantur, et sunt
Sphaera parallela est, in qva nulli anguli ab horizonte et aeqvatore fiunt: qvia eundem constituunt circulum: sed alter polorum fit Zenith seu punctum verticale, et polus horizontis; alter Nadir. Qvibus sphaera sic est constituta, nempe in Zonis frigidis, illis sex tantum signa Zodiaci conspicua sunt conttnuis sex mensibus: qvo toto tempore illis continua dies: Reliqvis sex mensibus mera illis nox est, qvia sol continuo haeret in sex illis signis, qvae nunqvam illis oriuntur. Sic in Fig. LXVIII. M. signat simul aeqvatorem et horizontem. Sed N O. est axis mundi, inque eo N. polus arcticus et Zenith; O polus antarcticus et Nadir.
Sphaerica doctrinaTheorica est altera ejus pars, doctrina nempe de motu secundorum mobilium secundo seu proprio.
In sphaera occurrunt 1. centrum seu punctum axis, seu linea transiens per centrum, suasque extremitates applicans ad sphaerae circumferentiam ex utraque parte, ut circa illam fiat revolutio 3. poli seu cardines i. e. extremitates axis ex utraque parte.