09/2007 Bernhard Hollick; Reinhard Gruhl
text typed - structural markup added - spell check partially performed - no orthographical standardization
03/2008; 03/2010; 02/2011 Reinhard Gruhl
some corrections inserted


image: s006

[gap: frontispiz]

image: s007

JOH. MICRAELII LEXICON PHILOSOPHICUM TERMINORUM PHILOSOPHIS USITATORUM ORDINE ALPHABETICO SIC DIGESTORUM, UT INDE FACILE LICEAT COGNOSSE, PRAESERTIM SI TAM LATINUS, QVAM GRAECUS INDEX PRAEMISSUS NON NEGLIGATUR, QVID IN SINGULIS DISCIPLINIS QVOMODO SIT DISTINGVENDUM ET DEFINIENDUM. Editio Secunda ab ipso Authore Correcta et Aucta cum novis novorum Terminorum et Vocabulorum Indicibus. [gap: illustration] STETINI, impensis JEREMIAE MAMPHRASII, Bibliop. Typis MICHAELIS HÖPFNERI, anno CIC ICC LXI.



image: s008

[gap: praeliminaria]

page 1322, image: s688

*s*u*zh/thsis2, Vid. Disputatio.

SYZIGIA 1. physicis est qvalitatu diversarum in temperamentis combinatio. Sic temperamentum ignis combinatur in calido et sicco; aeris in calido et humido; aqvae in frigido et humido; terrae in ftigido et sicco. 2. astronomis est tempus, qvo duo luminaria sibi sive opponuntur sive conjunguntur.

*su/zuga Vid. Conjugata.

T.

TABACUM Vid. Planta.

TABULA, in qva aliqvid consignatur. Sic sunt in Arithmeticis tabulae qvadratorum, cuborum, sexagesimarum. In logicis tabulae praedicamentorum. In geemetricis tabulae sinuum, tangentium et secantium. In astronemicis tabulae aeqvationis diei, mediorum et aeqvalium motuum, prosthaphaereseon aeqvinoctiorum, aeqvationis planetarum longitudinis et anomaliae eorundem ab aeqvinoctio: ascensionum rectarum et obliqvatum, declinationum. In geograpbicis tabulae geographicae, alias dictae mappae, qvae situm vel totius tertae, vel aliqvarum ejus partium in plano delineant. Illae dicuntur universales: bae particulares: Suntque distinctae per circulos limbos scalam milliarium.

In tabulis seu mappis particularibus circuli per transversum ducti sunt Aeqvatoris paralleli: et qvi intersecant illos, sunt Meridianus aut ejus Paralleli. Ideoque in margine tabularum superiore et inferiore numeratur loci longitudo, sed in margine laterali versus dextram et sinistram numeratur loci latitudo seu elevatio Poli.

In tabulis limbi, unde milliaria distantium locorum cognoscenda sunt, debent aestimari non in margine superiori vel inferiori; sed in lateralibus. Et illi limbi lateralibus. Et illi limbi laterales sunt vel graduum, vel minutorum.

Tabularum XII, leges Vid. Leges XII. tabularum.

In tabulas duas lex moralis apud nos et apud Judaeos dispescitur: qvarum prima concernit ea, qvae Deo debentur; altera, qvae proximo.

Tabulae Romanis in genere dicebantur omnes obligationis scripta et instrumenta qvaecunque, unde fides haberi potest, ceu sunt tabulae testamenti, accepti et expensi, dotis etc.

Tabelliones, scribae qvi ditigunt, ea, qvae in judicio notantur; Dicuntur hodie Notarii. Protonotarii, Registratores, Secretarii. publici scilicet contractuum scriptorcs.



page 1324, image: s689

Tabularium est locus, in qvo instrumenta, literae et tabulae publicae reconduntur. Vulgo Archivum.

TACITURNITAS est virtus, qva loqvenda loqvimur, et tacenda tacemus: opposita garrulitati et silentio nimio.

TACTICA, ars militaris aciei ordinandae, dicta a [orig: à] ta/cei i. e. ordine.

TACTUS, sensus maxime ignobilis et veluti beluinus, per omnes corporis partes diffusus.

Tactus objectum est res tactilis seu qvalitas tactilis, qvales sunt primae et secundae qvalitates; organum, nervi et spiritus per membranam species qvalitatum tactilium ad cerebrum deferentes.

Tactus musicis est motus manu vel pede praecentoris factus, qvantitatem sonorum aeqvali mensura dirigens.

TALENTUM, Hebraeis Kikar, est vel Atticum, qvod valet 60. minas sive 600. coronatos: vel sanctuarii, qvod valebat apud Hebraeos 1200. coronat: vel congregationis et vulgare, qvod aeqviparatur Attico.

Talentum in auro aestimatur 6600. coronat. Nam aurei coronarii proportio argentum est ut 11. ad 1. sicuti aurum ducatorum ad argentum est ut 12. ad 1. et anrum Rhenanum ad argentum est in proportione, ut 9. ad 1. Vid. Pondus, As.

TALIO, *)antipeponqo\s2, reciproca passio, cum qvis rursus patitur, qvod fecit. Jus talionis Pythagorici voluerunt in omnibus injuriis compensandis adhibere: sed incidunt saepe casus, in qvibus juri talionis non est locus. Nam si qvis verberaverit regem, non sufficit illum reverberari. Nec tamen jus talionis omnino e [orig: è] justitia est excludendum, praesertim si observetur debita proportio, ut a)nti/dosis2 sive remuneratio, si non ipsa actionis specie, tamen secundum proportionem fiat. Vid. *)antipeponqo/s2.

TALMUD, codex Judaeorum [correction of the printer; in the print Judaedorum] magnae autoritatis apud ipsos, constans ex qvatuor aliis codicibus, qvorum primum Rabbini anno Christi 140. ex schedulis majorum consarcinaverunt nomine Mischnajae vel Mischnajotb, qvasi codicem repetitionis de Jure Judaico in sex partes distributo. Alterum vocant Barbeitbae qvasi elucidationem Mischnajae. Tertium vocant Gemarum anno 600. conscriptum et qvasi consummatum opus dictum. Qvartum vocant Tospboch, qvasi corollarium. Horum librorum totum systema vocatur Talmud Babylonicum. praeter


page 1326, image: s690

qvod est aliud Talmud, Hierosolymitanum, qvod est minoris apud Judaeos autoritatis.

TANGERE Vid. Contactus et Circulus.

TANTITAS rei Vid. Pondus.

TARGUM est paraphrasis Chaldaica Bibliorum: estque triplex (1) Babylonicum Jonathani XXX. annis ante Christum natum conscriptum (2) Targum Onkelos, tempore Titi (3) Targum Hierosolymitanum in Syriaca lingua.

*t*a*pei/nwsis2, species hyperboles, alias dicta mei/wsis2, qvando per tropum aliqvid extenuamus.

*tapeinofrosu/nh Vid. Modestia.

TARTARUS Vid. Chimia.

*t*a/sis2, species periodi, qvando oratio continuatur et protenditur ulterius, qvam spiritus ferre potest. Vid. Periodus.

TAUTOGRAMMATUM carmen, cujus omnes voces ab eadem litera incipiunt.

TAUTACISMUS Vid. Parechesis.

*t*a*uto/ths2 est oratoribus, cum eadem vox, pene neglecto cultu, repetitur; ut illud Plauti: Qvi cavet, ne decipiatur, vix cavet, cum etiam cavet, etiam cum cavisse ratus est, saepe is cautor captus est.

Tautologia, palillogi/a, vitiosa battologi/a, o(moiologi/a, vitium orationis, cum idem sine causa repetitur.

TAXA est aestimatio pretii et valoris cujuscunque rei.

Taxa cancellariae apostolicae est, qva singulis delictis imponitur certa pecunia, qva impetretur eorum dimissio.

TECHNOLOGIA, doctrina de proprietatibus, ordine et numero disciplinarum, sive illae sunt philologicae, ut Grammatica, Rhetorica etc. sive philosophicae, tam theoreticae, qvam practicae; sive superiorum facultatum, ut Theologicae, Juridicae et Medicae.

Technicum est artificiale.

Technice vocabula sumuntur, cum non qva significationem considerantur, sed qva suam formationem aut qvatenus sunt vox aliqva in arte.

Technopaegnium poeticis est artificiosus in re metrica lusus, ceu sunt acrosticha (in qvibus primae versuum literae nomen includunt) anagrammatismus, centones, versus canerini, chronodisticha, emblemata, gryphi, aenigmata, carminae in forma calicis formata.

*t*e*kmh/rion Vid. *ei)kw/s2.

TECUPHA, qvadrans anni Vid. Mensis.

TEMERITAS [1], excessus in audendo: item, cum qvid facimus


page 1328, image: s691

propria voluntate, citra superioris autoritatem. Cujus oppositum in virtute est circumspesta fortitudo. in vitio defectus, pusillanimitas.

Temerarius, qvi vel plus audet qvae oportet, vel facile, nullo adhibito consilio, credit.

TEMERITAS [2], temere fieri dicitur, qvod fit sine ratione.

TEMPERAMENTUM [note of the transcriber: in the print: TFMPERAMENTUM], temperatura, proportio ex mutua primarum qvalitatum actione et passione in mixtione orta; qvalitas corporis mixti, constans ex gradibus remissis qvatuor primarum qvalitatum, adeoque media qvasi qvaedam qvalitas, ex primis qvalitatibus conjunctis orta.

Temperamentum est vel aeqvale ad pondus, arithmeticae proportionis, qvando aeqvas vires omnia elementa afferunt (qvod tamen dari neqvit): vel aeqvale ad justitiam, proportionis geometricae, qvando qvalitates concurrunt eo gradu, qvi operationibus mixti corporis obcundis competit, ut nempe aliud ex mixtis sit calidius, aliud frigidius. Hoc temperamentum vel est simplex, in qvo una tantum qvalitas superat, ut est calidum, frigidum, humidum, siccum: vel compositum, cum duae qvalitates reliqvas duas superant: Et hoc est qvadruplex, secundum qvatuor primarum qvalitatum suzugi/an seu combinationes: nempe (1) Sarguineum seu vernum, ex calido et humldo (2) Cbolericum seu astivum, ex calido et sicco (3) Phlegmaticum seu autumnale, ex frigido et sicco. (4) Melancholicum ex frigido et humido.

TEMPERANTIA, virtus circa voluptates secundum rectam rationem se habens. Si moderate exercetur voluptas ex cibo, dicitur abstinentia, cui opponitur voracitas: si ex potu, dicitur sobrictas, cui opponitur ebrietas: si ex re Venerea, dicitur castitas, cui opponitur impudicitia et libido.

TEMPESTIVUM, oportunum, qvod fit tempore.

TEMPLUM oratorium, aedes sacra, in qva populus, ut oret, doceatur et sacramenta percipiat, convenit. Si magnum est, dicitur Basilica, Dominicum (unde Thumb) Oratorium seu proseuktu/rion, Vetthauß; kuriakh\ (unde Kirche) Ecclesia, eaque vel cathedralis, in qva sedet episcopus cum praelatis, hohe Stifft: vel collegiata et conventualis, in qva collegium et capitulum, camonici et capitulares, Stisste Kirche, Münster, a [orig: à] monastero dicta: patronata et parochia lis, in qva patronus jus habet


page 1330, image: s692

praesentandi, et ad qvam pertinet Plebania, Pfarkirche. Olim templa vocabantur Tituli, qvibus praeerant cardinales; paraeciae seu parocbiae, qvibus presbyteri, parochi curati: et diaconiae, qvibus diaconi.

TEMPUSa [orig: à] metaphysicis definitur per moram seu per mansionem rei in suo esse: et vocatur in genere duratio : qvae nihil aliud est, qvam extensio existentiae rei, vel tractus essendi continuatus.

Tempus physici definiunt ex relatione seu denominatione externa ad aliud coexistens. Tempus est Aristoteli numerus seu mensura motus secundum prius et posterius. Sic tempus, qvo numeramus motum solis, est ipse motus solis, non qva motus et actus qvidam est, sed qva numeratur.

Tempus percipitur, cum prius et posterius in motu percipitur.

Tempus apud omnes est unicum, qvia ratio numeri in omni tempore eadem.

Tempus non est ens permanens, sed successivum.

Tempus praesens dicitur instans, nec est pars temporis, sed praeteriti et futuri vinculum.

Temporis ratione aliud dicitur novum et recens, qvod modo coepit existere; aliud vetus, priscum et antiqvum, qvod diu duravit; aliud perenne, qvod semper manet; aliud diuturnum, qvod diu; aliud obsoletum et effoetum, qvod valorem et vires amisit.

In tempore qvid sit nu=n, momentum; po/te, aliqvando; h)/dh, jam; a)/rti nuper; pa/lai, olim; e)cai/fnhs2, subito, Aristoteles docet Phys. 13.

Temporarium, temporale, qvod non durat perpetuo, sed ad tempus, ut temporalis actio, tutor, mors.

Tempora, kro/tafoi\, der Schlaff, utrinque sub et juxta frontem.

TENDO, te/nwn, chorda, das Geäder der Mauß am Fleisch, concretus ex fibris nervi et vinculi, inserviens motui articulorum voluntario. Vocatur etiam a)poneu/rwsis2, extremitas seu cauda musculi minus carnosa.

TENEBRAE, qvae opponuntur luci, nihil aliud sunt, qvam umbra seu privatio lucis in medio perspicuo propter corpus opacum interjectum. Interim sic distingvunt umbram et tenebras, qvod in umbra sit aliqvid adhnc luminis licet diminuti et secundarii: in tenebris autem nihil sit lucis sive primarii sive secundarii.

TENESMVS est continua desidendi cupiditas, qva nihil praeter pauca cruenta et mucosa egeritur.