* Pro abbreviare sermonem, Die Rede abbrechen, Lat. dixeris incidere sermonem.
† In Cancellaria Romana 72. ministri sunt constituti, qui hoc nomine appellantur, inque tres ordines dispescuntur; eorumque opera circa Brevia i. e. epistolas Pontificias verfatur.
* A peregre tamen est Vitruvii L. 5. c. 7. i. e. ex longinquo; quod tamen timide usurpandum censeo, eo quod Vitruvius puram et nitidam saeculi sui dictionem non raro negligere videtur.
exsecrabilis, exsecrandus. Voss. de Vit. 363. Borrich. Cogit. 25. Cell. Antib. 2. C. P. 292. Kappius ad Iensium 74.
† Adiectiva pleraque in alit et abilis, item Adverbia in aliter et abiliter desinentia non optimae notae sunt v. g. aeternalis, aeternaliter; aliqualis, aliqualiter; filialis, filialiter; finalis, finaliter; amicabilis, amicabiliter; fiducialis, fiducialiter; remenbilis; figuraliter, detestabiliter, cet. Pleraque, inquam: neque enim desunt omnino eiusmodi Adiectiva et Adverbia, quae bonae notae sint v. g. affabilis, derestabilis, irremeabilis; medicabilis, medicabiliter; aeternabilis; innumerabilis, innumerabiliter cet.
* Absolutus bonae sanae notae est, sed significat idem quod perfectus. v. g. Hoc omnibus numeris absolutum est.
† Ita autem Solinus c. 46. de Ave Arabica Phoenice loquens: Postera parte purpureus absque (i. e. exceptâ, ut Schottus interpretatur p. 1033. Physicae Curiosae) candâ, in qua roseis pennis caeruleus inscribitur niter. Quem ad locum Camers ita: Non vult
Solinus, hanc alitem esse absque cauda, sed eam esse ubique coloris purpurei, praeterquam in cauda. Fere autem ita suum xwri\s2 etiam Graeci usurpant.
* Aurea et argentea aetate non nisi Sine significat. Conf. Sect. 2. Voc. Absque.
† Habent quidem bonae notae auctores accensus, a, um: sed ab hoc Parricipio ad probandum Verbum accensere non satis tuto proceditur. Habent sane veteres plura eiusmodi Participia v. g. impexus, inconsideratus, inadfectatus, incelebratus, incomitatus, tunicatus, ocreatus, cet. nec tamen inde quisquam exsculpere audebit verba impecto,
inconsidero, inadfecto, incelebro, incomito, tunico, ocreo.
Activus Senecae est idem, quod practicus, et opponitur spectativo seu theoretico v. g. Philosophia activa.
Ita Cellarius dd. ll. saeculo adscripsit aeneo: sed antiquius est, et exstat in Tertulliano de resurrectione carnis p. 52. Kappius ad Iensium 75.
† Adhamare honores Cicero quidem dixit, ut citat Nonius cap. 2. n. 5. et adserit Scaliger in Catalect. itemque Rutgersius Lib. 3. Var. Lect. cap. 3: sed Merceri Nonius habet adamaverunt, non adhamaverunt. Adde eidem notata p. 113. edit. Paris.
Pro simplici hamare Petronius adducitur: sed in eius Senario pro hamat MSS. atque editi codices habent amat, et Henr. Stephanus legit ardet.
Quare, inquit vossius de Vit. 677, licet valde eo inclinet animus ut Petronius hamare, Cicero adhamare scripserit: omnino tamen et hamandi et adhamandi verbis tutius abstinetur, ut non iniuriâ suspectis.
* Adhâmo autem producte pronuntiatur: prior enim in Primitivo hamus hanc moram habet.
Silv. Barb. 3. Conf. paullo ante Abinvicem.
Adiuratoris contempsit murmura serpens. Magis Latine dixeris, qui excantat, qui incantat, nam excantare, incantare, et incantamentum hac notione bonae notae sunt; incantator autem apud Tertullianum et Vulgatum Bibliorum Interprecem occurrit.
* Verbum tamen adiurore recte se habet; sed alio significatu: nam adiurare alicui aliquid, notat Germ. Einem etwas zuschweren, Schurzfleisch. in Supplem. Orthogr. Rom. p. 2. Verst. de Lat. Falso Susp. 176.
* Adsistere Verbum bonae notae est; sed alia notione: significat enim stare iuxta aliquem, s. alicui, vel ad aliquem locum. Ita Ciceronis sunt, ad fores adsistere; ad tumulum alicuius adsistere. Terentius etiam Adelph. 2. 1. 15. habet adsistere propter (i. e. iuxta) aliquem. Seneca Epist. 11. Aliquis vir bonus nobis eligendus est, ac somper ante oculos habendus, ut sic tamquam illo spectante vivamus, et omnia tamquam illo vidente fuciamus. ------ Magna pars peccatorum tollitur, si peccaturis testis adsistat.
* Ita enim translata Graeca dekodomei=n et h( oi)kodomh/. Castellio heic varie: Non
quidvis conducit, 1 Cor. 10, 22. 23. c. 14, 4. Ut concio capiat utilitatem, 1 Cor. 14, 5. Alter non iuvatur, 1 Cor. 14, 7. Instruebantur ecclesiae, Act. 9, 31. Quam potestatem nobis Dominus ad vos instruendes, non destruendos dedit, ei)s2 o)ikodomh\n, kai\ ou)k ei)s2 kaqa/ires1in u(mw=n. 2 Cor. 10, 8. Eadem verba Gr. transfert: ad iuvandum, non ad officiendum, 2 Cor. 13, 10. Mutua utilitas, Rom. 14, 19. c. 15, 2. Alloquitur utiliter et cohortando et consolando, 1 Cor. 14, 3. Cicero heic: Bono et malo exemplo esse. It Res novo et pessimo exemplo acta. Vel pro argumento et contextu ex Cic. aliud quid facile heic substitui possit.
† Cellarius substituit in Antib. aequivalere; quod tamen verbum in idoneo auctore non dum reperi. Elegia enim de Philomela, unde producunt Lexica, non est Ovidii, sed Grammatici utcumque veteris Christiani videtur Vossio L. 1. de Vit. Serm. c. 14. et L. 3. de Idololatria c. 49. et A. Schotto Observat. Poet. c. 52.
mari ponitur, eo quod mare, vento haud commotum, sit aequatum, docente Varrone. Andr. Borrich. Append. p. 69. Hinc explicandae locutiones Poeticae maris aequor i. e. maris planities; item aequora campi i. e. campi loca plana. Pomp. Mela etiam in prosa aequoris vocabulum pro mari usurpat; quod tamen imitandum temere haud est. Cell. C. P. 331.
* Aeternabilis exstat ap. Accium et in Cod. Theodosiano. Conf. hoc Voc. infra Sect. 2.
* Affectatur enim non homini; sed rei iungitur. v. g. affectata oratio, affectata verba. i. e. quae nimis anxie et curiose quaeruntur. vorst. de Lat. Merito Susp. 129. Sciopp. Iud. de Stilo Histor. 111.
auctoritas possit accedere. Rectius, ni fallor, cum Sallustio B. Iug. c. 71. dixeris, curator negotiorum publicus.
* Agilis notat 1) eum, qui, vel id, quod facile agitur seu movetur v. g. eursus agilis, dextra agilis, classis agilis: 2) Hominem acrem, celerem et actuosum, qui tardo ac remisso opponitur, Der immer hurtig ist, und nicht leben kann, wenn er nichts zu thun bat.
* Agrarii apud Romanos vocabantur, non nisi qui legis agrariae ferendae auctores erant, in quos Cicero L. 2. Offic. vehementer invehitur.
† Nomina colorum in ede desinentia tantum non omnia inferioris aetatis sunt v. g. albede, flavedo, nigredo, rubedo; pro quibus veteres, albitudo s. albor, s. color albus; color flavus; nigror, nigritudo, nigrities; rubor, cet. Cell. Antib. 5. 36. 122.
Si damnosa senem iuvat alea; ludit et heres
Bullatus, parvoque eadem movet arma fritillo.
Germ.
Wie die Alten sungen,
So schwitzern die Iungen.
* Paullo tolerabilius vocabulum est aliernatio, quod occurrit apud Festum Pomp. et Apuleium in Trismegisto p. 95.
† Quod si barbarum placet, origo potius Amiralius exigat. Omnino enim est ab Arabico emir, seu amira; quod dominum signat. Ortum quippe hoc nominis multis videtur esse eo tempore, quo maris mediterranei principes fuere Saraceni, Arabice locuti. Vossius de Vit. L. 2. c. 2. Praefectum maris nuncupare Latine mavult: de cuius tamen r(h=s1ews2 auctoritate et ratione idonea nobis non liquet. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 7.
* Supremus classium praefectus, it. Supremus militiae navalis Dux, Ein Admiral-General. Summus rei navalis ac militiae maritimae Senatus, Die Admiralitat. Navis praetoria. Das Admiral-Schiff. Propraetor navalis, Ein Viceadmiral. Praefectus vigiliarum classis, Ein Contre-Admiral, Schout by nacht.
* Ita dici Latine possunt possessores praedii hereditarii, Erbsassen; nobiles ruricolae provinciales, Landsassen; praediorum nobilium possessores soli tantummodo Principi subiecti, l. immediate s. proxime s. a)mi/s1ws2 parentes, Schriftsassen.
eloquentissimos viros imitabimur, et illorum verbis animi nostri sensa proponemus. Exemplo rem declarabo. Germanica nostra lingua satis ampla, dives et copiosa est: tamen saepe usu venit, ut Graecum, Latinum aut Gallicum vocabulum uno verbo nostrae linguae non possimus apte et accurate vertere, sed multis opus sit circumlocutionibus. Num vero propterea pauper est lingua vernacula? Si quis nova verba formaret, quoties nostra Gallicis aut Latinis non respondent; quem finem habitura esset effrenis lioentia? quis ferret novatorum audaciam? Quare nihil Analogiae tribuimus, si auctoritas absit, quod de serio et casto stilo intelligi volumus: non de vulgari, nec Philosophico, ubi licitum est o)nomatopoiei=n. Cell. in Prolegomenis Curarum Posteriorum p. 9. seqq.
* Cicero autem L. 1. de Orat. hanc libertatem oratoribus suis dare videtur his verbis: Exprimere sibi licere credunt, verba quaedam imitaudo, quae nova nostris essent, dummodo essent idonen. Item Lib. 3. de Fin. Concessum esse putant, ut doctissimi homines de rebus non pervulgatis, inusitatis verbis uterentur. Verum alia nostri temporis ratio est: nam si istam Analogiae libertatem permittimus sine auctoritate veterum, actum erit brevi de castimonia Latinae linguae. Neque nobis hoc licet amplius, quoniam Latina lingua iam intermortua est, nisi quae in libris est reliqua. Neque Analogiae tanta vis est, nisi consuetudo doctorum eam ratam fecerit. Audiamus Fabium L. 1. c. 6: Non enim, quum primum fingerentur homines, Analogia demissa coleo formam loquendi dedit, sed inventa est, postquam loquebantur; et notatum in sermone, quid quomodo caderet. Itaque non ratione nititur, sed exemplo; nec lex est loquendi, sed observatio, ut Analogiam nulla res alia fecerit, quam consuetudo. Similis est circa auctoritatem ratio: Nam etiamsi potest videri nihil peccare, qui utitur iis verbis, quae summi auctores tradiderunt; multum tamen refert, non solum, quid dixerint, sed etiam, quid persuaserint. Tiberius certe monopolium nominaturus, prius veniam postulavit, quod sibi peregrino verbo esset utendum; atque etiam in quodam decreto patrum quum e(/mblhma recitaretur, commutandam censuit vocem, et pro peregrina nostratem requirendam, aut si non reperiretur, vel pluribus, vel per ambitum verborum rem enuntiandam. Sueton. Tib. c. 71. Dio Cass. L. 57. Ita M. Pomponius Marcellus quum ex oratione Tiberium reprehendisset, adfirmante Atteio Capitone, et esse illud Latinum, et si non esset, suturum; certe iam inde mentitur,
inquit, Capite: tu enim, Caesar, civitatem dare hominibus potes, verbis non potes. Sueton. de illustr. Gram. c. 22. Guil. Mechovii Antiphila p. 194. seqq.
* Prudenter iam olim Priscianus: Etsi regula sic concedat dicere; tamen, visi in usu inveniamus auctorum, non debemus imitari. Periere, fateor, seriptores plurimi; sed quaenam cum ipsis perierint vocabula, ignoramus omnes. Quin immo, si Analogiae indulgendum liberalius; et Defectiva brevi forent pauca, et caliganti barbariei fenestra aperiretur patentissima. Borrich. in Cogit.
* Carol. du Fresne in Glossario suo hoc Verbum exemplis medii aevi, cuius fere proprium est, illustrat.
* His vero circumlocutionibus caute considerateque utendum: quod enim cum modo, loco, tempore atque opportune adhibitum, festivitatem atque elegantiam habere potuisset, id, inepte usurpatum, cachinnos etiam movebit. Exempli gratia eleganter dicuntur beatae mentes. Si tu iam
ita loquaris: pictor iste pulchre mihi pinxit beatas mentes; rideberis merito, et iudicio carete censeberis. Pontan. 4. Progymn. 71. Castellionem importunius exagitant plerique, virum ceteroqui bonum et simplicem; quem huio vitio valde adfinem fuisse, dolent viri nonnulli eruditi ac graves: praecipue quando ita inconsiderate ludit cum suis geniis, ut censer H. Iackson Praefat. Orat. 1. Rainoldi 113. Sine oroni ingenio. Sic Psalmo 78. v. 49. opera malorum geniorum: Psalmo 91. v. 11. de te mandabit suis geniis: Ps. 103. v. 20. collaudate Iovam, eius genii: Ps. 35. v. 5. Agitante Iovae genio: Luc. 1. v. 11. apparuit ei Domini genius. Sunt interim, qui Castellionem defensitant, arbitrati, non potuisse eum facere aliter, propositae semel proprietatis Romanae, pro eo, ac debuit, exsoluturum fidem. Numquam eum negavisse dicunt, Theologis fas esse, concessis verbis uti: quin immo ipsummet ubertatis ergo Theologica cum Latinis suis permutare. Omnino antem cavendum: quod ait Augustinus: ne divinis gravibusque sententiis, dum additur numerus, pondus detrahatur.
Ad haec Petrus Zornius in Bibliotheca Antiquaria Exegetic. Tom. 1. p. 235 demonstrat, vocabulum angeli eadem notione, qua apud Christianos, occurrere apud gentiles. Conf. Ezech. Spanhemii Callimach. p. 643. Nimirum iuniores Platonici, uti multa sumpserunt a Christianis vocabula, ita etiam Saec. III. Nomen a)/ggelos2 ab illis mutuati sunt, et naturis illis, quas daemones antehac vocaverant, imposuerunt. V. Wollius Diss. Crit. de eo, quod pulchrum est in Vers. Bibl. Castell. §. 10.
Ipsa sacra Christiana, inquit Christ. Weissius de Stilo Rom. p. 133. seqq. aliquam, illamque inevitabilem novorum nominum necessitatem inveserunt. Illi enim. qui omnia Christiani nominis sacra ad profanarum superstitionum nomina exigere nihil dubitant, parum abest, quin prae nimio puritatis linguae Latinae studio insanire videantur. Iacobus Sadoletus, duo Petri, Bembus et Bunellus, Christophorus Longolius, Ioannes Casa, Lazarus Bonamicus, aliique nimis Ciceroniani Ecclesiastica vocabula, quantum in ipsis fuit, prorsus de medio sustulerunt, quasi illorum nominum paeniteat, quibus res universo generi humano saluberrimae nobis innotuerunt. Quid est, cur Christum, salutis nostrae auctorem, patrem patratum; Spiritum Sanctum autem, auram Zephyri caelestis; Patres Ecclesiae, minorum gentium persuasionis nostrae interpretes; et pro Deo immortali, deos immortales dicere in deliciis sit: nomina vero recepta, quod nefas cogitatu, sordeant? Later ibi impietatis aliquid, qua quodammodo ipsa caelestia illa et divinitus nobis tradita sacra
contemnuntur. Fidem Christianum igitur dicamus potius, quam persuasionem; Ecclesiam, quam rem publicam saeram; Apostolos, quam duodecimviros; Evangelistas, quam quattuor Christianarum rerum auctores; Episcopos, quam civitatis vel rei publicae Christianae Principes; Monachos, quam Christi voluntarios. Hos Tullii imitatores Erasmus in Dialogo, quem Ciceronianum inscripsit, acriter et acerbe perstringit, cui Iul. Caesar Scaliger non minore cum acerbitate in orationibus respondit. Retineamus vocabula illa sacra, neque cum profanis illis, nihilque sacri habentibus gentium a Dei vera cognitione alienarum sacris misceamus et confundamus. Nec tamen illos non laudavero, qui sine superstitionis mixtura interdum aliqua circumductione utuntur. Voces angelorum et diaboli non fastidio, nec abstineo: illos tamen puras, et ab omni corporum contagione liberas mentes; hunc, spiritum nequam, nigrum ex orco genium appellare, nihil vetare arbitror, Confer Sagittar. de Lectione et Imit. Cic. n. 24. seq. p. 54. it. quae infra disseruntur ad voc. Ecclesiastica; Excommunicare; Philosophica; Theologica.
* Neque suspectae huic notioni favent loca Horatii e. g. L. 2. Od. 6. v. 13. 14. Ille terrarum mihi praeter omnes angulus ridet; et L. 1. Ep. 14: Angulus iste feret piper; et reliqua Ciceronis aliorumque, ubi angulus ponitur pro loco umbratili et obscuro. His enim in locis anguli non sunt loca, in quae desperatâ causâ improbi, vel abiectioris animi homines sese abdunt, sed vel longo intervallo seiuncta, vel a frequentia hominum remotiora, quae strepitu nimio et curarum publicarum onere defessis recreationi sunt. Sic magni viri quaerunt interdum secessum et angulos: sed neutiquam latebras, quas fures circumspiciunt et scelerati, et male sibi conscii.
Atque hinc recte sese habet poluqru/llhton istud: In quovis angulo reverentiam habe tuo angelo. Elegans sane lusus verborum: malim tamen pro reverentiam habe, reverentiam praesta. Dicunt sane veteres, adhibere reverentiam adversus aliquem Cic. it. verecundiam habere alicuius rei Liv. it. reverentiam praestare alicui Plin. sed reverentiam habere alicui, infrequens saltem est, sicubi reperiatur.
temporis, spatii, rei familiaris cet. In eiusmodi angustias qui adducitur, angore premitur; non autem persentiscit animi angustias: ita enim veteres non loquuntur: et quamvis Metonymice suspecta notio inferri possit; id tamen fit perperam ac sine auctoritate veterum.
* Nullus Metonymiae effectus in omni Latio heic loci videtur esse: metaforika=s2 autem recte significat vitium avimi humilis et abiecti, atque ad hunc modum animi angustiam S. Paulus obicit Corinthiis, utpote cui obnoxiii sunt Christiani isti, seu, ut ille ait, Croesiani verius, quam Christiani, qui omnes cogitationes suas, omnes animi sensus, omnes vitae actiones, omnia publica privataque officia, et vivendi morendique rationem non nisi ad res fluxas et caducas referunt. Voss. de Vit. 142. Cell. C. P. 371.
* Profectum autem videtur ab angustare, quod probum est, et apud Ciceronem, Lucretium, Catullum, Senecam, Plinium et P. Melam invenitur, propriâ quidem notione; kata\ metafora\n vero saepius apud scriptores Ecclesiasticos. Voss. de Vit. 678. Cell. Antib. 6. Cur. P. 347.
Aut nihil est sensus animis a morte relictum,
Aut mors ipsa nibil.
Si dicendum, quod res est, utrumque bene se habet, animis et animabus, quemadmodum animos et animas, eâdem nemipe notione; quamvis apud Ciceronen to\ animabus haud reperiatur. Ita Cicero animos pro animas ponit L. 1. Quaest. Tusc. c. 31: Diu mansuros aiunt animos; semper, negant.
* Sunt etiam alia adhuc Nomina, quae Dativum et Ablativum Pluralem per abus formant, nec tamen alteram illam terminationem in is propterea respuunt. Sic Plin. L. 61. c. 41. habet asinis pro asinabus; Ovid.
Metamorph. L. 13. v. 464. diis pro deabus; Curt. L. 3. c. 12. §. 8. dominis pro dominabus; Columella L. 6. c. 37. equis pro equabus; Plaut. Poenul. A. 5. Sc. 3 v. 9. siliis pro filiabus; Caesar Bello Alex. c. 33. §. 2: maiori ex duabus filiis Cleopatrae.
† Dantur contra alia Feminina primae Declinationis, quae quidem vulgo non referuntur in censum eorum, quae in Dativo et Ablativo Plurali abus habent, nihilo minus tamen hanc insam terminationem in inscriptionibus interdum prae se ferunt. Ita apud Sponium Dissert. 29. des Recherches curieuses d'Antiquite pag. 481. et Miscellan. Erudit. Antiquit. Sect. 2. Art. 7. pag. 32. occurrit nymphabus pro nymphis; apud eumdem sponium Inscript. 75. Sect. 3. Miscell. Erud. Antiq. p. 104. matronis Veliantiabus pro Veliantis; Inscript. 76. p. 105. matribus Gerudatiabus pro Gerudatis; Inscript. 79. Sect. 2. pag. 106. matronis Gabiabus pro Gabiis; et pag. 107. matronis Aufaniabus pro Aufaniis. Vide plura apud Charisium Lib. 1. pag. 39. qui, sexûs ostendendi causâ talia defendi posse, dicit. Idem pag. 121: Deabus inquit, et filiabus, et quidquid buiusmodi est, discernendi sexûs gratisi contra rationem receptum est. Palaemon in arte Gramm. pag. 1366. eadem Nomina contra artem suscepta esse dicit.
* Antecessores Latinis sunt 1) qui in agmine praecedunt explorandi gratia, Der Vortrab. 2) Publici iurium Doctores, ex eo, quod antecederent deducerentque discipulos in penetralia artis. Vide Prooem. Institut. Iustin. §. 1. et Vinnium atque Noricum, aliosque ad h. l.
exterius, propugnaculum hostibus oppositum et obiectum. Voss. de Vit. 368. Cell. Antib. 7.
* Apothecae Nomen generale est, et dicitur, ubicumque aliquid reponitur. Sicubi autem speciatim quippiam denotat, cellis vinariis adhibetur, et, ut adnotavit Crocus, proprie est vini, ut horreum est frumenti: quo de luculenta occurrunt exempla in Cicerone, Phaedro L. 4. Feb. 4. Columellâ L. 2. c. 6. et Augustino Confession. L. 9. c. 8: v. Voss. de Vit. 138. seq.
Latine exprimas non per officinam, sed per tabernam medicamentorum. Officina enim est, ubi praeparantur, Das Laboratorium; taberna autem medicamentorum est, ubi di venduntur pharmaca.
* Si phaenomenon eo denotetur; Vossius de Vit. 2. substituit apparitio siderum:
mallem, extraordinaria quaedam in parte aeris terrae propiore apparitio.
* Applicatio apud veteres 1) Sensu morali notat mutuum studium l. benevolentiam, qua in amicos ferimur v. g. Cic. in lael. c. 8: A natura mihi videtur potius, quam ab indigentia orta amicitia, et applicarione magis onimi cum quodam sensu amandi, quam cogitatione, quantum illa res utilitatis esset hobitura. 2) Sensu Physico actum sese suffulciendi, Die Anlehnung v. g. apud Curt. L. 8. c. 2. facta ad arborem applicatione.
adductibus ad urbem accedere; et secundum militiam veterum Nepos Milt. c. 7. propius muros accedere, Approchiren; atque Hirtius Lib. 8. B. G. c, 1. vineas agere, Approchen machen.
* Par fere ratio est Compositi ineptitudo pro indole inhabili. Habet quidem hoc vocabulum Caecilius apud Nonium; sed pro ineptiis, ut ipse Nonius explicat.
† Recte monent viri docti, summam adhibendam esse cautionem in respiciendis huiusmodi Substantivis, in udo desinentibus; quum forma nulla sit, quae sub specie probatae Latinitatis magis decipere possit, et v. g. claritudo, pro quo tamen Cicero habet cloritas, habitudo, quod apud Terentium occurrit; item inagnitudo, planitudo, sollicitudo, nigritudo, lassitudo, crassitudo, fimilitudo, amaritudo, amplitudo, albitudo, sortitudo, valetudo, adsuetudo, consuetude, desuetudo, inquietudo, et alia bonae notae sint. Ita enim, quae barbara sunt, sub hac specie ab incautis rerum arbitris recepta sunt v. g. aptitudo apud ipsum Schefferum; certitude apud ipsum Scioppium; promptitudo apud isum Boeclerum; item incertitude, gratitudo, ingratitudo, infinitudo, vectitudo, pua viros Latine ceteroquin doctos occurrentia. Cell. Antib. 51. Gunth. Lat. Rest. 53. Mechovii Antiphila 194. Et quamvis integritudo in Pand. occurrat pro usitato integritas, beatitudo, firmitudo, lenitudo, sanctitudo, et anxitudo, vel ipsius Ciceronis sint; tamen longe frequentiore in usu apud ipsum sunt beatitas, firmitas, lenitas, sanctitas, anxietas.
Neque ferendus usquequaque est Gellius L. 13. c. 3: Acerbitudo, inquiens, dicatur, an acerbitas, nihil refert; uti nihil interest, suavitudo dicas an suavitas, sanctitudo an sanctitas, acritudo an acritas. Acerbitas enim Cicero, Cornelius et optimus quisque; acerbitudo apud neminem veterum: suavitas, Cicero, Plinius, Quintilianus; suavitudo non nisi apud Plautum: sanctitas Cicero saepissime; sanctitudo autem non nisi rarissime; acritas autem et acritudo eiusdem censûs videntur esse; neutrum enim veteres habent: sed pro eo quintil. acor; Cato acrimonia; Plinius asperitas L. 9. c. 35. ubi asperitate aceti et vi margaritas in tabem resolvi scribit. Conf. infra Certitudo, Incertitudo, Servitudo.
* Vix enim haec possunt elegantius magisque Latine reddi, ut non dignitati magnorum horum Principum quidquam detrahatur. Quocumque enim modo v. g. vocabulum Archiducis reddideris, vix effugies reprehensionem. Si Magnos Duces vocaveris; pares illos reddes Magno Duci Etruriae: sin Supremos Duces; a nexu cum Romano Imperio eos absolves: si Primos Duces; hoc quoque insolens erit. Recte igitur atque ordine feceris, si Archiducis titulum, licet parum Latinum, retinueris. Nescio, an idem dicendum de titulo Archimarschallus: nullum enim est vocabulum Latinum, quod Marschalli notionem satis exprimat: et quocumque modo circumscribamus; si non obscuritatem sermoni; tamen nauseam lectori attulerimus. Stultum est, ut placeas non nullis Grammatistis, qui cum cura Latinitatis rectum de rebus iudicium propter hebetem mentis aciem coniungere nequeunt, Principibus displicere malle, et horum laedere maiestatem, ne Prisciani dignitatem laesisse videaris. Cons. Voss. de Vit. 66. Titii Manud. 467. seqq. Borrich. Cogit. 25. Goclen. L. 2. Observ. p. 208.
Recte WEISSIUS de Stilo Rom. p. 130: In Regum, inquiens, Principumque titulis, neque minus aliorum dignitate et splendore officii eminentium virorum a veteri Latio abhorrentis noviratis vocabula minime effugiemus, quae si declinare ausuri essemus, vero est simile, nos propter imminutae dignitatis contumeliam in ius raptum iri. Adfectatio quoque illa nimiae puritatis orationem insuaviorem et obscuriorem redditura esset. Nihil igitur impedit, quo minus pro Comite Provinciali, Landgrafium; pro Comite a limitibus tuendis, Maregrafium; pro Castri Praefecto, Burggrafium; pro Summo copiarum Duce, Campi - Marescballum; pro Eo, cui summorum in Academia bonorum impetrandorum facultas data est, Licentiatum dixero: qualium vocabulorum numerus maximus, in numerum non facile redigetur. Sunt in talibus etiam hybridae, sive
eiusmodi voces, quae ex diversis linguis in unum coierunt.
* In Codice multa mentio de scriniis Principum fit: quae nihil aliud fuerunt, quam capsae, seu plutei, atque armaria, in quibus commentarii et libelli, hoc est, monumenta litteraria custodiebantur. Sed quattuor praecipue erant: libellorum, memoriae, dispositionum i. e. edictorum, et epistolarum. Quibus omnibus qui praeerat, curare scrinia dicebatur, Magister Scriniorum omnium, vel Magister Scriniorum, qualis Ulpianus in aula Alexandri Severi fuit, docente Lampridio in hoc Imp. aliquando et absolute Magister appellatus. In singulis qui praeerant, et primum locum tenebant, Magistri et ipsi quidem dicebantur, sed sui quisque scrinii, hoc est, Magister a libellis, a memoria, a dispositionibus, ab epistolis, et aliquando absolute a libellis, a memoria, a dispositionibus, ab epistolis; item Scriniarius i. e. qui in scrinio aliquo partes agit, seu operam navat in scrinio custodiendo, dicebatur v. g. Scriniarius a libellis, Scriniarius ab epistolis, in inscriptionibus antiquis, quas laudat Salmasius ad Lampridii Alexandrum cap. 31. Cons. Borricb. Cogit. p. 233. Vocabantur et Principes, item Priores, item Proximi et Dictatores libellorum, memoriae, cet. de quibus omnibus Salmasius ad Historiam Augustam non uno loco.
* Plin. L. 2. ep. 17: Cryptoporticus ut tenet solem, sic aquilonem inhibet submovetque; quantumque caloris ante, tantum reto
frigoris. Cic. pro Milone cap. 10: A tergo aliquem adoriri. Id. in Timaeo cap. 13: Ita totum animal movebatur illud quidem, sed immoderate et fortuito, ut sex motibus veheretur: nam et ante et pone, ad laevam et ad dextram, et sursum et deorsum, modo huc, modo illuc.
* Sed haec vocabula a Vossio substituta arresti notionem non satis inferunt animis nostris; neque ullum in Latio reperiri poterit, quod ex asse respondeat: ut adeo vocabulum hoc, ut ut barbarum, retinere necessum habeamus. Nam, ex sententia Boenigkii in Practica Practicata c. 25. Arrestum est merum beneficium iuris Saxonici, vi cuius creditor, personalem praetensionem habens, maioris securitatis gratia ob causas in legibus approbatos, in bonis sui debitoris ius aliquod reale et prioritatis legitimo modo consequitur: iuri civili prersus incognitum, utpote ubi quaevis exsecutio demum sententiam et rem iudicatam sequitur L. 1. Cod. de Exsec. rei iudic.
Sin autem hoc Vocabulum in elegantiori sermonis tui contextu abhorres vehementius; eam periphrasin Latinam adhibebis, quae modo allatae descriptioni sit convenientissima.
* Interim apud Sallustium Bello Catil. c. 47. libera custodia: et apud Cic. de Clar. Orat. c. 96. liberalis custodia, id ipsum est, quod vocamus Germanice Den weiten Arrest.
* Tormentum enim vocabulum generale est machinarum, saxa, tela, et id genus alia torquentium. Caes. L. 2. B. G. c. 8: Ad extremas fossas castella constituit, (Er hat Redoxten aufgeworfen) ibique tormenta collocavit, ne, quum aciem instruxisset, hostes a lateribus suos pugnantes circumvenire possent (Den Seinigen nicht konnten in die Flanken fallen.)
Sunt, quibus est Praefectus cohortis tormentariae, Ein Artillerie-Obrister: sed quis veterum Adiectivum tormentarius usurpaverit, nemo unus indicat, nos autem plane ignoramus. Ciceroni L. 3. ad Fam. Ep. 7. dicitur Praefectus fabrum. Fabrum autem, non fabrorum, probasse videtur; quo de sic in Oratore: Iam, ut censoriae tabulae loquuntur, FABRUM et PROCUM; non FABRORUM et PROCORUM.
Tribunus munitionis possit dici Ein Artillerie-Meister. Curtio L. 7. c. 9: is, qui
tormenta intendit, Ein Constabler oder Feverwerker.
* Dicitur autem pro absportare, quod propter kakofwni/an veteres mutarunt in asportare. Eodem modo aspellere pro abspelere dicunt Plautus, et Cicero ex Poeta. Goclen. L. 2. Problem. 44. p. 120. Vost. de Lat. Mer. Sufpect. c. 16. p. 130. seq. Boeclerus Indice ad Nepot. Cell. Antib. 146. C. P. 372.
* Latini veteres heic etiam dicunt: Hunc cusum praestare nequeo; hoc damnum praestare nequeo, Ich kann nicht gut dafur seyn: item, Praestare tibi a vi nihil possum, Fur Gewalt kann ich dir nicht gut seyn,
* Simplicia securare et securatio, similiter barbara sunt. Hinc pro securationem petere, Lat. dixeris Cavere rebus suis 1. de rebus suis.
Et pro Securari ab aliquo, per aliquem, aliqua re, dixeris cum veteribus Cavere ab aliquo, Cavere sibi per aliquem et Cavere sibi aliqua re. Cic. At tibi ego, Brute, non solvam, nisi prius a te cavero. Id. Auges tu mihi timorem, qui in oratore tuo caves tibi per Brutum, et ad excusationem socium quaeris. Id. Praedibus et praedii populo cautum est.
Rebus etiam cavemus, ut nimirum extra periculum sint. Vulgari more Securas et tutas reddi dicimus, aut barbare Securari. Sed Cic. Altera lex privatorum aedificiis, altera sepulcris cavet. Id. Pompeius clementer id fert, forte cavet usurae. Id. Agri, de
quibus cautum est fenore. Schhor. Phras. ad voc. Caveo.
* Schorus in Phras. p. 150. heic substituit auctoritas; quod tamen non nisi iurati et religiosi hominis, aut viri gravissimi, et in amplissima dignitate constituti testimonio convenire videtur. v. g. Cic. Sed cur diutius, iudices, vos teneo? ipsius iurati religionem auctoritatemque percipite. Idem: Domus autem illa plena es integritatis, officii, religionis: ex qua domo recitatur vobis iureiurando devincta auctoritas.
* Citra hanc notionem auditor sat bonae notae est, scilicet quum notat eum, qui auscultat magistrum s. doctorem e cathedra docentem v. g. Auditorem tenere attentum, Den Zuhorer in bestandiger Aufmerksamkeit erhalten. Cic. de Nat. Deor. cap. 3: Praebebe me tibi attentum auditorem, Ich will dir fleissig zuhoren.
* Haec igitur Germanica: Es sind an alle in Franzosiscben Diensten sich befindende Soldater Avocatoria ergangen; ita Latine vertas: Omnibus sub Rege Galliae stipendia merentibus denuntiatum est, ut quam primum ab eius signis discedant. C. S. Schurzfleisch. in Nomenclat. Strateg. p. 13.
* Aurarius autem, Adiective positum, v. g. faber aurarius, recte se habet.
* Adiectivum autem authenticus iam apud veteres ICtos in usu fuit. v. g. tabulae Authenticae, Das Original, quibus opponitur exemplum, Die Abschrift, die Copey: item, lex authentica; decretum authenticum i. e. quod ab auctoritate conspicuis et valentibus profectum et comprobatum est, Das da gilt, und angenommen wird; das noch nicht abgeschaffet ist, sondern noch seinen volligen Vigorem hat. Voss. de Vit. 798. Borrich. Cogit. 26. Stephan. Expostul. 81.
† A baccis lauri hoc nomen esse, Alciatus ad L. 57. de Verh. Signif. et alii contendunt, quia olim huius gradus candidatis, tamquam victoriae insigne, frondes, laureae bacciferae, auro et argento decoratae, sive
corollae baccis lauri nexae, solebant offerri v. Erasmi Dial. de Pronuntiat. p. 34. seq.
Ludovicus Vives, et qui eius sententiae suffragantur, Pontanus et Vossius de Vit. 77. Baccalaureum a militia profectum esse statuunt. Quemadmodum enim, qui castra sequi ac velitari coepissent, semelque cum hoste conflixissent, a veteri Gallorum vocabulo battala, quod hodie mutatum in bataille, proelium significante, appellati sint battalarii; ita successu temporis contigisse, ut in pervetusta Parisiorum Universitate battalariorum Nomen imponeretur et illis, qui in disciplinis humanioribus rudimenta et quasi tirocinium posuissent, et disputatione publica oruditionis suae dcdissent specimen. Ignorantia vero vel consuetudine evenisse, ut voce battalarii depravata, pro eo primum quidem baccalarius, dein baccalaureus Latinum in sermonem induceretur. Sed huic derivationi contrariatur cum aliis B. Rhenanus in Tertull. Schol. p. 119, ubi scribit, se in vetustioribus Parisiensis Academiae codicibus legisse bacillarios, a bacillo scil. deducto vocabulo, qui quoddam mancipationis signum fuisset, quo ab aliis distinguerentur. Unde et Wendelinus L. 2. Instit. Polit. p. 259. inquit: Bacularium a baculis alii derivant, quia olim porrecto baculo, tamquam mancipationis in studium signo, primam studii auctoritatem iudicabantur consecuti. Claud. Falchetus in Antiquitatibus Gallicis prodit, apud Gallos olim baccalarios, inferiores dignitate militibus Banneretis, dictos fuisse Baccheliers quasi bas Chevaliers. Vid. Seldenus de Titulis Honorariis Parte 2. cap. 3. n. 24.
* Quoquo tamen modo notatio sese habet, ob usum vulgatissimum hoc vocabulum retinendum arbitror. Nova enim vocabula, ut corrupta, novis rebus imposita, non magis stilum inquinant, quam nomina barbara et barbarorum propria in scriptis veterum Romanorum. Melius etiam est, in docendo et scribendo peccare contra linguae puritatem, si vel maxime demus, eam eiusmodi vocabulis novis inquinari, quam oblcure loqui, ut nemo divinare possit, quisnam verborum tuorum sensus sit, et ita fine sermonis humani excidere. Nam quid ex Latinitate substituere queas, nescio, ut lector ilico intelligat, te de Baccalaureo loqui.
semper mei; Cic. Verr. 5. c. 29. caedere virgis; idem castigare vel coercere aliquem verberibus; idem debilitare membra alicuius fustibus; Liv. verberibus foedum in modum lacerare aliquem; Curt. verberibus adficere aliquem.
* Verhum autem balbutire, bonae notae est, et apud ipsum Ciceronem occurrit v. g. de maximis et rebus caelestibus homines vix balbutire quaedam utcumque possunt, Von himmlischen Dingen vermogen die Menschen kaum zu lallen.
Hinc Balbutie laborare r(h=s1is2 est, quam in Casaubono iure meritoque reprehendit scioppius Iud. de Stil. Hist. p. 219. Latini pro eo dicunt, balbum s. blaesum esse.
† Reyherus in Lex. L. L. p. 279. vertit per cadurcum: Cadurcum, inquiens, est tegmen, sub quo in pompa Reges et Principes incedunt. Quod quidem aliis non ita videtur: teste saltem Fabro, velum est seu culcitra ex lino candidissimo, Ein weisser Pful, oder Polster, ein weiss Deckbette; item tabernaculum institorum, Eine Kramerbude.
Alii cum Iuvenale vertunt per umbellam: quod tamen, verum ut fatear, magis convenit ei, quod Gallice dicunt un parasol, Germ. Ein Sonnenschirm.
in exsilium agere; Corn. Con. cap. 4. et Hannib. c. 7. hostem vel exsulem aliquem iudicare; aqua et igni interdicere; sacris vel communione sacri coetus interdicere: barbara sunt. Voss. de Vit. 3. et 183. Borrich. Cogit. 26.
Formata videntur ex Germanico Binnen, Binden, ligare, et primitus quidem non nisi in Ecclesia personuere. Tractu temporis per Longobardos etiam ad proscriptionem civilem sunt translata.
* Pro baptizare substituunt non nulli, sacro fonte abluere; sacro fonte lavare; aeternae salutis fonte initiare; ablutione sacra expiare: et pro baptismo, initiatio sacra; lavacrum salutare; sacrum lavacrum; sanctum Christianorum lavacrum; sacra lotio.
Notentur heic etiam locutiones sequentes: Levare aliquem e sacro fonte, Einen aus der Taufe beben; pro quo tamen P. Manutius mavult, aliquem ad sacram baptisinatis aquam suscipere. V. Goclen. Observ. 279. it. suscipere aliquem de fonte sacro. Ad sacrum fontem sponsor fui, Ich habe Gevatter gestanden. Schurzfl. Ep. Arc. 163. Dies lustricus, Der Tauftag.
* Qui Latine loqui vult, ei a barbaris vocibus abstinendum esse, quantum potest, in confesso est. Cui enim usui foret, ut Rhetores haec in praeceptis haberent, si cuivis pro sua libidine verba liceret fingere? Si tamen Latina forte deficiant, aut si minus Latinum occurrat, aut si necesse fuerit; novo aut peregrino verbo uti nemo dubitabit, quum praesertim paraphrasin Latinam elegantiorem subicimus, aut proepiplh/ttomen notis formulis: ut barbare dicunt, vulgo ut loquuntur, cet. Conf. Cic. L. 1. Acad. Quaest. it. L. 3. de Fin. Sine discrimine vero, et ex corrupta consuetudine loquendi, barbara ubique ingeminare, quum Latina sint in usu, supina negligentia est: ita septimana, gratitudo, ingratitudo, cet. inter vetita sunt, nec facile adhibenda, quod apud Latinos hebdomas, gratia, ingratus animus eorum loco sint usurpata. Si enim caesar. L. 1. de Analog. Fragm. tamquam scopulum, sic
inauditum atque insolens verbum fugiendum esse, recte monet; temeeritas est, vitiosis vocibus uti, ubi emendata sunt praesto. An tu putas, Comenium eiusque sequaces ingens beneficium apud genus humanum posuisse, quum Orbem sensualium, omnium fundamentalium rerum sensibus praesentant, adeo, ut vihil cardinale omittant, ciphra addita, et alphabeto symbolico cum prolixa syllabicatione e fundamento? Quid heic aliud dicam,quam illud exsecratum tibi e)pifw/nhma) o sacra inscitia! Quid fiet autem de iuventute nostra, quae a teneris annis huiusmodi barbarie inficitur? Quam gratiam promerentur ii, qui pro sacra et horribili insicitia sua omnem humanitatem et studia liberalia ita deturpant et corrumpunt? Conf. quae infra occurrunt ad VOCABULA rerum veteribus Romanis ignotarum.
* Notabis heic locutiones: tondere, demere, resecare, radere barbam, Barbiren. Confer, si placet, Parte Syntact. Tonsura Sacerdotalis.
* Turnebus L. 1. Advers. c. 16. vertit per navem actuariam minorem, qua secundum oram navigatur; Nizolius Thes. Cic. per parvam navim, quae ad maiores adiungitur; alii per navem, quae ad onerarias est deligata; et praeeunte Caesare L. 3. B. Civ. c. 44. per scapham navium magnarum.
† Volunt eruditi quidam, originis esse Francicae seu Germanicae, hominemque notare liberum, vel satellitem Principis in bello, qui ob res fortiter gestas terris ac iurisdictione anctus sit, ob dignitatem acceptam patriae et Principi suo devotus: alii pro origine Italica pugnant. Vide Voss. de Vit. 184. Henrici Speelmanni Dissert. de Baronibus in Glossario eius Archaeologico. Gifan. Obs. L. L. p. 24. Hermannus Conringius in Conring. p. 333. Aegidius Menagius in Diction. Etymol. 80. Iani Rutgersii Lectiones Venusinae, Horatio, a Petro Burmanno edito, insertae. Acta Erud. Lips. A. 1695. p. 212. Barthius ad Briton. Arem. p. 204: ubi baro honoris nomen esse, et heroem notare dicit.
* Fuit autem hoc vocabulum iam in veteri Latio usitatum; sed longe alia notione. Erant nempe apud illos barones, homines servi is conditionis, notatione ducta a voris seu varris i. e. stipitibus; ut iidem sint barones, ac Lucilio varones seu varrones: qua in significatione usus hoc vocabulo Cicero Lib. 9. Fam. Ep. 26. L. 5. Att. Ep. 11. L. 2. Fin. c. 23. Erant item lixae s. servi militum ap. Gallos, ut Hirtius de B. Alex. c. 53. docet. Ab hac posteriori notione saltus videtur factus fuisse ad illam, qua posteriori tempore increbuit, satellitemque Principis in misitia notat.
Atque hinc eo magis in significatu illo, quo hodie obtinet, tolerari debet vel in stilo elegantissimo, quamlibet in contextu sermonis suaviorem possis praemittere periphrasm, ut ostendas, te satis instructum Latinae linguae facultate esse, velle tamen addere perspicuitatis ergo vocabulum hoc notione peregrina, quod nullum aliud in promptu sit, quo haec dignitas Equitum eminentior possit notari.
* Heinsio Silv. Duc. p. 101. latus propugnaculi est Eine Flanke, flanc du bastion Caes. L. I. B. G. c. 25. Latere aperto hostem adgredi, Dem Feinde in die Flanken fallen, da er nicht geschlossen ist. Idem L. I. B. C. c. 83. Latera cingere, Auf der Flanke stehen. Ab utroque latere instare, Auf beyden Flanken ansetzen. Ab lateribus hostem circumvenire, Dem Feinde in die Flanken fallen. Ad latera equites disponere, Die Cavallerie auf die Flanken stellen.
Genesi ad Lit. cap. 12: dic potius beatorum numero addere; beatorum numero adscribere; beatorum ordinibus inserere.
† Sunt, qui hoc nominis derivant a Beggha, Pipini filia, quae in oppido Audennas, tribus milliaribus a Namuro sito, monasterium condidit pro religiosis feminis, nobiliori prosapia oriundis.
* Beginae primitus erant virgines in Belgio Deo famulantes, quarum innocentiae providit Iohannes XXII, quarum tamen institutum in Gallia sensim desiit. Saec. XIII et XIV translatum etiam hoc nomen est ad certas mulieres haereticas. Fresne Gloss. Lat. Tom. 1. p. 518. et 519. Odor. Raynald. an. 1247. n. 56. 1306. n. 18. 1312. n. 17. 57.
Vossius de Vi???. 185. Latine exprimit per feminam, quae, virginitate in perpetuum vota, se dicavit Christo: sed haec peri/fastis2 generalior est, quam ut specialem beginae notionem animis nostris possit inferre. Quare descriptioni tali addiderim, quam in Ecclesia Beginam vocant.
† Nihil pro hac voce a Schoppio et Vorstio adfertur, quam Analogia Plautini malefactor, quod vel ipsum in Plauti obsoletis scribitur, quia nemo sequentium imitatus est. Analogia autem non valet, nisi accedat auctoritas.
* Quod barbare ad beneplacitum, id scire ac Latine reddimus iure meo, pro iure meo,
pro iure tuo cet. Cicero 3. Att. Ep. 11. Itineris nostri causa fuit, quod non habebam locum, ubi pro meo iure diutius esse possem, quam in fundo Sicae. Adde Hadriani Cardinalis de Serm. Lat. Cell. Antib. 10. C. P. 295.
Dixeris etiam pro eo, quod barbare dicunt: Ad beneplacitum tuum agas; ex Latinae linguae genio ita: Pro arbitrio tuo agas; age, prout tibi commodum est; age, prout tibi visum fuerit.
† Qui substituunt Latinorum feritas, Philosophorum suffragiis destituuntur, et insolentem loquendi formam inducunt. Nam apud veteres feritas non opponitur virtuti heroicae; sed mansuetudini v. g. Cic. pro Sextio cap. 42: Ex feritate ad mansuetudinem aliquem traducere.
Fabri Thesaurus, bestialitatem vertit Eine viehische Unzucbt i. e. propudiosam libidinem; et hanc notionem Philosophis adserit.
* Qui Latinis auribus magis serviunt. exprimunt per pandectas sacras; folia sacra; paginas sacras; divinas litteras; libras fatidicos; carmina sacra; volumen divinorum librorum, vel aliter pro denominatione seu totius, seu huius vel illius partis, seu libri.
* Qui elegantius aut magis Latine volunt exprimere, his vocatur biblioqhkofu/lac, bibliohecae custos; bibliothecae Praefectus; qui pracest bibliothecae; Principis a bibliotheca. Voss. de Vit. 70. Borrich. Cogit. 26. Cell. C. P. 348.
* Rectius tamen abstinendum, opinor, ab eo esse, ceu ignoto melioris notae scriptoribus: quibuscum malim, belluo; potater maximus; strenuus poculorum remex; compoter; bibendi avidus, homo valde bibax. Borrich. Cogit. 26. Analect. 59. Goclen. Observ. 21. Cell. Antib. 11. C. P. 137.
* Ceteroquin late patet: praecipue tribui solet ministris, sive officialibus alios citantibus, ut in ius veniant.
Qui dictionis puritati student, praeferunt apparitor; Academiae minister. Voss. de Vit. 185. et 378.
in Engelland: Latine dixeris, constitutio publica Senatus Regni Anglicani a Rege rata habenda; delineatio legis condendae in comitiis Anglorum proposita; scriptum a Supremo Angliae Senatu Regi proponendum, ut ei calculum addat, et vim legis conferat.
* Hodie etiam multi Adverbio blaspheme v. g. hoc blaspheme dicitur; utuntur; quo tamen auctore, nescio.
* Blasphemiam et blasphemare in Graeco etiam sermone proprie referri ad Dei iniuriam, ex Menandro Comico, et Hierocle Pythagoreo ostendit Grotius ad caput 9. Matthaei v. 3: nec tamen blasphemare sive blas1fhmei=n semper esse, maledicere Deo; sed etiam arrogare sibi, quae Dei sunt: quae notio posterior dicto Matthaei loco obtineat. Neque vero haec solum, sed etiam alia inde derivata, ut blasphematio, blasphemabilis, sunt meri usus Ecclesiastici.
* Verbum autem boare, eiusque Compositum reboare, probae sunt notae.
Erasmus, teste Sturmio de Linguae Latinae resolvendae ratione p. 45.
Vocabulum hoc bombardae confixit, et sic primus eius auctor est.
* Litteratus orbis ea heic libertate usus est, quam summus Oratorum apud Romanos, Cicero L. 3. Fin. c. 1. concessit: Imponenda, inquiens, nova novis rebus sunt nomina.
Bombarda autem a bombo et ardeo, quod cum sonitu et flamma ferreos globos emittat, appellata est: neque inepte; quum bombardarum usus tonitru sonum, quem bombum etiam appellari, Eustathius ad Odyss. T observat, referat; ut Vossius censet Lib. 4. Instit. Orator. cap. 13. Sect. 7.
Sclopetum formatum a sclopo est: sclopus autem occurrit apud persium Sat. 5. v. 13. et sonum notat, qui emittitur e buccis inflatis, Das Platzen aus den aufgeblosenen Backen: unde et ipsum to\ sclopus, ad sonum bombardarum eiusmodi minorum transfertur.
† Ubertus Folieta de L. L. Usu et Praest. p. 173: Latini, inquit, sermonis rationem et similitudinem propius attingit bombarda, et sclopetum formatum a sclopus, quam artagliaria, et archibugius.
De vocabulis autem bellicis Latine exprimendis omnino consulendus est C. S. Schurzfleisch. in Nomenclat. Strateg.
* Hoc quidem loco notentur locutiones sequentes: Sclopus equestris, Ein Carabiner: cuius vices apud veteres catapulta sustinuit. Sclopeti fartura, Die Patrone. Tormentis perfringere Caesar L. 2. B. C. c. 9; vel ictibus perforare schurzfl. Ep. 413. Durchschiessen. Tormenta e navibus excussa emittere in urbem Curt. L. 4. c. 2; alii, pyrobolicis globis obruere, vel pilas ferreas pulvere nitrato fartas inicere in urbem, Eine Stadt bombardiren. Bombarda equestris l. sclopus minor, Eine Pistole. Sclopus brevior l. manualis, Ein Puffer. Sclopi ignarii l. pyrite instructi; aliis, bombardae ductiles, Flinten. Sclopetarii Tribuni l. Centurionis custodes, Fourierschutzen. Faber tormentorum materiarius, Ein Buchsenschafter.
Quum vero eiusmodi nove confictae voces et Latinae periphrases eam notionem, quam debebant, non usque quaque satis distincte exprimant; perspicuitatis ergo addere liceat vocabulum illud, quod innuimus, sermone nostro patrio. v. g. In promptu pisi erat sciopus minor, quem nostrates vocant, Eine Pistele. Item: Habebat sclopum breviorem s. manualem, Germanice dictum Einen Puffer.
olim nobile in Latio, ad quas Clodius interfectus est, non procul a Roma, unde sub. urbanae dicuntur ab Ovidio; itemque Glossae: bovilla, boostas1i/a Voss. de Vit. 72.
† Etymon horum vocabulorum est brasium, similiter occurrens apud scriptores medii aevi, Germanice, ex Supino Latino molitum, dictum Molt, malt, vel Malz i. e. frumentum, sive sit silige, sive bordeum, sive triticum, aquis maceratum, ad aerem vel aestu fornacis arefactum, et mola comminutum: unde cerevisiae coctores conficiunt potum illum, quem vulgo ex Verbo bibere, sive Nomine biber i. e. potio, quod apud Charisium et in Glossis legas, Bier nuncupamus.
* Breviatio occurrit apud Augustinum: Verbum autem breviare apud Quintilianum, Silium et Lactantium.
Est etiam Neutrum breve, Substantive positum apud Vopiscum non semel v. g. breve nominum, Eine Musterrolle, Steph. Expostul. 85. Cell. Antib. 12. C. P. 202. 203.
* In aula Pontificis Romani breve hodie significat litteras breviores a Pontifice publice scriptas, et contradistinguitur, seu, ut Latine dicam, opponitur bullae seu diplomati i. e. litteris a Pontifice publice datis, et obfignatis, appensa capsula. Bulla igitur maioris momenti est, quam Breve. Ab hoc brevi autem est Germanicum nostrum Brief, Der Brief, De Breev.
* Hinc ductor catervae vel catervarum; Sueton. tib. cap. 3. Praefectus alae, Ein Brigadier.
* Brutus, a, um, apud veteres non nisi Adiective sumitur, et signat a)/fwnos2, a)/logos2, a)na/isqhtos2, obtusus, gravis, tardus, immo interdum etiam stolidus. Itaque et hominum quidam sunt bruti; ut indicat, quod Iunio Bruti cognomen sit inditum, quia stultitiam simularat; et contra bestiae quaedam brutae non sunt, uti elephantus, equus, anguis, vulpes, leo, canis, aliae: at vero animal brutum sus; cui Chrysippus et Varro dixere animam pro sale datam, ne putresceret. Cic. L. 2. de Nat. Deor. Voss. de Vit. 145. Adverbium autem
* Becmannus in Notit. dignit. illustr. Burggrafium vocat Comitem castrensem; alii
castelli s. castri Praefectum: idemque Becmannus Lib. cit. 263. Landgrafium vocat Comitem provincialem; et Marcgrafium, Comitem a limitubus tuendis. Sed ego tamen heic, et in similibus malim barbare, quam magis Latine, minusque perspicue loqui. Conf. supra BARBARA vocabula.
1. Cruminam; marsupium; loculos, Die Tasche, Den Beutel, Den Geldsack.
2. Transfertur etiam ad basilicam s. porticum mercatorum i. e. locum, mercatorum conventiculis destinatum, quem Germanice vocant Die Boerse.
3. Medicorum filiis etiam est, quod Celso L. 7. c. 19. aliisque Latinis scrotum.
† Descendit autem, ut Gallorum bourse, et Belgarum beurse s. boerse, a Graecorum bu/rs1a, corium, pellis, exuviae. Voss. de Vit. 379.
* Calendarium apud veteres Romanos significat non nisi librum, in quo perscribebantur usurae in singulas calendas petendae et exsolvendae, Ein Zinsregister, Ein Schuldbuch. Sic pecuniam in calendarium convertere, Papiniano in Pandectis est Geld ausleiben; Geld in die Rechnung schreiben; Eine Schuldpost notiren, davon Monathlich die Zinse muss abgegeben werden. Schor. Phras. ad Voc. Fasti.
* Caligae veteribus erant calcei militares, seu calceamentum militare, stratiwtiko\n u(po/dhma, ut ait Dio, Reuterstiefel, Halbe Stiefel; unde et Caius Caligula, Germanici filius, et ab excessu Tiberii Imperator, quod, natus in castris, militari habitu educaretur, appellatus est, ut idem Dio, nec non
Tacitus, Suetoniusque et Victor testantur. Voss. de Vit. 126. Borrich. Cogit. 26. Phil. Rubenii Elect. L. 2. c. 14.
* Ceterum Adiectivo calumniosus Apuleius est usus, et Arnobius. Voss. de Vit. 798. Borrich. Cogit. 54. Calumniosissime tamen habet Symmachus, teste Christ. Falstero Supplem. L. L. p. 48.
Latine dixeris, collybus, aut permutatio pecuniae; it. pecunia, quae pro permutatione solvitur.
* Notentur heic locutiones sequentes: Cic. L. 12. Attic. Ep. 25. pecuniam permutatione repraesentare, Geld durch Wechsel ubermachen. Idem pro lege Manil. c. 7. pecuniam habere implicitam, quae in foro versatur, et quae cohaeret cum aliorum pecuniis, Geld in Wechsel laufen lassen. Idem L. 2. Offic. c. 25. ad medium Ianum sedere, In den Wechselbuden sitzen.
* In argumento autem publico aut Iuridico vulgares malim retineri formulas, quae huc pertinent v. g. ius cambii, Das Wechselrecht; litterae cambiales s. collybisticae, Der Wechselbrief. Voss. de Vit. 75. et 382. Borrich. Cogit. 26. Cell. Antib. 13. C. P. 348.
Einen Tempel wolben; et apud Sueton. Aug. c. 80. In abditum et concameratum locum se recipere, In ein Gewolbe sich begeben. Voss. de Vit. 128. Borrich. Cogit. 26. Vorst. de Latin. Mer. Susp. 120.
* Nota: Cubiculum proprie haud notat conclave, ubi dormitur, Eine Kammer, ein Schlafzimmer; sed generatim sumitur pro conclavi quocumque v. g. Cic. L. 3. Qu. Fr. ep. 1. cubiculum amplum, Ein geraumes Zimmer; id. cubiculum, quo nihil alfsius, Ein kuhles Zimmer; id. cubiculum loco positum ambulationis uno latere, Ein Zimmer, da man auf einer Seite den Prospect in die Alleen hat; id. cubiculum adiunctum, Ein Nebenzimmer; Liv. L. 1. c. 58. cubiculum hospitale, Eine Gaststube, eine Gastkammer; Plin. L. 7. ep. 21. cubiculum obductis velis, Ein mit Vorhangen zusammen gezogenes Zimmer. Si speciatim ad eum locum aedium, ubi dormitur, accommodari debet, tale quid addamus, quod hanc notionem inferat; id quod supra fecimus, quum diximus, praeeunte Plinio L. 2. ep. 17. cubiculum noctis et somni; et L. 5. ep. 6. dormitorium cubiculum.
* Medio aevo significat Germ. Einen Kammerdiener, quem Latine dixeris cubiculaium: atque adeo cubiculi regit vel Principis Praefectus; vel secundum Suetonium Domit. c. 16. cubiculo Praefectus; et c. 17. cubiculariorum Decurio notare possit Einen Kammer- Herrn; et Regis vel Principis ab interioribus cubiculi, Einen Kammeriunker.
† Campanis indicebantur, quod itidem hodieque fit, divinorum officiorum celebrationes: hisque etiam excipiebantur
Principes: aliquando etiam summae ignominiae causa sonabant: alio modo inhibebantur in eamdem ignominiam. Videatur Ferrar. de Rit. Conciou. Vet. Eccles. L. 7. Middendorp. 1. Acad. 2. Hieron. Magius de Tintinnabulis. Faber 2. Semestr. 8. Barth. ad Brit. Arem. p. 729. Casaub. et Pitisc. ad Suet. Aug. 91. 4.
* Cancellarii veterum duplicis generis fuerunt: alii in domo Augusta procerumque; alii in tribunalibus et iudicialibus. ut appellantur, secretis. Imperatoriae et procerum aedes atque cubicula, qua patebant, non vela tantum habebant ad fores, sed etiam cancellos, sive fenestratas ianuas, ut Cassiodorus appellat. His igitur qui praefecti erant, non tantum a velis; a cancellis; sed etiam Velarii et Cancellarii appellabantur: quorum munus erat, stare ante fores, et admissiones curare. Itaque nihil aliud crant, quam ostiarii, qui aut nullam, aut parvam perquam dignitatem habebant. Codex Theodosii cum domesticis, qui et protectores sive custodes corporis Principis sunt, s1wmatofu/lakes2 Graecis appellati, coniungit: quorum aliquos non meros ostiarios fuisse, hoc est, admisisse et dimisisse tantum, qui Principem aut herum conventum vellent; verum et chartas dominorum seu tabularia tractasse, videtur suadere Agathiae locus L. 1. de imperio et gestis Iustiniani, qui Cancellarios istos, vel a cancellis, ta\ a)rxei=a Narsetis curasse diserte tradit. Fuerunt itaque tales, qui nunc in aulis Germ. Die Kammerdiener appellantur. Sed tribunalia etiam habebant saepta cancellata, quibus excludebantur turbae; quibus et ipsis qui praepositi erant, Cancellarii appellati. Quorum alios putamus ostiarios tantum fuisse, et qui hodie Canzelleydiener appellantur; quorum erat, ingressus ad iudicem curae, et
exsecutioni mandare iudicum responsa: alios vero ipsius secreti iudicialis gessisse curam, scribendoque navasse operam; unde Codice Theodosii tabellio, amanuensis, cancellarius de uno atque eodem ministerio dicuntur, Germ. Copiisten, Kanzellisten; quorum tamen alii digniores, atque a scribis sive notariis distincti, edictis epistolisque dictandis signandisque navabant operam, atque eodem fungebantur munere, quod illorum hodie est, qui a secretis seu Secretarii appellantur. Hodie qui hisce omnibus summa cum dignitate praeest, kat) )*ecoxh\n Cancellarius appellatur: apud Romanos olim Quaestor sacri Palatii; in Constantinopolitana aula o( me/gas2 logoqe/ths2 nominatus. Voss. de Vit. 383.
Interim hoc, et reliqua vocabula, quae vel barbara sunt, vel notione nova increbuerunt, in titulis hodie usitatis usurpare malim, quam satis Latine aliquid nugari, quod emunctae naris hominibus nauseam movere possit.
* Canceraticus penult. brevi, Adiective v. g. canceraticus foetor, Die Faulnis, so vom Krebsschaden herrubret, occurrit apud Vegetium L. 2. c. 43.
* Canonice autem, Substantive, Gen. es, Gr. h( kanonikh\ i. e. ars metrica, exstat in Gellio L. 16. c. 18.
Adiectivum canonicus i. e. certo numero et mensura constans, apud Plinium, vitruvium, et in Pandectis occurrit. Hinc transiit in Ecclesiam, et certo religiosorum hominum ordini, et libris S. scripturae, quos Apocryphis opponunt, accommodatur.
caelo adscribi; ad immortalitatis et religionem et memoriam consecrare, Cic. pro Mil. c. 29.
* Ecclesia Romana distinguit inter canonisationem, et beatificationem, ut inter maius et minus. Mos autem canonizandi Saec. XII. natales suos habet: v. I. A. Fabricit Bibliogr. Ant. 273.
* Inter vestes Ecclesiasticas passim recensetur, et Monachorum praecipue est.
† Quamquam enim Cicero ad animum videtur accommodare, quum Lib. 1. Tusc. Quaest. cap. 25. dicit: Utrum capacitatem aliquam in animo putamus esse, quo, tamquam in qliavod vas, ea, quae meminimus, infundentur? re vera tamen non nisi notione propria et Physica usurpat.
* Notat etiam interdum eum, qui Posteris animarum adiutor s. vicarius est, l. qui operam eius subit vicariam.
† Capella erat olim quaevis aedicula sacra, quae proprium Sacerdotem non habebat, seu quae non erat BAPTISMALIS; hodie sunt sacella, aedi sacrae maiori adiuncta.
Capellani autem primitus dicti sunt, qui cappam S. Martini vel in Regum palatiis adservabant, vel in proeliis cum aliis sanctorum reliquiis circumgestabant. Constat praeterea, eosdem in palatiorum sacellis, sacris peragendis operam dedisse: v. Barth. ad Briton. Aremor. p. 522: unde etiam, quamvis citra auctoritatem veterum, quod sciam, Sacellani dicuntur.
* Liv. L. 6. c. 35: Promulgavere leges: unam de aere alieno, ut deducto eo de capite,
quod usuris pernumeratum esset, triennie, aequis portionibus persolveretur. Plin. L. 6. ep. 8: Rogo ergo, exigo etiam pro iure amicitiae, cutes, ut Attilio meo salva sit non sors modo, sed etiam usura plurium annorum. Plin. L. 7. Ep. 18: Sors in tuto est, Das Capital stehr sicher. Terent. Adelph. A. 2. Sc. 2. de sorte venire in dubium, Wegen des capitals in Gefahr gerathen. Cic. Verr. 5. c. 49. Accessio nummerum ad sortem, vel ad summam, Wenn etwas mit zum Capital geschlagen wird. Apud eumdem Ciceronem dicitur etiam vivum, pro Flacco c. 37: Dat de lucro; nihil detrahit de vivo, Er giebts vom Interesse, aber nicht vom Capital.
Horatio L. 1. Sat. 2. nummi in fenore positi dicuntur Ausstehende Capitalien. Sueton. Tib. c. 48. gratuito alicui proponere pecuniam, Einem ein Capital ohne Zinse anbieten.
Sed capitalis, e, Adiectivum, probae notae est v. g. capitale facinus i. e. quod capitis supplicium, vel civitatis amissionem meretur; capitalis morbus; capitalis pestis i. e. perniciosa. Neutro genere etiam ponitur absolute, quasi Substantivum aliquod, apud lustinum L. 2. c. 7. §. 8. capitale sc. scelus i. e. morte piandum, quod in LL. XII. Tabb. dicitur capital.
Capitalia, Plurale dicuntur etiam Germ. Die Hauben; a Sing. Capital, quod dictum a capite. Videatur Varro L. L. L. 4.
* Notione Ecclesiastica capitium est pars aedis sacrae, quae vulgo vocatur presbyterium,
seu locus ubi altare statuietur. Hinc Capitiarius est, ad quem in ecclesiis et monasteriis capitii huius cura pertiner.
* Capitulare autem, Substantive, notionis Ecclesiasticae est, notans scriptum capitulis distinctum. Capitulare vero Evangeliorum in circulo anni, est liber Ecclesiasticus, in quo describuntur initia et fines cuiusque Evangelii, quod singulis diebus in MISSA legitur,
* In negotiis autem publicis vocabulum illud, quantumvis novum, retinetur omnino multo rectius.
* Pro captivare intellectum suum, quae r(h=s1is2 Biblica 2 Cor. 10, 5. occurrit, 10. Niess de Ortu et Occasu L. L. P. 159. substituit iudicium suum submittere; et Erasmus Roterodamus in Paraphrasi sua, captivam ducere omnem humanam cogitationem; et Castellio in Versione sua N. T. omnem mentem ad oboediendum Christo cogere.
* Veteres, et quicumque elegantioris notae sunt, tam verbum captivare, quam derivata inde Nomina abhorrent omnia.
praeclara indole est; Nep. Dion. 1. ingenium docile, come, aptum ad artes optimas.
* Cardiacus Celso L. 3. c. 19. Substantivum est, et morbum denotat, qui kardiakh\ et kardialgi/a Graecis appellatur: et cardiaci Ciceroni L. 1. de Div. n. 81. et Plinio L. 23. c. 1. sunt, qui hoc morbo laborant.
Latine dixeris, medicamenta, quae vel in primis cordi conducunt, quae cordi vires suas impertiunt.
* Primitus, scribit Vossius de Vitiis Serm. 724. non solum Romani Presbyteri, vel Diaconi, sed etiam primi aliarum civitatum Sacerdotes, quibus nempe titulus seu paroecia foret commissa, CARDINALES dicebantur.
Ceterum Adiectivum cardinalis, e, habet Vitruvius L. 4. c. 6: ita optima eius editio, per Iohannem de Laet procurata Amstelod. 1649. Dixit autem Vitruvius scapos cardinales, Hauptseulen. Ad ventos applicuit Servius in Aeneid. 1. v. 131; ad Diaconos et Presbyteres Gregorius M. ut Salmasius notavit, quamquam antiquiorem hanc notionem esse, Petr. Ioseph. Cantelius in Histor. Metropolit. Urb. contendat; ad virtutes primarias Ambrosius in Luc. 6. et Auctor Commentarii (vulgo Hieronymus creditur) in Marcum cap. 1. v. 16. Cell. C. P. 55. Borrich. Anal. 23. Salmas. Exercit. Plinian. p. 1249.
† Per hoc ipsum tamen vocabulum delicatiores, Graecorum ste/rhs1in, ut Scaliger censet de Causis L. L. cap. 69, interpretari malunt, quam cum Cicerone per privarionem. Graecorum enim ste/rhs1is2 non pertinet ad kathgori/an passionis, sed ad kathgori/an substantiae, saltem indirecte et improprie. Conferantur Voss. de Vit. 387. Borrich. Cogit. 26. Cell. Antib. 14. C. P. 349. Sciopp. de
Stil. Hist. 210. ubi Casaubonus de hoc vocabulo notatur.
* Licet Latine dixeris, voluptatibus deditus; proclivis ad inhenesta; homo pravis cnpiditatibus obsequens; totum se tradere voluptatibus; ex carne: non dum tamen omnem horum vocabulorum emphasin expressisti. Quare, in argumento praecipue Theologico, rectius haec et alia eiusmodi vocabula retineantur. Cell. Antib. 14. C. P. 259.
† Rei ipsius Vegetius meminit L. 3. c. 10. ubi vide Stewechium, itemque Casauhonum ad Trebellium, et Lindebrogium ad Ammianum.
equestris de annulo ad metam proposito; Graece h( i(ppomaxi/a; Sueton. Calig. c. 20. ludus basticus; exercitatio equestris, animi gratia hastis instituta; dimicatio ludicra equestris.
* Schurzfleisch. in Nomenclat. Strateg. p. 25. nuncupat id ballistam ignitam.
* Casualis occurrit leg. ult. Cod. de necessar. serv. et apud Grammaticos Casus Declinationum respicit: ut formae casuales, ap. Priscian. L. 5. p. 672; et Pracpositiones casuales, ap. Probum Lib. 1. p. 1427. ed. Putsch.
Casualiter Borrich. Cogit. 58. profert ex Fulgentio et Sidonio.
* Quod scimus, apud veteres notat 1. non nisi actum cadendi, Den Fall v. g.
nivis casus, Wenn Schnee fallt; casus urbis Troianae i. e. ruina. 2. fortunam, inopinatum eventum et calamitatem.
* Cataractae etiam vocantur
1. Moles illae, quibus flumina cohibentur. Plin. L. 10. Ep. 69: Expeditum erat, cataractis aquae cursum temperare, Mittelst der Schleussen das Wasser zudammen. Schurzfl. in Nomencl. Strateg. p. 75. cataractis laxatis subiectam planitiem mergere, Die Schlenssen offnen, und das Land unter Wasser setzen.
2. Portae ex funibus, aut annulis ferreis pendentes, ex ferro lignoque cancellatae, quae pro necessitate demitti atque attolli possunt; cuiusmodi adhuc in portis vetustis oppidorum videre est, Germ. Schutzgitter oder Schutzgatter. Earum mentio fit apud Livium Lib. 27. cap. 28. ubi et earum usum notare licet; et apud Vegetium L. 4. cap. 4. Nomen ideo his portis inditum, quod repente, et cum impetu decidant.
3. Praedatrices aves, ut sunt aquilae atque falcones, quod ex alto ruant in praedam, apud Plin. L. 10. c. 44. Conf. Salmasius ad Plin. L. 5. c. 9.
qui posterior peculiarem concinnavit librum, qui inscribitur De catechizandis rudibus: Latine dixeris, in primis fidei fundamentis erudire; imbvers aliquem fidei mysteriis; prima caelestis doctrinae rudimenta alicui tradere, vel inculcare vel aliquem docere. Goclen. Obs. 411.
* Sed ex eo, quod catenatus probae notae est, haud colligi debet, verbum etiam hoc catenare recte sese habere. Quot enim frequentantur apud veteres eiusmodi Participia, quorum tamen verba dantur nulla v. g. tunicatus, capillatus, togatus, incelebratus, cet? nimirum haud formare inde possumus verba tunicare, capillare, togare, incelebrare. Catenatio (trabium) i. e. colligatio l. coagmentatio trabium.
Catenatio etiam legitur apud Vitruvium. Voss. de Vit. 680. Berrich. Cogit. 26.
* Sed catus pro cautus, callidus, sapiens, recte sese habet.
Lib. 20. cap. 6. cavum oculi; cava dentium; vel cum Varrone Lib. 4. L. L. Sect. 26. cavatto; vel cum Martiale Lib. 9. Epigr. 89. cavea; vel cum Graecis h( koilo/ths2.
Hinc Adverbium eiusdem census, causaliter, apud Augustinum similiter occurrens.
* Causari probae notae est, sed Deponentaliter, significans veram vel falsam cansam dicere; causam adferre; aliquid cousae praetexere; causam l. praetextum obtendere; obtentui aliquid sumere; causam interserere v. g. multa causari, Allerhand vorwenden; Tacit. 3. Hist. c. 49: inhabilem labori et audaciae valetudinem causabatur. Er gab vor, dass er zu schwachlich ware: quo quidem sensu etiam utitur Cicero, Curtius, alii. Goclen. Silv. Barb. 9. Voss. de Vit. 689. Cell. Antib. 148. C. P. 372.
* Certioror autem, forma Passiva, i. e. certier fio, est apud Ulpianum L. 1. §. Venditor. p. de Actionibus Empti et Venditi.
* Frid. Taubmannus in libro metrico, Murmelii locis communibus adnexo, p. 107: Chartaceus, inquit, in classicis anctoribus non legitur.
* Petronio Arbitro saltator dicitur choreutes, Graece o( xoreuth/s2. Apud Sueton. Tib. cap. 7. artifex saltationis, Ein Tanzmeister.
* Inter haec chrisma, atis, tamen maiorem auctoritatem habet, quod vel apud ipsum Tertullianum de Bapt. cap. 7. occurrit.
† Titulus hodie est Galliarum Regis, ex eo derivandus, quod primus Clodoveus in Occidente, ex omnibus, qui tum imperarent, Regibus fidem catholicam amplexus fuerit. Cuinam autem ex illis Regibus primum fuerit datus, auctores non conveniunt. Alias ille etiam Imperatori ab Ambrosio, et a Pontificibus, aliisque Regibus fuit datus.
Reimmanno in Hist. Voc. LL. p. 105. Paulus II. P. R. saec. XV. a. 1469. Regi Ludovico IX. id cognominis primus indidisse putatur.
Et vero in hac ipsa Regii tituli pompa, cave, hoc superlativum recuses, et aliud quid, quod magis Latine dictum videatur, substituas; inepte enim docti sunt, qui in eiusmodi vocibus magis Latina crepant. In ipsa sermonis s1nnafee/ia|, quod toties inculco, elegantioris Latinitatis possis heic et in similibus esse paullo studiosior: at in inscriptionibus et sollemni titulorum forma ab hoc instituto sapienter te abstineas velim.
* Sunt vero ta\ xronika\ libri, in quibus adnotatum est, quo temore quidque gestum sit, vel evenerit. Goelen. Silv. 10. Voss. de Vit. 51.
Alias Latinis eiusmodi chronica, dicuntur annales; speciatim Hirtio L. 8. B. G. c. 48. conunentarti annorum; Nepoti Attic. c. 16. historia temporum contexta. Cic. Pro Muraena: Ex annalium vetustate eruere memoriam alicuius rei, Aus alten Clwoniken eine Sache ans Licht bringen.
* Cicur, uris autem, mediâ brevi Adiectivum Generis omnis, et Verbum cicuro, are, i. e. mansuefacere, probae notae sunt.
* Pomponius Mela L. 1. c. 12. litteras vecat. Ad quem locum Isaacus Vossius ita commentatur: Notum apud omnes gentes, antequam CIFRAE, quas vocamus, essent repertae, litteras pro numeris in usu fuisse. Nec tamen adeo recens est cifrarum usus, atque plerique existimant.
Alii vocant eas, numerorum notas, it. numerorum characteres, it. notas Arithmeticas. Sueton. Caes. c. 56. Per notas scribere, fic stucto litterarum ordine, ut nullum verbum effici possit. Conf. 10. Alb. Fabricii
Bibliograph, Antiq. p. 613. et 10. Bapt. Portam de Furtivis Literarum Notis, vulgo Ziferis.
* Hinc perperam dicitur, litterae circu'ares, Ein Circularschreiben: pro quo Sueton. Caes. c. 41. libelli circum tribûs missi; alii, litterae ambulatoriae; litterae ad singulos ambulantes. Hirtius B. Afr. c. 26. literas circum provincias conscribere, Ein Circularschreiben ausgehen lassen.
Semicircutaris tamen exstat apud Columellam L. 5. c. 2: unde conicere ausim, simplex Circularis apud veteres fuisse in usu.
* Clarificatio exstat apud Cyprianum Ep. 77. c. 2. (Oxon. 76.) et Augustinum octoginta trium Quaest. 62. Clarificus Catullus habet Carm. 65. v. 125.
Vegetio etiam significat Eine Belagerung, Eine Bloquade; pro quo tamen malim obsidio.
† Locus Ciceronis Orat. in Vatin. cap. 13. qui pro coaevus adducitur, habet non inter coaevos, ut vulgo legunt; sed inter coquos: quemadmodum Turnebus L. 21. Advers. c. 11. animadvertit.
* Qui eodem tempore vivunt, sed diversis annis et disparibus; hi sunt nostri coaevi, s1u/gxronoi, i)s1o/xronos2: qui vero totidem annos natus est; hic nimirum noster est coaetaneus, aequalis, o(mh/lic, h(likiw/ths2. Is, qui mea aetate vivit, annis ferne par, sodalis meus, Mein Compagnon, mein alter Schulfreund; non s1u/gxronos2, sed aequalis meus dicendus est. Ita
v. g. Cicero et Augustus fuerunt s1u/gxronoi, coaevi, eiusdem aetatis; sed non aequales l. coaetanei: nam Cicero Augustum aetate superabat. Lutherus autem et Melanchthon et s1u/gxronoi fuerunt et aequales.
† Critici, opinor, non satis huc usque ista distinxerunt. Subtilior tamen, quam par est, nemini heic temere videbor, qui scripta veterum cum cura excusserit. Si quis forte auctoris locus occurrat in contrarium, is sane respectu eorum, qui hanc differentiam corroborant, vix venret in numerum.
† Loco, qui ex Statii Silv. 2. 3. caelica tecta subit, vulgo adfertur, nihil conficitur. caelica tecta enim ibi notant domum in urbe apud montem Coeium, vel domum gentis Caeliae. Cell. Antib. 15. C. P. 297. Kappius ad Iensium 84.
* Descendit a Coenobio: Coenobium autem, Germ. Ein Kloster, vocabulum est Ecclesiasticum, Gr. koino/bion i. e. locus convictûs l. vitae communis. Exitat quidem etiam apud Gellium Lib. 1. cap. 9. extr. Graece; sed lectio est suspecta.
† Ciceronis locus Verrin. 5. cap. 14. extr. unde quidam hoc vocabulum producunt, non vacat mendo. Gruterus enim ibi pro cohibitio legit prohibitio.
* Ex Analogia linguae Latinae Participia in dus non admittunt gradûs comparationis: confer infra Observandissimus it. Reverendissimus. Columella tamen L. 10. de Cult. Hort. v. 396. habet trembundior, a tremebundus.
* Cic. L. 7. ep. 26. ex intestinis laborare, Die Colique oder das Reissen im Leibe haben. Gell. L. 12. c. 5. doloribus cruciatibusque alvi, quod Graeci colon dicunt, adflictari. Scribon. Larg. n. 21. colo infestari.
* Hinc pro locutione barbara: Collationem facere, Collationem habere, Parvas collationes halten, Eine Collation halten, kleine Collationes halten; cum Cicerone dixeris, coenulam apparare, coenulas facere, cenitare.
Collatio Latine est vel comparatio, vel pecunia sponte collata, Eine freywillige Beystener: qua quidem notione posteriori Suetonas Ner. c. 38. 44. et Calig. c. 42. et alibi subinde utitur. Plinius etiam in Panegyr. c. 41. habet, collationes remittere, Die Beystevern erlassen.
Pro cena collaticia seu pecuniis, quae ab iis, qui communi sumptu erant una cenaturi, coniectabantur, probum est, licet rarum v. g. Cic. 2. de Orat. cap. 57. collectam a convivis exigere.
* Atque hinc tolerari quodammodo possit in vita negotiali, et sollemnioribus inscriptionibus, templum collegiatum; pro quo tamen in ipso sermonis contextu rectius ac magis Latine scripseris, templum Academicum, vel pro argumento etiam templum singulari Venerabilis Collegii cultui sacro dicatum; templum collegio proprium.
† Collegiatum templum a)kurolo/gws2 dicitur, quasi templum in collegii alicuius corpus redactum sit, quod in usum Collegii cuiusdam patet.
* Latine dixeris: Diurnis recitationum operis districtum esse, Viel Collegia tesen. Navus in Iuridicis, quas habet, scholis, Der
steissig iuristische Callegia lieset. Sueton. Grammat. c. 6. dimittere scholam, Das Collegium endigen, aufhoren zu lesen.
Collegium Latinis est societas vel sodalitas, cui ius coeundi est.
* Vestis erat in Ecclesia primitus Episcopis propria; dein in promiscuun usum venit Monachis, Eremitis et aliis.
* Par ratio est in tw=| Eminus, quod haud denotat in loco remotiori, sed e loco remotiori.
* Atque hinc sane liquet, quando Ordines Provinciales, Die Landstande, populum repraesentant, quum deliberandi ergo de communi salute conveniunt, recte quidem
tunc, saltem vi medioeris Analogiae, dici comitia, Der Landtag: at inconvenienter vocari Comitia Ratisbonensia, si ad vim nativae notionis cuncta exigas, eo quod ibi non populus, sed Principes ac reliqui Proceres per legatos suos appareant; quamvis communi usu et ore omnium ita increbuit. Rectius dixeris haec, citra tamen usum communem, in elegantioris orationis nexu, perpetuos illos conventus, quos S. R. I. Principes ac Proceres per legatos suos Ratisbonae agunt.
Haec ita in scholis disputari possunt, et in eloquentia civili quoque interdum secundum linguae a)kri/beian efferri: circumspecte tamen id fiat velim, ne in publicis negotiis videamur perplexe loqui. Neque: vero est, quod tantopere reformidemus nomenclaturam Comitiorum Ratisbonensium, quum, veteri Rom. rep. sublatâ, nihil ambiguitatis parere id amplius queat, et vox Comitiovum novâ aliquâ pro hodierno Imperii nostri statu notione aucta sit.
* Simplex masticare eiusdem censûs est; quo de infra suo loco.
* In sollemni tituli inscriptione, ceu vocabulum novae rei inditum, et Ecclesiasticum, quin etiam in ipso sermonis contextu toleretur, praesertim si locus et argumentum ita poscat.
appellantur, vel praefecturae sacrae ordinis Teutonici, vulgo commendae, Germ. die Commenthereyen: et
* Praefecturam Equitum saeri ordinis Lat. dixeris id, quod est Germanice Eine Commenthurey.
Commendator pro eo, qui atiquem alicui landat vel commendat, non modo occurrit apud Symmachum et Fl. Vopiscum, quorum loca Fabti Thesaurus allegat; sed erium apud ipsum Pinium L. 5. Ep. 23: Neque enim cuiquam tam ciarum statim ingenium est, ut possit emergere, nisi illi materia, occasio, fautor etium commendatorque, contingat.
* Dixi, Latinos habere convictor. Ita enim Cicero suos commemorat familiares, et quottidianos convictores.
Porro Substantive positum pro eo, cui aliquid gerendum, vel diiudicandum committitur, valde frequens; sed praeter usum veterum: nec in titulis tamen, et vita negotiali temere reiciendum. Latine heic dixeris extraordinarius iudex, si ius decidendi simul habet; vel
rei inquisitor, si iure decidendi et decernendi facultate non est instructus; vel aliter pro argumento. Voss. de Vit. 408. Borrich. Cogitat. 27.
* Commissio veteribus est initium, l. certamen v. g. Cic. L. 15. ad Attic. ep. 26. ab ipsa commissione ludorum i. e. initio ludorum; it. commissio Poetarum, quae Graecis dei=cis2, e)pi/deicist it. a)gw\n dicebatur. Commissiones etiam pro scriptis ipsis, quae in eiusmodi commissionibus edebantur, et Graece appellabantur a)gwni/s1mata, Caligula posuit; quum Senecam, commissiones meras componere, arguere, ut Suetonius in eius Vita cap. 53. refert. Notabat enim in eo dicendi genus, quod magis ad pompam et ostentationem, (utpote quam soleant spectare praecipue, qui committunt sua opera) quam gravitatem comparatum esset. Vide ibi casaubonum et Iustum Lipsium in iudicio super Seneca eiusque scriptis, quod in Prolegomenis leges.
* Auctores classici has fere locutiones heic frequentant: dare alicui negotium, Einem eine Commission auftragen; recipere mandatum, it. partes aliquas excipere, Eine Commission auf sich nebmen; negotium alicuius curare, l. procurare, Elines Commission ausrichten; mandata alicuius diligenter persequi, Eines Commission wohl in Acht nebmen; de mandatis agere, Die Commission ablegen, nach dem Inhalt des Commissarii handeln.
Commissionem ratisicatam, it. commissionem plenariam et firmam, quam barbare vocant, Latini auctoritates appellant.
* Ita Cicero Verr. 2. cap. 3. legationes cum publicis auctoritatibus ac testimeniis convenisse dicit. Schor. Phras. ad Voc. Auctoritas.
Aliis dicuntur litterae fidem facientes, Das Commissorium, oder bey Gesandtschaften das Creditiv.
* Elegantius autem auctoritatis vocabulum heic usurpatur; quemadmodum etiam transfertur ad alias litteras publicas, vel quae saltem fidem publicam babent. Ita v. g. Seneca L. 4. Controv. 22. auctoritatis tabellas, quas emptionis paullo ante dixerat, Einen Kaufbrief; et ICti instrumenta auctoritatis vocant, quibus origo rerum et probatio iuris nostri continetur.
officii sui admonetur, Symmachus, Ammianus, et alii sequiores: veteres, monitum, montitio, commonitio, admonitio. Cicero frequentat admonitum, i, et admonitus, ûs.
Commonitorius, a, um, Adiectivum, in suspectis iacet.
* Hinc minus Latine dicitur: Communiter fit, ut docti negligentius litterarum ductus pingant. Dicendum heic erat: Vulgosit; ita fere fieri consuevit, ut etc.
† Vulgare tamen, et commune; item commune et contritum; item commune et pervagatum, apud Ciceronem interdum coniungi, ut polyonyma, nec inficior, nec dissimulo. Sic dicere heic potes: vulgaris et communis error fere ius fecit loquendi i. e. legem vel morem loquendi. Ius enim a Latinis etiam pro more accipitur.
Immo communis a(plw=s2 positum, interdum apud Ciceronem pro vulgavi et vili ponitur. v. g. L. 2. Fam. Ep. 3: Spectabant communes mimos semisomni. Germ. Gemeine, schlechte Commoedianten.
Communiter autem Adverbium, notione hac apud scriptorem classicum non dum repertum est. Goclen. Observ. 123. Barbarism. 10. Cell. Antib. 149. C. P. 372. Erasm. in Vall. 225.
Borrich. Cogit. 27. Cell. Antib. 17. C. P. 298. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 203.
Alii utuntur Vocabulo propater, quod propis forsan ad Latinitatem accedit. Locabatur versu Frischilinus:
Propater esse volo: sed nolo compater esse.
Borrichio sponsor fidei sacrae dicitur: aliis, pater lustricus offerens; susceptor; sacrae initiationis arbiter; baptismatis testis. At respectu eorum, qui una infantem nobiscum Deo obtulerunt, baptismi foedere infantis cuiusdam nomine cum Deo inito coniunctus, aut simili modo, si res illa omnino Latine reddenda sit. Voss. de Vit. 410. Borrich. Cogit. 27. Cell. Antib. 18. C. P. 350. Confer. infra Susceptor.
* Schurzfl. in Ep. Arcan. p. 163: ad sacrum fontem esse sponsorem, Gevatter stehen; alii, de fone sacro levare l. suscipere infantem, Ein Kind aus der Tausse heben.
† Natalis Comes, teste Sylburgio, vel etiam eos, qui in adornanda Mythologia sua ipsum adiuvassent, compatres vocitavit. Ita enim Fr. Sylburgius in Epistola dedicatoria, qua Nicoloi Erythraei Virgilium Natali offert, alloquitur hunc: Quum redivivum (scil. Virgilii ab Erythraeo procurati) opus veluti COMPATREM desideraret, statim de te, Vir Clarissime, cogitare coepi; nec me ullius hominis animum tuo vel promptiorem, vel aptiorem ad hoc munus inventurum iudicavi. Nam quemadmodum tu nos ante biennium ob diligentiam Mythologiae tuae impensam, honorifico illo COMPATRUM nomine dignandos censuisti; ita nos vicissim te id ipsum officium nobis in hoc opere tuendo ac fovendo minime denegaturum speravimus.
Pro convenire usurpat Pseudo-Ovidus, quando scribit: nec se bene compatiuntur liver et ambitio.
Utitur eo quoque Alcimus Avitus Lib. 3. extr. et antiquus litterarum sacrarum Interpres; sed alia notione, nempe pro una pati, Zugleich leiden: nec dubium est, quin hac notione ad Graecum s1umpaqei=n formatum fuerit.
Usitatius pro eo accipitur, quod Graecum similiter est s1umpa/xein Ein
Mitleiden mit iemandes elendem Zustande haben: quem significatum idem Pseudo-Ovidius, Hieronymus, Cyprianus, aliique sequioris aevi frequentant. Cicero, eiusque aequales pro eo dicunt, misereri alicuius; commiserari alicuius; miserari alicuius casum; commiserari alicuius fortunam; dolere casum alicuius; dolere vices alicuius; commoveri; misericoridâ alicuius moveri, commoveri, permoveri I. capi; miseria alicuius capi; casu alicuius adfici; alicuius calamitatem existimare suam; misericordiam suam alicui tribuere; me memoria eius, misericordia, desideriumque tenet; impertire misericordiam alicui; frangi saepe misericordia alicuius. Cicero etiam in epistolis subinde Graeca verba s1umpa/qeia, s1umpa/xw et s1umpaqw=s2 heic usurpat. Goclen. Silv. 10. Voss. de Vit. 693. Schor. Phras. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 203. Cell. C. P. 298.
* In sacris tw=| Compati, opponitur to\ Conglorificari, quod aeque barbarum est. Pro quo posteriori Lat. dixeris, una gloriosum fiert. Etenim cum Christo non simul; sed und patimur: nec simul; sed und gloviosi fimus. Conf. differentiam illam, quae infra Sect. 2. huius Part. circa has binas voculas inculcatur.
* Simplex patibilis i. e. tolerabilis, bonae notae est, et exstat apud Ciceronem.
* Simplex patriota, quod Graecam originem habet, hac notione tolerabile est; sed pro eo, cui curae cordique est salus veipublicae, pertinet ad barbaros: quo de vide, quae infra ad hanc voc. occurrunt.
* Veteres Latini, Plautus, Cicero, Livius, Horatius, Martialis, non nisi notione furti reique indecorae eo usi sunt, ut sit furtoauferre, rem alicui furtim subducere v. g. compilare aliquem, aedes, templa omnibus ornamentis, Liv. L. 44. c. 7; fana, rem publicam, Germ. Bestehlen; item compilare pecuniam, vestes, Geld, oder Kleider weg mausen. Improprie etiam et figurate dicitur ab
Horatio: Crispi serinia compilare et a Cicerone, ICtorum sapientiam compilare: quae etiam impropria significatio aliquid indecori notat. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 134. Cell. Antib. 149. C. P. 373.
Compitare, iuquit PRASCHIUS de Barb. 45, pro colligere, bonam in partem, Latinum haud putant. Itaque per convicium dictus Maro ab aemulis compilator veterum. Viderint ergo, qui conditores Iuris Iustinianei sic appellitant. Festus tamen notat: compilare est cogere, et in unum condere. Et Isidorus: COMPIIATOR; qui aliena dicta suis permiscet: sieut solent pigmentarii in pila diversa mixta contundere. Non exscribo, sed commendo, quae disserit hac de re Taubmannus in Plauti Menaech. 4, 1, 2. Hactenus Praschius.
† Compilare, inquit ad Festum SCALIGER, Verbum militare est, pro cogere. Nam pilatum agmen dicebatur, perssum ac densum. Scaurus: pilatim exercitum duxit i. e. strictim ac dense: ab eo pilare est premere, cogere. Pilatim et passim iter facere, opponuntur. Ab eo igitur compilare; non, ut Asconius, (et Carolus de Aquino Misc. 237. ex Apuleio observat,) a pilis, (ut quasi sit pilos evellere): quem saltem modulus debuisset inducere, ut aliter existimaret. Qui igitur omnia pressim colligit, dicitur compilare, cogere, et in unum condere, ut Festus exponit. Haec Scaliger: cuius sane patrocinio uti possunt, qui pro minus Latina verbi huius notione pugnant.
* Hinc pro eo, quod barbare dicunt Complacentia mihi est, Complacentiam habeo hac in re; dicendum, Mihi sic placitum; Oblecto me hac re; In hac re adquiesco.
Sin eo denotatur barbare Die Complaisance; Latine dixeris, placendi studium; obsequium; humanitas.
conclusionem appellant, nempe enuntiationem, quae ex propositione, quam maiorem, et adsumptione, quam minorem vocitant, necessario sumitur. Voss. de Vit. 138. Goclen. Syllog. Voc. Obsol. et Barbar. 299. Sciopp. de Stil. Hist. 87. Borrich.. Cogit. 27.
* Complexio pro complexu, Germ. Das Embrassiren, occurrit rarius; pro copulandi actu, Gemr. Die Zusammenfassung, saepius. Cic. L. 3. de Orat. cap. 47: Complexio verborum, quae uno spivitu volvi potest.
* Hinc pro minus Latino ac barbaro habendum, vulgo quod dicunt: Bene complexionatus est, Bonam complexionem babet. Latine pro eo dicas, Firmam corrporis constitutionem habet, Homo bene constitutus est. Schori Phras. ad Voc. Constituere.
† In Ciceronis Oratione I. in Catilinam pro complicium, quod quidam libri habent, comitum legi debet, ut iam olim Valla vidit: et ita omnes meliores codices: monitumque idem est ab Henr. Stephane in Pseudo - Cicerone p. 41. 42. Unde recte Marius Nizolius in Lexico suo Ciceroniano vocabulum hoc inter cetera non recensuit. Alii etiam hoc vocabulum semibarbarum probant ex Sallustio; cuius tamen locus mendosus est.
Ciceroniana sunt: gregales alicuius: socii et participes consilii vel criminis; sceleris atque amentiae socii; audaciae satellites atque administri. Tacitus dicit, sceleri vel crimini connexi. Goclen. Obs. 5. Sciopp. de Stil. Hist. 210. et 229. Voss. de Vit. 411. sq. Cel. C. P. 299. Borrich. Animadv. in Voss. 69. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 202. Valla in Anton. Raudens.
Notentur insuper hoc in genere locutiones sequentes:
* Musicis notis cantica excipere, Lieder componiren. Vid. Quintil. L. 1. c. 12. edit. Burm. p. 124. Cic. L. 3. de Orat. § 102: Ab eo, qui facit modos, summittitur aliquid, deinde angetur, exteruatur, inflatur, variatur, distinguitur. Plin. L. 4. ep. 19: Versus quidem meos cantat formatque citharâ, nen artifice aliquo docente, sed amere, qui magister est optimus.
* Cempransor autem, Ein Tischgenoss, bonae notae est, et apud ipsum Ciceronem exstat.
* Quare pro computum facere cum aliquo, Rechnung mit einem halten, quod hodie nostrates frequentant, rectius dixeris: computare; rationem inive; habere tationem cum aliquo; rationes conferre cum aliquo; putationem facere, Plin. L. 10. ep. 24.
* Passivum concatenari habet Lactantius et Ambrosius. Borrich. Addend. ad For. Rom. 62.
* Viderint ergo, quam eleganter dicant, qui frequenter in ore habent, quod me concernit, quod salutem meam concernit: pro quo dicendum erat, quod ad me attinet, quod ad salutem meam pertinet. Schor. Phras. Goclen. Silv. Barb. 58. Voss. de Vit. 694. Sciepp. de Stil. Hist. 86. Cell. Antib. 18. C. P. 350.
conterraneus, popularis, gentilis. Andr. Borrich. Vindic. 31. Sciopp. de Stil. Hist. 223. et 229. Goclen. Obs. 23. et in Silv. 11. Voss. de Vit. 79. 80. Borrich. Cogit. 71. Cell. Antib. 19. C. P. 351.
† In Curtii Lib. 8. c. 6. verba, ingentes concupiscentias, quae in vulgatis codicibus appparent, Constantiensis codicis auctoritate, ab Radero et Modie pro glossemate habentur. Vide, quae notata sunt ad eum locum a Freinshemio. Cell. Antib. 20. C. P. 259.
* Cic. Lael. 22. Cupiditatibus iis, quibus ceteri serviunt, imperabunt, Sie werden die Begierden, denen andere nachhengen, zahmen, und selbige uber sich nicht berrschen lassen.
* Ab hoc Verbo Substantivum aeque barbarum formatum condescendentia in foro Theologico increbuit, quando v. g. Theologi dicunt: ita lequitur Deus nobiscum per condescendentiam; pro quo tamen alii malunt Graece, per s1ugkata/bas1in.
* Conditio quas notiones habeat, nemo temere ignorat. Has inter tamen nulla est, quae heic militet.
Veteres variis heic utuntur circuitionibus v. g. quod ex conditione pendet; quod hanc habet conditionem cet.
* Hinc etiam condosentiam habere cum aliquo perperam dicitur: pro quo idonei scriptores, casum alicuius miserari; casu alicuius moveri; commoveri, adsici; alicuius calamitatem existimare suam; miseriâ alicuius capt; misereri alicuius; commiserari alicuius; miserari alicuius cosum; commiserari alicuius fortunam; dolere casum licuius; dolere vicem l. vices alicuius; pari dolore s. molastia adfici; doloris esse participem cum aliquo; prope aeque dolere; in societatem dolaris alicuius venire.
* Deponens confabulari v. g. rem meam magnam confabulari tecum volo, occurrit apud Plautum.
* Scioppius Infam. Fam. 126. Stradam, hac voce usum, his notat verbis: Quis verbi (sc. Confessarii) barbariem ferat? Si rei novae novum fingere nomen necesse est; quid est, cur non conscientiarium potius dicamus, aut conscientiae arbitrum ac moderatorem?
* In Ecclesia veteri, labente saec. 111, Paenitentiarius eiusmodi vit dictus est.
* Verbum autem confluere, quod probae notae est, heic apprime quadrat v. g. Caes. B. G. L. 7. c. 44: Magnus ad eum quottidie numerus confluebat.
* Simplex foederare eiusdem censûs est; quod vide infra suo loco.
* Conformare, Conformatus, Couformatio, Ciceronis optimorumque sint.
* Medici hodie hoc Verbum confortare ita frequentant, quando v. g. subinde in ore habent medicamenta sua confortantia, ut ad ipsorum artis vocabula nunc pertinere videatur.
† Corroborare et confirmare Cicero subinde et eleganter coniungit v. g. de Amicitia cap. 20: Corroboratis iam confirmatisque et
ingeniis et aetatibus iudicandae sunt amicitiae.
* Par ratio in consoror, commartyr, commembrum, conscholaris, consocius, consodalis, contribulis, conchristiuni, et id genus permultis, quorum compositio inepta plerumque et supervacanea est. Nusquam enim aeque peccatum, quam in Nominibus compositis cum Praepositione, atque in his potissimum Praeverbio cum, sive loquelari Praepositione con. Voss. de Vit. 413. Borrich. Cogit. 27. Cell. Antib. 22. C. P. 252.
† Quaedam, quod equidem heic addiderim, eiusmodi vocabulorum qualemcumque aetatis aeneae vel ferreae scriptorum auctoritatem habent; quaedam autem ultimis demum temporibus, ubi extrema barbaries
Tartaream intendit vocem, qua protinus omne
Intremuit Latium,
cusa et efficta sunt.
Sunt nimirum temere arbitrati, sibi licere talia edere, quum Analogia praesto sit apud veteres v. g. in condiscipulus; commilito; conservus, quod Ciceronis et Terentii est; coheres, occurrens apud Ciceronem, Horatium, et Plinium L. 5. ep. 1; et aliis eiusmodi vocabulis.
* Comparativus congruentior est Lactantii; Superlativus congruentissimus Apuleii, Tertulliani et Augustini; congruentia Suetonii, Apuleii et Augustini; congruus Plauti, Palladii, Prudentii, Apuleii; congruere Ciceronis, Terentii, Cornelii, Taciti, cet.; incongruus Vegetii, Apuleii, Symmachi, et Valerii Maximi 4. 1. 12. quo tamen Valerii loco pro quam incongruo alii legunt quam angusto; incongruens Plinii et Gellii; incongruenter Tertulliani; incongrue Cassiodori et Augustini; incongruentia Tertulliani, Lactantii, et Augustini. Cell. Antib. 106. C. P. 205. Conf. Sect. 2. Voc. Congruns.
* Nec melioris notae est Participium connatus, quo Philosophie se oblectant, quando v. g. loquuntur de ideis suis connatis; pro quo Latine dixeris ideae innatae; formae ac species rerum innatae; ideae, ad quas non docti, sed facti, non instituti, sed a natura imbuti sumus.
Sed Convivere et Commori, bonae notae sunt.
† Eminentissima haec Connetablii dignitas apud Gallos plane nunc cessat.
† Etiam Ovidio hoc verbum vindicatur, quum in Arundel. Codice Ovidii L. 5. Trist. Eleg. 4. haec occurrant:
Se quoque in exemplis connumerare solet.
Vulgo tamen heic adnumerare legitur.
probare cuiuspiam sententiam: tunc enim optimi auctores dicunt, adsentire l. adsentiri alicui; sequi alicuius sententiam: accedere ad alicuius sententiam; ad sententiam alicuius descendere; in opinionem alicuius descendere; vocem aliquam adsensu suo excipere.
* Consentire enim Latinis fere est, concordare, convenire, congruere, Vebereinstimmen, ubereinkommen. Caes. B. G. L. 5. c. 29. consentire cum aliquo, Mit einem accord seyn. Cic. Philipp. 4. c. 3: Ore et mente consentiunt, Sie sind mit Mund und Herzen ein ander zugethan. Schor. Phras. ad Voc. Adsentio.
† Fabri Thesaurus bina loca ex Tacito producit, quibus hoc verbum stabilitum vult. Prior locus exstat 3. Annali c. 46. n. 4: Quanto (scil. magis) pecuniâ dites, et voluptatibus opulentos, tanto magis imbelies Aeges duos, evincite, et fugientibus consilite. Sed Ryckius, a Nic. Heinsio monitus, scribendum arbitratur consulite. Posterior locus exstat 6. Annali c. 36. n. 3: Alies occultes consilit. Sed nec hic locus mendi suspicione vacat: sunt enim inter Criticos, qui etiam heic legunt consulit.
† Vocabulum consistentiae, inquit Clar. LONGOLIUS in Recensione huius libri mei, Act. Erud. publ. Lips. Cal. April. 1731. p. 191, quod, ut barbarum, legitime reicitur, etiam dici potest, si unico vocabulo mavis, crassitudo, quo aliquoties usus est hac in re Celsus L. 5. c. 18.
* Sidonius etiam eo utitur aliâ notione, nempe pro loco, quo cubicularii servi consistebant.
Interim magis Latina sunt, respectu significatûs prioris, Senatus sacer; Consessus sacer; Consilium sacrum; Collegium illustre, cui cura rerum Ecclesiasticarum est commissa; Synedrium; Protosynedrium, Das Oberconsistorium. Sciopp. de Stil. Hist. 182. Voss. de Vit. 800. Borrich. Animadv. in Voss. 73. seqq. Cellar. C. P. 139.
coexsistentiam aliquam; Consubstantiatio autem actum, quo, quid cum altero unitur in unam eamdemque substantiam.
* Conteactura pro mixtura s. ceitione, quae fit in contrahendo, Vitruvii est, cuius haec verba sunt L. 3. c. 2: Partium contractura perficiatur; et L. 5. c. 1: Nulla non arbor cressior est ab radicibus: deinde naturali contractura peraequata nascens ad cacumen.
* Contractus a, um, Adiectivum, optimae notae est, occurrens apud Ciceronem, Horatium, Livium, alios.
Optime autem dicitur cum Cic. Tusc. 5. c. 36. contrabere cum aliquo, Mit iemandem einen Contract aufrichten. Ceteroquin idem Cicero dicit pro Rosc. c. 14. pactionem facere eum aliquo, Mit einem contrahiren; et L. 2. Offic. c. 11. vendere, emere, conducere,
locare, contrahendisque negotiis implicari; et c. 18: Convenit in omni re contrahenda, vendendo, emendo, conducendo, locando, vicinitatibus et confiniis, aequum et facilem esse, multa multis de iure suo concedentem; Nepos Agesil. c. 2. in pactione fumma fide manere, Den Contract unverbruchlich halten.
* Hinc locutiones: tributum pendere, Die Contribution abtragen, Caes. L. 6. B. G. c. 14; collationes remittere, Die Praesentgelder erlassen, Plin. Paneg. c. 41; censum imponere alicui, Einem Contribution ansetzen; in censum venire, Contribuabel werden; stipendium capere iure belli, Nach Kriegsmanier Contribution nehmen, Caes. L. 1. B. G. c. 44; stipendium impenere, Schatzungen auflegen. ib. de stipendio recusare, Sich der Contribution weigern, ib.; stipendium remittere, Die Contribution erlassen, ib.; stipendio liberari, Von der Contribution frey gemacht werden, id. L. 5. B. G. c. 27.
Censualis tit. 2. L. 8. Cod. Theod. de Censual.; it. Censitur Lactant. de Morte Persec. c. 23; it. Tribunus aerarius Suet. Caes. c. 41; it. Curator census bonorum, Ein Stevereinnehmer.
Ceusûs auctoritas, in p. it. libri censuales, in Cod. Das Steverregister.
† Collatio differt a tributo, quia libera, vel quasi liberae voluntatis est, licet imponatur. Exempli gratia, quum imperatur certus modus pecuniae alicui corpori, nec definitur tamen, quantum a singulis conferendum sit, sed hoc integrum iis, qui conferunt, relinquitur. Huius generis sunt, quae nos Praesentgelder appellamus.
* Extra sensum hunc Theologicum notione propriâ occurrit apud Senecam L. 1. Controv. c. 1.
Pro contritionem habere, Ein zerknirscht Gemuth haben, Reu und Leid uber begangene Sunde haben, Latine dixeris dolore admissorum criminum excruciari.
* Convalescere autem est Ciceronis, et scriptorum potimae notae v. g. convalescere ex morbo; tardius convalescere; opes convalescunt; planta non convalescit, quae saepe transfertur Sen. Ep. 2. Germ. Ein Stein, der oft fortgewalzet wird, begraset nicht.
† Sat bene formatum ad Analogiam tou= adventare, quod veteres habent; dum modo adesset auctoritate Solini auctoritas maior.
* Similiter in gremium Ecclesiae hac notione receptum conversio; neque tamen heri demum aut nudiûs tertius id factum, sed iam ab antiquissimis Ecclesiae Scriptoribus.
† Timide hoc dixerim de Adiectivo conversus, quum eodem fere modo iam apud veteres Romanos obtinuerit; et v. g. in Suet. Claud. c. 13. dicatur, conversus in paenitentiam; it. Horat. L. 1. Ep. 17. v. 26. vitae via conversa.
* Cuncta haec notione Physicâ ac proprie sumptâ in Latio satis belle se habent v. g. convertere adspectum aliquo; mente et cogitatione aliquo se couvertere; convertere animum ad crudelitatem; animum alicuius in se convertere; ego iam transacta re convertam me domum; ne in graves inimicitias convertant se amicitiae, videndum; bellum maximum bumanitate et sapientia ad pacem concordiamque convertere; non potest ad salutem converti hoc malum; ad nutum alicuius et voluntatem se totum convertere; rationem in fraudem malitiamque convertunt homines; Deus sese in hominem convertit i. e. transformavit; in aliam naturam converti; it. mensium annerumque conversiones; conversio rerum ac perturbatio; ptrpet vitas et quosi conversio verborum; conversio malovum; it. conversis studiis i.e. mutatis; conversa domum dare lintea; Numina conversa i. e. contraria; ludi ad caedem et funus civitatis conversi.
* Convictor autem Ein Tischgenosse, v. g. me convictore usus amicoque usus a pvers est, Ciceronis et optimorum quorumque est.
COOPERATIO, Ecclesiasticis Scriptoribus frequentata: Latin. una operari, adiumento esse alicui; coniunctis viribus agere.
* Verterunt ita Graeca N. T. s1unergei=n tini et s1unergo/s2.
Cooperater etiam exstat in Apuleio 2. Florid.
Cooperimentum habet Gabius Bassus apud Gellium Lib. 5. c. 7. et Augustinus de Genesi advers. Manichaeos Lib. 2. cap. 16: cooperculum autem Apuleius Met. 6. pag. 181.
* Verbum autem cooperio et Participium coopertus, Ciceronis, Sallustii, Livii, aliorumque bonae notae scriptorum est.
* Pro animoso et forti minus Latine dici, sed Germanismum esse, putat Vorstius de Lat. Mer. Susp. 45; in dubiis autem relinquit Cellarius C. P. 373. Olaus vero Borrichius Analect. 29. 30. hoc vocabulum etiam denotare animosum et fortem, probatum it: 1) quod cordatus ideo dicatur, quia cordis proprietates, quas inter est animosa fortitudo, retineat; 2) auctoritate Senecae; duobus item Plauti locis. Vult contra Cellarius 1. c. in tribus istis locis cordatum melius et rectius sumi pro prudenti; id quod non probatur Andr. Borrichio, qui Append. 87. et Vindic. L. L. 36. contendit, in loco Senecae, ut cordatus pro animoso seu forti accipiatur, rem ipsam postulare. Cellarius tamen Discuss. Append. Danicae 52. clariora loca postulat, quam unum illud Senecae, ut de genuina notione nobis magis constare possit.
Cordatum etiam: suut verba WEISSII de Stil. Rom. 143: hodie multi ex nostris illum dicunt virum, in quo candor et veritatis est studium, qui fingere vultum, aliud ore proferre, aliud pectore premere nescit, qui quoties loquitur, ex ipsa mente animi loquitur. Nova haec vocis cordati notio est, illisque, qui olim in Latio Latina lingua locuti sunt, ignota: cordatus enim vir sagax et circumspectus est non sincerus, apertus, minime
simulator. Ipsius Ciceronis ore vir prudens cor habere dicitur. Hominem non medo cor non habere, sed ne quidem palatum, apud Ciceronem idem valet, ac si dicas, aliquem ne salis quidem micam habere, aut prudentiae scintillam. Hoc quodammodo etiam cognoscere licet ex eo, quod homo excors et vecors notet hominem sine mente, sine sensu, stolidum et imprudentem.
* Corporalis i. e. corporeus, Leiblich, Gellius habet et Seneca. Conf. infra Sect. 2. ad hunc locum.
* Corrector tamen, Corrigere, correctus et correctio boba sunt. Voss. de Vit. 800. Berrich. Cogit. 28. Cell. Antib. 24. C. P. 352.
† Apud Plinium L. 30. c. 13. pro cosses, ut quidam legunt, et quod invenitur in vereri editione Parmensi 1476, monent alii, in veteri codice legi, cossi: et ita alias Plinius, scil. L. 11. c. 33. et L. 17. c. 24; nee usquam alibi cosses reperias. Voss. de Vit. 59. Berrich. Cogit. 28.
* Creator autem Cicero, et creatrix Lucretius et Silius habent.
† Creatura Synecdochice in sacris ponitur pro homine, quae loquendi ratio more Hebraeo usurpatur, Marc. 16, 15. et Coloss. 1, 13. Goclen. Silv. 14. Voss. de Vit. 417. Borrich. Cogit. 28. Cell. Antib. 25. C. P. 260.
* Itaque litteras adsertorias malit Vossius, quam litteras credentiae; prout vocant eas, quibus magistratus pro sibi subdito facit fidem; ut quas legato praebet, quo ostendat, ei deberi audientiam. Voss. de Vit. 418.
* Curt. L. 10. c. 4: potum et cibum praegustare, Credenzen.
* Sed Latinis in vitio ponitur; credulitas enim Ciceroni est credendi facilitas, qua quis temere omnia credit. Cell. C. P. 267.
* Curt. L. 6. c. 8: De capitalibus rebus, vetusto Macedonum modo, inquirebat exercitus. Cic. Verr. 4. c. 39. capitali supplicio aliquem adficere, Einen am Leben bestraffen. Id. Brut. c. 16. in iudicium capitis vocare aliquem. s. quemadmodum Livius L. 2. c. 52. et alibi loquitur, anquirere aliquem capitis l. capite, Einen auf Leib und Leben anklagen.
† Causa criminalis lege 15. Cod. de Quaest. opponitur causae pecuniariae.
* Poetis etiam frequens est crinalis, e, i. e. ad crines pertinens l. crines habens v. g. acus crinalis l. crinale Subst. Eine Haarnadel.
Comment. in Cic. Orat. in Anton. et Catil. est etiam fur pecuniae publicae.
* Veteres Romani dixerunt genere Masculino cucullus, i; quo tamen haud notarunt eiusmodi vestem fluentem et laxam; sed vulgare tegmen capitis; Eine Kappe, Eine Mutze.
* Auctoritatem curatoriae a magistratu nobis delatam, et publicis litteris confirmatam it. litteras curationis susceptae dixeris, quod vulgo dicunt Das Curatorium, oder das Zeugnis der Obrigkeit, dass einer zum Curatore uber die Unmundigen gerichtlich bestatiget sey.
* Plauto curiales sunt, qui eiusdem sunt curiae; ut tribules reliquis Latinis scriptoribus dicuntur, qui eiusdem sunt tribûs.
Homo praecipuae in aula dignationis, eleganter ad normam veterum dicitur purpuratus Germ. Ein Hofcavallier.
Ab hoc Adiectivo curialis Neutrum Plurale
* Adiectivum cursorius exstat ap. Sidonium L. 1. Ep. 5. v. g. navis cursoria, Ein logdschiff.
Latine dixeris, cursim aliquid attingere, Eine Sache cursorie durchgehen, Plin. Lib. 1. Ep. 20; percurrere aliquid breviter, Cicero; haec abs te breviter de arte decursa sunt, idem; breviter strictimque aliquid dicere, idem; festinanti oculo aliquid percurrere; cursim transire libros, Gell. Lib. 9. c. 4.
* Hinc etiam Archi-Dapifer; quo de supra ad Voc. Archi-Dux.
* Adiectivum dapsilis est apud Plautum et Columellam v. g. dapsilis proventus, Ein
reiches Einkommen; dapfiles sumptus facere, Ansehnliche Kosten verwenden.
† Huius generis est Ciceronis 5. Tuscul. c. 40. pr. surdaster, et Apuleii Lib. 1. Metamorph. post initium p. 104. palliastrum i. e. pallium sordidum et lacerum, Eine alte elende Hulle. Integra verba sie habent: Humi sedebat, scissili palliastre semiamictus; ubi Phil. Beroaldus in Commentario observat, tali modo inclinatas voces modo diminutionem, modo imitationem indicare, prolatis hanc in rem exemplis.
† Pro deauratus allegant etiam verba Senecae ep. 76: Gladius, cui deauratus est baltheus. Sed locus hic non vacat mendi suspicione, quum alii legant auratus.
* Verbum deaurare occurrit in Cod. Theod. Leg. 1. de Fabricens.
Pro inaurare Suetonius Ner. c. 31. habet auro linere; et pro inauratus Petronius Satyrico p. 78. habet subauratus. Habebat, inquiens, in minime digito annulum grandene subaurstum: cui ibidem opponitur totus aureus.
Dicunt etiam veteres, Aure incrustare, inducere, integere, obducere, operire, obtegere, superinducere, fucare, inbracteare.
† Apud Vegetium tamen decanus et decurio differunt. Decanus nempe eidem notat eum, qui decum militihus praest, Einen Corporal. Erant decani, inquit L. 2. c. 8, denis militibus praepositi. Decuris autem notat eidem eum, qui 32 equitibus praeest. Habet, inquit L. 2. c. 14, unu turma equites
XXXII. Huic qui praeest, decurio nominatur.
Sed has notiones differentes Vegetium fecisse arbitramur vel ex ingenio, vel ex pravâ loquendi sui temporis consuetudine. Festus sane et Nonius c. 12. n. 7. Decuriones a numero, cui in militia praeerant, dictos existimant.
* Decani vox ex militia in coenobia transducta est: nam novem semper hominibus decimus praeerat, qui Decanus inde appellatus; de quo hieronymus et Augustinus de Moribus Cathol. Eccl. cap. 31: quod munus deinde pro collegiorum sacrorum dignitate mox splendidius, mox vilioris notae factum est, nec numerum decumanum semper respicit. Inde in Academias etiam devenit, ubi dignitas ambulatoria est, et singulis quattuor ordinibus, seu, ut vulge dicunt, Facultatibus convenit.
† Decurionis vox iam tum apud veteres Romanos similiter extra militiam progressa est, et decuriones vocati sunt etiam, qui per provincias in coloniis Romanis et municipits consulebant in publicum, et loco Senatorum erant, Sie waren der Colonisten RAthsherren, und vorgesetzte Obrigkeit. Nomen inde factum volunt, quod initio, quum coloniae deducerentur, decima pars eorum, qui ducerentur, consilii publici gratiâ conscribi solita sit. Hinc verus Interpres Marci c. 15. v. 43. et Lucae cap. 23. v. 50. quem Evangelista boleuth\n vocat, decurionem recte et Latine reddidit. Et vero buleutarum vox pro decurionibus etiam apud Plinium legitur L. 10. Ep. 49.
Quin extra militiam curiamque Senatorum etiam illi Decuriones dicebantur, quialiis omnino praeessent, Personen, so uberhaupt ondern vorgesetzt sind. Ita Suetonius Domit. cap. 17. Saturius Decurio cubiculariovum dicitur. Ubi tamen non is intelligendus, qui toti cubiculariorum corpori, sed parti praeest. Nam in uno corpore plures decuriones numerantur, ut Torrentius observat, qui et Decurionem lecticariorum in veteri inscriptione nominatim notat.
Eruditi autem idoneam eius auctoritatem huc usque desiderant.
* Cohonestare autem Ciceronis; Dehonestamentum, Schmach, Unehre, Schande, Taciti, Iustini et Senecae est.
* Deificus, Adiectivum, Tertullianus habet, qui Apolog. cap. 11. illum deum deisicum vocat, per quem gentiles credebant consecrationes fieri.
* Augustinus L. 7. de Civ. Dei, cap. 1. Hanc divinitatem, vel, ut sic dixerim, deitatem: nam et hoc verbo uti iam nostros non
piget, ut e Graeco expressius transferant, quod illi qeo/thta appellant. Hieronymus Ep. 57. ad Damasum: In tribus personis ditas una subsistit. Cell. C. P. 261.
* Verbum autem delineare exstat apud Plinium L. 35. c. 10: Apelles arrepto carbone exstincto e foculo, imaginem in pariete delineavit.
* Verbum deludere, Terentii et Propertii est.
* Reperitur etiam in Lactantie de Mort. Persecut. c. 7; ubi tamen 10. Columbo interprete, neutraliter et intransitive sumi, idemque esse debet, quod insanire, furiosum ac dementem esse.
* Sensu proprio pro obfuscare nigrum facere, bene se habet.
* Latine igitur dixeris: Pecten radiis rarioribus, Ein weiter Kamm; et Pecten radiis densioribus, Ein enger Kamm. Vid. 10. Ludov. Vivis Exercit. L. L. p. 13.
* Ceterum non tantum depilatus Participium pro eo, qui est sine pilis, Latinum est; sed etiam Verbum depilare pro pilos evellere, Die Haare ausrauffen, est apud Apicium et Lucilium apud Nonium. Voss. de Vit. 701. Borrich. Animadv. 82.
mortis periculum ostendunt; in quo certae futurae mortis indicia sunt; desertus a Medicis; finitae vitae satis certas notas habens; in quo certa aliqua signa futurae mortis sunt; et Lib. 3. c. 27. cui insanabilis morbus est; vel cum Cic. Lib. 7. Attic. Ep. 23. aegrotus ac prope desperatus.
* Si purierem Latinitatem spectas, hoc Verbum significat
1. Amputare, resecare, Beschnieden; ut apud Catonem v. g. deputare vineam, Den Wein beschneiden.
2. Reputare, censere, aestimare; ut apud Ciceronem et Terentium v. g. deputare se quovis malo dignum; deputare secum vationes, Der Sache nachdenken; deputare aliquid im lucro.
Qui ergo
Quintiliano Lib. 6. c. 2. Senecae Praefat. Lib. 4. Excerpt. Controv. p. 444. et Phaedro Lib. 5. Fab. 7. v. 3. placuit derisus, ûs.
* Derideo, derisor et deridiculum probae notae sunt.
* Descendere probum verbum est; sed nusquam, quod scimus, in Participio absolute quidem posito huc transfertur.
Pluraliter vero deserta, usurpant Virgilius, Plinius, Curitius L. 5. c. 1. §. 5. Lib. 7. c. 4. §. 19. Lib. 9. c. 1. §. 13. et Solinus. Scilicet in Plurali subauditur loca, quod in Singulari non potest.
Huic etiam Plurali Adiectiva adiungunt, ut Substantivo, non solum Poetae e. g. Virgilius 3. Georg. v. 291. Parnassi deserta per ardua: sed soluti etiam sermonis auctores, e. g. Plinius Lib. 5. c. 4. deserta vasta; Solinus cap. 15. (al. 25.) immensa deserta; et cap. 50. de Seribus (al. 63.) longa deserta. Cell. Antib. 26. C. P. 400.
* Est enim desolare idem, quod vastare; devastare; pervastare; solitudinem facere; ad solitudinem redigere; ad paucos redigere colonos deducere et necare. Sic dicimus desolare agros; loca desolata: desolatum magistro agmen; et desolata templa apud Plinium L. 10. Ep. 97. sunt inania, et cultoribus vacua; non diruta, non destructa. Voss. de Vit. 156. Titii Manud. 149. Cell. Antib. 153. C. P. 375. Borrich. Cogit. 28.
Sed
* Quod scimus, semper transitive sumitur v. g. desperare rebus suis; desperare honorem; desperare de solute sua. Confer, quae
in Parte Syntacitca de constructione huius verbi uberius dicuntur.
* Devius autem Adiectivum, unde hoc Verbum formatum videtur, notae est optimae probatissimaeque.
* Comparativo autem devotius Ambrosius, et Superlativo devotissime non Ambrosius solum, sed etiam Lactantius et Augustinus utuntur. Fab.
* Optimis scriptoribus non nisi proprie sumitur pro octu consecrandi et devovendi. Sic dicebatur vel ipsa aurea aetate v. g. apud Ciceronem devotio Deciorum, devotio capitis sui. Borrich. Animadv. 85. Cell. C. P. 261.
* At vero devotus
1. Proprie is erat, qui legiones auxiliaque bestium secum dîs manibus tellurique devovebat; Der sich dem Tode uberlieferte, nur damit die feindliche Macht auch mochte dem Verderben ubergeben werden.
2. Iulio Caesari L. 3. B. G. c. 22. devoti appellantur, qui se totos alicui dedunt, ut communibus cum eo fruantur commodis: atque hi apud Gallos Soldurii vocabantur; unde Solduriorum lege devotissimus, eum notat, qui cliens est, domine suo addictissimus.
3. Varroni, Ciceroni, Suetonio, Iuvenali devotus idem est, quod deditus, consecratus. Ita v. g. cliens patrone, litteratus studiis, miles Imperatori, immo exsecrabilis orco devotus est: sensu enim etiam odioso interdum ponitur; ita etiam dicuntur devota morti
pectora; devota quercus i. e. consecrata et destinata araris; numini Principis devotissimus; numini maiestatique Regis devotissimus; huiusmodi enim formulis adulabantur Romani suo Principi, libertate populo ablatâ.
Ad hunc autem postremum modum etiam sine offensione Latinitatis dici potest: homo Deo devotus; devotae mentes et marus, subaudi Deo, apud Arnobium et Firmicum; devota Deo fides, apud Lactantium; sacris devotus homo, apud Lucanum; devota Christo filia, apud Hieronymum; devota Deo Roma, apud Prudentium. Quando igitur absolute ponitur, per Ellipsin Dativus Deo I. similis notionis subaudiendus est. Goclen. Silv. 17. Voss. de Vit. 144. Berrich. Animadv. 84. Cell. C. P. 264. Prasch. de Barbarism. 46.
Devotior habet Trebell. Pollio: devotissimus non solum idem Pollio, Vopiscus, et Mamertus, sed etiam Suetonius. Borrich. Animadv. 86. 87.
* Significat enim
1. Aliquando Diaconi uxorem, quae et Diacona dicitur, quemadmodum Episcopi uxor Episcopa, et Presbyteri Presbytera. Dicitur autem, eo scilicet tempore, quo haec nomenclatura cum clericorum caelibatu simul stetit, haec Diaconissa, non ideo, quod matrimonio iuncta sit Diacono, sed quod iuncta fuerit. Quum primum enim Diaconus sacris initiabatur in Ecclesia Latina, abstinere iubebatur matrimonii usu, et uxor postea honoris causa Diaconissa vel Diacona appellabatur.
2. Feminam viduam, aetate iam provectam, quae praecipue circa baptisteria mulierum pudori consuleret tempore nudationis, quum sacro fonte abluerentur; ingredientes in sacram aedem seminas suo quamque ordine rite consistere iuberet; alique caritatis officia praestaret erga captivos, peregre advenientes, aegrotantes, aliosque, qui ope earum indigebant.
† Origo Diaconissarum ex ipsa Ecclesia Apostolica deducitur. Rom. 16. v. 1. Clemens Alexand. Stromat. L. 3. Receptae fuerunt in Ecclesiam cum aliqua sollemnitate. Exspiravit earum munus saec. circiter VII. in Ecclesia Latina: in orientali autem diutius retentum, in qua quidem Saec. XII. adhuc quaedam apparent eius vestigia.
Ein Stichelwort. Vorst. de Latin. Mer. Susp. 108.
* Nimirum dicteria proprie dicebantur dicta, quae fundebant scurrae initio fabularum ad colligenda studia spectatorum. Quae quum essent pleraque cum sugillatione aliorum coniuncta, hoc vocabulum in maledicae procacitatis infamiam abiit. Vid. Scalig. ad Manil. Lib. 5. p. 390.
† Cavolus ae Aquine Miscell. 30. multa heic in eamdem sententiam profert, et insuper ex Varrone erudite observat, dicterium etiam in scena veteri specimen quoddam, et praegustationem futuri cantûs notasse. Kappius ad Iensium 61.
Grammatici, inquit VOSSIUS de Vit. 71, ipsi dictionaria inscribunt libros de vocum significationibus: aliis est dictionarius, subaudi liber; sicut dictionarium, subaudi volumen. Antiqui vero ignota sunt haec vocabula. Satius ergo sit, vel e)chghtika\ cum Graecis dicere: sic enim solent veteres appellare, quae iuniores vocitant lecika/: vel possis perifra/zein, ut P. Manutius Comment. ad Cic. Lib. 2. Attic. Ep. 1: Haaec, inquiens, ex eorum libris, qui dictionum sensa colligerunt, cuivis licet petere. Conf. Cael. Curio in Praef. Fori Rom. p. 4.
aliquem adspergere; infamiam alicui inurere; sugillare alicuius famam; laedere alicuius existimationem.
† In bonam etiam partem Augustinus hoc verbo usus est, de Moribus Ecclesiae Catholicae c. 14. pro celebrave.
* Participium autem diffamatus optimae notae est, occurrens apud Tacitum et Ovidum.
* Derivarunt a Substantivo difficultas, quod optimae notae est.
* Quod scimus, diffidere apud veteres semper notat idem, quod parum fidere, Schlecht Vertranen wozu haben; it. desperare de aliqua re, Woran verzagen. v. g. Cic. Graviter aeger fui, ut omnes Medici diffiderent; diffidere et desperare rebus suis; sibi diffidere, An seinen eigenen Kraften verzagen; eloquentiam se adsequi posse diffidit. Schor. Phras.
† Diffidentia igitur opponitur fidentiae; non credulitati. Cic. 2. Invent. c. 54.
Notat autem illud hominis studium, quo confusa secernimus, et quodque in suum locum distribuimus et ordinamus.
Velleius Paterculus Lib. 2. c. 53. et Plinius Lib. 18. c. 25. pro eo dicunt digestio. Hoc enim vocabulum, praeterquam quod in Medicorum scholis praeparationem ad concoquendum notat, hunc ipsum etiam significatum sustinet. Voss. de Vit. 427. Borrich. Animadv. 88.
est, occurrens apud Vopiscum, Symmachum, Sidon. Apollinarem, Hieronymum, aliosque horum aequales: Latin. digne; it. aequo animo. Voss. de Vit. 801. Borrich. Animadv. 88. Cell. C. P. 207.
* Hinc pro loquentem me dignanter audite, cum elegantioribus dicendum aedite verba men attente bonâque cum ventâ; audite loquentem aequo animo. Et pro dignanter munusculum accipere dicendum potius, Hilari fionte, aequo animo munusculum accipere: Munusculum aequi bonique consulere.
Hinc quae Grammatici Diminutiva, haec elegantiae studiosiores diminuta vel deminuta, aut Graece u(pokoristika\ vocant.
* Dirigo, Directus, Directe et Directo Adv. bonae notae sunt. Directio Quintiliani; Directura Vitruvii est.
† Pueri canoram vocem habentes, Die Discantisten, a Vitruvio Lib. 8. Arch. cap. 4. vocantur catlastri: quam vocem ei restituit Turnebus Addvers. L. 24. c. 7. pro eo, quod vulgo catastos l. cala sastros legebant.
* Livius L. 35. c. 45: Reconciliatore pacis et disceptatore de iis, quae in controversia cum pop. Rom. essent. utendum censebat. Ulpianus Leg. 3. §. Tametsi p. de Arbitris: Quoniom non debeant decipi, qui eum quasi virum bonum disceptatorem inter se elegerunt. Conf. Schor. de Phras.
Nec Verbum disceptare aliâ notione explicandum videtur v. g. Cic. Tusc. 4. c. 3. disceptare controversiam, Eine Sache entscheiden: L. 4. Ep. 4. armis de iure publico
disceptare, Die gemeine Gerechtsame mit dem Schwerte entscheiden; Caes. B. C. L. 3. c. 107. disceptare armis de controversiis, Streitige Handel mit dem Schwerte entscheiden; Cic. pro Deior. pr. di ceptare causam, Eine Sache erortern und entscheiden.
* In Participio disciplinatus i. e. bonis moribus disciplinae beneficio praeditus, quod exstat apud Alcimum Avitum L. 4. v. 46. praesidium habet nullum: multa enim dantur Participia, quorum nullum in omni Latio datur Verbum. Ita v. g. apud Tacitum ocurrit incelebratus; nec tamen verbum incelebro inde confici potest.
Comparativus disciplinatior exstat apud Tertullianum: sed Adverbium disciplinate huc usque sine qualicumque cuiuspiam suffragio mansit, in vitiosis culbans. Voss. de Vit. 428. Borrich. Animad. 88.
* Concorditer Plauti et Suetonii est: imino nec ipse Cicero concordissime refugit. Voss. de Vit. 801. Borrich. Cogit. 28. Stephan. Expostul. 280. Fab. Thes.
Discors, discordia, discordare, probae notae sunt. Discordiosus occurrit ap. Sallust. B. Iug. c. 66.
* Discretus antiquis semper Passive accipitur, et est divisus, separatus, distinctus; quam notionem omnia modo dicta inde derivata similiter habent: quamvis discretio non nisi sequioris aetatis scriptores v. g.
Augustinu, Prudentium et Avienum pro auctoribus agnoscat. Voss. de Vit. 145. Goclen. Probl. 104. Sciopp. de Stil. Hist. 139. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 122. Cell. Antib. 154. C. P. 375.
† Etiam Scioppius in Infamia Famiani p. 212. et seqq. observat, Ciceronem proeo, quod discretionem non nulli hodie notione barbarâ vocant, delectum et discrimen; Ulpianum vero ingenium dixisse. Verba ICti Leg. 9. §. 4. p. de Offic. Procons. ista sunt: Circa advocatos patientem esse oportet, sed cum ingenio, ne contemptibilis videatur: cum ingenio i. e. cum discretione, ut loquerentur hodie non nulli.
* Discursus hac notione; scil. pro sermone seu dissertatione, plane barbarum est, id est, sine ullius qualiscumque scriptoris suffragio.
Pro hac barbara notione verbi discurrendi, veteres etiam dicunt disputaree v. g. neque vero haec a me ita disputantur, Gleichwohl discurire ich dieses nicht zu dem Ende, dahin aber ziele ich gleichwohl mit meinem Discurse nicht.
† Vorstius de Lat. Mer. Susp. 103. putat, Marcellinum, utpote natione Graecum, quum sciret, Greaecum dielqei=n tali significatione usurpari, Latinum quoque discurrere et discursus eâdem significatione sumi posse credidisse.
* Ceteroqui discurrera et discursus propriâ significatione, nempe pro ultro citroque currere s. concursare, nota et proba sunt. Cell. Antib. 155. C. P. 325.
* Dispar, Disparilis, Dispariliter, Disparatus, Ciceronis sunt ac Varronis.
* Latinis est disponere, procurare, administrare, ordine distribuere. Atque hinc dispensatio notat administrationem, oeconomiam; dispensator autem oeconomum, procuratorem peni, ut Plautus loquitur, seu promum condum. Goclen. Silv. 10. Voss. de Vit. 156. Borrich. Cogit. 29. Cell. Antib. 156. C. P. 376.
at sine antiquitatis suffragio. Celsus Praefat. Lib. 1. et Lib. 2. c. 10. verbum incidere hâc in re usurpat; actum ipsum vero ibidem mortuorum lacerationem vocat: agit autem contra a)natoma\s2, quum status viventis ex vivo, non ex mortuo cognosci debeat. Atque alii etiam scriptores hoc in argumento non nisi verbo quodam utuntur. Ita quidem Cicero in Lucullo n. 122. Medici corpora aperucrunt, ut ea viderent, cet. Gellius Lib. 10. cap. 10. insecare et aperire humana corpora.
* Pro separatione et disiundtione bene se habet. Cic. L. 3. Offic. c. 8: Non nobis cum tyrannis societas est, sed summa potius distractio. Plaut. Curcul. 2. 1. v. 22. distractio pulmonum.
Sic etiam
* Sed tamen de re particulatim vendendâ primum dixerunt Hadriani aevo Iustinus, Suetonius, et Tacitus Annal. 6. c. 17. §. 4. Hinc libri, vel aliae reculae, quae publicâ auctionis lege divenduntur, recte dicuntur distrahi.
Tandem etiam de quavis re, quae scindi, et separatim vendi non potest, Apuleius usurpavit: quae notio dehinc ap. ICtos increbuit. Sciopp. Infam. Fam. 188. de Stil. Hist. 233. Cell. C. P. 402.
Ceterum pro divellere, segregare, eius usûs apud Latinos veteres est, quem nemo nescit.
† Longius petita videtur Etymologia, quâ Fresnrus et ICti districtum ita dici putant, quod intra eum homines distringantur, vel domini vasallos suos in eo possint distringere. Nobis districtus idem videtur esse, ac certis finibus suis dilatus ager.
* Districtus, Adiectivum, bonae notae est. v. g. gladius districtus, Ein blosser Degen; districta bacca, Eine abgepfluckte Beere; didstrictior accusator, Ein scharfer Anklager, qui levi opponitur; fic habeto, numquam me a causis et iudiciis destrictiorem fuisse h. e. occupatiorem, Mehr beschaftiget; sollicitudine
districtus, Der fur Bekummerniss nirgend worzu kommen kann.
* Neque etiam simplex unire, ius civitatis Romanae habet. Occurrit tamen apud Tertullionuin de Anima cap. 17. et Sulpicium Severum Hist. Sacr. L. 2. cap. 43. Antiquior auctoritas forte non suppetit.
* Significat autem potestatem, iurisdictionem seu imperium v. g. ditionis suae facere regionem; ditioni suae adicere regionem; in ditionem venire; in ditione ac potestate alicuiur esse; sub imperium ditionemque alicuius cadere; nutu alicuius ac ditione gubernari; ditione ac numine deorum res gerunt; redigere in ditionem suam populum, Ein Volk unter seine Bothmassigkeit bringen; Silius L: 7. v. 506. dicit, ditione carere virtutem i. e. potestate, iure, imperio.
† Ditio privatorum etiam est potestas; quod' vulgo omnino ignoratur. V. Schorum in Phras. Sciopp. de Stil. Hist. 190. 210. 222. Vost. de Lat. Mer. Susp. 106. Cell. Antib. 157. C. P. 376.
Diomedes, Priscianus, et plerique omnes Grammatici negant, Nominativum et Vocativum eius exstare, et tantum per quattuor Casus declinari hoc Nomen.
* Adiectivum diverfimodus, eiusdem notae videtur esse.
* Divinatio autem, et divinare, bonae notae sunt. Femininum divinatrix habet Tertullianus. Voss. de Vit. 429. Borrich. Cogit. 29.
* Sed indivisiblis apud Tertullianum de Anima c. 51. et Diomedem Lib. 2. cap. de littera reperitur, verbis, ut apparet, Scauri, antiqui sub Hadriani imperio Grammatici.
Tutius tamen cum Cicerone loquimur, qui dividuum et individuum vocat, quod vulgo est divisibile et indivisibile. De Univers. cap. 7: Ex materia, inquit, quac individua est, et quae semper uniusmodi suique similis; et ex ea, quae corporibus dividua gignitur, tertium materiae genus ex duobus in medium admiscuit, quod esset eiusdem naturae, et quod alterius: idque interiecit inter individuum, atque id, quod dividuum esset in corpore. Voss. de Vit. 429. Borrich. Cogit. 29. Cell. Antib. 50. C. P. 407.
* Tertullianus l. c. etiam habet Adverbium indivifibiliter.
† Sunt, qui substituunt egregie Latina, separatim, seorsum. At vero separatim et seorsum, proprie opponitur tw=| communiter, notatque idem, quod remotis arbitris, me solo spectato, v. g. separatim quisque hac de re apud me dicet; Cic. Nihil ei accidet separatim a reliquis: divise autem opponitur tw=| coniuncte, v. g. In primis rectius scribitur divise, quam coniuncte.
Minus enim recte vocant divos
1. Defunctorum eos, quos sanctorum ac beatorum in numero esse convenit. v. g. Divus Paulus; Divus Augustinus.
2. Caesares defunctos, non minus malos, quam bonos v. g. Divus Nero. Tantummodo enim laudatiores Caesarum Romanorum olim, vitâ functi, post consecrationem Divi appellabantur ob fingularia in rem publicam merita; mali autem non item, nisi interdum per vim aut adulationem.
3. Caesares, qui supersunt v. g. Divus Carolus VII. GOCLENIUS Observat. p. 330: Divi sunt, inquit, qui ex hominibus fiunt, non tamen antequam extremum vitae diem morte confecerint. Bassianus Caracalla de fratre, quem occiderat, pronuntiabat ita: Sit divus; modo non sit vivus! quamquam, crescente in dies adulatione, multis Imperatoribus Romanorum adhuc vivis haec appellatio tributa est.
* Contra Romanis divi sunt vocati
1. Qui semper in caelis egissent v. g. divus Iuppiter; diva Inno.
2. Qui ex hominibus, morte obitâ, caelo erant locati: unde tamen colligit Borrichius Animadv. in Voss. p. 89, eos etiam, quos Romana Ecclesia a morte consecrat, divos appellari posse; quicum vero alii non faciunt. Inter alios Georgius Cassander in illas formulas, Divus Paullus, Divus Nicolaus, cet. acriter invectus est, quod perversâ gentilium imitatione susceptae sint. Cell. C. P. 241.
Ceterum notandum, divus antiquis fuisse non Adiectivum, sed Substantivum, quod Epitheta indicant v. g. aequorei divi; diva potens Cypri. Opponit Borrichius Analect. 59. Catulli divos penates, vel. ut alii legunt, divos parentes. Sed respondetur, divos penates per Appositionem dici, ut diva mater, diva Iuno, divus Traianus. Prudentius demum, et Alcimus Avitus eo, ut Adiectivo, usi leguntur.
† Dubium tandem non est, vel ipso Cicerone Orat. §. 153. nobis suffragante, quin divi sint ex dii, interiecto Digammâ Aeolico: adeoque certum est, divum et deum non magis distingui, quam oleam et olivam, oleum et olivum: quamquam apud antiquos inter utrumque magnum saepe discrimen fuisse, moneat Borrichius adversus Sciopp. p. 274.
Cl. Paul. Dan. Longolius in Actis Erud. publ. Lipsiae Cal. Aprilis 1731. p. 183. ita in hunc locum commentatur contra me: Minus recte, inquit, censet noster, vocari divos defunctorum eos, quos sanctorum ac beatorum in numero esse convenit. Sed ego in omnia alia discedo. Originem quidem td divus debet incunabulis superstitiosis: eo tamen res tota haud conficitur, quin usûs ratio habeatur. Hunc si consulimus, liquido apparebit, non heri aut nudius tertius morem invaluisse quod divi dicti fuerint, quos sanctorum ac beatorum in numero esse convenit. Quae ratio, cur Constantinum eiusque in imperio successores post mortem divos vocaverint? Quia consecrati? Nihil minus. Foret hoc contra Christianas doctrinas, quibus tamen nomen suum dederant. Nec etiam est videre, quibus olim in consecratione utebantur, superstitionis symbola, ut aquila, ara, alia; sed Christiana, ut in nummo Constantini, quadriga et brachium caelitus se exserens ad Constantinum attollendum; quae docte persecutus est nuper vir Clar. Io. Dan. Schoepfelinus in Diss. de Apotheosi cap. 2. p. 28. seq.. Addee Ez. Spanhemium ad Iulianum p. 67. et Anton. van Dale de Oraculis Diss. 1. p. 155. Si vero adhuc perseveres Christianis sacris hanc vocem interdicere; Borrichio tamen haud vertendum vitio, ita appellasse eos, quos Romana Ecclesia a morte consecrat. Exigua enim est differentia inter hanc et priscam illam consecrationem.
Recte quidem, Cl. Longoli! Ita nimirum haec disputari possunt in utramque partem. Utraque etiam sententia est probabilis; probabilior tamen et rectior mihi videbatur, quod tutior erat, quam tantopere oppugnas, ego autem, ut ex verbis meis constare existimo, nemini eorum, qui tecum in omnia alia discedunt, obtrudo; sed ipsemet indico, quo patrono niti possint, qui alteram sententiam amplecti cupiant.
* Discipulus est docilis; non praeceptor, qui est docibilis, ut scholiastes Prisciani ad L. 4. loquitur. Docibilis autem, inquit Valla L. 6. c. 27, vix invenitur, nisi apud Ecclosiasticos et id pro docilis. Habet tamen etiam hoc Adiectivum docibilis eâ notione, quam Prisciani scholiastes inculcat, nempe pro eo, qui facile asios docet, vel ipse Tertullianus: nam de Monogam. cap. 12. ita vertit, quod in Episcopi officio 2 Tim. 2, 24. Paulus posuit, verbum didaktds2, Germ. Lebrhaftig: ubi etiam Vulgatus hanc vocem habet; nequaquam autem per doctorem reddidit, ut Fabri Thesaurus existimat.
† Henrici Stephani Expostul. 280. opinio est, veteres, quod docilis et indocilis dixerint, etiam dociliter et indociliter dixisse. Sed nolim, responder ei Vossius l. c. indulgere coniecturis saepe inanibus.
* Comparativus autem docilior sat bene se habet. Voss. de Vit. 90. Sciopp. Grammat. Philos. 8. Sanctius in Minerva L. 1. 0. 11. Borrich. Cogit. 25. et 29.
Cic. L. 10. Fam. Ep. 6. habet, gradus dignitatis adipisci amplissimos. Hinc dixeris, amplissimum Doctoris gradum adipisic, Doctor werden.
* Dicunt et scribunt fere hodie, honores et privilegia doctoralia consequi. Bene haec locutio se habet, si pro doctoralia ponitur doctoris: doctoralis enim est Adiectivum, quod nullâ veterum auctoritate munitur.
* Quod scimus, apud veteres notat non nisi, quod imperium s. dominatus, vel etiam tyrannis s. minime legitima imperii usurpatio: et quamvis suspecta notio per Metonymiam tolerari videatur psse; tamen sine suffragatione veterum fieri istud nequit.
* Dominicus, a, um, similiter usu sacro increbuit pro eo, quod Christi est: stilo enim Biblio N. T. dominus kat) e)coxh\n notat Christum: v. g. dies Dominica, Der Sonntag, des Herrn Tag: in se autem spectatum intemeratae Latinitatis est, significans omnino id, quod domini est, quod ad dominum pertinet. v. g. Seneca Ep. 47. oibsonatores, quibus dominici palati subtilior notitia est, Einkaufer, die da am besten wissen, was ihren Herren schmakt.
† Dominicalis medio aevo etiam extra Ecclesiae limites eâdem notione, quam dominicus apud probae notae scriptores habet, increbuit: id quod testantur ita tunc temporis dictae curiae dominicales, Die Dinghofe, ubi iudicia quotannis statis temporibus exercebantur, de quibus Schilterus IC. peculiari Dissertatione egit.
ponitur praeter usum veterum pro eo, quod domino subiectum est. Significat autem veteribus nihil aliud, nisi imperium, principatum, ditionem. Sciopp. in Strad. 99. de Stil. Hist. 117.
* Latinis enim significat
1. Proprie herum, seu eum, qui domui aut familiae praeest v. g. Cic. L. 1. Offic. c. 39: Non domo dominus; sed domino domuse honestanda est.
2. Possessorem v. g. Cic. pro Rosc. amplissimae pecuniae dominus.
3. Dominatorem seu Principem, uti Plinius, Praeses Bithyniae, in epistolis suis Traianum Imperatorem vocat dominum suum.
† Augustus sane Imp. se dominum appellari non passus est: domini enim appellationem, ut maledictum et opprobrium, tyrannis scilicet conveniens, semper exhorruit: Vid. Suetonium in eius Vita, cap. 53. ubi plura hac de re. Recusarunt etiam hunc titulum Tiberius, teste Tacito L. 2. et Suetonio in eius Vita cap. 27; et Alexander Severus, teste Lamptidio. Domitianus primus omnium, deinde Caligula, dominum se appellari passus est, non sine nota superbiae. Videatur Sueton. Domit. c. 13. it. Sext. Aurelius et Eutropius. Post haec tempora Saec. II. III. et seqq. non modo Impp. dicti Domini, sed etiam Imperatorum coniuges, filiae ac sorores, et tandem quaelibet mulieres honoratiores vocatae Dominae; quo de multa curiose congessit Aeg. Menagius in Amoenitatibus Iuris Civ. cap. 25.
Medio aevo apud Christianos kat) e)coxh\n non nisi Deum fuisse Dominum dictum; clericos vero, et homines insigniori dignitate praweditos e. g. Episcopos sine addita dignitatis nota, litterâ i eiectâ, domnos audiisse, testis est du Freine quae tamen contractio in Dommnus et Domna iam Saec. II. usurpata fuit. v. Ruhe Sp. Philol. 2. p. 17. Menag. p. 141.
Domini rerum crebro Imperatores et Reges vocitantur ab eiusdem medii aevi scriptoribus.
Vulgari illi notioni, quâ de praecipue heic agitur, quâ nempe Nominibus virorum aut officorum praeponitur, occasionem fortasse praebuit Romanorum consuetudo, qua obvios, si Nomen non succurrebat, dominos salutarunt, teste Seneca Ep. 3.
Constantinus M. primus fuisse existimatur, qui domini titulo usus est in nummis, publicisque inscriptionibus. Vid. Seldenum Part. 1. c. 4. de Titulis p. 58. Cell Antib. 159. C. P. 377. Confer Buchner de Commutata Rat. Dic. 203. et Auton. Guibertum in
Polyhistore; cui accedit Apologeticon, testimonia continens anctorum ethnicorum de christo, et iis, quae illius adventu et crucis tempore in caelo et terra mirabiliter facta sunt, recus. Hanoviae 1598.
* Dubius, a, um, Adiectivum est, et si vel maxime id apud bonae notae scriptores a(plw=s2 ponitur, tamen semper Substantivum aliquod subauditur. Dicitur enim, esse in dubio, venire in dubium, vocare in dubium: sed intelligimus locum, vel negotium. Quare iungit Cicero, in dubium intertumque. Sine dubio, procul dubio, eodem recidunt. Non dabis certe extra has formulas exemplum aliquod aliud congruens.
Ridiculum magis est u(pokoristikdn dubiolum.
* Pro habere non nulla dubia, Latine dixeris fovere non nullos scrupulos, qui animum male habent; habere, quae animum huc atque illuc in diversa trahunt: et pro Solvere alicuius dubia, dixeris eximere alicui scrupulos, quos fluctuans dubitatio animo iniecit; quaestionem intricatam et ancipitem, quam quis nobis posuit, persolvere s. explicare dicendo; persolvere zh/thma alicuius; nodos alicuius solvere; Tacit. alicuius percontationi respondere, et tam magnae quaestionis pondus excipere.
* At pro imperio seu publica administratione muneris, quod Dux sustinet, Curtii,
Suetonii, Flori, Iustini, Manilii est. Atque ita militiae proprie convenit: nimirum ut a Tribuno tribunatus; sic a Duce ducatus est. Ita v. g. ducatum sceleri praebere, apud Florum est idem, quod civilis belli ducem esse, Der Radelsfuhrer seyn.
† Quod notione certae cuiusdam notissimae omnibus monetae aureae increbuerit, inde est, quod Apuliae et Calabriae Duces primi omnium Principum id aureae monetae genus fieri fecerunt. Voss. de Vit. 434. Borrich. Animadv. 93.
† Frustra obicitur Analogia in Sacerdotissa, quod in antiquis editionibus Gellii L. 10. c. 15. legitur, pro quo elegantius L. 13. c. 10. Sacerdos femina scriptum est. Praeterquam enim quod Analogia per se nihil probat, non opus erat Cellio novâ ptw/s1ei vocabuli Sacerdotissae, quum Et Sacerdos utriusque generis sit: unde etiam Stephanus, Thysius, Oiselius, Proustius. aliique suspectam illam vocem expunxerunt. Voss. de Vit. 66. et 435. Cell. Cur. P. 354. Borrich. Cogit. 29. Goclen. L. 1. Controv. et Schol. Grammat. 26.
* Notandum autem est de hoc vocabulo:
1. Ciceronem, eiusque aequales prosaicos eo usos non esse; sed Plautum, et Horatium. Exstat etiam in veteri oratione, a Livio L. 1. c. 32. producta. Unde, quando hodie usurpatur, Archaice fere id fit.
2. Antiquissimis illis nil aliud fuisse, quam quod postea dixerunt bellum, teste ipso Cicerone et Quintiliano. Ita enim Cicero in Orat. Quid vero, inquit, licentius, quam quod hominum etiam nomina contrahebant, quo essent aptiora? nam ut duellum bellum, et duis bis, sic Duellium cum, qui Poenos classe devicit, Bellium nominarunt, quum superiores semper appellati essent Duellii. Plauti etiam est duellator et ars duellica pro bellator et ars bellica. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 110. seqq. Cell. Antih. 160. C. P. 377.
† In loco Persii Sat. 2. v. 10. ubi malae mentis votum:
ô si
Ebullet patrui praeclarum funus!
id est, erumpat, subito veniat; alii pro ebullet legunt ebullit, quasi contractum ex ebnllierit seu ebulliat.
* Ebullire sine controversia probae notae est, et occurrit apud Ciceronem aliquoties.
† Allegari etiam pro eo solet Cato R. R. cap. 105: ubi ebullibit (Archaice pro ebulliet) vinum, ignem subducito. Sic libri Basileae et Coloniae impressi: at Iunta, Gryph. et Commelin. bullabit.
Usitatius cum Cicerone dixeris, effervescere v. g. aquae effervescunt, subditis ignibus, Das Wasser steht vor dem Sode.
* Mechovius in Antiphila sua p. 146: Theologia arripere verba de foro non potest; sed utitur vocabulis sibi usitatis, incognitis aliis; neque quisquam haec adspernabitur. Item p. 147: De arcanis religionis nostrae, quorum usus communis non fuerit, cum religiosis loquendum est vocabulis privatis ac suis, licet abhorrere videantur ab omni politiore elegantia. In ceteris oratoria illa ornamenta cur non adiungamus? Neque enim Theologia se indignam iudicabit eleganti sermone, neque spernere quidquam potest, quod inter dona Dei haberi oportet.
Voigtius Praefatione Indici VI. praemissa: Postquam ea, quae Deus Hebraeo et Graeco sermone revelarat, Latine reddere et litteris prodere coepere Christiani, multa partim ad vim verborum melius exprimendam fingere coacti sunt vocabula, veteri Latio prorsus ignota, partim etiam antiquis novam subicere notionem. Quamquam vero ea in argumento sacro, pace Theologorum mutare non liceat, ob periculum, quod inde veritati imminet; in civili tamen eloquentia, quae pure Latina desiderat, vix iis locus erit. Itaque quae pro illis forte tum subici possint, explicare adgrediemur, cum eo tamen, ut Ecclesiae faciamus liberam pctestatem talia, etiam extra argumenta Theologica, seu reiciendi seu tolerandi.
† Confer, quae paullo infra dicuntur hanc in rem ad Voc. Excommunicare; it. Philosophica it. Theologica.
Vocabula Ecclesiastica autem, et vocabula, quae apud Ecclesiasticos scriptores privative occurrunt, multis parasangis disant. Illa Ecclesiae propria sunt v. g. acoluthus, exoreisinus cet. inque elegantiae studioso, eiusque dicendi ratione haud reicienda; haec autem cum aliis magis Latinis facile commutari queunt, immo etiam debent, si suum quidem Latinitati decus cupias constare. v. g. derisio, desertum, e contra, quum non nisi fere Ecclesiasticorum sint, facili negotio pro iis dixeris cum veteribus, irrisio, solitudo s. locus desertus, e contrario.
Et fimilis ratio est vocabulorum Theologicorum s. quae sacrae Theologiae propria sunt, et vocabulorm, quae apud Theologos citra necessitatem increbuerunt. Illa quidem partim ex communi usu, partim ex necessitate urgenda sunt. v. g. persona, Salvator, Mediator, communio sub utraque, hypostasis, communicatio idiomatum, cet. haec vel ex polumaqei/as2 abundantia, vel ex lectione Patrum, vel ex incorruptae Latinitatis neglectu profecta, facile aliter efferri possunt. Conferutur
etiam heci Erasmi Ciceronianus p. m. 69. seq. et Titiuse in Manud. p. 454. seqq. et Masenius in Palaestra Orat. p. 139. et quae supra adducta sunt ad Voc. Angeli.
† Censet autem Vossius de Vit. 108, e contra ex eo natum esse, quod vulgo compendio studentes sic, lineolâ super inductâ, scriberent, pro e contrario; vel quod vitiosâ loquendi consuetudine fuerit corruptum ex et contra, vel s1unqetikw=s2 eccontra.
Auctores classici habent, contra; contra ea; contrario; e contrario; ex contrario; e contraria parte; e diverso. Goclen. Silv. 23. Borrich. Cogit. 29. Analect. 61. Tursellinus de Part. 58. Cell. Antib. 30. C. P. 301. Valla in Ant. Raud.
* Ipsum verbum edecumare i. e. deligere, excerpere, eiusdem Symmachi est. Cell. Antib. 110. C. P. 208.
* Adverbium tamen effective, wurklich, habet Quintilianus L. 2. c. 18: quo de Sect. 2.
* Participium effigiatus, reperitur apud Minutium Felicem et Apuleium; qui posterior etiam effigiatus, us., Substantive habet.
Tertullianus de Anima cap. 9. habet etiam ineffigiatus i. e. non formatus. Ungebildet. Goelen. Silv. 21. Cell. C. P. 208.
Ipsum Electoris vocabulum Auctor ad Herennium L. 4. c. 4. habet, notans in genere hominem, qui eligit. Conf. infra Vocabula nova.
* Locutionem illam Ecclesiasticam eleemosynas dare, Latine exprimas per stipem erogare in pauperese.
* Forum Romanorum unicum ex Plauto adducit locum, ubi notat in altum tollere; sed notione propriâ: Capedum lapidem hunc, atque eleva. Sed plura huiusmodi exempla apud actores occurrunt probatissimos. Ita
apud Caes. L. 2. B. C. c. 9. n. 5. et 7. et sic uno capite bis hac eâdem notione propriâ occurrit.
† In Glessario Cyrilli et Onomastico verbum Graecum makru/nw et a)fi/sthmi vertitur per elongare. Forum etiam Romanum id Plinio, nescio cui? tribuit, cuius haec adducit verba: Quo maxime tempore dies elongantur.
† Hieronymi exemplum, quod Caelius Curio et Stephanus in suis Thesauris allegat, inveniri non potuit, quamquam integris tomis, eius causâ, a Cellario perlustratis. Qua quidem occasione id adfirmare possum, in Curionis Foro Romano plura allegata me reperisse, quae falsa sint.
Alii hoc Verbum exsculpunt ex Lactantii L. 7. c. 14: sed eius locus in vitio cubat; quemadmodum idem Cellarius pluribus demonstrat.
Scioppius Animadv. in Voss. n. 17. existimat, ex Analogia verbi dilucescit. quod Ciceronem et Livium auctores habeat, constare, nec elucescit malum esse. Verum hoc inde non consequitur: nuda enim Analogia sind auctoritate non sufficit.
Sanctius in Minerva 196. citat ex Cicerone pro Milone c. 26. haec verba: ei elucescet aliquando ille dies. Sed vitiosi codices eum fortasse deceperunt: verba enim l. c. ita sese habent: Erit, erit illud profecto tempus, et illucescet aliquando ille dies. Vid. Voss. de Vit. 97. Borrich. Defens. Voss. 275. Cogit. 29. Cell. Antib. 31. C. P. 302.
Reperit quidem tandem Iensius in Collect. Pur. et Impur. Lat. p. 15. in Libello Cic. de Consolatione, ubi liquida sunt haec verba: Ex qua docendi ac disputandi ratione perspicue veritas elucescit; sed hic libellus Ciceronis operibus falso adnumeratur, et, quod nemo nescit, suppositicus est. V. Fabricii Biblioth. Lat. p. 138. et Vol. alt. p. 154.
Dixeris ergo pro elucescit ad certam et indubitatam veterum auctoritatem, patet inde; hinc liquet; hinc liquido apparet; hinc luce meridiana clarius est; hinc
sane perspicuum fit: it. pro argumento, et notione alterâ, lucescit; dilucescit; dies exoritur; dies appetit; dies illuxit.
* Simplex autem lucidus, et Adverbium, quod inde est, lucide, optimae notae, id est, Ciceronis eiusque aequalium sunt.
* Emollio apud Ovidium, emollitus apud Livium, emollesco apud Celsum occurrit.
* Plautus Amphitr. A. 4. Sc. 1. v. 1. 2. 3. 4. 5. 6.
Naucratem, quem convenire volui, in navi non erat,
Neque domi, neque in urbe invenio quemquam, qui illum viderit:
Nam omnes plateas perreptavi, gymnasia et myropolia:
Apud emporium, atque in macello, in palaestra, atque in foro,
In medicinis, in tonstrinis, apud omnes aedes saoras.
Sum defessus quaeritando: nusquam invenis Naucratem.
Livius. L. 41. c. 27. medio: Extra portam Trigeminam (scil. Romae) emporium lapide straverunt, stipitibusque sacpserunt: et porticum Aemiliam resiciendam curarunt, gradibus que adscensum ab Tiberi in emporium fecerunt, et extra eamdem portam in Aventinum porticum silice estraverunt, et eo publico ab aede Veneris fecerunt.
† Fateor equidem, posse notionem hanc emporii etiam ad urbem commerciis frequentem accommodari, dummodo haberemus eius apud veteres exempla; quae tamen quum certa et indubitata reperire huc usque non potuerim, iure meritoque abstineo ab eiusmodi usu usspecto. Figuratae notiones cum singulari quadam elegantia adhibentur, sed non nisi quoties veterum auctoritate suffultae sunt.
Emporia, ae, regio quaedam Africae est ap. Liv. L. 34. c. 61. Emporiae, arum, urbs Grueciae est itemque Hispaniae, unde et Hispanos Emporitanos habemus: v. Liv. L. 34. c. 16. L. 21. c. 60. L. 26. c. 19. Emporium etiam nomen castelli fuit prope Placentiam: v. Liv. L. 21. c. 57.
† Sunt quidem, qui obtendunt testimonium Plauti Casina Act. 2. Sc. 5. ita loquentis:
Non ego istuc verbum empsitem titivillitio:
Sed Vossius de Vit. 96. scripsisse ita Plautum, non induci potest, ut credat; verum empsini scripsisse arbitratur. Pro emerim et emero dixisse putat empsim et empso; ut ab adimo adempsim, et adempso pro ademerim et ademero.
Editiones, quas equidem in promptu habeo, et sane quam accuratas castigatasque esse existimo, habent neque empsitem, neque empsim; sed emissim, quod Archaice dicitur pro emerim.
* Ab hoc verbo etiam formatum est Nomen epitomator: quod an quisquam veterum habeat, non constat. Saltem nihil hodie vulgatius est, quam Iustinum dici Trogi Pompeii epitomatorem.
Magis Latine dixeris, opus aliquod in brevem summam colligere vel contrahere, aliquid contrahere; in compendium redigere; Iustin. Praefat. excerpere cognitione dignissima, et breve velut florum corpusculum facere; Eutropius Praefat. strictim
colligere; Nepos Pelopida c. 1. tantummodo summas attingere. Cell. C. P. 303.
† Re vera Adiectivum est. Itaque quando in Feminino usurpamus, id kaq) u(po/noian fit: tum enim integre e)/rhmos2 gh= s. xw/ra. Possim itaque et in Masculino uti, si to/pos2, locus, subauditur; quamvis, quod non dissimulo, insolitum id, et citra exemplorum copiam videatur esse. Saltem in Feminino eremum habitari coeptam Hieronymus dixit in vita Paulli, princ.
* Hinc, quod viri ceteroquin doctissimi interdum faciunt, nec in Compositis dicendum aberint, aderint, suberint, supererint; sed aberunt, aderunt, suberunt, supererunt, et in Coniunctivo abfuerint, adfnerint, subfuerint: neque amati erint, auditi erint, docti erint; sed amati erunt, auditi erunt, docti erunt, et in Coniunctivo amati fuerint, auditi fuerint, docti fuerint.
* Idem fignificant, quae Latinae originis, fed similiter usus Ecclesiastici hac notione facta sunt, gentilis et paganus; de quibus suis locis infra.
* Verbum autem exacerbare Liv. frequentat. Exacerbatrix occurrit apud Salvianum; unde arguunt, etiam exacerbator fuisse tum in usu.
Curio, uterque in suo Thesauro L. L: et alii aliis scriptoribus classicis tribuunt: nempe quia in iis legitur exarsit, exarserit, exarsisse. Sed, quod probe notandum, Verba in sco desinentia accipiunt Praeteritum a Primitivis saepe inusitatis; quale est exardeo. Exardesco igitur malim, quam exardeo. Voss. de Vit. 97.
Olaus Borrichius concedit quidem, exaudire saepe idem esse, ac simplex audire: contendit tamen, non numquam et idem designare, quod audita benigne accipere, audiendo expugnari, non apud Theologos tantum, sed optimos etiam auctores; quos adlatos ab eo vide Analect. p. 35. 36. adde. Andr. Borrich. Append. p. 112.
Borrichio etiam videtur favere locus Plinii in Paneg. c. 94: Te praecipue, Capitoline Iuppiter, precor, ut beneficiis tuis faveas, tantisque muneribus addas perpetuitatem. Audisti, quae malo Principi precabamur; exaudi, quae pro dissimillimo optamus. At de eo, ni fallor, Cellarius haud agit, an Exaudire interdum idem notet, quod precibus adnuere; sed de eo, an hac notione quasi opponi debeat simplici. Id quod cum illo negamus; eo quod simplex Audire eâdem saepe notione obtineat.
* Exauditio pro impetratione Augustini est.
Exaudire etiam subinde apud auctores classicos idem significat, quod voceem eminus missam accurate audire. Cicero pro Sylla: Ut idem omnes exaudiant, clarissima voce dicam. Et ibidem: Maxima voce, ut omnes exaudire possint, dico. Livius L. 2. c. 27: Neque decretum exaudiri Consulis prae strepitu et clamore poterat. Hadrianus Cardinalis de Eleg. Lat. Serm. 170. 171. Cell. Antib. 160. C. P. 377. et 431. Kappius ad Iensium 5.
* Excedere, et Substantivum excessus, ûs, v. g. excessus e vita, et absolute pro morte v. g. excessus Augusti; optimae notae sunt.
Cicero etiam dicit, vitae excessu non deleri hominem. Sed
* Scioppius quidem Iud. de Stil. Hist. p. 59. docet, argenteo aevo excessum pro delicto dictum; et pro aberratione occurrit apud Val. Maximum L. 8. c. 2. extr.; Verecundiam illius saeculi laudemus, in quo tam minuti a pudere excessus puniebantur: sed haec suspectam notionem non dum veteri Latio adserunt. Aliud enim est delictum simpliciter ita dictum, et aberratio quaedam, quâ quis de via deflectit, et extra orbitas vagatur; aliud autem enorme peccatum. Schor. Thes. Cic. Cell. Antib. 161. C. P. 377.
Apud Plinium L. 9. Ep. 26. notat digressionem in oratione: Quid, inquiens, audentius illo pulcherrimo ac longissimo (Demosthenis) excessu?
Qui Latina substituunt, dicunt, segregare a numero Christianorum; eicere, expellere, exturbare civitate Dei; ab sede piorum, coetu concilioque abigere; piorum coetu excludere: anathemate aliquem percutere; eicere Ecclesiâ; sacrorum usu prohibere; communione vel communitate sacrâ aliquem privare; interdicere sacra vel sacris alicui; interdicere alicui sacrorum commercium vel sacrorum commercio; a sacris amovere; ex co nmunitate sacrea exterminare, cetera; it. communione sacrâ depulsus, secretus, semotus; dirus; detestatus; abominandus; sacer; eiectus, vel extorris Ecclesiâ, cetera; it. dira proscriptio; programma, quo quis pro extorri, pro membro quasi emortuo declaratur; anathema.
* Ne autem in stilo nostro temere spernamus eiusmodi Ecclesiastica, graviter monet Muretus 15. 5. L. 1: Tibi, inquit, auctor sum, Dari, ut ne corum stultitiam imitevis, qui usque eo antiquitatis studiosi sunt, ut voces quoque Christianeae religionis proprias refugiant, et en earum locum alias substituant; quarum non nullae etiam impietatem qlent: qui non fidem, sed persuasionem: non sacramentum corporis Dominici; sed sanctificum frustulum: non excommunicare; sed daris vovere: non angelos; sed genios: non baptiaeare; sed abluere dicunt, aliaque eodem modo deepravant: qui, ut opinor, nisi sibi metuerent, ztiam pro Christo, Iovem optimum maximum dicerent: est enim magis, Ciceronianum. Quae autem insania est, quum porricere, quum impetrire,
quum tripudium solistimum, quum pateras et sympivia legimus, notare ea, tamquam dicta sapienter, quod ex Auguralibus et Pontificalibus libris deprompta sint; propria Christianae fidei, et Christianarum rituum verba, ut non satis Latina, contemnere?
Ego plane, quoties audio sacra symbola pro sacramentis; divinas intelligentias pro angelis; summissionem pro humilitate; aliasque voces priscas pro rebus nostris novis, rideo ineptos; quasi mallent esese obscure Ciceroniani, quam Christiane clari. Multa habet Cicero; non omnia: optima; non singulis. Architecto quid suppeditat? nihil. Minus piscatori. Quo certe aequius postulo, mihi Theologo has indulgeri voces: angelum, blasphemiam, caelitus, creationem, humilitatem, iustificationem, miraculum, passionem Christi, religiosum, resurrectionem, zelum, cet. Vid. R. Turner. Praef. 1. Vol. Orat. ad Lector. Iul. Caes. Scaligeri Poet. 6. p. 800. et Sagittarii de Lectione et imitatione Ciceronis n. 24. seq. p. 54. et Evasmi Ciceronianus. Conf. etiam supra Ecclesiastica et Theologica vocabula.
Arnobius quidem exhibitor Iudorum dixit; et Symmachus perlator litterarum: at veteres ita locutos esse, non constat. Cell. Antib. 33. C. P. 209.
vi s1unafei(/as2 nihil aliud, nisi tunc, deinde, notare potest. Iustinus Lib. 1. c. 2. §. 3: Ne novo habitu aliquid occultare videretur, eodem ornatu et populum vestiri iubet; quem morem vestis exinde gens universa tenet. Id. Lib. 43. c. 4. n. 11. Caesa sunt cum ipso Rege hostium septem milia, Exinde Massilienses festis diebus portas claudere, cet. Sciopp. in Stradam 5.
Perperam ergo scribunt multi, quoties colligendo concludunt, exinde sequitur; pro quo ponere debebant, hinc vel inde sequitur.
* Usus tamen nihilo minus est notione hac improbata Sulp. Severus in vita Martini, initio: Plerique mortales studio gloriae saecularis inaniter dediti, exinde peremem, ut putabant, memoriam nominis sui quaesiverunt, Titii Manud. 215.
* Verbum, unde hoc Participium formatur, exstat apud Vegetium L. 3. c. 2. ubi dicitur, experimentare remedium, Ein Mittel probiren oder versuchen.
* Nolim igitur dici: Expertus sum, fratrem tuum nuper insigne eruditionis suae edidisse specimen; pro quo dicendum erat, audivi; ex publica mihi fama innotuit; certior factus sum; amicorum litteris intellexi.
Borrichius quidem Cogit. 99. ostendit, Expertus etiam pro eo, qui aliquid comperit, frequentatum esse clarissimis scriptoribus: at notandum id puto, non magnopere imitandum.
* Exsistentia, ium; Neutrum Plurale Praesentis Participii, a Veerbo exsisto, bene se habet.
Extemporalis v. g. oratio extemporalis, habet Seneca, Plinius, Quintilianus, Martialis et Suetonius, Extemporalitas i. e. facultas ex tempore scribendi dicendique, Eine stete Fertigkeit, aus dem Stegreife flugs einen formilichen Vortrag zu thun, idem Suetonius habet. Voss. de Vit. 78. Borrich. Cogit. 29. Cell. Antib. 34. C. P. 354. Kappius ad Iensium 99.
* Cicero Lib. 3. Orat. cap. 5: ex tempore dicere; subito dicere; ex tempore versus fundere. Plin. Lib. 1. Ep. 16. subita proferre, Germ. Exaemporalisiren. Idem Lib. 2. Ep. 3: Dicit semper ex tempore; sed tamquam diu scripserit. Item: Repetit altius, quae dixit ex tempore; ne verbo quidem labitur.
* Exterminare et exterminator, Ciceronis sunt. Exterminatorius apud Itenaeum; Exterminus apud Tertullianum; inexterminabilis apud Vulgatum Interpretem, et Claudium Mamertinum.
* Praeteritum autem Participii Passivi extractus, a, um, bene se habet. v. g. Liv. Lib. 4. c. 41: usque ad noctem extractum certamen.
* Adiectivum extraordinarius habent optimi scriptores, Cicere 1. Verr. n. 100. et alibi,
Varro de R. R. Lib. 2. c. 1. Livius Lib. 37. c. 56. Curtius Lib. 4. c. 16. Iulius Caesar Lib. 1. B. C. cap. 32. Florus Lib. 1. c. 12. §. 1. Plinius Lib. 10. Ep. 37: simillter ut ordinarius, quod etiam optimae notae est, licet Adverbium inde derivatum pari ratione idoneo veterum fuffragio destituatur.
Plinius etiam L. 10. Ep. 113. Adverbium hoc barbarum ita exprimit: aliquos civitatibus adicere super legitimum numerum, Noch extraordinair bey den Stadten Leute bestellen.
Ergo pro Extrinsece, dic extrinsecus; et pro extrinsecus, a, um, dic externus, a, um. Voss. de Vit. 77. Goclen. Observat. 77. Silv. 7. Sciopp. Infam. Fam. 3. de Stil. Hist. 105. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 166. Cell. Antib. 35. C. P. 360.
* Par ratop est tou= intrinsece et intrinsecus; de quo infra suo loco.
† Qui cum Fabri Thesauro ex Cic. de Fin. L. 2. p. m. 86. b. exsculpunt, frustra
sunt. Meliores enim codices pro hominum facetosam urbanitatem, legunt hominum facetorum urbanitatem: quam lectionem non tantum Nizolius in Thesauro suo probat; sed etiam ei accedunt omnes codices, quos quidem Lambinus vidit.
* Est autem apud Catonem et scriptores Rei Rusticae factor, ille, qui vinum vel oleum conficit. Ein Weinpresser, Ein Oelschlager.
Pro poihth=|, creatore, habent non tantum scriptores Ecclesiastici. Prudentius, Tertullianus et Lactantius, sed eriam Palladius, scriptor argenteae aetatis.
Pro eo, qui reus criminis est, Den Thater, exstat apud Macrum ICtum.
* Hinc pro facultati superiori setudere, Eine hohere Facultat studieren, Latine dixeris, ad altiora se conferre; altioribus stndiis ae disciplinis sese dedere.
Facultas Latinis est
1 Copia et potestas faciendi,. du/namis2. Sic Cicero dicit, facultatem faciendi adimere, capere, praetermittere.
2. Abundantia, copia, Vorrabt. Caes. B. G. L. 1. c. 38: Omnium verum, quae ad bellum usui erant, summa erat in oppido facultas.
3. In Plurali facuitates ponitur pro patrimonio, bonis ac pessessionibus. Sic, facultates Equestris ordinis, pro censu Equestri, Plinius L. 1. Ep. 19 dixit. Interdum et in Singulari Numero eâdem notione venit: facultatem patrimonii Paulluse ICtus dixit 1. cum pluris §. ult. D. de Administr. Tut.
Occurrit tamen sine controversia in Plurali apud Arnobium Lib. 1. p. 33: Inditae scriptis et commentariis falsitates.
† Interim tamen verisimile est, hoc Verbum famigerare primis L. L. auctoribus non usque adeo insolitum fuisse, eo quod etiam alia verba ab hoc surculo deduxerint, ut Famigerator apud Varronem et Plautum, et Famigeratio apud eumdem Plautum. Conf. infra Sect. 2. Famigeratus.
† At enim Verbum farcio in Supino etiam habet farsum: unde est Participium farsus,
et Adiectivum farsilis. Participio utuntur Hyginus et Apicius; Adiectivo autem idem apicius saepe. Ut adeo Supinum, quod Vossius purat, non reclamet vocabulo huic suspecto; sed auctoritas modo desit.
Fartilis autem Plinii est. Cererum fartura est non solum Columellae, quod a Vossio notatum; sed etiam Varronis, et Vitrnuii Lib. 2. c. 8. Vid. Borrich. in Voss. 103. ubi idem monet, Marcianum Capellam farcinare quoque dixisse.
* Et certe ita esse propemodum videtur. Participium quidem, vel Adiectivum potius seriatus, oppido antiquum est, utpote Ciceroni, Horatio, Plinio L: 3. Ep. 14: et L: 10. Ep. 24, ubi exstat dies feriatus, Ein Feiertag, aliisque usurpatum: sed verbum ipsum non nisi inferioris est Latinitatis v. g. Macrobii et Apollinaris; apud quem posteriorem occurrit etiam Futurum Participii feriaturus.
Olaus tamen Borrichius in voss. p. 105: producit verbi huius Perfectum Indicativi feriatus est ex Catulli Pervigilio Veneris. Potest autem hoc feriatus est explicari per Participium: utque detur, esse Perfectum Indicativi; non sunt tamen verba Catulli Veronensis; sed anonymi, qui non longe remotus ab aetate Solini fuit: et Auctor ille Pervigilii Veneris a Lipsio quidem in extremis imperii Augusti; a Salmasio vero sequiori aevo numeretur: quamquam Borrichius Analect. p. 12. 13. contra contendat, accuratius inspicienti verba patere, esse Perfectum Indicativi non Participium; et de auctoris aetate frustra
dubitari, standumque omnino Lipsii iudicio, quum nemo aevo Solini tam docte einendateque scripserit: ubi etiam simul addit locum ex Ciceronis Somnio Scipionis apud Macrobium, ubi fimiliter est feriati sumus. Quae omnia breviter repetit, et urget Andreas Borrichius. Append. p. 30. seqq. et Vindic. L. L. 74. qui etiam dicit, non mirum esse, eo verbo non abstinuisse Ciceronem, quo Varro etiam, nempe in Perfecto, aliquoties usus sit; ubi et Varronis verba adducta reperies.
Omnem litem hanc ita nobis dirimit Cellarius, qui in Iudicio de Vindiciis Lat. Linguae Borrichianis p. 38. Andreae, obtrectatori suo, ita respondet: De ferior, feriari, scripsi, apud veteres, et inde derivata, feriabar, feriabor, feriarer, cetera non inveniri: Participium autem, sen Nomen feriatus antiquis etiam in usu fuisse. Contra multis verbis probatum it Borrichius, non tantum Participii, verum etiam Verbi figurâ reperiri, fuerunt feriati, feriati sumus, ceterae. At nec pueri ignorant, Passivorum et Deponentium Praeterita finita ex dParticipio et Verbo Substantivo componi. Ego vero loquor de ferior, feriabar, feriabor, cetera; quae, si vir est, ex autiquitate mihi ost endat doctissimus Andreas. Nam Macrobii, Sidonii, et aequalium exempla, in ipsis Curis meis Secundis produxi: de antiquis vero disputatio nostra est.
* Festinantia est apud veteres non nisi Neutrum Plurale Praesentis Participii, a Verbo festino. Voss. de Vit. 447. Borrich. Cogit. 28.
* Antiquis significat ILLUD, non nisi iveunditatem, leporem, venustatem morum; HOC, vonustus, iucundus. Cell. Antib. 161. C. P. 325. Schar. de Phras. 140. Erasm. in Vall. 240.
Longobardico vocabulo habent. Fortassis Longobardi a Gothis mutuati id sunt.
† Saeculo demum XII per Germaniam nostram primum increbuit. Nulla enim aut rara ante saeculum XI in Germania genuina fuerint diplomata, in quibus hoc vocabulum invenitatur. Anglos autem eo prius usos esse, ex testamento regis Alfredi, qui circa initium saeculi X mortuus dicitur, colligimus. Vid. Append. 2. ad Speelmanni Vitam Alfredi Magni p. 194. Hertius de Feudis Oblatis p. 1. §. 2. putat, in ANglia enatum ad alias demum migrasse gentes.
Feudum, Ein Mann-Lehn, opponitur ollodio, Einem Kunkel-Lehn. De allodio vide supra.
Duplex autem utriusque notio est: antiqua, et nova. Notione antiquâ, feuda, talia sunt praedia, quae a domino, ut vocant, dierecto pro lubitu auferuntur, et conceduntur; atque sic dLatine ea dixeris praedia beneficiaria: allodia autem, quae transierint ad heredes; atque ea Latine dixeris, praedia mancipi (mancipi autem est Genitivus contractus pro mancipii: mancipium autem non tantum hominem servum, sed etiam maneipatum et possessionem significat.) Hodie vero inter allodia et feuda haec est potissima differentia, quod in bonis allodialibus succedant pariter feminae et masculi; in feudis autem regulariter soli masculi. Et hoc quidem significatu novo Latine dixeris pro feudo, praedium, quod Femininum s. sequiorem sexum a possessione excludit, l. cuius possessio ad prolem tantummodo masculam pertinet; et pro allodio dixeris, praedium, cuius possessio, desiciente prole mascula, ad feminas etiam tranfit l. quo in omnem eventum sequior sexus etiam potest gaudere.
Pro praedio etiam substituere possis beneficium, si argumentum hoc ferat: nam Romano more beneficia dici consueverunt, quae Longobardi deinceps feuda nominarunt. Respectu domini, quem vocant, directi, etiam Romanis vocantur clientellae quemadmodum vasallus, cliens. Hinc Principis sunt clientelae; vasalli autem sunt in clientela Principis. Princeps habet clientelas i. e. cives singulari beneficio ipsi devotos. Vasalli sunt in Principis clientela, id est, in eius fide, qua tuti sunt, Caes. Magna esse Pompeii beneficia et magnas clientelas in citeriore provincia sciebat.
Ne ineptire, aut vim suam rebus novis demere, et obscuri dicendod aliis videamur; consuetis his feudi et allodii ut ut parum Latinis, utanur, velim, vocabulis, idque praecipue in negotiis publicis,d quae quidem haud inquinato scribendi dicendique genere sunt
expedienda, nec exigenda tamen praecise ad normam veteris dLatii tunc, quum antiqua Quiritium iura eorumque rei pubnlicae forma nihil suppeditant verborum, quae hodie amplius quadrent. Alterutram in partem heic fere peccatur. Vel enim sordide scribimus in publicis negotiis praeter necessitatem, vel Latinitatem adfectamus, ubi nemo prudentior eam requirit. Inter rudem politulorum, et literarum cognitione destitutum fastum, et inter Graeculam eruditorum quorundam vanitatem via quaedam datur media.
* Hinc satis belle dixeris, feudum castrense, Ein Burglehn; litterae fendaies l. litterae, quibus feudum denuo confertur, Der Lehnsbrief; ritus inaugurationis fendalis, it. sollemnes caerimoniae, quibus feudum confertur, Die solenuen Belehnungen; inangurationem feudalem ab aliquo petere, Die Lehn holen; ritu feudali inaugurari, Die Lehn erhalten.
† Andreas Borrichius Append. 115. et Vindic. 66. contendit, fidelis hoc ipso sensu, qui pro Ecclesiastico habetur, non raro etiam adhibuisse profanos scriptores antiquos.
Quidquid ex Latio utrobique substitueris; id vereor, ut exprimas satis, quod his vocibus Sacra Scriptura denotat.
* Quod scimus, apud veteres fides notat
1. Dictarum conventorumque constantiam et veritatem: unde locutiones, venire fide publicâ, Einen salvum Conductum bey seiner Ankunft haben; interponere fidem publicam, dare fidem publicum, Einen Salvum Conductum oder sicher Geleite geben; sidem facere alicui, Einem ein Ding glaubwurdig machen; habere fidem alicui, Einem Glauben zustellen;M adhibere fidem in aliqua ve, In einer Sache Treve beweisen; fidem fallere, frangere, violare. laedere, exuere, servare, tueri, liberare;
fidem suam alicui adstringere, zusagen; fidem alicui praebere, Treu seyn; fidem praestruere fibi, Credit machen; Liv. L. 28. c. 42: Fraus fidem in parvis sibi praestruit, ut, quum operae pretium sit, cum mercede magna fallat, Rechte Betruger setzen sich bey Kleinigkeiten in den Credit getrever Leute, damit sie, wenn es einmal der Muhe werth seyn sollte, einen Betrug vornehmen konnen, der was erechts bedeute; fides ang usta, Schlechter Credit; fides labefactata, adfecta, adflicta; fides concidit, Der Credit fallt; fidem fluxam gerere; fide Attica mercari; fidem alicuius implorare, invocare.
2. Pollicitationem s. promissionem: unde dicunt, fidem dare, accipere, servare, praestae.
† Sacris etiam scriptoribus fides saepe ponitur pro fidei formula scripto comprehensa: unde et scribere fidem dicunt, Germ. Ein Glaubensbekanntnis aufsetzen.
Hinc bifariam Theologice sumitur: 1. pro fide, quae creditur, quae est externa fidei norma. 2. pro fide quâ creditur, quae est interna cordis fiducia.
* Filialis amor, filialis oboedientia, Latinis dicitur pietas; et pro filiali pietate aliquem prosequi, dixeris cum Curtio L. 5. c. 2. §. 18. Omni honore aliquem, et filii quoque pietate piasequi: et pro filiali pictate colendus, dixeris Patris instar colendus, tamquam alter parens venerandus, parentis loco habendus. omni pietatis cultu patris instar aetatem devenerardus.
Notat autem
1. apud Alcimum Augustinum, aliosque idem, quod ultimus, novissimus,
fatalis v. g. finale malum i. e. excidium; finalis beatitudo. Cell. Antib. 35.
2. apud Philosophos, quod pertinet ad finem aut scopum v. g. causa finalis.
3. apud ICtos, quod ad limites pertinet v. g. quaestiones finales id est, quae ad controversias de finibus agrorum pertinent.
* Est enim fere apud veteres non nisi comminisci, formare more figulorum, ingeniose aliquid excogitare, struere, parare, simulare. v. g. volucres fingunt et construunt nidos; in cereis aut fictilibus figuris aliquid fingere; Deus finxit et fabricatus est hominem; Cic. pro Rosc. Finge saltem aliquid commode, Erdichte zum wenigsten etwas, das sich horen losse: idem Lib. 5. Tuse. Quaest. cap. 24. fingere ceteros ex sua natura i. e. ut Terent. Eunuch. A. 1. Sc. 2. loquitur, ex suo ingenio ceteros iudicare; id. Parad. 5. c. 1: suis cuique fortuna fingitur moribus; fingere causas, fallaciam, fugam. Horat. L. 1. Sat. 4. v. 81. seqq.
- - - Absentem qui rodit amicum,
Qui non defendit, alio culpante, solutos
Qui captat risûs hominum, famamque dicacis,
Fingere qui non visa potest, commissa tacere
Qui nequit; hic niger est, hunc tu, Romane saveto.
Schor. Phras.
Interdum talia tamen adduntur huic verbo, ut ment iendi, significatum etiam prae se ferre videatur v. g. Ex se fingit, tamquam aranea. Cic. Mentiri et temporis caus â fingere.
* Veteribus autem, Ciceroni et aliis idoneis scriptoribus, nil quidem significat aliud, nisi robur et stabilimentum v. g. pro Lege Man. plus habet firmamenti et roboris; idem Cic. de Amic. c. 18. firmamentum stabilitatis eius, quam in amicitia quaerimus, est fides h. e. fides efficit, ut amicitia firma sit et stabilis.
* Comparativus fixius, exstat apud Augustinum Epist. 6. extr.
Praeteritum Participii fixus, a, um, unde haec Adverbia formantur, bene se habet.
* Foraminosus habet Tertullianus de Patientia cap. 14.
Caseus exiguus dat, quod formella figurat.
A forma formula, formella; ut a cista, cistula, cistella. Voss. de Vit. 451.
meretrices vulgo in fornicibus prostarent.
* Ceterum fornicari Latine est Passivum, notans fornicem fieri, sursum incurvari, Gewolbet werden: atque ita Gicero, Plinius et Ammianus Marcellinus usurpant. Active occurrit, apud Sidonium Apollinarem Lib. 1. Ep. 5. Vitruvius etiam habet Compositum confornicari, similiter notione hac Passivâ. Borrich. Animadv. in Voss. 107. Steph. Expostul. 336.
* Apud Vitruvium vero et Senecam Ep. 95. fornicationes designat fornicum exstructiones, Die Wolbungen. Cell. Antib. 162. C. P. 326. Andr. Boerrich. Vindic. 79.
* Addit tamen Vossius, Hadrianum Iunium in praeclaro Nomenclatore suo ita appellare instrumentum, quo pili praeciduntur, Priscianumque praeire, et Bedam in Orthographia; quibus forfices sint sartorum, Schneiderscheeren; forpices autem tonsorum, Barbierscheeren: superiorum denique saeculorum esse versiculum:
Forfice fila: pilos cape forpice: forcipe ferrum.
* Interim, pergit Vossius l. c. si veterum Grammaticorum subtilitas inter forficem et forpicem distinxisset, eius, puto, vei vestigia apud illos superessent; quare forficem quoque pro forpice dixero. Verum insuper etiam differentiam inter forficem et forpicein inculcant Isidorus Hispalensis et Cassiodorus. Vocabulo forpex utitur quoque Sidonius Apollinaris; ut Wowerus. Elmenhorstius, Savaro et Sirmondus recognoverunt. Cell. C. P: 304.
Veteres, quidquid huius generis erat, appellabant forficem: ita Columella, Calpurnius, Plinius. Forpicem autem ignorabant. Cell. Antib. 36.
Voss. de Vit. 452. Borrich. Cogit. 29. Cell. Antib. 36. C. P. 355.
* Patruelise dicitur respectu aequalium i. e. eorum, qui a patris fratribus s. patruis sunt geniti. Fratris mei filius est meus fratruelis: patrui mei filius est meus patruelis.
* Comparativum tamen fugacius legimus in Livio L. 28. c. 8. Kappius ad Iensium 102.
* Pro fundamentaliter praestat dicere, solide, exquisite, accurate; Plin. ab origine primisque causis repetere aliquid; altius aliquid repetere, Etwas wohl, grundlich oder weitlauftig ausfuhren. Cell. Antib. 38. C. P. 305.
Lex fundamentalis, quod frequens est, et in foro et negotiis publicis ac doctrina civilis prudentiae esine prudentiorum offensione retineri potest, Latine exprimitur per legem Imperii sacram et perpetuam; per legem Imperii, quâ eius saluti in perpetuum
prospieitur; per legem quâ salus rei publicae continetur. Et pro in fundamentalibus dic, in fundamentis, in primis rerum principiis.
* Vitruvio funduli ambulatiles sunt, Germanice Die Scheiblein, die man auf und nieder schieben kann. Loquitur autem Vitruvius de organo quodam hydraulico, in quo tales funduli sursum deorsum possint dimoveri. Vid. Baldi Lexicon Vitruvianum p. 52. Voss. de Vit. 455. Borrich. Cogit. 30.
* Fundus autem et de agro, et de imo cuiusque rei dicitur. Quare distinctio inter fundum pro ima cuiuscumque rei parte, et fundus pro agro, quam Grammatistae faciunt, nulla est. Titii Manud. 221.
† Vulgo fuse et fusim distinguunt, quod fuse sit quantitatis, pro copiose, Weitlauftig; fusim qualitatis, Nach Art einer Weitlauftigkeit, hin und vuieder, ut sparsim. Verum quo auctore dicatur posterius, non dum constat. Cicero dicit: fuse lateque dicere, aberius et fusius disputare. Voss. de Vit. 840. Cell. Antib. 38.
mereri, Den Staup - Besem verdienet haben.
† Poena olim erat militaris, illi irrogari solita, qui signa reliquisset, aut praesidio seu statione sua discessisset. Adficiebantur etiam hoc supplicii genere, qui falsum dixissent testimonium, furtum fecissent, iuvenibus abuterentur, aut qui ter ob delictum idem essent puniti, ut Polybius Lib. 6. et hoc praeterea docet, ad mortem usque caedi solitos, hâc poenâ damnatos. Non igitur tam leve supplicii genus est, quam quidam voluerunt, ut Vossius observat ad L. 2. Velleii Paterculi cap. 78. Vide et Lipsium L. 5. de Romana Militia Dialog. 18. et Loccen. in Antiq. Sueo - Goth. Lib. 3. cap. 5. p. 130: adde P. Fabri Semestr. 1, 17. et Lud. Cael. Rhodig. Lect. Antiq. L. 26. cap. ult.
frigore coagulatum. it. iusculum eius naturae, ut evaporato calore consistat.
* Eiusdem notae est Adiectivum, quod hinc formatur, gelatinosus; pro quo dicas, coctus et temperato frigore coagulatus.
* Nec tamen generalrtas absurde formatum; quum eiusdem Ciceronis sint generalis et generaliter: quamvis generatim apud illum pro generaliter usitatius est.
† Ciceronis, inquam, est generaliter, si quidem lectio Lib. 1. de Invent. cap. 26, ubi occurrit, mendo vacat. Sin autem hic locus CViceronis vel maxime in dubium vocari possit; probae tamen notae nihilominus hoc Adverbium est, quum apud alios bonae notae scriptores v. g. Plinium L. 1. Ep. 8. et L. 4. Ep. 20. occurrat.
Pro generaliter Latini etiam dicunt, in universum, omnino.
* Gentiles Cicero Top. cap. 6. vocat, qui inter se eodem nomine sunt ab ingenuis oriundi, quorum maiorum nemo servitutem servivit, quique capite non sunt diminuti, Germ. Leute, die zu einer Familie gehoren, und von lauter rechtschaffenen Voraltern herstammen. Idem Cicero etiam habet gentilitas L. 1. Orat. c. 38 pro cognatione et necessitudine, quae est inter huiusmodi gentiles. Gentiliter autem occurrit apud Solinum, idemque sonat, quod secundum gentis s. nationis cuiusdam consuetudinem; it. patrio et gentili sermone, Nach Landesgebrauch, nach der Landessprache. Cell. Antib. 162. C. P. 264.
* Gentilitus occurrit etiam apud Tertullianum de Pallio cap. 3, pro ex longa gentis consuetudine: item planitus apud eundem l. c. c. 4. Voss. de Vit. 805. Borrich. Cogit. 30.
* Girgillus autem Isidoro L. 20. c. 15. proprie notat lignum in trans versa pertica mobile, ex quo funis cum situla vel utre in puteum demittitur, hauriendae aquae causa. Germ. Das Gewerbe am Born.
* Glisco enim veteribus nil significat aliud, quam cresco, augeor v. g. seditio gliscit, discordia gliscit.
Latine dixeris: acus vacillat; propter lubricum crystallini locum stabilem et fixum non tenet; lubrico crystallini insistere vix potest; propter crystallinum versatur in lubrico, suoque subinde puncto cedit.
* Globare quidem verbum probae monetae est; sed notat non nisi in rotunditatem formare aliquid, In die Runde drehen, rund machen. Erasm. in Vall. 196.
* Graduatus per saltum Latine dixeris, ad supremum honoris scholastici gradum evectus per saltum 1. omisso seu praeterito gradu inferiori.
* Grandilequus autem occurrit ap. Cic. de Orat. cap. 5.
* Grandissimus autem habet Varro, et Plinius; et hic quidem saepius: item Marcellinus. Granditas est Ciceronis et Plinii v. g. granditas verborum i. e. magnificentia verberum, splendor verborum. Voss. de Vit. 805. Borrich. Cogit. 113. 114.
perquam est variae lectionis: optime etiam qui recensuerunt Tacitum, pro gratabundi ediderunt grata auditu. Kappius ad Iensium 103. Tutius ergo dixeris, gratulabundus.
* Grat???i pro gratulari Poetarum fere est. Ut igitur a gratulor, gratulabundus. sic a grator gratabundus dici possit per Analogiam, quae tamen veterum auctoritate destituta nihil valet.
* Gratiosus, monente Gellio L. 8. c. 12.
1. Active dicitur, quamvis raro, de eo, qui gratiam adhibet, seu qui aliis favet. Hinc, quia nempe haec notio ita rara et vehementer insolens est, Gratiose domine, Gnadiger Herr, non esse loquendum, docet Goclenius Silv. Barb. p. 26. Et certe notio haec, quam Gellius adfert, exemplis vix comprobari potest. Cell. Antib. 124: nisi loco Cic. in Bruto c. 84: Volo, hoc oratori contingat, ut, quum auditum sit, eum esse dicturum, locus in subselliis occupetur, compleatur tribunal, gratiosi scribae sint in dando et cedendo loco Menk. Spec. 2. p. 82.
2. Passive, quod crebrius, pro eo, qui gratiâ apud alios pollet, sive cui favetur, Der in Gnaden ist, der Gnade und Gunst bey Leuten hat. v. gr. Cicer. tribulibus gratiosus id est, multum apud eos gratid valens et auctoritate.
Dicitur gratiosus absolute, et gratiosus alicui, apud aliquem, et gratiosus in domo alicuius l. in aula. Voss. de Vit. 146. Schor. Thes. Ciceron.
causa, Ohne rechten Beweisthum, ohne Grund v. g. hoc gratis adseritur, Das wird zwar gesagt, aber schlecht bewiesen. Sciopp. in Strad. 4.
* Veteribus gratis et gratuito fieri dicitur, cuius facti nullum est pretium aut merces. v. g. Cic. L. 2. Offic. c. 19: Multorum causas et non gravate et gratuito defendere. Id. pro Cluent. c. 26. gratis servire alicui, Einem umsonst dienen. Id. 2. Offic. cap. 23. gratis habitare in alieno. Nepos 15. 4. 2. gratis facere sum paratus. Sallust. Orat. L. Philippi Lib. 1. Histor. Ubi malor praemia sequuntur, baud facile quisquam gratuito bonus, Da Bosheit belohnet wird, da ist umsonst niemand gern fromm.
* Idem iudicium esto de vocabulo ingratitudo; pro quo Cicero ingrati animi crimen subire: nisi quod Iulius Firmicus, et Cassiodorus eo usi sunt. Voss. de Vit. 68. Sciopp. Iud. de Stil. Hist. 184. et 222, ubi Lipsium et Thuanum, vocabulo gratitudinis usos notat. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 62. seqq. Borrich. Cogit. 30. Goclen. Obs. 10. Silv. Barb. 33. Celi. Antib. 39. C. P. 355.
† Cassiondorus autem alio sensu scil. offensae s. inclementiae, usus est vocabulo ingratitudinis, quando dicit: Nostrae ingratitudinis pericula subire, In unsere Konigliche Ungnade follen. Apicius etiam, scriptor plebeius et culinarius ad aetatem aeneam pertinens, vocabulo gratitudinis usus quidem est; sed itidem alio significatu, nempe pro sapore grato et iucundo. Cellar. Antib. 40.
Ceterum lemmata in Valerio Maximo, in quibus sunt haec ignota veteribus gratitudinis et ingratitudinis nomina, non sunt ab ipso Valerio, sed a Grammatico aliquo. Et quamvis eiusmodi lemmata iam olim quoque adscripta fuerint libellis, ut docet illud Martialis Lib. 1, Epigr. 14:
Lemmata, si quaeris, cur sint adscripta? docebo:
Ut, si malueris, lemmata sola legas;
inde tamen non sequitur, lemmata haec, de quibus heic quaeritur, apud Valerium Maximum etiam olim ita fuisse; ut nempe in illis scriptum fuerit de gratitudine et ingratitudine. Sunt enim codices, qui prae se ferunt lemma hoc ipsum de gratis et ingratis: et ita in uno eorum codicum, quos
Bibliotheca Regia Berolinensis habet, scriptum reperitur.
In Thesauro Rob. Stephani habetur etiam vocabulum gratitudo: sed exempla non nisi ex recentioribus, Sabellico et Erasmo, proferri potuerunt.
Hoc gratitudinis vocabulo etiam P. Manutius usus est alicubi; quod Scioppius Iud. de Stilo. Hist. p. 70. verisimile esse ait non tam ignoratione Latinitatis, quam oscitatione eius et dormitatione contigisse.
Iacobus quidem Thomasius ex eo, quod magnitudinem et amplitudinem in ore habemus, a magno et amplo deducta Substantiva, pari modo etiam gratitudinem et ingratitudinem a grato et ingrato recte dici contendit; et ex hoc argumento Manutium a Scioppio notatum, excusat Praefat. in Epistolas Manutii. Sed haec Thomasiana Manutii defensio admodum ieiuna ac frigida est; quum sine veterum suffragio Analogia non sufficiat.
* Iulius Caesar Scaliger Exerc. 317. Sect. 2: Gratitudo, inquit barbarum est, et non necessarium: non enim reperitur res ipsa in animis mortalium: at ingratitudo, ut aeque barbara, ita maxime necessarita vox ad significandum id, quod frequentius, quam sol ipse, invenitur.
†. Buchnerus ad Fabr. in Voc. Barbarismus: Quid piaculi, inquit admiserit, qui nova verba invenerit propter inopiam veterum, -- modo Analogiae ratio custadiatur? Sic ingratitudinis recepta est vox, quae apud neminem veterum exstat, necessaria tamen ad denotandum vitium deterrimum, quod huc usque nomine destituebatur. Verum enim vero, quod contra Buchnerum notandum, quis negaverit., a)xaristi/as2 crimen Ciceronis aetati tam fuisse familiare, quam nostrae? nec tamen propterea necessarium arbitrati sunt, fingere nomen ingratitudinis; quod tamen facile potuissent. Cicero certe, quum toties de re, quam ingratitudinem vulgo dicunt, in scriptis suis egerit: numquam tamen vocabulo eo; sed Graeco nomine, quod paullo ante diximus, a)xaristi/a usus est. Et recte viri docti, qui vocabula et locutiones Graecas, in Epistolis Ciceronis occurrentes, interpretati sunt, fecerunt, quod vocabulum a)xaristi/as2 non ingratitudinis, sed ingrati animi verterunt: et Seneca in septem integris libris de Beneficiis, quum de ipsis rebus, quas hodie vocabulis gratitudo et ingratitudo exprimunt, fuse ageret; numquam tamen ipsis illis vocabulis usus est, sed perpetuo periphrasi animi grati ingratique eas res expressit. Ceterum an et quando liceat o)nomatopoiei=n, et nova fingere vocabula, vide Hadrianum Cardinalem de Serm. Lat. 19. seqq. et 24. seqq. C. A. Heumannum in Epist. Crit. de Iure L. L. augendi novis vocabulis, et Mechovium in Antiphila p. 91. et 196. Confer, quae infra
occurrunt ad Vocabula nova, et rerum veteribus Romanis ignotarum. In locum autem hunc integrum insuper lege Sciopp. Pardox. Litter. 16. de Stil. Hist. 144. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 8. et 110. Goclen. Observ. 72. Cell. C. P. 11.
* Grosse, Adverbium, corruptum ex crasse; uti grossus ex crassus.
Grossescere corruptum ex crassescere, Columellae ac Plinii verbo.
Grossitudo sunt etiam, qui Solino tribuunt; ubi vero Salmosius crossitudo edidit. Ocourrit nominatim ap. Vulgatum Ier. 52. v. 21.
Grossus aetate Sulpicii usurpari coeptum; quemadmodum etiam Comparativus grossior apud eumdem exstat. Augustinus Lib. 4. adv. lulian. cap. 13. utrumque, et Positivum et Comparativum hunc, habet. Goclen. Obs. 77. Voss. de Vit. 58. 718. Borrich. Cogit. 30. Cell. Antib. 40. C. P. 305. Comparativus apparet etiam in Vulgata Bibliorum versione Ezech. 41. v. 25.
† Grossus autem Substantive positum, generis dubii est, et notat ficum, quae non dum maturuit, Germ. Eine rohe unzeitige Feige: o)/lunqon Graeci vocant: occurrens apud Celsum L. 5. et Plin. L. 15. c. 18. Quid in re monetaria hodie grossus significet, nemini ignotum est.
* Gulosus autem, et Adverbium gulose, probae notae sunt.
* Participium quidem guttatus, Betropfelt, occurri??? apud Palladium et Martialem; sed qui ind??? verbum probum esse colligunt, frustra sunt: quot enim dantur Participia eiusmodi, quorum nulla omnino in antiquitate adsunt verba? Conf. quae in Sect. post. occurrunt ad voc. Potionatus.
† Maioris autem momenti videtur esse ad stabiliendam verbi huius auctoritatem, quod vulgo adducunt Praesens Participii ex Plin. L. 20. c. 8. folia guttantia adstringunt. Verum Harduinus ex MSS. legit gustantium os adstringunt; qui Verborum sensus planus et expeditus est.
* Habitus Latine significat conditionem. naturam, indolem, Germ. Die Art und Besebaffenheit einer Sache, v. g. temporum illorum habitus, habitus oris; habitus corporis.
† Derivatum videtur a barbaro verbo et locutione habilitare se, i. e. indefesso studio et crebris actibus sibi comparare facultatem aliquam et promptitudinem, Germ. Sich habilitiren.
* Sed habilis, inhabilis, habiliter, habilitas, bonae notae sunt. Cic. de Orat. L. 1. c. 54: calcei habiles et apti ad pedes, Schube, die gut passen. Inhaibilem labori valetudinem casatur, Er giebt vor, wegen seiner Schwachlichkeit konne er die Arbeit nicht mehr aushalten. Pomp. Mela L. 3. c. 7: Alii ita proceri et corpore ingentes, ut elephantis etiam sicut nos equis, facile atque habiliter utantur, Dass sie sich bequem und fuglich bedienen konnen. Cic. L. 1. de Leg. c. 9. habilitas corporis, Der schmeidige Korper, die Geschicklichkeit des Leibes.
* Latinis est in genere opinio, secta. v. g. Cic. Praef. Parad. Cato in ea est haeresi, quae nullum sequitur florem orationis. Vitruvius Praef. L. 5. Qui Pythagorae haeresin fuerunt secuti. Goclen. Obs. 5. p. 9.
* Augustinus et Prosper Aquitanicus etiam habent haeresiarcha, Ein Euzketzer.
* Liceat heic w(s2 e)n paro/dw| monere, verbum hebdomada primae Declinationis in Fabri Thesauro posteriorum tantummodo esse dici: quod tamen et Gellius L. 3. c. 10. et Cicero Famil. L. 16. Ep. 9, si meliores spectes editiones, exhibent. Videatur omnino Vossius de Vit. 150. seq. et Vorstius de Lat. Merit. Susp. 118. et Graevius ad Ciceronis d. l.
† Sunt, qui hoc Verbum etiam ex Ciceronis Ep. 1. Lib. 1. ad Attic. probari posse existimant: sed aliter heic legunt Bosius, Alciatus, Manutius, Lambinus, Rob. Stephanus, et verbum hereditare unâ voce et consensu improbant.
Latine dixeris, heredem esse; hereditatem adire; hereditatem accipere; hereditatem obtinere; hereditatem consequi; in hereditatem venire; Graece, klhronomei=n. Voss. de Vit. 98. et 718. Borrich. Cogit. 30. Cell. Antib. 14. C. P. 305.
* Hiatus autem sumitur tripliciter:
1. Pro apertione, v. g. hiatus terrae;
hiatus telluris; Cic. L. 2. de Nat. Deor. c. 47. oris hiatu cibum capessere, Die Speise mit dem Munde aufschnappen.
2. Pro molestia, quae exsistit in gutture propter concursum vocalium. v. g. Cic. in Oratore cap. 23. hiatus concursu vocalium, Eine Abschnappung: quum nimirum in oratione vocales finiunt alias, atque sine intervallo incipiunt alias voces.
3. Pro nimia cupiditate alicuius rei. v. g. Tacitus Hist. 4. 42. 6. dicit hiatum praemiotum, Wenn man immer gern was haben vvill, vvenn man so begehrig ist.
* Trifariam autem usurpatur:
1. Cum adiectione alicuius Substantivi v. g. historia rei nummariae, id est, descriptio s. delineatio; pro quo Livius Praef. rqrum gestarum memoria. Sic dicimus historiam belli Peloponnesiaci, Italici sacri, historiam naturae, id est, qewri/an s. contemplationem.
2. Usurpatur absolute, et tunc kat) e)coxh\n historia appellantur rerum gestarum monumenta integra, et tamquam corpus quoddam, ut: historiam scribere; historiae Graecae optimus auctor dictus est Thucydides. Cic. L. 2. de Orat. cap. 9: Historia est testis temporum, lux veritatis, vita memoriae, magistra vitae, nuntia vetustatis. Idem Cicero historiae leges has ibidem commemorat: Nihil dicere falsi: nihil dissimulare veri: sine suspicione vel gratiae vel simultatis scribere.
3. Usurpatur etiam pro ipsa facultate et artificio historiae scribendae Plin. L. 1. Ep. 16. Andivi Pompeium Saturninum causas agentem acriter et ardenter, nec minus polite et ornate, sive meditata, sive subita proferret. Adsunt acutae, crebraeque sententiae, gravis et decora constructio, sonantia verba et antiqua. Omnia haec mire placent; cum impetu quodam et flumine praetervehuntur: placent, si retractentur. Senties, quod ego, quum orationes eius in manus sumpseris, quas facile cuilibet veterum, quorum est aemulus, comparabis. Idem tamen in historia magis satisfaciet, vel brevitate, vel luce, vel suavitate, vel splendore etiam et sublimitate narrandi. Sic etiam Herodotus a Cicerone appellatur pater historiae; perinde ac si quis Homerum vocaret patrem poeticae. Goclen. Observ. 162.
* Historicus enim veteribus est non tantum, qui res gestas memorid tenet, et explicare potest, sed etiam, qui easdem memoriae prodit ac stilo signat. Voss. de Vit. 464. Borrich. Cogit. 115. Cell. Antib. 113. C. P. 145.
* Videatur Vossius de Vitiis Serm. Lat. p. 464. qui tamen addit, in novo clientelae genere vocabulum homagii posse utcumque tolerari; quod idem iudicat de altero vocabulo hominii, quod paullo concinnius vocat, utpote magis a)nalo/gws2 formatum, sibique consentientem allegat Cuiacium principio libri de Feudis. Conf. Cellarius Antib. 42. C. P. 356. Andr. Schottus Lib. 3. Tull. Quaest. 224. Car. du Frerne Glossar. Part. 2. Voc. Homag.
† Origo huius et aliorum eiusmodi vocabulorum eo saeculo nata est, quo Gothi et Longobardi et Franci florentissimas Imperii Romani Occidentalis provincias tenuerunt: tunc scilicet orta sunt et homagia, et vasallagia, et hostagia, et appennagia, et maritagia, atque alia Tullii et Titi Livii aevo ignota nomina. Et quamvis haud absona eorum sententia videatur, qui hominium seu homagium vel a Graeco o)mo/w, iuro, quia iureiurando interveniente solet praestari; vel ab o(mo/w, unio, quia per id domini, et huic subditi censentur uniti; vel ab o(mou=, simul, et a(/gion, sacrum s. sacramentum, quia in sollemni homagio clientes simul fidem domino suo fere adstringunt: tamen ad veram eius originem illi demum accedunt, qui homagium aiunt dici ab homine. Hinc pro homagio potius usurpant hominium: quasi is, qui homagium vel hominium praestat, homo domini, vel quafi meus fieri dicitur, ut testatur Besoldus et du Freine l. c. voc. Homo. Hinc homines posterioribus saeculis dicti generatim quivis alterius dominio quavis ratione subiecti, seu essent ii servilis conditionis, qui alias etiam cum adiectione homines proprii dicuntur, seu ingenuae: unde hodie adhuc usitata vocabula Hauptleute, Land und Leute. Vid. omnino Barth. Advers. L. 149. c. 21. et ad Statii Silv. p. 234.
* Honorisicus, honorificentior, honorificentissimus, et Adverbium honorisice, Ciceronis sunt: honorificentia, ae, autem Vopisci et Symmachi.
* Fictum satis a)nalo/gws2 ad similitudinem tou= heredipeta, Ein Erbschleicher, quod Cicero, Petronius, aliique habent.
* Pro eo, quod vulgo dicunt hortatoria oratio, Cicero habet suasio.
Composita autem dehortatorius apud Tertullianum Apolog. c. 22. pr. et exhortatorius ap. Hieron. Ep. 2. ad Nepotianum sub init. et Augustin. Epist. 209. pr. occurrunt.
* Ceterum Tertullianus de Paenitentis cap. 11. et Theodorus Medicus Adiective usurpavit v. g. hortulanus maritimusve secessus it. mentha hortulana i. e. hortensia, Krausemunze. De porcello hortulano i. e. oleribus farcto, videatur Apicius L. 8. c. 7.
Ciceroni, aliisque est olitor.
† Vocabulum tamen olitoris Borrichius Cogit. p. 117. putat non perfecte exprimere hortulani officium; quum olitoris sit, herbas altiles et cibariis utiles curare, et in
culinae usum transferre; hortulani vero generalior administratio, ut quae ad omnes horti plantas, tam edules, quam speciosas, et oculis arridentes, extendatur. Sed esto, nomen olitoris non perfecte exprimere officium hortulani; tamen non ilico opus est vocabulo non optimae Latinitatis, ut significantius habeas vocabulum: dicere enim poteras, horti cultor, seu, ut in inscriptionibus legitur, alievius ab hortorum cultura. Voss. de Vit. 466. Cell. Antib. 114. C. P. 212. Borrich. Cogit. 117. Schurzfl. Orthogr. Rom. 35.
* Humectare occurrit apud Virgilium et Lucretium; Participium humectatus apud Silium et Vegetium; Adiectivum humectus apud Palladium, Apuleium et Macrobium. Hinc autem a recentioribus Medicis cusum videtur humectatio.
Celsus, Medicorum ille Cicero, sicubi loquitur de humectatione; utitur semper circuitione quadam. v. g. L. 4. opus est formento humido; et L. 5. c. 29. linteolum in aqua frigida madefactum.
† Pro Participio humiliatus adfertur locus quoque ex Cicerone, etiam, quod mireris, a. Vorstio de Latin. Mer. Susp. cap. 2. p. 194: at omnes libri ibi aliter legunt.
Pro humiliare se, seu humiliari, Cicero dicit humiliter demisseque sentire; se summittere; submisse se gerere; submisso ac supplici animo esse: et pro humiliare aliquem Nepos Dion. c. 5. dicit, spiritus alicuius reprimere; et Cie. frangere alicuius corroboratam iam vetustate audaciam; item Animum alicuius nimis elatum deprimere. Voss. de Vit. 99. et 719. Borrich. in Voss. 123. Cell. Antib. 43. C. P. 306.
† Humiliare uxorem proximi, ap. Hieron. ad Helvid. f. 6. sonat idem, quod constuprare; et Humiliatae feminae, ap. Augustin. C. D. L. 2. c. 2. idem est, quod stupratae.
* Notum etiam est, utrumque opponi interdum ei, quod procerum, atque translate nobile est, atque illustri loco positum. Curt. L. 7. c. 4: Scitharum neminem dicebat tam humilem esse, ut humeri eiur non possent Macedonis militis verticem aequare. Sic humilis vadix Plinio. L. 8. Ep. 20. dicitur, quae non alte sive profunde fixa est. Iul. Caes. B. C. L. 2. c. 8: Turrim humilem parvamque fecerant. Phaedrus L. 1. Fab. 30. v. 1: Humiles laborant, ubi potentes dissident: humiles i. e. pauperes, infimae fortis homines, Sallust. B. Iug. c. 49. humilitas arhorum. Iul. Caes. L. 5. B. G. c. 1: humilitas navium. Sallust. B. Iug. cap. 72. generis humilitas. Goclen. Observ. 28. seqq. et 162. Silv. 27. Ant. Schor. in Phras. Voss. de Vit. 136. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 194. seqq. Ob. Gifan. Observ. 334.
† Inter Christianas virtutes, inquit STEPHANUS GAUSSENUS in Dissertatione de natura Theologiae p. 110, eae facile primas tenent, non quae societati maxime prosunt, vel maxime oculos hominum advertunt, sed quibus Iesum Christum maxime imitamur. Sic in Ethica Christiana virtutes cardinales sunt patientia, benignitas, cet. quia sese ab iis Christus potissimum commendavit, in primis vero virtutum Christianarum regina humilitas, qua quis alius alium se praestantiorem existimat Phil. 2. v. 3, cuius obscuri adeo exstant characteres in natura, ut ne nomen quidem ei dare Philosophi dignati sint. Vox enim illa humilitas, et altera Graeca taeinofros1u/nh sunt, eo quidem significatu, barbarae. Hactenus Ganssenus.
Humile, ait WEISSIUS de Stilo Rom. p. 146. seq. sonat abiectum, vile, pretii nullius, humi prostratum. Humilis animus et imbecillis humi repit, et firmitatis habet nihil. Oratio humilis nihil nobile, nihil generosum, nihil igneum habet, aut caeleste. In contemptu est, quisquis est loco humili. Imperitis illis et impuris Latinae linguae locutoribus humilitas illa virtus est, quando quis sibi nihil arrogat et adsumit,
reliquis aequo animo cedit, modeste de se sentit, vitiisque magis, quam virtutibus suis cognoscendis intentus est, quorum ista in se invenisse credit plura, has esse vel nullas vel paucissimas, nec adeo magnas profitetur. Huic virtuti modestiae et moderationis nomen debetur, non humilitatis. Nihil enim humile habet, qui virtutibus sine superbia et fastu nitet: immo illa demum magnitudo et animi excelsitas vera est, bene et recte agere: nec laudem inde captare. Hactenus Weissius.
Et sic quidem eruditi consentiunt, ut notionem Ecclesiasticam tou humilis et humilitas, habeant pro minus Latina.
E contrario autem Olaus Borrichius Animadv. in Voss. 120. seq. et Analect. 12. seqq. pluribus ostendere studet, hoc vocabulo virtutem etiam veteribus notatam esse. Ad testimonia autem a Borrichio adducta respondet Cellarius Antib. 166. C. P. 243. ne in illis quidem certissime notari virtutem aliquam, sed terrorem et metum; contenditque, vocabulum hoc suspectâ notione non acceptum fuisse, priusquam inclinaret Latinitas. Olai sententiam tuetur, fusiusque laborat probare Andreas Borrichius Append. 33. et Vindic. L. L. 86.
Neque omnino incassum uterque Borrichius laboravit; etiamsi cum Cellario Discuss. Append. 41. saciamus, et rectius illo abstineamus, cumque veteribus elegantius dicamus: Nihil est hoc homine modestius; prae se fert modestiam; singularem animi submissionem prae se fert; ab omni supercilio fastuque longe abess; animus submissus seque deiciens, cet.
* In argumento tamen Theologico rectius humilis et humilitas retineantur, quia in, hoc foro ius civitatis obtinent, nec vocabula magis Latina, eaque synonyma id exprimunt satis, quod Theologi, atque adeo Sacra scriptura his notant.
Par ratio est in Adverbio humiliter.
* Ne autem, quae in sollemnioribus titulis magnorum Principum, aut alibi in vita negotiali, increbuerunt hybrida v. g. Archi-Dux, Archi-Camerarius, cet. it. Protonotarius, cet. si sapis, temere reieceris. Conf. hunc ipsum locum in Part. Orthogr. it. quae supra occurrunt ad Voc. Archi-Dux. cet.
et simulatorem referunt, praeeunte Sacro Codice, scriptores Ecclesiastici v. g. Hieronymus, et alii.
* Hypocrita apud Latinos olim erat artifex theatralis sive scenicus, Ein guter Acteur, v. g. apud Senecam.
Latine pro eo dixeris cum Cicerone: eruditus artificio simulationis, qui quum maxime fallit, id agit, ut vir bonus esse videatur; callidus simulator, cuius frons prima decipit multos, Germ. Der mit seinem ehrlichen und frommen Gesichte die Leute betruget; qui magis vultum, quam ingenium prae se fert probum; qui vultum callide ad modestiam ac pietatem componit; it. simulatio virtutis, ac pietatis venditatio quaedam atque ostentatio; callida et temporaria sanclitas; Curt. Lib. 5. c. 10: Lacrimas, paenitentiae indices, profuderunt: adeo humanis ingeniis parata simulatio est. Cell. Antib. 263. C. P. 265.
* Sic idolum pro falso, ficto et commentitio Deo, notionis videtur Ecclesiasticae: alioquin pro imagine est Ciceronis; pro spectro autem Plinii Iun. Cell. C. P. 265.
† Doctores, ut vocant, Scholastici hoc et alia eiusmodi vocabula in eitas v. g. haecceitas, homineitas, lapideitas, desinentia magno numero finxerunt: de quo vid. Adamus Tribbechovius de Doctoribus Scholastîcis.
* Eiusdem censûs etiam sunt, ieiunatio, Das Fasten; ieiunator i. e. qui ieiunat; et semiieiunium, Ein halber Fasttag. Ieiunus,
autem, ieiune, ieiunitas et ieiunium, optimae notae sunt.
* Ignominiosius Comparativus apud Arnobium: ignominiosissime, Superlativus, apud Orosium: ignominiosus autem, Adiectivum, apud Livium, Horatium, et alios optimae notae scriptores occurrit. Voss. de Vit. 806. Fab. Thes. Cell. C. P. 146. Borrich. Cogit. 124.
† Vossio quidem de Vit. 48. haud adsentimur, dicenti: Iliaca passio qui dicunt, a)nalogi/an negligunt: nam morbus is ileos dicitur; non ilios: unde potius ileacus foret; verum hoc non obtinet. Cur enim praecise derivetur ab ileos? cur non ab ilia, ilium, ilibus i. e. intestina in imo ventre, Die Gedarme, das Eingevveide.
Interim morbum hunc vel ileon, ei)ledn dicemus, vel chordapson Graec. xordaydn, Germ. Die Darmgicht, den Darmiammer, cum Celso, Plinio Lib. 20. c. 4. Caelioque Aureliano et Graecis.
* Improles l. Improlis, sortis adhuo deterioris est; quo de paullo infra.
* Pro fantas1i/a| s. cogitatione, pro facultate l. actu mentis, quâ sibi ideas format, bene se habet, et exstat apud Plinium L. 20. Hist. Nat. c. 7.
Ita etiam verbo
* Imbrex, iois, correpte unde hoc Verbum formatum est, notat tegulam imbrem capiens, Einen Hoblziegel, dadurch das Wasser vom Dache lauft.
† Volut, Plinium Passivo imbricor uti; forte quia ille, uti et Vitruvius, dicat Imbricatus: sed hoc ibi Denominativum videtur; ut tunicatus, ocrtatus, togatus, polliolatus, capillatus, incelebratus, cet. Voss. de Vit. 722.
simplicis. Deinceps autem apud scriptores Ecclesiasticos hoc ipsum et non nulla alia huiusmodi v. g. infractus, infucatus, notionem minuendi acceperunt. Pro immaculatus, quatenus est Ecclesiasticae notionis, Cicero habet, inviolatus, integer, incorruptus. Voss. de Vit. 470. Borrich. in Voss. 125. Cell. C. P. 116.
* Matricula, ae, unde hoc Verbum formatum, vide infra suo loco.
Et Adverbium
† Kappius ad Iensium 106. et diu ante illum Titius Manud. 257. in Gellii L. 20. c. 11. se reperisse dicunt. At ibi plane non exstat: exstat autem in Praefat. cuius verba sic inter alia habent: Nos vero, ut captus noster est, incuriose et immediate ac prope etiam subrustice ex ipso loco ac tempore hibernarum vigiliarum, Atticas noctes, inscripsimus. Sed legendum procul dubio immeditate, quod Titius una cum Calepino putat, et sententia evincit.
* Hinc apud ICtos est immemorialis possessio; pro quo rectius, possessio hominum memorid antiquior; possessio, quae est nostrâ memoria antiquior. Geclen. Obs. 76.
Memoriatis, e, v. g. liber memorialis, Ein Gedenkregister, exstat apud Suetonium Caes. c. 56.
* Imminere veteribus est impendere, producte, l. inhiare v. g. Cic. 1 Tusc. c. 38; Mors propter incertos casus quottidie imminet; imminere imperio; imminere alieno, Nach fremden Gute schnappen.
† Qui ex Livii Lib. 37. cap. 1. exsculpunt, frustra sunt: nam locus non vacat mendo, et meliores codices ibi legunt, misericordia; non immisericordia.
* Immisericors autem habet Cicero L. 2. de Invent. cap. 36; et Adverbium immisericorditer Terentius Adelph. A. 4. Sc. 5: Factum a vobis duriter immisericorditerque.
* Eodem censu habendum mobilia pro bonis, quae moveri possunt, Die Mobilien, Bevvegliche Guter; quo de infra suo loco.
Ceteroquin Adiectivum immobilis probae notae est.
* Morigerus quamlibet apud Ciceronem haud exstet; tamen boni commatis est, occurrens apud Terentium, Lucretium, alios. Voss. de Vit. 470. Borrich. Cogit. 30. Cell. Antib. 45. C. P. 357.
Quin etiam, unde hoc Substantivum derivatur,
† Vulgo quidem eius praesidium petitur ex Plinii Lib. 35. cap. 10: sed Harduinus auctor est p. 220, nihil huius in MSS. reperiri; et ipse haec, et alia verba, ut spuria et adsuta, praetermisit: ut ita parum auctoritatis huic vocabulo accedat ex Plinii suffragatione, quae adhuc sola fuit prodita.
Cicero pro eo dicit, violentus; uchemens; furens; furere apud sanos, et quasi inter sobrios bacchari vinolentus videtur; furens audaciâ, scelus anhelans; hominem furentem exsultantemque continui; homo importunus.
* Impingere veteribus notat idem, quod illidere, infligere, inicere v. g. impingere alicui vulnus, lapidem, nucum, colaphum, dicam, compedes, fustem, calicem mulsi, caput parieti. Cell. Antib. 168. C. P. 245. Voss. de Vit. 97. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 3. Schor. Thes. Cic. 441.
* Planus autem, primâ brevi, Der Betruger, unde haec formata sunt, Cicero, Horatius, Plinius et Petronius habent.
* Simplicia, paenitens et paenitentia, etiam extra Ecclesiam satis abunde apud elegantiores in usu sunt.
* Verbum importare, unde hoc Substantivum formatum, probae sane notae est; sed non nisi notione propriâ pro inferre l. adferre, it causam rei esse v. g. importare frumentum in oppidum; Liv. L. 24. c. 22. discordia civilis clades importat; importare mala, calamitatem, pestem, periculum.
Formatum est a Verbo imponere.
* Imponere autem alicui (subaudi fraudem) hâc notione sat bene sese habet: quemadmodum etiam impostura, Der Betrug, quod apud Columellam et Ulpianum occurrit.
de Vit. 101. Borrich. Cogit. 30. Cell. Antib. 46. C. P. 358.
* Primitivum praegnans optimae notae est; ad cuius tamen auctoritatem nullum eius derivatum accedit; praeterquam quod praegnatio, Die Schwangerung, non modo apud Apuleium, sed etiam Varronem exstet. Praegnatus, ûs, idem notans, quod praegnatio, Tertullianus; praegnax autem, idem notans, quod praegnans, Fulgentius habet.
* Improbrare, quod scimus, idem est, quod dedecorare, et adsciscit Accusativum v. g. Plaut. Merc. A. 5. Sc. 4. v. 8: Qui bone sunt genere nati, si sunt ingenio malo, suapte culpâ degener capiunt genus, ingenium improbrant. Sciopp. de Stil. Hist. 184. 189.
* Hinc Verbum Improperare i. e. Conviciori alicui, Conviciis aliquem proscindere: quod similiter apud Vulgatum occurrit.
* Simplex autem puber, ris, Adiectivum Generis omnis sine controversia bonae notae est. v. g. Cic. L. 1. Offic. c. 35. puber filius; Liv. L. 1. c. 3. puber aetas; Virg. L. 12. Aeneid. v. 413. pubera folia i. e. adulta.
† Interim Impuber olim saltem in usu fuisse videtur: quemadmodum Ciner, Cucumer, Pulver, Vomer; pro quo florente aetate dictum Cinis, cucumis, pulvis, vomis: quamvis ab obsoletis Nominativis Casus obliqui descendunt.
Curtius Lib. 7. c. 4. loca naturae situ invia; alii, quo adire nemo temere potest. Voss. de Vit. 472. Borrich. Cogit. 30.
† Heic tamen non dissimulandum est, vocabulum inconsiderantia Ciceroni quidem vindicare Nizolium, Rob. Stephanum et Lambinum ex Lib. 3. Ep. 9. ad Qu. Fr. ubi vero cusi et MSS. codd. considerantiam habent; quamvis, ut videtur, repugnante sensu: Suetonio item in Claudio c. 39. tribui; ad quem tamen locum, Gifanii librum inconsiderationem habere, Torrentius auctor est. Interim tamen Quintilianus aliique, etiam sequioris aetatis, pro hoc vocabulo tuto allegari possunt. Voss. de Vit. 472. Cell. Antib. 46. C. P. 358. Gunth. Lat. Rest. 306.
Ceterum inaugurare verbum bonae notae est, et Adv. Inaugurato i. e. auspicato, Livius habet.
* Verbum incalescere, unde formatum, occurrit apud Columellam L. 2. c. 4.
Par ratio est vocabuli effervescentiae; cuius verbum effervescere similiter probae notae est.
† Ariani etiam hac voce olim usi sunt, et Deum dixere incapabilem i. e. incomprebensibilem, a)xw/rhton. Solent nimirum animi degeneres o)nomatopoiei=n sine ulla necessitate.
* Simplex capabilis i. e. idoneus; alicui rei par; facultatem rei administrandae habens; eiusdem censûs, h. e. similiter barbarum est.
Sunt tamen, qui pro eo malunt Graeca e)ns1arkwqei\s2, h( e)ns1a/rkws1is2. it. Latin. qui adsumpsit corpus humanum: rectius naturam humanam.
† Plinius vero Panegyrista, Consularis ille et Augur, cui tribuunt quidam, non habet.
* Ceterum incentivus Adiectivum v. g. carmen incentivum antiquis usitatum est e. g. Varroni. Cell. Antib. 115. C. P. 213. Borrich. adv. Sciopp. 305.
* Incentio autem est apud Gellium; pro quo auctor ad Herennium habet instigatio.
Verbum autem incinere habet Propertius, itidemque Gellius; pro quo tamen frequentius apud veteres Latinos; instigare, incitare, stimulun. l. calcar alicui addere. Sciopp. Infam. Fam. 244. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 29. Borrich. adv. Sciopp. 305. Cell. C. P. 146.
† Henricus Stephanus Expost. 312. quidem putat, incertitudo apud Ciceronem inveniri, indeque perperam colligit, certitudo quoque dici posse; quod tamen supra suo loco, ceu barbarum vocabulum, iam explosum est: sed toto caelo errat. Ciceroni enim, et Romanis scriptoribus prorsus ignotum est.
Veteres Adiectivum Genere Neutro heic usurpant, et magno consensu dicunt, incertum belli, maris, salutis; incerta fortunae, proeliorum, casuum; quod quidem Graecorum more dictum videtur: hi enim to\ e)lafro\n leve pro h( e)lafro/ths2 levitas, to\ leuko\n album pro h( leuxo/ths2 albor, to\ po/s1on quantum pro h( pos1o/ths2 quantitas dicunt. Immo ipse Vulgatus verba Apostoli 1 Tim. 6. v. 17. e)pi plou)tou a)dhlo/thti, non reddidit in incertitudine, sed in incerto divitiarum. Voss. de Vit. 68. Borrich. Cogit. 30. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 65. seqq. Cell. Antib. 47. C. P. 358. Conf. supra Aptitudo et Certitudo.
pare/rgw|
. Voss. de Vit. 107. 472. 808. Cell. Antib. 48. C. P. 359.Ita etiam Adiectivum
* Incisio Oratoribus distinctionem membrorum significat. Cicero in Orat. c. 61: tamquam incisionibus disserendum est. Adde l. c. cap. 64.
* In Pandectis incivile dicitur, quod est contra ius, mores et instituta civitatis. Gellius incivilia verba nominat ea, quae petulantiora sunt, nihil prorsus habentia modestiae civilis, Germ. Leichtfertige, schandbare Worte. Sciopp. Scaliger. Hypobolim. 232. it. de Stil. Hist. 130. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 126.
Recte omnino modo laudatus Io. Vorstius d. l. p. 128. animum incivilem, et incivilitatem, significare adfirmat inclementiam, crudelitatem et saevitiam: neque minus recte significationem horum vocabulorum, quâ rusticitatem notant, tamquam novam, et antiquis ignotam repudiavit.
† Quodsi haec a Stubelio in augendo Fabri Thesauro altius essent pensitata; numquam, opinor, vocabulum incivilitas per illiberalitatem, immodestiam, Germ. Grobheit, Unhoflichkeit exposuisset. Exemplum, quod ex Ammiano adducit, quo minus ipsius, eo plus Vorstianae sententiae momenti adfert. De verbis incivilis et inciviliter, simile esto iudicium. Ita Kappius ad Iensium p. 109.
* Iustin. L. 5. c. 1. extr. Quo se fortuna, eodem et favor hominum incanat. Caes. L. 1. B. C. c. 52. Magna erat rerum facta commutatio, ac se fortuna inclinaverat, Das Glucks batte sich gevvandt. Liv. L. 7. c. 9: Inclinat animus, ut arbitrer. Idem L. 29. c. 33. extr. Haec animum inclinant, ut credam, Idem. L. 27. c. 46. Multorum co inclinabant sententiae, ut tempus pugnandi differretur; sententia senatus inclinat ad pacem faciendam cum hoste. Nunc quidquid est, quocumque vestrae mentes inclinant atque sententiae, statuendum vobis ante noctem est, Cic. inclinantem erigere; it. Seneca Ep. 67: Ver inclinatum in aestatem; Cic. L. 3. Tusc. c. 3. extr. Inclinato in postmeridianum tempus die; idem. L. 2. Ep. 16. Inclinatâ fortunâ et prope iacens, Der elende Zustand, da alles zu Grunde geben vvill; id. ad Lentulum L. 1. Ep. 1. inclinata res est, Es geht zur Neige; Iustin. L. 4. c. 4. inclinato statu; Vellei. L. 2. c. 52. et Sueton. in Caes. c. 62. inclinata acies i. e. fugam spectans; Corn. Nep. in Pelop. extr. et Vellei. L. 2. c. 55. inclinatae copiae; Liv. L. 3. c. 2. inclinatioribus ad pacem animis; et L. 23. c. 46: Plebs ante inclinatior ad Poenos fuerat; ferre praesidium labenti atque inclinatae rei publicae; victoria inclinata; it. Cic. L. 2. de Orat. c. 29. inclinatio voluntatis; idem L. 6. Ep. 10. inclinationes temporum; id. Phil. 5. c. 10. minimis momentis maximae inclinationes temporum fiunt.
* Incongruens habet Plinius et Gellius; at congruens et congruenter ipsius Ciceronis est.
haud accommodatus; incongruens; inconveniens. Cell. Antib. 106. C. P. 205.
† Locus Suetonii, unde non nulli producunt, dubiae lectionis est: conferatur supra Inadvertentia. Voss. de Vit. 473. Borvich. Cogit. 30. Cell. Antib. 48. C. P. 307.
* Simplex convenienter Ciceronis, Horatii, Livii, et optimorum quorumque est. Fab. Thes.
* Incorporalis Adiectivum, exstat apud Senecam, Quintilianum, et Tertullianum: Conf. hoc Voc. infra Sect. 2. Incorporabilis apud eumdem Tertullianum. Adverbium autem incorporaliter apud Claudianum Mamertum.
Incorporeus Gellius et Macrobius habet: an Cicero 3. de Fin. c. 14. scripserit, rerum incorporearum aestimatio, adhuc dubitatur.
* Solinus c. 35. eo quidem utitur; sed aliâ notione: est enim apud eum idem, quod corpori imprimere effigiem, In den Leib atzen, einbrennen.
Praeteritum Participii Passivi
* Incorporatio, Gr. metens1wma/tws1ic, Germ. Die Einverleibung, quo idoneo auctore dicatur, nescio. Columella quidem id nominis habet, L. 6. c. 2. de hubus domandis ita inquiens: Custodiendum est, ne incorporatione, vel. statura, vel viribus impar cum
valentiore iungatur; sed heic corporis habitum et conditionem significat.
* Incorrectus v. g. opus incorrectum, Germ. Ein Werk, das von seinen Fehlern noch nicht gesaubert ist, exstat ap. Ovid. L. 3. Trist. El. 14. v. 23.
* Crassare Apuleius; et crassatus Ammianus habet.
* Ceterum significat virtutem non facile credendi, aut cuivis nugivendulo fidem temere habendi, vel diffidentiam, et reperitur in Apuleio. Immo in Pandectis inveniri dicitur: verum meliores libri habent incredibilitas, aptius quidem, sed aeque insolens nomen, atque ipsum incredulitas. Cell. Antib. 50.
* Alioquin eum designat, qui aegre aliquid credere solet v. g. apud Horatium et Quintilianum. Borrich. Analect. 62. Cell. C. P. 267.
incruento; nullâ factâ sanguinis profusione; sine pugna et sine vulnere, Caes. B. C. 1. 72; Graecis a)koniti\ kai\ a)naimwti/. Sciopp. in Stradam 191.
* Incruente occurrit apud Prudentium Rom. 1094. Adiectivum. autem, incruentus a, um, bonae notae est, et exstat apud Sallustium et Livium.
† Olaus Borrichius Analect. 60. adfert quidem etiam testimonium Catonis ex auctore de Orig. gentis Romanae: verum propter obliquam auctoris illius orationem incertum est, sintne illa verba ipsius auctoris, an Catonis.
* Cunctanter probum est, et antiquum, utpote Livii et Plinii.
Pro incunctanter veteres dixerunt, sine mora; abiectâ omni cunctatione; e vestigio; nullâ factâ morâ; vel nullâ morâ interpositâ; et Livius tamquam ex idiotismo, baud cunctanter. Cell. C. P. 215.
* Simplex autem curabilis habet Iuvenalis; quo de infra Sect. 2.
Ulpiani est indebito per quartam vocalem. Voss. de Vit. 808.
* Adiectivum autem indebitus bonae notae est, apud Senecam, Ovidium et Virgilium occurrens; quamvis Cicero pro eo habeat non debitus.
Hinc pro sollemni ICtorum formula indebite solvere, rectius dixeris indebitum solvere. Prasch. Barb. 40.
† Sed mendosus est Varronis locus; ut Petr. Victorius in Castig. Varronianis. Scioppius Infam. Fam. 4. et Borrichius Cogit. 285. recte observarunt.
Victorius pro indesinenter substituit idemptidem. Hinc vocabulum hoc minime Latinum dicit Scioppius l. c.
Vegetius tamen, Cyprianus, Hieronymus, horumque aequales eo usi leguntur. Borrich. c. l. Cell. Antib. 117. C. P. 216.
Priores tamen pro eo dicunt, semper; continenter; ad sidue; adsidue et sine intermissione, Flor. Lib. 1. c. 11. §. 53 perpetuo; labore nullam temporis partem intermisso; uno laboris tenore; perpetuato labore; sine intermissione vel respiratione, aut intervallo; nullâ laboris intercapedine; in perpetuum.
* Aliis, speciatim sequioribus scriptoribus, notat etiam neglectum divini cultus. Voss. de Vit. 474.
Priori etiam notione vel ipsum concretum indevotus occurrit apud Cassiodorum L. 2. Ep. 16: Casu patrocinante contrario tantum nobis reddebatur acceptus, quanto eognosci poterat indevotus, id est, irreverens erga Principem: et in Codice lege 35. de Donationibus sub fin. sumitur etiam notione illâ alterâ posteriore, qua significat cultûs divini negligentiorem.
* Idem Theodorus habet etiam indigestibilis d. e. cuius difficilior est digestio.
Digestio, Die Verdavung, v. g. Somni fuit medici et digestionis facillimae, apud probae notae scriptores occurrit. Digestibilis Cael. Aurel. et Apicius habent. Voss. de Vit. 474. Fab. Thes. Borrich. in Voss. 128.
* Indisciplinatio i. e. protervia l. laxior disciplinae habitus, est Cassiodori. Goclen. Silv. 32. Voss. de Vit. 428. et 474. Cell. Antib. 50. C. P. 308.
* Dolenter et Comparativum dolentius, apud Ciceronem et alios probae notae scriptores occurrit.
Indolere s. indolescere i. e. dolorem percipere, Cicero habei et Ovidius.
Indolentia i. e. a)nalghs1i/a, doloris vacuitas, idem Cicero, item Seneca et Lactantius habet. Confer tamen, quae de eo dicta sunt infra in Sect. 2. ad Voc. Dolentia.
† Severus Sulpitius Dial. 2. c. 4. hanc differentiam insuper habuit: Orare atque obsecrare, indulgeret sceleri veniam.
* Simplex fallibilis eodem censu habendum: de quo suo loco supra vide.
Fallibilis Active et Passive sumitur: Infallibilis tantum Passive.
* Verbum autem infelicitare postea obsolevit, et pro eo rectius usurpatum, infelicem reddo, miserum habeo. Voss. de Vit. 94. Taubmannus ad Plaut. Cas. A. 2. Sc. 3. v. 30.
* Fermento Verbum et fermentatus Particip. bonae notae sunt.
* Nimirum hoc Adiectivum formarunt ex alio Adiectivo: quemadmodum ab aeternus formarunt aeternalis, quod similiter Ecclesiasticorum est; ex perpetuus, perpetualis, quod Quintilianus; ex Avernus, Avernalis quod Horatius habet.
* Eadem ratio est Adiectivi infidelis. Cell. C. P. 271.
* Ciceroni et aliis infirmari est infringi ab adversario, debilitari, convelli, it. refelli argumentis. v. g. pro Roscio cap. 15: Qud ratione infirmem ac diluam sc. argumenta; it. pro Caecin. c. 18: quod testamentum non infirmari aut convelli potest.
Ita etiam iufirmitas a(plw=s2 positum, non significat, morbus, sed non nisi cum adiunctione v. g. infirmitas valetudinis, infirmitas corporis. Notat enim omnino imbecillitatem v. g. infirmitas mentis, Die Biodigkeit: aliquando etiam levitatem et inconstantiam, Die Leichtsinnigkeit. Caes. B. G. L. 4. c. 5. His de rebus Caesar certior factus, et infirmitatem Gallorum veritus, quod sunt in consiliis capiendis mobiles, et novis plerumque rebus student; et rursus cap. 13: Cognita Gallorum infirmitate cet.
* Simplex autem firmiter occurrit apud Caes. B. G. L. 4. c. 26. Cell. Antib. 53. C. P. 147.
Comparativo infirmius usus est Suetonius August. 90: Tonitrua et fulgura paullo infirmius expavescebat. Kappius ad Iensium 112.
* Influere iustâ notione suâ satis bene se habet v. g. amnis influit in pontum.
† Vorstius de Lat. Mer. Susp. cap. 14. p. 109. propriam influxûs notionem, pro illapsu in mare, ex sola Analogia defendit; quae tamen haud sufficit, ut probum sit vocabulum aliquod.
* Verbum autem informare licet fabrile sit, idemque notet, quod formam elaborandi operis instituere, et, ut sic dicam, adumbrare opus, Germ. Entwerfen; tamen ad institutionem et disciplinam animorum etiam, perinde ut verbum fingere, transfertur. Cic. pro Arch. c. 3: Artibus aetas puerilis ad humanitatem informari solet.
Informatio autex vix pro institutione usurpatur: notat enim idem fere, quod notio animis impressa s. idea. Cic. L. 1. Nat. Deor. c. 36: Habeo in animo insitam informationem Dei.
* Infractio animi codem sensu dicitur a Cicerone.
Ita idem Tullius animum abiectum et bumi prostratum propter magnitudinem calamitatis, nominat infractum. Virgilius infractas ad proelia vires illas dicit, quae ita invalidae et debilitatae sunt, ut ad proelii conflictum sustinendum non sufficiant. Oratio submissa et infracta Livio est, quae propter vocem exilem et tenuem exaudiri vix possit. Valerius Maximus res bominum adversas, conditionem iniseram et deploratam, fortunam infractam vocat, quasi prorsus fractam. Florus L. 2. c. 2. §. 23. Regulum nec Punico carcere infractum esse dicit i. e. qui nec Punico carcere fractus animo sit, Vorst. de Lat. Mer. Susp. 40. seqq. Gifan. Observ. L. L. 116. Schorus in Phras. et Thes. Cic. Cill. Antib. 199. C. P. 246. Gunth. Lat. Rest. 320. seq. Parei Lex. Crit. 604.
† Quamlibet enim ad Senecam de Vita beata cap. 9. provocent: tamen locus hic non est sine mendi suspicione; siquidem omnes codices meliores, et speciatim ultima Gronovii editio legit, quod idem est, infragilis. Neque aliud est infragilis apud Ovidium et Plinium, quam infrangibilis, Syncope tantum interveniente.
Alioquin dixeris pro eo, firmus; solidus; quod frangi vel rumpi nequit. Borrich. in Voss. 136.
* Neque etiam simplex frangibilis in Latio usquam occurrit. Fragilis autem et infragilis notae sunt optimae.
* Frigidam suffundere, notione impropriâ occurrit apud Plantum in Cistellaria A. 1. Sc. 1. v. 37. idemque est, quod incitare, concitare, Anbetzen.
Simplex frigidare exstat apud Lucilium et Cael. Aurel. Acut. 3. c. 17.
* Ita Cicero infucata vitia dicit i. e. suco inducta vel picta, Bemantelte Laster. Schor. Thes. Cic. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 43. Cell. Antib. 200. C. P. 147.
* Participium ingurgitatus i. e. bene potus, exstat apud Petronium.
* Verbum autem inhabitare Plinius Lib. 11. cap. 27. habet: Animus, inquiens, in oculis inhabitat.
† Adferunt etiam ex Livii Lib. 24. cap. 3: sed suspectus vexatusque locus est, et Gronovius legit habitabantus.
* Veteres etiam usitatius dicunt, habitare. Fab, Thes.
Inhabitabilis Cic. de Nat. Deor. L. 1. c. 10. habet.
† Probatur quidem ex Ovidii Lib. 4. Trist. El. 8: sed Heinsius propter hoc ipsum
verbum censet hunc Hexametrum cum sequenti suo Pentametro ex iis esse, quos inculcant homines male feriati.
Tustius ergo dixeris, detrahere alicuius laudi; infamia aliquem adspergere; laudes alicuius deterere seu obterere. Cell. Antib. 56.
* Inhonestus et Adverbium inhoneste, optimae notae sunt: Inhonestas autem Tertullianus habet.
Cohonestare Ciceronis; debonestare Trebellii Pollionis est. Fab. Thes.
* Inhenoratus vero est probum, et ipsius Ciceronis.
Inhonorus Plinius, Taeitus, et Silius habet: inhonorificus Seneca: inhonorabilis Tertullianus. Fab. Thes. Voss. de Vit. 728. Borrich. Cogit. 30. Cell. Antib. 56.
* Neque tamen valde adversamur utenti, quia inhospitalem Caucasum dicit Horatius Lib. 1. Od. 22. et Epod. 1; et vuda saxa et inhospita, habet Plinius Panegyr. cap. 34; tum etiam Adverbium hospitaliter Livii Lib. 1. ac 6. et Substantivum, hospitalitas i. e. fileconi/a, et inhospitalitas, Die grobe Auffuhrung gegen Fremde, Ciceronis sunt.
* Henricus Stephanus etiam: Cur, inquit, potius refugisse istud Latinos putobimus, quam INSATURABILITER, (quo Cicero quoque usus est) et INSOLABILITER, et IMPLACABILITER, et ADMIRABILITER? Voss. de Vit. 809.
* Adverbium Inidonee, producitur quidem ex Apuleii L. 4. Metam. p. 155. ut legit Elmenhorstius; at Pricaeus h. l. legit idoneae.
Idoneus et idonee, Adv. optimae notae sunt.
† Ex Seneca de Constant. cap. 9. Borrichius in Voss. 139. adfert iniuriatur Deponentaliter: verum in MSS. illud iniuriatur non conspicitur; sed aliae litterae monstrosae confluentes: unde Lipsius et Gronovius aliter emendant.
* Iniuriatum est notione Passivâ, habet tamen Tertullianus adv. Gnosticos cap. 9: Plus, inquiens, victoriatum est, quam iniuriatum.
Iniuria, iniurius, iniuriosus et iniuriose, optimae notae sunt.
* Gellius L. 1. c. 13. habet Imparentia: quo etiam modo imparens (mediâ longâ) pro non parens, non oboediens, veteres dixerunt, teste Festo. Falst. Suppl. L. L. p. 153.
* Ordinare, Anordnen, Einrichten, in Ordnung stellen, optimae notae est; Ordinatie. Die Verordnung, die Anstalt, Plinii et Velleii; ordinator, Ein Mann, der eine Sache angiebt oder etwas anordnet oder dirigiret, Senecae et Augustini; ordinatus, Geordnet, Cornelii Nepotis; ordinate,
ordinatius ordinatissime, Ordentlich, nach der Ordnung, Cornificii ad Herennium, Tertulliani et Augustini; ordinatim, Nach der Reihe, Bruti ad Ciceronem; inordinatus Ciceronis, Plinii, et Livii; inordinate Cornelii Celsi; inordinatim Ammiani Marcellini est.
* Adiectivum autem insensibilis, Gelli, Lactantii, et aliorum sequioris aevi scriptorum est.
† Veteres ab insero faciunt insitio; non insertio; licet insitus et insertus; hoc quidem ab insero, inserni, insertum; illud autem ab insero, insevi, insitum, adsint ac satis probentur, notione licet diversâ.
† Hinc insigniis, quod apud non nullos legas pro insignibus, proscribatur damneturque. De hac barbara Casûs tertii et sexti Pluralis terminatione acriter in primis concertatum aliquando fuit inter Bartolum et Vallam, quod ille insigniis pro insignibus scripserat, cui hic opponeret omne Latium vetus vehementer contradicens. Conf. Phil. Lacobi Speneri Operis Heraldici Prolegom. Part. 1. c. 1. §. 5. Consuli etiam de hac lite Grammaticali potest Limnaeus Part. 1. L. 6. cap. 6. n. 2. seqq. Vide omnino Goclen. L. 2. Controvers. Grammat. Probl. 60. 4. 144. Voss. de Vit. 84. et 479. Cell. Antib. 58. C. P. 359.
† Lexica citant etiam Gellium L. 6. c. 1: sed ibi correctissimi libri omnes insubidius; non insipidius habent. Ceterum hic comparativus insubidior, insubidius, non tantum est apud Gellium, etiam Lib. 13. cap. 20, sed etiam Positivus insubidus i. e. invenustus, rusticus, truculentus, Germ. Grob, unhoflich, ungeschliffen, apud eumdem, Lib. 12. cap. 2. Lib. 18. cap. 8. it. L. 18. cap. 9.
Pro insipidus magis Latine dixeris, quod est nullius saporis; quod est ingrati saporis; quod est infirmi saporis. Cell. Ant. 119. C. P. 219.
† Conantur quidem non nulli probare ex Gellii Lib. 1. cap. 2: sed in melioribus libris pro insolite ibi est insubide; quod vocabulum qui non caperent, immutarunt.
* Adiectivum autem insolitus quin Ciceronis et optimi cuiusque sit, nemo dubitat. Voss. de Vit. 810. Borrich. Cogit. 30. Cell. Antib. 58. C. P. 359.
* Adiectivum insomnis, Schlaflos; et Substantivum insomnium, Ein schwerer Traum, v. g. insomnes ducere noctes, it. insomniis agritari, apud Tacitum, Virgilium, alios occurrunt. Insomniosus, Einer, der mit schweren Traumen geplaget wird, habet Cato de R. R. cap. 157.
* Verbum inspirare pro spiritum immittere, inflare, Einblasen, einhauchen, habet Quintilianus et Virgilius: Participium
autem inspiratus pro Deo et spiritu divino pleno l. divino adflatu et instinctu concitato Iustinus Lib. 18. c. 5. §. 7.
* Recte autem dicitur instructio exercitûs; instructio militum, Die Anstalt, die Zurustung.
Instruere et instructus hac quidem notione occurrunt; sed tamen non nisi cum adiunctione v. g. instruere aliquem scientiâ; instruere aliquem artibus; instructus doctrinis; instructus a Philosophia, ab iure civili, ab historia.
Citra hanc adiunctionem Instruere notat fere apud veteres idem, quod apparare, adornare v. g. instruere mensam; instruere exercitum; instruere classem i. e. parare his necessaria. Ita instruere accusationem, vel actionem, vel litem, est litteris ac testibus ceterisque ad probandum necessariis eam adornare munireque, Sich dessen versehen, und sich dazu gefasst machen. Ita villam instruere, et alia dicimus. Quin et hominem instruere hac notione dicimus, cui de rebus necessariis prospicimus Sueton. Vespas. c. 13: Vitellii hostis sui filiam splendidissime maritavit, dotavitque etiam et instruxit: INSTRUXIT i. e. matronali supellectile ornavit, Er hat ihr allerley Schmuck und Gerathe mit gegeben. Sic etiam patronum instruimus ad agendam causam; et sic iudicem instruimus scientiâ, notitiâ rerum. Valla L. 5. c. 1.
* Insussiciens Adiectivo, et insufficientia Substantivo Tertullianus usus est.
Adverbio simplici sufficienter Ulpianus et Palladius utuntur. Sufficiens autem Adiectivum Curtius habet et Velleius; sufficientia autem Die Gnugsamkeit, Tertullianus et Vulgatus Bibliorum Interpres. Voss. de Vit. 810. Borrich. Cogit. 30. Cell. Antib. 58. C. P. 359.
* Verbum autem insultare bonae notae est. Insultura i. e. actus insiliendi, Plautus; insultatio i. e. exagitatio, Die Verspottung, Quintilianus; insultatorius, Trotzig, spottisch, Tertullianus; insultatorie, Sidonius, insultabundus Augustinus habet.
* Quando Dialectici de loco totius et partis disputant, constituunt totum integrale et partem integralem. Totum integrale Latine dixeris totum, quod constat ex partibus suis omnibus simul sumptis; et partem integralem dixeris partem, totum suum perficientem l. quae toto suo continetur l. sine qua totum mancum est atque mutilum.
Bonae tamen notae sunt integer i. e. fincerus, incolumis, candidus; integre i. e. fincere, incorrupte; integritas i. e. sanitas, incolumitas; integrare i. e. denuo inchoare, renovare, instaurare; integratio i. e. reparatio, instauratio; integrasco i. e. ad integrum redeo v. g. hoc malum integrascit.
Integritudo, idem notans, quod integritas v. g. animi integritudo, in Pandectis apud Ulpianum; et integrator i. e. qui renovat, qui instaurat, apud Tertullianum exstat. Conf. supra Aptitudo.
* Adiectivum autem intelligibilis occurrit apud Senecam Ep. 124. et Macrobium in Somn. Scipionis L. 1. c. 6. v. Borrich. Cogit. 143; et inintelligibilis apud Ambrosium. Fab. Thes.
* Opponitur ei to\ extensive; pro quo itidem Latine dixeris, pedetentim et paullatim, mord subinde quâdam interpositâ.
† Apud Plinium quidem occurrit, qui Panegyr. c. 78. ita ait: Haec nempe intentio
tua, ut libertatem revoces ac reducas: sed iudice Cellario ad h. l. intentio ibi est nihil aliud, quam studium, cura, contentio. Simili ratione iudicandum de alio quodam Plinii loco, in quem nuper incidi, qui exstat L. 10. Ep. 122, ubi Traianus Imp. scribit: Usus diplomatum intentioni uxoris tuae non profuisset: ubi intentio eâdem notione commode satis explicari potest.
* Quare ne dicas: ea intentione hoc facio; haec est intentio mea, Das thue ich in der Absicht; das ist meine Absicht: sed, eo consilio ac mente hoc facio; eo tendunt mea consilia; eo pertinent mea consilia; eo valent, eo spectant mea consilia; mens mea haec est; hoc specto; hoc volo; eo tendo, id ago, ut; mihi quidem videntur huc omnia huc omnia esse referenda, ut cet.
Ceterum Intentio Latinis transfertur ad nervos, et vocem, et improprie ad animum v. g. intentio nervorum, vocis, animi; cui opponitur remissio s. relaxactio.
* Quamlibet igitur his modis hoc vocabulum barbarum emendari possit; suaserim tamen, ut, quemadmodum Theologi, Medici ac Philosophi faciunt, ita etiam ICti illis locis, ubi obscuri fiunt, si ab receptis, ut ut barbaris vocabulis, recedunt, stilum suum ad morem loquendi apud ipsos receptum accommodent.
† Voce illâ (scil. Interesse): inquit Augustinus a Leyser IC. olim Academiae Iuliae, nunc Witebergensis, decus, Meditat. ad Pandect. Volum. 4. Spec. 250. p. 917. 918: quam ICti recentiores demum civitate donarunt, utor. Quod dum et in aliis verbis facio, mirantur multi, me, qui barbariem in aliis reprehendo saepe, ipsum tamen in scriptis Iuridicis barbare et ineleganter loqui. Hi sciant velim, idem ante me alios ICtos celebres fecisse, eiusque rei gravissimas causas habuisse.
Memorabo in praesens unum Franciscum Aretinum. Is secundum Panzirolum de Claris Legum Interpretibus L. 2. c. 103. et Volaterranum in sine Libri 21. omnium sui saeculi ICtorum longe princeps, praeter iura ceteras etiam liberales artes est adeptus, in primis Latinas Graecasque litteras calluit, atque epistolas Phalaridis et Diogenis Cynici, item commentaria Chrysostomi ex Graecis Latina fecit terse satis, quin, teste Francisco Philelpho Lib. 31. Epistolarum, omnem linguae barbariem graviter est aversatus. Sed hic Aretinus, quem Philelphus Lib. 28. virum in omni eruditionis ac sapientiae genere praestantissimum vocat, consilia quoque et multa alia in iure scripsit, tam barbare, tam inquinate, ut hos, qui datâ operâ epistolas obscurorum virorum, aliaque eius generis composuerunt, longissime post se relinquat. Quam diversitatem stili intuens, nullumque litteraturae vestigium in libris Iuridicis inveniens, Panzirolus dubitare incipit, duone fuerint cognomines Aretini, ICtus alter, alter litterator. Sed dubium hoc tollit, unumque fuisse Aretinum, liquide ostendit la Monnoie apud Baylium in Dictionaire Art. Aretin. Lict. C. simul ICtos barbare Ioquentes et scribentes necessitate excusat. Et profecto omnes, quotquot consuli, audiri, legi, intelligi volumus, necesse est, ut stilum nostrum ad morem receptum, et ad captum horum, qui nos consulunt, audiunt, legunt, accommodemus. Ni hoc facimus, soli relinquemur. Sed, ais, Cuiacii, Gothofredi, ceterorumque, qui bonas litteras cum Iurisprudentia coniunxerunt, purior est dictio et elegantior; neque ii tamen deserti fuerunt. Fateor. Sed et diversum fuit eorum institutum. Explicare hi voluerunt verba legum, emendare errores, eruere antiquitates, de fori usu porum solliciti. At nos illis maxime, qui in foro versantur, iudicant, respondent, causas agunt, prodesse volumus. Ergo laborandum est, ut hi nos intelligant, et libenter legant. Praeterea argumentum, quod tractari oportet, tale est plerumque, ut, si vel Cicero esses, novas tamen, et saeculo aureo incognitas voces adhibere, necessum foret. Age modo, et ex iuribus opisiciario, cerevisiario, cambiali, agrario, controverfiam intricatiorem verbis Latinis explica, si potes. Respondebis confestim:
Ornari res ipsa vetat, eontenta doceri.
Conf. infra Philosophica.
* Interfector autem bonae notae est, et apud Ciceronem aliosque idoneos scriptores occurrit.
fabulis loquentes inducuntur, seu quos in dialogis facimus inter se colluqentes, ut loquitur Cicero pro Clu. 218. *analogikw(teron certe Tertullianus adv. Prax. 5. collocutores dicit.
* Interloqui autem probae notae est, et notat interpellare, Darein reden, ins Wort fallen. Ter. Heaut. A. 4. Sc. 3. v. 13. Siccine mihi interloquere? Must du denn mir also ins Wort fallen?
Interlocutio i. e. contradictio, obiectio, interpellatio, exstat apud Gellium et Quintilianum.
Pro interlocutione barbari finxerunt suum interlocutorium. Voss. de Vit. 479.
* Nec melioris notae est intersecenium; de quo mox pluribus. Voss. de Vit. 479. Cell. Antib. 59.
Interludere habet Ausonius in Mosella v. 75.
* Verbum, unde formatum, interminor, habet Terentius et Plautus.
† Credibile autem est, scriptores recentiores, apud quos to\ intermuraneus reperitur, intramuranus scripsisse: cui opponitur extramuranus; quemadmodum et diu ante ipsos locuti sunt auctores, Asconius, Lampridius, Fl. Vopiscus, Symmachus, et Ambrosius.
Habet autem Livius Lib. 44. extr. pro intramuranus, intermuralis, e. Fab. Thes. Voss. de Vit. 481. Borrich. Cogit. 148.
† Storcau, qui Laurenbergium in recensione obsoletorum sequitur, substituit usitatius interfectio: sed hoc aetatis aeneae; at internecio, quod Suetonii codices habent,
satis Latio usitatum, nec ad obsoleta referendum erat.
1. Pro intimum facere seu intimum reddere, ut quum quid alteri infunditur vel infigitur, Germ. Vereinbaren, vereinigen, apud Solinum, Amm. Marcellinum et Tertullianum; metaphorice etiam de animo et cogitationibus, apud Apuleium.
2. Pro indicare, denuntiare; publice proponere; figere scriptum; sigere tabulam; chartam in publico ponere, Gr. gnwri/s1ai, e(mfani/s1ai, fanerw)s1ai, Germ. Durch einen offentlichen Anschlag kund machen, apud Capitolinum, Marcianum Capellam, Vopiscum, Spartianum, Sextum Rufum, Symmachum, et id genus alios.
† Eos vero, qui, arbitrantur, intimare esse etiam Livii L. 4. c. 46, corrupta lectio decipit, quum in melioribus libris pro intimasse sit institisse.
* Intimator pro delatore est Capitolini; et intimatio pro denuntiatione Marciani Capellae. Goclen. Controv. Grammat. 56. Voss. de Vit. 729. Cell. Antib. 120. C. P. 220.
† Haud quidem plane insolens est formatio Comparativi a Superlativo, quemadmodum proximior fit a proximus, quod exstat
ap. Senecam, Vegetium, et Minucium Felicem; sed vix in alio exemplo eiusmodi quid occurrit: conf. infra Sect. 2. Voc. Proximior. Voss. de Vit. 481. Borrich. Cogit. 31. Cell. C. P. 360.
* Simplex autem titulare de quo infra suo loco, est Tertulliani et Petri Chrysologi.
* Notione propriâ et Physicâ recte se habet. v. g. Virgil.
Intonuere poli, crebris micat ignibus aether.
* Simplex, toxicare medio aevo increbuit; unde intempestivi Latinitatis novatores Compsitum istud emendicarunt. Voss. de Vit. 730. Borrich. Cogit. 31.
* Est enim intrinsecus Adverbium, nec magis Adiectivum, quam dumtaxat tertia Persona Verbi dumtaxo. Est, inquam, intrinsecus Adverbium: sicut cetera a secus Composita v. g. altrinsecus i. e. ex altera parte; forinsecus i. e. a parte externa.
Quare pro intrinsece dic intrinsecus; et pro intrinsecus, a, um, internus, a, um. Pro bello autem intrinseco dixeris bellum intestinum. Voss. de Vit. 77. Goclen. Obs. Silv. 7. Sciopp. Infam. fam. 3. Iudic. de Stil. Hist. 105. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 166. Cell. Antib. 35. C. P. 360.
* Par ratio est tou) extrinsece et extrinsecus; de quo supra suo loco.
* ita dicendum: Num herus tuus est intus? et, intro te voco; non autem: Num herus tuus est intro? et, intus te voco.
Sciopp. dc Stil. Hist. 119. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 166.
Hinc recte Quintilianus L. I. c. 5: Intro et Intus loci Adverbia sunt: Eo tamen intus, et Intro sum. Solecismi sunt.
Plautus tamen et Caesar B. C. L. 3. c. 26. Intus usurparunt pro Intro.
* Invalidus autem Adiectivum bonae notae est. Invalide Adverbium exstat apud Arnobium Lib. 7. haud procul a fine, et in Var. Lect. Cic. ad Att. Lib. 10. Ep. 7. vel secundum alios Ep. 8; Vid. Gruterus et Simon Bosius ad h. l. Invaletudo i. e. insirmitas valetudinis, Die Unpasslichkeit, habet Cicero Att. L. 7. Ep. 2; et invaletudinarius i. e. idem, quod valetudinarius, Ein Schwachlicher oder kranklicher Mensch, Seneca Praef. Lib. 1. Quaest. Nat.
* Simplex variabilis occurrit apud Apuleium. Fab.
* Nota: Immutatus notionem utramque sustinet: mox notat idem, quod valde mutatus; mox, quod non mutatus. Quo quidem in genere etiam sunt Infrenatus, Indictus, inhumatus.
† Duriuscule Schurzfleischius Supplem. Orthograph. Rom. p. 29. pronuntiat: Invectiva, inquiens, non est Latinum, multo minus Ciceronianum.
Interim magis Latine dixeris, oratio ad redarguendum comparata; oratio, quâ in mores alicuius invehimur; oratio minax et acerbior; oratio, quâ aliquem acerbe aut salse perstringimus.
Malim igitur cum veteribus recognitio bonorum, vel regestum, vel repertorium, vel index, vel descriptio ac breviarium hereditatis, vel commentarius bonorum v. g. commentariis consignatos fundos filio relinquere, Die im Inventario befindlichen Grundstucke dem Sohn nachlassen, Cicero Lib. 2. de Orat. c. 17; item commentarium bonorum conscribere, Die Guter, Das Vergmogen inventiren.
* Interim inventarium non penitus averser, quando iam in usu erat aetate Ulpiani, cuius in Digestis est: Tutor, qui repertorium non fecit, quod vulgo inventarium appellatur, dolo fecisse videtur. Quum vulgo sic dicat vocari; liquet, neque tum vocabuli id receptum ab eruditis. Voss. de Vit. Serm. L. 3. c. 16. p. 481.
† Citatur quidem et Seneca pro vocabulo inverecundiae a Konigio in Gazophylacio; sed locus adhuc inveniri non potuit.
* Probum tamen est Adiectivum, quo ipse Cicero utitur, inverecundus eiusque Comparativus inverecundior, qui habetur apud Valerium Maximum, quin etiam Superlativus inverecundissimus, qui habetur apud Plautum. Adverbio inverecunde Seneca, Quintilianus, Macrobius et Aggenus Urbicus usi sunt. Voss. de Vit. 481. Borrich. Cogit. 148. Cell. C. P. 118. it. 147. Kappius ad Iensium 22.
Vossius de Vitiis Serm. Lat. p. 481. per confirmationem scil. in feudis et Episcopatibus emendat. Caerimoniam eius dixeris, sollemnia inaugurationis in munus sacrum, ansam locutionis huius praebente Livio Lib. 30. cap. 26: Augur in locum eius inauguratus Q. Fabius Max. silius. Actum ipsum Cicero exprimit per inaugurare aliquem Philipp. 2. c. 43. item per prodere v. g. pro Mil. c. 10. prodere flaminem, Einen Priester investiren.
† De origine huius vocabuli late agunt Ferrarius in Orig. L. L. Fresne in Glossar. Hotomannus in Comment. de Verbis Feudal. Strykius in Exam. Iur. Feud. c. 12. Quaest. 1. Horn. Iurisprud. Feudal. c. 12. §. 1.
Paul. Hachenberg de Germ. Med. Dissert. 9. p. 238, praeeunte Grotio et Loccenio, iudicat, vocabulum investiturae originem ducere a veterum Germanorim vocabulo investen i. e. Bestatigen, bevestigen. Procul autem dubio est a verbo Latino vestire, vel eius Composito investire, quod apud Plinium et Senecam exstat. A quo non multum abludere videtur Io. Petr. de Ludewig, qui in Dissert. de Prorogatione Investiturae cap. 2. §. 5. putat, investituram a vestitu, Dem Lehnkleide, quo olim vasallos indutos fuisse constat, denominatam esse, hocque ex harmonia Germanici cum hoc Latino vocabulo, vestis et westen firmavit: unde etiam ab hoc vestimento nobiles vasalli veste; pariter ac milites a vocabulo Germanico Sold, Soldaten, in vernacula appellari existimavit.
* Inviolabilis vero Adiectivo Silius est usus; quod pro Poetico habet Vossius de Vit. 810. Conf. Borrich. Cogit. 31. Cell. Antib. 60.
Violabilis Virgilius et Statius habent.
* Substantivum autem invisibilitas nullâ prorsus, nisi Philosophorum recentiorum, suffragatione gaudet. Adiectivum vero invisibilis exstat apud Celsum, Medicorum Ciceronem illunm, et Macrobium. Cell. Antib. 61. C. P. 148.
* Adverbium involuntarie, habet marcianus in Dig. L. 9. tit. 3. n. 2.
Voluntarius et voluntarie optimae notae sunt.
* Neque etiam in omni antiquitate repertum Adiectivum iocalis, e, est; sed haec in usu sunt, scil. iocosus, iocularis, iocularius Ter. ioculatorius.
* Adiectiva autem irrationalis Quintilianus; et irrationabilis Celsus, Quintilianus et Lactantius habent.
Rationabilis et Rationabiliter, occurrit apud Senecam, Apuleium, Hieronymum, cet. Vide de eo Sect. 2.
* Reconciliare, reconciliatus, reconciliatio, reconciliator, optimae notae sunt. Fab. Voss. de Vit. 484. Borrich. Cogit. 31. Cell. Antib. 61. C. P. 360.
† A voce Latina regestum formatum Germanicum Register; atque hinc verbum hoc barbarum.
* Regularis exstat apud Plinium L. 34. c. 8. et regulariter apud Augustinum, Ulpianum et Macrobium. Fab. Goclen. Silv. 72. Voss. de Vit. 484. Borrich. Cogit. 31. Cell. Antib. 61. C. P. 360.
nulla ratione piandum. Ol. Borrichius Cogit. 31. Cell. Antib. 62. C.P. 360. Andr. Borrich. Vindic. L. L. 125.
* Apud eumdem Tertullianum exstat etiam remissibilis; et apud Ambrosium 1. de Offic. remissor, Ein Verzeiher.
Sed Adverbium irremissibiliter prorsus putidum est, carens qualicumque etiam auctoritate: idonei auctores pro eo dicunt, nulla spe veniae; citra condonationis aut veniae ullius spem.
Remitto et remissio satis Latina sunt, etiam eâ notione, quae est huius loci. Conf. in Part. Synt. Remittere peccatum.
* Irreparabilis habet Virgilius; et reparabilis Ovidius, seneca, alii.
* Eadem ratio est Adiectivi huic oppositi resistibilis; de quo infra suo loco.
† Utrumque formatum a Verbo resisto, quod optimae notae est.
* Pari passu ambulat Adiectivum huic oppositum respensabilis.
* Revocabilis et Irrevocabilis bonae quidem notae sunt; sed Poetarum fere. Tacitus Agric. 2. utitur etiam Comparativo irrevocabilior.
Irritet hunc Dominus, qui nos irritat ad iram,
qui differentiae cognoscendae ergo a Grammaticis fere inculcatur, huc usque repertum est: magis ergo Latine pro eo dixeris, conatum alicuius facere irritum; facere, ut aliquid in nihilum recidat, ut aliquid frustra suscipiatur.
* Sed irrito, mediâ productâ, i. e. iram alicuius commovere, Einen irritiren, einen zum Zorn reitzen, bonae notae est. Voss. de Vit. 100.
* Vicissim enim est huius loci, tamquam particula a(nastrofh)s2, reciprocationis seu alternationis, Hinwiederum, wechselsweise; iterum vero antiquis est particula repetitionis, et quidem primae, Wiederum, zum andernmal v. g. iterum Consul; iterum ac tertio aliquem nominare. Primo quidem decipi, incommodum; iterum, stultum; tertio, turpe. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 165. Cell. Antib. 202. C. P. 378. Conf. Sect. post. Voc. Contra.
* Occurrit etiam apud Ammian. Marcellinum Lib. 24. cap. 1. sed notione itineris militaris v. g. itinerarium sonare lituos iubet, Er lasst zum Marsch blasen.
† Verbum itinerare i. e. iter facere, non arbitratur Vossius de Vit. 432. inveniri apud quemquam antiquiorem Apuleio.
† Alii pro vocabulo hoc Senecam quoque citant; sed perperam: id quod ostendit Vorstius de Lat. Mer. Susp. cap. 22. p. 200.
Est quidem eadem vox in Ulpiani Lege 34. §. 5. p. de Iureiurando: quod vero alibi hic et ceteri veterum iurisperitorum iurisiurandi vocabulo constantissime utuntur; venit in mentem dubitare, an forte Tribonianismus sit, quod ibi contra saeculi illius consuetudinem verbum irrepsit. Sciopp. de Stil. Hist. 187. et 230. Marianus de Fano Benedicti Auctar. Gramm. Philos. Sciopp. 57. Gunth. Lat. Rest. 353. seq. Cell. Antib. 62. C. P. 221.
Compositum Adiuramentum exstat ap. Tertullianum Apol. c. 32. extr. Pro magno adiuramento habemus. Ubi tamen Rigaltius mavult, Id iuramento: Sed finge, ita legendum; et maior inde auctoritas simplici Iuramento accedet.
* Exemplis illustremus: Liv. L. 6. c. 32. iurisdictionem celebrare, Gerichte halten, Gerichtstag halten. Cicero ad Fam. L. 2. Ep. 13: Quoniam iurisdictionem confeceram. Suetonius Nerone c. 14: In iurisdictione postulatoribus nisi sequenti die ac per libellos non temere respondit. In iurisdictione, id est, quum ius diceret, hoc est, iuris dicendi porestatem, quae penes ipsum erat, exerceret. Aliud enim est habere iurisdictionem, aliud exercere iurisdictionem. Tacitus Agricolâ cap. 6: Idem Praeturae tenor et silentium: nec enim iurisdictio obvenerat. Habebat omnino Agricola, ut Praetor, potestatem dicendi iuris: sed quia materia atque occasio exercendi deerat, non obvenisse ei iurisdictionem ait.
† Est autem iurisdictio, sive administratio dicendi iuris, alia simplex, hoc est, quae nudam statuendi, non aeque et exsequendi iuris potestatem habet; alia cum imperio coniuncta, quae non pronuntiare de facinorosis tantum, verum et animadvertere in eos potest; atque haec ipsa vel era, vel mixta. Mixta, unde provocari potest; mera, quae a nemine impetitur: quam iurisdictionem. liberam Suetonius dixit Caligulâ c. 16: Magistratibus, inquit, iurisdictionem liberam et sine sui appellatione concessit. Talis mera iurisdictio principum maxime est, quorum potestas hoc in genere summa est, nec quemquam alium respicit.
Videri hinc primâ fronte possit, Schorum temere fecisse, quod dixerit, to\ iurisdictio non significare ditionem et potestatem. Verum salva res est: aliud quippe est iurisdictio; aliud ditio et potestas. Differunt utique ut maius et minus; ut causa et effectus. Ditio et potestas iurisdictionem ordinat; non versâ vice. Ditio et Potestas ad solum Principem spectat; iurisdictio autem etiam ad eos, qui a Principe constituuntur. Iudices et nobiles viri iurisdictionem in terris Principis exercent; sed ditione eas terras haud tenent.
At enim iurisdictio Metonymice ita notionem ditionis summaeque potestatis animis nostris inferre poterat. Poterat, fateor: sed auctoritas veterum non vult suffragari. Locus ille saltem, qui ex Plinio Lib. 5. c. 28. adduci pro hoc significatu solet, id haud ita probat, ut securis nobis esse liceat ab iis, qui per iurisdictiones ib intelligi contendunt loca, ubi ius dicitur, vel ubi conventus iuridici habentur
† Leguleius ab Iureconsulto differt, ut minus a maiori. Interdum etiam leguleius contemptim dici videtur de homine, qui sine existimatione nominis, quaestûs modo causâ, in foro versatur.
* Vehementer barbare dicitur, Iustificare aliquem, pro supplicium capitis sumere de aliquo.
Eiusdem notae est iustificatio, non minus Patribus, et veteri Scripturae Interpreti, quam nostris Theologis usurpatum. Iusiificatrix occurrit suniliter apud Tertullianum.
Adiectivum autem iustificus Catullus habet.
* Pro labili memoria esse, Cicero dicit memoriâ subinde falli; memoriâ vacillare; memoria labat: Seneca, Si memoria illis non constiterit. Id. Puerorum discentium patienter ferre offensationes memoriae labentis.
* Lacrimabilis Adiectivum bene se habet, aureaeque aetatis est. Voss. de Vit. 811. Borrich. Cogit. 31.
* Hinc pro laniena Parisiensi, Die Parisische Blut-Hochzeit, rectius dixeris infinita ista caedes Parisiensis; soeda ista strages Parisiensis, qua in Hugonottas saevitum est.
Prudentio tamen Rom. v. 498. laniena etiam dicitur ipse laniandi actus v. g. laniena Hippocratica i. e. anatome s. ratio incidendi cadavera humana.
† Ostendit vero Olaus Borrichius Animadv. in Voss. p. 152, non solum in Glossis antiquis legi lanio, onis, sed etiam apud Paullum ICtum, itemque in Fragmento Petronii Traguriano: et antiquiores, dixisse etiam lanio, probare ait Adiectivum lanionius, a Suetonil usurpatum; quod sine dubio a lanio descendat: quamquam Vossius derivet a Dativo lanio, addito nius, veluti a morbo finxerint Morbonia; in quo tamen Borrichius dissentit.
Suetonio dicitur etiam macellarius; Livio carnarius.
* Adiectivum lateralis Plinius L. 21. c. 21. habet, apud quem est dolor lateralis i. e. pieuritis, Germ. Das Seitenwehe, die Seitenstiche. Substantive lateralia sunt capsulae, in quibus, quae ad equum sternendum necessaria sunt, in itinere recondimus, Germ. Reittoschen. Scaevola L. 102. p. de Legat. et Fid. 3: Pecuniain in lateralibus condidit.
† Heic observes, w(s2 e)n paro)dw|, Genitivos lauri et fici, laurûs et ficûs, Ablativos laure et fico, lauru et sicu, Accusativos lauros et ficos, laurûs et ficûs, frequentes esse; reliquos casus e secundâ magis Declinatione petendos. Item Genitivos querci et quercûs, quercorum et quercuum, coli, et colûs, atque Ablativos colo et colu usitatiores esse: reliquos Casus a quarta magis Declinatione arcessendos.
Neque tamen etiam in Dativo et Ablativo Pluralii lauris magnopere probo, quod vix apud idoneum scriptorem occurrit. Quin malim pro eo laureis a laurea.
* Celsus L. 4. c. 27: Alvi ductione uti; it. L. 6. c. 14: Alvum ducere, Ein Laxativ gebrauchen.
* Spartianus Hadriano cap. 23. dicit: in morbum incidit lectualem; ubi Salmasius notat, lectuales, eiusmodi morbos, Latinos vocasse, qui diu in lecto detinerent aegrotantes; quin et ipsos logis ac lentis languoribus laborantes lectuales dictos, Graecis klinikou/s2. Borrich. in Voss. 154.
* Adverbium autem legaliter occurrit apud Cassiodorum; pro quo tamen malim cum veteribus, lege; ex lege; ex pacto; secundum legem; secundum normam et statuta. Cell. Antib. 63.
Adiectivum legalis, habet Quintilianus, Spartianus et Firmicus. Fab.
* Legitimus et legitime, unde formatum, optimae notae sunt.
† Spatium erat, quo Galli terras, sive itinera metiebantur, quale apud Persas parasanga; apud Romanos vero milliorium dicebatur, Germanice Eine Meile. Petrus Pithoeus Lib. 1. Advers. cap. 13. Voss. de Vit. 244. et 494. Borrich. Cogit. 31.
† Apud Ciceronem Lib. 9. Ep. 12. ad Fam. scribendumne sit, munus levidense, an levidensae, an denique lenidense, disputat Goclenius L. 3. Controv. et Scholar. Grammat. Probl. 26. p. 35. Qui legunt levidense, inquit, derivant a levidensa: ut Hispaniense ab Hispania: ita Christoph. Longolius. Qui levidensae, dicunt esse pro levidensa, ut
nomen Petri pro nomen Petrus; est autem iis levidensa vestis vilis: ita Servius, Nizolius et Ammersbachius. Qui lenidense, dicunt lenidensem vestem esse raro filo leniterque densatam: ita Adrianus Turnebus. In hac varietate, pergit Goclenius, ego nescio, quid melius, totaque res mihi videtur pendere in aequilibrio.
Quae aliorum hac de re sit sententia, de eo videatur Voss. de Vit. Lib. 3. c. 19. p. 495. qui tandem addit: Sed Ciceronem scripsisse levidense, apertum est ex Isidori Lib. 26. c. 22: id quod calculo suo etiam comprobat Borrichius Cogit. p. 13. nempe dicendum esse, non levidensa, ae; sed levidensis, e, i. e. qualiscumque, Geringschatzig v. g. munusculum levidense.
† Sunt autem, qui circa Etymologiam huius vocabuli aliter sentiunt. BOETIUS EPO de Honor. Academicorum Titulis ita scribit: Licenciati voce parum Romanâ dicuntur, quasi emanendi e scholis, et de iure consulendi publice licentiam odepti. Sic enim Licentiatus patiendi significatione ab incognito agendi Verbo licentiare, quod medii aevi tempora ferebant, a maioribus nostris, viris minime malis dici viderur, atque a saeculo nostro in antiquitatis reverentiam, quia in honoris titulum abiit, non gravatim, quin immo et libenter admittitur, et civitate donatur.
* Licite per Vocalem quartam est apud Solinum: illicite apud Varronem, Ulpianum et Tertullianum.
Adiectiva autem licitus apud Ciceronem et Ulpianum; et illicitus apud Statium et Valerium Flaccum. Fab. Voss. de Vit. 811. Borrich. Cogit. 31. Cell. Antib. 63. C. P. 150.
conspiratio plunium adversus aliquem. Voss. de Vit. 479. Cell. Antib. 64. C. P. 360.
† Nempe a ligando venit: etiam Verbum inligare i. e. foedus inire, eiusdem est aetatis et censûs.
* Hinc pro Ligam inire, Latine dixeris Foedus inire, ferire foedus, facere foedus cum aliquo, focere foedus inter se, icere foedus, pactiones et foedera sancire, cum aliquo foedere confirmari, foedere cum aliquo devinciri, pacisci foedus, cavere foedere.
† Allegatur quidem pro hoc Verbo Cicere Lib. 3. Fam. Ep. 8: De tua prolixa beneficaque natura limitavit (i. e. dempsit, certis limitibus coartatum) aliquid posterior annus propter quamdam tristitiam temporum: sed alii pro limitavit legunt limavit; licet Budaeo priori modo legendum videatur.
Occurrit tamen sine controversia apud Plinium Lib. 17. c. 22. et significat limites ponere, Grenzsteine setzen.
* Linea veteribus notat
1. Proprie funiculum fabrorum, qui in vubricam intingitur, Die Rotelschnur, die Richtschnur. v. g. Cic. ad Q. Fratr. Lib. 1. Ep. 1. perpendiculo et linea uti.
2. Figuram illam longam, quae, Mathematice saltem considerata est, sine altitudine et latitudine, Die Linie, v. g. lineam ducere; Quintil. primas lineas ducere; id. aliquid velut primis lineis defignare, etwas entwerfen.
3. Plautus etiam et Martialis lineam dixerunt funiculum illum, ex quo piscatorum hamus dependet, Eine Angelschnur, v. g. lineam mittere, Den Angel werfen; it. tremulâ lineâ trahere piscem captum.
4. Apud ICtos transfertur etiam ad gradûs agnationis, quum habeant lineam adscendentem et descendentem, lineam rectam et collateralem.
Ceteroquin vocabulum lineae pluribus barbarismis ansam dedit, qui Latine ita exprimuntur: aggeres castrenses, Die Linien; transversam fossam obducere, Eine Queerlinie ziehen, Caes. Lib. 2. B. G. c. 8; munitionem instituere, Eine Linie ziehen, id. Lib. 7.
B. G. c. 69; fossam directis lateribus ducere, Eine gerade Linie ziehen, id. Lib. 7. B. G. c. 72; totum opus militum coronâ cingere, Die ganze Linie mit Trouppen besetzen, id. Lib. 7. B. G. c. 72; a fronte contra hostem fossam facere, Vorn gegen den Feind eine Linie ziehen, id. Lib. 1. B. Civ. c. 41; montem opere circumvenire. Eine Linie um den Berg ziehen, id. Lib. 3. B. Civ. c. 97.
* Adiectivum linealis exstat apud Ammianum Marcellinum.
* Linguax apud Gellium L. 1. c. 15. et linguosus in Petronii Fragin. Tragur. p. 21. dicitur pro garrulo s. loquaci. Voss. de Vit. 499.
Elinguatus est a verbo elinguo, Ich schneide die Zunge aus, notatque proinde eum, qui linguam amisit, Dem die Zunge aus dem Halse geschnitten ist.
† Scribitur etiam per Vocalem secundam in syllaba prima, Letania.
* Litigiosus, litigo, litigator, probae notae sunt. Horatius etiam habet delitigare,
Germ. Keifen, bolderen, blittern, Lat. Acrioribus verbis aliquem adgredi.
† Medio aevo pro litigo dictum litigor Deponentaliter. Voss. de Vit. 734.
* Formatum ab Adiectivo litteralis, quod Cael. Aurel. L. 1. c. 5. habet: unde sensus litteralis apud Theologos.
* Adiectivum autem elixus i. e. aquâ mollitus et percoctus, v. g. caro elixa, usitatius et probae monetae est.
* Plautus et Varro habent conductitius; quamvis conductitium aliquid dicatur non respectu eius, qui locavit, sed eius, qui conduxit. Interim locaticius satis a)nalo/gws2 formatum, et opponi concinne posset ei, quod conducticium est, dummodo ampliori gauderet suffragio. Borrich. in Voss. 156.
† Formatum a)nalo/gws2 a lotor, Der Wascher, quod in vetri quadam inscriptione est apud Raphaelem Fabretti p. 435: pro quo alii sine ulla auctoritate dicunt lautor. Voss. de Vit. 492.
Latine dixeris, mulier, quae colluendis linteis vitam tolerat.
* Usurpatur etiam hodie pro charta bibula, Leschpapier: it. pro libris, qui nullum
amplius emptorem inveniunt, et proinde piperi et odoribus consecrantur.
Non ex iure manu consertum, sed mage ferro
Rem repetunt;
non solum Gellius Lib. 20. c. 9. sed etiam ipse Cicero Orat. pro Murena et Lib. 7. Fam. Ep. 13, vel ordine Siberiano Lib. 1. Ep. 3. recitet. Sed falluntur, qui ita censent: nemo enim Poetarum umquam mage scripsit pro magis; et qui nostris id temproibus de Ennio crediderunt, per ignorantiam suam decepti sunt. Abicitur, inquit P. Manutius in comment. ad Epp. Cic. p. 741. S in MAGIS metri causâ; quod qui ignorabant, fecere MAGE, ut in Gellio, et in Oratione pro Murena. In hac quidem epistola scripti libri omnes, nulla varietate habent, MAGIS. Vetustissimis temporibus Poetae in Latio abiecere subinde Consonam brevem in fine vocabulorum, si Positionis lex ob primam sequentis vocis litteram Consonam correptioni obstitisset.
† In veteri inscriptione apud Gruterum legi oportet ANALIA; non MAGNALIA: quod plerosque eruditos decepit. Schurzfl. Orthogr. Rom. p. 41. Voss. de Vit. 506. Borrich. Cogit. 157. Goclen. Obs. 426.
* Magnanimus et magnanimitas apud ipsum Ciceronem exstant; quamvis pro posteriori cum eodem Cicerone multo usitatius dixeris, animi altitudo: animi despicientia: animi elatio; animi excelsitas et magnitudo;
ammi excellentia et magnitudo; animi magnitudo.
* Magnifacio et magnifico apud Terentium et Plautum; magnificus, magnifice et magnificentia apud Ciceronem et optimos quosque occurrunt.
* Adverbium magnificenter Vitruvio quasi proprium est.
* Pro iuribus maiestaticis, Lat. dixeris iura supremi dominii.
* Par ratio est tou= minorennis; quo de paullo infra.
* Maledico i. e. maledictis adficio; maledictum i. e. probrum; maledictio, maledicus, maledice, Cicero; maledicentia Gellius; maledictor Festus; praemaledico Tertullianus; remaledico Suetonius habet.
* Dicitur ita a mandatis ad iudicem deferendis, vel alibi conficiendis aut exsequendis.
verum Analogia nuda, sine auctore idoneo, non valet in foro Latino.
† Recentiores frequenter utuntur; inque iis Lipsius, cuius etiam exstat Manuductio ad Stoicam Philosophiam: quem etiam secutum se profitetur Titius in inscriptione libelli sui; vid. eius Manuduct. ad Excerp. p. 256.
Dicemus pro eo institutio; praecepta; prima elementa; rudimenta; ductus; it. ductum alicuius sequi; ad ductum alicuius se applicare; commonstrare aliquid eiusmodi xeiragwgi/a|, quae non veluti per transennam adspiciatur, aut maeandris implicetur, sed recto et vero tramite procedat.
* Ductio, reductio rudentum Vitruvius dixit Lib. 10. c. 19. Cell. Antib. 279. C. P. 431.
* Mantile enim est e)pitrape)ceon, linteum id, quod mensae insternitur, Ein Tischlaken: mappa autem xeiro/muktron, quod gremio insternitur ab singulis, Eine Serviette. Voss. de Vit. Serm. 129. it. Etymol. 310.
Mantile etiam lavandis manibus inservit, Germanice dictum Ein Handtuch.
* Immarcescibilis autem Ecclesiasticorum est; quo de supra.
Marceo, marcesco, marcor et emarcesco, apud probos auctores exstant. Marcidus Claudianus habet.
† Vocabulum hoc cusum est saec. XI. teste Alberto Cranzio Lib. 3. Saxoniae c. 9.
* Extra tituli sollemnitatem in sermonis s1unafei/a| dixeris pro Supremo aulae Mareschallo, Einen Ober-Hof-Marschall, Supremus aulae
Praefectus; item negotia aulae summi Praefecti titulo moderari, Oberhofmarschall seyn, Schurzfl. Ep. 315. et Ep. Arcan. 47. In aula Imperatorum Romanorum olim vocabatur Praefectus Praetorii.
Ac pro Supremo campi Mareschalla, Einen Gentral-Feldmarschall, Lat. dixeris Supremus castrorum Praefectus; et pro Supremi campi Mareschalli Locumtenente, Einen General-Feld-Marschall-Lieutenant, Lat. dixeris Supremi castrovum Praefecti Vicarius.
Dux pompae, sollemnis, it. Designator s. Caduceator pompae regendae ac deducendae, Ein Marschall bey Sollennitaten; Dux pompae funebris, Ein Marschall bey einem Leichenzuge, oder Leichenprocession.
Si vis perifra/zein, genio linguae Latinae acconmodatius dixeris, testis veritatem Christianam morte suâ confirmans; qui mortem pro veritate caelesti oppetit, qui pro Christo extrema supplicia patitur; qui sanguine suo testatur de veritate religionis Christianae; item mors pro veritate religionis Christianae obeunda; supplicium de innocente Christiano sumptum vel sumendum; cruciatus, quos perferre coguntur testes Iesu Christi; indignissima isla mors, qua abripiuntur vel adficiuntur fideles Christi testes. Cell. C. P. 273.
† Martyrium nuncupatum etiam est templum aliquod, ubi martyris cuiusdam ossa condita sunt, speciatim templum Constantini in re urrectionis Dominicae loco positum. Vide Henrici Valesii Epistolam ad amicum, Commentariis Eusebianis subiectam.
* Commasticare idem Macer; Masticatio autem Cael. Aurel. habet. Borrich. in Voss. 161. Cell. Antib. 65. C. P. 310.
matriculae vocabulum habent. Ceterum non antiquissimum esse, etiam Stewechius adnotavit ad Vegetium; qui et monet, pro eo, veteres fere album dixisse. Cell. Antib. 65. C. P. 222.
* Testimonium illud, quo probas, te civibus adscriptum esse, cum veteribus dixeris formulam censendi; et, speciatim ad Academias relatum, cum aliis, testimonium publice datum s. publico nomine editum de impetrate iure Academico, Die Matrical.
* Satis interim a)nalo/gws2 formatum est ad modum tou= patruelis i. e. ex patris fratre natus.
* Brocardicum vocabulum medii aevi est; unde Galli habent suum Brocard. i. e. Scomma, convicium cum sale coniunctum.
* Mechanicus enim est faber eorum operum, quae ingenio fimul ac manibus perficiuntur, a mhxana/omai, machinor vel excogito. Hinc abusu vulgari admodum contaminatur hoc vocabulum, quod hodie ad illiberalia fere opisicia et sellularias artes detruditur. Operâ quidem manuum in mechanicis opus; sed magis ingenio est; ut ex Aristotelis mechanicis ac Vitruvio liquet, unde ingeniaries, barbare licet, hodie appellant, Die Ingenieurs. Suetonius Vespas. cap. 18. mechanicum vocat, qui grandes columnas exiguâ impensâ perducere in Capitolium pollicebatur. Conf. Parei Lex. Crit. p. 724.
Quin etiam Adiective usurpatur, ut ars mechanica, quae et mechanice, es, appellatur i. e. ars conficiendi ingeniosas fabricas, mhxanikh\, Plutarcho etiam o\rxanikh\ dicta. Voss. de Vit. 148. et de Scientiis Mathem. p. 264. Cell. Antib. 203. C. P. 378. Borrich. Cogit. 31.
ope, beneficio donorum; vehementer barbare. Borrich. in Voss. 162. Schor. Phras. ad voc. Intercedo. Cell. Antib. 204. C. P. 379.
Hinc in scholas Philosophorum recentiorum irrepsit
Quatenus in argumento civili hodie increbuit, de eo ne qualiscumque quidem auctoritas apparet. Schorus in Phrasibus: Intercessionis et intercessoris, inquit, nomine vulgus nunc ea notat, quae Romani vocabulis deprecatione et deprecatore: hoc etiam barbari per mediatorem dicunt, quod vocabulum Latini ignorarunt; qui vero sunt tamquam medii inter duos, deferunt et referunt mandata, eos internuntios Latini appellarunt.
Atque haec mediatoris significatio a veteribus exprimitur sequentibus etiam vocibus, quum nempe in ore habent pacificator; conciliator pacis; Interpres; medius v. g. medium sese ingerere, Sich zum Mediateur angeben; qui bello medium sese offert; arbiter; disceptator, de quo supra, suo loco; is, quo auctore, internuntio et interprete pax convenit.
* Mediatrix est apud Alcimum Avitum. Voss. de Vit. 76. Titii Manud. 257. Sciopp. de Stil. Hist. 231. Ol. Borrich. Cogit. 32. Andr. Borrich. Vind. 63. Cell. Antib. 66. C. P. 274.
medicâ. Voss. de Vit. 812. Borrich. Cogit. 32.
* Capitolinus in Balbino pro medie etiam habet medieter. Voss. l. c.
* Medius enim semper est Adiectivum; et quando absolute ponitur in Genere Neutro, mediam rem Graecorum imitatione designat, v. g. proferre aliquid in medium; medio tutissimus ibis; medium tenuere beati; a medio ad summum. Cell. Antib. 205. C. P. 380.
Capitolinus in Pio Fin. c. 4. usurpat etiam medium pro dimidia parte, Die Halbscheid. Ad quem locum Casaubonus: Nove, inquit, medium pro alicuius dimidio.
significet nunc dicere, nunc memoriae mandare. Nam, quod scimus, apud veteres significat non nisi narrare; narrationem exponere; commemorare; dicere. Cell. Antib. 204.
* Memoriale etiam perperam dicitur pro libello supplici, Ein memorial, eine Supplique; aut pro monumento, Ein Ehrengedachtuis; aut pro pignore amoris, Ein Andenken.
* Immensurabilis i. e. cuius non datur mensura; cuius mensura non est, occurrit apud Salvianum Non mensurabilis pro eo dicit Prudentius.
Verbum autem mensurare occurrit apud Vegetium: pro quo veteres, metiri; metari; certis finibus terminisque aliquid circumscribere.
Mensuratio autem i. e. mensira; modus mensurae; et Mensurator i. e. decempedatot, mensor, metator improbae notae sunt. Cell. Antib. 67. C. P. 310. Voss. de Vit. 739. Borrich. Cogit. 32. Schor. de Phras. ad Voc. Metior.
† Apud Gellium L. 2. c. 22. pro meridionalem ventum, quod plurimae editiones habent, Salmasius Exercit. Plinian. p. 1248. in optimo libro invenit meridialem: quo. vocabulo utitur etiam Amm. Marcellinus L. 22. c. 34. et Tertullianus de Anima c. 25.
Salmasio insuper l. c. vix Latinum videtur, quia non dicamus meridio, sicut septentrio, unde septentrionalis et aquilo, unde aquilonolis: ut adeo terminatio Adiectivi in onalis formari heic per Analogiam non possit.
Vocatur etiam in subsidium pro Adiectivo meridionalis, Lactantius L. 2. c. 9. §. 9. ubi exstet: meridionali plagae. Et sane ita Aldus, Thomasius, Thysius, et auctor novae editionis Cantabrigiensis de anno 1685 vulgarunt; at Th. Spark et Christophorus cellarius pro meridionali ibi tuentur meridianae; et Cellarius addit, codices manu exaratos ita habere.
Meridianus heic praeferri debet, utpote quod optimae notae est, apud Plinium, Suetonium aliosque occurrens. Cell. Antib. 67. C. P. 311. Voss. de Vit. 70. Borrich. Cogit. 32.
* Et Composita etiam antemeridianuset pomeridianus seu postmeridianus, ipsum Ciceronem pro auctore habent.
A meridialis, quod paullo deterioris notae est, descendit antemeridtalio, apud Marcianum Capellam L. 6. occurrens.
* Substantive pro parte Grammatices rationem loquendi complectente, est apud Quintilianum L. 1. c. 15. Methadicae autem huic opponitur Exegetice, quae vocum significationes exponit, ac Lexicis, quae proinde veteribus Exegetica dicta sunt, traditur. Sed Exegetice quidem pars est Grammaticae a(plw=s2 ita dictae: at non artis Grammaticae; quia ars tota in praeceptis comsistit.
Adiectivum autem methodicus i. e. certae evidam adsuetus methodo bonum ordinem docede observans, habet Celsus in Prooem. formatum a methodus i. e. via compendiaria docendi, quod vocabulum Graecorum est.
† Tribuitur etiam Lactantio Div. Instit. L. 7. c. 14. n. 13. sed meliores libri pro metitus est, habent molitus est: atque ita etiam edidit Cellarius.
Etiam dimetitus Compositum a dimetior, pro dimensus, non nulli Ciceroni tribuunt: ubi tamen accuratiores libri pro dimetitus habent dimetatus. Interim demetitus sine controversia exstat apud Frontin. de Colon. p. 120. v. Schwarzu Gr. Lat. p. 337. Parei Lex. Crit. p. 362. Titii Manud. 259. Ol. Borrichius pro Voss. adversus Sciopp. p. 273. Valla L. 4. c. 43. Goclen. Obs. 25. Voss. de Vit 105.
* Hae autem formationes insolentes sunt, et propterea notandae; non imitandae, quum praesertim apud optimos scriptoresnon occurrant, qui a mitior et dimetior semper faciunt Praeteritum mensus sum, dimensus sum.
scelerum,, Cic. in Catil. qualem vulgo cacodemonem vocant. Goclen. Silv. 40.
* Sunt, qui pro eo usurpant millennium: quod quidem ad Analogiam tw=n biennium, triennium, quadriennium, quinquennium cet. sat bene confictum est; at similiter veterum destituitur suffragio.
† Probant quidem ex principio Lib. 6. Cic. ad Attic. Accepi tuas Liter as ad quintum milliare Laodiceae: Sed doctissimus quisque Criticorum a. d. quintum Terminalia legunt; idque rectissime.
* Milliarium pro eo frequens et obvium est, praesertim apud posterioris aetatis seriptores, Valerium Maximum, Velleium, Eutropium, Ulpianum: occurrit etiam apud Plinium L. 10. c. 91.
Vetustiores autem, Cicero eiusque aequales, pro eo M. P. hoc est, mille passus scribebant, aut milia passuum: vel per lapides significant locorum intervalla, ut ex Livio aliisque notum est v. g. uno lapide distamus, Wir wobnen eine Meile von einander; pagus unius lapidis spatio ab urbe abest, Das Dorf liegt eine Meile von der Stadt.
* Neque datur Adiectivum minabilis, unde hoc Adverbium foret.
A minitor autem est minitabiliter; quod Adverbium ex Accio et Pacuvio produxit Nonius cap. 2. n. 546.
vocabulum barbarum a myne i. e. cuniculus: a quo et Verbum barbarum minare est, i. e. cuniculos agere, Miniren.
† Vofsius de Vit. 246. substituit fossilia; sed, meo quidem iudicio, haud satis convenienter. Aquae enim Pyrmontanae sunt minerales; quas tamen nemo dixerit fossiles. Sic plura alia mineralia dantur, quae non sunt ilico fossilia. Ita v. g. sal ad mineralia pertinet; at ea propter non ubique fossile est, sed etiam multis in locis non nisi coctile.
* Philoxeni Glossae interpretantur minervalicium, s1ustatiko\n, quasi commendaticium; quod nuncupare etiam possis munusculum gratuitum, Ein Honorarium, quod cum didactro nil habet commune. Voss. Etymol.
† Legisse tamen se hoc vocabulum in Cypriano, testatur Bunemannus Ind. Lat. p. 132.
Est autem vocabulum praecipue medii aevi, quo nihil frequentius in omnibus antiquorum monunmentis, tum nihil obscurius esse, adserit Schaten. Annal. Paderborn. L. 9. ad An. Christi 1187. p. 881
Ex instituto de illustri hoc Iuris Publici argumento peculiaribus libellis egerunt Glafey, Plonnies, et Estor, viri hoe in genere celeberrimi. Fuisse scilicet constat olim ministeriales maiores et minores. In illorum censum referebantur Duces, Comites et Dynastae, quia primaria aulae ofsicia curabant: quo honore ut etiam monasteria coruscarent, ipsi fundatores partim eiusmodi munera constituebant, partim ab Abbatibus, aliisque Praesulibus dignitates illae vafallis monasterii conferebantur. Ministeriales minores erant, qui a Principibus, Comitibus et monasteriis, variis rei oeconomicae muneribus praeficiebantur, villis praeponebantur, canones decimasque colligebant, dominis suis in comitatu et mensâ aderant, nec integrum ipsis erat, sine domini consensu matrimonium contrahere.
* Apud Romanos veteres notat
1. Ministri operam, et haud raro honestiorem aliquam operam, sive ossicium, quod
praestatur veip. vel etiam interdum, praesertim ap. Poetas, amicis.
2. Apuleius L. 3. de A. A. utitur etiam eo pro ministris; sicut Latini alias solent legationes pro legatis, servitium pro servis, magisterium Pro magistris, cet.
* Participium minoratus i. e. diminutus, reperitur etiam in Digestis. Fab. Cell. C. P. 223.
* Eiusdem censûs est maiorennis; que de supra.
* Formatum a Supino minutum Verbi minuere: unde minutus, minute, minutin, minutatiom i. e. perexigue, vocabula satis Latina.
Minutia, ae, i. e. pars minutissima, Ein klein und nichtswurdiges Stucklein, Seneca Ep. 91. habet.
Minutulus, u(pokoristiko\n, Plautus, Macrobius et Vopiscus: minuties, ei, Die Kleivigkeit, Arnobius et Apuleius: minutio, onis, Die Verkleinerung, Die Minderung, Gellius et Tertullianus: minutal. alis, i. e cibi genus delicatioris ex rebus minutatim concisis, Eine Pastete, zerbackte Speise, Ragout, Lungenmus, Iuvenalis, Martialis et Tertullianus: minutalis v. g. minutalia regna; et minutiloquium Tertullianus.
* Advetbium autem miraculose Iohannes Ker in Selectis suis de Lingua Latina observationibus Augustino adscribit; sed locum
non indicat. Cicero pro eo habet, mirabiliter.
* Ex Quadrigarii Annal. hoc Adverbium restituit Falsterus Suppl. L. L. 220.
Immisericorditer autem est Terentii Adelph. A. 4. Sc. 5. v. 28: Factum a vobis duriter immisericorditerque.
† Quot modis porro accipiatur hoc vocabulum, et quotuplex sit missa, de eo vide I. A. Schmidii Lex. Eccl. Min. p. 116. seqq.
De origine vocis variant scriptores. Quidam Hebraeum Nomen esse putarunt ex Deut. 16. v. 10. ubi vox Missah, quae oblationem signisicat, reperitur, nollo tamen veterum testimonio sufsulti. Alii illud vocabulum deducunt a Graeca voce mu/hs1ist a Verbo mue/w, quod est docco, instituo, et spiritualiter initio, quasi in terminatione dumtaxat mutatio sit facta. Albaspinaens missam dici putat a voce Mess, quae in nostris terris signisicat diem festum seu congregationem; idque ex Capitularibus et conciliis Franciae probare vult. Alii missae vocabulum potius a mittende dictum volunt, idque vel propter bona a populo missa, vel propter transmissionem precum ad Deum per ministerium Sacerdotis, vel propter dimissionem, vel catechumenorum dumtaxat, vel totius populi, sollemni formulâ: Ite, missa est! factam.
Iudice Reimmanno Hist. Voc. L. L. p. 77. vocabuli huius aatales incidunt in Saeculum IV. post C. N.
* Latine dixeris, sacrum piaculare facere, Misse halten, Liv L. 39. c. 21; it. Agere inferias alicuius; expiare manes defunctorum; rem divinam facere pro animabus l. animis mortuorum, Seelmesse halten. Pro Missa animarum, dicas Funebre sacrum.
† A Zacharia Pontisice primum hic liber compositus; deinde a Gregorio M. in meliorem formam redactus, qui etiam illi sacramenterii, seu libri sacromentorum titulum imposuit. Iussu Concilii Tridentini fuit correctus una cum aliis libris.
* Immobilia, Unbewegliche Guter, eiusdem notae est; de quo supra.
Ceteroquin mobilis et immobilis, Adiectiva probae notae sunt.
* Modice enim idem est, quod sussicienter, mediocriter, vel moderme, et modicus idem, quod mediotris, sufficiens, vel moderatus. Nec obstat, quod Cicero Parad. 6. c. 2. dicat pecunia modica, quum id vi eunafei/as2 ibi notet pecuniom, quae satis sit habenti, qud quis vivere contentus possit, quae sufficiens sit, quae sussiciat, Was hinlanglich, was sussisant ist.
Atque ita explicari etiam possunt omnia illa exempla, quae Vorstins pro notione pusilli et exigui adfert. Voss. de Vit. 162 Schor. Thes. Cic. Erasm. in Vall. 202. et 208. Vorst de Lat. Mar. Susp. 23.
Suffragatur etiam Gellins, Lib. 12. c. 13. ita seribens: Modice est cum modo; intra modum, minus.
* Participium autem modisicatus exstat apud Ciccronem, qui in Part. Orat. c. 5. ait:
Verba modisicata ab Oratore, et inflexa quodammodo, Worte, die von dem Redner mit dem gehorigen Tono sind hevorgebracht worden.
Modisicor etiam legitur apud Gellium L. 1. c. 1; sed pro dimetior.
Apud Senecam quoque Epist. 88. post principium est versuum lex ac modisicatio Modisicator, Ein Musicant, exstat in Apuleio Florid. de Antigenida. Voss. de Vit 740.
* Concordantia, ae, prorsus barbarum est, ut supra iam suo loco dictum: tactus autem, Mensura et convenientia, sntis quidem proba sunt; sed huic Musicorum notioni ab Latinis non accommodantur.
Notabis heic locutiones: Cic Extra modum vox absona est, Wenn die Rede nicht mit dem gehorigen Tono versehen wird. so verliert sie alle Lebhaftigkeit; Ter. modos facere; Evanthius Prolegom, in Terent. modis canticum temperare; Tertull. canticum musicisnotis expedire, Componiren, Melodeyen zum Texte machen.
* Adiectivi etiam momentalis, nullum idoneum habemus auctorem.
* Momentarius Apuleius et Ambrosius habet. Borrich. in Voss. 170. Cell. Antib. 68. C. P. 224.
Momentosus autem aliud Adiectivum est, aliamque adfert notionem, vem magni momenti esse significans, Germ. Wichtig. von sImportance, et apud Quintilianum exltar.
quorum natales incidunt in Saec. IV. Vid. Gebh. Theod. Meieri Hist. Relig. p. 58.
Elegantius multo sibi loqui videntur, qui dicunt v. g. homines, qui S. Dominici instituta prositentur, Dominicaner - Monche; Collegium sodalium S. Francisci, Ein Franciscaner-Kloster.
* Monacha, Eine Nonne; monachicus, monasticus, monasterialis, et monachium, Das Kloster-Leben, der Kloster-Stand, eodem censu sunt.
* A Graeco profectum vocabulum est. Suidas enim: *monhta/rioi, o(i peri\ to\ no/mis1ma texni/tai.
Puto, veteres potius monetales vocassent: quomode dixere Triumviros monetales.
* Cicere ad Attie. Lib. 10. Ep. 11. extr. monetalem dicit, vel Triumvirum monetalem, vel nimium nummorum amatorem. Apuleius Met. L. 7. dicit aurum monetale. Voss. de Vit. 350. seq.
* Melioris notae videtur esse monacha, quod apud Hieronymum est.
† Sunt etiam, qui substituunt virgo Vestalis: sed haec locutio ethnicismum sapit.
* Monstrosus et monstrnosus probae notae Adiectiva sunt.
* Pro moralitate Sabbati, magis Latine dixeris disciplina eius, quod facere et omittere deceat die Sabbati.
Moralter Adverbium, Ambrosms Serm. 1. in in Nativ. Christi Tom. 5. p. 11. habet. Adiectivum autem moralis notae opeimae est.
Malim tamen abstinere hoe Verbo, et pro eo dicere, vasa colligo; morti me sisto quottidie, ne me imparatum inveniat; Plin. Iun. aetas ingravescens receptui me canere iubet.
* Pro homine anxio et difficili, pro homine intractabili, pro eo, qui moribus est difficilibus et fastidiosis, pro eo, qui nimis exacte, nimisque al unguem fieri omnia postulat, ut aliquando de eo indignetur, bonae notae est.
* Mortificatio idem Tertullianus, et Hieronymus; et Participium mortisicatus, Prudentius habet. Pro Mortificatione, magis Lat. dixeris occisio; occidio; interneeio; adslictio; castigatio; coercitio; vel aliter pro argumento.
Mortisicus est Val. Maximi L. 5. c. 6. n. 1. mortisico vuluere, ut Cantelius, et alii quidam legunt: at Vorstins legit mortifero. Habet tamen Tertullianus 4. Poem. advers. Marc. cap. 5. mortisicus cibus.
vocabulum et novum, novae rei impositum; quod ab ipso Iusto Lipsio Lib. 5. de Militia Rom. usurpatum et retentum fuit. Boxhornius in Hist. Bred. p. 104. vocat illud tormentum minus; alii sclopetum minus vel sclopum minorem; alii sistulam ferream.
* Sclopetum sane mnium optime quadrare huc videtur. Hinc locutiones: Sclopetum pulvere nitrato et glande enerare, Eine Musquete laden: sclopetum pulvere nitrato et glande plumbed fertum exoverare, Eine geladene Musquete los schiessen.
Einen Musquetier Latine dixeris levis armaturae peditem, s. militem manipularem et gregarium; et cum Sueton. Vitell. c. 7. militem caligatum.
35. ubi, ut ex veteribtis libris constat, et nunc ubique ad eorum normam immutatum in recentioribus editionibus est, aliter legi debet. Voss. de Vit. 60. Borrich. Cogit. 32.
* Interim Adiectivum multiplex, notae optimae est.
† Nempe cum decepit corruptus Ciceronis locus ad Attic. L. 11. Ep. 2. in editione Badii Ascensii, ut puram putam Cieeronianam vocem usurpare neutiquam reformidaret. Sed pro multissimis, legi debet multis meis: ut meliores editiones comprobant, et Henricus quoque Stephanus censet in Pseudo - Cicerone suo.
Latini plane ignorant hunc Superlativum, et pro eo habent plurimus. Vossii de Analog. Lib. 2. c. 24. p. 362. Ioh. Petri Titii Manud. 409.
† Hanc Aldus, Schefferus, Frobenivi, Gryphius, suo saeculo ita excuderunt, ut Libro 57. scripserint: multoties contra hostium eruptiones feliciter pugnavit. Contra iam tum a Sigonio ita adnotatum est: vet. Lib. Saepe adversus irruptiones hostium; quod saepe pro multoties, Gruterus, Blancardus, uterque Gronovius, et accuratissimus quisque editorum expresserunt. Habet autem praeterea, et quidem sine controversia interpres Novellarum Iustiniani Constitutionum, quisquis ille est, et cuiuscumque aetatis; videtur autem non novus esse.
Praeferendum ta??? cum veteribus, saepe, saepius, saepenumero, crebro, frequenter, idemptidem. Voss. de Vit. 109. et 815. Sciopp. Grammat. Philos. 20. de Stil. Hist. 218. 222. Borrich. Cogitat. 32. Cellar. Antib. 69. C. P. 312.
Sidonius Apollinaris, et Sulpitius Severus, etiam Adiectivum mundialis usurpant.
* Ceterum ipse Cicero vocabulo mundani utitur, quando interpretatur Socraticum kos1mopoli/thn; sed usurpat, non ut Possessivum, verum ut Gentile: Unde, inquiens, interrogatus Philosophus Socrates, cuias esset? mundanum se esse respondit.
Avieno in Arateis idem est, ac caelestis, quatenus mundus interdum caelum dicitur. Vosl. de Vit. 535. Borrich. in Voss. 172. Cell. C. P. 275. seq.
* De reliquo mundus Latinis signislcat ornatum, it. universi systema, it caelum. Ol. Borrichius Analect. 42. seq. Andr. Borrichius Append. 157. seqq. it. Vindic. L. L. 134. Cell. Antib. 205. C. P. 275. Diseuss. Append. 65. seqq. Kappius ad Iensium 25.
* In eumdem censum venit et Adverbium hinc formatum musicaliter; pro quo Lat. dixeris, suavi quodam concentu Musico.
* Mussitare vero Terentius habet Adelph. A. 2. Sc. 1. extr. Accipiunda et mussitanda iniuria adolescentum est h. e. dissimulanda tacendo; Man muss es verbeissen; in sieh fressen; gedenken, als hatte einen ein Hund gebissen: Confer Donat. ad h. l. Descendit autem a Primitivo mussare i. e. haesitare, tergiversari, mutire, et pauca vel nihil propemodum, certe nihil distrte et clare prologui, Mummeln, wenn man stutzt, nicht mit der Sprachs heraus will. v. g. Phln. L. 7. Ep. 1: Quum mussnntes Medicos repente vidissem, cansam requisivi, Da die Aerzte die Kopfe
zusammen steckten, und leise redeten; it. Virg. 11. Aeneid. v. 346:
- - cuncti se scire fatentur,
Quid fortuna ferat patriae, sed dicere mussunt;
i. e. tergiversantur dubitant, timent.
Mussatio occurrit apud Ammianum Marcellinum; mussitatio apud Apuleium; mussitator apud Vulgatum Bibliorum Interpretem. Voss. de Vit. 813.
Mutuo dic dantis; sed mutuor accipientis.
Mutuor heu! pauper, cui dives mutuat aurum.
Ita nempe inculcant Auson. Popma, Valla Eleg. Lib. 5. c. 25. Goclen. Obser v. p. 38. 334. et 351.
Verum minus recte ita usurpatur: est enim mutuare idem, quod mutuari, vel mutuum aliquid sumere, Von iemanden etwas borgen oder leihen, notione intransitivâ. Voss. de Vit. 157. Borrich. Cogit. 32. et 174.
* Mutuor tamen multo usitatius est, quam mutuo.
Nullum a nase Adiectivum formatur eiusmodi notionis: hinc per circumscriptionem id efferendum v. g. ductus in nares vel in naribus; pulvis ad sternutamenta movenda, ad slernutamenta excitanda, ad sternutamenta evocanda idoneus. Sternutamentum etiam Plinio Lib. 25. cap. 13. ipsum medicamentum, sternutamentum movens, vocatur.
Nasale, is, Substantive, Fabro ad voe. Errhinum est Ein Nasenziapfgen; sed, quod a seientissimo Medico habemus, sine ullo veterum ac recentiorum Medicorum suffragio. Vocant autem id errhinum, mediâ longâ, item pinnulas narium.
* Naufragus, pro quo Poetae etiam dicunt navisragus; et naufragium, cuius eleganti metaphorâ Cicero dicit naufragium rei familiaris, fortunarum, cet. optimae notae sunt.
Naufragalis autem i. e. naufragus, Marcianus Capella; et naufragiosus i. e. naufragium efficiens, v. g. naufragiosum pelagus, Claudianus Mamertus et Sidonius habet. Voss. de Vit. 539.
* Dicunt etiam barbari Necessitare puellam; pro quo Latini, Inferre vel adferre vim puellae, Virginem vi stuprare.
Hinc
* Sed Adverbium neoterice, ut rarum et singulare, in Ascon. Pediani Comment. in Divin. Verr. observamus. Steph. Expost. 343. Borrich. Cogit. 280. Cell. Antib. 264. Conf. Sect. 2. Neoterice.
* Neutralitas, Germ. Die Unpartheilichkeit, qu1a animus a partium studio alienus est, eodem venit censu. Voss. de Vit. 539.
Ceterum Nomen Neutrale, et Verba Neutralia, Quintiliani sunt, aliorumque Grammaticorum: item Neutraliter Grammaticorum Adverbium est v. g. hoc Nomen, hoc Verbum Neutraliter dicitur, occurrens apud Charisium Lib. 1. p. 55. ed. Putsch.
* At vocabulum Graecum proprie notat vaticinationem e mortuis; quomodo et nekromanteu/ein dixere.
† Dicitur etiam necyomantia, nekuomantei/a i. e. inferorum consultatio: quod quidem divinandi genus sine sanguine, et eo quidem humano, pueri maxime, peragi haud poterat. Vid. Cic. Tusc. 1. cap. 16. Varronem apud Augustinum L. 7. c. 35. et ibi Coqueium p. 707. Lucanum L. 6. v. 710. Statium 4. thebaid. v. 450. Senecom Oedipode v. 150. seqq. it. Heliodorum in Aethiopicis.
Revera diaboli illusio est: huiusmodi enim vaticinationem prositentes mortui nequaquam corpus, sed phantasticam modo imaginem ostentant, vel singunt aut mentiuntur, quemadmodum ex historia Samuelis clarum est 1 Sam. c. 28. Vid. Voss. de Vit. 49. Borrich. Cogit. 32. Goclen. Controv. 208.
Servio teste, notat muris exigui genus, Eine Feldmaus, mu=n a)rourai=an; quam Salmasius Exerc. Plin. f. 316. seq. vel murem agrestem, vel sciurum interpretatur, ita dictum, non quod niteat, sed quod nitatur in scandendis arboribus. Unde Cicero pro Sextio cap. 33: Quoniam id etiam fatum civitatis fuit, ut illa ex vepretis extracta nitedula rem publicam conaretur arrodere. Voss. de Vit. 122. et Etymol. f. 343.
† Nec ipsi Medici magnopere probant hoc vocabulum eâ nimirum notione, quâ apud ipsos increbuit. Ita enim Sennertus Institut. Medicin L. 2. Part. 3. Sect. 1. cap. 7. p. 316. col. 2: Vulgo, inquit, noctambuli, seu nuktoba/ta, rectius forsan u(pnoba/tai, somnambuli appellantur, qui dormientes, et eo tempore, quo quieseere debebant, ambulant, ae dormientes e lecto surgunt ac vigilantium opera exercent. Id vult nimirum Sennertus, fi novum hoc loco vocabulum excudere aequum et fas sit, somnambulus potius dicendum esse, et hoc demum ad statum eiusmodi aegroti hominis propius accedere, quam noctambulus.
† Sicut autem sequiori aetate ab aeternus aeternalis; a perpetuus perpetualis, quo tamen iam tum Quintilianus suo tempore, quamvis primus omnium, usus est; a vernus vernalis, quod etiam notione verni s. eius, quod ad ver pertinet, satis antiquum est, de quo infra suo-loco: ita a nocturnus nocturnalis etiam derivatum tandem fuit. Voss. de Vit 429. Borrich. Cogit. 178.
† Porro vicies, tricies, quadragies, quinquagies, sexagies, septuagies, octogies, nonagies, centies, millies; non vicesies l. vigesies, tricesies l. trigesies, quadragesies, quinquagesies, sexagesies, septuagesies, octogesies, nonagesies,
centesies, millesies dicet, cui emendate loquendi cura erit. Voss. de Vit. 107. Erasm. in Vall. 214. Borrich. Adv. Sciopp. 282.
* Aegyptii enim monachos, nonnos; monachas, nonnas vocant. Verisimile est, Aegyptiaca nonnus et nouna esse ab Hebraeo
[Gap desc: Greek word]
, nin i. e. filius: erant enim nonni filiorum; nonnae filiarum loco. Voss. de Vit. 26. et 263.
† In Ecclesia deinceps Latina nonnus kat) e)coxh\n dicebatur inter Monachos maior vel senior ob reverentiam; et nonna inter Moniales virgo senior aut sacra viduad. V. Reg. S. Benedicti c. 62.
* Veteribus erat notarius, qui per notas et compendia ceieriter scribebat. Vide Quintil. L. 7. Instit. Orat. c. 2. Brodaeum L. 4. Misc. c. 9. Scaligerum Auson. Lect. L. 2. c. 13. et praecipue Lipsium Cent. 1. ad Belgas Ep. 27.
† Ab hac notione apud Romanos olim usitatâ primitus transiit in Ecclesiam: ubi munus eorum erat, acta martyrum consignare, Archivorum Ecclesiastieorum esse custodes, fidelium testamenta describere, in conciliis legere et acta in litteras referre, cet. In Ecclesia Romana epistolas Pontisicum subscribebant. Notarii Episcoperum erant eorum scribae, qui ut plurimum arcessebantut ex clericorum ordine, et in Ecclesiis alia etiam munia obibant Ecclesiastica. Notarii Regionarii dicti sunt septem notarii Romae, a Clemente P. P. primum instituti. Hi etiam inter cetera populo per urbem publicâ voce indicebant dies proxime futuros processionum, aut ubi missam celebrare pontifex constituisset. Praeterea nomina et numerum baptizatorum Pontifici referebant, ut colligitur ex ordine Romano. Horum numero postea aucto, qui ex septem illis primis fuerunt. Notarii regionarii, vel protonotarii vocati sunt: reliqui notarii
simpliciter. Protonotarii Apostolici officium est, notare ea, quae in publicis consistoriis geruntur, et ea, si opus fuerit, in publicam redigere formam. Schmidii Lex. Eccl. p. 145. seq.
Sed Adverbium hine formatum
* Ceteroquin Adiectivum novellus, a, um, Diminutivum a novus, a, um, v. g. arbor novella, vitis novella, probae notae est. Sic etiam pars Corporis Iuris Novellis, sc. legibus, continetur.
† Exstat quidem in multis Libris Epitomes Livianae 119; sed Gronovius adnotavit, in MSS. haberi decem et novem.
Classici sane pro novemdecim frequentant undeviginti, decem novem, et cum copula decem et novem.
* Et sic etiam iidem frequentant Ordinale undevicesimus, interdum etiam decimus nonus. Cell. Antib. 124. C. P. 361.
Eadem fere ratio est tou= Octodecim; de quo paullo post.
† Novercari pro saevum et iniustum esse, Sidonio usurpari, nemo temere miretur.
Ingenium enim novercarum ita fere solet esse: unde malae, saevae, iniustae, sceleratae, terribiles, dirae, tristes, apud Poetas vocantur.
* Novercalis autem Adiectivum est, occurrens apud Tacitum, Senecam et Trebellium Pollionem v. g. odium novercale.
Hinc pro Novercante fortunâ, quod multi dicunt, magis Latine dixeris, Adversante fortumâ, fortunâ minus propitiâ.
* Nudius tertius est dies, quae est ultra heri, Ehegestern, vorgestern; et quae ultra hunc, nudius quartus vocatur, Vorehegestern: nec ultra licet progredi, ait Laur. Valla L. 3. c. 30.
Sed fallit Valla, et fallitur in eo, quod dicit, non ultra licere progredi. Plautus enim in Mostell. nudius quartus, et in Trucul. nudius quintus, et in Trin. dicit nudius sextus, Heute secbs Tage; et Cicero bis in Philippic. 5. nudius decimus tertius, Heute dreyzehn Tage, Goclen. Obs. 31. it. 138.
† Nudius Compositum ex nunc et dies, quasi dicas nunc est dies tertius pro nudius tertius.
* Hinc proverbialiter; Non heri aut nudius tertius, quum de re satis antiqua sermo est; similiter ut Graeci, ou\ xqe\s2 h)\ trw/hn.
† Habent quidem in Gellii Lib. 5. cap. 4. quaedam interque eas ultimae etiam editiones; at veteres non nullae, speciatim illa. quae ob Oiselio procurata est, pro nuspiam legunt uspiam: quam lectionem sensui magis congruere, ait Borrichius Cogit. p. 182.
Tutius ergo dixeris, nusquam. Conf. Sciopp. Infam. Fam. 116. Cell. Antib. 71. C. P. 184.
* Scilicet obelus pertinebat ad notas veterum Criticas, in scriptore aliquid improbans aut reiciens. Contrarium huic erat asteriscus, Ein Sternchen: hinc asterisco aliquid signare vel illustrare, idem est, quod approbare, s. caleulum suum adicere, Dasienige mit einem Sternchen am Rande bemerken, was wohl und fein gesagt ist.
Latine pro obelare, dixeris expungere, tollere, iugulare, confodere, consigere: Horat. de arte Poet. v. 445:
Vir bonus et prudens versus repreben. det inertes,
Culpabit duros, incomtis allinet atrum
Transverso calamo signum;
vel Graecum o)beli/zein retineatur, exemplo Ciceronis Lib. 9. Ep. 10. ad Dolabellam. Voss. de Vit. 743.
* Simplex Verbum fuseare Ovidius; fuscator, Ein Verdunkeler, Lucanus; infuscus, Schwarzlich, Columella habet.
Fuscus autem Apuleius et Hieronymus: fuscitas idem Apuleius; obfuscatio Tertullianus et Vulgatus Interpres; suffuseulus, Braunlich, rursus Apuleius.
obiectum visûs pro eo, quod visûs sensu pereipitur, seu pro re obiecta sensibus.
Latine etiam dixeris: visus in eo versatur; visus in id fertur; visus circa id occupatur; visus circa id vertitur, Livius; ostendit, duo prima genera quaestionum esse, in quibus eloquentia versaretur, Cic. L. 2. de Orat. §. 41.
* Hinc si quis dicere velit, se nihil omnino accepisse, dieere quidem poterit metonymice: ne obolum quidem accepi, Ich habe kein Sechspfennig - Stuck bekommen, pro ne teruncium quidem accepi. Ich habe nicht ein en Heller bekommen; sed si tamen praeeise teruncium velit notars, caveat, ne pro eo substituat obolum.
† Ex Analogia einm linguae Latinae Participia in dus non admittunt gradus comparationis: ut adeo colendissimus et reverendissimus eodem habenda loco sint; de quibus vide suis locis. His tamen hodie ii solent frequentissime uti, qui dicunt ad gratiam; quod Graecis est e)ipei=n pro\s2 xa/rin; Germ. Die dem Leser flattiren: Latine docti a talibus abhorrent, quum praesertim ad sui similes i. e. Latine doctos scribunt. Schor. in Phraf. Goclen. Controv. 30. et Silv. Barb.
* Quod vero attinet ad to\ Reverendissimus, necessario retinendum est in titulorum pompâ illâ, quae convenit Episcopis, et aliis, qui eminentiori dignitate Ecclesiasticâ praefulgent.
† Non nulli etiam in Plauti Pseud. A. 1. Sc. 5. c. 10. legunt opposita obstacula; sed meliores libri habent obsaepta est vin.
Veteres pro eo dicunt, impedimentum; id, quod obstat; quod nobis officit. Fab.
Latini veteres dicunt, obscurare; tenebras obducere; tenebras offundere alicui;
tenebras circumfundere. Borrich. in Voss. 184. Cell. Antib. 124. C. P. 224.
* Pro Obtenebrare demum alicuius, Einem die Fenster verbaven, Den Prespect oder die Aussicht benehmen, cum Cicerone dixeris eleganter, obstruere luminibus alicuius.
† Analogiam probat quodammodo Varronianum illud Lib. 2. de R. R. cap. 2: Ab occasu ad bibendum oppellunt, et rursus pascunt, quoad contenebravit. h. e. usque in noctem; nisi tamen hoc in antiquatis scribi malueris.
Extenebrare i. e. curiosius ex tenebris in lucem protrahere, Aus dem Finstern hervor bringen, similiter Varroni tribuitur; ubi tamen pro extenebrat, Rob. Stephanus legit exterebrat.
* Contenebresco et obtenebresce apud Vulgatum Interpretem; quin illud prius etiam apud Augustinum occmrrit Goclen. in Probl. Grammat. 1. c. 49. P. 41.
Tenebrare Apuleius, Ammianus Marcellinus et Petrus Chrysologus; tenebresco Augustinus, idemque Petrus Chrysologus habet. Conf. infra Tenebrare.
* Verbum autem obviare, argenteae aetatis est, occurrens apud Quintilianum et Palladium, itemque apud sequioris aevi seriptores, Maerobium, Vegetium, Hieronymum, Marcellum ICtum et Aratorem Cell. C. P. 224. Obviare autem non tantum significat obviam fieri, Begegnen; sed etiam resistere. adversari v. g. nequitid obviare legi, Quintilianus: quâ quidem utrâque notione etiam sumitur locutio obviam ire alicui.
Obvins et obviam, optimae notae sunt.
* Eiusdem censûs est Adverbium occasionaliter, pro quo Latini oblatâ occasione; datâ occnsione; si tempus locusque feret; si fortunae benesieio uti licuerit; vel aliter pro argumento.
Neque verbum Deponentis formâ usitatum occasionari melioris notae est, pro quo Lat. dixeris occasionem dare; facultatem dare; praebere facultatem.
Romani: Horatius, Ovidius, Plinius, ac veteres omnes pro eo dicunt octonus.
† Est quidem a sex senus, a septem septenus, a novem novenus, a decem denus, ab octoginta octogenus; sed ab octo non est octenus, verum octonus. Voss. de Vit. 543 Borrich. Cogit, 32.
* Octonus est Distributivum, notans Germ. Ie achte; quodd tamen pro Cardinali, quemadmodum et cetera Numeralia eius generis, saepe numero, praecipue apud Poetas, usurpatur.
* Eadem ratio est tou= Novemdecim, pro quo similiter tutius dixeris undeviginiti decem novem; de quo paullo ante.
Olaus Borrichius tamen Cogit. 184. valde verisimile existimat, ab octuaginta veteres non abstinuisse; non modo quod reliqua Numeralia litteram a, licet in Primitivis non adsit, ament, v. g. quadraginta, quinquaginta, sexaginta cet. atque etiam ipsae hae litterae na binae et coniunctae appareant in septuaginta; sed etiam vel maxime ob auctoritatem Vitruvii, et Gellii, qui to\ octuaginta diserte scripserint, secundum emendatissimas editiones. Interim tamen non negat Borrichius, elegantius et politius esse octoginta, octogesimus, et octogenarius: utpote quod Ciceroni, ceterisque optimis scriptoribus magis arriserit.
815. Borrich. Cogit. 32. Cell. Antib. 72. C. P. 314.
* Adiectivum ocularis v. g. ocularis tunica, Das Hantlein uber dem Auge, exstat ap. Vegetium L. 2. c. 17.
† Nempe ut antiqui in Supino pro latum, dixere fertum; unde fertus, Fruchtbar, fertum, Ein Opferkuchen, et fertor, Ein Trager: ita iuniores ab eadem origine fecere offertorium. Isidor. L. 6. Orig. c. 19.
Notat autem hoc vocabulum eam missae partem, quae tempore dicitur oblationis. Interdum ita vocatur etiam sindon serica vel linea, in qua populi oblotiones repon unter. Aliis etiam est pannus oblongus, quo involvitur calix, quum a Diacono offertur Sacerdoti. Aliis est quippiam solidum, et calicis perinde ac patenae tamquam aliquod involverum. Interdum etiam oblatio illa, quae Ecclesiae sit a fidelibus. Voss. de Vit. 543. Schmidii Lex. Ecel. 159.
* In Ecelesia officiales sunt iudices Episcopales, in quos acrius invehitur Petrus Blesensis Ep. 25; et officialis liber est. qui vel totum officium, quod vocant, vel partem aliquam illius continet.
Omnimodo per Vocalem quartam, occurrit apud Gellium, Celsum et Lactantium.
* Adiectivum omnimodus Lucretius habet, et Apuleius. Fab.
Diversimode et Diversimodus, similiter suspecta sunt; de quibus supra.
Pro eo tamen, quem Galli um operateur vocant, timide usurpem; quum nove hâc notione auctum esse putem Latine dixeris Chirurgus nobilior; Chirurgus in arte sua aliquanto celebrior; qui manu feliciter curat; qui Medicae arti strenuam vel expeditam manum commodat.
Posterius habendum pro germano: non tantum quia Positivum opiniosus habet Tertullianus Lib. 4. adv. Marcion. c. 35: sed etiam quia, sicut a fuspicio dicitur suspiciosus, non suspicosus; sic ab opinio non aliud, quam opiniosus esse potest. Gaclen. Observat. pag. 20. Voss. de Vit. 54.
* Per Ciceronis autem opiniosiffimus intelligendum esse id quod Galli per opiniâtve exprimunt, docet Henv. Stephanus Expostul. 34. et Reiherus in Thes.
* Opponere de disputationibus quidem dicitur, sed fere non nisi cum adiunctione quadam casûs vel expressi vel subaudiendi ex praecedentibus. Cic. 2. Philipp. c. 4.: Sed quid oppones tandem, si negem, me umquam estas litteras ad te misisse? id. de Fin. L. 2. c. 13. Non tam ut prcharet, pretulit, quam ut Stoicis, quibuscum bellum gerebat, opponeret.
collocutio, quâ praesentes cum aliquo agimus: cui opponitur collocutio, quae sit per litteras.
Hinc formatum Adverbium
* Hinc poluqru/llhton istud: Ora et labera, Bet und Arbeite, Magis Latine vertes auspicare laborem omnem a precationibus; labor omnis hoster piis et curatis precibus constet; labor omnis nostev curatis et religiosis precibus distinguatur.
Ita etiam oratio pro precibus ad Deum fusis, non nisi Ecclesiae vindicandum, Sic Theologum perficiunt haec tria: Orntio, meditatio, tentatio; ut Megalander noster Lutherus dicere solitus est.
Oratio autem Latinis significat quamcumque locutionem.
* Oratorius, Adiective sumptum, Redneriseh, v. g. ornamenta oratoria; et Adverbium inde formatum oratorie v. g. pulchre et oratorie dicere, Ciceronis: Oratoria autem, Die Rednerkunst, Ouintiliani est.
† Frontini de coloniis testimonium, quod pro hoc Adverbio in subsidium vocatur, minus certum est; quia in libris Gotsi p. 114. et Keuchenii p. 334. ordinari est, quod Clar, Goesins censet ordine legendum esse. Cell. Antib. 280. Andr. Borrich. Vindic. L. L. 154.
* Hinc, si v. g. Medici dicant: cor ordinarie in sinistrum latus inclinat; vel, vesica ordinorie unica est, ita ad veterum normam emenda: cor fere, vel ut Celsus L. 5. c. 28. loquitur, naturaliter l. secumdum communem naturde legem in sinistrum latus inelinat;
vesica fere unica est, l. secundum ordinariam naturae legem unica est.
Adiectivum ordinarius, notae optimae est.
* Ordinatio veteribus notat constitutionem Principis l. edictum, quodoumque super rebus ad remp. pertinentibus constituitur, Ein Manifest, ein Plancat, Einne Verordnung.
Latine dixeris: Infula sollemni ritu et coerimonia decoratus est; inter preces Ecclesiae publicas munus Sacerdotale ipsi collatum est, Er hat die Ordination erlangt, er hat die Ordines bekommen, er ist zum Prediger ordiniret.
Eidem Tacito etiam idem est, ac verbis, sine re v. g. Graecâ doctrind oretenus exercitus, Der in der Griechischen Weltweisheit nur erst ein Theoreticus, der viel daber za sehwatzen weiss, aber noch lange kein Practicus gevvorden. Call. C. P. 424.
† Nec tamen omnino nuperum esse inventum, ex eo constat, quod ab Augustino Ps. 56. Vitruvio L. 10. c. 1. et Istdoro L. 2. Orig. c. 20. iam describebatur, ab hodiernis non plane discrepans. Vitruvii verba in primis digna sunt, quae exscribantur, ut plane videas, nihil a nobis hoc in genere dici, quod veritati non ex asse respondeat. Genus, inquit, machinae spiritale est, quum spiritus expressionibus impulsus, et plagne vocesque o)rganikw=s2 exprimuntur. In oriente tamen primis temporibus eiusmodi organa notiora, quam in occidente. Adfinia his organis sunt systemata companaria, Germ. Die Glockensptele, ubi diversae magnitudinis campanae, nolae s. tintinnabula eâ arte disponuntur, ut suavissimos edant concentus, quibus homnies adficiuntur et exciantur.
* Hinc verba barbara, organare et organizare, Die Orgel ruhren, oder schlagen, auf der Orgel spielen; pro quibus magis Lat. dixeris, organa scienter movere; tangere organa scienter; artificiose movere organum pneumaticum; organis cenere. Voss. de Vit. 744.
Hinc etiam Nomina barbara Organista et Organarius, nihilo melius usurpantur: dic potius, organoedus: quod vocabulum effingitur ad imitationem Graeci citharoedus; quandoquidem veteres Graeci et Romani organa pneumatica ignorarunt: nam ut a cithara citharoedus; sic ab organo est organoedus.
Organarius autem bifariam usurpatur, tum pro eo, qui organa pulsat, tum pro eo, qui illa conficit.
Pro eo, qui organa pulsat, apud Lucretium est organicus; quod apud eumdem etiam Adiective usurpatur.
* Adiectivum originalis occurrit apud Apuleium, Tertullianum, et Augustinum, qui postremus etiam Adverbium originaliter habet.
purioris studiosus vel amans; doctrinae sacrae purioris adsertor et vindex; puriora divinarum litterarum dogmata sequens. Cell. C. P. 276.
* Martial. L. 2. Epigr. 6. longas trahere oscitationes, stauk hohiahnen, Gellius L. 4. c. 20. Oseitatione vinci, id est, invitum et praeter voluntatem escitare, Es nicht andern kannen, zum hobiahnen von der Natur gedrungen werden. Nec repugnat hoc nomen translatae signisicationi pro vitio incuriae l. supinae negligentiae; quâ notione est apud Statium Lib. 4. Silv. 9. Cell. Antib. 73. Reyh. Thes.
Verbum oscitare, quod et Deponentali formâ oscitari apud Plautum occurrit; et Adverbium oscitanter, optimae notae sunt.
† Probant quidem ex Caes. L. 1. B. G. c. 7. qui habere dieitur, pacate per provinciam iter fucere; sed ibi non trprtizut; quemadmodum nec in toto hoc libro huc usque repertum est. Voss. de Vit. 815. Cell. Antib. 73.
* Comparativus vero pacatius reperitur in Petronio et Augustino. Andr. Berrich. Defect. Lexicorum 241. Kappius ad lensium 127. seq.
Adiectivum pacatus, sine controversia probum est.
* Adiectivum pacisicus, bonae notae est.
quemdam hoc ipso innuas, mentisque corruptae vanitatem, per omnes hominum ordines paedantismum aliquem grassari, et ne splendidissimum quidem vitae genus illo immune prorsus esse, si quidem ad lancem rectae rationis cuncta exigas.
† Vocabulum nec Graecum, nec Latinum est. Sunt tamen, qui a pai=s2, paido\s2, derivant, qusi animi labes sit iis propria, qui puerorum studia moderantur. Elegans de eo prostat Oratio Virici Huberi, quam Christianus Thomasius Germanice vertit. quae valde sobrie et moderate rem omnem pertractat: ne quid dicam de Iusti Christophori Boehmeri, Praeceptoris quon dam nostri in Academia Iulia, et Abbatis-deinceps Liberi et Imperialis Coenobii Loccumensis, Prolusione, quae helmstadt 1709. Prodiit, inter quattuor alias Prolusiones ultimo posita loco, et characteres eorum, qui hoc vitio laborant, tamquam in picta quadam tabella summatim repraesentat sistitque.
Latine dixeris, ineptiendi quaedam sub specie honesti vesania; ratio vivendi eommuni sensui parum accommodata; vel pro argumento, doctrina umbratica; Graeculae vanitatis nota; quam qui prae se tulerit, vocetur homo umbratilis; doctor umbraticus; homo, qui ita sese litteris abdidit, ut nibil possit ex his neque ad communem adferre fructum, neque in adspectum lucemque proferre, Cic. pro Arch. c. 6.
Cicero Lib. 2. de Oratore § 17. eiusmodi hominem etiam vocat ineptum; licet non dissimulet, hoe vocabuli in sermonis Romani consuetudine perlate patere: et de ipso vitio ita loco laudato disserit: Qui aut tempus, quo quid postulet, non videt, aut plura loquitur, aut se ostentat, aut eorum, quibuseum est, vel dignitatis, vel commodi rationem non babes, aut denique in aliquo genere aut inconcinnus, aut multus est, is ineptus dicitur. Hoc vitio cumulata est eruditissima illa Graecorum natio; itaque quod vim buius mali Graeci non vident, ne nomen quidem ei vitio imposuerunt. Ut enim quaeras omnia; quomodo Graeci ineptum appellent, non reperies. Omnium autem ineptiarum, quae sunt innumerabiles, baud scio, an ulla sit maior, quam ut illi solent quocumque in loco, quoscumque inter bomines visum est, de rebus difficillimis, aut non necessariis argutissime disputare.
* Pagani notione Latinâ erant, qui non fuerunt milites, apud Plinium, Vegetium, Suetonium, Tacitum; atque ita militibus contradistinguuntur. Hinc deorum cultores, quod, Christo non militent, forsan pagani dicti scriptoribus Ecclesiasticis: aut potius a pagis, quod templis urbium a Constantino clausis, in pagis idola sua coluerunt. Titii Manud. 135.
Nec tamen pagani vox Ecclesiasticam hanc notionem recens, aut nostrâ demum aetate suscepit; sed iam tum suo tempore Hieronymus et Orosius ita usurparunt.
Eâdem notione Ecclesiasticis scriptoribus etiam usurpantur gentiles atque ethnici; de quo utroque supra suis locis: pro quo tamen alii malunt paganos dicere; id quod longe praeferunt: Ac sane concedo quidem, elegantius vocem paganus adhiberi; nec tamen eripi potest alterum gentilis, aut cognatum ethnicus, propter inveteratum usum: utrumque enim in Ecclesia pari modo antiquum est. Cell. Antib. 163. C. P. 276.
* Panisicium, Das Backwerk, allerley Art Brots, occurrit apud Varronem et Suetonium.
* Parentare enim in genere est iusta alicui solvere, Ein Leichenbegangnist halten; item, caedem suorum ulcisci v. g. Livius L. 24. c. 21. parentandum Regi sanguine coniuratorum esse. Sic, manibus alicuius parentare, sumitur apud Florum L. 2. c. 6. n. 8. et Iustinum L. 13. c. 3. extr. Numquam, quod constat, hac speciali, quae nobis suspecta propterea est, notione usurpatur.
Atque ita similiter minus commode increbuit
* Parentatio quidem Tertullianus de Spectaculis cap. 12. habet; sed est apud illum non nisi parentanai actus i. e. sollemnis funeris efferendi caerimonia.
* Sic parentela pro cognatione, sive genere et familiâ ab eodem parente, idem dixit Capitolinus in Gordianis. Cell. C. P. 249.
Parentes apud veteres non nisi genitores sunt.
† Analogia quidem occurrit in multiformiter, quod Plinii est, et Gellii; sed sola Analogia nihil probat. Voss. de Vit. 815.
† Ioannes Miltenus in litteris, nomine Senatus Anglicani, Cromwellii Richardique ad diversos in Europa Principes et res publicas a se exaratis, et ab Io. Georg. Pritio Lips. et Francofurti 1690. in Germania primum editis et recusis, in fronte cuiusvis epistolae constantissime Parlamenti vocabulum retinet; in ipso autem contextu Latinis et elegantibus verbis fere id exprimit, et sic recte id quidem ac prudenter!
* Veteribus parochi erant dicti a)po\ tou= pare/xein h. e. praebere, quia peregrinis et hospitibus necessarium victum praebebant i. e. ligna salemque, ut Horatius ait L. 1. Sat. 5. Hinc a)nalo/gws2 dicti non nullis ita videntur Sacerdotes nostri, quod virtutem illam, filoceni/an nimirum, antiquissimi temporis ratione ita postulante ab illis Paullus requirat; vel, quod aliis videtur, panem Domini praebeant Ecclesiae. Voss. de Vit. 46. Goclen. Obs. 352.
Atque hinc etiam formatum
dicuntur; saepiusque in Eusebii Historia Ecclesiastica, atque apud alios occurrat.
* Est autem paroiki/a s. paroecia quasi sacra vicinia, sive conventus eorum, qui sunt unius aedis sacrae consortes. Voss. de Vit. 46 et 553.
* Adiectivum etiam est Philosophorum recentiorum, qui habent causam partialem s. Consansam quam opponunt Causae totali. Cicero in Partition. n. 40. barbaras has nomenclaturas it aeffert: Conficiens causa, alia est absoluta et perfecta per se; alia aliquid adinuans, et efficiendi socia quaedam. Graece Concausa dicitur s1unai/teon.
Eodem etiam censu habendum Adiect. Impartialis v. g. Quaestionem aliquam iuridicam nuttere ad impartiales, Die Acten ausvverts verschicken. Pro quo Lat. dixeris, emnem causam exterorum luris consultorum sententiae subicere; Causam iis divimendam tradere, qui extra iudicii ordinarii locum degunt, eoque propter ab omni partium studio alieni esse creduntur.
Barbare etiam ponitur pro peculiari, praecipuo, singulari, quum v. g. dicunt particulari honore ornatus est. Borrich. in Voss. 187. Cell. Antib. 74.
* Adverbium autem particulariter, non modo in Apuleio, sed etiam apud Iulium Firmicum et Augustinum occurrit: veteres pro eo, per singula eundo; per partes eundo; figillntim; separatim; singulariter; specialiter. Borrich. in Voss. 188.
* Paullulum remissionis est, et significat aliquantulum, et opponitur tw= multum v. g. pauliulum nummorum, temporis, otii:
Paullisper autem significat temporis modum, id est, brevitatem v. g. suscipe panllisper meas partes, id est, ad breve tempus, Stelle dich einmal auf eine kleine Zeit an meinen Platz. Valla L. 2. c. 48.
† Interdum tamen paullum, paullulum, parum, sumitur pro parumper et paullisper; sed minus recte: ipsi enim veteres subinde contra linguae suae a)kribeian agunt. Comicis propter metrum heic aliquid plus condonandum.
* Quae earmina quum Iambis fere constarent, factum inde est, ut iambographus notet apud non nullos huiusmodi infamium schedularum concinnatorem, Einen Pasquillanten.
* Hinc Substantivum passibilitas Die Leidenschaft; quod apud eumdem Arnobium occurrit: pro quo magis Latine dixeris, patiendi ratio ac modus, vel natura perpessioni subiecta; utrâque enim hâc notione passibilitas sumitur. Borrich. in Voss. 189.
Adverbium passibiliter i. e. eo modo, ut dolove adficiaris, Auf eine empfindliche Weist, habet Tertullianus. Fab.
ac passim invenias. Hieronymus enarrans hoc Oseae: Super capita montium sacrificabant; opponit passivam religionem austeritati religionis verae. Est et Aldbelmi de Virginitate cap. 1: Passivus lascivusque oculorum obtutus h. e. vagus, ac passim curiose omnia lustrans; ut solent libidinosi formarum aucupes, vel puellae salaciores, quae viros ubique oculis suis venantur.
Videtur autem Iulius Firmicus etiam passivam Venerem dicere pro illa, quae est pathicorum; nisi multivagam seu promiscuam malis interpretari. Voss. de Vit. 556. Borrich. Cogit. 190.
* Patiens Praesens Participii est, et sat bene notat eum, qui aliquid patitur.
Barbarum autem, nisi me omnia fallunt, est eâ notione, quâ significat eum, cui curae cordique est salus rei publicae; qui de rep. bene sentit; qui honarum in rep. partium est; qui pro bono publico stat; qui patriam cognationi praefert, et quidquid publice salutare non est, privatim alienum existimat; qui orbis divitias prae caritate patriae accipere nolit; qui pro patria non dubitat mortem oppetere, si ei sit profuturus; qui mortem pro patria contemnit; cui dulce et decorum est, pro patria mori cet. Voss. de Vit. 558. Conf. supra Compatriota.
* Participium autem Passivum pavefactus, occurrit apud Ovidium et Silium. Participia autem quaedam ab optimis auctoribus frequentantur, quorum tamen Verba non sunt in usu. Conf. infra Sect. 2. Voc. Inanimatus it. Potionatus.
Formatum autem hinc, ni fallor, est, Adiectivum
* Peccator tamen Lactantio, quem laudavit Cellarius C. P. 377, antiquior Tertullianus habet, auctore Andrea Borrichio Defectu Lexicor. 252.
Peccatrix apud eumdem Lactantium, itemque Tertullianum et Prudentium occurrit.
† Pro utroque eam adhibe periphrasin, quae argumento et notionis emphali conveniat, sicubi Latinitatem hanc Ecclesiasticam retinere, minus tibi commodum respectu loci, personarum ac temporis videatur.
Quandoquidem etiam peccare aliquando more Graecorum et Hebraeorum stricte ac determinate sumitur, et cortari significat, quemadmodum Tibullus usus est Lib. 1. Eleg. 7. v. 16. et Cornelius Severus Aetnâ v. 86. et Horatius Lib. 1. Sat. 2. v. 63. et Martialis Lib. 1. Epigr. 35. et Lactantius L. 5. cap. 19; factum hinc esse existimandum, ut mulier peccatrix in Evangelio Lucae cap. 7. pro meretrice usurpetur; ad quem locum vide Casauboni notas: Conf. etiam Grotius ad h. l.
Vossius ergo de Analogia 126. 127. et 238. Femininum pecus mavult esse Tetraptoton, carens Nominativo et Vocativo, puta in Singulari: nam in Plurali Nominativus satis frequens est v. g. apud Cic. Lib. 2. Offic. c. 3: Expertes rationis sunt equi, boves, reliquaeque pecudes. It. apud Virgil. Lib. 1. Georg. v. 78.: Pecudesque locutae infandum. Item Lib. 3. Georg. v. 368: Intereunt pecudes: stant circumfusa pruinis Corpora magna boum. It. Ecl. 2. v. 8:
Nunc etiam pecudes umbras et frigora captant.
aliud est, nisi oratio prosa et quidem numerosior. Quintil. Lib. 10. c. 1. de Platone eiusque stilo scribit, quod multum supra profam orationem, et quam pedestrem Graeci vocent, surgat.
† Formatus tamen a)nalo/gws2 est a penite, antiquo Adverbio, posito pro penitus, Ganzlich, apud Catullum de Nuptiis Mallii v. 178. ut quidem eum locum ex antiquis codicibus restituit Scaliger. Superlativus saltem penitissime occurrit apud Sidonium 4. Epist. 9.
* Penitus, a, um, Adiective, Platus; et Superlativum penitissimus v. g. penitissimum pectus i. e. intimum pectus, et penitissimi Scythae i. e. remotissimi, idem Plautus, itemque Gellius et Macrobius habent.
Sunt, qui Pensionarium apud Batavos, nuncupari malint Procuratorem Rei publicae in Hollandia et Frisia Occidentali.
* Ita etiam Latinis in usu sunt biremis, triremis, quadriremis, undeciremis.
* Perceptio autem, etiam hâc ipsâ notione, scil. pro actu cognoscendi sumptum, probatae Latinitatis est. v. g. Cicero Acad. L. 1. c. 12: Turpe est cognitioni et perceptioni adsertionem approbationemque praecurrere, Es steht ubel, einer Sache beyfallen, ehe man dieselbe recht erkannt und begriffen. Ceteroquin pro actu capiendi sumptum v. g. Perceptio frugum, Die Einnahme, satis notum videtur esse omnibus.
Perceptum, Ein klarer Satz, den man begreift, habet Cicero de Fato cap. 6: Percepta, inquiens, apoello, quae dicuntur Graece qewrh/mata
Perceptor i. e. qui aliquid percipit v. g. amator perceptorque sapientiae tuae, occurrit apud Augustinum.
Imperceptior i. e. non satis perceptus, Gellius habet l. 14. c. 1.
* Percussor i. e. homicida conductus, Ein Todeschlager, Bandite, Cicero et Suetonius: percussibilis, Durchdringend, v. g. odores percussibiles. Cael. Aurel. Tard. 4. c. 8; percussionalis i. e. quod percutitur, Das geschlagen vvird, v. g. instrumentum Musicorum percussionale, i. e. quod percussum reddit cum suavitate tinnitum, Ein Hackebrett, Cassiodorus.
Etiam membrana l. in Plur. membranae a(plw=s2 positum id notat per Metonymiam. Membranae enim, quae chartarum vice essent, Pergami repertae sunt. Vid. Plin. Lib. 21. c. 11.
* Hinc Adiectiva membranaceus et membraneus apud Plinium et Ulpianum. v. g. codices membranacei s. membranei, qui opponuntur codicibus chartaceis l. codicibus, qui ex charta consistunt: Nam chartaceus haud bonae notae vocabulum est; prout iam supra suo dictum loco.
* Ter. Hec. A. 3. Sc. 4. extr. Horsum pergunt, Sie kommen, und vvollen auf uns zu geben. Cic. Brut. Ep. 10: Pergere et pervenire aliquo, Die Reise fortsetzen, und endlich an Ort und Stelle kommen. Id. pro Planco c. 41: Viam aliquot dierum in Macedoniam perrexit, Er hat auf etliche Tage die Reise vveiter fortgesetzet bis in Macedonien herein.
Proinde vulgare istud: Pater meus perrexit Antvverpiam pro profectus est, eliminandum e Latii finibus: notat enim hoc aliud quid; idem nempe, quod pater meus iter suum Antvverpiam usque continuavit.
* Adiectivum autem pernicialis apud Livium et Plinium occurrit. Voss. de Vit. 815. Borrich. Cogit. 33.
Adiectivum perpendicularis similiter in suspectis est.
* In Mathematicorum tamen scholis utrumque, ceu vocabulum artis, tolerandum est. Voss. de Vit. 816. Borrich. Cogit. 33. Cell. Antib. 74.
Perpendiculator i. e. qui perpendiculo utitur, ut faber materiarius, caementarius, Ein Zimmermann, ein Maurer, exstat in Epitome Victoris in Hadriano; et perpendiculatus i. e.
ad perpendiculum factur, apud Marcianum Capellam. Fab.
* Apud Ciceronem aliosque veteres, iuris et fori verbum est: quo Ulpianus in primis extraordinarias iuris actiones putat contineri, ut fidei commissorum, et aliorum, quae non habent iuris ordinarii exsecutionem. Cell. C. P. 278.
Sed
Latinitati adsuetis auribus Insectator melius sonat, quam Persecutor; et Insectatio melius, quam Persecutio.
* Persecutrix tamen citra notionem Ecclesiasticam, scil. pro ea, quae hostili animo aliquem persequitur, usurpat Augustinus de consensu Evangelistarum L. 1. c. 25.
* Significatu Grammatico usurpavit Gellius L. 15. c. 13: Borrich. in Voss. 191: et opponitur tw=| Impersonaliter.
Aliter usuprat Arnobius L. 3. p. 124: nempe eâ notione, qua idem sit, ac quod ad eorum personas attinet. Nisi forte dicetis, ait, etiamsi personaliter ignoramus, qui sint Lares, qui sint Novensiles, qui Penates, esse illos tamen consensione ipsâ vindicante auctorum, et in numeris caelitum formam sui generis obtinere, Germanice, Ob vvir vuchl eigentlich nicht vvissen, vvas es mit ihren Personen fur eine Bevvandniss hat, Ob vvir vvohl von diesen Gottern eine vollkommene Erkanntniss nicht haben.
Personalis Adiectivum i. e. ad personam pertinens v. g. beneficium personale, ICtorum est, et inter eos ipsius Vipiani Leg. 63. p. §. 1. pro Socio.
* Perspiratio etiam Medicis idem subinde significat, quod transspiratio; quod tamen vocabulum posterius similiter usurpatur sine antiquitatis suffragio: quemadmodum etiam ipsum Verbum transspirare.
† Perspirare autem habet Plinius Lib. 2. c. 45. si quidem salva scriptura est.
Pro perspirabilis, Latine dixeris penetrabilis v. g. vis spiritus vasculo contenti penetrabilis.
Pro perspiratione et transspiratione periphrasin adhibeas v. g. spiritus subtilitate sua minutissimos exitus quaerens et inveniens.
Venerunt quippe non nulla Simplicia et Primitiva adeo in desuetudinem, ut nec vola, nec vestigium amplius eorum, nisi in Compositis quibusdam aut Derivatis, occurrat.
Hodie etiam omnino ita nuncupant praedia vel reditus. Voss. de Vit. 563. Borrich. Cogit. 25. Conf. supra Adiacentias.
* Ita v. g. Cic. pro Domo cap. 44: Quorsum haec cratio pertinet? non Quorsum haec oratio pertingit? It. Haec eo pertinet oratio, ut: non, eo pertingit oratio. Nepos Attic. cap. 21: Nihil reliqui feci, quod ad sanandum me pertineret: non, ad sanandum me pertingeret.
Pertingere notat usque ad aliquem se extendere. Plin. L. 11. c. 27: Veneam ab oculis pertingere ad cerebrum, peritissimi auctores tiadunt.
Perverto, Perversus, Perverse, Perversitas, bonae notae sunt. Perversio habet Tertullianus et Auctor ad Herennium.
phantasiâ per ambitionem obtenta religionis abutitur.
* Phantasia, Die Einbildungskraft, exstat apud Senecam; et phantasma i. e. imaginatio rei falsae, Eine nichtige Einbildung, apud Augustinum, item apud Plinium L. 7. Ep. 27. princ. ubi tamen alii phasmata malunt legere.
Simili enim imitatione praepostera factum fictumque a Castellione vocabulum hoc deastri; et superiori, ni fallor, demum aevo, Poetaster, Ein elender Dichter; quem cum Cicerone, poetam de plebe; cum Curtio, pessimorum carminum conditorem; cum Petronio, Poetam humillimi spiritus; cum aliis, Poetam ineptum et inconcinnum et cum Poetis versisicatorem, cui crasso vena liquore fluit, dixeris.
* Nimirum suae sunt. singulis disciplinis notiones et voces, quae Latinitatis studioso in Philosophicis et Theoologicis vel aliis sublimiorum scientiarum tractationibus non sunt repudiandae. Sunt enim artificum consuetudine firmatae. Non, inquit Iul. Scaliger, nos Philosophi versamur in foro aut in Romano comitio, sed in communi theatro sapientum sub oculis veritatis, cuius supellectilem atque apparatum non tam nitidum, quam opulentum esse decet. Conferatur heic Cicero L. i. Acad. Quaest. n. 25. it. Masenius Palaestra Orat. p. 139.
† Expediamus, age, rem omnem exemplis, ut eo incurrat magis in oculos.
Philosophi vel Latinitatis studiosissimi a consuetudine, quasi ab aestu, abripi se sinunt eo, ut res, quae secundum unam naturam dicuntur, vocent univocas potius, quam cum Cicerone res cognomines. Tanta vis est consuetudinis.
In Physica alterationem retinemus, pro qua recentiores Ciceroniani maluerunt
commutationem, quod non placet nec Scaligero, nec Goclenio, nec fortasse aliis eruditis. Commutationis enim vox generalior est, quam ut ad angustias a)lloiw/s1ews2 detorqueri debeat. Scaliger ait: Vox ALTERATIO si non Romano usu, at Analogiâ recepta Philosophorum civitate donata est.
Sunt qui pro alteratione, variationem dicant; quae vox tolerabilior est, quam commutatio.
In Theologia retineo baptismum; at interim sanctissimum lavacrum, quo utitur Scaliger, cum aliis lautioribus non repudio. Retineo etiam diabolum, daemonium, missam, Carainales, Mediatorem, fidem, Ecclesiam, simulacrum seu idolum: aliis quaedam eorum, quae in locum horum substituunt et supponunt, genium, furias, Veiovem, libum salutare seu sacrum piaculare, Sacrum Senatum, internuntium, persuasionem et confidentiam, rem publicam sacram, ut minus concinna aptave relinquens, quaedam, v. g. de astrum, sacrificium incruentum, Pontificis Rom. Purpurati, ut sim paullo liberalior, remittens.
Scintillare pro igniculos iacere, Physicis tritum et receptum usurpamus.
Praedicabile nobis in Logica est, quod alicui potest attribui, quod apium natumque est, ut dicatur de aliquo: Oratoribus praedicabile est, praedicandum, gloriandum, prae se ferendum, quae alicubi Cicero coniungit. Praedicuri Logicis est dici; Oratoribus landari.
In Logica Propositionem maiorem, ut pervulgatum, malo, quam praesumptionem, quâ voce, ex Graeca prolh/yei novata, semel usus pro illa est Cicero, modo lectio sit germana.
Circuius seu circularis probatio, Logico est prubatio in orbem facta, seu probatio mutua.
Per accidens dicit Dialecticus, pro eo, quod Perionius nitide dicit vi aliend; cui opponitur suapte vi i. e. per se: dicit item Dlaiecticus homonymias pro verborum ancipitibus et multiplicibus potestatibus, ut loquitur Cicero.
Speciem, quod Ciceronianis u(po/s1klhron, id est, subdurum videtur, pro forma dicit civitas Logica.
Perpendiculariter pro ad perpendiculum seu libellam, Geometricum est.
Porro fere proprium es tartificum seu eorum, qui artes describunt accuratius, ut disciplinae causâ aliquid novent. Id maxime convenit eis, in distributionibus, toto et partibus, generibus aut speciebus constituendis, aut aliâs, quum quid difficiles habet explicatûs. Doctrinae gratiâ, quum generale vel speciale nomen satis aptum accommodatumque proposito inveniri nequit, aliquod usitatum ad vim potestatemque latiorem extendere, vel angustioris et pressioris significationis vinculo adstringere licet:
quod quidem adeo verum est, ut ad Analogiam aliorum aliquando nova facere et inducere fas sit, licet vel cum barbarie aliqua coniuncta esse videantur. Hinc ius illud et e)cous1i/a doctorum in o)nomatopoii+/a|.
Argumentum in Logica pro eo, quod non tantum ad disputandum aut refutandum, sed etiam ad declarandum, explicondum, illustrandum, amplificandum pertimet, a. P. Ramo commodioris doctrinae gratiâ novatum est. Sic etiam finitum ipsi dicitur pro effecto finis.
In Arithmetica, melioris doctrinae gratiâ, notatio latius accipitur, quam vulgo solet, nimirum, ut rationem etiam efferendi quemlibet propositum numerum complectatur.
Ad hanc licentiam, seu potius libertatem sapientum doctorum tibi persuadendam, appono huc illud scaligeri Exerc. 297: Sufficientia rerum, sufficientia sensuum dicunt recentiores Philosophi. Quin feliciorem (id est, commodiorem) hâc barba râ dictione non invenio; eam certum est, donare civitate (Latinâ). Hâc enim auctor itate praeditum est iudicium Philosophorum, quos, nominibus fingendis et imponendis, iure communis sapientiae, aequum est, perpetuam gerere dictaturam.
Sed memineris heic etiam interdicti sapientiae: Noli amovere terminos, quos posuere patres. Neque enim adgrego me in numerum eorum, qui eruditos novatores, quantum libet acuti, subtilis et exercitati ingenii ceteroquin sint, in artiurn ac scientiarum notionibus ac terminis, quos vocamus, usitatis et vetustate contritis, probant, et adsectantur.
In Theologia sane haec commonitio valde necessaria est. Nam invenies quosdam, qui in sacris efferendis Latinae linguae lautitias ita sectantur, ut vetera omnia fastidiant: quo fit, ut a divinis sententiis longius deflectant. easque pervertant potius, quam convertant, vel saltem obscurent. Conf. infra Theologica vocabula.
Castellio rarius usurpat vocabulum angeli, pro eo adhibens genium. Sed rectius angelus retinetur, ut vox significantior, et quod genii vox apud Latinos valde ambigua est: variae enim eius sunt notiones. Confer, quae supra dicta sunt ad Vocab. Angeli. Quamvis nec detrectem eâdem etiam notione usurpare vocabulum genii, et colestem, infernum l. infernalem genium appellare, quem alii bonum et malum spiritum dicunt. Conf. infra Sect. 2. Ethnicismus in stile.
Haereseos vocem abhorrent quidam, quod apud veteres Latinos bonae rei significationem habeat. Sed etsi initio erat laudis, tamen consuetudine loquendi in vitio poni coepit, pro vitioso dogmate aut factione, quam aliquis contempto Ecclesiac Dei iudicio sibi sequendam delegerit. Itaque Theologi
nostri voce haereseos et haeretici recte ita in foro suo utuntur. Confer, quae notata supra sunt ad utrumque hoc vocabulum.
Procurare non tantum est alienam rem curare vel administrare, sed etiam suam. Itaque e)petke/yato kai\ e)po/ihs1e lu/trws1in, apud Lucam Evangelistam cap. 1. v. 68. Castellio vertit, procuravit liberationem. Sed haec versio e)/mfas1in Graecae locutionis quâ dicitur Deus populum suum invisisse et redemisse, non adsecuta videtur Goclenio.
Neque etiam heic satisfecit Humfredo, Castellio, homo liguarum peritissimus ei dictus ad l. c. p. 75. Duas, inquit Humfredus, Metaphoras invisere et redimere procurare liberationem convertit. Mihi redimendi verbum plus significare videtur, quam procurare, quum sit pretiosa Christi morte et sanguinecaptos- in libertatem adserere: ita invisendi quoque verbum, in quo incredibilis consolatio posita est, videtur emissum. At vir doctissimus aliis videtur non perspexisse penitus Castellionis mentem: nam verbum procuravit referre dicant ista duo verba e)pes1ue/yato kai\ e)poi/hs1e;; at lu/trws1in exprimere liberationem: e)pes1ke/ptesqai enim cum alio verbo iunctum non esse invisere, sed curare sive procurare l. dispicere. Excusasse ita, non absolvisse Castellionem mihi quidem videntur. Tametsi enim, quod tamen non dum mihi. persuasum est, e)pis1ke/ptesqai cum alio verbo iunctum non sit invisere; tamen stilus Biblicus et consolationis plenissima emphasis heic reclamat. Interim ipse Casstellio versionem huius loci uberius contra Bezam vindicavit in sua defensione p. 46-48. ed. 1. in 8.
Collegii vox non satis declarat naturam synagogae; quâ voce Castellio in prioribus editionibus N. T. sui usus est, at in subsequentibus editionibus, pro ea collegium substituit. Collegium enim non a colligendo, sed a lege dictum: synagoga autem para\ to\ s1una/gein, a colligendo seu congregando deducitur. Bunemanni Index Lat. p. 213.
*mes1i/ths2 usurpatum de Christo, nostro servatore et deprecatore, quâ notione Germanice recte dicitur Der Mittler, a Tertulliano et Castellione, sequester conversum est. Sed hoc nomine Graecum non declaratur satis: quia nomine meei/ths2 non tantum officium Christi, sed etiam utraque natura significatur: etsi Gal. 3. pro meti/ths2 de Mose internuntius dici possit. Interim Castellionem vocem mediator non plane abhorruisse, cognoscas ex 1 Ioh. 2: vindicavit etiam eumdem Clariss. Wolle in eo, quod posuerit sequestrum pro mediatore.
*lo/gos1 s1a/rc e)ge/neto, caro factus est, Castellio in 1. ed. Ioh. 1. v. 14. verterat corporatus est; quod tamen, teste Bunemanno l. c. p. 49. in posterioribus editionibus emendavit, proque eo caro factus est, reposuit.
Vocabulum enim caro est e)mfatiuw/taton, et plus heic significat meliusque declarat exinanitionem illam, cuius meminit Apostolus Philipp. 2. quam corpus: significatur enim illo homo mortalis et abiectus. Adde, quod versio, sermo fuit corporatus, facile aditum patefacere potest falsae eorum opinioni, qui Christum putant corpus caeleste seu aetherium in virginis uterum intulisse, sicut iudicat praeclarus quidam Theologus, cuius adscribere huc placet iudicia de eo, quod nunc agitur.
Iniquum, inquit, profecto esset, Theologis non licere, quod artium magistris, ut, quae longo usu et optimâ fide possederunt, tamquam sua retineant: ac tenendum est, ne vocabulis sollemnibus protritisque omissis, tandem etiam rerum possessione depellamur.
Item:
Arbitror, intolerandam esse audaciam, si quis ab illa nuda quidem et simplici, sed vere tamen divinâ et plenâ masculae maiestatis elocutione discedens, Propherici et Apostolici sermonis puritatem quasi fuco quodam orationis inficiat. Immo etiam eo usque me hac in re quodammodo superstitiosum haberi patiar, ut vel ipsas, si fieri posset, syllabas appendi et numerari velim, nedum ut sine necessaria ratione vocabula illa rebus Theologicis consecrata, et formulas quasdam Hebraeas, quibus nihil ullâ linguâ e)mfatikw/teron dici potest, innovari debere censesam. Tanti apud me est non modo res ipsa, sed etiam divina illa Spiritus Sancti elocutio.
Item:
Multos Hebraismos et in singulis verbis et in formulis loquendi libenter retinui: tum quia in quibusdam maxima sit Emphasis, quae nullo alio idiomate possit satis commode explicari; tum etiam, quoniam ipsi Apostoli Graece scribentes, et doctissimi quique eorum interpretes iis, tamquam gemmis quibusdam, scripta sua exornarint.
Interim tamen le/ceis2 doctissimorum virorum, qui disciplinas explicarunt et illustrarunt commentariis, asperiusculae, duriusculae, aut paullo obscuriores molliendae sunt his formulis, quae proqerapei/as2 instar esse queant: ut vulgo loquimur; ut loquuntur nostri Philosophi; ut cum Philosophis loquar; liceat mihi in argumento Philosophico cum Philosophis tantisper barbari/zein: ut loqui solemus; ut vocaut; quod vocant; ut Iocutione utar Mathematicorum; ut verbo utar Logicorum, cet.
Ita quando Scaliger verbis alietas et idemptitas utitur, addit: quibus verbis, in re tam arduâ aeque necessariis; uti mihi liceat pace Latinitatis. Idem: formaliter, ut loquuntur. Idem: calorem, quem vocant, radicalem i. e. naturalem.
Teretes aures abhorrent a Verbo coincide. Itaque sic Henr. Stephanus; Ut non
coincideret: utor nunc Latinorum Grammaticorum vocabulo, quo Graecum s1unempi/ptw imitantur.
Quin etiam interdum, si praesertim res ita ac perspicuitas sermonis in ipso verborum contextu ferat, eiusmodi dura et barbara cum melioribus et probatioribus sunt commutanda: aliquando etiam per periphrasin efferenda, ne forte a valde religiosis et delicatis auribus male audias.
Ita Latine dixeris vacuitas pro carentia; fortuitum pro casuali; in cogitationem non cadens pro incogitabili; in nostram intelligentiam cadens pro intelligibili, licet hoc notae haud deterrimae sit, occurrens nimirum apud Senecam et Macrobium.
Periphrasis melioris exempla haec sunt: Possessio hominum memoriâ antiquior pro possessione immemoriali; cogitatione aut intelligentid anticipare aliquid pro praesupponere; scire rem ex causa pro scire, propter quid est; scire rem ex effectu pro scire, quia est.
Interdum etiam Graecae voces pro barbaris aut minus Latinis adsumendae sunt, ut s1unai/tion pro concausa; a)s1ummetri/a pro impropertionalitate vel disproportionalitate; a)lo/gws2 pro irrationabiliter, quod tamen Tertullianus, Marcellinus et Hieronymus habet; e)nlo/gws2 pro rationabiliter, quod tamen apud Senecam, Hieronymum, Apuleium et alios Apuleii aequales occurrit. Adnihilari solent dicere Philosophi. Ego malim heic Graecum ou)denou=sqai, vel periphrasin ad nihilum et in nihilum recidere; quibus utitur etiam Scaliger: quamquam fas fuerit verbo adnihilare etiam uti sine proqerapei/a| i. e. praecastigatione, ut loquuntur; secus quam putat Goclenius: exstat enim apud Hieronymum.
Pro eo, quod Grammatici dicunt; heic aliquid per ellipsin subintelligendum est; Graece quidam malunt u(pakousti/on, vel cum argentea aetate, subaudiendum est.
Sed ad horrida, inepta, corrupta vocabula, offensio, fastidium et velut nausea habenda: ut sunt haecceitas, ecceitas pro differentia singulari i. e. individuum constituente, seu singularium tw=| ei)=nas2, seu singularum rerum essentia; it. quidditas, cuius eadem ratio est; physiognamus pro physiognomon; extrinseca et intrinseca causa pro exteriore et interiore. Femina est animal occasionatum dicunt Philosophi, qui barbare et loquuntur et sapiunt, pro: Animal est adfectae et interceptae perfectionis, pephrwme/non. Sic dicunt complexionatus pro eâ est corporis constitutione seu temperaturâ; collationatum pro exemplum recognitum; causatissime pro optimo iure, non sine causa gravi, gravissima de causa; organizatio pro organorum conformatio et expressio, ut Scaliger loquitur: in talibus enim usus est periphraseos; grosso modo pro
crasse seu pingui Minerva agere: qua pingues et obesi solent esse crassioris ingenii: paxumerw=s2, populariter, rudi modo agere.
Volo igitur Philosophos loqui, neque superstitiose, neque supine, neque ambitiose, neque inquinate i. e. nullâ habitâ curâ et ratione verborum.
Nolo esse eos sordidos, nec ad animi oblectationem lepores ac Veneres nimis studiose consectari. Hoc qui faciunt, res; illi vero rerum gratiam amittere solent. Etsi interim hoc maneat, ac fixum sit: In Philosophia res potius spectari, quam verba pendi.
Sunt haec ex Goclenii Observ. p. 70. seqq. desumpta; ubi tamen pro re nata et ad recentiorum observationes heic atque illic non nulla inseruimus atque adeo immutavimus.
Neque aegre ferent litterati homines, si colophonis loco heic addidero, quae Mechovius in Antiphila pag. 161. pronuntiat, huc sane apprime facientia. Ita autem ait:
† Quod Hermathene mea vocabula triplici ordine, et diverso quasi tempore proponenda esse tradit; non nego, et in ea sententia permaneo. Intelligo autem voces communes rerum; non illas, quae singulis artibus ac disciplinis sunt propriae; qualia sunt in Theologia; trinitas, incarnatio, resurrectio: in Dialecticis praedicamenta, praedicabilia cet. Illa mutare religio vetat; haec retinere necessitas iubet. Communia illa vocabula omnes oportet scire, qui Latinam linguam tenere cupiunt; propria maximam partem disciplinis suis sunt reservanda, et mature satis discuntur, ubi ad eas accesseris. Ita haecceitas, quidditas, alicubitas, immedietas, in disputando, et Prima Philosophia locum suum habent; si quis tamen pueris haec et adolescentibus ediscenda iniungat, merito dicam, non esse ei sanum sinciput. Multa sane inter ICtos, Medicos, aliosque artifices occurrunt, quae nemini nostrûm nota sunt. nec scire opus est. Praeclare Cicero: Utendum est docendi cansa verbo minus usitato: quod quidem nemo mediocriter doctus mirabitur, cogitans, in omni arte, cuius usus vulgaris communisque non sit, multam novitatem nominum esse, quum constituantur earum rerum vocabula, quae in quaque arte versentur. Itaque et Dialectici et Physici verbis utuntur iis, quae ipsi graeciae nota non sunt. Geometrae vero, Musici, Grammatici etiam, more quodam loquuntur suo, Immo ipsae Rhetorum artes, quae totae sunt forenses atque populares, verbis tamen in dicendo, quasi privatis utuntur, ac suis. Atque ut omittam has artes elegantes et ingenuas, ne opifices quidem tueri sua artificia possent, nisi vocabulis uterentur nobis
incognitis, usitatis sibi. Quin etiam agricultura, qune abbarret ab omni politiore elegantia, tamen eas res, in quibus versatur, nominibus notavit novis. Quo magis hoc Philosopho fuciendum est: ars est enim Philosophia vitae; de qua disserens arripere verba de foro non potest. Vid. Lib. 3. de finib. Ipse Orator noster Metaphysicis praeivit, dum voces huiusmodi finxit; ut Lib. 1. Ep. 7. Fam. Appietas, Lentulitas, cet. Si tamen unusquisque sibi licere putat, nova verba excogitare, quemadmodum non nulli hodie audent; cuncta antiquum chaos brevi tepetent. Conf. supra Voc. Interesse.
* Hinc pro Notate hanc phrasin, quomodo in ludis litterariis fere monent, rectius dicendum erat: Notate hanc locutionem; notate loquendi modum hunc elegantiorem; notate concinnum hunc vocabulorum nexum.
* Ita autem Cicero de Fato §. 10 p. 413: Quid? Spcratem, nonne legimus, quemadmodum notarit Zopyrus, Physiognomon, qui se profitebatur hominum mores naturasque ex corpore, oculis, vultu, fronte pernoscere? Stupidum esse Socratem dixit, et bardum, quod iugula concava non haberet: obstructas eas partes, et obturatas esse dicebat: addit etiam, mulierosum (weibersuchtig): in quo Alcibiades cachinnum dicitur sustulisse. Idem Lib. 4. Tuse. Quaest. n. 80. p. 227: Quum multa in conventu vitia collegisset in Socratem Zopyrus, qui se naturam cuiusque ex forma perspicere profitebatur, derisus est a ceteris, qui illa in Socrate vitia non agnoscerent: ab ipso autem Socrate sublevatus est, quum illa sibi vitia messe, sed ratione a se deiecta diceret.
Hinc a)nalo/gws2 pro Physiognomia, quomodo vulgo appellatur, dicendum erat Physiognomonia: Sed usui tamen potius prius concedendum putamus. Goclen. Observ. 77. Voss. de Vit. 565. Berrich. Cogit. 33.
* Quod scimus, veteribus pica est non nisi avis illa nota, quae Germanice dicitur Die Elster.
† Distinguunt tamen hodie non nulli Medicorum inter picam et malaciam; ex ingenio tamen magis, quam certa auctoritate, Unde alii aliter istam distinctionem mente concipiunt. Verum, si qua admittenda heic distinctio, Sennerto Institut. Lib. 2. Part. 3. Sect. 1. c. 4. pag. 300. col. 2. commodissimum videtur, appellare picam, quando homo, seu vir, seu mulier, vitiosa et aliena v. g. cretam, carbones cet. appetit; malaki/an vero eam appetentiam, quando praegnans non quidem alienos a natura hominis cibos, sed consuetos, appetit, verum avidius et animo impotenti, ita, ut nisi horum particeps fiat, languorem vel abortum patiatur, aut stigma infanti imprimat.
* Pilare pro pilos detrahere, Die Haare ausziehen, est apud Martialem.
† Producitur quidem ex Plin. Lib. 23. cap. 8: sed Gronovius ad h. l. tradit, Plinium numquam dixisse pinguedinem, et, ubi vulgo id vocabulum legatur, in melioribus libris pinguitudinem esse.
* Perottus autem ad 6. Epigr. Martial. miratur, Servium scripsisse, to\ pinguedo prorsus non esse Latinum, quum eo doctissimi viri usi sint: utuntur autem eo Eutyches Lib. 1. de Disc. Coniug. p. 2155. et Sidenius L. 2. Ep. 2.
* Pinnaculum autem a pinna formatum videtur, ut cenacuium a cena, et tabernaculum a taberna.
Pandectis, Nonius et Hieronymus: optimus quisque veterum pro eo habet, piscatus Fab. Thes.
† Formatum ad modum hemisphaerii i. e. dimidiae sphaerae, Halbe Kugel, quod probae notae est, et apud Varronem occurrit.
* Plasma quidem occurrit etiam apud Perflum et Quintilianum; at longe aliâ notione: nempe pro sorbitiuncula, quâ coluebantur fauces, ne raucitate asperae vocem corrumperent. Vid. Casaubonum ad Pers. Sat. 1. v. 17.
* Adiectivum plausibilis optimae notae est, agnoscens auctoritatem Ciceronis, Senecae, Quintiliani.
dixeris cum Sallustio B. Iug. c. 103. licentiâ rerum agendarum instructus; cum Cicer. Lib. 1. attic. Ep. 16. legatus cum auctoritate; vel cum aliis; mandatis instructus libere agendi.
Prudentius in Romano v. 485. habet pleurisis.
Rectuius pro utroque dixeris cum Vitruvio pleuritis, qui ita retinuit Graecum h( pleuri=tis2, a pleura\ latus; vel cum Horatio, lateris dolor; vel cum Plinio, lateralis morbus. Voss. de Vit. 568. Borrich. Cogit. 33.
Inde dies paenitentialis, Der Busstag, quem vulgo dicunt, ex liguae Latinae genio nuncupatur supplicatio vel dies supplicationum; et praeeunte Livio Lib. 10. c. 23. sollemnes vel publicae supplicationes calamitatum publicarum averruncandarum causâ decretae. Cicero, supplicationem decernere; Caesar,supplicationem indicere, Einen Bet- oder Busstag, oder auch ein Dankfest anordnen.
* Poetris, idis, quod idem significat, Vossio l. c. perperam suspectum: habet enim Persius in Prooem.
* Primitivum eius est pompa i. e. apparatus cum ostentatione, cuiusmodi in triumpho est, aut in sacris, aut in funere; quod aureae aetatis est. Hinc autem sequioris aevi scriptores
formarunt Nomina, Verba et Adverbia. v. g. praeter hoc ipsum verbum, quod Sedulio tribuimus, etiam Compositum expompare i. e. dehonestare, Augustinus; Participium pompatus, et speciatim eius Comparativus pompatior, Prachtig, prachtiger, Tertillianus; pompabilis et pompaliter i. e. instar pompae, Trebellius Pollio; pompalitas, Die Pracht, Priscianus; pompaticus, Apuleius, Tertullianus et Hieronymus; pomposus i. e. splendidus, magnificus, et Adverbium pompose i. e. splendide, magnifice, Sidonius Apollinaris; depompatio, Die Beranbung der Pracht, Hieronymus; pompolentus, Schwulstig, hochtrabend, quod Q. Ciceroni est pompare (i. e. fastûs) plenus, scriptores non nulli plebeii aetatis figlinae. Voss. de Vit. 570. Cell. Antib. 75. C. P. 315. seq.
* Est enim pomum generale nomen, et significat Allerhand Obst, adeo, ut omne nucum genus eâ etiam appellatione contineatur, secundum Paullum ICtum Lege 105. Dig. de Verb. Signific. Atque hinc Plinius Mai. etiam nuces appellavit poma Lib. 15. cap. 22; et mora, Maulberen, ibidem cap. 24. similiter pomorum nomine veniunt.
† Servius quidem in Eclog. 2. Virgilii: Nucleus, inquit, generaliter dicuntur omnia tecta corio duriore, ut avellanae, amygdalum, iuglandes, costaneae; sicut contra dicuntur poma omnia molliora, ut cerasa, mala, pruna, pira, mespila: sed quod de pomis Servius; alii ad mala rectius referunt: pomorum enim nomen generaliter accipiunt, et vel ipsos nucleos eorumque species eo contineri adfirmant. Vide Macrob. Lib. 2. Saturnal. cap. 15. De piris Augustinus dixit L. 2. Confess. c. 4: Erat pirus in vicinia, pomis onusta. Fab. Thes. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 13. seqq. Valla L. 4. c. 28.
* Adiectivum autem ponderosus probae notae est, quamvis fere sensu proprio, vix translato veteres usurpant. v. g. spica ponderofior, Eine schwere Achre; ponderosissimum semen; ponderosissima vis; epistola ponderosa, Ein. dicker, schwerer Brief, darinnen viel geschrieben steht.
etiam in Pseudo-Ovidio, et in tritis his versiculis, satis quidem barbaris, quum praesertim prima etiam syllaba in tw=| civitatem contra veterum usum producatur:
Dat Galenus opes; dat lustinianus honores;
Pontificat Moses cum sacco per civitatem.
Latine dixeris, Pontificem esse; Pontisicem agere; Pontificatum gerere; Pontificalem dignitatem sustinere. Voss. de Vit. 751.
* Populositas, Die Vielheit, die Menge, v. g. populositas deorum summa; Argus luminum populositate consaeptus, Arnobio placuit et Fulgentio. Borrich. in Voss. 197. Cell. Antib. 127. C. P. 152.
* Primitivum eius eius Pori, po/roi, Die Schweisslocher, vocabulum Graecum Medicorum est, cuius hâc quidem notione, apud Latinos nulla adsunt vestigia: celso quidem Latine dicuntur Praefat. Lib. 1. invisibilia foramina; aliis autem, meatus cuticulares, per quos sudor emittitur.
Pro Pori operiuntur, quod vulgo in foro Medicorum obtinet, Celsus L. 3. c. 17: dicit: Summa cutis relaxatur.
Porus, i, ab Hadriano Iunio in Nomenclatore suo p. 363. tribuitur Plinio; sed notione lapidis cuiusdam arenosi, et facile friabilit, alioquin asperi et inaequalis, qui Graece dicitur pw=ros2, alioque nomine tophus . tofus, Der Tofstein. Cell. Antib. 75. C. P. 362.
Pori, die Schweisslocher, vix agnoscunt Singularem.
* Pari modo Cassiodorus machinam, quam vulgo globum caelestem vocamus, appellavit Lib. 1. Ep. 45. caelum gestabile. Cell. Antib. 75.
naturali superadditur, philosophorum est; ceterum barbarum, eo etiam sensu, quo usurpatur pro adfirmativo et apud Philosophos Latinos negativo et privativo (quae et ipsa philosophica sunt) opponitur.
† Frustra heic Andr. Borrichius Vind. L. L. 150. obvertit Gellii auctoritatem Lib. 10. cap. 4: Ex Nigidii sententia nomina non positiva esse, sed naturalia. Ille enim alio usurpavit sensu: cui est aliquid notionis impositum ab hominibus, seu, ut Aristoteles ait, s1hmantiko\n kata\ s1unqh/khn.
* Eâ notione, quâ Comparativo Gradui opponitur, Grammaticorum est. Vide Isidor. Lib. 1. c. 6. Cell. Antib. 75.
* Pro situ loci et eo positu, qui aliquâ rerum collocatione et structurâ continetur, occurrit apud Celsum Praefat. Lib. 1. et Gellium L. 14. c. 1. v. g. positura ligni; positura stellarm.
Pro dispositione, Die Eintheilung, die Einrichtung, apud Lucretium L. 2. v. 1017: Positura discrepant res i. e. disponsitione.
* Ita nimirum Celtae, Belgae, Hispani, Galli et Itali cursus publicos appellant, a positis certo loco equis, quibus veredarii (die Postilions) maxima celerrime itinera conficiunt. Vid. Vossii Etymol. in Veredus p. 548. Eiusd. de Vit. 572.
Celer vel cursor extra ordinem vocari possit Eine Stafette. Nimirum Celeret dicti sunt illi equites a Romulo ex omni multitudine lecti, trecenti numero, nomen nacti a Calere, Remi interfectore, qui a Tarquinio Prisco ad sexcentorum numerum aucti fuerunt. Vide Livium Lib. 1. cap. 16. et 36. et Festum in hâc voce. Tribunus autem Celerum, qui his praefectus erat, describitur a Pomponio Lege 2. §. 15. de Origine Iuris.
In p. 50. T. 1. L. 1. §. 1. res cursoria, res vehicularis, notat Das Postvvesen. Lactantio de Morte Persec. c. 24. equi publici; Aurel. Vict. L. 3 iumenta publica; Martiali L. 14. Epigr. 86. veredi, Cassiodoro Ep. 5. cursuales equi, sunt Die Postpferde.
et Epistolicarum Dominicalium, vocabulum Ecclesiasticum medii aevi.
† Compositum ex post et illa, quia doctores, qui sua discipulis dictarent, idemptidem in ore habebant, post illa, puta, ad haec vel ista auctoris verba adscribite; vel quia Patrum sacras meditationes post illa, quae Christus in textu dicit, excerpserunt; vel quia post illa verba pericopae Evangelicae et Epistolicae sermones quosdam in Ecclesia praelegendos ordinarunt.
Hinc sequitur, minus recte dici postilla, lae, quum dicendum potius sit postilla, postillorum. Interim apud scriptores recentioris aevi prior declinandi modus in Singulari sere ubique adhibetur.
Postillator in Ecclesia erat, qui eiusmodi postillam ad textum interpunxerat. Schmidii Lex. Eccl. 236. seq. Voss. de Vit. 573. Borrich. Cogit. 33.
* Apud veteres hoc verbum non nisi intransitive sumitur, significans valde l. largiter bibere v. g. Cic. totos dies potare, Ganze Tage sitzen, und sauffen. Goclen. Controv. 93. Voss. de Vit. 159. Borrich. Cogit. 33. Cell. Antib. 207.
Alii etiam heic substituunt potionare aliquem. Sed et huius verbi tenuis admodum datur auctoritas. Conferatur Parte Etym. Sect. 2. Potionatus.
Eius censûs etiam est potestative id est, per modum potestatis seu virtutis, Vermoge derienigen Freyheit, nach welcher man
wohl etwas thun darf, occurrens apud scriptores medii aevi.
* Adiectivum autem potentialis, unde Lexica Adverbium potentialiter fere deducunt, apud quern omnino exstet, id vero scimus una cum ignarissimis. Voss. de Vit. 816. Ol. Borrich. Cogit. 33. Andr. Borrich. Defect. Lexic. 276.
* Practicus Adiectivum origine Graecum est, id notans, quod usu et actione continetur, et stw=| qewrhtiko\s2, theorecticus opponitur. Utitur autem eo Quintilianus, et alii.
* Hinc bonus practicus vulgo et perperam dicitur: Latine dixeris homo non modo iuris scientissimus, sed etiam formularum ac forensis usûs callentissimus; vel pro argumento, qui in arte Medica multa temporis diuturniore usu, variisque experimentis didicit.
Cicero L. 1. de Orat. c. 59. uno verbo eiusmodi hominem non practicum vocat; sed pragmaticum, qualem tamquam in causis iuris peritum habeant ministrum disertissimi homines.
Idem Cicero etiam dicit, usu peritus; in causis versatus; cuius ad scientiam magnus usus accessit; usu atque exercitatione praeditus; rerum varietate atque usu ipso perdoctus; in rebus atque usu versatus; multarum rerum usum habens, cet. Plinius Lib. 2. Ep. 9. vir disertus, atque in agendis causis exercitatus.
† In praebenda, subauditur pars l. portio. Praebendae enim primitus dictae sunt cibi ac potûs portiones diurnae, quae Monachis, Canonicis, aliisque quibusvis dari debebant ac praeberi. Hoc nomen tandem mansit in Canonicorum et aliorum
clericorum beneficiis. Dimissâ enim domicilii mensaeque communione, reditus, commoda ac proventus atque adeo ipsa praedia Ecclesiae diviserunt in portiones, quas praebendas appellarunt.
* Verbum autem praecavere, eiusque Supinum praecautum, bonae notae est.
* Praecedentia Lat. non nisi Neutrum Plurale est Praesentis Participii a Verbo praecedo.
* Pro decessore i. e. pro eo, in cuius locum successimus, in cuius locum suffecti sumus, occurrit apud Hieronymum et Rufinum. Fab.
* Gellio enim, qui Lib. 6. cap. 2. id vocabuli usurpat, significat casum praecipitem. Lapidem, inquit, cylindrum si per spatia terrae prona atque deruta iacias, causam quidem ei et initium praecipitantiae feceris: mox tamen ille praeceps volvitur.
Praecipitantia, Latinis Neutrum Plurale est Praesentis Participii.
* Opponitur enim Adverbiis plane, perfecte, copiose, verbosius, et significat Germanice, Kura und gut, mit wenigen Worten.
Praecise dicere, aut Scioppius Infam. Fam. 92. Ciceroni significat, non plenâ eratione aliquid efferre, sed verbis non multis, velut amputatis ac subintellectis, ut sit concise, compendiose, et e(lleiptikw)s2 ut aliquid defit,
quod supplendum veniat. Sic Gellius: obscure atque praecise dictum. Cicero ad Attic. L. 8. Ep. 4. Numquam cuiquam tam praecise negavi, quam hic mihi plane sine ulla exceptione praecidit, So kurz und rund hab ichs noch nie einem abgeschlagen: nam praecise negare heic idem erat quod breviter, a(poto/mws2, sine ulla exceptione. Idem Lib. 2. de Nat. Deor. cap. 29: Sed id praecise dicitur: - - plene autem et perfecte sic dici existimato. Cell. Antib. 207. C. P. 381.
* Praedatrix, tricis, unde formatum videtur, occurrit apud Statium 1. Silv. 5. v. 22. Praedaticius i. e. ex praeda confectus v. g. pecunia praedaticia, habet Gellius Lib. 13. cap. 24.
* Praedestinare, autem, Vorersehen, vorherbestimmen, Livius Lib. 45. cap. 40. habet.
Pro docere, vel publice exponere verbum Dei, vehementer barbare dicitur: quemadmodum etiam praedicatio pro
contione sacra; nam praedicatio Latinis est vel vox praeconis, vel laudatio.
* Praedicator tamen pro verbi divini Praecone, exstat apud Tertullianum adv. Marc. L. 4. c. 8: veteribus autem Latinis eum notat, qui diserte aliquid dicit vel laudat. Cic. L. 2. Ep. 13: Quamquam et Pompeio plurimum, te quidem ipso praedicatore ac teste, debebam.
Latine heic dixeris: Ecclesiae, Populi, Principis a contionibus sacris; Orator Ecclesiasticus, divinus, sacer; etc. Praece Evangelii vel Evangelicus; Praeco sacer, divinus; disciplinae caelestis, oraculorum Dei, Scripturae S. Interpres, doctor etc. Verbi divini minister: item Verba facere pro sacris rostris, ad populum, apud populum, in Ecclesia, in aede sacra, e vel de suggestu seu suggesto; Sacram contionem, orationem, sermonem habere; Agere ecclesiasten; Adscendere in contionem, in rostra sacra etc.
* Verbum praceminere, tribuitur Tacito Annali 12. cap. 12. extr. et Augustino Confess. L. 6. c. 9. si lectio utrobique vera est.
† In Iustino autem, ex quo non nulli probant, meliores libri habent praefectorum, non praefatorum.
Qui in subsidium vocant Quintilianum L. 8. c. 3. dicentem, in praefata videmur incidere, pravo loco nituntur: quod Pithoeus et Turnebus observarunt; et Ulricus Obrechtus, qui ex MSS. Quintilianum correxit, in praefanda edidit, quod illi etiam suaserant, id est, in obscena, cum honoris praefatione dicenda, in quibus honorem praefamur, in quibus honos praefandus est. Die wir mit Respect zu melden aufs Taper bringen.
* Praefatus apud optimum quemque active significat, Einen, der da vorher geredet hat, Cell. Antib. 75. C. P. 363. Borrich. Vind. 187. Maior de varianda Orat. 456.
aetatis est; ut legitur in Inscriptione tempore Valentis et Valentiniani Iunioris, A A. PRAEFECTOR PER HISPANIAS: veteres constanter habent, praefectus.
* Essictum est ad Analogiam tou= postbabere; quod probae notae est. Praehibere, autem i e. praebere occurrit in Plauto.
Pro vulgari minusque Latina notione, quâ significat Ein Vorurtheil, dic cum Cic. Lib. 1. Nat. Deor. cap. 15. praeiudicata opinio; vel cum Quintil. Lib. 2. cap. 17. praesumpta opinio; vel cum aliis, praecepta animo opinio.
* Est tamen interdum, ubi hoc praeiudicii vocabulo, vulgari notione accepto, malim uti. Ita v. g. magis perspicue et concise dicitur: Usus probat, nullos mortalium magis praeiudiciis laborave, quam qui omnia praeiudicia exuenda esse contendunt.
† Sunt etiam coenobiorum Antistites, cuibus hoc nomen peculiari quâdam ratione convenit; ubi quidem sollicitius retineatur, ne offundamus tenebras fulgenti dignitati.
* Praelatus, apud Latinos non nisi Participium Passivum Praeteritf est a praefero.
† Qui emendant per proloquium, nempe isti errant: id enim veteribus significat axioma luce sua radians; quod animum legentis ilico ferit; sententia, in qua nihil desideratnr, interprete Varrone apud Gellium Lib. 16. cap. 8.
* Verbum autem Praemeditor, Auctor ad Hereynium; et praemeditatio ipse Cicero habet.
* Suetonius Tit. cap. 7. habet quidem hoc verbum; sed non nisi notione intransitivâ, idemque illi est, quod lucrori, praedam s. quaestum facere, praemia aucupari, pacisci, accipere. Goclen. Obs. 63. Legunt quidem alii in hoc Suetonii loco Praedari pro Praemiari: at meliores tamen codd. huic nostro vocabulo favent.
† Hinc praemiator; quod tamen designat nocturnum praedonem in Naevio apud Nonium cap. 2. n. 629: quemadmodum apud Tibullum Lib. 1. Eleg. 2. v. 25. per praemia nihil aliud, quam praeda intelligitur. Haec enim notio prima et propria videtur praemii esse. Hinc ad honores translata vox, qui habentur viro strenuo pro navata reip. opera: item ad eas pecunias, quae praeter stipendia militi a missione solvebantur: nec vero dubium, quin eam ob causam praemiater etiam remuneratorem significet; id enim notionis superest in Feminino praemiatrix apud Ammianum L. 14. c. 39.
et Ovidius Metamorph. Lib. 15. v. 804. praemonitus, ûs, Eine vorgangige Erinnetrung.
* Verbum praemoneo ipsius Ciceronis; praemonitor autem, Ein Verwarner, Apuleii est. Borrich. in Voss. 202.
* Verbum praenomine, Einenn Vornabmern geben, exstat in Epitome de Nomin, ratione, quam vulgo Val. Maximo adscribunt.
* Praeparatura et praeparator Tertullianus habet praeparatorius i. e. ad praeparationem spectans, Ulpiano tribuitur.
Ceterum ut Ecclesiastici scriptores Praepositum simpliciter dixere pro Praeposito Ecclcsiae aut monasterii; Praepositus autem more veterum denotat non nisi Praefectum militum, Einen Officier: sic iidem et praeposituram pro ipso munere ac dignitate eius, Amt und Wurde eines Probsts, usurparunt.
Pro praepositura, quatenus notionis est generalioris et veteribus usitatae, elegantius dixeris praefectura; quod tamen cave usurpes pro praepositura sensu Ecclesiastico sumptâ: huic enim dignitati convenire speciatim non potest. Voss. de Vit. 576.
† Natum autem videtur ex praesertim et in primis, praeposterâ imitatione saniorum prae ceteris, prae omnibus.
Auctores classici habent in primis, cum primis, praesertim, maxime, praecipue, potissimum; quamlibet haec ipsa eiusdem valoris non usquequaque sint. Conf.
Praecipue, infra in Sect. post. huius partis. Ganth. Lat. Rest. 460. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 266. Cell. Antib. 76. C. P. 363.
Pro praeputiare magis Latine dixeris cum Castellione, praeputium circumcidere; et cum Gem,mae Vocabulario, praeputium adimere. Pro praeputiari dixeris, cum Iuvenale praeputium ponere; eum aliis verpum fieri. Verpus enim inter alia etiam notat recutitum, Einen, der teschnitten ist, Voss. de Vit. 753.
* Praeputatio, Die Bebaltung der Vorhaut; et impraeputiatus, pro volde l. penitus praeputiatus, Einer der recbt bescbnitten ist, spud Tertullianum occurrunt.
* Est enim nihil aliud veteribus, quam quod alias vocant praesensionem rerum futurarum, Die sich vorber schon bey uns geauserte Empfindung eines Dinges, das Schwanen; quod Ovidio aliisque etiam praesagium nuncupatur. Sciopp. in Stradam 99.
† Lexica quaedam pro eo etiam Quintilianum citant et Plinium. Verum in Quintiliani loco est, repraesentat, non praesentat: in Plinio Maiore legitur quidem, praesentantibus; sed in margine varians lectio notatur, repraesentantibus.
* Cicero, et veteres reliqui omnes scriptores probatiores non nisi Compositum repraesentare agnoscunt. Cell. Antib. 128. C. P. 226.
Atque hinc intelligitur, parum Latinas esse locutiones
1. Praesentare alicui munus s officium, Einem ein Ammt anbietben: pro quo Lat. dixeris, Honores alicui l. ad aliquem deferre.
2. Praesentare alicuis sua officia, Einem seine Dienste anbietben: Latini pro eo, deferre alicui et ad aliquem suum officium. Cic. Universum studium meum et benevolentiam ad te defere. Illi voluntatem taam per litteras detulit. Quidquid possum, ad hanc rem
conficien tibi polliceor et defero. Omnem ei suam auctoritatem ad hoc negotium conficiendum detulit. Schor. Phras. ad Voc. Offerre et Deferre.
* Significat autem vereribus non nisi eum, qui provincine vel populo praeest, sive sit deus, sive homo, Einen Schutzgett, einen Landpfleger, einen Gouverneur. Ita dicebant: dii, praesides et custodes buius rei publicae; ita Plirius Bithyniae erat Praeses, cuius exstant ad Traianum Imp. epistolae, quas illinc exravit.
Latine dixeris, praesidere publice disputanti; praesidere iudicio; praesidere Illustri Collegio; disputationem publice instituere praesidente boc vel illo; non praeside boc vel illo. Conf. Parei Lexic. Crit. pag. 973.
* Verbum autem praesidere utrobique obtinet. Praeterquam enim quod recte dicitur praesidere disputanti, iudicio, cet. notat etiam idem, quod Praesidem provinciae esse, v. g. praesdere provinciae; quamvis Tacitus Annal. 12. c. 29. etiam cum Accusativo dicat praesidere provinciam; Cic. in Phil. 13. c. 9: Testor omnes deos, qui huic urbi praesident. Immo etiam Tertullianus aliquoties praesidens pro praeside, Einem Stadtbalter, usurpat. Borrich. in Voss. 204. Sciopp. de Stil. Hist. 190.
Aur. Victor, et Arnobius: satius dixeris pro eo, Praesidis potestas, munus, gubernatio, dignitas. Borrich. in Voss. 203.
* Etiam suppono hâc notione barbarum est; quo de infra suo loco.
* Veteribus enim significat
1. Praetexere, Vorschutzen, vorwenden, v. g. Iustin. causas belli praetendere; Plin. Iun. suae desidiae praetendere alienam, Die Nachlassigkeit von sich abzulehnen suchen, und auf einen andern schieben.
2. Custodire limites v. g. Virg. segeti praetendere saepem; morti praetendere muros; Tacit, quidquid castrorum Armeniis praetenditur.
Ita etiam perperam dicitur praetendens pro aemulo regni s. eo, qui regni fases fibi deberi frustra contendit, Einem Cron-Praetendenten; et praetensio pro postulato seu postulatione.
* Naturalis et naturaliter, ipse Cicero habet.
Passim, inquit Vossius de Vit. 159, nunc legas pransus sum pro prandi: item cenatus sum pro cenavi. Sed pransus aut cenatus sum, non dicitur; verum prandi tecum, cenavi apud patrem: pransus paullum obambulo, cenatus litteras accepi; quod idem est, atque a prandio, et post cenam. Conf. Vossii Lib. 3. Analog. cap. 21.
† Defendere quidem studet pransus sum pro prandi, Scioppius Animadverf. in Voss.
1. Ex Analogia, quod Cicero et Plautus dicunt, iuratus sum pro iuravi;
2. Ex Livio, qui dixerit: quum pransi essent i. e. qunm prandissent.
Sed
1. Analogia, destituta bonorum scriptorum testimoniis, vix hilum valet: nam Latinitas, et cuiusvis linguae indoles usu et auctoritate magis, quam ratione constat. Deinde iuratus sum, meo quidem iudicio, ap. Ciceronem et alios veteres non usurpatur pro iuravi, sed pro sacramento obstrictus sum, Germ. Ich bin beeidiget worden, ich bin in Eid und Pflicht genommen worden.
2. Livius non dicit quum pransi essent; sed ita: Scipio tesseram vesperi per castra dedit, ut ante lucem viri equique curati et pransi essent. Heic, ait Borricbius Defens. Voss. p. 279. seqq. to\ pransi essent nequaquam significat prandissent, quemadmodum id per se, et ex adiecto Passivo, curati essent, patet. Pransus et cenatus Nomina potius sunt passivam significationem habentia quam Verba. Et quamvis Vossio ac Borrichie refragetur Varro ap. Gellium L. 2. c. 25; tamen a Vossii sententia discedere non magnopere ausim. Quemadmodumenim Varro saepe hallucinatur; ita et heic Nomina pransus, cenatus, potus, cum Verbo Substantivo constructa, venditar pro Praeteritis Activis facile potuit.
* Veteres non nisi depravare; uti et depravatio, depravatus ac depravate. Indepravatus, Unverfalscbt, habet Seneca. Voss. de Vit. 753.
Pravus, prave, pravitas, quae bonae notae sunt, praeter haec ipsa modo dicta habent Composita elt Derivata nulla alia.
antiqua quaedam inscriptio apud Dempsterum, magnates.
* In titulorum tamen sollemniori pompâ vocabulum, quantumvis minus Latinum, cave, ne expungas, v. g. Primas regni, Statuum provincinlium Primas. Conf. Sect. 2. Magnates.
* Ipsa dignitas apud Cassiodorum Primiceriatus vocatur.
† Primicerius vero inde dictus est, quia eius nomen loco primo in ceratis tabulis i. e. rationibus et epistolis, poneretur. Voss. de Vit. 579. Cell. Antib. 77. C. P. 316.
Dixeris etiam pro eo, ius primogeniti: nam primogenitus non tantum Ecclesiasticorum scriptorum est, sed etiam ipsius Palladii ex aevo argenteo; quo de infra Sect. 2. suo loco.
Adverbium hinc formatum primordialiter occurrit apud Claud. Mamertinum et Augustinum Lib. 3. de Trin. c. 9. Latini substituunt pro argumento, initio; ratione originis; secundurs suam originem; in primordiis. Cellar. Antib. 78. C. P. 316.
* Veteribus notat dominium, imperium, v. g. principatum alicui dare; defere alicui principatum; pener ipsum est principatus; tenere principatum.
* Pro offico Principis; mere Principis; ut Principem decet, habet Plinius Panegyr. cap. 47.
Adiectivum Principalis, bonae notae est, et ap. Livium et Fabium legitur. Voss. Part. Orat. 4. 1. 49.
† Qui citant pro illo ex Lib. 7. ad Att. verba Ciceronis: Illud private non adscribis, et tibi gratias agit; sciant, ex vetusto codice legendum esse: Id, puto, non adscribis. Nec dubitandum, quin locus sit corruptus.
Latini agnoscunt non nisi privatim. Cic. de Invent. Lib. 1. c. 4: Eloquentiâ et privatim et publice perverse abutuntur. Id. 5. de Fin. cap. 20: Privatim aliquid gerere, Etwas fur sich selbst vorbaben, obne iemandes Zuthum. Id. pro Roscio c. 39: Mandare ram aliquam alicui privatim, Einem eine Sache ganz ins besondere auftragen. Voss. de Vit. 106.
Hinc formatum Participium
Rectius ergo dixeris pro facere probam alicuius rei, Die Probe wovon machen: documentum edere, specimen edere, experimentum facere, experimento aliquid comperire; prima tirocinia sub aliquo
ponere, Die erste Probe unter iemanden machen.
* Probamentum pro eo usurpat Marcianus Capella, Rufinus, Codex Theodosianus. Borrich in Voss. 206.
Neque etiam verbum
† Goclenius Obs. 199. heic obstat, in subsidium vocans Columellae locum; quem tamen, qui eius mos est, non ita indicavit, ut inveniti commode possit. Interim forte hic Columellae locus, sicubi reperiatur, quemadmodum reliqua loca, quae Fabri Thesaurus stabiliendi huius significatûs ergo allegat, eam notionem, quam debebant, non necessario inferunt. Commode enim explicari possunt significatu vel approbandi, vel demonstrandi, sed argumentando planum faciendi; utpote quas notiones hoc verbum apud veteres sustinet.
* Atque hinc sane timide usurpem Probere aliquem, pro Periculum alicuisu facere, Einen auf die Probe stellen: it. Probare aurum, Probare pennam, pro Experimento capto cognoscere auri praestantiam, pennae praestantiam, Germ. Das Gold probiren, die Feder probiren.
Ceterum est, quamquam in dissimili negotio, nempe pro militum procedendi exercitio, Marchiren, apud Iulium Capitolinum et Vegetium. Borrich. in Voss. 206.
Ciceroni, et veteribus aliis fignificat ulteriorem progressum, Den weitern Fortzug, das vveitere Fortziehen, das vveitere Fortgeben. Cic. p. Leg. Man. c. 9: A militibus reditus magis maturus, quam processio longior quaerebatur.
Pro Rocessionem facere, Latine dixeris Sollemnes pompas ducere, in supplicationem et pompam procedere. Niss. de Ortu et Occasu L. L 280.
* Processus veteribus notat idem, quod progressus, incrementum. v. g. Cic. Gradus et quasi processus dicendi vel in dicendo.
Hinc explodendae locutiones bbarbarae: Processum perdere l. amittere: pro quo Lat.
causa cadere, causam amittere, perdere litem; cui opponitur obtinere litem contra aliquem. It. Processum alicui facere l. intentare, p. q. Lat. intendere alicui litem, dicam alicui impingere, intendere alicui actionem. It. Processus criminalis, p. q. Lat. iudicium l. quaestio rei capitalis, causa capitis, disceptatio capitis, quaestio capitis, iudicium capitis. It. Processus iniuriarum, Ein Iniurien- Process, p. q. Lat. actio iniuriarum, Ter. Pherm. A. 2. Sc. 1. dica iniuriarum. De fama dimicare, Einen Iniurien- Process fuhren. Dicere alicui dien propter iniurias, Einen Iniuriarum belangen. It. Ulteriores processus facere, p. q. Lat. Ius suum persequi: pro quo perperam multi etiam dicunt prosequi ius suum.
* Neque Adiectivum prodigalis et Adverbium prodigaliter, veteribus nota sunt, qui dicunt prodigus, it.prodige1. effuse, large effuseque. Voss. de Vit. 817. Berrich. Cogit. 34. Cell. Antib. 77. 78. Christ. Falsterus Supplem. L. L. 283.
* A prodere, Verrathen, formarunt veteres non nisi proditer et preditio; Lactantius et prudentius proditrix. Nusquam apparet Adiectivum preditorius, unde sit Adverbium hoc proditorie. Voss. de Vit. 818. Borrich. Cogit. 34.
* Professor autem pro doctore publico, est apud Suetonium et Quintilianum. Hinc Adiectivum professorius, lehrend v. g. Tac. Annali 13. c. 14. n. 5. professoria lingua, quâ Senecae cloquentiae disciplinam notavit Agrippina.
Professio veteribus est
1. Ipse actus publice profitendi et prae se ferendi aliquid v. g. Cic. L. 16. Fam. Ep. 23. professione nen egere.
2. Census Passive sumptus, Wenn man sich schatzen lasset v. g. Cic. pro Arch. c. 4: lis tabulis est professus, quae solde ex illa professione obtinent publicarum tabularum aucteritatem.
3. Ars, secta et societas, quam quisque sequitur et profitetur v. g. Cic. de Orat. L. 1. c. 6: Vis oratoris professioque ipsa ben dicendi Seneca Ep. 5: Ab ea professione dissimilitudo separat. Lampridius Heliogab. c. 20: Promoturus ultimae professionis homines.
* Magis repudianda sunt, ac barbara Adverbium proficue i. e. utiliter; Substantivum Proficuitas i. e. utilitas; et Adiectivum improficuns i. e. inutilis, quo Possevinus usus est, ea propter a Scioppio notatus, de Stil. Hist. 190. et 230. Vide etiam Vess. de Vit. 581. et 818. Rorrich. Cogit. 314 Cell. Antib. 79. C. P. 316.
* Prognosticatie eivedem commatis: veteres id exprimunt per prognwtiko\n, prognesticum, praedictionem, divinationem, praesagitionem. Voss. de Vit. 755.
* Formatum est a proiectus, quod probae notae est, idem significans, quod extensus proclivis v. g. Cic. proiectum brachium, Ein ausgereckter Arm; proiecta atque effrenata cupiditas, h. e. impudens et proterva; Tacit. proiectissima ad hbidinem gens.
† Nec probandus fons, unde hoc verbum venit, nempe Adiectivum prolificus, nisi quod Medici hodie id valde frequentent, quando v. g. dicunt de semine prolifico.
Romani veteres pro eo habent fecundus; speciatim autem Plinius fetificus; Graeci paidago/nos2. Voss. de Vit. 79. Borrich. Cogit. 34. Stephan. de Latin. Mer. Susp. 196.
* Veteres nmon dixerunt v. g. epistola prolixa, oratio prolixa; sed epistola longa, pluribus verbis scripta, verbosa, cet. lis enim prolixus idem fuit, ac liberalis, largus v. g. prolixa beneficaque natura; animo liberali prolixoque aliquid facere; prolixa nostra in te voluntas; promittere prolixe i. e. liberaliter; prolixe aliquem accipere i. e. laute et large, Gifan. Observ. L. L. Cell. Antib. 208. C. P. 250. Schor. in Phras. Crauser. Scintill. Tullian. n. 14.
Hinc minus belle dicitur, Nimis prelixus est in bac re: pro quo dixeris Latine, Multus est in bac re. Schor. Phras. ad Voc. Multus.
† Andreas Barrichius quidem Vindic. L. L. 191. in id incumbit, ut de Latinitate cadente, cui Cellarius dicavit, priorem verbi significatum eximat: sed, quum antiquiores atque locupletiores pro hoc significatu patronos Paullino atque Hieronymo non produxerit; loco a Cellavio ipsi adsignato non videtur moveri posse. Vid. Cell. Iudic. 58.
Fortassis autem Borrichii causam iuvare possit, quod referatur interdum ad comam vel barbam v. g. apud Terentium Heaut, A. 2. Sc. 3: Capillus passus, prolixus, circum caput reiectus nagligenter; et apud Virgilium Ecloga 8. v. 34:: Hirsutumque supercilium, prolixaque barba; pro quo tamen, praesertim in prosa, malim barba promissa.
Iuvare etiam Borrichium quodammodo possit, quod hoc significatu, quem contra Cellarium tuetur, occurrat Adverbium prolixe apud Gellium L. 5. c. 1. et prolixius apud eumdem Gellium L. 12. c. 1. Koppius ad Iensium 69.
* Hinc barbari formarunt prelongatio: pro quo Latine dixeris prorogatie, productio, prolatio, v. g. Cic. L. 5. Fam. Ep. 15. proregatio miserrmi temporis; id L. 3. Fin. cap. 14. temporis productio; Caes. L. 1. B. C. c. 32. prolatio diei, Die gegebene Frist.
† Qui verbum prolongare Plinio et Senecae tribuunt, errant: nam meliores libri itrobique habent prorogare.
† Senecam ita putant scripsisse, verbumque istud usurpasse: sed exemplum, quod inde adferunt, faldum depravatumque est. Cell. Antib. 80. C. P. 364.
* Verbum autem promovere hâc notione i. e. pro provehere ad bonores, amplificare dignitatem pristinam, occurrit apud Sueton. Othone c. 1: Promovere aliquem in ampliorem gradum, Einen noch weiter befordern. Et Participium promotus etiam ita usurpatur apud Plin. L. 7. Ep. 31: Promotus adamplissimas procurationes.
† Vocabulum Promotoris, sensu Academico sumptum, fruatur interim iure suo.
* Adverbium autem propalam correpte, frey, offentlich, unde formatum, apud ipsum Ciceronem et Livium exstat.
† Festus: Prophetas dicebant veteres antistites fanorum oraculorumque interpretes. Ita Porphyrius Lib. 4. peri\ a)poxh=s2 etiam Sacerdotes Iovis in Creta Prophetas appellat. Voss. de Vit. 50. Borrich. Cogit. 34.
* At omnia vocabula reliqua, quae hinc derivantur, et usu increbuerunt, mere Ecclesiastica sunt v. g.
Prophetare, Tertulliano, Hieronyme, Prudentio, et Sulpicio Severo frequens; pro quo Latini dicunt, vaticinari, praedicere futura, Cell. Antib. 81. C. P. 280.
Propbetia, occurrens apud Tertullianum, formatumque a Graeco profhtei/a: Lat. vaticinatio, oraculum, praedictio.
Prophetissa Tertullianus et alii: Prophetidem melius vocari putat Vossius de Vit. 50; quemadmodum apud Tertullianum est pseudoprophetis, yeudoprofh=tis2: Latini dicunt, vates divina; mulier vates; mulier fatidica. Ol. Borrich. Cogit. 34. Andr. Borrich. Defect. Lex. 287.
Prophetialis, Propheticus, prophetice, pseudopropheta, pseudoprophetia, pseudopropheticus, Tertullianus; Prophetalis Hieronymus, Petrus Chrysologus et Venantius Fortunatus; prophetizo Vulgatus Biblior. Interpr. habet Fab.
* Propitiatio autem, Die Verfohnung das Subnopfer, non tantum Vulgati et Ecclesiasticorum, sed etiam Macrobii est et Senecae Nat. Quaest. L. 2. c. 38; in quo tamen Senecae loco alii pro propitiationes legunt procurationes. Castellio autem propitiationem Rom. 3. v. 25. vertit per placamentum: quae vox Plinii est et Taciti. In argumento tamen Theologico malim propitiatorium, utpote quod fori Theologici est, et id significantissime exprimit, quod debet.
* Apud Iul. Firmicum est proportionatus. Andr. Borrichius Defectu Lexic. 288.
Corpus proportionatum rectius exprimitur a Cicerone L. 1. Offic. cap. 3. convenientia partium; et cap. 28; Pulchritudo corporis aptâ compositione membrorum movet oculos, et delectat boc ipso, quod inter se cmnes partes cum quodam lepore consentiunt. Ab aliis dicitur totius corporis symmetria. Idem Cic. de Univers. c. 5. ait: Corpus ea constructum proportione, Ein Meisterstucke, das so proportionierlich gemacht ist.
Adverbium autem proportionaliter, omni plane auctoritate caret: Latine id exprimas pro cuiusque opibus s. facultatibus; pro rata parte. Borrich. Cogit. 34. Cell. C. P. 365.
* Propratas autem non tantum pro qualitate bene se habet, et ap Cic. et Liv. occurrit, sed etia pro dominio et possessione apud Iustinum L. 2. c. §. 7.
† In Fabri Thesauro duo haec confunduntur, ac proinde adducuntur verba Cic. 2. de Orat. c. 14 extr. Verbum prorsum nallum intelligo: in quo tamen loco perperam legitur prorsum: omnes quippe codices ibi habent, prorsus.
Praeferunt non nulli prosaicus; sed extra Grammaticorum scholas non satis belle, aut tuto. Etenim non nisi apud
Fortunatum et Sulpitium occurrit. Et in loco Plinii, qui pro hoc voc. adducitur, L. 7. c. 56. pro prosaicam orationem condere, alii legunt prosam orationem condere.
* Pro eo, quod vulgo dicunt, esse in l. sub alicuius protectione, Cicero habet esse in alicuius fide et clienteld. Voss. de Vit. 583. Borrich. Cogit. 34. Cell. Antib. 81. C. P. 228. Andr. Borrich. Vindic. L. L. 193.
* Medio aevo frequens fuit, et palatinum officium denotavit, idemque, quod s1wmatofu/lac et satelles fuit; et ita Spartianus, Firmicus, Capitolinus, Marcellinus, Hieronymus, Orosius, Iornandes, Symmachus, Codex Theodosianus, et antiquae quaedam inscriptiones.
Magis Latina, defensor, patronus, vel pro argumento satelles. Borrich. Cogit. 206. Cell. Antib. 81. et 130. C. P. 227. et 317.
† Proterviam facere, de asoto legitur in Macrob. Saturn. 2. c. 2, et inde in Erasmi Chiliadibus: sed perperam; quum legendum sit potius propter viam facere.
Ut autem plane intelligas, quid propter viam facere notet; ita habeto. Propter viam sacrificare, dicebantur profecturi, quod Graecis e)cith/ria qu/ein est, Ein Opfer der Reise balber verrichten. Fiebat autem hoc sacrum Herculi, et oportebat in eo omnia igne absumi, ut in aliis Herculi dicatis sacris. Unde Catonis iocus apud Macrobium: nam in quemdam, qui, bonis omnibus comesis, domum suam incenderat, proprer viam fecisse dixit, qui combusserit, quod non potuisset comesse ante tristem suum e patria abitum. Vide et Festum atque ibi Scaligerum et Taubmannum ad illud Plauti Rud. A. 1. Sc. 2. v. 62: Propter viam illi sunt vocati ad prandium. Pulchre hinc S. Eucharistiam describit H. Grotius Silv. Lib. 1. p. 13:
Hae dapes sunt funerales, hoc sacrum propter - viamm:
Cena iam mori parantis,inque procinctu data.
* Protervus et proterve, aureae aetatis sunt: proterviter Ennii apud Nonium; protervire i. e. iuveniliter aut petulanter exsultare, Muthwillig seyn, kalbern, Tertulliani est. Fab.
* Protestatio autem neutrâ notione apud idoneum scriptorem occurrit: eâ notione, quam in verbo eius explodimus, Latini pro eo dicunt, intercessio. v. g. Liv. L. 6. c. 35: Nulle remedie alio, praeter expertam multis iam ante cetaminibus intercessionem, invento, collegas adversus Tribunicias rogationes comparaverunt.
Hodie tamen ICtis nostris vocabulum hoc protestationis admodum familiare est; qui quidem eam definiunt, quod sit animi nostrideclaratio iuris adquirendi vel conservandi, vel damnum depellendi causa facta, sive animi agentis expressio. Vide Schardii Lex. Iur. P. 805.
In vita negotiali vocabulum Protocolli retineatur.
† Schorus in Phras. L. L. p. 149. ad verba Ciceronis L. 3. de Orat. c. 2: Eumdem, id quod in auctoritatibus perscriptum exstat, scribendo adfuisse; ita commentatur: Auctoritdtes Latini vocarunt, in quibus acta referuntur, quae PROTOCOLLA scribae nostve barbive vocant. Sed, quod salvis Schori manibus dicam, auctoritates non tam notare videntur protocolla nostra, quae breviter et tumultuarie rem omnem exponunt, et primae quasi concinnationes sunt, ut, si res exigat, extendi aut dilatari postea possint; quam cetera publica documenta s. codicillos l. tebulas publicas, quae in curiis adservantur. Germ. Gerichts-Handelsbucher.
De origine autem vocis protocolli adscribam, quae Vossius habet L. 1. de Arte Grammatica c. 37. p. 130: Constabat,
inquiens, charta duabus rebus, papyro et glutino. - Glutinum illud, quia oris intergeritus, ut as inter se iungat, a Plinio intergerium L. 13. c. 12. appellatur. Atque ab bac glutinandi consuetudine primam schedam prwto/kollon vocat Instiniani Novella 45: nti Martialis ultimam scbedam ds1xatoko/llion. Origo vocis a ko/lla, glutinum, non a kw=lon membrum: quamquam sic Scaliger putabat: qui propterea prwto/kwlon et ds1xatokw/lion scribebat. Similiterque dicta makro/kolla, quibus modulus longior. Conf. Sect. 2. Adversaria.
* Pretoplasti plane Graecum est, quod proinde substituunt non nulli, licer non nisi scriptoribus Ecclesiasticis frequentetur, scilicet Tertulliano, Alimo Avito, Claudiano Mamerto et Prudentio.
† Apud Prudentium tamen in oditionibus Heinsii et Weitzii pro protoplasti legitur primoplasti, quod similiter, ut protoparentes, hybridum est: cui scripturae non magnopere refragamur. Nimirum obsecutus mori temporum suorum prudentius est, quibus regnarunt hybrida, etiam quum alia suppeterent eiusdem notionis proba satisque Latina. Cell. C. P. 291.
quomodo Terentius Adelphis ait: Sed quidnam crepuit foris? vocabulum hybridum.
† Mirum, ab eo vocabulo non abhorruisse Sulpicium Severum de Vita S. Martini; ubi psendoforem ait pro eo, quod pseudothyrum maluissem dicere cum Cicerone in Verrinis. Sed abreptus est elegantissimus scriptor consuerudine sui saeculi, quâ multis adeo hybridis gaudebant, etiam quum alis praesto essent bona.
Diu haesit haec consuetudo, adeo, ut sequiori tempore ad eumdem modum formata sint etiam alia antehac inaudita v. g. pseudomagister, formatum a Graeco yeudodida/s1kalos2; pro quo Latine dicas, doctor salsâ nes imbuens doctrinâ. Voss. de Vit. 584.
* Participium autem pulverzatus v. g. tus pulverizatum, est apud Vegetium L. 1. c. 54. Confer. Sect. 2. Voc. Potionatus.
* Vide etiam de illo, et Compositis diepunctare et repunctare, Carolum du Fresne Glossar. Tom. 3. p. 472.
* Suetonius tamen Neron. c. 20. Passive ita usurpavit, clystere vomituque purgari,
Unten durch ein Clystier, und oben durch ein Vomitiv Luft kriegen.
Hinc purgantia, quae Medici vocant, elegantius dixeris cathartica medicamenta. Ita enim Celsus L. 2. c. 30: Medicamenta stomachum fere laedunt, ideoque omnibus catharticis aloe miscenda est.
* Cicero hâc notione usurpat purgationem v. g. de Nat. Deor. L. 3. c. 22: Aesculapius primus alvi purgationem invenit.
Purgatorius v. g. purgatorio medicamente alvum vacuare, habet Symmachus L. 6. Ep. 64.
Purgativus v. g. purgativa medicamenta, Cael. Aurel. Tard. L. 1. c. 1.
Opponitur huic continere, comprimere, sistere fluentem alvum, Den Durchfall stiflen.
* Contra Scioppius Animad. in Voss. putat, ideo recte ita dici, quod Plautus Pseud. A. 4. Sc. 7. v. 103. scribat, purus putus bic sycophanta est i. e. merus, Ein pur - Lauterbube, ein abgefeimter Bosewicht;
Verum respondet Borrichius adversus Sciopp. 281, ad imitationem illius Plautinae locutionis licere quidem eum, qui Grammaticus est, praetereaque nihil, purum putum Grammaticum appellare, non autem purum; quia solum hoc vocabulum a)kri/beian rei intellectae non exprimat.
* Hinc pusillanimitas; quod Cellarius C. P. 365. ad Latinitatem incertam refert; in suis autem ad Lactantium notis cap. 5. de Ira Dei, et Andr. Berrichius Vindic. L. L. 196. ex eiusdem Lactantii MSS. producit. Latini veteres pro eo habent, animus timidus et abiectus; timiditas; parvus animus; Graeci, o)ligoyuxi/a, mixroyuxi/a.
Adverbium pusillanimiter, probat quidem Henr. Stephanus Expost. de Latin. Susp. c. 6. p. 281: sed exemplum desideratur: tutius
propterea dixeris pro eo, timide; animo fracto et humili. Cell. C. P. 365.
Pro tempore quadragesimali, et ieiunio quadragesimali, Latine dixeris tempus illud, et ieiunium s. inedia, vel potius certorum ciborum abstinentia quadraginta dierum illorum, quibus acerbae Christi mortis memoria celebratur. Item: Tempus anniversarium, quo Ecclesia mortis Servatoris sui more sollemni recordatur.
* Furtum qualificatum ICtis notat, quod cum effractione coniunctum est. In qua descriptione etiam effractionis idoneam desidero auctoritatem. Effringere et effractus bonae notae surt; et effractor, pro quo Seneca habet effractarius, et effractura in Pandectis occurrunt. Hinc Latine dixeris: Furtum omnibus modis perfectum est, quod cum effractu 1. effractura conianctum videmus. Fab.
* Donatus ipse habet ex quampluribus: ex compluribus dicendum erat, aut ex quam plurimis. Quam enim tantum iungirur Superlativis, ut: Gratias tibi ago quam maximas; stetit quam pulcherrime, cet. Sed quum loquimur figurate, hoc est, admiranter aut ironice, ivagitur etiam Positivis. v. g. Quam pulchre curasti, qued commiseram. Cic. Liberis operam dare, quam honeste dicitur. i. e. perquam honeste. Ita belle iudicat Valla L. 1. c. 17. L. 4. c. 9.
Huic observationi tamen obstant non nulla loca Plauti et Gellii, si salva scriptura est apud eos, nec pro quamplures legi debeat complures; quemadmodum in illis Caesaris et Ciceronis locis, unde suspecto huic vocabulo auctoritatem arcessunt, alii similiter legunt non quamplures, sed complures.
* Ceterum medio aevo vox quaternionis etiam numero quaternario applicata est. Ita in Iure Publico Germanico nota est fabula de quaternione ordinum Imperi, quae olim fuerit, deinceps vero in decem circulos, ut vocant, mutata sit: id, quod saniores dudum exploserunt. Et inde porro in Medicorum scholis increbuit Quaternie bumorum, ubi intelligunt sanguinem, serum sive phlegma, bilem et melancholiam: pro quo rectius dixeris, Quattuor humores, temperaturae, kra/s1eis2.
Praeterea quaternio, quinternio et octernio dixere iuniores pro folio in minora quattuor, vel quinque, vel octo complicato.
Ceterum ipsum vocabulum veteribus Latinis fuerit incognitum. Voss. de Vit. 587.
Querceus habemus apud Servium in Virg. Aen. 6. v. 772. Voss. de Vit. 72. Borrich. Cogit. 34. Cell. Antib. 82.
scriptoribus ignotum. Eo tamen usus in Participio Servius est in Ecolg. 1. Virgilii: Posten, inquit, eum querelantem invenimus cet. Cum veteribus pro eo dixeris, queri, querelas effundere, multa cum aliquo conqueri, exanimare aliquem querelis suis, Horat.
† Neque vero dissimulandum est, passim querulari saepius, quam querelori, scriptum esse: neque dubitem, eos, qui e scriptoribus medii aevis hoc vocabulo ita sunt usi, a querulus id, non a querela deflexisse: itaque et secundam corripuerunt in versu Voss. de Vit. 588.
Ita etiam querulosus frequentius occurrit, quam querelosus: quomodo etiam querulosus praeter scriptores medii aevi occnrrit etiam apud Vulgatum, Iudae v. 16; cui Castellio ad normam veterum substituit querulus. Voss. de Vit. 588. Borrich. Cogit. 34.
* Scaevola lege ult §. Titius Dig. de condict. indebiti: Quum postea reperiantur apochae partim solutae pecuniae, Da sich nachber die Quitungen von dem schon zum Theil berichtigten Gelde finden.
† Dicta vero quietancia, ex verbo quietare; quod est reddere quietum ac securum. Quemadmodum autem ex quitancia l. quietanmcia est Germanicum quitanz: sic a quitare, pro quietare est Germanicum Quitiren; quod Latine dixeris, fateri in schedula, sibi a debitore satisfactum. Voss. de Vit. 588. et 758.
* Hodie notatur etiam hâc voce, genus carminis satyrici, quod diversas actiones non nullorum fatuas in unum compingendo perstringit. Quod quidem genus corripiendi mordax cum petulantia et dicendi improbitate fere coniunctum est adeo, ut fincerae pietati nauseam moveat.
* Quotus, a, um, Adiectivum, bene se habet. Voss. de Vit. 151.
Latine dixeris, v. g. pro Quotuplex est methodus? Quot species methodi dantur?
* Pro rapinari tutius dixeris cum veteribus rapere, rapinam facere.
† Quod alii dicunt, ignis missilis, s. telum ignis missilis, huic notioni non satis convenit.
* Sic et ratisicatie eiusdem est censûs: Lat. confirmatio, quâ aliquid ratum habemus. Ratibabitio saepe occurrit in Pandectis Voss. de Vit. 759. Cell. Antib. 83.
* Raucescere verbum medii aevi: Cicero pro eo, raucum fieri.
* Ita etiam verbum reagere eiusdem censûs est; neutrum vero in scholis Philosophorum damnâro: est enim idoneum rei, quam illi signant. Alioqui malim, Vicissim agere; resistere agenti in se.
Similiter statuendum de repatior et repassio, ubi passio est reciproca. Goclen. Obs. 457. Voss. de Vit. 760. Borrich. Cogit. 34.
Opponitur ei Verbaliter, quod aeque barbarum.
Pro realiter et verbaliter, Cicero habet re et verbis; verbo et re; Graeci, lo/gw| kai\ e)/rgw|.
* Vocabulum ipsum est Ciceroni ignotum et Augusti demum aetate inventum a Messalla, qui primus id usurpavit, ut Quintilianus auctor est L. 8. c. 3.
Huic autem Quintiliano, itemque lustino, et ICtis reatus est nihil aliud. quam obligatio ad poenam, vel habitus et misera conditioreorum seu accusatorum: atque hinc apud Instin. L. 4. c. 4. revocari ad reatum significat ad cansam dicendam vocari, vel, ut idem
auctor L. 5. c. 1. loquitur, revocari ad iudicium.
† Nempe ut misericordiam rei damnandique moverent, murare vestem, atramque aut detritam adsumere, promittere item capillum barbamque, prensare obvios, laerimas mirtere, et alia huius generis, quae miseri et infelices sibi usurpant, solebant Haec igitur eorum ratio, reatus dicebatur. Inde Martialis L. 2. Ep. 24:
Si det iniqua tibi tristem fertuna reatum,
Squalidus baerebo, pallidiorque reo.
Modestinus ICtus lege 15. Dig. de Poenis: Si diutino tempore aliquis in xeatu fuit, aliquatenus poena eius sublevanda erit. Gellius L. 3. c. 4. solitum reorum cultum: Suetonius Augusto c. 32 et Auctor Dialogi de causis corruptae eloquentiae, qui ab aliis Fabio, ab aliis Tacito adiudicatur, cap. 6. sordes reorum; Iuvenalis Sat. 15. v. 135. squalorem reorum dixit. Voss. de Vit. 139. Goclen Obs. 456.
Andreas Borrichius Defectu Lexic. 298. etiam ex Codice lege 2. de Sanct. Bapt. hoc Verbum producit.
* Rebaptizator. Ein Wiedertauffer, apud Augustinum exstat; pro quo hodie Theologi nostri rectius dicunt anabaprista.
† Baptizare Tertulliani; et notione lavandi est in illo Prisciani L. 1. c. 21. vulnus ex aceto baptizare.
† Producit quidem ex Livii L. 42. c. 21. Vorstius de Lat. mer. Susp. p. 25: sed meliores codices ibi pro rebellium legunt rebellandum.
* Apud Val. Max. L. 7. c. 4. et Tacit. L. 14. c. 31. est rebellatio.
Rebellis, rebellatrix, rebellare, probae notae sunt.
Tertullianus omnium primus, quod constat, hoc Verbum excogitavit. Ita enim ille adv. Marcion. Lib. 5. c. 17: ut ita dixerim, sicut verbum illud in Graeco
sonat, recapitulare, id est, ad initium redigere, vel ab initio recensere. Deinde occurrit apud Augustinum de Civit. Del Lib. 20. c. 14. et 21.
Quintilianus a)nakefalaiou=n vertit, decurrere per capita.
Laurentium Vallam, dicunt fere, ausum fuisse a)nakefalai/ws1in reddere per recapitulationem; cuius auctoritate occaecati eruditi id vocabuli adhibere crebro soleant. Vid. Borrich. in Voss. 218. Sed et apud Cassiodorum Divin. Lect. caput 24. recapitulatio generalis inscribitur.
* Distant ab his Quaestores aerarii: nam hi publicas conquirunt pecunias, ut aerario inferantur. Quaestores aerarii exigunt et cogunt; Tribuni aerarii accipiunt et aerario, quod curant, inferunt; quamvis Quaestores subinde munere Tribunorum simul functi videantur esse.
Receptores autem et receptatores Ciceroni, ac Iuris consultis sunt, qui latrones furesque recipiunt, atque eorum bona occultant, pessimum sane hominum genus. Voss. de Vit. 118.
Prudentio hymno Epiphan. v. 144. receptor est is, qui benigne et bumaniter aliquem tractat s. excipit; Eutropio L. 9. c. 9. est is, qui aliquid recuperat; et Floro L. 3. c. 10. n. 9. qui alicui perfugium praestat.
* Nam recessus, ûs. veteribus Latinis est
1. Actus recedendi, Der Abtritt, der Zuruckgang, v. g. Cic. accessus et recessus lunae, Das Zu-und Abnehmen des Mendes; id. accessus et recessus maris, Ebbe und Flut, v. g. de Divin. L. 2. c. 14: Marium accessus et recessus motu lunae gubernantur.
2. Loci abditi et occulti, penetralia, v. g. Martial. recessus collium, Die Berge, so sich weit binter sich erstrecken, Kliifte. Sic latebrae et recessus in animis bominum, apud Cic. pro M. Marcello c. 7. Quintil. L. 1. c. 41 Grammatica plus habet in recessu, quam in fronte promittat h. e. longe pater, et extendit se latius Grammaticae utilitas, quam primum intuentibus appareat.
3. Remissio, relaxatio, Die Erquickung, die Erhoblung. Val. Max. L. 3. c. 6: Vegeta et strenua ingenia, quo plus recessus sumunt, hoc vebementiores impetus edunt.
* Nam Adiectivum recidivus est, quidquid ex casu suo restitutum, eodem modo et genere redit, l. rursus accidit. Ita recidiva Pergama aliquoties dixit Virgilius, quae fiunt ab his, qui superstites sunt Troianis periculis, sive, ut Servius Aeneid. 4. v. 344. interpretatur: post caum restuuta. Aut recidiva sunt caduca, rursus cadentia; ut non tam ab reditu aut ab eo, quod rursus accidit, quam a casu appellatio sit. Vide Caroli Ruaei in Virg. d. l. Commentationem. Atque ita recidivae febres sunt, quae quum emansere aliquamdiu, redeunt, sive quia in eas recidimus.
* Adiectivum autem reciprocus, et verbum reciproco, optimae notae sunt.
Reciprocatio, Die Abwechselung, v. g. reciprocatio aestûs, apud Plinium et Tertullianum exstat.
* Ex Gallorum lingua recentiori desumptum est, qui recommender dicunt.
† Ex Phaedri Lib. 2. Fab. Prolog. v. 7. qui exsculpere volunt, errant. Contextus enim et continuatio sermonis satis docet, recommendatur divise ibi legendum esse, ut re sit Ablativus, et significet idem, quod ipsa insita auctoritate. Voss. de Vit. 97. et 761. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 209. Borrich. Cogit. 34. Cell. Antib. 84. C. P. 365.
Qui etiam vocabuli huius tuendi ergo provocant ad alia eiusmodi Decomposita v. g. recognosco, recolligo, cet. non intelligunt, Analogiam, deficiente veterum auctoritate, frustra opponi.
* In Novell. Constitut. 69. tamen occurrit recompensatio; pro quo Cicero et alii compensatio. Goclen. Controv. 48. Voss. de
Vit. 761. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 209. Borrich. Cogit. 34. Cell. Antib. 48. C. P. 318.
* Hinc recorporatio i. e. reparatio corporis; restitutio totius corporis, singularumque eius partium, eodem Tertulliano auctore.
* Verbum autem redarguere ipsius Ciceronis est.
hodie multi, et inter eos vel illi, qui incorruptam Latine scribendi rationem sequuntur, eo utantur.
* Hostimentum est Plauti Asinar. A. 1. Sc. 3. v. 20:. Par pari datum hostimentum est, opera pro pecunia, Es ist gleiches mit gleichem vergolten; et Ennii apud Festum. Hostire habet idem Plautus ibid. A. 2. Sc. 2. v. 110. Festus etiam habet redhostire ex Naevio et Accio, quod exponit per grariam referre. Sed haec omnia in obsoletis scribenda sunt. Veniunt ab hostus, quod Substantive sumptum notat mensuram quandam in re elearia, apud Catonem et Varronem; Adiective autem sumptum idem sit, quod aequus; unde apud Tacitum inhostus i. e. infestus v. g. Hist. L. 2. Vitellius ventre et gulâ sibi inhostus; Annal. 15. pax inhosta. Parei Lex. Crit. 555. Cell. Antib. 84. C. P. 365.
Occurrit etiam hoc verbum apud Paullinum ad Augustinum Ep. 45. extr.
* Simplex festinare optimae notae est; et Compositum praefestinare, Sehr eilen it. Vorbeyeilen, festinando praecurrere, Plautus, Livius et Tacitus habent.
* Sed verbum veformo, et reformator apud Plinium exstant. Hinc perperam haud dixeris, reformore religionem, reformare sacra publica; quamvis elegantius sit, repurgare sacra, detergere situm sacris.
Pro tempore reformationis eleganter dixeris tempore reformatae per Lutherum eiusque adseclas Ecclesiae primo; tempore, quo repurgata fuit Ecclesia a sordibus diuturnitate temporis ei adspersis; tempore publicae sacrorum emendationis, cet. huius modi autem loquendi flosculos usurpes cum iudicio, nec nisi quum locus et tempus ferat.
* Verbum refiigerare et Participium refrigeratus, optimae notae, insiusque Ciceronis refrigeratrix et refrigeratorius Plinii Maioris; refrigescentia Tertulliani est.
* Verbum regenerare Plinius habet.
* Regens Praesens Participii est, et vel simpliciter, vel apud meliores scriptores Casum Verbi sui adsciscit. v. g. Virg. Aen. 6. v. 30: Caeca regens filo vestigia. Et Claudian. in 4. Consul. Honor. v. 300:
- - Nec sic inflectere sensus
Humanos edicta valent, ut vitn vegentis.
Scilicet saeculo demum VI. Claudianus eos, qui rerum potiti sunt, quibus summum
imperium potestasque omnium rerum commissa est, primus regentes vocat; teste Reimmanno in Hist. Voc. L. L. p. 85.
Propter aetatem Regis in procuratione regni Gallici esse, ad ductum Caesaris l. 3. B. C. cap. 104. notat id, quod dicunt, Regent von Frankreich seyn.
* Latinis est
1. Vel reicere v. g. regerere tela nervo, Seneca Hippol. 2. 22; culpam in aliquem regerere, Plin. L. 10. Ep. 30; crimen alicui regerere i. e. in aliquem reicere, Seneca Hippol. 5. 27; invidiam regerere in aliquem, Quintil. L. 11. c. 1.
2. Vel referre in librum, quae audiendo excepimus v. g. regerere aliquid in commentarios, Quintil. L. 3. c. 8.
* Regimentum pro legione, prorsus abhorret ab auribus Latio adsuetis: quamvis enim legio apud veteres numerosior esset eâ parte exercitus, quam barbare vocant hodie regimentum; vi tamen notionis internae huic omnino convenit: ut adeo recte dicamus cum Caes. B. G. L. 1. c. 42. legionem constituere, Ein Regiment aufrichten; et cum Livio L. 29. c. 24. supplere legiones, Die Regimenter completiren.
* Primitivum eius registrum, quod Cicero exprimit per commentarium, eodem censu habendum. Voss. de Vit. 74.595.
† Natum registrum ex regestum, a regerendo, quod nomen Vopiscus et Codex Theodosii habet Fab.
* Adiectivum regularir, Plinius habet L. 34. c. 8. v. g. aes regulare i. e. ductile, Erz, das sich arbeiten lasst.
Adverbium regulariter Augustinus L. 2. de Doctr. Christ. c. 29. it. Diomedes, Ulpianus, Macrobius, et Marcianus Capella. Diomedes et Vegetius habent etiam regulatim. Magis Latine dixeris, ex praescripte regulae; ex norma praescripta; secundunt leges seu canones. Voss. de Vit. 818. Ol. Borrich. in Voss. 220. Andr. Borrichius Defect. Lexic. 301. quem indicat, Ulpianum iam tum suo tempore adduxit Vossius l. c.
* A gurges, gurgitis, Ein Wirbel auf dem Wosser, descendit non nisi ingurgitare, In sich schlucken, einschlucken, vertiefen. v. g. ingurgitare se vino, cibis; ingurgitare se in merum; ingurgitare se in flagitia; poculis crebris grandibusque singulos ingurgitare.
† Apud Apuleium 8. Met. reperitur in quibusdam codd. reiterans; in aliis vero tantummodo iterans. Similiter reiteratio putatur esse Quintiliani Instit. L. 1. c. 2; sed et heic castigatiores libri habent iteratio.
Quare rectius et tutius contenti simus simplicibus iterare et iteratio; vel substituamus repetere et repetitio. Goclen. Controv. 48. Cell. Antib. 86. C. P. 466.
* Relatio Latinis est
1. Compensatio v. g. relatio beneficii; relatio gratiae.
2. Enarratio, commemoratio v. g. quis audivit relationem tuam? atque haec notio occurrit ap. Cic. in Pison. c. 13. Iustinum L. 2. c. 1. §. 1. Plinium L. 9. Ep. 13.
† Notione priori occurrit etiam apud Cic. in tw= relatio criminis; quam ICti hodie citra auctoritatem veterum nuncupant retorsienem; cuius sane ius etsi forum indulget iis, qui citra meritum se adspergi infamiâ
dolent, Christi sectatoribus tamen minime convenire existimant Brunnemannus, eiusque similes, id est, ICti, qui leges civiles etiam ad conscientiam referunt, et ad civitatem Dei, cui humana instituta inservire merito debent.
* Pro relationem inter se habent, Lat. dixeris: hoc est ex genere eorum, quae relata, Graecis ta\ pro/s2 ti nominantur; quae sub camdem rationem cadunt.
Relata et correlata, similiter ad Dialecticos pertinent. Extra scholas Philosophorum relatus, a, um, idem est, quod memoriae proditus, commemoratus, narratus, v. g. aliquid relatum legere.
Relativus habet Arnobius et Augustinus; et Adverbium relative idem Augustinus. Fab.
* Religio, unde est, notat
1. Metum summi Numinis v. g. homo sine ulla religione et side.
2. Superstitionem et inanem timorem ac sollicitudinem rerum caelestium et divinarum v. g. terrebat eos portenti religio, Iustin. Plura huiusmodi exempla exstant apud Varronem, Ciceronem, Virgilium et alios, quorum testimonia exstant apud Nonium.
3. Conscientiae scrupulum v. g. Nec eam rem habuit religioni, Cic. Er hat sich daruber kein Gewissen gemacht.
Etiam religiosus Nigidio Figulo apud Gellium est superstitiosus; Ciceroni autem iam sanctus piusque, iam fidelis. Hinc Adverbium religiose, quod apud Cornelium, Quintilianum et alios exstat. Religiosior est apud Plinium; religiosius Adverb. apud eumdem Plinium, Columellam et Marcellinum. Religiosissimus et religiosissime, apud Sallustium, Senecam, Plinium, Velleium et alios. Voss. de Vit. 596. Borrich. Cogit. 34. 84. et 220. seq. Conf. For. Rom. it. Fab.
Remonstrare i. e. hortari, cobortari, auctorem esse alicui, magnopere aliquem hortari pro suo singulari perpetuoque studio, ad Getas releganda sunt, quia Neutrum in Latio agnoscitur.
* Demonstratio, demonstrare, commonstrare et praemonstrare recte se habent.
* Latinis praeter denegare in usu sunt et haec Composita, abnegare, pernegare, subnegare. Voss. de Vit. 765. Borrich. Cogit. 34.
* Verbum reniti bonae notae est; unde Neutrum Plur. Praes. Participii renitentia.
Plinius Lib. 2. Ep. 17. eiusmodi forulos librarios vocat armaria, et Iuvenalis Sat. 2. v. 7. pluteos.
† Ex Italico ripresa, atque hoc Italicum ex Latino repressus derivatur, quia per repressalia aliorum iniustitia reprimatur: ut ita, qui per unum S scribunt, Italicam; et quiper duplex SS. scribunt, Latinam originem sequi videantur. Voss. de Vit. 596. seq. Etymol. 139.
Repressalia qui magis Latine cum Livio se nuncupare autumant clarigationem; Latinam quidem substituunt vocem, sed huic notioni haud satis congruam. Clarigatio enim apud Livium est non nisi ius et potestas aliquem abducendi, donec irrogata multa solvatur, Germanice Eine Pfandung: nunc autem intelligitur, repressalin fieri interdum per clarigationem; haud tamen appellari hoc nomine satis convenienter posse. Verba Livii L. 8. c. 14. sic habent: In Veliternos, veteres cives Romanos, quod toties rebellassent, graviter saevitum: et muri deiecti, et Senatus inde abductus, iussique trans Tiberim habitare, ut eius, qui cis Tiberim deprehensus, usque ad mille pondo clarigatio esset, nec prius, quam dere parsoluto, is, qui cepisset, extra vincula captum haberet.
De iustitia et iniustitin vepressaliorum peculiarem libellum conscripsit Pescbwitz.
aevi est. Voss. de Vit. 598. Borrich. Cogit. 34.
* Reputatio apud Gellium et utrumque Plinium occurrit, et idem ipsis est, quod meditatio, consideratio, aestimatio, Das nachsinuen, das Nachdenken. In Pandectis pro computatione, Die Ausrechung, sumitur.
* Participium residens a verbo resideo, bene se habet.
* Paenitentia autem Latinis non est idem, quod emendatio vitae, meta/noia, sed primam tantum metanoi/as2 partem, quae paenitendo absolvitur, denotat.
Verbum autem resipiscere, unde Substantivum resipiscentia ab Ecclesiasticis scriptoribus ducitur, veteri Latio adseritur, et quidem eo significatu, qui simul paenitentiam et vitae emendationem complectitur.
Paenitentia tamen apud Theologos hodie multo est usitatius, eâ nobili notione auctum, quae fidem in Christum simul continet.
* Hodie resistibilis et irresistibilis ad vocabula referri debent Ecclesiastica, postquam crebrior eorum usus invaluit culpâ eorum, qui gratiam Spiritus S. volunt esse irresistibilem.
* Nec Adiectivum respectivus, unde hoc Adverbium formatum, melioris notae videtur.
* Significatur hec vocabulo Latinis
1. Actus retro spectandi, Das Zuruckseben v. g. Liv. L. 32. c. 12: Effuse et sine respectu fugere.
2. Cura, vel ratio, quâ ad suscipiendum vel agendum aliquid movemur v. g. Liv. L. 2. c. 30: Respectu rerum privatarum, quae semper offecere publicis consiltis, vicit.
† Dicitur autem a respondendo, quod uno desinente, alter respondet, et quidem chorus. Differt ab antiphona, quod in responsoriis unus tantum dicat versum, cui chorus integer respondeat; in antiphonis autem alternent versibus chori. Itali primum responsorin invenisse traduntur, sicut autiphonas Graeci.
* Resurgere apud Lations est
1. Recrescere; v. g. berbae resurgunt quamvis etiam, et quidem valde eleganter ad restaurationem urbium et rerum publicarum transferatur, atque ita ab Ecclesiasticis scriptoribus satis commode ad tritam illam notionem accommodatum sit.
2. Apud Florum L. 1. c. 13. n. 19. idem est, quod rursus insurgo, novo impetu in aliquem ferver v. g. acrius vehementiusque in finitimos resurgere.
eâdem ratione conformatum, uti consurrectio Ciceronis.
† Tertullianus primus eo utitur, qui totum opus de Resurrectione scripsit, quod ita inchoat: Fiducia Christianorum, resurrectio mortuorum. Cell. C. P. 282.
Sunt, qui magis Latine dicunt, reditus mortuorum in vitam: qui etiam festum resurrectionis Dominicae appellitant diem festum eumque anniversarium Domini reviviscentis; vel a)nalo/gws2 Paschalia, quemadmodum veteres dicunt Bacchanalia, Saturnalia, Ambarvalia, cet.
Magis Latina quidem funt maxime reverendus; summe reverendus; admodum reverendus; sed haec ex usu hodierno minora sunt, quam ut exprimere magnificentiam tituli Reverendissimi possint.
† Participia in dus terminantia v. g. colendus, observandus, reverendus, apud veteres et praecipuos linguae Latinae scriptores comparationum gradus non admittunt. Confer supra Colendissimus et Observandissimus. Cell. C. P. 428.
* Hinc pro Revisionem facere, ut multi perperam loquuntur, Lat. dixeris cum Cic. in Verr. Recognoscere res iudicatas.
Revidere Plautus: revisere Cicero et optimus quisque habet.
* Reunio etiam Substantive positum it. Reunitio v.g. Camerae reunionis, l. reunitionis, quas Galliarum Rex 1680. binas instituit: eodem censu habendum.
Simplex autem unio, quâ verbum, quâ Substantivum, significatus coniunctionis,
copulationis, concordiae aut foederis est, licet veteribus Romanis ignoretur; pertinet tainen ad Latiniatem Ecclesiasticam, cuius gravissimos auctores v. g. Tertullianum et alios habet.
Apud eumdem Tertullianum occurrir etiam redadunatio.
* Revolvo, revolutus, revolubilis, optimae notae sunt.
† Irrevolutus etiam Martiali L. 11. Epigr. 1. tribuunt: sed castigatiores codices legunt ibi inevolutus. Voss. de Vit. 600. Borrich. Cogit. 35. Cell. C. P. 367.
* Ridiculosus est Arnobii; quo de vide infra Sect. 2. Voss. de Vit. 600. Borrich. Cogit. 224.
* Idem iudicium esto de Adverbio rigorose; pro quo similiter Latini dicunt rigide, severe.
† Non nulli quidem provocant ad illud Senecae Epist. 11: Opus est rigoroso aliquo, ad quem mores nostri se ipsi exigant: sed Commelini editio to\ rigoroso expungit, et tum veteres, tum novae editiones hanc vocem nesciunt.
* Rigor autem i. e. frigus vebemens l. durities, unde haec deriventur, optimae notae scriptoribus usitatum est. Voss. de Vit. 600. Borrich. Cogit. 35. Gunth. Lat. Rest. 511. Cell. Antib. 87. C. P. 367.
* Nec melioris notae habetur rebustitas, quod non nisi apud iuniores reperitur: dicendum loco eius, prout argumentum ferre potest robur, vis, vires, virtus, facultas; etiam scite Tullius pro eo gladiatoria corpotis firmitas.
Probae aurem notae est Adiectivum robustus, unde haec originem ducunt v. g. satelles robustus et valens et audax; animus robustus; haec roustioris improbitatis sunt Cic. quum robustior est factus, Corn. robustissima oppida, Flor. robustissima pars exercitûs, Iustin. Voss. de Vit. 600. Borrich. Cogit. 35. Gaclen. Obs. 48.
* Latinis rosarium est, locus rosis consitus, Ein Rosenfeld. Erasm. in Vall. 248.
* Adiectivum rudis, unde est, recte se habet. v. g. rudis artium, rei militaris; rudis in causa; Cic. rudis sensibus, studiis, Vellei. rudis ad cognoscendum, Ovid.
* Rursus enim repetit, notans, Wiederum, noch einmal; vicissim autem alternat, notans Wiederum, wechselsweise. Conf. infra Sect. post. Contra.
* Huius conclavis, atque adeo sacrarum supellectilium custos in Ecclesia vocatur sacrista vel custos sine adiunctione, Germ. der Kuster.
Sacrarium eiusdem notae est; sed non tantum sacristiam, sed etiam non nummquam eam partem aedis sacrae denotat, quam Graeci i/eratei=on, bh=ma, et a(/gion bh=ma appellavere; locum nempe prope altare cancellis circumdatum, quo solis sacrorum Ministris ingressus patebat: ex quo loco Ambrosius, Mediolanensium Antistes, Theodosium Imp. abesse iussit.
Utrique notioni convenit etiam Latinorum sanctuarium.
Insuper etiam Tertulliano notat eum, qui alias ab Ecclesia vocitatur paganus vel gentilis.
* Saecularis extra Ecclesiae pomoeria notat id, quod ex saeculi tempore est, Germ. Hundertiahrig: unde apud veteres Romanos ludi saeculares, carmen saeculare, Ein lubelfest, Ein Iubellied.
Principes Imperii Electores, qui dividuntur in Ecclesiasticos et saeculares, magis Latine dispescas in sacros, vel etiam, quod non improbem, Ecclesiasticos et civiles.
† Vorstius de Lat. Mer. Susp. c. 20. p. 158. seq. id inde esse ait, quod interpretes Latini N. T. respexerunt ad Graecum a)iw\n, et Hebraicum
[Gap desc: Greek word]
; atque ita Hebraismum esse.
Olaus Borriebius Analect. p. 51. et Andreas Borrichius Vindic. L. L. p. 217. seq. contendunt. auctores classicos hoc
vocabulum eodem, quo Ecclesiastici, significatu frequentasse. Sed Cellarius Iud. de Vind. L. L. Borrichianis p. 65. seq. contra nititur: Saeculum, inquiens, an idem semper in Ecclesia significet, quod apud profunos, iudicent, quicumque utriusque generis scriptores cum cura tractaverunt. Exempla, quae in contrarium adferuntur, sunt pleraque aliena. Ex derivate nomine saecularis decidi controversia potest. Saeculares enim libri ubi, quaeso, profanis sunt, qui sacris et divinis opponuntur? Sic saeculares disciplinae, saecularis scientia. Vide curas nostras, ubi auctores harum formularum allegantur. Aliter et laxius mundum et res mundanas, per quae exposxi saeculum Ecclesiasticae notionis, intelligit Borrichius, quam a me sunt concepta et intellecta.
* Saeculum in Latio notat
1. Spatium centum annorum v. g. saecusis multis ante, Vor vielen undert Iahren.
2. Non numquam, praecipue apud Poetas, indefinite sumitur pro quovis tempore. Virg.
Aspera tum positis mitescent saecula bellis.
3. Certum quemdam temporis diuturnioris tractum, et speciatim homines tunc viventes v. g. haec saeculi nostri labes; sibi et saeculo saptunt, Sie raisonniren so, wie es heutiges Tages die Leute gern horen wollen.
4. Lucretius etiam subinde hoc vocabulo pro genere, subole, multitudine usus est, exprimens, ut docti putant, Graecam vocem genea\n, qua et 30. annorum spatium, et genus sive progenies significatur. Sic hominum saecla, bucera saecla, muliebria saecla, ferarum saecla, scriptorum saecula, pro hominibus, bubus, mulieribus, feris, scriptis, posuit.
† Priscianus autem L. 3. p. 611. saepiuscule in hoc loco Plautino legit; quod Adverbium diminutivum a Comparativo saepius fieri adserit. Cell. Antib. 94.
† Revera autem Adiectivum est iaculus, a, um: uti rete iaculum, apud Plautum Asin. A. 1. Sc. 1. v. 86; et iaculus serpens, Eine Schiessschlange, apud Plin. L. 8. c. 23. Et
absolute quum iaculum dicitur, teil vox subaudienda est, ut integrum sit telum iuculum.
† Tutela huc non quadrat, quia fere ad minorennes spectat. Voss. de Vit. 282. Schorus de Phras. ad Voc. Clientela. Conf. etiam Parte Synt. Iu tutela alicuius esse.
* Salvificus similiter Latinitatis Ecclesiasticae est, occurrens apud Alcimum Avitum, et alios: magis Latine dixeris, salvandi vim habens. Voss. de Vit. 771. Borrich. Cogit. 34. Cell. Antib. 87. C. P. 288.
Salvisicatov habet Tertullianus; pro quo rectius usurpes Salvator: quo de infra Sect. 2.
* Eiusdem notae sunt sanctificatio, sanctificator, sanctificium; quae cuncta idem Tertullianus habet. Henr. Steph. Expostul. 198. Voss. de Vit. 101. Borrich. Cogit. 35. Cell. Antib. 235. C. P. 395.
* Augustinus Epist. 169. dixit sanctimonialis formam suscipere, Eine Nonne werden. Voss. de Vit. 609.
† Formatum est a sanctimonia, die gute Zucht, die Heiligkeit, die Furcht Gottes in der. Heiligung, quod Cicero habet.
† Quo minus heic substituere velimus valde tritam quidem illam locutionem Terentianam, deridendum aliquem aliis propinare; obstat iudicium illud, quod in Parte Syntactica de illa facimus, quod ibidem vide sis.
* Primitivum sanna i. e. irrisio, Die Verbonung, die Verspottung, apud Latinos Poetarum satyricorum fere est. Sannio, Ein Possenveisser, ein mussiger Kopf, der sich und andern mit kurzweiligen Einfallen und Nachahmungen die edle Zeit vertreibet, apud Ciceronem occurrit. Subsannator Vulgatus interpres habet. Sannator et subsannatio, veteribus Glossis aderitur, Fab.
* Superlativus sapidissimus, et Adverbium sapidissime, Apuleius habet.
Pro sapidus Prudentius dicit etiam, saporus; et Virgilius, Tertullianus et Ammianus Marcellinus, soporatus; cuius etiam Comparativo saporatior Arnobius utitur. In loco Virgilii L. 6. Aen. v. 420. melle soporatam non soporatam, legendum esse; non vane Turnebus contendit L. 28. Advers. cap. 45. et L. 29. c. 6. cum quo et Hadrianus Iunius facit.
Ceterum sapidus pro sapiente, dixit Alcimus Avitus. Borrich. in Voss. 232. Cell. Antib. 119. C. P, 124. et 220.
* Satias autem, atis, idem notans, Terentius, Livius, et Lucretius habent.
vocitare possis eosdem Senatores curiae Scabinorum.
* Tribunal eorum appelles ratione quâdam concinniori commune iudicium, quod vulgo Scabinatus dicitur, Germ. Der Schopfenstuhl. Voss. de Vit. 284.
* Scabrosus autem Adiectivum, Vegetius habet, et apud recentiores scriptores crebrum est.
† Quidam etiam Plinium pro eo adducunt L. 20. c. 21: sed Harduinus pro scabrosos, ibi legit scabros.
* Primitivum scaber v. g. ungnes scabri, lange unflatige Nagel; dentes scabri, Faule und schleimigte Zahne; pecus scabrum, Raudig Vieh, Plautus, Ovidius, Plinius, Cato; scabritia, Plinius; scabres, ei, Virgilius in suppositicio carmine Ciris dicto, Varro et Apuleius, quamvis Elmenhorstius in Apuleio pro scabrem legat scabiem; scabrede, inis, Hieronymus; scabrum, i. Die Raude, die Schabigkeit, Plinius; scabratus, Gekratzt, Columella.
* Applicare scalas parieti l. muro, Liv. scalis adscendere l. transscendere muros Virg. et Sil. conicere se sub scalas, Cic. abdere se sub scalarum tenebras, id.
† Quidam in profanis Graecis auctoribus in usu fuisse volunt: verum id Vorstius de Graecismis N. T. Part. 1. p. 87. in medio relinquit. Sed quoquo iure ac conditione apud Graecos habentur; ad elegantiam Latinam, cum Derivatis, transferenda non sunt. Cell. Antib. 87. C. P. 283.
* Sed Adiectivum scandalosus i. e. quod offendit tenellos animos, qui doctrinâ et vitd offendit homines; qui aliis offensioni est, apud Ecclesiasticos scriptores recentiores tantum videtur occurrere. Voss. de Vit. 613. Borrich. Cogit. 35. Cell. Antib. 87. C. P. 367.
† Graece i)s1xi/on est coxendix; unde i)s1xiako/s2: item i)s1xia\s2 i. e. dolor ischiacus; unde i)s1xiadiko/s2.
* Hinc apud Catonem, et eumdem Plinium ischiacis et ischiadici etiam vocantur, qui hoc morho adfliguntur.
Occurrit tamen Adi. sciaticus apud Theodorum Medicum. Voss. de Vit. 47. Borrich. Cogit. 35.
* De artibus bumantioribus usurpatum hoc Nomen Adiective sumitur ab Hieronymo et Fulgentio v. g. scholaris declamatio; scholaria rudimenta.
Tandem etiam Substantive, et eâdem quidem notione, usus, studiosos artium Fridericus Imp. scholares dixit Constitutione, quae titulo Cod. Ne filius pro patre, subicitur.
* At scholasticus Substantive, apud Petronium, Plinium Min. Senecam, auctorem Dialogi de causis corruptae eloquentiae et Sulpicium Severum occurrit, denotans eum, qui litteris deditus est, et eloquentiam exercet aut docet, Einen Schuler oder Schullehrer. Fab.
Quamquam et Adiective hâc notione sumatur ap. eumdem Plinium et Quintilianum v. g. scholasticae controversiae; scholastici studiosi; scholastica disciplina. Cell. Antib. 214. C. P. 319. Voss. de Vit. 53.
Saeculis autem IV. V. VI. idem significat, ac patronus causarum, iuris peritus,
advocatus. v. g. Agathias Scholasticus; Evagrixs Scholastious; Socrates Scholasticus; Epiphanius Scholasticus; immo apparet etiam Saec. VIII. Fredegarius Scholasticus. Voss. de Hist. Graec. in Agathia Scholastico p. 270. Rittershus. Lect. Sacr. p. 94. Parei Lex. Crit. p. 1125.
Tandem Saec. XII. vocabulum hoc iis tribui coepit, qui Theologiam methodo Philosophica tradendam sibi sumerent, partim ex eo, quod Lombardus, Scholasticorum pater, ante adeptam dignitatem Epifcopalem Scholastici i. e. publici Praeceptoris officio functus erat, partim etiam inde, quod illi, qui artes, maxime vero Theologiam, in scholis tradebant, dudum appellati fuerint Scholastici: quibus deinceps addita cognomina atque epitheta, ut praeceptorum non sine pietate meminissent discipuli. Sic namque Alcuinum, magistrum vocabant deliciosum; Alesium irrefragabilem; Richardum de Media Villa, auctoratum; Scotum, subtilem; Franciscum Mayronis, illuminatum; Bassolium, ordinatissimum; Bonaventuram, Seraphicum; Thomam, Cherubicum. Vid. Adamus Tribbechovius de Doct. Scholasticis c. 6. p. 1552.
An etiam auctoritate Classicorum se tueri possit, non dum liquet.
* Primitivum autem scortum Latium agnoscit; quemadmodum et verbum scortari Terentius habet.
† Scortator Cicero Catil. 2. c. 11: ubi tamen pro scortatorum cohors, alii legunt scortorum cohors.
in Codice Iustinianeo, et iam olim in marmoribus, nec non in antiqua inscriptione Gruteri reperitur.
† Scilicet in Codice multa mentio de scriniis Principum fit: quae nihil aliud fuerunt, quam capsae, seu plutei atque armaria, in quibus commentarii et libelli, hoc est, monumenta litteraria custodiebatur. Horum omnino quattuor praecipue erant: libellorum, memoriae, dispositionum, et epistolarum. Quibus omnibus qui praeerat, curare scrinin dicebatur, scriniarius, magister scriniorum omnium, vel magister scriniorum, aliquando et absolute magister appellatus; qualem deprehendimus Alexandro Severo Imp. fuisse Ulpianum, docente Lampridio in Alex. Seu. Voss. de Vit. 617. Borrich. in Voss. 233. In singulis qui praeerant, et primum locum tenebant, magistri et ipsi quidem dicebantur, sed sui quisque scrinii, hoc est, magister a libellis, magister a memoria, magister a dispostitionibus, magister ab epistolis; et aliquando absolute a libellis, a memoria, a dispositionibus, ab epistolis; vel magister libellorum, magister memoriae, magister dispositionum, magister epistolarum dicebatur. Vocabantur et principes, item priores, item proximi et dictatoves libellorum, memoriae, dispositionum, epistolarum. De quibus omnibus Salmasius ad historiam Augustam non uno loco. Fab.
* Notat etiam scriniarius eum, qui Plauto dicitur arcularius, Einen Tischler, einen Schreiner; sed quâ idoneâ auctoritate nescio. Destituuntur similiter idoneo veterum suffragio dolator et capsarius; quae bina vocabula similiter eiusmodi fabrum lignarium vulgo notant. Capsarius quidem bonae notae est; sed iustâ notione: signifcat enim luvenali Sat. 10. v. 117. custodem capsae, et Suetonio et Ulpiano paedagogum vel servum, qui nobiliorum civium filiis in ludum euntibus libros in capsula deferebat.
* Scrutor, scrutator, it. perscrutor, perscrutatio, veteribus in usus sunt.
Scrutanter Ambrosius; scrutatus et perscrutatus Passive, Ammianus Marcellinus; scrutatrix Alcimus Avitus; inscrutabilis Augustinus; perserutator Cassiodorus habet. Voss. de Vit. 617. Borrich. Cogit. 35. Cell. Antib. 133. C. P. 190.
quidem scio, civitate Latinâ donatum; malim Graecis elementis to\ s1ku/balon, Plur. ta\ s1ku/bala.
* Melioris notae est
Secretarium, Gen. Neutr. notans
1. Apud Syminachum, et scriptores sequioris aetatis conclave l. locum remotum a turba, et cancellis saeptum, ubi reorum causa ab iudicibus expenditur. Unde secretarium praetorti Augustinus dixit L. 3. contra Crescon. cap. 56.
2. Habebant et templa ac monasteria suum secretarium, in quo thesaurus et sacricodices reponebantur, sacerdotes etiam et clerici, priusquam ad sacra procederent, vester ecclesiasticas induebant.
3. *kata\ metafoga\n usurpat Apuleius: Ignes, inquiens, qui terrae secretariis continentur. Augustinus: Iam tibi sapientia de interiore sede fulgebit. et de ipso secretario veritatis. Fulgentius: Intra in secretarium cordis tui. In vetusta inscriptione est: secretarium amplissimi Senatus. Voss. de Vit. 620. Borrich. Cogit. 233. sq. Claud. Salmasii Dis. de Secretariis apud Alb. Henr. de Sallengre n. 2.
* Securus Adiectivum, optimae notae; Comparativus securior, Livii; Superlativus securissimus, Ciceronis Attic. L. 12 Ep. penult. et Quintiliani est, et posteriori aetate
v. g. apud Tertullianum, Augustinum, alios, frequenter occurrit.
Securitates in Plur. Plinii et Marcellini est; id, quod ad rariora referendum: reliqui enim scriptores non nisi singulare usurpant. Voss. de Vit. 819.
* Carisius Sosipater Lib. 1: Secus, inquit, Adverbium significat aliter; unde nascitur setius, a)lloiote/rws2. Ceterum id, quod vulgus usurpat, secus illum sede, hoc est, secundum illum, et fatuum et sordidum est.
Improbat etiam Scioppius Grammat. Philos. 153. seq. et Animadv. in Sanctii Minervam L. 1. c. 16. p. 106. et Iacobus Perizonius not. ad dictum Sanctii locum: quamquam, eodem Scioppio teste, Quintilianus significet, suâ iam aetate vulgo hanc particulam ita usurpari consuevisse.
† Erasmus quidem profert ex Plinio L. 24. cap. 2. secus fluvios: sed in correctis codd. legitur pro eo, secundum fluvios.
* Adhibetur tamen to\ secus ut praepositio, a Vulgato Bibliorum Interprete, Psalm. 1.: Tamquam lignum, quod plantatum est secus decursus aquarum: nec tamen ideo, ut Vossius Lib. 4. c. 22. de Analogia sentit, est praepositio; sed ponitur cum ellipsi praepositionis ad. Ergo secus viam, secus decursus aquarum est concise dictum, pro secus ad viam, secus ad decursûs aquarum.
* Seducere veteribus Latinis est seorsum ducere; vocare l. abducere in locum ab arbitris remotum, Bey seit fuhren v. g. Ter. Hec. A. 1. Sc. 2. v. 69: Pamphilus me solum seducit foras. Liv. L. 2. c. 54: Consilia non publica, sed in privato, seductaque a plurium conscientia habuere.
Idem iudicium esto de Derivato seductio; quod apud Ecclesiasticos quidem actum corrumpendi mores; apud Classicos autem actum
abducendi in locum ab arbitris remotum, significat.
Seductor, Ein Verfuhrer, Ecclesiasticae tantum notionis et auctoritatis videtur esse, occurrens apud Vulgatum Interpretem 2. Tim. 3. v. 13.
† Loca illa, quae pro stabilienda notione illa, quam Ecclesiae adserimus, ex auctoribus classicis arcessuntur, ita comparata sunt, ut nihil certi inde confici possit. to\ seductum, quod pro hac significatione quidam ex Cic. Epp. ad Attic. proferunt, a plerisque libris, iisque optimis, abest. In Terentii Andria A. 4. Sc. 1. pro seducere, meliores libri habent ducere; alii subducere. Apud Quintilianum Lib. 7. cap. 2. to\ seductum, pro iuductum, vel adductum, non pro deceptum ponitur.
Ecclesiastica horum vocabulorum notio cum Cicerone ita vertenda est: corrumpere mores; adolescentulos corruptelarum illecebris irretire; evertere aliquem contagionibus malorum, Einen durch bose Exempel verfuhren; ne te aliorum auferant consilia; adolescentulus corruptus, et ab homine nequam inductus; corruptor iuventutis; in devia aliquem abripere; in errorem inducere. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 151. seqq. Sciopp. de Stil. Hist. 183. Cell. Antib. 214. C. P. 284.
† Quintilianus etiam L. 2. c. 8. dicit, facere delectum v. g. facere certum studiorum delectum, nemo dissuaserit; quam sormulam tamen impugnat Valla L. 5. c. 60. p. m. 438: Facere, inquiens, delectum pro agere, haud scio, an (sc. apud Quintilianum l. c.) vitio librariorum factum sit, an etiam sic dicere liceat.
* Adiectivum selectus, a, um, bene se habet.
Scriptores Ecclesiastici v. g. Tertullianus, Prudentius, alii, pro eo habent sensxalis; Lucretius sensilis. Fab.
* A sensualis medio aevo formatum Adverbium sensualiter i. e. in oculis vel in conspectu omnium. Sensualitas autem i. e. facultas sentiendi, sensus, appetitus, to\ a)isqhtiao\n, Tertullianus habet. Borrich. in Voss. 235. it. 819.
* Nec tamen usquam apparet Aaiectivum sententialis. Primitivum sententia optimae notae est. Diminutivum sententiola v. g. sententiolas memoriae mandare; it. sententiosus et senteutiose v. g. auctor senteutiosus, genus orationis sententiosum, sententiose dicere, Ciceronis sunt.
* Veteribus septimanus, a. um, est Adiectivum, Germ. notans Einen aus der siebenden Ordnung v. g. septimanus miles, i. e. qui est septimi ordinis, septimae legionis; septimanae nanae, apud Varronem, aliosque.
Sciopp. de Stil. Hist. 181. Voss. de Vit. 152. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 117. Borrich. Cogit. 35. Cell. Antib. 88. C. P. 367.
Adverbium autem septimanatim, Alle Wochen, wochentlich, prorsus barbarum est; sicut et hebdomadatim; Lat. dixeris pro eo, quâvis hebdomade; singulis hebdomadtbus; singulis, quotquot eunt, hebdomadibus. Voss. de Vit. 819.
† Haec autem datur differentia inter sequestrare et deponere stricte sumptum. Sequestrare est rem controversam alteri tradere, donec finitâ lege constet, cui debeatur; atque hoc semper fit a pluribus et possessionem rei depositae tantisper transfert in sequestrem l. sequestrum: Deponere est rem alicui custodiendam dare, sive custodiae tantum causâ, sive ad evitandum concursum usurarum; atque hoc etiam ab uno potest fieri, nec mutat possessionem aut proprietatem, quam deponens retinet. Itaque verbum deponendi generalius est, ita, ut omnis, qui sequestro dat, etiam certo modo et latiori sensu sumpto vocabulo deponat: at non contra.
* Sequester est secundae et tertiae Declinationis, in Genitivo habens sequestri et sequestris: namque et Adiective usurpatur sequestris, e, et sequester, stra, strum,
seriptura est; de qua tamen Lipsius dubitat. Festus autem servitudo etiam agnoscit, et Glossae Cyrilli. Tutius tamen cum veteribus, servitus. Cell. C. P. 189. Conf. supra Aptitudo, Certitudo, Incertitudo.
† Nihil adferunt, qui pro hoc verbo locum quemdam ex Varrone producunt: nam ibi pro sigillent, legendum est sugillent oculos. Sugillare oculos, dicunt Latini: id ossicium parentibus morituris exhibebant liberi. Grotius ad Gen. 46. v. 4.
* Sigularis veteribus notat
1. Singulus l. Unus v. g. singulare certamen, Germ. Ein Dnell.
2. Excellens, Eximius v. g. Singularis et eximia virtus Pompeii.
† Nec Participium situatus multo melius sese habet. Etsi enim in non nullis editionibus Flori L. 2. c. 18. n. 2. legitur: Numantia in tumulo apud flumen Durium situata; summis tamen Criticis haec lectio suspecta videtur, ab iisque substitutum propterea est sita. Voss. de Vit. 627. Cell. Antib. 89. C. P. 367.
* Etiam situatio pro barbaro habendum: Cicero pro eo, terrae situs; terrae forma; terrae cireumscriptio; Plin. L. 10. Ep. 59. loci positio; regionis forma; regionis situs.
Quod autem barbare vocant bonam situationem, Plinio est opportunitas loci; aliis, situs loci, qui singualri quiddam amoenitate se commendat.
* At solitus, a, um, v. g. mos solitus; plus solito, solito magis, Mehr, denn gewohnlich; blandior solito, optimae notae est.
* Sed Adiectivum somnolentus aenei saeculi est, auctoribus Solino, Apuleio, Marciano Capella: praestat tamen dixisse cum Cicerone et aliis, somniculosus; somno gravis; somno plenus; iners; ignavus; languidus; torpore gravis; otio dissluens. Borrich. in Voss. 241. Coll. C. P. 154.
Voss. de Vit. 777. Borrich. Cogit. 36. Cell. Antib. 90. C. P. 368.
* Sophistica l. sophistice, Die Sophisterey, Apuleius; Adiectivum autem sophisticus, Gellius et Prudentius habent.
* Sorditudo pro squalore; Plautus habet.
Adiectivum sordidus autem apud veteres significat tum immundum illuvie, tum etiam tenacem, avidum, parcum, restictum, appetentem alieni, avaritiâ aestuantem, omnia in pecunia ponentem.
Cic. Nullam in re familiari sordem profert, In seinem Hause fuhrt er keine filizige Lebensart. Horat. Sine sordibus exstruere sepulcrum, Ein wack r Denkmaal iemandem nach dem Tode aufrichten, und dabey keine Filzigkeit blicken lassen.
Nimirum sordis vitium opponitur ap. Latinos ex altera parte spelendori nitoriqus; ex altera luxuriae et prodigalitati.
* Femininum sospitatrix, idem Apuleius habet; sospes v. g. navis sospes ab ignibus; it. sospita v. g. Iuno sospita i. e. servatrix et Verbum sospitare, optimae notae sunt; sospitas i. e. incolumitas Macrobius et Symmachus; sospitalis, Heilsam, non solum Macrobius; sed etiam Plautus habet.
* Sed haud scio, inquit Clar. Ioannes Erbardus Kappius in Iensium 71. seq. an quid ad stabiliendum hunc verbi sperare significatum queat facere, quod Adiectiva speratus et exspectatus, unum atque idem sonant. Cicero de Fin. L. 1. c. 12: Statue contra aliquem confertum tanti animi corporisque doloribus, quanti in hominem maximi eadere possunt, nullâ spe propositâ, fore levins aliquando, nullâ praeterea nec praesenti, nec exspectatâ voluptata: quid eo miserius dici aut singi potest? Ibidem L. 2. c. 19: At quam pulchre dicere
videbare, quum ex altera parte ponebas cumulatum aliquem plurimis et maximis voluptatibus, nullo nec praesenti, nec futuro dolore, ex altera autem cruciatibus maximis tote corpore, nullâ nec adiunctâ, nec speratâ voluptate, et quaerebas, quis aut hoc miserior, aut superior illo beatior foret? Graecis autem e)lpi/zein eâ notione non ignotum esse, ex Hesychio constat: quemadmodum etiam illi qualemcumque futurorum opinionem e)lpi/da vocabant. Vid. Alex. Morus Adnotat. ad Matth. 24. v. 50. et Ioan. Alberti Observat. Sacr. p. 145. qui tamen perperam huc advocavit Virg. Aeneid. 4. v. 419:
Hunc ego si potui tantum sperare dolerem.
Heic enim sperare non pro exspectare, sed pro timere, ut Servius optime exponit, per a)kurologi/an usurpatur; quâ notione *kataxrhstikw=s2 sumpta non solum in aliis Poetarum locis, sed etiam apud Florum L. 3. c. 1. n. 1. occurrit: Quis speraret post Carthaginem aliquod in Africa bellum? Vid. Iac. Facciolatus ad Ciceronem pro Roscio Amer. c. 4. Atque in hac etiam signisicatione convenit cum exspectare. Petronius Sat. 125. Quicquid meruerunt, semper exspectant: ad quem locum plura Petrus Burmannus. Conf. Sect. 2. Sperare pro metuere.
Ecclesiastici tamen scriptores BIblicum pneumatiko\s2 ita vertunt, eoque sensu propterea sumunt, qui extra civitatem Dei ignoratur.
* Pro spiritualis Vitruvius L. 10. c. 1. habet spiritalis, quod idem ipsi notat, quod Ciceroni spirabilis, Luftig, lebhaftig.
Centiones spirituales, Geistliche Lieder, magis Latine dixeris hymnos sacros; cantica sacra.
Adverbia spiritualiter et spiritaliter, similiter Ecclesiasticorum sunt v. g. Tertulliani, Cypriani, cet.
* Sponsalis, e, i. e. ad sponsum sponsamve pertinens, Fur Verlobte gehorig; sponsalitius, Zum Verlobnis gehorig, Codex Iustinianeus; sponsalia, orum, et ium, Das Verlabnis, etiam Suetonius.
* Adiectivum spontaneus, Seneca, Solinus, et Macrobius habent. Borrichius Cogit. 242.
Spontaneitas i. e. ratio illa, quâ quid non reluctanter, sed suâ sponte, alienum ductum sequitur, Philosophorum recentiorum est.
† Paul. Hachenberg in Germ. Med. Diss. 4. n. 11: Standartum inquit, dicebatur a veteri Teutonica voce stanta, et standa, sistere, quod humi desixum staret: unde iudicium militare Standrecht vocatum, quod in eo, vexillis in terra defixis, ius dicebatur. Conf. Io. Petr. de Ludewig Tom. 3. Reliq. Manuscript.
* Stannum enim Plinio et veteribus non significat id, quod Germanice vocamus Zinn, sed, quod idem Plinius L. 34. c. 16. nuncupat plumbum candidum.
Philander ad Vitruv. L. 8. c. 3: Plumbum. candidum voco, quod falso hodie omnes stannum dicunt. Est enim aliud quiddam stannum, quam quod nunc audit: nempe quando natura duabus atgenti portionibus unam plumbi nigri immiscuit. Voss. de Vit. 123. Borrich. Cogit. 36. Cell. C. P. 382.
* Folieta de Usu et Praest. L. L. p. 117: Quis ferreos orbes ab equo loris utrimque suspensos, quibus equitantes pedes inserimus, non recte Iovium stapedas ab usu nominasse dixerit? Has stapedas Budaeus, subices pedaveos appellare consuevit. Voss. de Vit. L. 1. c. 7. p. 33. Subex, G. subicis et subicis, mediâ correptâm ut obex, obicis et obicis: subex autem notat aliquid, quod
subiectum est. Was einem untergelegt ist, ut Festus exponit.
* Stipendiosus autem pro eo, qui accipit stipendinm, qui stipendia facit, qui stipendia meret, Der um Sold dienet v. g. stipendiosus miles, sumitur: mediocris autem tantummodo auctoritatis est, occurrens ap. Vegetium L. 2. c. 25.
Stipendialis i. e. ad stipendium pertinens, Germ. Zum Sold gehorig, Sidonius. Stipendtari i. e. stipendium facere s. merere, Besoldung von einem heben, Plimus Mai. qui Lib. 6. c. 19. Dativo iunxit: Regi eorum peditum sexcensena milia per omnes dies stipendiantur.
Stipendiatus, a. um, i. e. sustentatus, Tertullianus.
Stipendiatus autem Substantive hodie usurpatur sine ullo etiam mediocris scriptoris suffragio: Lat. pro eo dicas, certi cuiusdam stipendii alumnus; qui quodum pie fundato benesicio fruitur.
* Non ignoro, plura apud Romanos scriptores et ICtos loca inveniri, ubi to\ stipulari idem videatur, quod promittere. Sed dicendum, ibi to\ stipulari, non Active, sed Passive positum esse. Veteres enim verbum hoc inter communia habuerunt, hoc est, quae Active iuxta ex Passive usurparentur, et significat mox postulare, sihi promitti aliquid sollemnibus verbis, vel rogare aliquid ab aliquo conceptis verbis, ex quibus obligetur hic, si promiserit v. g. stipulari aliquid ab aliquo, Sich von iemanden was angeloben lassen; mox Passive, e)perwta=sqai, interrogari iis verbis, ex quibus obligemur v. g. stipulatus sum, Ich bin auf gewisse Puncte befraget worden, die ich habe versprechen mussen.
Hinc stipudata manus possit dici Eine Hand, die veranlasset worden, durch ihr Darreichen gewisse Puncte einzugehen; unde vulgo dicunt, stipulatâ manu aliquid promittere s. spondere, Etwas mit einem Handschlag versprechen: atque haec locutio sic quidem soret metonymica ac satis bona, dummodo succurreret idonea eius auctoritas.
cadente demum Latinitate Eutropius et Iuvencus. Alioqui recte dicitur Adiective, strata via; Substantive autem ac Pluraliter ap. Virgil. strata viarum. Cell. C. P. 230.
* Plinius quidem L. 5. Ep. 5. dicit compositum in habitum studentis; et L. 7. Ep. 13. negat, te studere: sed est tam polita (scil. epistola.) quae nisi a studente non potest scribi: sed utrobique actus; non ordo et status hominis respicitur: ut nihil hinc praesidii pro studentibus Substantivo et honoris vocabulo arcessi queat.
Si absolute nomen aliquod hâc notione usurpandum est, malim studiosus; quo de similiter vide infra Sect. 2.
* Nam studio notat idem, quod cupide, Begierig, hitzig. Ita v. g. studio accusare apud Ciceronem nihil aliud est, nisi cupide accusare, cupidius accusere, pro Rosc. Amer. cap. 32. extr. Ut omnes intelligant, me non studio accusare, sed officio defendere. Gunth. Lat. Rest. 546. seq. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 247. seq. Cellar. Antib. 217. C. P. 382.
* Cicero de Provinc. Conful. c. 17: Me, ut sibi essem legatus, non solum suasit, verum etiam rogavit. Plautus etiam Aulul. Argum. v. 6. habet, suasus scil. qui sum. Si tamen cuncta in sermone humano ad stateram rationis exigi praecipue debent, quâ quidem liquidum est, suadere et persuadere requirere
Accusativum rei, et Dativum personae; Neutrum sane exemplum satis recte sese habet: sicut persuasus sum: quod etiamsi heic atque illic, praesertim apud Poetas, occurrat; malim tamen cum accuratioribus, persuosum est mihi, utpote quod rationi magis convenit, et frequentiori usu viget. Confer, quae fusius de eo dicuntur infra, Parte Syntactica ad loc. Persuasus sum.
Seque subalternant, modo victores, modo victi.
Nempe ut genus et species, u(pa/llhla, s. subalterna, dicuntur; quia genera sunt inferiorum, et species superiorum. Voss. de Vit. 779.
* Atque hinc, puto, factum, ut hoc Adiectivum Dialecticorum medio aevo idem notaret, quod secundarius, inferior; ita, ut v. g. subalternum magistratum vocarent, qui alteri subest; subalternos iudices, a quibus est provocatio, Von denen man appelliren kann, Voss. de Vit. 636. Borrich. Cogit. 36.
Adverbium subalternatim i. e. alternis vicibus, exstat ap. Guil. Tyrium 21. 7. Cell. Antib. 90. C. P. 368.
† Symmachus quidem pro hoc Substantivo citatur: sed lectionem in dubium vocat Scioppius; cuius ad Symmachum observationes videantur.
In Taciti loco, quem Grotius profert, optimi libri nobis habent, non subditis.
* Ceterum subditus semper est Participium, et idem est, ac suppositus i. e. spurius et adulterinus, pro vero et genuino falso venditatus, vel subornatus, vel etiam subiectus, et iungitur cum Dativo v. g. ligna lebeti subdita, subditus est Regi, subditus tibi
cet. it. cum Accus. et Praepos. In. Cic. 1. Verr. n. 12:
Quos in eorum locum subditos domi suae reserudrit.
Superlativus autem subditissimus, omnino pro barbaro habendus est: dic pro eo, subiectissimus. Sciopp. de Stil. Hist. 214. et 230. it. Infam. Fam. 118. Ant. Schorus in Phras. L. L. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 228. seqq. Borrich. Cogit. 36. Voss. de Vit. 90. Cell. Antib. 28. C. P. 383. Goclen. Controv. 118. et Silv. 64.
* Nec Primitivum feudum Latinum est: sed Gothicum vocabulum; quo de vide supra.
* Participium subhastatus Iul. Firmicus Maternus habet. Borrich. in Voss. 245.
Pro subhastatione, quod in Codice occurrit, elegantius dices venditio sub hosta it. hastâ l. hastâ positâ. Decernere, hastam poni; decernere, sub hasta hoc vel illud vendi, Eine Subbastation erkennen.
* Adiectivum autem subitaneus v. g. subitaneus imber, Ein Platzregen, der uns unvermuthend uberfallt, Columella habet.
† Scioppius de Stil. Hist. 220. hoc verbum prorsus barbarum esse existimat, atque hinc Casaubonum hoc verbo usum praeter ipsius meritum perstringit.
* Sannator et subsannatio veteres Glossae; subsannator, i. e. scurra, Ein Spottvogel, antiquus Bibliorum Interpres Siracid. c. 33. v. 6; sannio, onis, Ein Possenreisser, Cicero; Sanna i. e. irrisio, Poetae Satyrici; sannare i. e. illudere, suspectum. Conf. supra Sannare.
* Pro fortunis et facultatibus exstat apud Quintilianum Declam. 5. Aurel. Victor. de Orig. gentis Rom. et Paullum IC.
Pro forma substantiali alicuius rei l. artis itidem apud Quintilianum Prooem. L. 1. p. 7: De ipsa Rhetoricue Substantia quaerere.
* Adiective autem rectum est v. g. Cic. Verr. 6: Verres in eorum locum substitutus est; it. de Divin. L. 2. c. 2: Philosophiam nobis pro rei publ. procuratione substitutam putabamus.
† In Spartiani loco, qui pro hoc Adverbio adducitur, hodie in optimis editionibus legitur non successive, sed successisse. Borr. ch. in Voss. 247. Cell. C. P. 365.
* Adiectivum autem successivus Lactantius habet, de Opific. cap. 12.
cursimque; breviter strictimque. Voss. de Vit. 819.
* Comparative succinctius, utuntur Ammianus et Sidonius.
Succingere et succinctus v. g. terrore se succingere; his succinctus praesidiis; gladio succinctus, bene se habent.
* Succurrere autem boni commatis est. v. g. Cic. succurrere saluti fortunisque communibus; Liv. succursum velle fortunac alicuius adversae.
* Verbum sufferre, optimae notae est v. g. sufferre sumptum, laborem, supplicium, poenam sui sceleris; plus oneris sustuli, quam ferre possum. Hinc Neutrum plur. Praes. Participii sufferentia.
* Adverbium sufficienter, pro quo alii dicunt abunde, satis, satis superque, est Palladii, Macri et Ulpiani. Cell. Antib. 59. et 91. C. P. 309. et 359.
Sufficere et sufliciens, unde Neutr. Pl. Part. sufficientia, probatae Latinitatis sunt. Insufficiens et insufficientia, apud eumdem Tertullianum.
* Suffire v. g. suffire rutam, suffire thymo; suffitus, sis; suffitio; suffitor; suffimen; suffimentum, optimae notae. Suffimentare, Rauchern, Vegetius habet.
* Hodie etiam kataxrhstikw=s2 hoc nomen imponitur Episcope titulari, qui in functionibus Pontificalibus supplet vicem Archiepiscopi vel Episcopi, qui plane non est in rerum naturâ.
† Vossius de Vit. 639. substituit suffumigatio; sed nullam eius addit auctoritatem, praeterquam quod descendat a verbo suffumigo, quod Varronis est ac Celsi, quorum loca vide sis in Foro Rom. Conf. Borrich. Cogit. 36.
* Superioris saeculi scriptoribus is interdum Saladinus nuncupatur.
† Nomen Sultani, ut ex Cedreno scimus, adsumpsere Turcae, quum Persas et Saracenos subegissent. Descendit ab Arabico Sultan; quod est a Verbo salat h. e. dominari, praeesse.
Ante potentiam illam, quae Turcis a devictis Persis et Saracenis accrevit, sie dictus Persiae Princeps est: cuius sedes ac domicilium Sultania ex eo vocabatur. Voss. de Vit. 300.
* In contextu sermonis elegantiorem quamdam periphrasin adhibere possis, quae Turcarum Imperatori conveniat: in sollemnitate autem titulorum et inscriptionum publicarum pompâ vulgare Sultani Vocabulum, ut ut barbarum, omnium rectissime retinebitur.
transcursu; w(s2 e)n paro/dw|; w(s2 e)n e)pime/trw|; primoribus labris aliquid degustare; extremis digitis aliquid attingere; summa tantum rei capita percurrere; summas attingere; breviter tangere; maximum campum longe lateque spinis obsitum levissimo saltu transvolare, Ein weitlauftig und durchaus schwer Ding uberlaufen, wie der Hahn uber die Kohlen lauft. Goclen. Observ. 11.
* Superficies ipsius Ciceronis est. Adiectivum supersicialis Tertullianus L. 4. Adv. Marcionem cap. 28. habet. Superficiarius apud Senecam Ep. 88. p. 389. et in Pand. L. 2. de Superficiebus, quae in conducto solo positae, occurrit.
* Superfluus proprie sumptum usurpat :linius Paneg. c. 82: flumina campis superflua. Per translationem 1. deducta §. penult. Dig. ad SC. Trebell. fructus superfluos restituere: et §. ult. bonorum superfluum.
Plinii Avunculi L. 14. c. 1. est pampinorum superfluitas.
Superfluere i. e. redundare, eiusdem Plinii est, itemque Senecae et Quintiliani. Cell. C. P. 128.
* Implere v. g. implentur veteris Bacchi, Virg.; implere mero pateram, id.; impudentiae est, id profiteri, quod non possis implere, Cicero habet.
† Sed ea, Vossius de Vit. 641. ait, veteris ecctesiae mihi veneratio est, ut longe Episcopum malim dicere: nec enim ulla fuit ecclesia elim, quae Presbyterorum proestw=ta diceret
Superintendentem. Confer heic, si placet, Ioachimi Hildebrandi Hierarch. Vet. Eccles. p. 81.
* Medio aevo etiam Rectores scholarum et Academiarum, Superintendentes appellati sunt: ut videre est in Maximiliani I. Diplom. de Instaur. stud. humanit. ubi haec verba leguntur: Quem etiam praesentibus nostris ipsius collegii et lectionum Superintendentem facimus et creamus. Et in Ederi Catal. Rector. Viennens. Ioannes Cuspinianus, Academiae Superintendens meritissimus vocatur. Conf. Io. Henr. a Seelen, SS. Theol. Licent. et Gymnasii Lubeccensis Rectoris doctissimi ac meritissimi, Selecta Litterar. p. 505.
* Naturalis autem et noturaliter, optimae probatissimaeque Latinitatis sunt.
* Est vestis linea s. lintea, manicata, sic dicta, quod olim super tunicas pelliceas induebatur, communis illa quidem Sacerdotibus, Diaconis, et universo clero, Canonicis autem regularibus propria, quam numquam deponunt; Germ. Das Chorhemd.
Latine eam dixeris, cum Sueton. Oth. cap. ult. linteam religiosamque vestem; et cum Liv. L. 9. c. 40. linteam tunicam Sacerdotalem.
Pro eo, quod in Ecclesia Romana dicunt incedit in superpellices, Pontanus substituit linteatus incedit; lintea indntus tunicâ l. linteâ veste incedit; albatus incedit. Niess. de Ortu et Occasu L. L. p. 262.
* ICti tamen veteres superscribere et inscribere, hâc ipsâ notione promiscue usurpant. Voss. de Vit. 641. Borrich Cogit. 36.
* Castae vero Latinitatis auctoribus, ut a Budaeo etiam observatum est in Adnotationibus in Pandectas p. 649, superstitio potius dicebatur, quod nunc appellant scrupulositatem conscientiae in rebus licitis: atque itidem superstitiosos vocabant, quos nunc vocitant scrupulosos. Nempe olim superstitio erat, quae Graecis deis1io\aimoni/a h. e. absurda divinae potentiae formido. Unde Tullius L. 1. de N. D. religionem ac superstitionem eo distinguit, quod illa sit pius Dei cultus; haec autem, inanis Dei metus. Voss. de Vit. 137. et 139.
Interdum tamen accipi in bonam partem superstitio videtur, pro religione. Iustinus L. 39. c. 4: His tot necessitudinibus sanguinis adicit superstitionem templi, quo abdita profugerit: pro quo in eodem libro c. 1. religionem templi dixit. Idem L. 41. c. 3: In superstitionibus ac cura drorum praecipua amnibus veneratio, hoc est, in iis, quae religiose colunt, ac pro diis habent et venerantur, praecipue sunt fluvii.
† Nominis rationem, unde manârit, in coniugato vocabulo superstitiosus, ostendit Cicero L. 2. de N. D. c. 28: Non enim Philosophi solum, verum etiam maiores nostri superstitionem a religione separaverunt. Nam qui totos dies precabantur, et immolabant, ut sui sibi liberi superstites essent, superstitiosi sunt appellati, quod nomen postea latius patuit. Qui autem omnia, quae ad cultum deorum pertinerent, diligenter retractarent, et tamquam relegerent, sunt dicti religiosi ex relegendo. Propius autem ad rem accedunt, quae Lactantius Lib. 4. Divin. Institut. de vera sapientia cap. 28. §. 13. seqq. tradit: Superstitiosi, inquiens, vocantur, non qui filios suos superstites optant: omnes enim optamus: sed aut ii, qui superstitem memoriam defunctorum colunt, aut qui parentibus suis superstites, colebant imagines eorum domi, tamquam deos penates. Nam qui novos sibi ritus adsumebant, ut deorum vice mortuos honorarent, quos ex hominibus in caelum receptos putabant, hos superstitiosos vocabant. Eos vero, qui publicos et antiquos deos colerent, religiosos nominabant. Unde Virgilius Aeneid. 8. v. 187:
Una superstitio, veterumque ignara deorum. Neque Servius ad Virg. Aeneid. 8. v. 187. discedit ab hac origine; sed et ipse aliam eius causam adfert, ab aniculis dictam tradens, quae multis superstites sint per
aetatem, quarum propria est deis1idaimoni/a. Conf. Nonius c. 5. n. 36; et Barthius ad Lib. 12. Theb. Statii p. 1506.
* Alia quaedam inscriptio apud Gruterum 1076. habet etiam suppedamentum.
* 1. Suppeditare, Plauto, Terentio et Ciceroni est suggerere, subministrare, praebere v. G. omnium rerum abundantiam et copiam alicui suppeditare.
2. Aliquando est sufficere, et parem esse sustinendae rei. Cic. Offic. L. 1. c. 3: Parare ea, quae suppeditent ad cultum et ad victum.
3. Interdum neutraliter ponitur pro suppetit. Liv. L. 28. c. 27: Apud vos quemadmodum loquar, nec consilium nec oratio suppeditat i. e. suppetit. Cic. L. 3. Ep. 5: Ne charta quidem tibi suppeditat i. e. suppetit. Liv. L. 1. c. 55. Manubiae, quae perducendo ad culmen operi destinatae erant, vix in fundamenta suppeditavere.
4. Vetus etiam inscriptio apud Reinesium in Var. Lect. p. 503, usurpat propriâ notione pro pedibus aliquid subicere, Zun Fussen legen. v. g. Mors omnia calcat, suppeditat, rapit.
* Suppone satis bene se habet; sed iustâ notione: nempe
1. Pro subicere v. g. ova gallinis supponere, Colum. L. 8. c. 5.
2. Notat idem, quod falsum pro vero subducere s. subicere, Einschieben. Terent. Eunuch. A. 5. Sc. 3. v. 2. Referam illi sacrilego gratiam, qui hunc supposuit nobis, Der uns mit diesem betrogen hat, der uns diesen untergeschoben hat. Cic. de Leg. L. 1. c. 16; Testamentum falsum supponere, Ein falsch Testament unterschieben.
3. Quumque supponere etiam proprie sit ponere inferiori loco, metaphorice etiam significat Sich unterthanig machen.
Ovid. 1. Fast. v. 306:
Aetheraque ingenio supporuere suo.
Pro suppono, quatenus suspectam notionem sustinet, barbari etiam frequentant Decompositum praesuppono: quo de supra suo loco.
* Turundas alioqui vocant Medicorum politiores, non turundos: id quod a Catone et Varrone iam olim didicere. Voss. de Vit. 75. Borrich. in Voss. 251.
* Latinitate cadente pro eo dixerunt etiam summitas, quod usurpat tamen etiam Palladius, argenteae aetatis scriptor, quamvis haud primi ordinis: quo de infra Sect. 2.
* Susceptores Iustino L. 8. c. 3. n. 8. sunt homines, qui opera facienda conducunt, Denen etwas uberhaupt verdungen wird. Voss. de Vit. 557. seq. Richard. Montacut. de Orig. Eccles. Part. 1. p. 83. 104. et 115. Confer supra Compater.
† Plauti, Terentiique loca, quae in contrarium adferuntur, sunt corrupta, ut videre est ex melioribus codicibus, et proinde ex Lexicis, ubi pro stabilienda hac symboli suspectâ notione adducuntur, eliminanda. Voss. de Vit. 137. et 146. Isaaci Caranboni Animadvers. in Athenaeum L. 3. c. 31.
* Symbolum, i, Gen. Neutro, est vel apophthegma seu adagium huic vel illi proprium, Germ. Ein Wahispruch; vel indicium ac signum, quo milites nostrates dignoscuntur ab hostibus, vel in pactis conventisque loco tabellarum ac syngrapharum utebantur, Die Losung, das Wort, das Wahrzeichen: atque hinc in Ecclesia translatum ad publicam fidei confessionem, qua genuini caelestis doctrinae confessores et invicem agnoscuntur, et ab heterodoxis dignoscuntur, Ein Glaubens-Bekanntnis.
† Nomen duxit ab exiguo Americanae terrae tractu, Tabacco dicto, eiusque cognomine fluvio, ubi Hispani, quum Franciscus Cortesius An. 1517. hanc regionem vi subegisset, et horrendâ clade barbaros adfecisset, primum hanc herbam repererunt.
Primus intulit in Galliam, et dehinc in Italiam, et reliquas Europae terras lohannes Nicotius, Nemausensis, (von Nimes aus Nieder-Languedoc,) in aula Francisci II. Galliarum Regis libellorum supplicum Magister, (Maitre de Requêtes) quum Lisbonae 1559. Regis sui legatus fuisset, et ibi a nobili quodam Batavo, Regii horti ephoro, non nullas novae huius, et paullo ante e regione Florida translatae herbae plantas dono accepisset.
Hinc elegantiae studiosi pro Tabaco malunt herba Nicotiana.
* Compostum tamen contabulare, est Caesaris, Suetonii et Plinii: unde etiam apud eumdem Caesarem contabulatio, Die Tafelung, der bretterne Fusboden. Immo fortasse et simplex aliquando in usu fuit; quum dicatur quattuor tabulatorum turris, tabulatus transitus, tabulatio, tabularium, et similia. Voss. de Vit. 782.
* Hinc ne dicas tactum tenere, Den Tact balten; sed servare numerum in cantu; observare modum percussionum, Cic. Orat. c. 58.
Nota heic locutiones: Perpetuis inter canendum frequentamentis uti, Triller schlagen. Delicatiores in cantu flexiones, Manieren. Cic. lib. 3. de Orat. n. 98.
Tactus veteribus significat vel actum tangendi, vel unum illum ex quinque sensibus.
* Huic contrarium est tactum fugere: quemadmodum l. c. Lactantii dicitur: Anima tenuitate suâ omnem tactum fugit. Voss. de Vit. 644.
muliebri res Latina et regnum avitum paternumque puero sietit. Terent. Heaut. A. 1. Sc. 1. v. 53: Ego te meum dici tantisper volo, dum, quod te dignum est, facies. Conf. supra Parumper.
* Hinc pro taxam facere, Latine dixeris, aestimationem facere, taxationem instituere.
Taxatores etiam hâc notione negant recte dici: pro quo malunt, arbitri, qui latifundia aestimant, qui rem omnem in fundo et agris aestimant, qui in praediis bonorum aestimationem facere debent.
Taxator, auctore Festo, est, qui alterum maledictis tangit.
Nec taxatio tamen pro aestimatione, repudiari debet, quoniam, uti iam dictum, auctore Plinio ita absolvitur: quin et ipsum verbum taxare hâc notione eiusdem Plinii, Senecae, Macrobii, Silii Flacci, et Flori L. 1. c. 12. n. 8. est.
* Temperamentum Latine notat iustum modum, mensuram convenientem v. g. adhibere temperamentum alicui rei, Die rechte Maasse
worinnen halten; temperamentum in aliqua re sequi, Die Mittelstrasse treffen.
* Adiectivum autem temporalis non tantum auctoritate Quintiliani defenditur, sed etiam testimonio Taciti. Borrich. in Voss. 251.
Vita haec temporalis Lactantius L. 7. c. 10. sub fin. habet: pro quo tamen malim cum Cicerone pro M. Marcello, vita haec, quae corpore et spiritu continetur: it. vita, quae hoc aetatis nostrae cursu continetur.
Temporalitas similiter Tertullianum auctorem agnoscit, nec in veteri Latio, quod quidem scimus, locum habet.
Latini sane habent non nisi temporarius v. g. temporaria amicitia i. e. quae prospero tantum tempori servit: temporarium ingenium i. e. accommodans se tempori, quod semper ex ancipiti mutatione temporum pendet, ut Curtius describit Lib. 3. c. 1: pietas callida et temporaria i. e. quae propter commoda quaedam, quibus inhiat, ad voluntatem eorum, qui sanctos mores exigunt, sese accommodat, et fucum ita incautis facere atque imponere studet. Sciopp. de Stil. Hist. 156.
* Apud Vulgatum tamen temporaneus idem notat, quod maturus l. matutinus et opponitur serotino; quum Iacobi c. 5. v. 7. dicit: Patienter ferens, donec accipiat temporaneum et serotinum. Ist geduldig deruber, bis er empfahe den Morgenregen und Abendregen.
* Contenebrare non solius est Tertulliani, quod Vossius putat, sed ipsum Varronem etiam veneratur auctorem.
Tenebricare pro tenebricosum fieri, eiusdem est Tertulliani. Borrich. in Voss. 252.
Tenebrosus Virgilius; tenebvicus et tenebricosus Cicero; tenebrarius v. g. home tenebrarius, Ein Tockmauser, Vopiscus; tenebrio, onis, i. e. doli et mendaciorum tenebras aliis offundens, et lucem fugiens, Ein Schleicher, der den Schelin hinter den Ohren hat, der mit seinen bosen Streichen hinter dem Bnsche halt, der hinter dem Berge halt, Nonius ex Varrone et aliis citans; Tenebresco, Ich vverde finster, Augustinus et Petrus Chrysologus. Cons. supra Obtenebrare.
† Locus Martialis L. 4. Ep. 37. v. 2, qui pro hoc vocabulo reiectaneo adducitur, mendosus est, et Codd. emendati trecenta, non tercenta habent.
Perperam etiam ponitur pro die constituta pecuniae solvendae; quae a Livie Lib. 34. c. 6. dicitur dies pecuniae, et Lib. 33. c. 30. pensio: Mille, inquiente, talentum daret populo Romano: dimidium praesens, Germ. Die Halfte baar; dimidium pensionibus decem annorum, Germ. Die andere Halfte binnen zehen Iahren auf Termine.
* Veteribus terminus notat lapidem, arberem, cet. quâ fines agrorum distinguuntur, vel rei cuiuslibet finem.
† Quamlibet enim pro eo adducatur Columella L. 1. c. 6; plerique tamen libri hoc loco legunt terrenum solum, non terreum. Philoxeni quidem Glossae terreum agnoscunt; et conferat etiam heic aliquid Compositum subterreus, quod Arnobius L. 7. p. 226. habet: at hinc tamen non dum asseritur Latinitati puriori.
Cicero, Nepos, Plinius, et alii veteres habent, terrestris, terrenus.
† Obicit quidem Andreas Borrichius Vindic. L. L. 229. seqq. auctorem huius notionis Ammianum, egregie antiquum, et belle Latinum: sed hic sub Gratiano et Theodosio scripsit, Graecus et miles, ut ipse extremo opere se excusat, id est, imperitior cultae Latinitatis; eiusque exempla sunt insuper plurima aliena; sicut etiam Quintiliani, Manilii, Arnobii, quae profert una Borrichius.
Interim haud ignoramus, ad stilum per translationem referri, atque ita speciatim scriptum oliqued continzatum, seu connexam et cohaerentem inter se orationis seriem, metaphorice textum dici posse, id est, contextum, Graece s1una/feian: quum Quintilianus L. 9. c. 4. neutro genere dicendi textum tenne atque rarum dixerit et L. 8. c. 2. habeat, in contextu et continuatione sermonis; et Plinius L. 10. c. 42. de avibus sermonis humani imitatricibus, assidue nova loquentes longiore etiam contextu. At significatio, quam supra expunximus, nullo antiquitatis exemplo probari potest.
* Textus proprie est nomen artis textoriae, et significat idem, quod textura, Ein Gevvebe. Plinius L. 9. c. 35. de Lollia Paullina: Vidi smaragdis margaritisque operatam, alterno textu fulg entibus, Die sich eins ums ander in den Flechten praesentirten. Cell. C. P. 384. seq. et ludic. 68. Kappius ad Iensium 32. seq.
argenti unciâ constat, Weil er aus einer Unze, oder zwey Loth Silber besteht; alii Imperialem, et sic Imperialem aeris Russiei appellant Ein Rubel; alii Ioachimicum, quia nimirum in valle Ioachimica argentum, unde hic nummus primum cusus, effossum fuit.
* De his thaleris, eorumque effigie impressâ ita David Chytraeus ad an. 1522. p. 239: Nummi argentei unciales, quos a valle Ioachimica, Germani Thaler, et Ioachimicos usitate nominamus, in valle Ioachimica primum cusi sunt: ac primis thaleris, uno in latere S. Ioachimi effigies; altero, Stephani Slikii, deinde Regis Ludovici nomen impressum fuit. Vid. Paulli Hachenberg Germ. Med. Diss. 10. p. 267.
* Weissius de Stil. Rom. p. 133. seqq. Ipsa sacra Christiana aliquam illamque inevitabilem novorum nominum necessitatem invexerunt. Illi enim, qui omnia Christiani nominis sacra ad profanarum superstitionum nomina exigere nihil dubitant, parum abest, quin prae nimio puritatis linguae Latinae studio insanire videantur. Iacobus Sadoletus, duo Petri, Bembus et Bunellus, Christophorus Longolius, Ioannes Casa, Lazarus Bonamicus, aliique nimis Ciceroniani, Ecclesiastica vocabula, quantum in ipsis fuit, prorsus de medio sustulerunt, quasi illorum nominum paeniteat, quibus res universo generi humano saluberrimae nobis innotuerunt. Quid est, cur Christum, salutis nostrae auctorem, patrem patratum; Spiritum S. auram Zephyri caelestis; Patres Ecclesiae, minorum gentium persuasionis nostrae interpretes; et pro Deo immortali Deos immortales in deliciis sit; nomina vero recepta, quod nefas cogitatu, sordeant? Latet ibi impietatis aliquid, quâ quodammodo ipsa caelestia illa, et divinitus nobis tradita sacra contemnuntur. Fidem Christianam igitur dicamus potius, quam persuasionem; Ecclesiam, quam rem publicam; Apostolos, quam duodecimviros; Evangelistas, quam quattuor Christianarum rerum auctores; Episcopos, quam civitatis vel rei publicae Christianae Principes; monachos, quam Christi voluntarios. Hos Tullii imitatores Erasmus in dialogo, quem Civeronianum inscripsit, acriter et acerbe perstringit, cui Iul. Caes. Scaliger non minore cum acerbitate in orationibus respondit. Retineamus vocabula illa sacra, neque cum profanis illis nihilque sacri habentibus gentium a Dei vera cognitione alienarum sacris misceamus et confundamus. Nec tamen illos non laudavero, qui sine superstitionis mixtura interdum aliquâ circumductione
utuntur. Voces angelorum et diaboli non fastidio, nec abstineo: illos tamen puras et ab omni corporum contagione liberas mentes; hunc spis itum nequam, nigrum ex orco gentium appellare, nihil vetare arbitror.
Cons. supra Ecclesiastica et Theologica vocabula; it. Philosophica vocabula; it. quae dicta sunt hanc in rem ad voc. Excommunicare.
* Dicitur tiara, ae, Gen. Fern. et tiaras, ae, Gen. Masc. ut apud Graecos o( tia/ras2 et h( tia/ra.
* Tortura proprie et extra metaphoram est apud Palladium Lib. 3. Tit. 9. Voss. de Vit. 651. Schor. Phras. Borrich. Cogit. 253. Cell. antib. 219. C. P. 385.
in Mathematicorum autem scholis satis frequens: Lat. totus, universus, integer; eclipsis, quae totum solis vel lunae orbem complectitur vel obscurat. Omnino etiam Philosophorum est, qui dicunt causam quamdam totalem; quo de supra ad voc. Partialis.
Adverbium totaliter codem loco habendum: Latini pro eo, penitus, plane, prorsus, omnino, funditus, singula pro argumento. Voss. de Vit. 107. et 820. Borrich. Cogit. 37. Cellar. Antib. 92. C. P. 369.
* Tractatus notat veteribus
1. Idem, quod ipsa contrectatio, Die Anruhrung. v. g. Plin. L. 17. c. 7. aspera tractatu, Im Anruhren hart und rauh.
2. Notat descriptionem, s. tractationem. Die Beschreibung, Handihierung, Abbandlung einer Sache v. g. Cic. 3. de Orat. c. 23. tractatus artium; Quintil. Prooem. L. 8. asperiorum tractatu rerum atteruntur ingenia.
3. Libri partem, apud Plinium L. 14. c. 4: Tractatu toto separatim senrentia eius indicanda est.
In prisca Ecclesia tractatus dicebantur Episcoporum sermones seu homiliae.
* Verbum autem transigere, unde hoc Substantivum formatum, eâ notione bene se habet v. g. transigere negotium, transigere controversiam. Terent. Facta, transacta omnia, Es hat nunmebro alles seine Richtigkeit.
Etiam Transactor hâc notione occurrit apud Ciceronem 4. in Verr. cap. 28: Rerum omnium transactor et administer.
* Transgredior, Transgressie, Transgressus, occurrunt ap. veteres; at significatu proprio.
* Veteres habent appareo, et compareo, immo Lactantius etiam dispareo: sed transpareo nesciunt.
† Graeca et Latina Ecclesia in eo semper eonspiravit, ut docerent, panem in sacra Cena per consecrationem transmutari in eorpus Christi, et vinum in sanguinem Christi. Sed Gelasius, ipse Romanus Pontifex, annis post Christum natum plus minus quingentis, in libro de duabus naturis in Christo adversus Eutychen et Nestorium suam ipsius et omnis Ecclesiae veteris sententiam diserte et aperte explicat, quomodo mutationem istam seu conversionem intelligi velint: ita nempe transire panem et vinum in substantiam corporis et sanguinis Christi,
1. Ut tamen esse non desinat substantia vel natura panis et vini.
2. Ut etiam panis et vinum in suae naturae propietate permaneant.
3. Ut ita in hâc naturae suae proprietate permaneant, sicut in Christo duae naturae, ex quibus constat, proprie permanent.
4. Ideo tandem vere haec externa symbola dici transire in divinam substantiam, quod per ea divinae efficiamur consortes naturae, communicato nobiscum et corpore et sanguine Christi.
Atque ita omnis Christianae Ecclesiae antiquitas mutationem s. transmutationem hanc intelligit, ut, quum extra usum sacrum sit tantum vulgaris panis et vulgare vinum in sacro isto actu simul etiam vere ac realiter adsit. exhibeatur et ore corporis accipiatur corpus et sanguis Christi: quemadmodum hoc uberius ostendit Chemnitius Exam. Concil. Trid. p. m. 374. seqq.
Graeci hanc mutationem vocant metabolh\n, metapoi/hs1in, metastoixei/ws1in; Latini mutationem, transmutationem, conversionem. Quibus quidem vocabulis contenti fuerunt tunc temporis, eaque, ut ex Gelasii aliorumque explicationibus apparet, usurparunt haud alium in finem, quam ut ostenderent, tam vere ore capi corpus et sanguinem Christi, quam vere eodem ore humano capiatur panis et vinum. De modo praesentiae corporis et sanguinis Dominici altum ubique silentium; utpote quem ignorabant, et ignorare sapienter volebant.
Sequioribus demum temporibus ab hac veterum simplicitate paullatim secessionem fecerunt homines in Ecclesia per otium et quietem in vecordiam quamdam abrepti, et in diiudicandis divinis mysteriis male curiosi, ita, ut multa adferent in medium, quibus explicatam irent transmutationem illam, quae fieret in administratione sacrae cenae. Atque, ut fit, quum humanum ingenium eo tendit, quo aditum divina sapientia tantisper praeclusum voluit, in varias super hoc negotio partes itum est, adeo, ut etiam saeculo XII, tempore Petri Lombardi, qui id ipsum Lib. 4. Distinct. 11. testatur, adhuc vehementer pugnarent, qualis foret illa mutatio seu conversio, de qua veteres in loco de S. cena loquuti sint, an foret formalis, an substantialis, an vero alterius generis?
Tandem, quum Philosophiam Peripateticorum in occidente excolere Saec. XIII. inciperent, post barbariem et ruditatem, quae ea loca per Hunnorum, Gothorum et Vandalorum inundationem occupaverat; transmutationem hanc per vocabula substantiae et accidentis explicare coeperunt, dictitantes, panis substantiam per consecrationem mutari in substantiam corporis Christi, manentibus accidentibus panis, parum pensi habentes, quomodo Aristoteles vocabula ista usurpasset, et an accidens sine substantia esse posset. Atque inde ortum est vocabulum transsubstantiationis, quod primitus publice protulit, et Ecclesiae usurpandum tradidit Papa Innocentius III. in Concilio Lateranensi, initio Saec. XIII. nempe A. 1215. in cuius actis cap. 1. in operibus eius, et Tomo VII. Coniliorum de eo plura. Idem Papa scripsit V. libros de mysteriis missae, in quibus hoc vocabulum itidem usurpat, nempe Lib. 4. cap. 7. c. 9. c. 16. c. 17. c. 19. et 20. Capiti 17. hunc ponit titulum: Quomodo fiat
transsubstantiatio? et cap. 19. et 20. similiter agit de modo transubstantiationis, et hoc vocabulum saepe numero usurpat. Vid. Melch. Zeidleri Evolut. duarum quaest. circa sententiam Moscovitarum de S. Eucharistiae mysterio; quam ex MS. proferunt S. R. Auctores Veterum ac Recentiorum rerum Theologicarum de anno 1735. Part. 1. P. 33. seq.
* Proprie est tribulo comminuere ut Vossins loquitur, seu tribulis exterere, Ausdreschen, ut Plinius Avunculus loquitur: et ita hoc verbo usus est Cato de R. R. cap. 23.
Apud Pailadium tamen de R. R. 1. tit. 43. tribulatae falciculae non notant falcis tribulis comminutas: sed metaphoricum sensum involvunt, ita, ut idem sint, quod in acumen deductae, Gescharfte oder sehr spitz gemachte Hippen oder Sicheln.
Tribulatio extra Ecclesiam, quod scio, non occurrit: sed eâdem notione, quâ eius verbum in Ecclesia usitatum est, i. e. pro aerumna s. adflictione, apud Tertullianum exstat, et Firmicum, et apud Vulgatum ita non semel legitur.
Contribulatio et contribulatus apud eumdem Tertullianum; et contribulo apud Vulgatum. Attribulatus notione propriâ, Germ. Autgedschen, Macer; et tribularium, Die Dreschtenne, Columella habet. Ol. Borrich. in Voss. 254. Gunth. Lat. Rest. 569. Andr. Borrich. Vind. L. L. 231. Cell. Antib. 219. C. P. 328.
* Etiam bihorium idoneâ auctoritate caret; quo de supra.
† Sunt, qui natales eius ad saeculum II. referunt. Graecis vocatur tria\s2, a/dos2. Reimmanni Hist. Vocab. L. L. p. 66.
Derivatum a Distributivo trinus; quod tamen et Singulari et Plurali Numero non adeo frequens inveniri, censet Valla L. 3. c. 5. Ac sane, ut verum fatear, ternus pro eo magis frequentant veteres. Porro, quod vulgo iactatur, omne trinum perfectum esse, ex Musicis sumptum est, in quibus numerus ternarius nota modi est perfecti, ut binarins imperfecti.
* Duplicare optimae notae est; duplicatio etiam occurrit apud Senecam; et Participium triplicatus apud Plinium; triplicatio etiam exstat in Pandectis et spud Iul. Firmicum: at cuncta citra illum usum forensem, quo hodie obtinent.
* Vetus quidem scholiastes Horatii ad illud in Arte Poetica v. 380:
Indectusque pilae discique trochique quiescit;
Trochus, inquit, dicitur turben, qui flagelle percutitur, et in vertiginem rotatur. Sed rectius est, quod addit: aut est rota, quam currendo pueri virgâ regunt. Ita enim Martialis L. 14. Ep. 168.
Inducenda rota est, dat nobis utile munus,
Iste trochus pueris, at mihi canthus erit.
Hieronymus Mercurialis quoque Lib. 3. Art. Gymnasticae cap. 8. vult, trochum a turbine diversum fuisse. Vide ipsum, et Ibidem trochi imaginem ex antiquo monumento expressam - itemque Scaligerum in Catonis disticha, et Rigaltium in Artemidorum p. 23.
† Canthus, i, ferrum rotae extremitatem ambiens, Die Radschiene, der Beschlag des Eisens.
† Si Perottum audimus, etiam Graeics tu/mba dicitur: sed prorsus fallitur. Italis inde est tomba.
Latini pro eo habent, bustum, sepulcrum, monumentum sepulcrale. Voss. de Vit. 656. Borrich. Cogit. 37.
* Adiectivum turbidus v. g. immite et turbidum caelum; Plin. turbinda et inquinata aqua, Cic.; et Adverbium turbide v. g. inconstanter et turbide in motu esse semper, Cic.; turbide et seditiose, Tac. bene se habent.
* Verbum turgescere i. e. turgidum fieri, Auflauffen, aufschvvellen, voll vverden, Persius, habet ac Cicero.
Turgor Marcianus Capella habet: idonei auctores pro eo, tumor. Borrich. in Voss. 258.
* Participium autem turificatus antiquissimi usûs est in Ecclesia, et dirissimarum persecutionum tempore increbuit. Turificati nempe, itemque sacrificati dicti apostatae, qui suppliciorum metu idolis tura ferrent, et sacra facerent: quam culpam ipse incurrisse dicitur Origenes, licet paullo ante Leonidam, patrem suum, martyrii laeto animo subeundi auctor suasorque exstitisset par)r(hs1iazo/menos2.
Hyginus demum, Ammianus Marcellinus, Cassiodorus, Codex Theodosianus, et alii sequioris aetatis hoc Tusciae nomen, pro veterum Etruria utuntur.
Etiam Graeci potius turannei=n dicunt, quam turanni/zein. Voss. de Vit. 787.
* Vacatio et vacuitas huc non quadrant. Vacatio notat cessationem a labore v. g. dare alicui vocationem a causis, Cic.; habere vacationem, id.; uti vacatione, id.; vacatio militiae, Caes.; Vacuitas autem notat inanitatem l. statum illum, quo liberi sumus ab aliqua re v. g. vacuitas loci, Vitruv.; adhibenda est vacuitas ab angoribus, Cic.; liberatione et vacuitate omnis molestiae gaudemus, id.
† Qui vocabulo huic vacuitatis notionem vacantiae tribuunt, se satis munitos esse arbitrantur verbis Bruti, qui Lib. 11. Cic. ad Fam. Ep. 10. ita ad Ciceronem scribit: Quantam perturbationem rerum urbanarum adferat obitus Consulum, quantamque cupiditatem hominibus iniciat vacuitas, non te fugit. Sed hic locus in vitio cubat, variaeque lectionis est: nam pro vacuitas acutissimo viro I. G. Graevio probatur vacivitas: et Lambino novitas: uterque etiam suam scripturam ex MSS. tuetur. Schor. Phras. Voss. de Vit. 958. Borrich. Cogit. 37. Cell. Antib. 92. C. P. 369.
† Senecae exemplum de Vita beata cap. 12. vitiosum est, et Pincianus ac Gronovius reptabundus; Lipsius ructabundus legit: Grnovio etiam lapsabundus non displicet.
Cicero pro eo dicit, vagus, qui sedem stabilem, et domicilium certum non habet.
tamen vocabula referri potest: neque Analogia favet: non enim dicimus benedictorius. Latine dixeris, oratio, qua ultimum vale dicimus; Gr. lo/gos2 a)pobath/rios2. Cell. Antib. 92.
* Verbum autem valedicere tritum satis et usitatum est: sed Cicero tamen pro eo dicit, iubeo valere v. g. valere cum iussi, Ich habe Abschied von ihm genommen. Suetonius in Aug. c. 53; in Tiberio c. 72; in Galba c. 4; et Ovidius L. 1. Trist. Eleg. 3. v. 57. divise usurpant vale dicere s. dicere vale: coniuncte tamen etiam videntur usi idem Ovidius, Seneca, alii. Borrich. vindic. L. L. 232. conf. Valedicere. Sect. 2.
* Vanus et vanitas, optimae notae. Vanior habet Sallustius et Quintilianus; vanissimus Plinius, Velleius Paterculus, Petr. Arbiter, Vopiscus, Marcellinus; Pluralem vanitates Plinius; vanities Marcellinus et Apuleius; vanitudo Pacuvius et Plautus. Borrich. in Voss. 259. Cell. C. P. 232.
* Similis ratio in deflagrat, mediâ correptâ, v. g. urbs deflagravit, Die Stadt ist im Feur aufgangen, im Rauch aufgangen, abgebrandt.
Etiam vertere transitivâ hâc notione interdum usurpatur v. g. Quod bene vertat, Welches vvohl ausschlagen moge; quod tibi bene vertat, Welches dir vvohl bekommen moge, vvelches fur dich vvohl ausfallen moge. Hoc qui ignorant, per Ellipsin intelligunt Nominativum Deus.
* Invariabilis nullo plane cuiusquam suffragio gaudet: dixeris pro eo, immutabilis; nulli mutationi obnoxius. Andr. Borrichius Vind. L. L. 233. Cell. Antib. 279. C. P. 431.
medio aevo increbuit, ab Italis, Hispanis, Gallis, vel, si ICtos recentiores audias, Germanis profectum: Latine pro eo dixeris cum Vossio, cliens fiduciarius; et cum Cellario, cliens beneficiarius; et cum aliis, iure beneficiario alicui obnoxium vel devinctum esse; it. titulo iuris beneficiarii possidendum accipere praedium, Eines Vasall seyn.
Hinc
† Vosallus, si Germanicae sit originis, fuerit a Vasel, hoc est, proles, quia sic vasallus domino suo obligetur, ut parentibus liberi. Sane Vaseln nostrâ saltem Saxoniae inferioris dialecto est pueriliter agere et loqui. Dicuntur etiam ap. nos Die Vaselschvveine, i. e. porcorum tenerior proles, porcelli: item Die Vaselmast i. e. sagina l. reliquiae glandium, porcellis destinatae.
* Adiectivum udus, contractum ex uvidus v. g. ver udum; uda lumina; udum linteolum, Virgilii, Statii, et Plinii est. Verbum udare, feuchten, nassen, Macrobii. Fab.
* Vegetabilis v. g. planta vegetabilis, similiter Philosophorum est: exstat tamen etiam apud Ammian. Marceilin. L. 22. c. 8.
Vegetus v. g. oculi vegeti, mens vegeta, vegetum et acrem se ad aliquid faciendum praebere, optimae notae est. Vegeo i. e. transitive vegetum reddo, et intransitive vegetus sum, Lucretii est et Varronis. Vegetare vegetator et vegetamen, Prudentii; vegetatio Apuleii est.
† Veges, etis, quod Lexica inculcant, est ex corrupto Livii loco L. 21. c. 43. ubi pro
vegetibus Gronovius et Gruterus legunt vegentibus. Fab.
† Probat quidem Borrichius in Voss. 261. hoc Adiectivum etiam ex Varronis R. R. L. 1. c. 2: verum, etsi hic locus in editione Basileensi ita sit expressus, prout ab eodem adducitur; aliae tamen editiones aliter legunt.
* Interim habetur etiam apud Theodorum, Medicum antiquum; cuius tamen suffragio haud ita defenditur, ut Latio elegantiori prorsus possit adseri. Cell. C. P. 424.
* Atqui Venetia tum una est ex Armoricis Galliae civitatibus s. Britanniae Minoris. Gallice du Gouvernement de Bretagne, quae hodie Vannes dicitur; tum ea Italiae regio, quae est Venetorum, in qua, praeter Venetias, sunt Patavium, Verona, alique oppida. Priori modo usus Caesar L. 3. de B. G. posteriori Livius Lib. 29. et 31. Paterculus L. 2. Plinius L. 2. et 41. Florus L. 3. c. 3. n. 13. Verba unius Livii adducere suffecerit: cuius est libro proxime dicto. Ex iis M. Aemilio Senatus negotium dedit, ut Patavinorum in Venetia seditionem comprimeret. Voss. de Vit. 40.
* Ventosus i. e. ventorum flatibus obnoxius, it. inconstans, mobilis, levissimus, v. g. mareventosum, homo ventosus, probum est, Ventosier est apud Tacitum: pro quo tamen meliores libri legunt verticosier. Ventosissimus apud Ciceronem et Livium. Borrich. in Voss. 262.
qui hanc virtutem dixerunt veritatem. Veritatis enim vocabulum notat apud eos tum id, quod verum est, cumque rei, de qua sermo est, naturâ congruit; cum ipsam hanc virtutem Ethicam.
* Adiectivum autem verax, unde formatum est veracitas, apud Ciceronem occurrit et Plautum: quamvis Adverbium veraciter, et Superlativum veracissimus non nisi apud Ecclesiasticos v. g. Augustinum, Ambrosium, cet. exstare videantur.
* Ad verbum recitat, Er sagts von Wort zu Wort her. Sed Verbotenus recitat, Er sagt zvvar die Worte ber, aber er verstebt dieselben nicht.
* Veriloquium, ii, Das Wabrreden, est qpud Ciceronem Topic. cap. 8: sed ille non usus est, ut vocabulo, quod obtinet in foro Romano; verum ut novo, et a se ficto, quo verbum ex verbo exprimeret, quod Graece est e)tumologi/a. Graeci, inquiens, Etymologiam vocant, id est, verbum ex verbe veriloquium, Nos autem novitatem verbi, non satis apti, fugientes, genus hoc NOTATIONEM appellamus, quia sunt verba rerum notae. Voss. de Vit. 660. Borrich. Cogit. 37.
* Inde tamen est viator, quod ipse Cicero, Curtius, Livius, et Florus L. 3. c. 17.
n. 8. habet, et in epiaphiis Romanorum creberrime occurrit. Voss. de Vit. 790. Cell. Antib. 28
Viatores etiam apud Romanos in apparitorum numero erant.
Viaticus, a, um; viatieum; viatorius, bonae notae sunt.
* Adiectivum victoriosus dixit Cato apud Gellium L. 4. c. 9; occurrit etiam in nummo Probi apud Spanhemium, et inscript. apud Grut. p. 179. n. 2. Voss. de Vit. 822. Borrich. Cogit. 37.
* Victuale in Singulari, et quidem Adiective v. g. ministerium suggerere victuale, habet apuleius; sed sine applausu eruditorum.
Magis Latina, commeatus, alimonia, annona, victui neceessaria, quae ad victum pertinent. Borrich. in Voss. 262. Cell. Antib. 94. Erasm. in Vall. 251.
sicut sum, pulverizavero. Goclen. Silv. 71. Voss. de Vit. 790. Borrich. Cogit. 37.
* Vinculum, unde ducitur, optimae notae est.
* Atqui sic proprie dicitur mulier, ut Luciano vocatur; a)rrenikh\, quae et a)ntia/neira, nempe et animo et corporis filo veferens virum.
† Voluit vero Vulgatus Interpres a)nalo/gws2 exprimere Hebraeorum
[Gap desc: Greek word]
isch,
[Gap desc: Greek word]
ischah: quod Symmachus reddidit a)ndri/da; Iunius optime viram: quomodo olim querquetulanae virae i. e. nymphae, quae querqueto praesiderent; ut ex Festo constat. Vidit haec quodammodo iam barbaro illo saeculo Nicolaus Lyra, quum scribit: virago non fignificat mulierem de viro sumptam vel derivatam; sed viriliter agentem: et ideo magis proprie diceratur vira, si sermo Latinus pateretur; solum in eo deceptus, quod vira putavit Latinis omnibus ignotum: quum hoc vocabulum non nulli legant in Plauti amphitr. A. 2. Sc. 2. v. 181. Vide Taubmannum ad h. l. et Parei Lex. Crit. 1303.
* Adverbium autem virtuose, legitur in spuria inscriptione Gruteri: pro quo veteres, honeste, fortiter, egregid virtute. Voss. de Vit. 822. Borrich. Cogit. 37. Goclen. Silv. 70.
† Diminutiva quaedam in unculus exire, notum; ut latro, latrunculus; homo, homunculus. Ad quorum exemplum a viro formarunt recentiores virunculus. Sed tum sexûs digitati, tum etiam quod a viribus esset viri nomen, datum hoc a Romanis fuit, ut ne inde formaretur Diminutivum; quod viris parvae staturae, qui saepe animi et corporis viribus praestant, a longurionibus, quos Varro ita vocat, conemptim obiectaretur. Maluere igitur a voce utrique sexui communi homunculos, homullos et homunciones nuncupare. Voss. de Vit. 65. seq. Borrich. Cogit. 37.
Medici habent; at sine auctoritate veterum: Celsus pro eo Lib. 5. c. 26. sauguis varie crassus, glutinosus, pituitâ mistus.
* Iidem Medici usurpant etiam Adiectivum viscosus; cuius tamen similiter nulla idonea reperitur auctoritas. Neque viscidus frequentarunt veteres: licet viscum et viscus, Der Vogelleim, unde superiora ista descendunt, optimae sint notae.
* Visibilis est apud Plinium Mai. Stephan. Expost. de Latin. Susp. 116. Cell. C. P. 322.
Par fere ratio in Iwvisibiliter et Invisibilis; quo de supra.
* Visitatio similiter augustini; at visito ipsius Ciceronis est.
* Schorus de Phras. L. L: Vulgus, inquit, vituperium trivit pro vituperatione, aut reprehensione. Monendi igitur lectores sunt. ut a vituperio abstineamt, si vituperationem doctorum esseugere velint: nam veteres, et veri Lanini eo nomine non sunt usi.
† In Ciceronis L. 3. de Legib. cap. 10. pro vituperio, uti Gruterus edidit, alii libri omnes habent vituperabilis. Goclen. Obs. 23. Scaiger L. 6. de Causis L. L. 349. Cell. Antib. 95. C. P. 425. seq.
* Vivisicator et vivisicatio est Tertulliani. Vivificus, zwopoio\s2, est apud Ammianum Marcellinum. Borrich. in Voss. 264. Cell. Antib. 94 C. P. 289. Christ. Falsterus Supplem. L. L. 363. hoc Adiectivum etiam Cornelio Gallo tribuit.
* Nullibi, ad cuius Analogiam formatum est, soli. quod constat, Vitruvio in usu videtur fuisse; de quo infra Sect. 2.
* Ambo, ambonis, quo de supra, occurrit quidem apud Ecclesiaticos scriptores, unde r)h=s1is2 in Ecclesia toleranda sit, ex ambone sacro verba facere: sed umbo, umbonis, hâc notione nusquam reperitar.
Veteres Latini pro eo habent, suggestus, vel suggestum, pulpitum, cathedra. ??? superiore loco dicere.
* Umbe, quod scimus, veteribus est, I. Quidquid prominet, Ein Huckel. 2. Editior et media clypei pars. 3. Scutum ipsum, metonymice. Ad notionem cathedrae l. suggestûs numquam, quod scio, applicatur.
* Adiectivum autem ananimis s. unanimus, Livius, Catullus, Statius, et Valerius Flaccus habent: pro quo tamen Cicero, concors, consentiens, animo coniunctus; coniunctissimus cum aliquo omnium consiliorum societate; alicui coniunctissimus officiis, usu, consuetudine, cet.
Unanimitas, Plauti est et Livii: pro quo tamen veteres elegantius. consentiens et conspirans voluntas, sententiarum summa consensio. Goclen. Silv. 71. Borrich. Cogit. 37. Voss. de Vit. 822. Henr. Stephani Expostul. de Latin. Susp. c. 6. Cell. Antib. 95. C. P. 223.
* Compositum autem adunare exstat apud Palladium; et Parricipium adunatus apud Instinum.
* Nam unice apud veteres significat non nisi in primis, ante omnia v. g. hunc commendo tibi unice; filius unice dilectus. Sciopp. in Stradam. 46.
* Uniformitas est macrobii et Arnobii. Uniformiter est eiusdem Arnobii Cell. C. P. 233.
* Latinis scriptoribus semper Genere Mascul. adhibetur, pro margarita. Voss. de Vit. 137. Sciopp. de Stil. Hist. 209. Borrich. Cogit. 37. Cell. Antib. 221. C. P. 328.
* Uniri tamen Passivo Sulpicius Severus, et Claudius Manmerinus panegrrista nu sunt.
Unitus Participium est apud apuleium, Arnobium, Mamertindum, Iuvencum et Hieronymum, Philosophis etiam Neronis aevo in usu fuisse, ex Seneca pater Quaest. Natur. L. 2. c. 2.
Disuniri i. e. solvi Arnobius habet.
Unare pro eo habet Tertullianus; et adunare Palladius, scriptor argenteae aetatis; de quo verbo posteriori confer, quae infra de eo Sect. 2. occurrunt. Voss. de Vit. 137. Borrich. Cogit. 37. Cell. Antib. 138. C. P. 136.
* Veteribus autem notat
1. Continuationem, convenientiam, coniunctionem. Seneca Quaest. Nat. L. 2. c. 2: Si quando dixero unum, memineris, me non ad numerum referre, sed ad naturam corporis, nulla ope externa, sed unitate sua cohaerentis. Cassius Dig. L. 23. §. 5. de rei vindic. Si statuae suae ferruminationi iunctum brachium sit. unitate maioris brachii consumi. Seneca de Vita beata cap. 8. extr. Virtutes ibi esse debebunt, ubi consensus atque unitas erit: dissident vitia.
2. Indiscretam similitudinem. Sic apud Columellam L. 7. c. 3. est unitas coloris; et Plin. L. 16. c. 22. unitas foliorum. Idem Plinius L. 7. c. 12: Toranius Antonius iam Triumviro eximios formâ pueros, alterum in Asia genitum, alterum trans Alpes, ut geminos vendidit: tanta unitas erat.
3. dicitur etiam de iis, quae ita commiscentur, ut unum siant. Celsus L. 4. c. 19: Donec omnia, quae indita sunt, liquata in unitatem quamdam coeant. Cell. Antib. 221.
† Allegatur etiam ex Varronis quodam fragmento; sed inde tamen nihil probatur: quoniam Augusinus de Civit. Dei L. 19. c. 1. unde hoc fragmentum desumptum est, Varronis sententiam verbis non Varronianis, sed suis expressit: quemadmodum id ita liquido osteiidit Cellarius C. P. 102, ut etiam Olaum Borrichium, Cogit. 265. antea dissentientem, in partes suas propemodum pertraxerit, ut ex huius Analectis est videre.
* Adiectivum universalis exstat apud Quintiliannm L. 2. c. 13: item apud Auctorem ad Herennium L. 2. c. 24; ubi tamen pro universali Gruterus legit universa.
Pro universaliter. Cicero habet generatim, generaliter, universe; cui contrarium apud eumdem est, sigilatim, particulatim, et speciatim.
† Philosphi quemadmodum distinguant inter universale et generale; de eo vide, quae infra Sect. 2. ad Voc. Generale dicuntur.
Antiquius tamen videtur Hermanno Conringio in Supplem. ad Antiq. Academicas p. 202: ubi universitatis vocabulum hâc notione aliquot sacculis vetustius esse Academiae vocabulo existimat; et saec. XV in Italia, et postmodum saec. XVI in Germania Academiae nomen demum auditum esse scribit. Vid. Iac. Frid. Reimmanni Hist. Voc. L. L.
* Ceterum universitatis vocabulo veteres notarunt id, quod universum est, omnesque partes vel species continet v. g. Cic. universitas generis humani; haec rerum universitas.
† Successu temporis ICti universitatem quamcumque generaliter definiunt, quod sit multitudo hominum sub summae potestatis imperio in certam formam collecta in communem rei publicae utilitatem. Hâc definitione etiam doctas universitates comprehendi, pronum est intelligere, etsi barbaram aetatem, rerum aliquando optimarum matrem haud infelicem, ab ipsa studiorum universitate nomen petiisse probe novi: sunt verba Georgii Christiani Gebaveri, primi Antecessoris Primarii in universisate Gottingensi in Programmate suo illic primo, quo novarum Athenarum primitias invitat, ut nomina apud se profiteantur, tamquam delegatum Commissarium ad ea tantisper obeunda, quae Pro-Rectoris sunt, publ. prid. Kal. Nov. 1734.
Sunt hodie, qui perspicuitatis et distinctionis ergo eiusmodi scholam illustrem et regiam vocant cum addito universitatem doctam, universitatem litterariam.
† Quod etiam studiorum universitas his scholis superioribus nomen dederit, luculentum testem habemus Erasmum, qui in Dialogo de Pronunt. p. 22. Scholas inquit, ambitioso vocabulo nunc appellant universitates, quasi nihil bonae disciplinae.
Hinc, qui nominis rationem inde potius ducunt, quod studia, quae ibi tractantur, universis proposita et publica sint, satis quidem bellam adferunt, haud tamen eam, quam barbara aetas in formanda hac notione vocabuli nova respexit.
nobilitatem consecutus sit, illius causam in se habere sitam. Conf. Sect. 2. Quilibet.
† Nihil heic inculco, quod abhorret ab iudicio eorum, qui Latinitatis sollertissimi sunt custodes.
Cicero L. 1, Acad. Quaest m. 25: Nova sunt rerum novarum facienda nomina. Guil. Mechovius in Antiphila sua p. 91: Si quid novarum rerum accesserit, iis nos nova nomina imponemus, sed nostrae formae et nostri saporis. Non habebuntur autem ea pro Latinis, sed tamquam a nobis repertis. Si tamen novare verba nostri velint, aut ex similibus fingere, illa ita demum rata erunt, si consensus doctorum ea comprobavit. Enimvero necessarium iudicium est constituendum, ait Quintilianus L. 1. c. 6. in primis id ipsum quid sit, quod consuetudinem vocemus: quae si ex eo, quod plures faciunt, nomen accipiat, periculosissimum, dabit praeceptum, non orationi modo, sed quod maius est, vitat. Unde enim tantum boni, ut pluribus, quae recta sunt, placeant. Sic in loquendo, non si quid vitiose multis insederit, pro regula sermonis est accipiendum. Ego consuetudinem sermonis vocabe consensum eruditerum. sicut vivendi consensum bonorum.
Christianus Henricus Weissius de Stilo Romano p. 127. seqq. ita disserit: Rebus antiquis nomina tribuere antiqua, iustum et par est: novas vero et romanis ignotas, quas probatae Latinitatis nominibus effari non datur, recens inventis appellare, religioni nobis non erit. Si in re monetaria vocabulis grossi, floreni, thaleri, ducati, usus fuero, nihil peccavero, quamquam grossus ab Italica voce grosse est, quae grandem sonat, quoniam grossus nummus est grandiusculus, florenus a Florentia, Etruriae urbe, nomen invenit, ubi illud nummorum genus primum cudi coepit; thalerus a valle Ioachimica, Bohemiae oppido; ducatus ab Apuliae et Calabriae Ducibus, qui primi omnium Principum id aureae monetae genus fieri fecerunt. Possis tamen recte etiam, ut solent, thalerum dicere Ioachimicum; ducatum nummum aureum. Rem tormentariam infinita propemodum hodie habere antiquis incognita, inter omnes notum est: unde abessen non
potuit, quin nova quoque inde nascerentur vocabula, ut: flinta, musqueta, cartua, et id genus plura. De variis vestium recens gestari coeptarum modis nemo quisquam me iure carpet dicentem: contucha, adrienna. Idem illud in variis telarum et textorum generibus obtinet, ita, ut liberum mihi et integrum sit dicere: baychentum, canefassum, flonella; neque minus de herbis recens inventis, ut tabacum, then, coffea, rhabarbara. Iocularia etiam novitatem interdum habent suavissimam, ut quando Apueius meretricum basia, poscinumia; Beroaldus cibi delicatioris genus a discipulis interrogatus herbicasiovium appellavit: technica quoque, si purius circumscribi non possunt, tolerari debent. Quando vero Famianus Strada Germanicum equitem reuterum nominavit, excusationem non meretur, cum equitum tritissimum suppetat nomen: quare a Scioppio egregie depexus datus est. Turcarum pedites statarios, vel Praetorianum Turcarum militem non inepte appellaveris, quos, Ianissaros vulgo nominant. In Regum Principumque titulis, neque minus aliroum dignitate et splendore officii eminentium virorum veteri Latio ignotae novitatis vocabula minime effugiemus, quae si declinare ausuri essemus, vero est simile, nos propter imminutae dignitatis contumeliam in ius raptum iri. Affectatio quoque illa nimiae pritatis oracionem insuaviorem et obscurorem redditura esset. Nihil igitur impedit, quo minus pro Comite Provinciali, Landgrafium; pro Comite a linmitibus tuendis, Marcgrasium; pro Custri praefecte, Burggrasium; pro Summo copiarum Duce, Campi-Mareschallum; pro eo, cui summorum in Acodemia honorum adipiscendorum Facultas data est, Licentiatum dixero: qualium vocabulorum numerus maximus in numerum non facile redigetur. Sunt in talibus etiam hybridae sive eiusmodi voces, quae ex diversis linguis in unum coierunt, nomine a semifera sue ex apro et sue domestica huc translato. Hominibus inde ex diversarum nationum parentibus prognatis id nominis inditum est; quemadmodum Tranquillus in Vita Augusti cap. 19. Temesinum Epicadum, ex patre Romano, matre Parthicâ natum, hybridam vocat. Illarum vocum ex diverso idiomate mixtarum, quia apertissime impurae sunt, usus aliâs in Latine sermone non conceditur. Monoculus et bigamus, quae ex Graeca et Romana lingua conglutinantur, parum recte dicuntur: si vero uno privatum oculo indicare, aut illum significare animus est, qui duas in thalamum uxore duxit, istum purius rectiusque unoculum sive luscum, hunc digamum dicas. Neostadium, Palaeoburgum, rectius Neustadium, Altenburgum sive Palaeopyrgum pronuntiantur. Quod ad titulos honoris gratiâ dandos attinet, stolide et contra decorum facturus essem, si pro
nomine Archi-Ducis, Archi - Pincernae, Archi-Cancellarii, Archi-Mareschalli, Archi-Camerarii, Archi-Thesanrarii, dicerem Ducum Principem, Pincernarum Principem, Cancallariorum Principem, Stabulo Praefectorum, vel Praetorio Praefectorum, vel Mareschallorum Principem, Cubiculariorum Principem. Quaestorum sive Thesaurariorum Principem. Id minimum certissimum est, litteras ad Austriae Archi - Ducem, et Principes germanici Imperii Electores monstrosis illis titulorum oircumscriptionibus deformes non acceptum sed latoribus statim ad illos, qui scripserant, referendas redditum iri.
Ita etiam Starosta, Ein Starost; Woywoda, Ein Woywod; Bassa, Ein Basse; sontangia, Eine Fontange, cet. sine offensione genii Latini usurpari posse. docet C. A. Heumannus in Epist. critica, de o)nomatopoi??? sive iure L. L. augendi novis vocabulis, Quintiliani Dialogo de causis corruptae eloquentiae recognito, emendato et illustrato Gottingae 1719. 8. adiecta. Conf. Ioni dissert. de Nimio Latinit. Studio. It. Titius in Manud. 415. seqq.
* Veteribus, nominatim Catullo epigr. 48, Vocatio idem est, quod invitatio ad convivium s. ad epulas: quemadmodum etiam vocator iisdem non nisi eum notat, qui vocat s. invitat convivas. Cell. Antib 222. C. P. 387.
† Scaliger in Exerc. 307: Actum ipsum, quo quid volumus, volitionem barbari nostri tam nove, quam neccssario vocant.
† Ex Licii L. 1, c. 30. quidam adferunt: sed Gronovius ibi et Gruterus, voluntarios, legunt, Alii heic substituunt voluntarie per vocalem in fine secundam; quo Adverbio Caesar de B. C. L. 3. c. 91. utatur. Sed minus tuto substituunt, quum in hoc Caesaris loco alii legant voluntarii, et ceteroquin hoc Adverbium occurrat non nisi apud sequioris aevi scriptores, Arnobium, Hyginum, Hieronymum, cet.
† Voluptarius autem est a voluptate; ut voluntarius a voluntate. Kappius ad Iensium 152.
* Adiectivum votivus i. e. quod vovetur, vel quo vovetur aliquid, Zum Gelubde geborig, v. g. preces votivae; strena votiva, Ein Neiahrswunsch; ludi votivi apud Horat.; legatio votiva apud Cic. i. e. quae pro vote suscipitur; non apud Poetas solum habetur, sed etiam apud ipsum Ciceronem. Voss. de Vit. 822. Borrich. Cogit. 38.
* Hinc pro eo, quod barbare dicunt votum suum alicui dare, Einem sein Votum, oder seine Stimme geben; Latine dixeris suffragio suo aliquem ornare; suffragatione sud alicui praeto esse; suffragari alicui.
Votum bonae notae est; sed significat
1. Promissionem Deo factam, Ein Gelubde v. g. vota facere; implere votum; damnatus voti i. e. qui compos factus eius, quod cupiit, ad solvendum obligatus est, Der sein Gelubde bezahlen muss.
2. Pias preces, Einen guten Wunscb. v. g. vota nuncupare pro alicuius salute.
3. Ipsam etiam rem, quae Deo dicata sacrataque voto est; quamvis eâ notione rarius occurrit. Petronius:
- - - stipant graves
Equi vecessus Danai, et in voto latent.
Ipsum enim equum ligneum, quem Palladi Graeci voverant, voti nomine intelligit. Nec aliter accipienda haec vox in illo Virgilii 3. Aeneid. v. 279: - - votisque. incendimus aras.
4. Votum quoque dicitur res voto seu preeibus petita ante, et nune impetrata Sic in votum venire apud Horatium L. 1. Ep. 11. v. 5. dicitur, quod optatur, v. g. an venit in votum hoc? i. e. an hoc exoptas? an hoc expeits? et Virgilius dicit, divos in vota vocare.
5. Pro voluntate usurpat Suetonius Aug. c. 51: Nec votum, nec animus deest confodiendi.
6. Speciatim Plurali numero vota notant pactum illud, quod coniugio se invicem iungere cupientes ineunt. Hinc secunda vota pro secundis nuptiis, Iustinianus in Novellis. Cell. Antib. 222. C. P. 387.
* Urinalis, e, est Adiectivum, occurrens apud Vegetium de Re Mil. L. 3. c. 15. v. g. urinalis sistula; et Cael. Aur. Tard. 5. c. 1. v. g. urinale medicamentum i. e. urinam ciens l. movens, Graecis ou)rhtiko\n et diourhtiko/n. Voss. de Vit. 665. Borrich. Cogit. 38.
* Adverbium autem usualiter non nisi in Gemma et Glossis MSS. exstat: Latini pro eo, ex usu vulgari, usitate. Voss. de Vit. 823. Borrich. Cogit. 38.
* Substantivum usurator, Ein Wucherer, quod hinc derivatur, eiusdem est commatis: Latini pro eo, fenerator. Voss. de Vit, 791 Borrich. Cogit 38.
Nec melioris notae est usurarius, hâc quidem notione activa: nam Adiective positum v. g. uxor usuraria, quae aliis scriptoribus concubina dicitur, occurrit apud Plautum, et Passive signisicat.
* Viensilitas autem ab utensile; ut utilitas ab utlie. Utensile est Varronis de R. L. 1, c. 5: hinc Columellae, Livio, Tacito, aliis, utensilia, Allerhand Menbles, brauchbare oder nutzbare Sachen. Voss. de Vit. 665.