May 2005 Ruediger Niehl
Note: As CAMENA-texts, this full text has been orthographically standardized. This is an automatic process; where orthographical issues are discussed in this work, the point of discussion may not be recognizable in a few instances. In such cases please consult the page image to see the page image of the original. New TEI header; typed text - structural tagging complete - no semantic tagging - no spell check

PARS TERTIA ETYMOLOGICA SECTIO POSTERIOR EXHIBENS VOCABLA FALSO SUSPECTA RARO USURPATA A Graecis petita Poetis, Oratoribus, Historicis, vel uni alicui Scriptori plane propria, singularis at vulgo neglectae Notionis aut Observationis, notabili Differentiae synonymicae obnoxia A Latinis quidem sed numquam aureae aetatis Scriptoribus ursurpata Et tandem varium particularum significatum et usum notabiliorem praesertim et elegantiorem.


image: s0439

A.

A et AB notat

1. Causam, per quam.

* Ovid. occidit a forti: sic di voluistis: achille. It. Interierunt ab aquis. It. Periit ab ille.

2. Causam, propter quam.

* Plin. Si caput a sole doleat.

3. Locum et rem, unde.

* Cic. Pecuniam numeravit ab aerario.

Varro: A vita pastoali ad agriculturam descenderunt homines.

4. Personam, unde.

* Cic. A me hoc illi dabis. Id. Sames a me, quod illi dabis. Hinc Ab aliquo solveres, verpraesentare, dare, numerave, Latnis est alicui solvere per alium, Iemandem an einen andern Anweisung thun v. g. Tibi quod debet, ab Ignatioe selvit.

5. Pro.

* Cic. Ut nemo contra civium perditorum popularem turbulentamque dementiam, a senatu, et a bonorum causa steterit.

6. Post.

* Cic Centesima lux est haec ab interitu P. Clodii. Id. Cuius a morte hic tertius et trigesimus est annus. Petron. c. 80: Statim ab extrema parte verbi consurrexit.

7. Quod vulgo dicitur, De prope.

* Cic. Nuntiatum est a nobis a Marco Varrone venisse eum a Roma, Id. A Theatro venit.

8. Causam, unde res est.

* Cic Cviminabantur multi, eum infestiovem agrum a nobilitate esse, quam a Volscis fuerat.

9. Quod attinet ad, praecedente Adiectivo aliquo.

* Cic. Mediocriter a doctrina instructus, angustius etiam a natura. Ab equitatu sirmus. Ab exercitu instructus. Ad Attic. Sed accipienda plaga est: sumus enim flagitiose: Dass es eine Schande ist: imparati, cum a militibus, tam a pecunia. Inops ab amicis.

* Ad Q. Fratr. Numquam a causis et iudiciis fui districtior i. e. occupatior. Sic, Orbus a liberis. Inops a Latinâ linguâ, explicare animi sensa aliter non potuit. A viribus insirmus. Liv. L. 2. c. 24: Curia maesta ac trepida ancipiti metu, et ab cive et ab hoste.

Interdum etiam Substantivo, ut: Tunc erat ab Oratoribus in foro quaedam solitudo.

Vel verbo: ut, solvere a se, Von dem Seinen bezahlen.

* Tale et hoc est: Hoc tibi ege a Des confirmo, An Gottes statt ich dir das gewiss. Gocl. Obs. 96.

10. Tempus Praeteritum.

* Cic. Vetus opinie est, iam usque ab hereicis duct temporibus.

11. Distatiam loci.

* Plaut. Tam prope a muris hostem babemus.

12. Propter.

* Liv. A verecundia memoriaque meriterum, haud secus quam ducem suum attollunt.

13. Praepositum muneri.

* Suet. Libertorum praecipue suspexit Dosidem et Harpocram, et super hos Polybium a studiis: sed ante hos Narcissum ab epistolis, et Pallantem a rationibus.

14. Contra.

* Cic A quo periculo defendite, Iudices, civem fortem.

15. Domicilium.

Cic. A iudice venie. Ter Sed Mysis ab ea egreditur. Id. Fores crepuere a Glycerio.

Hinc intelligitur, Equites nostros, qui fere a domiciliis originis suae nomen trahunt, rectius per hanc Praepositionem A vel AB insigniri, quam per Praepositionem DE, quae heic increbuit ab idiomate linguae Gallicanae, quae non potest non admittere eiusmodi particulae huius usum, at perperam transtulit in linguam Quiritium. Et sic v. g. Gallice quidem dicendum est Severin de Monzambano; Latine autem multo rectius dixeris Severinus a Monzambano. Conf. in Parte Synt. Thomas de Aquino.

It. A Roma hic puer est. A vicino nostor haec est ancilla.


page 783, image: s0440

16. Remotionem.

* Cic. Syll. 9. Neque honoris, neque aetatis excustie vindicata labore, Id. L. 2. Ep. 16. n. 13: Perturbationem a rep. meis incommodis libentissime redemissem.

17. Locum bonoris et dignitatis ordinem.

* V. g. Secundus a Rege est. Id. Secundum a Rege locum tenere.

A et AB respicit agentem seu Subiectum operationis: DE vero materiam, sive Obiectum actionis et agentis.

* Plin. L. 4. Ep. 7 n. ult. scribit de libro Reguli cuiusdam in filii sui mortui memoriam scripto: Credas, non de puero; sed a puero scriptum: ubi B. Cellarius in editione sua addit: Egregium exemplam pro differentia harum Pradepositionum. Ita etiam audire ab (vel elegantius ex) aliquo aliquid, respicit subiectum; et audire de aliquo aliquid, obiectum.

Sunt tamen exempla, quibus veteres, id quod subinde in aliis etiam observationibus adnotamus, contra hanc a)kri/beian suam peccant. v. g. de illo audivi pro ab l. ex illo audivi.

ABESSE

eleganter pro deficere vel deesse in hoc dicendi modo: Quid abest huic homini?

ABIURARE est rem creditam periurio negare

EIURARE est iureiurando renuntiare vel reicere, seu, quod facere nolis, iurando negare. v.g. eiurare militiam; eiurare bonam mentem.

* Eiusmodi vocabulorum differentias, ut quae in hac Partis Etymologicae Sectione posteriori locis suis curate interponuntur, Latinitatis studiosi sibi familiares reddant. Harum enim neglectus, dici non potest, quam scabrum reddat stilum, potissimum eorum, qui lectione auctorum iudicium, quod tarde sit, non dum habent subactum.

Pro Abiurare creditum, barbari dicunt Abnegare cum iuramento creditorem.

ABLEGAMUS

quos paullisper abesse praestat v. g. ablegamus filios studiorum gratiâ, Wir schicken die Kinder weg, wir lassen sie von us, dass sis was lernen sollen. Ter, Hecyr. A. 3. Sc. 3. extr. Aliquo mihi est hinc ablegandus. dum parit Philumena. ALLEGAMUS in rebus privatis. Cic. 3. in Verrem c. 57: Petit a me, et amicos allegat. Er begehrt es von mir, und schickt deshalben seine guten Freunde an mich. LEGAMUS in rebus publicis, Sall. b. Iug. c. 22: In Africam legantur, qui


page 784

ambos Reges adeant. Conf. paullo post Allegare.

ABOMINOR falso suspectum Andreae Schotto

Nam licet in scriptis Ciceronis haud reperiatur; eo tamen usi sunt crebro optimi scriptores, non argenteae solum, ut Curtius, Plinius, sed aureae quoque aetatis, ut Livius, Ovidius. Cicero pro eo habet, offensionem atque fastidium ad aliquam rem habeo; detestor; respuo; sum aversus ab aliqua re; abhorreo hanc rem, et ab bac re. Ol. Borrichius Anal. 22. Andr. Borrichius Append. 60. Vindic. L. L. 1. Cellar. C. P. 54.

* Abominabilis, abominanter, abominamerntum, abominatio, apud veteres Romanos non occurrunt: at quo auctore singula probentur; de eo vide supra Sect. 1.

ABSENTARE i. e. absentem facere

ablegare, Wegbringen, wegschaffen, falso suspectum: occurrit enim apud Petronium, cuius illa sunt in Satyrico: Absentemur, ait ille (Ascyltos), et dum illi balneum petunt, nos in turba exeamus. Vid. de hoc loco Borrich. Vind. p. 3.

Claudianus etiam 3. de Raptu Proserpinae v. 215. habet absentaverit: sed in quibusdam libris pro eo legitur amaudaverit. Absentans tamen usus Silonius o. Epist. 13. extr. pro absens, Aussenbleibend; itemque Cyprianus, et alii, quos ad Sidonium notavit Savare.

ABSOLUTIO nomen etiam Latinis est iudiciale

notans Eine Lossprechung; ut adeo Theologis hâc notione non sit proprium.

* Ceteroquin significat perfectionem, Die Vollsubrung. Cic de Fin. 5. c. 14: Virtus rationis absolutio definitur.

Absolvere verbum similiter notione iudiciali sumitur, quamvis non nisi cum adiunctione, numquam autem absolute v. g. absolvere aliquem improbitatis. peccatorum crimine, de peccatorum crimine, de praevaricatione. Ceteroquin notat etiam persicere.

ABSQUE i. e. sine

aureae quidem et argenteae actatis scriptores habent; sed rarissime. In scriptis Ciceronis bis tantummodo se legere meminit Schwarzius ad Turs. p. 21. Borrich. Anal. 61. Cell. Antib. 97. seq. C. P. 173. Conf. Sect. 1. Absque.

ABSTARE et ABSISTERE v. g. procul

longius Von ferne stehen, utrumque verbum elegans; sed hodie negligitur.

ABSTINENTIA virtus est

qua temperamus nobis ab alienis: cui


page 785, image: s0441

opponitur rapacitas: CONTINENTIA est virtus, quâ ratio temperat adfectui, praesertim circa voluptates corporis, ac libidinem, quam Graeci vocant e)gkra/teian; cui contraria est a)kras1i/a, incontinentia: TEMPERANTIA genus est, ad omnium adfectuum moderationem pertinens. Gifan. Obs. 291. Valla Lib. 4. c. 41.

* Sed abstinentia et continentia a veteribus subinde confunduntur.

ABUSIVE

Missbrauchlicher weise, Qumtilianus Lib. 8. c. 6. Marcellus de Legatis 111. et Ammianus Lib. 24: praefer pro argumento, minus proprie; cum abusione; vocabuli usu inflexo; vocabuli usu mutato.

* Abusive rectius praefertur, quum docemus artiumque ac scientiarum tradimus disciplinas.

ABUSUS et ABUSIO falso suspecta

nam ipse Cicero habet, itemque Ulpianus. Alii, praeeunte Vossio malunt pro eo, corruptela v. g. vindicare aliquam artem a corruptelis, Eine Kunst von dem Missbrauche befreyen. Borrich. Cogit. 39. Gunth. Lat. Rest. 12.

* Abusus autem, id quod probe notari velim, Ciceroni et Ulpiano notat non kata/xrhs1in vel corruptelam, Einem Mirbrauch; sed a)po/xrhs1in, Eine Abnutzung. Unde veteres ICti abusum proprie in iis constrtuunt, quae usu consumuntur, seu quorum usus in ipsa consumptione positus est. Abusio autem utrumque veteribus notat, et kata/xrhs1in et e)po/xrhein.

Cic, in Top. c. 3: Non debet mulier, cui vir bonorum suorum fructum legavit, cellis vinariis et oleariis plenis relictis, putare, id ad se pertinere. Usus enim, non abusus legatus est, id est, non ut utendo consumat legatum. Ulpianus Lege 5. §. 1. p. de usu fructu earum rerum, quae usu consumuntur; Si usus fructus sit legatus earum rerum, quae in abusu consistunt. Cic. de Orat. Abusio, quam catachresin vocant, ut quum minutum animum dicimus pro parvo. Item ad Herennium: Abusio est, quae verbo simili et propinquo pro certo et proprio abutitur, hoc modo; vires hominis breves sunt. Quintil. Lib. 3. c. 3: Per abusionem aliquid ponere. pro a)poxrh/s1ei autem occurrit apud Cic. ad Attic. L. 11. Ep. 22. ubi vini abusio ponitur pro vino, quod bibendo adsumitur.

* Etiam abuti Latinis non semper est male uti, Misbrauchen; sed similiter etiam uti et usu consumere, Verbrauchen, abnutzen, verzehren. Cic. de Nat. Deor.: Nos sagacitate canum ad utiolitatem nostram abutimmur, id est, utimur. Pro Milone: Non


page 786

abutemur, id est, non magnopere utemur, Interprete Caelio Secundo. Sic dicitur, omni vino abusi sumus, Der Wein ist ganz und gar verthan.

Abutimur iis, quae pereunt, ait Boetius in Top. Cic. ut, abutimur oleo, pane. Utimur autem his, quae nobis ntentibus permanent, ut praedio. dome. Gocl. Obs. 97. Schor, Phras. p. 21.

ACCENSUS est minister publicus

cives ad contionem acciens i. e. vocans: PRAECO autem vocans ad comitia.

Accensus signisicat apparitoris genus lautissimum. Erant enim apparitorum in numero Scribae, Accensi, Viatores, Praecones, Lictores, cet. Richt. ad Popmam p. 7.

ACCENTUS i. e. legitima pronuntiandi ratio

qua syllaba vel attollitur, vel deprimitur: suntque numero tres, acutus, gravis, circuslexus; Grammaticorum quidem est, sed non heri aut nudius tertius ab iis fictum, utpote iam tum Quintiliano et Diomedi usurpatum. Cicero pro eo habet, vocis sonus.

* Mira, inquit Cicero cap. 17. Orat. extr., est quaedam natura vocis, cuius quidem e tribus omnino sonis, inslexo, acuto, gravi tanta sit et tam suavis varietas.

ACCESSUS

est aditio seu appropinquatio v. g. solis accessus discessusque; maris accessus et recessus. ACCESSIO est plerumque quasi adiectio et incrementum seu augementum. Cic. Offic. Lib. 3. Certum est, barum rerum accessione neque vitam meliorem fieri, neque decessione peiorem. Quamvis Cicero de Univers. cap. 12. etiam usurpet pro accessu.

CCIDERE aliquid adversi

CONTINGERE aliquid pulchri: EVENIRE utrumvis dicito. Clarus. Agroecius.

* Haec differentia tamen non est perpetua: nam accidere etiam de re grata usurpavit Cicero saepe numero v. g. Lib. 1. ad Attic. Ep. 5: Mihi omnia, quae iucunda ex humanitate alterius et moribus homini accidere possunt, ex illo accidebant. Id. pro Lege manilia cap. 9: Quod ei praeter spem acciderat. cet.

Deinde accidit etiam, quod fortuito atque ex improviso evenit: contingit, quod comitatur et subsequitur quasi praecedentium causarum eventus. Seneca: Scies, plura mala contingere nobis, quam accidere. Popma.

ACCOMMODARE pro mutuumdare

Germ. Einem etwas borgen oder


page 787, image: s0442

leiben, inprobat Voss. de Vit. Serm. Lib. 1. c. 34. p. 157. et Erasm. in Vall. 183. Sed ita tamen eo utuntur Curtius et Valerius Maximus.

Etiam cornificius ad herennium scribit, se aedes maximas amico cuidam ad nuptias accomodasse.

* Usitate notat applicare, adiungere, adhibere. v. g. lateri accommodare ensem; accommodare orationem auribus multitudinis; accommodare restes ad crimen; se alicai accommodare, Eines Parthey nebmen, Sueton.

Peculiaris locutio est apud Ciceronem, accommodare alicui de hospitio, Einem ein Quartier verschassen.

ACCOMMODUS Adiectivuam Poeticum

in prosâ, appositus, accommodatus, consentaneus.

† Si quod vocabulum pro Poetico venditamus; satis est, si w(s2 e)pi\ to\ polu\ a Poetis usurpetur, nec unum alterumve exemplum apud Prosaicos occurrens obverti de bet: scimus enim, Poetica etiam a Prosaicis interdum adscisci.

ACCREDERE alicui aliquid

Einem etwas anvertraven, item accredere pro simplici credere, falso suspecta sunt. Est enim Lucretii Lib. 3. v. 870. Facile hoc accredere possis. Plaut. Asin. 5. 2. 4: Neque divini, neque humani quidquam mihi posthac accredas, si cet. Horat. Lib. 1. Ep. 15. v. 25:

Scribere de nobis, tibi nos accredere fas est.

Columella Lib. 1. c. 1.: Id videtur Siserna accredidisse.

ACCUMBERE Poetarum est

ACCUBARE Oratorum, observante Buchlero et Ant. Scboro.

* Est tamen accumbere etiam Cornelii Nepotis, nec ipse Cicero hoc verbum reformidat.

ACCUSATIO inimicorum est

INCUSAMUS et amicos v. g. Adversarius accusat tuam contumaciam. Incuso silentium, amice, tuum. Valla Lib. 6. c. 13.

Accusare est aliquem criminis in iudicio reum facere, seu facti causam alicui tribuere: Incusare autem est mores alterius privatim reprehendere, vel de illata iniuria querelas deferre.

* Saepe tamen haec confunduntur. Stallust. Iugurth. Ubi per socordiam vires, tempus, ingenium desluxere, naturae infirmitas accusatur. Tacitus: Intemperiem caeli incusantes.

Deferre nomen, est reum facere: id proprie sit ante accusationem.


page 788

ACERVARE v. g. plura undique acervare

Viele Dinge haufen, ein haufen Sachen vorbringen, Plinius et Quintilianus: usitatius cum Cicerone, Caefare, aliis pro eo dixeris, cumulare, accumulare, coacervare.

ACIES est oculi

vel militum, vel ferri: ACUMEN ferri et mentis. Richt. ad Popm. 14.

ACINACES

Ein Sebel: GAZA, Ein Scbatz; SATRAPA, seu SATRAPES, ae, Ein Landebauptmann, einLanddrost, PHALANX, Eine Schlachtordnung, et alia eiusmodi vocabula non pauca ex lingua Persica in Latinam commigrarunt; de quibus Guilielmus Burtonus in Lipsan. Ling. Pers. et s. Rev. I. H. a Seelen in Adnotatis ad hunc libellum.

† Celticarum praeterea vocum tantus in Latina lingua comparet numerus, ut multi cogitatione illarum inducti Celticam Latinae linguae matrem esse opinarentur. Sibi Germanica lingua adserit vocabula framene, quae hasta erat missilis, uri, tecti, heri ect. Essedum et carrus Gallicae originis sunt. Et haec et similia, ut ut ab exteris mutuata, sat bene se habent, et in optimis scriptoribus tamquam ius civitatis nacta occurrunt.

Sunt rursus inter peregrina alia in civitatem Romanam nin recepta, nec nisi semel aut rarissime a classicis auctoribus usurpata, quae quidem facile apparet in oratione nitida et tersa vitari oportere. Mastrucâ, (mediâ longâ) quae gausapen (mediâ correptâ) notet, Germ. Eine Madratze, ipse Tullius usus est, vocabulo Sardico petoritum (mediâ brevi) carpenti sive currûs pensilis in Gallia usitati nomen Gallicum est, hodie ibidem unecarosse, nobis Eine Carrathe oder Kutsche, dictum: bardus, quod hominem stupidum, et mentis non satis compotem significat, ab Hispanis profectum. Haec et huius genetis covabula peregrinitatis vitio laborant, nec temere, nisi res sine istis Latine plane reddi non possit, in Latinum sermonem inferenda sunt. Si vero ita res habeat, ut illud ipsum, cui significando vox peregrina inventa est, Romanis fuerit incognitum, nec Latinum vocabulum suppetat, dubitatione omni remotâ, peregrinis utamur, sicut supra Sect. 1. ad calcem de Vocabulis novis pronuntiavimus.

ACTA et GESTA ita fere distinguuntur

ut gesta sint in administratione magistratûs, et in bello, et in rebus maioribus, ab rem publicam, vel ad plurimos spectantibus, ut gesta Alexandri M. Pompeii, Caesaris: Acta etiam


page 789, image: s0443

privatarum rerum, et minorum, et familiarum.

Acta crant res minores, quae in urbe fiebant, et in scripta redigebantur, ut acta Senatûs, in quibus perscriptum erat, quidquid in senatu diceretur agereturque; et acta populi, quae et publica et urbana et kat) e)coxh\n acta appellantur, in quibus singulis diebus notabantur res populi, ut comitia, iudicia publica, matrimonia, divortia, et alia plura: Gesta sunt res maiores, quae domi et militiae geruntur, in ostentationem virtutis heroicae, nominisque mansuri gloriam.

Gesta semper sunt publica, et celebrantur: Acta possunt esse privata, quae codicillis et testamentis continentur; quo ipso tamen innuitur, publica et in luce omnium posita haud excludi.

† Quam disserentiam dum ad animum meum propius propono, haud ego intelligo, quid Erasmum induxerit, ut acta Apostolorum perperam dici, et pro eo gesta Apostolorum substitui mallet. Profecto quorum rebus nihil eorum convenit, quae in subigendis populis fecerunt heroes tot hominum innocentium sanguine madentes, quique nihil patrarunt, vod applausum orbis magnopere haberet, sed pro optimis factis malam gratiam plerumque inirent, eaque fere tolerarunt, quae quam proxime abessent ab extrema infamia: horum quidem suscepti pro Christi amplificanda gloria lagores, curae et calamitates acta potius, quam gesta nuncupanda videntur.

* Praeterea etiam Poma. Gesta hâc significatione, quâ nempe actis opponitur, Latinum esse negat. Sed quo minus ei adsentiamur, obstant loca bonorum scriptorum v. g. Cornelii 14. 1. 2: Obscuriora sunt eius gesta pleraque. Quamvis id Vallae L. 4. c. 9. facile largiamur, multo dici elegantius pro eo res gestas.

ACTIO in personam est

ACCUSATIO in crimen: PETITIO in rem: PERSEQUUTIO ad extraordinarias magistratuum cognitiones pertinet. Richt. ad Popm. 17.

ACTVARIUS non minus vulgatae

quam probae notae est.

* Sunt autem Actuarii apud veteres seribae publici, a consiciendis actis sic appellati. Meminit eorum Suetonius, et partem officii illorum attingit Caesare c. 55. Vide et Legem 5 Cod. de Erogat. inilitaris annonae: et Eutropium Lib. 9. cap. 7: et Aurel. Victor. in Victorino Imp. sive uno ex 30. tytannis.


page 790

AD

Praepositio proprie de loco dicitur, ad quem tenditur. Notat praeterea

1. Usque ad.

* Cic. Sophocles ad summam senectutem tragoedias fecit. Caes. Res est iam ad extremum deducta casum.

2. Circiter.

* Cic. Homines ad quindecim Curioni adsenserunt, nuilum SCtum facienti.

Saepe sic sine casu ponitur. Caes. B. G. 2. 33. 5: Occisis ad hominum milibus quatuor, reliqui in oppidum reiecti sunt.

3. Circa

* Cic. Ad quae tempora te exspectem, facias me certiorem. Id. Ad diem adsunt, Id. Ad boram octavam praesto sunt.

4. Ad usus.

* Cic. Ad templum monumentumque pecuniam decrevere.

Ter. Canes ad venandum. Plin. L. 10. ep. 118. Prodesse ad perpetuam provinciae quitem.

Columella L 11. c. 2: Salices ad ligamina vitum praeparari possunt.

5. Apud.

* Cic. Ad urbem quum esset, audivit. Id. Eius testis ad iudicem sidem insirmabit. Id. Pugna navalis ad Tenedum. Id. Ad manus librum habere. Id. Ad Caesarem meam causam agas: Id. fuit ad me sane diu. Etiam apud Caesarem et Livium hâc notione occurrit. Borrich. Cogit. 48.

6. Ad Personam.

* Cic. Quum Cato contra Sergium Galbam ad populum magnd contentione dixisset.

It. Loqui ad populum.

7. Quod attinet ad.

* Cic. Impiger ad labores, fortis ad pericula, peritus ad usum et disciplinam, prudens ad consilia, felix ad casum fortunamque.

8. Ante.

* Cic Clodius abiectâ togâ se ad generi pedes abiecit. Plaut. Quis ad fores?

9. Adversus vel Contra.

* Cic Nisi desperatione rerum obduruisset animus ad dolorem novum. Id. Mirari licet, quae sint animadversa a Medicis herbarum genera, quae radicum, ad morsus bestiarum, ad oculorum morbos, ad vulnera.

10. Post.

* Cic. Nescio, quid intersit, utrum nunc veniam, an ad. decem annos. Conf. in Parte Synt. Ad annum.


page 791, image: s0444

11. Secundum.

Cic. Omnia ad voluntatem loqui, nihil ad veritatem. Id. In loquendo multus et ineptus, ad summam impudentiam. Id. Si autem in itinere meo se opposuerit, ad tempus consilium capiam. Plin. Aqua multa in ea decoquitur, ad dimidias. Col. Mustum quam dulcissmum decoquitur ad tertiam, et decoctum defrutum, (mediâ correptâ,) vocatur. (Meet, dick-gesottener Wein.) Cic. Ut eanerent ad tibiam clarorum virorum londes. Id. Fabellas Latinas ad verbum de Graecis expressas.

12. Tempori prastituto inservit. Cic. Quando illa frumentum, quod debeat, ad diem non dedit. Idem Venias ad id tempus.

13. Eleganter inservit formulis Ad Summum, Ad Summam, Ad extremum.

* Attic. Ad summam: dic, M. Tulli, adsentiar Cn. Pompeie? Cic. Postea iam gemere, ad extremum vere loqui omnes et clamare coeperunt.

Ad eleganter interdum omittitur. Cic. L. 2. Verr. n. 129: Eximant unum aliquem diem, aut summum biduum ex mense.

14. Prope.

* Cic Verr. 5. c. 41: Ad latus alicuius sedere.

15. Versus.

* Caes. B. Gall. L. 1. c. 31. n. 2: Simulacrum victoriae, quod ante ad simulacrum Minervae pectabat, ad valvas se templi limenque convertisse constabat.

16. Prae.

* Cic Persuadent Mathematici, terram in medio mundi sitam ad universi caeli complexum quosi puncti instar obtinere.

Virum bonum et non illiteratum, sed nibil ad Persium.

17. Praeter.

* Cic. Ad reliquos labores etiam bane molestiam adsumo.

18. Eleganter etiam sumitur loco Pro v.g. Ad Asinos pabulum dare, Ad manus armillas proferre.

19. Ad postremum et Ad ultimum, Historcis sunt, quam Oratoribus, aptiora. Ad summum et Ad extemum, Oratoribus sunt, quam Historicis aptiora.

20. Notat etiam finem vel proopositum. v. g. Ad mortem deposcere. It. Ad hanc te amentiam natura peperit.

ADEQUARE

Latini etiam usurpant pro Parem esse, v. g. Cic. Quae a me ipso effecta sunt, deorum vitam possint adaequare. Schor. Phras.


page 792

* Ceteroqui dicunt adatquare aliquid alicui v. g. adaequare urbem solo. Liv. L. 1 c. 29.

ADDITIO

Ciceronem aiunt quidam habere; quo loco? non indicant. Habet tamen Quintilianus L. 9. c. 3. et Priscianus L. 14. p. 974: Conformis, inquit, etiam receptis est, ut sunt editio, proditio, redditio. Cell. C. P. 430. Cicero et alii pro eo frequentant, additamentum, incrementum, accessio.

ADEO

notat

1. Epiphonema. Liv. Adeo quanto rerum minus, tanto minus cupiditatis erat.

2. Vero. Cic. Id adeo ex ipso S. C. cognoscite.

3. Immo vero: praecedente Atque. Cic. Atque adeo boc mihi concedendum est magis.

4. Immo: praecedente Atque. Cic. Posco, atque adeo flagito.

5. Ita. Tam. Cic. Adeone bospes buius urbis, adeo ignarus es, ut baec nescias? Comici heic interdum subii ciunt Quasi. Ter. Heaut. 5. 1.

Gaudere adeo coepit, quasi qui cupiunt nuptias.

6. Tantum abest: sequente Non. Curt. Adeo ipse non violavit, ut summam adbibuerit curam, ne quis captive corpori illuderet.

7. Tam diu, apud Comicos. Plaut. Marc. 3. 4: Quanto te satius est rus aliquo abire, ibi esse, ibi vivere adeo, dum illius te cupiditas atque amor missum facit.

ADGREDIMUR de longinquo

ADORIMVA ex insidiis et e proximo:

* Haec differentia ex linguae indole faltem tecta est, et a veteribus plerumque, sed non semper observatur.

ADHUC

notat

1. Tempus Praeteritum.

* Cic Unam adhuc a te epistolam acceperam. Id. Me adbuc non legisse, turpe est.

† Interdum etiam tempus praesens. Cic. Est adbuc non Verres, sed Q. Mutius.

2. Praeterea.

* Cic. Nisi si quid adhuc forte vultis.

Cicero hâc notione rarissime frequentat: multo quippe libentius usurpat Praeterea.

ADIVVARE pro prodesse

falso suspectum: habet enim Cicero multis locis v. g. L. 2. Offic. Sed tamen si cui haec suppetunt, adiuvant aliquantum ad cetera. Item Caesar L. 4. B. Gall.


page 793, image: s0445

Quam ad rem multum adiuvat. Vorst de Lat. Falso Susp. 160.

ADMODUM

notat

1. Satis. Valde. Cic. Pauci admodum familiares.

2. Omnino. Plane. Prorsus.

* Cic Me admodum puero: Quum admodum adhuc puer essem. Id. Nam plane quidem perfectum, et cui nihil admodum desit, Demosthenem facile dixieris. Id. Curio litterarum admodum nibil sciebat.

3. Praecise.

* Curt. L. 4. c. 24: In laevo cornu Bactriani ibant equites mille admodum i. e. non amplius mille. Iustin. L. 7. c. 2: Post menses admodum septem i. e. non plures; quam septem Liv. L. 43: Legati ex Macedonia exacto admodum mense Februario redierunt. V. Freinshem. Ind. in Curt. et Flor.

4. In responsionibus adfirmativis, Comicorum est. Ter. Advenis modl? Pa. Admodum. Germ. Ia, ia, allererst.

5. Notat etiam Circiter v. g. Mille admodum, Ungefehr tausend. Exempla eius sunt frequentia ap. Iustinum, Curtium et Florum.

ADNUNTIAMUS laeta v. g. adnuntio vobis gaudium magnum

DENUNTIAMUS minas ac tristia, et quidem cum importunitate v. g. denumntiare aicui mortem, bellum, poenam, Einem den Tod, Den Krieg, die Strafe ankudigen; RENUNTIAMUS incognita v. g. mihi renuntiatum est, Man hat mir sagen wollen: ENUNTIAMUS, quae occulte ab aliis tractantur: OBNUNTIARE autem proprie dicebantur Augures, quum aliquid mali ominis scaevumque vidissent, quo comitia impedirent; nam obnuntiatione fiebat dies nefastus, et comitialis esse desinebat.

ADOLESCENS vocatur

qui annos pueritiae reliqui: IV???ENIS autem, qui adolescentis excessit aetatem, quoad incipiat inter seniroes numerari; ut tradit Marcellus Ictus: cui adstipulatur Varro, qui quique gradûs aetatis aequabiliter putat esse divisos, unumquemque scilicet, praeter extremum, in annos quindecim, et primo gradu usque ad annum quintum decimum Pueros dicos, quod sint puri, id est, impubes; secundo ad tricesimum annum Adolescentes, ad adolescendo sic nominatos; in tertio gradu qui erant usque ad quinque et quadraginta annos, Invenes appellatos,


page 794

eo quod rem publicam in re militari posent iuvare; in quarto autem usque ad sexagesimum annum Seniores esse vocitatos, quod tunc primo corpus senescere incipiat; inde usque ad sinem vitae uniuscuiusque quintum gradum factum, in quo qui essent, Senes appellatos, quod eâ aetate corpus senio laboraret.

† Etiam u(pokoristiko\n Adolescentulus ap. Sallust.Catil. 49. 2. forte per contemptum dicitur de Caesare, qui tamen tum 36. ciriciter annos natus erat.

* Sed Oratores et Historici promiscue nominant adolescentes et iuvenes intra annum vicesimum et quadragesimum.

Hodie citra antiquitatis suffragium aliter adolescentis nomen usurpatur, nimirum de ea aetate, quae anno incipit 13. et desinit 20. ex quo iuvenis appellatur. Popma.

ADOLESCENTIARI

Nach Art iunger Leute muthwillig seyn, oder Kalbern, falso suspectum: habet enim Varro apud Nonium cap. 2. n. 25. Borrich. Cogit. 39. Cell. C. P. 54.

Usitatius dixeris, adolescentum more agere; iuveniliter exsultare; iuveniliter et petulanter agere; luxuriari; Gr. neani/zein.

Horatius Art. Poet. v. 246. habet iuvenari; quod tamen apud illum notat iuveniliter loqui.

* Quintilianus autem L. 2. c. 2. et Laberius apud Nonium c. 2. n. 46. pro eo habet ado escenturio.

ADOPTATIO

Die annehmung an Kindes statt, Plinius, Gellius et Tertullianus; quamvis Plinii locus Cellario suspectus sit, nec sine mendi suspicione videatur: praeferendum ergo, adoptio v. g. Quintil. Lib. 3. c. 6. dare in adoptionem alicui silium; Plin. Lib. 5. Ep. 8. avunculus meus, idempque per adoptionem pater. Borrich. Cogit. 39. Cell. C. P. 174.

Proprie autem adoptio de iis dicebatur, quorum patres adhuc viverent: nam arrogatio dicebatur, quum adoptarentur, qui parentum suorum morte patres familias effecti essent. Et fiebat avidem adoptio privatim; arrogatio publice. Vide Torrent. ad Sueton. Aug. c. 64. item Chr. Coler. Parerg. c. 7.

* Hanc tamen differentiam non semper observant Oratores et Historici, apud quos adoptionis nomen est generale.

ADOPTIVUS FILIUS

Angenomme an Kindes slatt, Gellius Lib. 5.


page 795, image: s0446

c. 19.; quin et Aiectivum sine hac adiunctione usurpat ipse Cicero pro Domo cap. 13: elegantius tamen a Cicerone pro Sext. Rosc. eiusmodi adoptivus filius, dicitur iudicio et voluntate filius. Velleius Lib. 2. cap. 104. n. 1. habet filius adoptatus.

ADQUIESCERE kat) e)ufhmis1mo\n pro mori

Cornelius in vita Hannibalis cap. ult. Sic inquit, vir fortissimus, multis variisque persunctus laboribus, anno adquievit septuagesimo. Ubi quidem signisicanter adquiescere dictum videtur de morte vitam laboriosam secutâ: ut est in Indice Boecleriano. Etiam Sponius Miscell. Erudit. Antiq. p. 171. ex lapide Lugdunensi:

IULIA ADEPTA
HIC ADQUIESCIT.

Ita sepulti non raro quiescere dicuntur: et ipsa mors quies appellatur.

* Nam adquiesere notat ceteroquin

1. Placide obdormiscere v. g. Curt. 8. 6. 27. mero ac vigiliis gravis adquievit. Item Recreare se v. g. Adquiescere a lassitudine.

Praeterea etiam

2. Contentum esse, nec quid amplius movere aut quaervere, Sich zu Frieden steilen v. g. in alicuius caritate adquiescere, Cic.; uno solatio adqiescere, Suet.; blandae spei adquiescere, Sen.

3. Aliquando est oblectari v. g. Cic. in tuis oculis, in tuo ore vultuque adquiesco; Suet. his maxime adquiescebat.

4. Citerioris aevi scriptoribus notat etiam consentire vel adsentiri. Hieron. L. 2. adv. ioviniam. volentibus eam amicis aut in iumentum aut in vekiculum tollere, non adquievit.

ADSCISCERE

Latine etiam significat arreogare v. g. Liv. Lib. 33. c. 21: ad. Sciscere sibi nomen Regium. Cic. Lib. 1. de Orat. n. 87: Ipsae vero praecepta sic illudere solbat. ut ostenderet, non modo eos illius expertes esse prudentiae, quam sibi adsciscerent, sed ne banc quidem ipsam dicendi rationem ac viam nosse.

AESENTIO et ADSENTIOR utrumque

sed Adsentior multo usitatius est.

† Praeter exempla illa, quae in Fabro adferuntur pro stabiliendo tw=| adsentio, illud etiam Plinii L. 2. Ep. 11. tenendum est: Adsenserunt Consules designati.

ADSEQUI etiam notat incurrere in rem

quam minime velis. Cic. Lib. 2. de Orat. n. 101: Dum Inertiae vituperationem, quai maior est, contemnunt,


page 796

adsequuntur etiam illam, quam magis ipsi fugiunt, tarditatis.

ADSERERE pro adseverare

immerito damnatur: nam ita locuti sunt non solum argenteâ aetate Iustinus, Palladius, Quintilianus, Tacitus, Seneca, sed aureâ etiam aetate Cato; quamvis huius locus non fine mendi suspicione sit. Sciopp. Infam. Famm. 221. et de Stil. Hist. 143. Ol. borrichii Cogit. 303. Anal. 8. Cell. C. P. 104.

Andr. Borrichius Vind. L. L. 18. ex Quintiliano et Varrone; et Append. 17. ex Seneca et Caesare it probatum: sed Cellarius in Discussione Append. 27. de Caesaris et Varronis testimoniis quaedam excipit, quae non omnino nullius sunt momenti.

* Adserere autem sine controversia bene se habet, et aureae aetatis est

1. Pro in meliorem vitae conditionem et statum transferre; ut adserere se in libertatem.

2. Pro vindicare sibi aliquid, ex alterius iniusta possessione ereptum: ut adserere sibi aliquid, Sich etwas anmassen.

ADSERER

vel, ut aureâ aetate dixerunt, ADSEVERARE plus est, quam ADFIRMARE. Adserere et Adseverare est rem, ut certissimam, etiam atque etiam adfirmare, et inter probationes admiscere vim animi motumque, Graece diabebaiou=sqai, diori/zesqai: adsirmo est aio, Graece a)po/fhmi. Cic. ad Attic. Omni tibi adseveratione adfirmo. Goclen. Obs. 322.

ADSERTIO pro adseveratione

semel tantum occurrit in Cicerone Lib. 1. Acad. cap. 12. quamvis locus non sine mendi suspicione sit: nam Stephanus et Lambinus legunt ibi adsensio. Occurrit tamen hâc notione etiam in Plin. Lib. 10. Epist. 72.

* Pro vindicatione, quâ in libertatem adserimur, sine controversia recte se habet, et in Cicerone, Quintiliano et aliis occurrit.

ADSIG???ARE Latinis est

1. Imputare, causam alicui adscribere v. g. Cic. Hoc nostris occupationibus adsignare debetis. Id. Nec vero id hominitum quisuqam, sed tempori adsignandum putavit. Id. Haec si minus apta videntur huic sermoni, Attico adsigna.

2. Locum etiam habet in agris divendendis vel distribuendis v.g. Cic. Phil. 2. c. 17: Duo milia iugerum campi Leonitini Sext. Clodio Rhetori adsignasti, et quidem immunia. Pro Lege Agrar. c. 6: Adsignare colonis agros.


page 797, image: s0447

3. Usitate autem et in genere. notat attribuere v. g. suum cuique locum adsignare. Plin. Lib. 10. c. 50: Natura avibus caelum adsignavit.

ADSPECTUS vocabulo Cicero eum sensum semper significavit

quem recentiores visum appellarunt v. g. adspectus miserabilis, Ein klaglicher Anblick; adspectum hominum lucemque vitare; in adspectum lucemque aliquid porferre; e litter is tuis primo adspectu hanc voluptatem cepi; omnes res, quae sub adspectum veniunt. Nimirum Schorus de Phras. sic pronuntiat.

Sed non satis distincte loquitur Schorus. Primumm enim, quaeritur, quos per recentiores intelligat? Nempe intelligere per illos heic non potest alios, nisi argenteae aetatis scriptores. Nunc autem, quatenus visus notionem adspectûs seu apparitionis, Germ. Eines Anblicks, sustinet, id est, quatenus Passive sumitur, falsum est, apud eiusmodi recentiores modo ita dici: occurrit enim hâc notione etiam apud Virgilium Lib. 5. Aeneid. v. 9.: Obstupuit visu Aeneas. Quatenus autem visus notat potentiam seu facultatem videndi, occurrit quidem tantummodo apud argenteae aetatis scriptores: sed hâc notione cum adspectu nihil habet commercii.

ADSPICERE pro suspicere

existimare v. g. pro felici aliquem adspicere, Seneca habet. Vorst. de Lat. Falso Susp. 131.

ADSPIRARE

si intransitive sumitur, non solum significat vehementer contendo, concupisco v. g. adspirare ad virtutem, ad laudem, ad gloriam, ad eruditionem; sed etiam accedo aut pervenio ad aliquid v. g. Cic. Omnes aditus tuos interclusi, ut ad me adspirare non possis. Item, Nemo ad alienam causam, invitis iis, quorum negotium est, accedere qut adspirare debet. Item, Magno se praedicat auxilio fuisse, quia paullulum in rebus difficillimis adspiravit. Item, Mense Februario adspiravit in curiam. Item, Ex bellica laude adspirare ad Africanum nemo potest. Item Sed baec ad eam laudem, quam quaerimus, adspirare non possunt. Schor. de Phras.

* Porro intransitive significat, quum ponitur

1. Pro adflare v. g. Catull. Lenius adspirans aura venit.

2. Pro favere, et prosperos largiri successus. Virg. Adspirat primo fortuna labori.


page 798

Sed hae duae posteriores notiones, formaeque intransitivae fere Poetarum sunt.

Unus, quod quidem constat, Quintilianus tranfitive usurpat, in Prooem. Lib. 4. dicens, Adspirare ingenium alicui i. e. impertire.

ADSUMO

Latinis subinde fingnificat arrogo vel tribuo v. g. Cic. Si id mihi adsumo, videor id meo iure quodammodo vindicare. Item, Quod alteri detrabat, sibi adsumat. Item, Ahibita est ars quaedam extrinsecus ex alio genere quodam, quod sibi totum Philosophi adsumunt. Liv. L. 1. c. 54: In eo sibi praecipuam prudentiam adsumere.

* Ufitate adsumo idem est, quod adiungo v. g. Cic. 7. Fam. Ep. 26: Noctis aliquantum ad scribendum adsumere. Liv. L. 2. c. 22: Adsumere aliquem in societatem.

ADVENIRE dicitur

qui iam in propinquo est, et ADVENISSE, qui iam adest. ADVENTAT, qui longius abest in itinere; nec is ADVENTASSE dicitur, quum pervenerit. Uxor advenienti marito occurrit ad limen; adventanti non occurrit, nisi id fiat in ipso itinere. Valla Lib. 5. c. 10.

ADVENTICIA bona

quae aliunde, quam ex re partris obveniunt: PROFECTICIA contra ex re patris sunt. Popma.

ADVERSARIA

orum, indices sunt seu commentarii, in quos memoriae causâ res adnotantur seu coniciuntur, verzeichnisse, Protocolle; TABULAE seu CODICILLI, in quibus res explicantur ordine competenti, Gerichts-Handels-Bucher, gerichtliche Urkunden. Conf. supra Sect. 1. Protocolla.

ADVERSIO

Die Anmerkung, di Beobachtung, Borrichio Cogi. 273. perperam suspectum. Cicero enim hoc vocabulum habet pro Archia cap. 7: et quidquid in aliis atque aliis codicibus MSS. legi dicitur; animi adversio istic loci est aptissimum. Atque ita etiam ibi legendum esse, Gruterus et Passeratius contendunt.

† Nisi deficeret auctoritas MSS. ait Kappius ad Iens. 2, mallem ego, quod ad contextum et continuationem sermonis, animi remissio, maixime quum hoc ipso sensu Tullius hanc dictionem usurpaverit L. 9. Fam. Ep. 24. et secundum ord. Siber. L. 13. Ep. 9: Nec id ad voluptatem refevo, sed ad communitatem vitae atque victûs, remissionemque animorum, quae maxime sermone efsicitur familiari. Pari ratione Plinius Lib. 4. Ep. 3.


page 799, image: s0448

n. 1: Quod sanctitate, inquit, quod auctoritate, aetate quoque princeps civitatis, est quidem venerabile et pulchrum: ego tamen te vel mogis in remissionibus miror, Atque heic Clara. Cellarins remissiones recte interpretatur studia minus severa. Suffragatur Tacitus Agricolâ 9. 3: Iam vero tempora curarum remissionumque diversa. Sed nolo in re, nemini ignotâ, cumulandis exemplis longior esse.

Borrichio insuper opponi potest inter Patres eruditissimus Tertullianus adv. Marcion. 2. 13: Ut malum erupit, atque inde iam coepit bonitas Dei cum adversario agere, illud quoque negotium eadem illa iustitia Dei nacta est iam secundum adversionem dirigendae bonitatis.

ADVERSITAS

Die Widerwartigkeit, Plinius Maior; praeter quem an quisquam alius, non constat: praeferendum, res adversae, adflictae, asperae, turbidae, turbulentae, gravis fortuna, res anceps et dubia, casus adversi, infortunium. Voss. de Vit. 366. Borrich. Cogit. 40. Cell. Antib. 100. C. P. 159.

ADVERSUS et ADVERSUM

sumitur bifariam

1. Sensu amico pro erga, vel apud.

* Cic. Pietas et iustitia adversus deos. Id. Adhibenda est reverentia quaedam adversus bomines. Terent. Amndr. A. I. Sc. 1. v. 15: Id gratum fuisse adversum te, habeo gratiom. Id. Andr. A. I. Sc. 5. v. 31: Sed nunc peropus est, aut hunc cum ipsa, aut me aliquid de illa adversumm hunc loqui i. e. qupd hunc vel ad hunc, Gegen ihn. Brut. ad Cic. Ep. 16: Adversus Regem istae sunt preces, Vor einem Konige.

Interdumetiam ponitur pro ad. v.g. Adversus ea Consul respondit.

2. Sensu inimico pro contra. Terent. Heaut. A. 4. Sc. 1. v. 10: Adversus edictum alienius facere.

ADVERSUS

refertur ad personam tantum: CONTRA ad locum et personam, ut volunt Grammatici; quum tamen adversus interdum etiam ad locum referatur. Liv. Lib. 47: Adversus viam, quâ in Capitolium adscenditur.

Sed quum ad personam referuntur, hoc differunt, quod adversus levius est, quam contra. Nam contra, inimicitias, dissidia, et nocendi voluntatem semper ostendit: adversus etiam cum bona voluntate est; uti in proxime praecedenti loco dictum. Conf. Popma ed. Giess. 1660. pag. 21. seq.

ADULOR

quando inservio quoquo modo, vel voce, vel gestu, ut


page 800

favorem emerear. BLANDIOR proprie ad tactum pertinet, kataxrhstikw=s2 transfertur ad alios sensus, etiam ad animum. Ita palpamus manibus, dum blandimur equis; et palpum obtrudit ille, qui blandiendo fallit. Ita etiam bladitur infans matri lactanti, et nobis ipsi blandimur, ut Plinius loquitur Lib. 8. Ep. 2. ADSENTOR, quum studiose, et conciliandae alicuius utilitatis gratiâ effusius, et plerumque falso quempiam laudo.

* Adsentari non cadit in animalia: canes autem dicuntur blandiri et adulari. Valla L. 5. c. 66.

ADULTERATUS

Geschandet, verfalscht, Plinius et Suetonius: Cicero pro eo, fucatus, fucosus, fallax, adulterinus.

* Suetonius adulterata mulier; pro quo Cicero, stuprata mulier.

Verbum adulterare et adulterari significat adulterium committere, adulteriis studere, it. active et transitive stuprare v. g. Adulterore aliquam; quae notio Suetonio perquam familiaris est; it. perMetaphoram corrumpere et rei sram adimere sinceritatem v.g. iudicium adulterare; pecuniam adulterare.

ADUNARE

Vereinigen, Palladius, argenteae aetatis scriptor.

† Locus Plinii, qui pro eo adducitur, non sine mendi suspicione est.

* Participio adunatus Iustinus insigniter delectatur, creberrimeque id usurpat, praeterque hunc Sext. Aurel. Victor, Tertullianus, Apuieius, Lactantius; adunatio Cyprianus habet; coadunare Dictys Cretensis; unare Tertullianus; unatus Participium Apuleius, Arnobius, Lactantius, Seneca.

Cicero pro adunare dicit iungere; coniungere; in unum locum congregare; in unum redigere; in unum locum conferre; et pro adunatus, coniunctus; et pro adunation, coniunctio. Borrich. Cogit. 40. 42. Cell. C. P. 107. et 159.

AEGER

et animo et corpore laborat: AEGROTUS corpore tantum.

* Terentius aegrotum animum saepe dicit. Apud alios auctores id rarius invenias. Goclen. Obs. 322. Quod Terentianum tamen differentiae nostrae non obstat: differunt enim ita vocabula, si simpliciter et sine adiunctione ponuntur. Confer, quae infra dicimus ad locum: Spectamus natura.

AEGRITUDO

de corpore minus recte dici, quidam putant. Ciceroni quidem aegritudo est tantum animi, non corporis: postea vero non solum de animo, verum etiam


page 801, image: s0449

de corpore usurpatum est. Nominatim de corpore usurpant Curtius, Columella, P. Mela, Plinius, Tacitus, Florus, Sulpicius, alii.

Aegrotationem et Aegritudinem Cicero ipse distinxit Tuscul. 4: Sed proprie ut aegrotatio in corpore; sic aegritudo in animo nomen habet. Ibidem: Praeclare nostri molestiam, sollicitudinem, angorem, propter similitudinem corporum aegrorum aegritudinem nominaverunt.

* Idem tamen eodem libro, itemque Terentius in Audria et Heautontim. dixit aegrotationes animi; ut Horatius: Quo me aegrotare putas animi vitio. Quod tamen differentiae nihil obstat: differentia enim vocabulorum, quam inculcamus. spectanda est, quum simpliciter et sine epithetis nomina ponuntur. Conf. infra Spectamus naturâ. Popma ed. Giess. 1660. p. 27. Schor. de Rat. doc. et disc. L. L. et Gr. 50. Obs. 11. et Thes. Cic. 29. Goclen. L. 1. Observ. 322. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 119. Cell. Antib. 105. C. P. 159. Kappius ad Iensium 3. Andreas Borrichius Append. 641.

AEMULATIO

habet imitandi studium, sed fere cum invidia, et cum malitiae operatione: IMITATIO et livorem et invidiam non admittit. Popma.

* Aemulatio etiam paris est; Imitatio sequioris. Cellar. ad Plin. L. 1. Ep. 2. n. 3.

AEQUARI

Latinis interdum idem est, quod comparari, conferri inter se, v. gr. Cic. Aequari et conferri cum aliquo. It. Inter quos posset excellere, cum iis se patiebatur aequari. It. Omnium scelera, si in unum locum conferantur, vix cum huius parvâ parte aequari conferrique possunt. Schor. Phraf.

* Ceteroquin aequare, notat

1. Exaequare, complanare v. g. Aequare aream; aequare solo urbes, domos, turres.

2. Parem rationem facere sub eamdem rationem vocare v. g. aequare vela i. e. sinistrum et dextrum velum aequaliter tendere. Virg. Lib. 5. Aen. v. 419;

Aequemus pugnas: Erycis tibi terga remitto.

i.e. pugnam faciamus parem, paribus armis pugnemus, aequos induamus caestûs: Erycis caestibus et iure meo cedo.

AEQUILIBRITAS Die Balance, nomen, quod Cicero primus finxit, ad exprimendam Graecorum i)s1onomi/an. Lib. 1. Nat. Deor. c. 39.

Seneca et Gellius pro eo habentt aequilibrium.


page 802

* Adiectivum aequilibris, e, penult. productâ, Gleichwichtig, habet Vitruvius Lib. 5. c. 12.

AERUMNA

i. e. labores onerosi, Die Muhseligkeit, damnatur a Quintiliano: sed auctoritas Ciceronis maior est, qui saepe hoc vocabulo utitur, atque inde aerumnosus, et aerumnosissimus facit.

* Aerumnabilis Adiectivum, notans idem, quod Aerumvosus, aerumnis expositus, occurrit apud Lucretium et Apuleium, inque obsoletis habendum videtur.

AETERNABILIS

i. e. aeternus, aeternum durans, falso suspectum Cellario C. P. 293. Habet enim nori tantum Codex Theodosianus, sed etiam Accius. Christian. Falsierus Suppl. 17.

* Aeternalis Tertullianus, Venant. Fortunatur et non nullae antiquae inscriptiones habent; quo de Sect. 1.

AEVITAS

atis, Varro, Cicero, Gellius ex XII. Tabb.: usitate tamen dixeris pro eo, aevum.

* Adiectivum aeviternus,idem Varro apud Priscianum: usitatius pro eo aeternus.

AFFABILITER

Gellius et Macrobius: Cicero pro eo, comiter, benigne.

* Affabilis autem, et Affabilitas, Cicero habet.

AFFECTATIO

i. e. kakozhli/a, infelix aemulatio, Das gezwungene Wesen, oder die Aefferey, womit man sich vermeynt beliebt zu machen, Plinius Mai. Lib. 11. c. 37, Quintilianus, Suetonius, Senca et Tertullianus: Cicero pro eo habet, concinnitatis alicuius consectatio; alicuius rei immoderatum studium; nimie diligentia; munditia odiosa et exquisita nimis; delectationis aucupium; prout argumentum feret.

† Descendit affectatio a Verbo affectare, quatenus significat cupide et anxie aliquid appetere v. g. affectare regnum, divinitatem, landem oratoris.

AFFECTIO

vix admittetur a non nullis pro nostro Affection: neque tamen negari possit, quin talis sit illius verbalis usus apud Plinium Lib. 8. Hist. Nat. c. 54. Tacitum, et Instit. Lib. 3. Tit. 1. §. 3. aliosque sequioris aetatis.

* Cave tamen, dicas affectionem alicuius habere, Bey einem in Affection stehen; pro quo Latini habet esse in amore alicuius, diligi ab aliquo, amorem sibi conciliare ab aliquo, carum et acceptum esse alicui.


page 803, image: s0450

Germanicum autem nostrum Affection, Latinis rectius dicitur amor, benevolentia, studium, pietas, voluntas prolixa in aliquem, applicatio animi cum quodam sensu amandi. Cic. Lael. cap. 8, vel aliter pro argumento.

* Affectio fere est indoles, s. natura v. g. caeli affectie, animi affectio.

AFFECTUS

Latinis interdum pro eo, quod iam maturuit, quod iam ad a)kmh\n pervenit, vel quod eo deductum est, unde non datur regressus, v. g. Cic. Bellum affectum videmus, et, vere ut dicam, paene confectum. It. Affectâ iam prope aestate (da es bald mitteni m Sommer ist) uvas a sole mitescere, tempus est. Hiems affecta apud Sil. Ital. 15. v. 502. id notat, quod Germanice dicunt, Wenns mitten im Winter ist. Tu, quae offecta babes, ea perfice, Bist du uber den Hand gekommen, so kommst du ia noch wohl uber den Schwanz; Da du nun so weit gekommen bist, so mache es vollends fertig.

* Ceteroquin hoc Participium vario significatu Adiectivi naturam induit v. g. epes l. ves affectae i. e. attritae, debilitatae; animus affectus i. e. sollicitus; bome male, graviter affectus i. e. aegrotus; affectus fehr, molestiâ, honore, praemio, beneficia, ignaminid, iniuriâ, supplicio, morte, cet.

AFFECTUS

Substantive pro cupiditate, gratiâ, studio, odio, aut quovis vitioso animi motu seu perturbatione, reprehendit Scioppius Infam. Fam. 6. 8. et de Stil. Hist. 151; quamvis apud Senecam et posteriores reperiri non neget. Habet autem tali significatu vel ipse Ovidius, et Quintilianus, immo etiam Plinius L. 9. Ep. 13. et Lib. 10. Ep. 13. Vorst. Lat. Mer. Susp. 120. Borrich. Cogitat. 286. seq.

* Pro naturâ et indole seu habitu, est ipsius etiam Ciceronis, Tusc. Quaest. L. 5. c. 6. qui affectum animi dicit. Celsus ad corpus etiam refert L. 1. Praef. et de corporis affectu loquitur.

AFFICTICIUS

Angedichtet, hinzu gethan v.g. afficticium ad villam leporarium, Ein Thiergarten, der beym Landgute angeleget ist, inter a/pac lego/mena referendum, occurrens apud Varronem: Cicero pro eo, commenticius, fictus, vel pro argumento Varronis institutus v. gr. institutum advillam leporarium. Cell. C. P. 116.

* Leporarium, Ein Thiergarten, in quo non lepores solum, sed et aliae ferae pascuntur.

Affingere v. g. affingere alicui falsam leudim; abdere et affingere rumoribus, Das


page 804

Geschrey grosser machen, Cicero et Caesar habent: unde Participium affictus apud eumdem Ciceronem.

AFFINITAS

est diversarum cognationum per nuptias sponsaliave copulatio, et AFFINES sunt mariti et uxoris cognati, dicti ab eo, quod duae cognationes, quae diversae inter se sunt, per nuptias copulantur, et altera ad alterius cognationis finem accedit, ut cognati uxoris sint affines mariti, ac mariti cognati uxoris affines; quorum nomina fere haec sunt, socer, socrus, gener, nurus, noverca, vitricus, privignus, privigna, et alii ulteriores. COGNATIO autem est naturalis per feminas coniunctio, et COGNATI sunt, qui per feminas coniunguntur, ut frater ex eadem matre tantum natus, avunculus, ceterique. AGNATIO est naturalis per communem patrem et genitorem coniunctio, et AGNATI sunt, qui per genitorem coniunguntur, ut frater ab eodem patre genitus, patruus, patruelis, ceterique: quamvis sub his etiam cognati continentur, ut patruus, agnatus et cognatus dicitur: matris vero frater, id est, avunculus, cognatus tantum, non agnatus. PROPINQUITAS est commune vinculum, quod iuresanguinis contingit, et PROPINQUI dicuntur, inter quos aliqua sanguinis coniunctio est. Conf. paullo post voc. Agnati.

Itaque proximus gradus est cognatio et agnatio; deinde Affinitas; tum propinquitas. Popma.

AFFINITATEM

a similibus ita distinguas: NECESSARII dicuntur ii, quibus carere non possumus; FAMILIARES, qui multum nobiscum sunt.

Fit autem NECESSITAS sive NECESSITUDO officiis: AFFINITAS matrimonio: CONSANGVINITAS, AGNATIO et COGNATIO ex sanguine, genere et stirpe eâdem: PROPINQUITAS ex quaeumque sanguinis coniunctione: GENTILITAS ex familia hominum ingenuorum eiusdem nominis, agnationis vinculo quamvis disiunctorum, vel solâ etiam nominis societate gaudentium.

* Necessitas et Necessitude subinde respicit etiam vinculum consanguinitatis.

AFFLICTATIO

Angst, Trubsal, vocabulum Ciceronis fere neglectum;


page 805, image: s0451

quum tamen similiter, ut afflictio, ab eo usurpetur.

Asstlictio est ab affligo; afflictatio a Frequentativo afflicto: ut adeo afflictatio plus aliquid videatur notare, quem afflictio.

AFFLIGERE

proprie est demoliri, et humi prosternere, quasi cum flictu sive sono ad terram dare, Niederreissen, mit Gewalt darnieder werfen.

* Cic. Statuam illius deturbant, affliguut, comminnunt. Domum alicuius affligere. Adolescentiam plenam spei maximae perculisse atque afflixisse videamini. Sueton. Aug. c. 96: Contractis ad Bonomam Trinmvirorum copiis, aquila tentorio eius supersedens dues cervos binc et inde infestantes afflixit et ad terram dedit. Plaut. Pers. A. 5. Sc. 2. v. 15: Affligam te ad terram, scelus.

Usitatius sumitur tamen sensu translato pro perturbatione et dolore assicere. v. g. Cic. Perturbationes animos offligunt. Pompeius ipse se afflixit. Mors Scaevolae afflixit cives omnes.

AGER

locus in rure, qui colitur, et fructum facit, Ein Stuck Landes, das man beackert: CAMPUS evidentioribus terminis suis continetur, et datur etiam in media urbe, Ein ganz abgesondertes Stuck Ackers, oder ein weiter Platz in der Stadt: AREA locus vacuus, ubi inaedificari potest, Eine wuste, unbebavete Stelle; vel agri aliquis tractus, ubi frumentum demessum, Ein Stuck Acker, welches abgeerndtet ist: FUNDUS, in quo fundatur vel stabilitur patrimonium, Ein Grundstucke, ein eigentbumlich Gut.

* Popma ed. Giess. 1660. p. 30. ita distinguit: Ager, inquit, est locus sine aedificio, qui culturae et fructuum causâ habetur, sive campus sit, sive vinea, sive aliud: Fundus integra possessio est, agrumque cum aedificio et villa continet.

AGERE, FACERE, GERERE

hôc proprie differunt, quod agere et corporis, et vocis, et mentis agitatum comprehendit; facere tantum refertur ad opera, quae corpore efficimus; gerere est muneris et oneris.

* Ita agit is, cuius post actionem opus non exstat, ut actor, saltator, cantor, orator in cathedra, commentator, qui de aliquo argumento pluribus agit; facit is, cuius opus remanet, ut scriptor, statuarius, pictor et alii mechanici; gerit fasces, sceptrum, res varias Dux et Magistratus, aut Curator. Potest ergo aliquis facere, et non agere: ut Poeta facit fabulam, non agit; contra actor agit, et non facit: contra imperator, qui dicitur res gertre, in eo neque agit, neque


page 806

facit, sed gerit i. e. sustinet. Popma ed. Giess. 1660. p. 32. 33. Varro de L. L. 5.

Neque tamen ubique hoc discriminis satis custoditur.

Agere etiam adhibetur, ubi nihil agimus, ut: Agere silentium, otium agere.

Porro AGUNTUR proprie pecora: DUCUNTUR homines. Valla L. 6. cap. 51.

* Sicubi agi de hominibus dicitur, non nisi id fit per Metaphoram.

AGILEM

actio et pernicitas facit: STRENVUM virtus et industria: FORTEM vis animi: ROBUSTUM corpus: Fronto. Popma.

* Fortis tamen etiam pro robusto ac valido usurpatur v. g. apud Plin. L. 7. Ep. 23: Gaudeo quidem, esse te tam fortem,ut Mediolani occurrere Tironi possis.

Robustus etiam refertur ad oppida. Florus enim L. 1. c. 12. n. 3. oppida robustissima habet. Et Cic. I. 1. Offie. c. 20. de animo robusto; et Phil. 2. c. 25. de robustiore improbitate loquitur. Nec tamen huiusmodi exempla differentiam tollunt. Conf. infra Spectamus naturâ.

AGITATOREM

Cicero appellat, quem Poetae potissimum aurigam. Schor. Phras. Licet nec ipse Caesar B. G. L. 4. c. 33. §. 2. hoc vocabulum Poeticum aurigae refugiat. Conf. infra Auriga.

* Cic. 4. Acad. c. 29; Ege ut agitator callissus, prinsquam ad finem veniam, equos sustinebo. Phaedrus L. 3. Fab. 7. quam eleganter eiusmodi agitatorem describit ita: Sellâ qui primâ sedens, iugum flagello temperat lento equi, et lora frenis continet spumantibus.

AGMEN

est proprie exercitus ambulans: ACIES exercitus stans, aut in castris delitescens.

* Hinc locutiones: claudere agmen; in agmine anteire; praecedere agmen; quadrato agmine ingredi suos iubere; item: stat directa acies; struere, instruere, dirigere, componere, continere, perturbare, instaurare, iterare aciem; decernere acie; cadere acie; recedere ex acie.

† Sane agmen est quasi agimen; quod agitur sive ducitur. Quare de stante aut consedente exercitu non nisi kataxrhstikw=s2, et rarius apud bonos auctores occurrit. Atque haec ipsa ratio est, quod non nisi transferatur ad ea, quae motum, incessum, vel cursum prae se ferunt v. g. agmen aquarum, agmen aligerum. Ne obnitere contra fluminis agmen, Strebe nicht wider den Strom. Leni sonat agmine Tibris. Conf. Servius in Virg. Aen. 1. v. 186.


page 807, image: s0452

AGNATI

sunt, qui per virilis sexûs personas cognatione iunguntur, et eiusdem nominis sunt, quasi familiae adnati, Verwandte von der Schwertseite, velut frater ex eodem patre natus, filius, neposve ex eo, item patruus, patrui filius, qui patruelis dicitur, et filius eius: COGNATI sunt, qui per feminas coniunguntur, qusi simul nati, vel commune nascendi initium habentes, Verwandte von der Spill-Seite: GENTILES dicuntur, qui inter se eiusdem et generis et nominis sunt, ab ingenuis oriundi, quorum nec pater nec avus servitutem servivit, qui capite non sunt deminuti; licet interdum gentiles dicantur, qui simili tantum nomine appellantur.

* Praererea agnatorum nomen generale est, quo cognati et gentiles continentur. Nam qui est agnatur, idem et cognatus et gentilis est; non autem contra, qui cognatus et gentilis, idem et agnatus est: verbi gratiâ patris frater, id est, patruus, idem agnatus, idem cognatus, idem gentilis, quia non modo sanguinis, sed etiam generis gentisque ratione civili mecum numeratur: at matrisfrater: id est, avunculus, cognatus est, agnatus non est, quia mihi sanguine tantum coniungitur, non etiam genere, propterea quod mater non ducit et propagat genus, sed exit ab ea domo, in qua nata est, et in mariti familiam transit. Popma.

AGNOSCIMUS

quae nobis exciderant; est enim quasi ante noscere: COGNOSCIMUS ignota et invisa; hinc etiam cognoscere ad magistratum pertinet, qui de hereditatibus, de causis cognoscit. Fl. Carus.

* Sed haec differentia non semper observatur; ut Sallust. B. Catil. Quum prius omnes signa sua cognovissent. Plin. L. 9. Ep. 27: Incitantur homines ad agnoscenda, quae differuntur. Liv. L. 35: Potestas dominis res suas cognoscendi facta.

Agnoscere praeterea plus est, quam Cognoscere: illud affectum simul et voluntatem prolixumque studium; hoc tantummodo nudum intellectum respicit: illud specialius; hoc generalius est. Agnitio Dei plus est, quam Cognitio Dei. Haec plurium; illa pauciorum. Pater agnoscit filium, quum eum ad se adsciscit, et pro suo habet: quae liberorum agnitio, ICtis est tw=n pai/dwn a)na/lhyis2. Hinc intelligitur, quid sit agnoscere aliquem discipulum suum, Einen dafur halten und lieben. Hinc agnoscere erratum suum, est confiteri cum affectu, cum dolore


page 808

animi. Homines in densis tenebris, quas peccatum invexit, versantes, aliquo modo Deum cognoverunt, sed non agnoverunt, id est, non coluerunt, nec gloria adfecerunt. Impii ergo sacrarum litterarum notitiâ imbuti habent potius cognitionem, quam agnitionem.

AGRICOLATOR

Plinius: usitatius cum Cicerone et aliis pro eo dixeris, agricola, agri cultor. Christ. Falsteri Supplem. L. L. p. 20.

AGROSUS

i. e. agris abundans, vel ut Horat. loquitur, dives agris, falso suspectum: habet enim Varro de L. L. Lib. 4. c. 1.

AHENEUS et AHENUS

Was vom Erz ist, eisenveste, Poetarum sunt. prosaici amant, aereus, aeneus.

ALA

plerumque equitum tantummodo est: CORNV peditum equitumque.

* Dico, alam plerumque equitum tantummodo esse: neque enim dissimulare cupio, et de pedestribus copiis aliquando, sociorum videlicet, usurpatum inveniri.

Servias ad L. 4. Aeneid. v. 121: Alae, equites, ab hoc alae dicti, quia tegunt pedites, alarum vice.

ALA

est brachium avis alatum: PENNA avium vestia, quâ etiam volant: FLUMA mollior et minor penna. Popma.

Alas avis expandit; pennis volat: plumis tota vestita est.

ALAPA quomodo differat a CO LAPHO, Willichius ad Terent. Adelph. A. 2. Sc. 1. v. 46. exponit ita: Colaphum infringere, est compressâ in pugnum manu caedere: sicut alapam infligere, est diductâ manu verberare. Conf. Gothofredum ad Leg. 16. §. 6. Dig. de Poen. Litt. X. it. Theophylactum in Matth. 26.

† Dicitur colaphus a Graeco verbo kola/ptein, quod idem est, ac tundere, quia plerumque simul fit tundendo. Unde Plautus in Persâ A. 2. Sc. 4. v. 22: Colaphis in terram aliquem defigere. nequaquam inepte dicit, quod Germanis idem est, ac si dixisset Einem mit der Verwendten eins geben, dass er zu Boden fallt. Popma.

* Hinc locutiones: colaphos alicui incutere, infringere; aliquem percutere, caedere; alicul in os impingere.

Sed cum alapa vix aliter, quam Alapam alicui infligere l. impingere.

ALI

est nutriri: PASCI autem saginari. Popma.

* Neque tamen hoc usque quaque perpetuum videtur. Ne quid enim dicam de


page 809, image: s0453

Poetis, qui vocabulorum differentias omnine negligentius tractant; sunt etiam apud prosaicos loca, ubi pasci pro nutriri videtur poni.

ALIAS

pro alioquin v.g. vir Graecarum litterarum expers, alias doctissimus, damnat Scioppius in Ind. de stil. Hist. 151. 181. 183. 191. et qui eum heic strenue sequuntur; eo quod alias significet idem, quod alio tempore v. g. Cic. Sed de hoc alias. Id. Sed alias minore, plerumque maiore cum fenore.

* Sed interdum etiam accipi pro alioquin, ostendit Graevins ad Sueton. Tib. c. 71. et Perzonius ad Sanctii Min. L. 1. c. 17. not. 2.

Quod etsi ita esse non diffitemur; pluribus tamen exemplis standum esse existimamus, et propterea alias non adhibendum temere pro alioquin.

ALIENUS

eleganter saepe pro extraneo. Cic. Si modo erunt eiusmodi litterae, quas in alienum incidere nolim.

ALIQUAM

Adverbialiter sumptum, interdum pro satis, propemodum v.g. aliquam diu, Lange gnung, ziemlich lange; aliquam multi dies, bey nahe viel Tage; Cic. Sunt vestrûm aliquam multi, Es sind eurer ziemlich viel; Apulei. post aliquam multum temporis, Eine gute Zeit nachber.

ALIQUANTI

ae, a, Pluraliter pro aliquot, quo antiquiores omnes usi sunt v. g. aliquantis diebus pro aliquot diebus; aliquanta oppida pro aliquot oppida, dixerunt cadente Latinitate Palladius, qui tamen argenteae aetatis adhuc putatur, tum etiamm Vegetius, Spartianus, Agroecius, Salvianus, P. Diaconus. Thomasius ad Tursellin. 285. Barthius Advers. Lib. 25. c. 12. Cell. Antib. 100. C. P. 201.

* Ceteroquin eo significatu, quo optimis scriptoribus usurpatur, plerumque non nisi Neutro Genere, Substantivi modo, construitur v.g. Cic. aliquantum laudis, aliquantum animi, aliquantum noctis.

Quod scimus, Palladius modo et Sallustius, Masculino genere, in Singulari usurpant. Palladius L. 4. c. 10. aliquantus cinis, Etwas Asche. Sallustius Iugurth. c. 105: Timor aliquantus, sed spes amplior, Sie mochten wohl etlicher massen eine Furcht haben, unterdessen war doch ihre Hoffnung dabey sehr gross.

ALIOQUI seu ALIOQUIN

non modo significat idem, quod Ceteroquin i. e. quod ad ceteras res attinet; sed etiam interdum sic ponitur, ut per Si aliter esset, Nisi hoc ita esset, dclarandum


page 810

sit. Cic. 2. Leg. c. 25: Credo, minimam olim istius rei fuisse cupiditatem; alioqui multa exstarent exempla maiorum.

ALIQUANTUM

item PAULLUM et PAULLULUM ad modum refertur: ALIQUOT ad numerum: scil. apud omnes veteres et elegantiores: ALIQUANTISPER ad tempus; quemadmodum parumper et tantisper et paullisper.

* Si v. g. interrogo ita: Num tu diligenter studes; non respondendum est: paullisper: sed: paullum, paullulum. Neque enim scire cupio, quam diu? sed, quâ animi contentione studeas.

Conf. Sect. 1. Parumper it. Tantisper.

ALIQUATENUS

i. e. quodammodo, immerito reicitur a Vossio de Vit. 109. Usurparunt enim auctores sat probi, Columella, Palladius, Plinius, Petronius, Quintilianus, Asconius Pedianus, Seneca et Pomponius Mela. Obert. Gifan. Obs. L. L. Borrich. Cogit. 42.

† Adfertur etiam ab eodem Borrichio Analect. 22. locus ex Cicerone, Lib. 12. ad Attic. Ep. 21: sed ibi Critici legunt quatenus; alii quddamtenus; alii plane verba illa tollenda iudicant. Cell. C. P. 109.

ALIUS

de pluribus dicitur: ALTER de duobus.

* v. g. Alius esurit, alius ebrius est. Aliot alia delectant, Dem einen gefallt dis, dem andern gefallt das. E duobus filiis alter duxit uxorem; alter in bello periit. Alii aliis succedunt, Es kommen immer andere, und losen die Camaraden ab. Alter alteri succedit, Die beyden losen sich ein ander ab. Valla Lib. 2. c. 59.

Alter tamen interdum etiam ponitur pro secundus v. g. primus, alter, tertius, quartus, cet. Plin. L. 8. Ep. 14: Fingamus, tres omnino iudices in hanc causam datos esse: horum uni placuisse, perire libertos; alteri, relegari; tertio, absolvi: utrumme sententiae duae collatis viribus novissimam periment, an separatim unaquaeque tantumdem, quantum altera, valebit?

* Etiam a)kri/beian illam, quâ alius ab altero, dicto iam modo, differt, veteres interdum negligunt v. g. Apuleius Lib. 5. Miles. de duarum soroum colloquio, addit: Suscipit alia. Plautum quoque, Ciceronem, Caesarem ac Livium non semel ita usum hoc vocabulo, Taubmannus ad Plautum p. 234. observat.

ALLEGARE

pro auctoris cuiusdam testimonio uti v. g. allegare librum,


page 811, image: s0454

allegare S. Scripturam, immerito Schoro suspectum est. Nam Plinius, Suetonius, et alii eâ notione hoc verbum usurparunt; quamvis Cicero pro eo habeat, laudare, citare, adferre v. g. auctores certissimos laudare possum. Quemadmodum liquet ex eo scriptore, quem modo laudavi, Citare liquem testem in aliqua re et in aliquam rem. Humanitatis nullum adferre maius testimonium possum.

* Ceteroquin allegare aureo Latiniatatis aevo est mittere aliquem in negotiis privatis. Terent. Andr. A. 5. Sc. 3: Te obsecro, ut ne credas a me allegatum hunc senem.

Differunt tamen

ALLEGARE et LEGARE

ita, ut allegare sit quasi in legationem aliquem rogatum pro parvis privatisque causis mittere; legare pro publicis magnisque rebus. Ita v.g. dixeris, amicos allegare ad aliquem, Gute Freunde an iemand schicken; non, legare: et, in Africam legantur, qui ambos Reges adeant; non, allegantur.

* Perspexerunt hanc differentiam Hadriaum Cardinalis in suo de Sermone Latino libello, et Antonius Schorus in libro de Phrasibus L. L. Et sane loca austorum, quae citant, satis id demonstrant. Conf. Sciopp. in Stradam 151. et Vorst. de Lat. Mer. Susp. 142. seq.

ALLEVAMENTUM

i. e. levatio, allevatio, lenimentum, male reicitur a Vossio de Vit. 367. Habet enim ipse Cicero pro Sulla cap. 23: In adversis sine ullo remedio atque allevamento permanere, Im Unglucke bleiben ohne alle Hulfe und Linderung. Borrich. Cogit. 44. Cell. C. P. 54.

ALLEVATIO

Scioppio de Stil. Hist. 194. falso suspectum; qui pro eo mavult, levatio: aureae enim aetati restituendum, deprecatore ipso Cicerone de Fin. Lib. 1. c. 12: Dolor in longinquitate lenis, in gravitate brevis solet esse, ut eius magnitudinem celeritas, diuturnitatem allevatio consoletur. Kappius ad Iensium 77.

* Allevare v. g. allevare aliquem manu; allevare afflictum; allevare dictis aliorum aerummam; onus alicui allevare, Ciceronis, et optimi cuiusque est.

Allevator v. g. Deus destructor superborum, allevator humilium, Tertullianum agnoscit.

ALLOCUTIO

Plin. Lib. 2. Ep. 20. Seneca Consol. ad Helv. c. 1. et Catullus: Cicero pro eo, Compellatio.


page 812

* Allocutio apud Senecam d. l. et saepius signisicat etiam consolationem; quemadmodum et alloquium. Ita enim et Graeci paramuqi/as2 voce, quae allocutionem significat. usi sunt. Et utrâque hâc notione verbum etiam allequor usurpatur; quamvis et pro eo potius compello Cicero et alii malint.

ALTARIA

quae a terra erecta et exaltata sunt: ARAE vero, quae in terra statuuntur ita, ut nihil altitudinis prae se ferant.

Altaris erant, in quibus victimae adolebantur: Arae, in quibus supplicabatur, aut libabatur tantum.

Servius ad Eclog. Virg. 5. hoc facit discriminis: Arae superis iuxta et inferis: Altaria superis tantum ponebantur. Quare kataxrhstikw=s2 sive improprie eâ voce usus Virgilius Ecloga 8. in illo: et molli cinge haec altaria vittâ. Nam sacra magica describit, quae inferis non superis dîs fiebant. Sed quid non licet Poetae hoc etiam in genere?

* Ac dedicabantur Arae non in templis tantum, sed et in plateis ac vicis; de quo Gruterus ad Plauti Aulul. A. 4. Sc. 1. v. 20. nec a Principibus solum, sed a privatis etiam, teste Berneggero ad Sueton. Caes. c. 1. n. 1: ut ita altaria illustrius aliquid, splendidius et divinius notent, quam arae.

Inde mensa sacra, mensa Domini, mensa Dominica, a veteribus Christianis non Ara, sed Altare vocatur. Haec autem Altaris notio Christiana iam Saec. 1. in usu fuit usque ad Saec. X. Conf. Gothofredi Voigtii de Altaribus veterum Christianorum. p. 82.

ALTUM

Substantive pro maris parte profundiore, Germ. Die Tiefe, die Hohe, non tantum Poetarum v. gr. Virgilii Lib. 1. Aen. Multum ille et terris iactatus et alto; item v. 34. In altum vela dabant laeti: sed etiam prosaicorum est v.g. Cic. 4. Fin. c. 32. Emergere ex alto; item Plin. Lib. 31. sect. 33. P. 557. Tom. 2. Edit.Hard. et Sect. 35. p. 558. et Lib. 37. Sect. 2. p. 764. item Tom. 1. Lib. 6. p. 342; item Lactant. Lib. 6. c. 8.

AMANTISSIMUS

Passive sumptum pro carissimus v.g. amantissime pater pro carissime pater, pro barbaro pronuntiat Vossius de Vit. 145, putatque, amantissimus semper Active accipi, et non esse, qui maxime amatur, seu amari debet, sed qui maxime ama. Verum ita sentiendum: Quoties to\ amantissimus Genitivo iungitur, significationis Activae est v.g. frater mei amantissimus; amantissimus rei publicae civis: quoties vero vel absolute ponitur, vel Dativo casui adnectitur,


page 813, image: s0455

passivum quiddam redolet v. gr. frater carissimus atque amantissimus; frater mihi amantissimus; coniux mea vel mihi amantissima. Ad hunc posteriorem modum locuti sunt Cicero, Vopiscus, Capitolinus, Marcellinus: et ita etiam in variis monumentorum inscriptionibus reperitur.

* Eâdem ratione etiam indulgentissimus, quum saepe Active usurpetur, interdum tamen sumitur Passivâ quoque significatione, ut apud Quintilianum et alios. Berrich. Cogit. 45. seqq.

AMANVENSIS

Ein Schreiber, ein Copiist, Suetonii, et deinceps aeneae actatis est: veteres pro eo libertum aut servum a manu, item hominem aut puerum a manibus vel ad manum dixerunt; ut ipse etiam Suetonius aliasloquitur. Cicero pro eo habet, librarius: quo, scil. librarii, vocabulo medio aevo vocabatur, qui monachorum sui monasterii bibliothecae praeerat. Sciopp. Infam. Fam. 87. Borrich. Cogit. 308. Cellar. C. P. 110.

† Differentia inter cum, qui est ad manum, Der da flugs zur Hand ist, und die Aufwartung verrichtet; et inter cum, qui est a manu, Der des Herrn sein Schreiber ist, a Popma p. m. 18. et a Torrentio in Sueton. Neron. c. 44. allata, improbatur a Claudie Salmasio in Simplicii Comment. in Epicteti Enchirid. p. 8.

AMARE

minus est, quam ADAMARE.

* Seneca Ep. 71: Si virtutem adamaveris: amare enim parum est: quidquid illa contigerit, id tibi, qualecumque aliis videbitur, faustum felixque erit.

AMBIGERE

Latinis est disceptere de aliquae re, seu, ut barbare dicunt, controvertere.

* Cic. Ambigunt agnati cum co, qui est setandus heres. Ambigunt de hereditate. De fundo ambigitur. Id. L. 1. de Orat. In ec iure, quod ambigitur inter peritissimos. Schori Phras.

Dicunt etiam: Ambigere patriam, Germ. Allenthalben um das Vaterland herumzieben.

Vix apud veters occurrit pro dubitare, et quidem, quod hodie fere faciunt, absolute positum v. g. an hoc ita sese habeat, multum embigo.

AMBITIO

est cupiditas gloriae AMBITUS crimen affectati honoris. Hic actu et opere perficitur; illa in animo est, velut causa et origo ambitûs, cui reprimendo latae complures leges, Baebia, Calpurnia, Pompeia, Tullia, Iulia.


page 814

* Interim tamen Ambitus pro Ambitione usurpat Florus L. 4. c. 9. n. 2. it. L. 4. c. 11 n. 2; et versâ vice Ambitiopro crimine ambitûs Iustinus L. 1. c. 1. n. 1. et Livius L. 1. c. 35. Popma ed. Giess. 1660. 42. 43. Adde Ciceronem pro Cluentio cap. 28, et quae Graevius ibi contra Silvium habet; item Sallustium B. Iug. cap. 86. n. 3. et quae ibi Cortius commentatur.

AMBITIOSUS

etiam is dicitur, qui nimia nimioque studio petit, eoque humilius, quam par est, se gerit, Der immer den Patronen die Fusse tritt, und immer noch was zu haben will; quod hominum genus plerumque futile et iners est. Par ratio est Adverbii ambitiose.

* Cic. L. 13. Fam. Ep. 1: Is sic a me contendit homo minime ambitiosus, minimeque in rogando molestus. Id. In honoribus petendit nimis ambitiosxs.

AMBITUS

vocabulo Latine quoque significatur, quod Graece periodus-Schor. de Phras.

* Cicere Orat. §. 204. In toto circuitu ille crationis, quem Graeci peri/odon appellant, nos tum ambitum, tum circumitum, tum comprehensionem, aut continuationem, aut circumscriptionem dicimus.

Praetere etiam Cicero periodum alibi vocat circuitum conglutinationemque verborum, ambitum verborum, circuitum orationis, circumscriptionem verborum, continationem verborum, circuitum et quasi orbem verborum.

† Quid autem in formanda periodo observari debeat, perquam apte et artificiose edisserit Cicero L. 3. de Orat. § 49. 191. 149. 204.

AMBO

dicitur de iis, qui uno tempore, aut simul: UTERQUE de iis, qui diverso tempore et separatim aliquid agunt.

* Liv. L. 1. c. 40: Ambo Regem appellant, ambo se foras eiciunt. Ambahus manibus aliquid amplecti. Cicero et Antonius ambo Consules fuerunt, qui Consulatum una gesserunt. Cato et Cicero, uterque fuit Orator, qui diversis aetatibus vixerunt. Sic in senatus consultis addi solebat: Consules alter ambove. Cicero Phil. 8. Uti C. Pansa, A. Hirtius coss. alter ambove, si eis videatur. Popma.

Porro Duo numerantur: Ambo congregantur. Richt. ad Popm. 222.

AMBOS et DVOS

Accusativus Pluralis Masculini generis ita fere inculcatur, eiusque exempla in scriptoribus antiquis et idoneis v.g. Cic. Lib. 5. Ep. 8. Lib. 16. Ep. 12. ad Fam. 1. Verr. n. 42. et Terent. Eun. A. 5. Sc. 9. Liv. Lib. 1. c. 55.


page 815, image: s0456

Plin. Lib. 3. Ep. 9. Lib. 10. Ep. 36. et alibi, occurrunt.

Sed eumdem Accusativum Masculinum Pluralem usitatius Latini efferunt per AMBO et DVO, idque ex sententia Charisii Lib. 1. Grammat. pag. 48. it. 101. more Graecorum, qui tou\s2 du/w kai\ tou\s2 a)/mfw dicunt.

* Cic. Lib. 3. Fam. Ep. 4: Duo enim duarum aetatum plurimi fucio. Lib. 7. Ep. 25: Praeter duo nos. Lib. 5. Ep. 8: Quos quidem ambo unice diligo. Lib. 9. Ep. 13: Hossc igitur ambo sic tibi commendo. Liv. L. 6. c. 42: Duo viros aediles. Lib. 26. c. 26: Consules bellicosos, ambo viros acres nimis et feroces creatos. Plura eiusmodi exempla congesserunt Io. Frid. Gronovius ad Liv. L. 8. c. 3. et L. 35. c. 21. Heinsius ad Ovid. Metam. L. 7. v. 792. Vossius L. 2. Anal. c. 6. Graevius ad Sueton. Claud. 14.

AMBULACRA

Alleen, Spatziergange, Gallerien, Gellius et Plautus: Cicero aliique pro eo habet, xystus vel xystum v. g. Quum inambularem in xysto, et essem otiosus domi. Spatiari in xysto. Quum pauca in xysto locuti essemus. Gymnasium xystusque. Idem Cicero Lib. 3. ad Q. Fratr. Ep. 1. talia ambulacra, etiam appellat intercolumnia ambulationis. v.g. Intercolumnia ambulationis convestit hederâ.

AMBULARE

Latinis interdum idem, quod carpere viam, proficisci aliquo. v.g. Cic. Triduo septuaginta milia passuum ambulare. It. Si recte ambulavit is, qui hanc epistolam tulit, in ipsam tuum diem incidit. Schor. de Phraf.

Ceteroquin

AMBULARE

est spatiis factis in edadem vestigia saepius ressectere, idque ad voluptatem vel sanitatem: IRE est porro et ulterius pergere, et fere ob negotia persequenda: INCEDERE est ingredi composito, vel cum gravitate et pompâ.

* Ulpianus Institut. 7: Iter est ius. eundi; ambulandi, hominis. Cicero de Clar. Orat. c. 53: Adolescens delicatus in litore ambulans. Lib. 5. Tuscul. c. 34: Socratem ferunt, quum usque ad vesperum contentius ambularet, quaesitumque esset ex eo, quare id faceret; respondisse se, quo melius cenaret, obsonare ambulando famem. Terent. Adelph. A. 4. Sc. 6. pr. Defessus sum ambulando. Seneca ad Lucilium: Tenero ac molli passu suspendimus gradum, nec ambulamus, sed incedimus. Sallust. B. Iug. Incedunt per ora vestra magnifice. Idem. B. Catil. Cohortes paullatim incedere iubet. Popma.


page 816

Ambulare interdum longioris itineris est, similiter ut Germanicum verbum spatzieren gehen.

* Et hanc ipsam differentiam Plinius ante oculos videtur habuisse, quamvis translato sensu, haec verba usurpet, quum L. 5. c. 9: Nilus, inquit, incertis usrtus fontibus, it per deserta et ardentia, et immenso longitudinis spatio ambulans. cet.

AMENS

est, qui omni sensu et ratione caret, ut furiosus, fatuus et attonitus: DEMENS appellatur, qui non est integrâ mente et sanâ, retinet tamen communem vitae cultum.

* Sed haec non numquam confunduntur, Popma.

AMICITIA

ut amor, plus est, quam BENEVOLENTIA: illa est amantis; haec diligentis. Cicero ad. Atticum: Nihil est, quod studio et benevolentid, vel amore potius effici non possit. Popma.

AMICUS

animi: AMATOR corporis: ille constans; hic temporarius.

* Amicus semper in bonam partem accipitur. Amica autem, si ad virum referatur, significat amasiam: ille autem non amicas eius dicitur; sed amator.

Romulus apud Florum L. 1. c. 1. §. 5. dicitur fuisse fluminis amator et montium. Cicero in Verrem 5: Tups antiquissimus non solum amicus, verum etiam amator, Plaut. Trucul. Sed longe aliter est amicus, atque amator.

Poetae rarius confundunt haec. Popine ed. Giess. 1660. 45. Valla L. 5. c. 37.

AMITTERE

levius est et minus, quam PERDERE. Nam amittimus quoque vitio alieno; perdimus dumtaxat nostro: et amittimus etiam id, quod recuperare possumus; perdimus id, quod omnino periit. Ita pie defunctos amisimus, sed non perdidimus: et versâ vice oleum et operam non amisimus, sed perdidimus i. e. frustra consumpsimus. Hinc etiam perditus homo dicitur, qui a recta ratione ita alienatus est, ut ad eam redire iam non posse videatur; et perditae res convulsae et prostratae; itemque deperditum, quod in rerum naturâ esse desiit, auctore Caio IC.

* Confunduntur tamen frequenter. v. g. Cic. ad Sulpicium: Q. Maximus, qui filium Consularem, clarum virum, et magnis rebus gestis amisit, et L. Paullus, qui duos septem diebus, et vester Gallus, et M. Cato, qui summo ingenio, summâ virtute filium perdidit. Idem ad Atticum 5: Ille cohortem primam totam perdidit; quod ipsum Caelius ad


page 817, image: s0457

Ciceronem dixit: Bibulus in Amano nescio quid cohorticularum amisit. Popma 46. Goclen. obs. 338. seq.

AMO et DILIGO hoc disserunt, quod amo maiorem vim et adfectum denotat, quam diligo: sicut apud Graecos plus est ste/rgein, quam filei=n; et filei=n plus, quam a)gapa=n.

* Cic. 1. Ep. ad Brut. Valde me diligit, vel, ut e)mfatikw/teron dicam, valde me amat. Id. Non modo te diligo, verum etiam amo. Id. Quis erat, qui putaret, ad eum amorem, quem erga te habebam, posse aliquid accedere? Tantum accessit, ut mihi nunc denique amare videar, antea dilexisse.

*ste/rgein apud Graecos notat naturali quâdam caritate complecti; qualis amor est parentum erga liberos, et liberorum vicissim erga parentes, et sanguine iunctos, Graecis storgh\ dictus.

* Haec autem differentia, quae fere ab omnibus custoditur, non servatur a Terentio Eun. A. 1. Sc. 2: Quo quemquam plus amem, aut plus diligam, eo feci, sed ita erat res: faciundum fuit. Nimirum plus diligam, tamquam minus quid, priore loco ponendum erat.

Praeterea diligimus ex virtute: amamus vero interdum utilitatis aut voluptatis causâ. Popma. Non. Marcellus. Valla Lib. 5. cap. 37. Goclen. Obs. 146. it. 319.

AMOR

honestus et turpis est: CARITAS tantum honesta. Amor omnibus, etiam brutis, convenit, et saepe conciliatur voluptatis aut utilitatis gratiâ: caritas hominum dumtaxat est, et ex sola virtute proficiscitur. Amor re et factis declaratur: caritas animo inhaeret. Popma.

Inter malos non est caritas, sed potius quaedam coniuratio. Goclen. Obs. 319.

Amor etiam plus est, quam caritas. Hinc quando coniunguntur, amor posteriori loco ponitur. Trebonius Ciceroni: Et caritate et amore tuum officium praestaturos.

AMOR

iudicii est: CUPIDO inconsideratae necessitatis. Nonius.

* Non usque quaque tamen id differentiae a veteribus observatum.

AMPHITHEATRUM

dictum, quod ex duobus theatris sit factum; nam rotundum est: THEATRUM vero ex medio amphitheatro est, semicirculi figuram habens. Perotti Cornu Copiae Epigr. 1. Col. 78. seqq.


page 818

† Celebrantur autem Romae tria theatra, ut theatrum Pompeii, Balbi et Marcelli. Amphitheatrum unum amplissimum Statilii Tauri, quod tempore Augusti exstruxit Statilius Taurus, et postea Neroniano incendio consumptuin Vespasianus restituit, et Titus filius absolvit dedicavitque, ut tradit Suetonius et alii. Popina.

AMPLIARE

in sensu fere Physico et proprio v. g. ampliare templum, ampliare aedes, ampliare vulnus; raro improprie, ut Florus Lib. 1. c. 5. n. 2: Senatus maiestatem numero ampliavit: AMPLIFICARE autem promiscue sumitur, et Physice et moraliter v. g. amplisicare domum, urbem cet. it. amplisicare alicuius dignitatem, amplisicare alicuius gloriam, amplisicare aliquid dicendo.

* Ita amplificare patet quodammodo latius, quam ampliare.

AMPLIATIO

erat, quoties Iudices pronuntiabant, rem sibi non liquere, et amplius cognoscendam esse: quo facto secunda actio iterum instituebatur, quocumque die iudex volebat; sed is solus causam perorabat, in cuius oratione obscuritas fuisset: COMPERENDINATIO autem erat, quum litigatores, primâ actione perfectâ, in diem tertium sive perendinum secundum se reiciebant, et tum uterque iterum causam dicebat: prius tamen defensor, quam accusatio audiebatur. Itaque ampliatio libera erat, atque in Iudicum potestate sita; comperendinatio necessaria et lege instituta. In comperendinatione potuit esse ampliatio; in ampliatione haudquaquam comperendinatio. Popma.

ANGO

quod Praeteritum habere non nulli negant, compertum est habere in Gellio Lib. 1. c. 2. et 3.anxi: a quo Priscianus Lib. 10. p. 393. et 401. format Supinum anctum et Participium anctus; Diomedes autem anxum: nec dubium est, quin ab anxum sit anxius et anxietas.

ANIMARE

quum significat animum alicai dare, vel addere, animum alicuius incendere vel confirmare, Einen Muth machen, Anfrischen, in Theatro Reyhero-Iunkeriano sortitur notam D. et P. id est, habetur pro dubio et Poetico, quodnon facile imitandum in prosa: nec firmiora et certiora Stubelianus Faber de illo habet, qui Claudiano et Hygino hâc notione id adserit.


page 819, image: s0458

† Incidi nuper in Commentatiunculam non neminis, qui prosaico etiam sermoni vindicat, et tamquam cum Archimede exclamat: e)/urhka! e)/urhka! Provocat nimirum ad integrum illum Petronium, quem superiori in expugnatione Albae Graecae a. 1688. nacti simus, et Nedotus in lucem extulerit Roterodami 1693. 12. cumque versione nobis dederit Gallicâ et notis, Colon. 1694. 8; in cuius prima statim periodo hoc vocabulum eo signisicatu legatur. Sed haec integri Petronii editio eruditis vehementer suspecta est, ut adeo parum praesidii pro hoc verbo, eiusque notione, de qua ambigitur, peti hinc possit.

* Ceteroquin animare pro animam inspirare, Das Leben geben, citra controversiam probae notae est, aureaeque aetatis.

ANIMUS seu MENS

est ratio, qua sapimus et intelligimus: ANIMA est spiritus, quo vivimus, et sentimus, et movemur. Sapimus animo; fruimur animâ. Sine animo anima est debilis. Animus qualitas viventis; anima causa vitae. Popma. Fronto. Nonius.

Animam habent homines, bruta et plantae: Animus homini proprius est.

Animus proprie dicitur esse consilii; Anima vitae, auctore Servio. per Animum vis solum intelligens, o( nou=s2 seu mens; per Animam vegetans simul et sentiens notatur.

* Hanc differentiam tamen non observat Sallustius Bello Cat. c. 1: Nostra omnis vis in animo et corpore sita. Immo ipse Cicero frequentissime Animum ponit pro Anima v. g. L. 1. Quaest. Tuscul. c. 31; Din mansuros aiunt animos; semper, negant. Item in Laelio c. 4: Id si ita est, ut optimi exiusque animus in morte facillime evolet, tamquam e custodia vinculisque corporis. Item in Somnio Scipionis cap. 3: His (hominibus) animus datus est ex illis sempiternis ignibus. Item cap. 8: Ut mundum ex quadam parte mortalem ipse Deus aeternus; sic fragile corpus animus sempiternus movet.

† Quando autem Animus et Mens coniunguntur; tum quidem animus est spiritus, qui cupit et appetit, quo erigimur et movemur; mens autem ratio, quae excogitat et comminiscitur, quâ animus regitur. Caesar. B. Gall. 1: Ut non mediocriter mentes animosque perturbaret. Virgil. Aeneid. 6: Magnam cui mentem animumque Delius inspirat vates. Interdum ac praesertim ap. Poetas, mens pro qualitate viventis, et animus pro causa vitae videtur accipi, ut mens animi pro robore animi. Plautus Cistell. Nullam mentem animi habeo. Catullus: Mens animi tantis fluctuat ipsa malis.

Quicum concordare videtur Goclenius Obs. 320: Mens, inquiens, interdum est, quae


page 820

excogitat et comminiscitur: Animus, qui cupit et appetit. Terent. Andr. Mala mens, malus animus: quam quidem ego si sensera. Plant. Cistell. A. 2. Sc. 1: Nubilam mentem animi habeo. Cic. in Pison. c. 20: deturbari de ments. Id. L. 4. Tusc. Quaest. c. 17: vix mente constare. Conf. Sanctii Minerva 604.

Ioach. Fortius Ringelbergius in Opp. p. 630 ita omnium optims sibi videtur distinguere: Inter Animam, ait, Animum ac Mentem id interest, quod animd vivimus, animo sapimus, et mente divina contemplamur. Estque animo mens praestantior. Iccirco scriptores omnes, quum de deorum cultu loquuntur, mentis vocabulo uti malunt, quam animi. Ut: Mente deos adiit. Ausonius:

Omnipotens quem mente colo Pater unice rerum.

Et Plinius de Sole scribit: Hunc mundi esse totius animum ac potius mentem. Item: Animam morte sopitam esse, neminem latet: animum semno. Et in furiosis mentem exstingui, non animam.

ANNALES

libri sunt, qui res gestas plurium annorum, servato cuiusque anni ordine, breviter exponunt: HISTORIAE sunt, quae praeter rerum gestarm narrationem etiam causas eventusque earumdem, et hominum, locorum, temporum luculentam descriptionem continent, ut auctor est Gellius L. 5. cap. 18.

* Sed, iudice Vossio L. 1. de Histor. Lat. cap. 5, haec distinctio non usquequaque observatur.

ANNVUS

i. e. anni totius cursum complectens v. g. annuus cursus, annuus proventus, annuus sumptus, annuum tempus: ANNIVERSARIUS i. e. stato tempore quotannis recurrens, v. g. anniversaria sacra, anniversaria vicissitudo, anniversaria sollemnitas; quamvis annuus interdum etiam idem est, quod anniversarius.

ANQUIRERE

v.g. anquirere aliquem i. e. adsciscere seu adiungere sibi aliquem; et anquirere aliquem capitis vel capite, Einen uf den Hals anklagen, bonae notae verbum; sed rarius occurrit.

Schurzfleischio Orthogr. Rom. p. 9. iudice, multis in locis in adquiro et inquiro, scribarum inscitiâ mutatum est.

Usitatius tamen pro eo fortasse dixeris, cum cura et summo studio aliquem quaerere, appetere alicuius societatem; item, accusare aliquem capitis et de


page 821, image: s0459

capite, postulare aliquem criminis. Conf. Popma. Vide etiam de hoc verbo Part. Orthograph.

ANTAGONISTA

o( a\ntagwnisth\s2, vocabulum Graecum significantissimum: Latini pro eo, adversarius.

ANTE

notat

1. Locum.

* Cic. Clodius ante suum fundum Miloni insidias collocavit.

2. Tempus.

* Cic. Causam interea ante cum diem diceret. Id. Ante urbem conditam.

3. Personam.

* Cic. Minutius mortuus, ante istum Praetorem.

4. Praestantiam.

* Sallust. B. Cat. c. 53: Sciebam, gloriâ belli Gollos ante Romanos fuisse.

Hic voculae usus Sallustio, Tacito ac Poetis, qui omnes sic usurpant, relinquendus est.

5. Adverbiascit etiam.

* Cic. Paucis ante diebus, quum posset, e custodia educi noluit.

ANTE, CORAM, PRAE, PRO

ita differunt:

Ante respicit, quemadmodum in proxime praecedenti dictum, tempus, locum, personam, et praestantiam v.g. ante id tempus; ante ostium stare; unus ante alios carissimus. Galli belli gloriâ ante Romanos fuerunt.

Coram, Praesentiam alicuius innuit v. g. coram Praetore verba feci.

Prae 1. Interdum quod ante v. g. prae se pugionem tulit; prae manibus habere librum; prae se armenta agere Liv. Lib. 1. c. 7. 2. Interdum comparate ponitur v.g. Ter. Illum contempsi prae me. Lavinium parvum est prae en urbe. Liv. L. 1. c. 6. 3. Interdum causaliter v. g. prae lacrimis loqui non posse; prae sollicitudine plura scribere non possum; prae cura iocari non poteram. Confer. infra vocab. Prae.

Pro 1. Commodum et utilitatem respicit, et sic ei opponitur Contra. v. g. pro libertate loqui. 2. Interdum normam, modum, ac rationem v.g. agit pro sapientia. 3. Saepe etiam idem est, quod in, v.g. pro contione aliquid exponere; Plin. Lib. 1. Ep. 10. sedeo pro tribunali. 4. Interdum notat ante v. g. pro oppido collocare copias. 5. Interdum negotium compensationis innuit v. g. minas viginti pro ambobus dedi;


page 822

Cic. Lael. c. 9. Pro hoc enim, quia minor natu est, meo iure respondeo. 6. Interdum idem est, quod propter v.g. cuius erga me studium pro CN. Pompeii necessitudine multis in rebus perspexeram. 7. Idem etiam, quod Vice, Loco. Cic. Unus Cato mihi est pro centum milibus. 8. Comparationibus eleganter admodum inservit. Liv. Proelium atrocius, quam pro numero pugnantium, editur. Gell. Lib. 2. c. 3.

ANTEA

significat tempus praecedens: SUPRA rem antecedentem v. g. Antea ad te scripsi i.e. alio tempore. Supra scripsi i. e. in eadem epistola.

ANTEPENULTIMUS

minus recte pro barbaro habetur. Nam Cassiodoro, aliisque veterum Grammaticis haud fuit ignotum; quamquam nimis extollere vocabuli huius antiquitatem nolumus. Sciopp. de Stil. Hist. 217. Cell. C. P. 193.

* Penultimus exstat apud Gellium; quo de infra.

ANTEPONERE

pro apponere v.g. bonum anteponam prandium pransoribus, Ich will den Gasten guts Bissen vorsetzen falso suspectum: habet enim Plautus et Propertius. Vorst. de Latin. Falso Susp. 181.

* Anteponere ceteroquin idem est, quod praeferre, anteferre v. g. amicitiam omnibus rebus humanis anteponere; alterius vitam anteponere suae.

ANTERIOR

Der Vorderste, v.g. in vallum anteriorem tela iacere, Auf die vordersie Schanze, auf das Aussenwerk los sturmen; it. anterior aedium pars, Der Vordertheil des Hauses: it anteriores Reges, Die vorhergehenden Konige, exstat apud Symmachum, Sulpicium Severum, Sidonium, Prudentium, Hieronymum, et aequales; immo aureâ aetate apud ipsum Caesarem Lib. 3. de B. Civ. cap. 63.

† Et quamquam in loco Caesaris antiquiores codices pro anterierem, habeant interiorem, et Ciacconius malit exterierem, idque se in veteri libro reperisse testetur; legitur tamen anterior in edit. Amstelodamensi 1636. ex emendatione Ios. Scaligeri, et in ultima Montani editione 1670, itemque in curiosa editione Inngermanni. Ciacconium ergo multitudine et fide meliorum exemplarium retundendum esse, iudicat Olaus Borrichius Analect. p. 8.

Andreas Borrithins Vindic. L. L. 16. adfert huc etiam Plinii et Ammiani locum:


page 823, image: s0460

sed non est vocabulum nostrum in textu Pliniano, sed in indice et lemmatis librorum; quae si genuina sunt, praeter raritatem, nihil adferunt.

Idem tamen hoc vocabulum etiam vindicavit Iac. Perizonius ad Sanctii Minervam 624. Conf. Olai Borrichii Cogit. 47. Cell. Antib. 101. C. P. 147.

* Cicero et alii, pro anterior, dicunt prior, exterior.

ANTEVERTERE, PRAEVERTERE

et deponentaliter PRAEVERTI, non id significant, quod Praecedere, ut aliqui volunt, sed id quod Praeponere, Praevenire: sed non suo, immo potius praepostero ac perverso ordine, ita,ut, quod erat in animo, ut postea fieret, fiat antea, et contra, quod ante erat faciendum, postea fiat. Cic. Atque id ipsum, quum tecum agere conarer, Fannius antevertit.

ANTIGRAPHEUS

a)ntigrafeu\s2, Ein Controlleur, ein Gegenschreiber, vocabulum Graecum: Latine dixeris, vindex et custos rationum de publicis exactionibus initarum. Salmasius antiquam inscriptionem in Histor. Aug. p. 480. producit, quae habet contrascriptor.

ANTIPHRASES

Grammaticorum, non esse, nisi nugas, existimant viri, qui valent iudicio. Et sane longe verisimiliores Etymologiae et causae istorum vocabulorum, quae vulgo kat) a)nti/fras1in explicantur, ostendi queunt.

* Ita v. g. Parcae haud dicuntur per An tiphrasin quasi minime parcentes, sed quod omnino parcentes sint vitae humanae, usque dum meta eius adsit: et lucus non est quasi minime lucidus, sed quod valde lucidus sit ab igne sacrificiorum: et bellum non est quasi minime bellum, sed ab obsoleto duellum: nam sicut antiquissimi non bonus, sed duonus; ita non bellum, sed duellum dicebant. conf. Cicero in Orat. c. 45.

† Laudatur a Francisso Sanctio Augustinus Dathus, qui libellum ediderit de novem nominibus falso per Antiphrasin dictis. Ipse Sanctius in Minerva sua L. 6. c. 16. copiose de Antiphrasi egit; cui non parum lucis Perizonii notae adfuderunt. Habet quaedam etiam Iul. Caes. Scaliger L. 3. Poetices c. 90: sed idem argumentum pluribus prosecutus est Gerh. Ioh. Vossius Instiut. Orat. L. 4. c. 13. n. 11. Conferri etiam potest, quae vel nuper adeo prodiit, i. e. hoc ipso anno, quo haec seribo, 1740. Freibergae, Ioh. Frid. Frischii Commentatio de Antiphrasi nulla.

Quicquid autem huius est; Antiphrasin tamen cogimur admittere in illo


page 824

Iustini 29, 1, 5: Aegyptum, patre ac matre interfectis, occupaverat Ptolemaeus, cui ex facinoris crimine cognomentum Philopator fuit.

ANTIQUUM et PRISCUM

est, quod excessit patrum memoriam, et notat temus, quod definiri non potest, quia eius memoria non exstat: ita mores antiqui, prisca eloquentia dicitur. VETUS est, quod habet aetatem, et multorum annorum sentit utilitatem: ita, ut veteres sint, qui superioribus temporibus vixerunt, etiamsi ad senium non pervenerint. SENES sunt homines vivi adhuc, sed aetate confecti, et morti vicini.

* Interdum tamen Antiquum et vetus confunduntur apud auctores. Quin et Veteres subinde contradistinguuntur recentioribus, quum utrique sunt superstites: quando v.g. dicimus, Cives nostros heic adesse omnes et verteres et nove in censum relatos.

Antiquum etiam plus est, quam vetus: unde si iunguntur, illad posteriori loco ponitur. v.g. Plinius Lib. 3. Ep. 6: Aes ipsum, quantam verus color indicat, vetus et antiquum.

Ratione temporis bifariam distinguuntur: nempe Senes sunt; Veteres autem, Prisci et Antiqui fuerunt.

* Aliquando tamen etiam veteres dici pro senibus, ut vetulum pro sene, notissimum est. Popma 24. 57. 150. 158. Valla L. 4. c. 5.

Veteres, prisci, antiqui, apud Criticos sumuntur bifariam, modo pro illis, qui florente Latinitatis aevo vixerunt, ad quorum auctoritatem provocant; modo pro illis, quorum aetas a primis et antiquissimis temporibus ducitur, quique ideo in stilo multa habent antiquata.

ANTISTARE

i.e. Praestare, praecellere v.g. eloquentia scepe antistat innocentiae, Lucretius, Tacitus, Cornelius, Catullus et Cato usurpant: unde Antistes, Ein Praelate, et Antistita, ae, Eine Probstin, Eine Domina.

APISCOR

vetus Verbum, unde fit aptus, a, um, quo Sisenna et Lucilius apud Nonium, et Lucretius usi sunt, eâdem notione sumitur, quâ Compositum adipisci, h.e. notione adsequendi, consequendi v. g. summa piscendi libido; magnam ex aliqua re apisci laudem. Neque vero puduit eius cultioris aetatis scriptores Catullum et Tacitum, qui posterior hoc verbo propemodum delectatur. Quin et ipsi Ciceroni vindicant Lib. 8. Ep. 4. ad Atticum, eiusque aequali Servio


page 825, image: s0461

Sulpicio Lib. 4. Ep. 5. Victorius, Gruterus et Graevius; quamvis, quod ad posteriorem Servii locum attinet, Manutius notavit, omnes suos veteres libros, nullo discrepante, habere non apisci, sed adipisci.

APPELLATIO

pro provocatione ad iudicem superiorem, Die Appellirung vom Unter-zum Obergerichte, v.g. appellationem facere ad aliquem; interponere appellationem; admittere appellationem; recipere vel non recipere appellationem, Stietonius et ICti veteres in Pandectis.

Cicero et Livius habent pro eo, provocatio.

* Cic. Phil. 1. c. 9. provocationem alicui dare, Einem die Appellation verstatten. Et ICti, quibus purior stilus curae cordique est, vocant SummumSenatum provocationum, Das Ober-Appellations-Gerichte. Vid. Christoph Henr. a Berger Decisiones Summi Provocationum Senatûs Elector. Saxoniae.

Inrisdictio libera Suetonio notat iurisdictionem, unde provocari non potest, Ein Gericht, davon man nicht appelliren kann. Ita enim ille in Calig. c. 16: Magistratibus, inquit, iurisdictionem liberam, et sine sui appellatione concessit.

Ceteroquin appellatio idem est, quod denominatio v. g. Plin. L. 7. c. 13: Omnes, qui se patris appellatione salutarent.

APPELLERE

interdum etiam pro adventare, rectâ viâ pergere ad aliquem v.g. Cic. de Divin. Visus est in somnis pastor ad me appellere. Ter. Andr. A. 4. Sc. 6. v. 10. Haud auspicato huc me appuli: nam pol, si id suisem, numquam huc tulissem pedem. schor. Phras.

* Usitate appellere

1. Navibus accommodatur v. g. navis appellitur vel appulsa est; classem vel navem appellere; classe appellere. Conf. Parte Synt. Appulit novis.

2. Pro adiungere usurpatur v. g. appellere animum ad scribendum,Ter.; appellere animum ad Philosophiam. Cic.

APPETERE

est qualitercumque petere, etiam incommoda et turpia: EXPETERE est appetere tantum petenda i.e. honesta. Ita voluptatem appetunt homives; nemo expetat.

Appeto etiam fit cum adfectu et cupiditate: Expeto cum ratione, pro loci, temporis, aut rei exigentia. Ita homines inertes saepe appetentes sunt gloriae et dignitatis; sed animus generosus ea expetit, quae honeste potest consequi. Popma.


page 826

* Confunduntur tamen hae notiones interdum. Valla L. 5. c. 7.

APTUS

Latinis etiam dicitur de iis, quae ordine certo iuncta sunt, et cohaerent quasi catenâ aliquâ.

* Cicero: Orbes vincti inter se et nodis caelestibus apti. Sic inter se pleraque sunt apta et connexa. Est apud illos ordo rerum conservatus, et omnia inter se apta et connexa. Is beatissimus est, qui est totus aptus ex se, qui in se uno sua ponit omnia. Schor. Phras.

Ceteroquin aptus idem notat, quod conveniens, congruens, idoneus. v. g. haec aptiora sunt adolescentibus; calcei apti ad pedem; aptus ad dicendum; nihil est tam aptum, tam conveniens, ad res vel secundas vel adversas, quam amicitis.

APUD

pro ad v.g. apud aliquem pervenire pro ad aliquem pervenire, exstat in inscriptione veteri Romae apud Gruterum.

* E Lucilio liquet, iam olim vulgus Romanum ad et apud confudisse.

Hinc versâ vice ad pro apud, optimi scriptores usurparunt.

* Livius: Neque segnius ad hostes bellum apparatum, pro apud hostes. Cic. ad Brut. Ep. 10: Bellum ad Mutinam gerebatur. Sic, ad Caesarem meam causam agas pro apud Caeserem; it. ad Troiam, ad Cannas, pro apud Troiam, apud Cannus, cet. Tursellin. de Part. L. L. 10. Durrer. de Part. L. L. 16. Vossius de Vit. 165. Borrich. Cogitat. 48. Conf. etiam supra AD.

Eleganter etiam Apud usurpatur de personis pro 1. In domo. v. g. Fuisti apud Leccam. 2. In libro. Cic. Id quod apud Platonem est in Philosophos dictum. 3. De sententia et moribus. Corn. Quae omnia apud Graecos laude digna ducuntur.

APUD

pro in, praeter meritum suum damnatur: neque enim solum Latinitate cadente Orosius et Sextus Rufus ita dixere: sed etiam frequens formula est apud probatos auctores, apud animum cogitare, apud animum statuere i. e. in animo: et Cicero ait, apud illum scientia aliqua est, Pro in illo; it. Terent. apud forum, pro in foro. Cell. C.P. 238. Durrer. de Part. 57. Schor. Thes. Ciceron. 73.

APUD

pro in libro, non est Germanismus. Cic. Apud Xenophontem moriens Cyrus haec dicit.

APUD et PENES

in hoc differunt, quod illud personam cum loco


page 827, image: s0462

significet; hoc personam cum possessione, administratione dominio ac potestate.

* Ter. Heaut. .A. 3. Sc. 1. v. 21: apud me domi. Cic. L. 1. Ep. 2: Eo die casu apud pompeium cenavi. Id. Off. L. 2. c. 24: Haec apud maiores nostros factitata. Idem de Leg. Agr. c. 19: Agrorum omne iudicium et potestas penes Pompeium est. Iustinus principio operis: Imperium penes Reges erat. Velleius L. 2. c. 63. n. 1: Semma virium penes cum est, Popma. Festus, Goclen. Obs. 103.

Inde non recte dicitur: non apud eos culpa est; sed, penes cos culpa est: nec, apud nos est; sed, penes nos est, pro in mann nostra est, Es stebt bey uns. Nec dicendum: hoc penes Horatium legi; sed, apud Horatium legi.

Penes dominum res est, quam omnino possidet: Apud depositarium aut colonum res est, qui eam apud se habet.

* Sed hanc differentiam non raro confundi apud scriptores recentiores, interdum etiam apud ipsos veteres animadvertimus.

AQUA

fere dicitur in tranquillitate, quum aequata est: UNDA in tempestate, quum turbat et fluctuat.

* Seneca sub Finem Lib. 3. Nat. Quaest. Nibil est tam violentum et incontinens sui, tam contumax infestumque renitentibus, quam magna vis undae.

Quin et aqua subinde est etiam minima collectio; ut, aquam manibus pedibusque dato; aqua ad manus, item aqua manibus, Handwasser; Petron. aquam poscere ad manus; aqua intercus,, Gen. intercutis, penult. brevi. Die Wassersucht. Unda autem semper denotat copiam et multitudinem; unde translate Cicero pro Flacco: Illa und comitiorum, ut mare profundum, et immensum sic effervescit. Popma.

ARBITRIUM LIBERUM

Livius Lib. 32. c. 37. it. Lib. 37. c. 1. et 7: Cicero pro eo dicit, voluntas libera; it. id, quod est in nostra potestate.

ARBOS, HONOS, LABOS

pro arbor, bonor, labor, Poetae fere metri causâ: rarissime prosaici v.g. Sallust. B. Cat. Labos insolitus. Corn. Conone 1, 1: Praecipuus ei honos habitus est.

† Nugatur Agroecius, qui arhor ad omne lignum; arbes tantum ad fructiferam refert.

ARBUSTUM

Ein Baumgarten, ein Ort, wo viel Baume zusammen stehen, celebratius: ARBORETUM ignobilius verbum, teste Gellio Lib. 17. cap. 2.

* Et sane arbustum ipse Livins L. 22. c. 15; arboretum autem usurpavit non nisi Cl. Quadrigatius apud Gellium d. 1.


page 828

Haec velim benevole intelligant eruditi, ne consuetudine amplius abripiantur gravissimorum ceteroquin virorum, qui ignobilius, hâc et superiori aetate, praetulerunt nobiliori.

ARCERE

idem est, quod vetare, ne accedant hi, qui veniunt: et transfertur etiam a corporeis ad incorporea. Cic. Quae vis est, quae magis arceat homines ab improbitate, quam si senserint, nullum in delictis esse discrimen. ABIGERE est a loco fugarealque expellere v. gr. abige muscas ab ore meo; aves abigere ab litore.

ARCHIPPOCOMUS

Ein Oberstallmeister, vocabulum Graecum, o( a)rxippoko/mos2: Latine dixeris, Supremus stabuli Magister.

ARDET

domus, id est, uritur, flagrat: URIT ignis et urtica, id est, ardore laedit. Goclen. Obs. 36.

ARGUMENTUM

dicitur sola ratio, quâ conclusio probatur: ARGUMENTATIO vero et rationem et conclusionem comprehendit. Voss. Etymol. 43.

* Cic. N. D. 3. c. 4: Multis et gravibus argumentis Deum esse deces. Id. L. 1. de Orat. c. 19. Argumentis aliquem refellere. Id. I. c. cap. 4: Perspicuitas argumentatione elevatur, Klare Sachen werden durch Anfubrung der Beweise nur verdachtig.

ARGYROLOGUS

Ein Rentmeister, vocabulum Graecum, o( a)rgurolo/gos2: Latine pro eo dixeris cum Suetonio in Claud. cap. 28. a rationibus; atque hinc, qui est a rationibus redituum provincialium, significat Einen Land - Rentmeister. ICti pro eo habent etiam, Pracfectus aerario.

ARMENTA

sunt equorum et boum: GREGES capellarum, ovium et porcorum. Popma. servius.

* Sed tamen Grex non numquam accipitur pro Armento: quasi grex sit generalius nomen; armentum vero specialius: et illud sine apposito de pecoribus minutis intelligatur; cum apposito possit etiam ad maiora transferri, ut Cicero in Philippicis: Fundit apothecas, cecidit greges armentorum. Valla L. 4. c. 42.

Huic consentanea sunt, quae in hunc locum adfert Goclenius Observ. 320: Armentum, inquiens, maiorum animalium est; Grex vero tam maiorum, quam minorum dicitur: ut Cicero in Verrem L. 2. n. 21. dixit gregem equorum; Livius L. 24. et L. 37. gregem elephantorum, gregem boum;


page 829, image: s0463

Virgilius Georg. 3. it. Aeneid. 6. gregem iuvencorum; Lib. 7. gregem ovium; L. 8. gregem percorum; Horatius quoque Ep. 1. gregem avium, ut Valerius Maximus L. 9. gregem piscium dixit.

Inde Grex etiam dicitur pro multitudine hominum unigavium. Cicero pro Milone, grex ancillarum. Pro Mur. grex iuventutis. In Pisonem grex novitiorum. Idem Cicero contemptim, de Orat. L. 1. grex Philosophorum; ac Livius L. 35. grex Imperatorum.

Armenti etiam appellatione intelligitur id genus pecoris, cuius praecipuus usus est ad arandum, ut bos. Inmentum est, quod currui iungitur, veluti equus et mulus, ut tradunt ICti, qui fere soli hanc differentiam observant, credo, ambiguitatis vitandae gratiâ. Alii anctores promiscue vocant Armenta et Iumenta maiora animalia, quae collo domantur, ut sunt tauri, equi, boves: Greges vero minora, ut sunt oves, caprae, sues.

ARTERIAE sunt semitae spiritûs vitalis

misti cum sanguine: VENAE sunt rivi sanguinis confusi cum spiritu naturali. Illae suâpte vi moventur, et pulsu suo accessiones remissionesque febrium demonstrant: hae sunt immobiles, et sanguinem modo per corpus diffundunt. Cicero de Nat. Deor. 2: Sanguis per venas in omne corpus diffunditur, et spiritus per arterias. Plin. Lib. 2: Apes nec venas, nec arterias habent.

* Interdum tamen vena pro arteria dicitur, non a vulgo modo per errorem, ut Gellius L. 18. c. 10. putat, sed etiam ab idoneis et primariis auctoribus. Cicero de Fato: Si cui venae sic moventur, is habet febrim. Celsus L. 3.: Si protinus venae conciderint, (Wenn der Puls auf einmal nachlassen wird.) et saepius eodem die.

ARTHRITIS

idis, a)rqri=tis2, Die Gliederkrankheit, Latinitatis graecissantis est: Latini pro eo dicunt, dolor articulorum; Cic. dolor artuum, morbus articularis.

* Hinc arthriticus, qui eiusmodi malo laborat, Adiectivum, quo ipse Cicero usus. Talis aegrotus a Plinio L. 8. Ep. 18. dicitur extortus membris fractusque; et a Suetonio Galb. c. 21. qui manibus pedibusque articulari morbo est distortissimis.

ARTIFICIALIS et ARTIFICIALITER Quintilianus

Cicero pro eo, artificiosus; quod habet artem; it. urtificiose; in Verrem 4. cap. 33. simulacrum singulari opere artisicioque perfectum.

* Idem Quintilianus habet etiam inartisicialis et inartisicialiter; unde in Rhetorum libros haec vocabula irrepserunt.


page 830

ARTUS dicuntur partes corporis inter iuncturas

continentque ossa cum nervis et venis: MEMBRA proprie sunt caro et pellis, quae artubus reguntur: VISCERA sunt partes intestinae super abdomine, ut iecur, cor, lien, pulmones.

* Lucretius L. 3:

Per numbra atque artus nullâ novitate cietur;

Et L. 4:

Et lacerare artus, foedataque membra cruore.

Gellius lib. 20: Membra et artus inopis debitoris saevissimo laniatu distrahuntur. Suetonius Calig. Neque ante satiatus est, quam membra et artus et viscera hominis tracti per vicos ante se congesta vidisset.

Sed interdum membra generaliter etiam artus et viscera, atque omnino singulae corporis partes appellantur. Popma.

ARUNDO canna est ab ariditate dicta

Germ. Rohr, ut fluvialis arundo: HIRUNDO avis est, quae tignis adhaeret, Germ. Eine Schwalbe: HIRUDO sanguisuga dicitur, Germ. Eine Blut-Igel Agroecius. Popma.

ASPORTARE est alio transferre

Portare, et notat motum ad locum: DEPORTARE est aliunde transferre, portare, et notat motum de loco.

Asporto est quasi abtporto, teste Prisciano L. 2. cap. de Syllaba, et opponitur verbo aportandi.

ASPREDO et ASPRITUDO

Die Scharfe, die Rauhigkeit v. g. aspredo vocis, ex aspritudine lippitudo sit, Celsus et Scribonius Largus: Cicero et alii pro eo habent asperitas v. g. asperitas vocis; asperitas aceti; asperitas locorum; asperitas animae i. e. difficultas respirandi, dulciore succo mitigatur. Plin. Lib. 22. cap. 24.

AST in prosa timide usurpem

Quamlibet enim Cicero Lib. 1. Ep. 13. et Lib. 6. Ep. 1. et Ep. 5. ad Atticum, itemque Livius Lib. 10. c. 19. eo utantur; tamen Poetis rectius et tutius relinquatur, qui hâc adversativâ Coniunctione pro at fere utuntur, quando brevem huius particulae quantitatem Epenthesi commutant.

AT

1. Ocupationi inservit. Cic. At ego suasi. Scilicet is animus erat Milonis, ut sine suasore prodesse Reip. non posset.


page 831, image: s0464

* Subiunctivam etiam heic subinde habet articulam Enim v. g. At enim quid ista, quae profers, ad rem? Nimirum haec a te ita disputantur cet. Sequitur etiam in responsione Certe, Ne, An, Sed, Quis, Immo vero.

2. Geminatum, adfectum conquerentis infert. Ter. At, at, hoc illud est: hinc illae lacrimae, Ach! ach! da steckt der Grund des Unglucks.

3. *parenqetikw=s2 cum interrogatione positum laudat, vel vituperat. Cic. Habuisset enim non hospitem, sed contubernalem; at, quem virum? non eum, quem tu solitus promulside conficere. Id pro A. Cluent. Una mater oppugnat: at quae mater? quam caecam crudelitate et scelere ferri videtis.

4. Ironiae inservit. Cic. in Verr. At mores commodi: quis contumacior? quis inhumanior? quis superbior?

5. Ponitur pro saltem, Zum wenigsten. Cic. Si non propinquitatis, at aetatis suae; si non hominis, at humanitatis rationem haberet.

6. Aliquando est exsecrationi praevia. Virg.

At tibi pro scelere, exclamat pro talibus ausis
Dî; si qua est caelo pietas, quae talia curet:
Persolvant grates dignas, et praemia reddant
Debita.

Ter. Andr.

At tibi dii dignum factis exitium dent.

7. Interdum optantis est. Plaut. in Persa: At tibi dii omnes bene faciant.

8. Aliquando orat cum indignatione. Cic. pro domo sua: At videte hominis intolerabilem audaciam. Idem in Verr. At videte hominis impudentiam atque arrogantiam, iudices.

9. Interdum simpliciter interrogat. Cic. in Verr. At per deos immortales, quid est, quod de hoc dici possit.

10. In contendendo cum elegantia respondet. Cic. Mil. Quid porro quaerendum est? factumne sit? At constat. A quo? At patet.

11. At enim indignantis est vel dolentis in castigationibus et reprehensionibus. Cic. Quum Sophocles dixisset: o puerum pulchrum, Pericle: Pericles ait: at enim Praetorem, Sophocle, decet non solum manus, sed etiam oculos abstinentes habere.

12. At etiam indignationi servit et irrisioni rerum male cohaerentium. Cic.


page 832

Quid indignius, quant vivere Antonium, qui Caesari imposuerit diadema. At etiam inscribi iussit in fastis, Caesari Antonium regnum detulisse, Caesarem uti noluisse.

ATQUE vel ATQUE ADEO

Latinis subinde est corrigentis atque proxime praecedens augentis, et ponitur ita pro immo etiam, quin etiam, immo vera.

* Cic. Ego princeps in adiutoribus, atque adeo secundus fui. Id, Insector, posco, atque adeo slagito crimen. Id. Hoc consilio atque adeo amentia impulsi. Ad hunc modum etiam dicas: Iudaei Christum vincire, veberare, necare, atque adeo in crucem tollere non sunt veriti. Valla L. 22. c. 44.

Usus igitur huius particulae est, quum itur a minoribus ad maiora.

* Neque tamen Goclenio Obs. 118. heic adsentiri possumus, qui barbaros esse pronuntiat, qui pro eo dicunt: Et quod plus, quod maius est, Und das noch mehr ist. Ipse enim Cicero, qui alias heic atque adeo usurpat, haud respuit tamen hunc ipsum loquendi modum, quando v. g. in Laelio cap. 9. dicit: Quod si tanta vis probitatis est, ut eum vel in ets, quos numquam vidimus, vel, quod maius est, in hoste etiam diligamus: quid mivum, si animi hominum moveantur, quum eorum, quibuscum usu coniuncti esse possunt, virtutem et bonitatem perspicere videantur?

ATQUE ADEO quum inchoat periodum

nofat fere idem, quod propterea.

* Cic. L. 2 in Verr. n. 2: Atque adeo, antequam de incommodis Siciliae dico, pauca mihi videntur esse dicenda de dignitate. Plin. L. 5. Ep. 3: Quid quisque sentiat, perspexit ex unitu, oculis, nutu, manuum motu, murmure, silentio, quae satis apertis notis iudicium ab humanitate discernunt. Atque adeo, si cui forte eorum, qui intersuerunt, curae suerit, eadem illa legere; intelliget, me quaedam aut commutasse, aut praeterisse.

Interdum etiam sub finem orationis loco Adversativarum vero vel autem ponitur, praesertim quum omnem orationem in unum quasi compingimus, et in vernacula nostra dicimus, Und kurz von der Sache zu sagen, Damit ich aber alles kurz fasse.

* Plin. L. 5. Ep. 6: Amavi curam et sollicitudinem tuam, quod, quum audisses, me aestate Tuscos meos petiturum, ne facerem, suasisti, dum putas insalubres. Est sane gravis et pestilens ora Tuscorum, quae per litus extenditur. Sed hi procul a mari recesserunt: quin etiam Apennino, saluberrimo montium,


page 833, image: s0465

subiacent. Atque adeo, ut omnem pro me metum ponas, accipe temperiem caeli, regionis situm, villae amoenitatem; quae et tibi auditu et mihi relatu iucunda erunt.

ATTAMINARE

Beschmitzen, bestecken v. g. attaminare aliquam, vel aliquid falso suspectum: nam Iustinus, Aurel. Victor et Iulius Capitolinus eo usi sunt. Malim tamen cum Cicerone, contaminare v. g. contaminare se vitiis, sceleribus, maleficio. Sciopp. de Stil. Hist. 215. Borrich. Cogit. 308.

* Ne quid tamen dissimulem, Attaminare et Contaminare apud veteres aliquo modo differunt. Attaminamus fere alios, praecipue autem virgines et rem sacram: Contaminamus nosmet ipsos, corpus quidem luto, l. mutilando aliquid, animum flagitiis et sceleribus. Iustin. 21. 3. 4: Omnibus ante iuratis viris, ne quis ullam attaminet. Aurel. Vict. in Antonin. Caes. c. 16: Divina facta consultaque imprudentia regendae coniugis attaminavit. Cic. pro Rosc. Amer. c. 40. pr. Fingi maleficium nullum potest, quo iste se non contaminaverit.

Pro attaminare veteres frequentant vitiare, stuprare, constuprare, stuprum inferre; it. profanare.

AUCTOR

pro sciptore v. g. auctores evolcere classicos, falso suspectum: usurparunt enim non solum Tacitus, Plinius et Iuvenalis, sed etiam Livius, Sallustius, Ovidius, Val. Maximus, Iustinus, atque adeo ipse Cicero. Obert. Gifan. Obs. 23. Goclen. Obs. 115. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 216. Cell. C. P. 80. Morhof. Praefat. Polyhist. Sciopp. Infam. Fam. 16. 17. de Stil. Hist. 174. seqq. et 180. et 215. Sanctii Minerv. 236. Buchner, de Commut. Rat. Dic. 142. Kappius ad Iensium 45.

* Auctor ceteroquin notat

1. Fundatorem primum alicuius rei v. g. Troiae Dardanus auctor; it. auctor citharae i. e. Mercurius.

2. Testem et impulsorem. v. g. auctor pacis; auctor belli; dux nobis et auctor opus est; quo auctore hoc facis? Cornel. Themistocl. cap. 10: Nos eumdem potissimum Thucydidem auctorem probamus.

3. Eum, qui suadebat, consirmabat et approbabat legem, distinguendum ab eo, qui iam ferebat.

AUCTORITAS significat etiam

Plurali praecipue Numero positum, publica documenta seu tabulas, quibus consirmatur illorum voluntas, quorum nomine quid egitur. Germ. Das Creditiv der


page 834

Abgesandten, oder die Gerichts-Handels-Bucher.

* Cic. Legatorum auctoritas est plenaria commissio et potestas. Id. Legationes cum publicis auctoritatibus et testimoniis convenerunt. Id. Posteaquam certis litteris testibus auctoritatibusque convincitur. Id. Id quod in auctoritatibus perscriptum exstat, L. 3. de Orat. c. 2. n. 5. Schori Phras.

AUDIENTIA elegans

at hodie fere neglectum vocabulum. v. g. Audientia ubi non est, noli verba effutire. Item Praemediture, quod dicas; ita tibi audientiam facies. Ita nimirum loquuntur Cicero et Livius.

AUDITIO pro fama et rumore

ut Graecum a)koh\, Caesarianum et Ciceronianum est: ut, tenuem avatitionem de ea re accepi; famâ et auditione aliquid accipere; illud hominum genus levem auditionem habet pro re compertâ; rumoribus atque auditionibus permoti. Goclen. Observ. 117.

* Auditio ceteroquin apud Senecam et kGellium notat scholam, acroasin, Eine Lection in der Schule v. g. Egressus ex auditione propere adnotavi. Item: Ab auditione Nicetis ad Messallam venis.

AUFERRE Latinis idem subinde

quod obtinere seu impetrare, quod ab alio petimus.

* Cic. Auferre responsum ab aliquo. Id. Omnem pecuniam auferre quum posset, no vit. Id. Verba fecimus pro Bathrotiis. Liberalissimum decretum abstulimus. Id. Per eum, quod volumus, facile auferemus. Schor Phras.

AUFERT

qui dedit: ADIMIT imperio coactus: ERIPIT, qui plus valet. Itaque auferre possumus: adimere iubemur: eripere valemus. Fronto. Popma.

* Neque tamen hoc discriminis perpetuum est.

AUGUR sive AUSPEX aves solummodo observabat

ARUSPES prodigia, fulmina, et quidquid vel in extis, vel in ara, vel in caelo, vel uspiam locorum monstri exsisteret, interpretabatur: EXTISPEX iudicabat solum de extis. Richter ad Popm. 99.

Augur ex avium garritu et cantu: Auspex ex carumdem pastu et volatu futura notabat.

Auguris tandem nomine subinde etiam Auspex et Aruspex continebatur.

AUGUSTI dicebantur hi

qui praeerant imperio Romano;


page 835, image: s0466

CAESARES autem erant Imperatores designati, et futuri Augustae maiestatis successores; quales olim Principum filii, et qui nunc appellantur Reges Romani.

Et haec quidem fuit horum nominum differentia iam declinante imperio, ut ex Ammiano, Lampridio, Spartiano, et ex rescriptis Imperatorum Codici Iustiniano insertis apparet. Nam florente imperio omnes Romani Imperatores vocabantur Caesares Augusti; quod ex numismatis, et antiquis inscriptionibus notissimum est. Popma.

AVIS est

quae pennas habet, et ova parit: VOLUCRIS est, quaecumque volat, non avis modo, sed etiam insectum, ut apis, vespa, musca, et id genus alia.

* Sed haec differentia non semper observatur, Popma. Valla L. 4. c. 45.

AULICUS

a, um, primus, quod cpmstat.Suetonius Latio donavit; quem secuti sunt Spartianus, Iul. Capitolinus et Sedulius.

Sed Substantivo Signisicatu aulici vocabulum veterum cuipiam usurpatum esse, non liquet. Cicero, Livius, et Curtius dicunt, purpuratus. Borrich. Cogit. 80.

AVOCAMENTUM apud Plinium Min

et Arnobium occurrit, et notat

1. Fomentum, Solatium v. g. Plin. L. 8. Ep. 5: Avocamenta (doloris) admittere, Sich zu frieden geben, sich trosten lassen. Arnob. L. 5: Infantibus credulis avocamenta quaerunt anûs longaevae, et varias fictiones sub imagine veritatis exponunt.

2. Remissionem animi, relaxationem a labore. Plin. Panegyr. cap. 82: Ludus et avocamentum, Ein Spiel und Veranderung.

Notione propriâ nemo temere ante usurpet, quam ex veteribus idonea eius suppetat auctoritas. Malim equidem pro eo, interpellatio. Scioppius in Strad. 175.

AURARIUS

a, um, falso suspectum: est enim aurarium metallum apud Plinium et Iustinum; aurarius faber apud eumdem Plinium; aurariae scil. fodinae, apud Tacitum et in legibus. Fab. Gunth. Lat. Rest. 63.

AURIGA Poetarum magis est

quam Oratorum: Cicero pro eo habet; agitator; Curtius Lib. 3. c. 3. regens equos; Liv. Lib. 3. cap. 16. recter equorum. Conf. supra voc. Agitator.


page 836

AURIS non tantum organon illud

quo audimus, sed etiam cartilago, quae circa aures exsistit: AURICULA sola tantum cartilago. Sic aves habent quidem aures, sed non auriculas. Falsi itaque illi virorum eruditorum sunt, qui duo haec vocabula, ut maius et minus, differre, serio arbitrantur. Nam si ita esset, tritissimum illud: Auriculas asini quis non habet? locum habere non posset.

AUT, SIVE, VEL

inter se differunt.

Aut enim et Vel, diversis rebus interponitur; Sive vero iisdem rebus diverso nomine explicandis, vel, quum geminatur, rebus indifferentibus v. g. Diana sive Phoebe, non vel Phoebe. Item, Testudiis vel otio trade, Plin. Lib. 1. Ep. 9. Item, Lunam vel solem adspicere, non sive solem. Item, Sive mari, sive terrâ utaris. Item, Seu doctus, seu andoctus; tamen Doctor renuntiatur. Item, Supra centum minor numerus postponatur, sive accedat, sive omittatur copula.

* Haec vero differentia non videtur esse perpetua, vel usque quaque a veteribus custodita. Adsunt enim non nulla exempla in contrarium. Ita enim Cicero L. 3. Offic. c. 10: Pace vel Quirini, vel Romuli dixerim. Varro de L. L. L. 4: Si quis pro se, sive altero dari rationem volet. Tacitus Annail 4. c. 47: nec multo post necessitas abiit, sive omissa simulatio. Voss. de Vit. 165. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 170. Cell. Antib. 280. C. P. 429. Andr. Borrich. Append. 197. seqq. Vindic. 233. Cell. Discuss. Append. 93. Gunth. Lat. Rest. 537.

† Porro etiam Aut et Vel habent aliquid discriminis. Licet enim utrumque diversis rebus interponatur; tamen Aut proprie est qiazeuktiko\n, et contraria invicem opponit ita, ut alterutrum excludat v. g. Aut dies est, aut nox. It. Aut disce, aut abi It. Aut nomen, aut mores muta: Vel proprie est u(podiazeuktiko\n, et diversa, nihil excipiendo, coniungit v. g. vel tu, vel uxor tua, vel e tua familia quispiam adfligetur. Hinc non satis recte dicitur: Ampullae scorteae fuerunt, aut fictiles vel ex aere. Quam locutionem in Casaubono notavit Scioppius Iud. de Stil. Hist. p. 118. et in Thuano P. 120: quamlibet, quod Scioppium fortasse latuit, haec distinctio non usquequaque a veteribus, praesertim a Poetis, custodita fuit v. g. apud Martialem L. 4. Epigr. 78. v. 6:

Tunc ego, non oculos, sed ventrem pascere veni:
Aut appone dapes, Vare, vel aufer opes.


page 837, image: s0467

It. L. 1. Epigr. 92:

Quum tua non edas, carpis mea carmina, Laeli:
Carpere vel noli nostra, vel ede tua.

At quid Poetis non licet pro metri ratione? Sed apud Historicos et Oratores huiusmodi exempla similiter quamvis parcissime occurrunt.

Nota: Si de Praeteritis et in Praeterito loqueris, tunc Vel rectius diazeuktiko\n est, et pro Aut ponitur v. g. Curt. L. 3. c. 1. n. 18: Oraculi sortem vel elusit, vel implevit. Sin autem in Praesenti vel Futuro hoc efferendum foret, tunc Vel locum habere secundum linguae a)kri/beian non posset, sed Aut rectius substituendum esset v. g. Oraculi sortem aut eludet, aut implebit. Quamlibet nec desint, praesertim apud Comicos, exempla, ubi Vel etiam in Praesenti tempore ponitur pro Aut. Ter. Hanc tu mihi vel vi, vel clam, vel precario fac tradas.

AUTEM

1. Parenthesin cum quadam elegantia constituit v. g. Quoties tui recordor: recordor autem quottidie: toties innumerabilia beneficia animo obversantur meo, quae a te in me profecta sunt.

2. Corrigit cum subiecta interrogatione. Cic. Sed ferendus tibi in hoc meus error: ferendus autem? imme vero etiam adiuvandus. Germ. Ia, was sag ich? Zu erdulden: es muss auch so gar dempselben aufgeholfen werden. It. Novum hoc decus in familiam tuam intulisti: in familiam autem? Immo vero in civitatem, atque adeo Galliam universum. Goclen. Obs. 118.

3. Respirando quasi inservit. Cic. Tum autem rursus aperiuntur, tum recedunt, tum antecedunt, tum autem subscquuntur, tum celerius moventur, tum tardius.

AUTOCHIRIA vocabulum pure Graecum

sed vel peregrinae notionis, si pro a)utofoni/a, Dem Selbstmord, sumitur, quia Hesychio generatim est to\ th=| e(autou= xeiri\ poih=s1ai/ ti, suâ ipsius manu aliquid facere: vel, etsi aliquando ad caedem sui ipsius applicatur a Graecis, quemadmodum idem Hesychius a)uto/xeir et a)utoxeiri\ eo trahit, quae aliis egeneralia; tamen in Latio novum hoc vocabulum et inauditum fuit.

Latini heic dicunt, mors voluntaria, sui ipsius caedes, mortes sibi consciscere, mortem voluntariam consciscere, manus sibi adferre l. inferre.


page 838

AUXILIATOR

Ein Helfer, ein Beystand, v. g. haud inglorius auxiliator, Tacitus, Quintilianus, Statius: Cicero, et alii pro eo usitatius, adiutor. v. g. adiutorem alicui in aliqua re esse; adiutorem alicui venire; adiutor periculorum, Ein Beystand in der Noth; adiutor honoris alicuius, Ein Beforderer.

AXIOMA

atis, Ein denkwurdiger Spruch, eine Lehre, eine Regul, vocabulum Graecum, apud ipsum Ciceronem et alios occurrens.

Est autem a)ci/wma, ut Donatus in Andria Terentii A. 1. Sc. 1. v. 18. describit, sententia vel enuntiotio uno verbo nexam continens et perfectam intelligentiam. Constat enim ex nomine et verbo. Hinc Latine Effatum dicitur, auctore Tullio L. 4. Acad. Quaest. n. 95; et verbum a veteribus appellatum esse, idem Donatus ad Eunuch. A. 1. Sc. 2. observat. Haud ignoramus etiam, Vocis et orationis vocabula heic a veteribus usurpari. v. g. ut Plinii voce utar, Damit ich mich des Ausspruchs des Plinii bediene; it. oratio Imperatore sane digna! Das war ein Spruch, der sich fur einen grossen Feldherrn schickte.

Alias eiusmodi axioma Cicero Latine vocat L. 1. Tusc. Quaest. c. 7. pronuntiatum; alibi enuntiationem; Varro profatum, item proloquium; it. postulatum.

Omnium rectissime Axiomata Lat. dicuntur Postulata, quoties denotant propositiones maxime ratas, quae ita certae et evidentes sunt, ut demonstratione nullâ egeant, quum suâ ipsorum luce abunde radient.

B.

BALBUS

qui difficulter loquitur, et in enuntiando litteram aut syllabam praeterit, Der da stammert: BLAESUS, qui litteram aliquam, eamque non quamlibet, sed cortam decenter pronuntiare nequeat, Der da lispelt. Popma.

* Sed scriptores interdum haec confundunt.

† Demosthenes sane, quum litteram caninam non posset exprimere, sed in enuntiando praeteriret, accurate dicendo non erat hlaesus, sed balbus; de quo Cicero L. 1. de Orat. c. 61: Quum ita balhus esset, ut eius ipsius artis, (puta, Rhetorices) cui studeret, primam litteram (scil. Consonam R.) non posset dicere, perfecit meditando, ut nemo planius eo locutus videretur.

BALNEAE et BALNEA primitus dicta sunt publica

BALNEUM domesticum et privatum. In


page 839, image: s0468

Plurali ergo tantum Declinatione gemina est; non item in Singulari.

† Nimirum quod erat unicum et singulare in aedibus balneum, ideo non habuit numerum multitudinis. Quod autem publice bina essent coniuncta aedificia lavandi causâ: unum, ubi viri; alterum, ubi mulieres lavarentur, ideo non habuere Numerum Singularem. Varro L. 8. L. L. p. 114.

Sed posterior aetas balnea et halneoria dixit, tam privata, quam publica lavacra, uti constat ex Horatio, Martiale, Seneca, et aliis. Popma 33. ed. Hek. 83.

Balnearia autem maxime in Plurali fuit in usu.

* Balnea Poeticum esse dicunt Grammatici. Sed Suetonius quoque in Galba c. 10. Celsus L. 1. c. 6. L. 3. C. 27. Tacitus Agricol. c. 21. Sect. 3. Voler. Maximus L. 9. c. 1. n. 1. et Vitruvius L. 1. c. 3. habent. Add. Phocas Grammaticus p. 1706. Rhodius in notis ad Scribonii Composit. 20. p. 59. Varro tamen Lib. 7. de L. L. c. 25. Neque, inquit, ab eo, quod dicunt balneum, habet multitudinem consuetudo. Quae consuetudo tamen, quâ halnea etiam Plur. Num. efferuntur, post Varronis tempora invaluisse videtur.

† Plinius Iun. quin ipse Cicero semper balineum scripsere pro balneum. Ceteri et consuetudo hodierna I extrudunt.

BALTEUS vinculum seu cingulum

BALTEUM lora ad ligandum apta significat; prout hoc discrimen Charisius ex Plinio adfert.

* Sed hanc ipsam differentiam non attenderunt auctores, ut Vossius Lib. 1. de Analogia c. 36. observat. Recte igitur Servius in Lib. 5. Aeneid. Balteus dicitur non tantum, quo cingimur, (Germi. Ein Leibgurtel) sed etiam a que arma dependent, (Germ. Ein Gurtel, ein Wehrgehenk,) id quod ordinis equestris ornamentum et gestamen erat. Popma.

Balteus ergo latius patet, quam balteum.

BAPTISTERIUM non tantum Ecclesiae est

Germ. Der Tauf-Stein; sed etiam extra Ecclesiam occurrit apud Plinium L. 2. Ep. 17. it. L. 5. EP. 6. notans Germanice Eine Badewanne. Cell. C. P. 257.

BARBARISMUS contra linguae Romanae puritatem

SOLOECISMUS contra Grammatices regulas impingit.

* Barbarismus, auctore Quintiliano Lib. 1. Instit. Orat. cap. 9, est vitium, quod fit in singulis verbis: Soloecismus, qui contextu vel complexu orationis accidit. Vel, auctore Cicerone L. 4. ad Herenn. cap. 12


page 840

barbarismus est, quum verbum aliquod vitiose effertur: soloecismus, quum verbis pluribus consequens verbum non accommodatur. Vel, secundum Stoicos, barbarismus est e)k tw=n kakiw=n le/cis2 para\ to\ e)/qos2 tw=n e)udokimou/ntwn e/llh/nwn, ex vitiis dictio praeter consuetudinem probatorum Graecorum: soloecismus lo/gos2 a)katallh/lws2 s1untetagme/nos2, oratio incongrue constructa. Quam ipsam definitionem utramque apud Laertium legas in septimo. Unde colligi solet, barbarismum vocibus inesse singulis; soloecismum coniunctis. Popma.

Sed discrimen omne hoc non satis distincte propositum a magnis viris est. Quippe non omnis error in vocibus coniunctis, soloecismus est dicendus; sed ille dumtaxat, qui adversus structurae a)nalogi/an, sive canonas, peccat; ut pugio mea, profectus est Lutetiae, penes Romanis, pro pugio meus, profectus est Lutetiom, penes Romavos. Quin etiam soloecismus committitur in singulis verbis, quae eam non habent formationem, quam Grammatica inculcat v. g. legebo pro legam: At non s1o/loika, sed ba/rbara sunt, quae nexum verborum veteri Latio incognitum prae se ferunt, v. g. mendicare de domo ad domum pro mendicare domatim l. ostiatim. Voss. de Vit. p. 3.

Isidorus Lib. 1. Origin. cap. 31. barbarismum distinguit trifariam: Quando, inquiens, in prosâ vitium fit sermonis, barbarismus vocatur: quando autem barbara verba Latinis eloquiis inseruntur, barbara lexis dicitur: quando in metro vitium committitur, metaplasmus.

Hinc kat) a)kri/beian distinguendum est inter barbarismum et vocabulum barbarum. Barbarismus est, si dicam, quae genio linguae Latinae repugnant v. g. necesse habeo hâc re pro haec res mihi necessaria est. Conf. infra in Parte Synt. loc. Necesse habere aliquâ re. Vocabulum autem barbarum est, quod veteres ignorarunt, et nove confictum fuit, v. g. irregistrare, irregularis.

Sunt fortassis, quibus haec distinctio subtilior videtur, quam par est: qui quidem abundent suo sensu. Nos saltem praeter rem et aliorum auctoritatem nihil heic protulisse existimamus.

Ludovicus Vives L. 2. de Rat. Dic. ait; Etiam barbarissandum et soloecissandum, si res ita exigat. Satius est, verbi facere iacturam, quam rei.

Seneca Ep. 95: Grammaticus non erubescit, soloecismum si sciens facit; erubescit, si nesciens.

BEATITUDO Cicero rarius usurpat

longe ei usitatius pro eo, beatitas.


page 841, image: s0469

* Priori formâ saepius utuntur Apuleius, et scriptores Ecclesiastici.

BeLLVA

dicitur de immani magnitudine v. g. elephanti, equi: BESTIA fere de iis, quae naturâ ferociunt, ut leones, tigrides: FERA opponitur cicuri.

* Bestiae interdum etiam vocantur, quae mediae inter feritatem et placiditatem naturae sunt, ut hirundines, apes, columbae; immo etiam quae mansuetae naturae sunt, ut equi, canes, oves, cet.

Bestiarum nomine etiam censentur animalia venenata, quac Graeci vocant qhri/a. Cicero de Divinat. 1: Quae sint animadversa a Medicis herbarum genera, quae radicum ad morsus bestiarum.

BELLUM

pro proelio v. g. Elephanti conver si in spectaculum belli procurrerunt, dici coepit non demum Hieronymi aetate, quod Scaliger ad Eusebii Chronicon p. 49. notavit; sed ita etiam locutus est Frontinus, Capitolinus, Victor, Iustinus L. 3. c. 6. n. 7. Florus L. 1. c. 18. L. 4. c. 2. immo ipse Livius et Caesar.

* Caesaris Liviique exempla ad Polybium notavit Casaubovus P. 120. Iustini exempla videas in Berneggeri aut Vorstii Indice, et addas, si placet, Gifanii Observationes p. 25. et quae Keuchenius ad Frontini Strateg. L. 1. c. 1. n. 8. notavit.

Plerumque vero idonei scriptores bellum a proelio distinguunt: proelia scilicet partes sunt belli h. e. in bello congressiones. Nonius it. Popma de Differ. verb. Cell. C. P. 239. Kappius ad Iensium 58.

BENE

1. interdum pro valde. Cic. Bene mane dedi litteras. Id. Bene ante lucem. Id. Bene doctus. Id. Bene peritus. Id. Ortio bene longa. Id. Bene magna caterva.

* Ita et Abunde usurpatur v. g. Praemium abunde magnum. It. Praesidia abunde magna. Vid. Cortium ad Sall. B. Iug. c. 14.

2. Interdum oppositum habet secus pro male.

* Liv. L. 10. c. 19: Rei bene aut secus gestae decus dedecusque.

BIBOSUS

Ein Saufaus, Laberius verborum novator, apud Gellium Lib. 3. c. 12: omnes alii pro eo, bibax. Goclen. Obs. 21.

BIBUNT

sobrii ad naturae necessitatem: POTANT ebriosi, affluenter et ad ebrietatem. Popma.

* Ita fere usurpantur haec verba, quoties simpliciter et sine adiunctione ponuntur. Poetae tamen, qui omnino vocabulorum


page 842

differentias parum pensi habent, interdum hinc abeunt.

BINI denotat numerum geminatum

id est, tot res illarum, quae distribuuntur, singulis competere: DVO numerum simplicem, id est, duas unitates. Popma ed. Giess. 1660. 35. ed. Hekel. 88. ed. Richt. 113.

Bini sunt duo pares, hoc est, duo et duo significat, et distributum numerale est: duo vero unum et unum denotat.

* Ita si v. g. dico: lego Caio et Titio binas tunicas; sensus est: et Caius duas tunicas, et Titius etiam duas tunicas ex testamento meo habebit. Sin autem dico: lego Caio et Titio duas tunicas; sensus est: et Caius unam, et Titius unam pariter habebit.

Iis autem Nominibus Substantivis, quae sunt Pluralis Numeri tantum, non alia Numeralia, nisi illa Distributiva iungenda sunt v. g. binae litterae, non duae; trinae nundinae, non tres, cet. Recte tamen dixeris duae epistolae et binae epistolae; sed sensu diverso: quippe duae epistolae unam et unam; binae epistolae par epistolarum, quae simul adsunt, denotat.

BLANDITIA

Plautus et Cicero habet: usitatiora autem sunt Pluralia, blanditiae, blandimenta. v. g. Cic. Lael. c. 17: Benevolentiam civium blanditiis et adsentationibus colligere, turpe est. Liv. Blandimenta alicui dare. Plin. Blandimentis capi. Cic Multa nobis blandimenta natura ipsa genuit.

BONUS et PROBUS differunt

ille virtute; hic probitate laudatur: virtus autem propria viri est, unde nomen habet; probitas hominis: unde bonus vir; probus homo dicitur. Cic. Probiorem hominem, meliorem virum, prudentiorem esse neminem. Popma. 36. ed. Hek. 89.

Bonus certâ quâdam et indubitatâ ratione honestatem amplectitur: Probus naturali indole fertur ad ea, quae recta sunt.

Bonus magis peragit recta: Probus magis ab astu et malitia alienus est.

Bonus plerumque res, facta, intellectum: Probus sensum, voluntatem, et sedatos nilque mali appetentes animi motus respicit.

BRACHIALE

Substantive, scil. ornamentum, Ein Armband, ein Armschmuck, dixerunt mon solum Latini posteriores, quod putat Vossius Lib. 3. c. 7. 8. p. 426. de Vitiis Sermonis et Glossematis Latino-barbaris; sed etiam Plinius Maior: quin et Priscianus testatur, se in


page 843, image: s0470

Cicerone brachialia legisse; quod etiam adhuc in fragmentis Ciceronis exstat. Borrich. Cogit. p. 52.

* Brachialis Adiectivum v. g. brachialis crassitudo, Eine Armdicke, brachialis nervus, habent Plautus, Plinius, Trebellius Pollio, Vopiscus.

BREVI et IN BREVI Latinis idem est

quod brevi tempore v. g. Cic. O miseram, et in brevi tam celerem et tam variam rei publicae commutationem! Schor. Phras.

BRFVIARE

Verkurzen, in die Kurze ziehen, v. g. paraphrasi et breviare quaedam, et exornare, salvo Poetae sensu, permittitur, Quintilianus, Manilius, Vegetius, Lactantius, Orosius, Iuvencus, Sulpicius Severus: Cicero pro eo, breve facere, in compendium redigere, ad iustam brevitatem aliquid revocare. Cellar. C. P. 202.

BREVIARIUM

Ein kurzer Auszug oder Inhalt, Suetonius, Plinius, Eutropius, Tertullianus, Victor, Symmachus. Sueton. Aug. cap. ult. Fecit breviarium totius imperii, Er hat ein kurz Verzeichniss seines ganzen Regiments gemacht. Idem in Vespas. cap. 21: Deinde perlectis epislolis, officiorumque omnium breviariis, amicos admittebat.

* Ceterum eo non semper notatur codex nomina ac rediûs annuos similiaque breviter complecteus, ut vult Vossius L. 1. c. 32. de Vit. p. 143, sed latius se, prout iam ex proxime praecedentibus binis exemplis Sueronianis apparet, extendit, et ut rebus aliis in compendium redactis, ita quoque compendiis precum anniversariarum, libris precationum, cadicibus precum horariarum convenit: quâ quidem notione posteriori Saec. XI. praesertim innotuit, adnotante Reimmanno in Hist. Voc. L. L. p. 54. Borrich. Cogit. 52.

Probius et antiquius eo esse summarium, moner ipse Seneca Epist. 39; quod quidem vocabulum Schorus ad Voc. Caput immerito ad barbara refert.

Cicero pro utroque habet, epitome, compendium. Cell. Antib. 102. C. P. 110. Frid. Rappoltus Comment. in Horat. p. 850.

BREVIS opponitur longo

MINUTUS et PUSILLUS magno. Ita brevis Oratio, via, statura, terra, Ein schmal Stuck Erde apud Plin. Lib. 10. c. 69: minutus et pusillus homo, animus; minuta aut pusilla res. Popma ed. Giess. 1660. 36. ed. Hek. 90. seq. Charisius 176.


page 844

C.

CABALLUS fere dicitur de magno et tardo

ut clitellario, Einem Pfer, de mit dem Kumpen, einem Karngaul, vel pistrinario, Einem Pferde, das in der Rossmuhle gebet: EQUUS de praestanti et generoso. Popma.

CAERULUS naturae color est

CAERULEUS naturam fingit. Alterum est: alterum fit: ut tradit Fronto; quum tamen haec ut plurimum confundantur, apud Poetas maxime.

CALCULATOR

Ein Buchhalter, ein Rechenmeister, vocabulum rarum, occurrens apud Martialem Lib. 10. Epigr. 62: pro quo Cicero habet calculo, onis, quod tamen magis insolens Latinis possit auribus existimari; Seneca Ep. 87. computater; Sueton. Domit. c. 11. actor summarum; Cic. Lib. 1. Offic. c. 18. bonus ratiocinator, et Lib. 13. Fam. Ep. 9. rationum magister vel artifex, et Lib. 14. Attic. Ep. 12. in Arithmeticis esse exercitatum.

CALONES inter et LIXAS quae sit differentia

oppido pauci attendunt; nec, quis eam in Lexicis inculcet, facile succurrit. Accipe ergo illam ex veteri Scholiaste Horatii 1. Sat. 2, 44: CALONFS sunt ministri militum, liberi homines; LIXAE vero servi eorumdem.

CALUMNIA est callida quaedam fallendi ratio

cum malevolentiâ coniuncta: CAVILLATIO est frivola atque iocosa calumniatio: DICACITAS est sermo mordax, cum sale et risu alios incessens.

Ita calumnia maligna est: cavillatio frivola: dicacitas falsa.

* Sed calumnia proprie est accusatorum, et significat falsum crimen, quod intenditur in iudicio adversus innocentem, ut litibus vexetur ac damnum faciat: unde calumniam ferre dicitur, qui per fraudem aliquem reum defert; et calumniam iurare seu eiurare, vel de calumnia iurare, est iureiurando profiteri. se accusatorem, non vexandi adversarii, sed iuris persequendi gratia actionem instituisse. Popma 38. ed. Hek. 94. seq.

Cicero Lib. 2. de Orat. n. 218. cavillationem et dicacitotem ita distinguit; Quum duo, inquiens, genera sint facetiarum, alterum aequabiliter in omni sermone fusum, alterum peracutum et breve; illa a veteribus superior, cavillatio; haec altera, dicacitas nominata est. Leve nomen habet utraque res: quippe leve enim est totum hoc, risum movere.


page 845, image: s0471

CAMERA est fornix quilibet

Ein gewolbter Ort: LACUNAR fornix caelatus varie et picturatus, Ein mit Tafelwerk oder Structur-Arbeit geziertes Zimmer: CONCLAVE est secessus, seu separatior locus in interioribus tectis: CUBICULUM in genere notat aedium partem instructiorem, Ein Gemach, ein Zimmer.

* Cic. L. 3. ad Qu. Frat. Ep. 1. cubiculum amplum, Ein raumlich Zimmer. Id. Cubiculum, quo nihil alsius, Ein kuhles Zimmer. Id. Cubiculum loco positum ambulationis uno latere, Ein Zimmer, da man auf einer Seite den Prospect in die Alleen hat. Id. Cubiculum adiunctum, Ein Nebenzimmer. Liv. L. 1. c. 58: cubiculum hospitale, Ein Gastzimmer. Plin. L. 7. Ep. 21: cubiculum obductis velis, Ein mit Vorhangen bezogenes Zimmer. Plin. L. 15. c. 11: cubicula salutatoria, Audienz-Zimmer. Nec nisi cum addito quodam conveniente v. g. cubiculum noctis et somni, l. cubiculum dormitorium, significat Germanice Ein Schlafgemach, Ein Schlafzimmer.

CAMINUS

Ein Camin, ein Ofen v. g. camino luculento uti, sich eines warmen Ofens bedienen, vocabulum origine Graecum, quo tamen ipse Cicero utitur; quamvis pro eo etiam dicat focus v. g. in Cat. c. 16. ad focum sedere, beym Camine sitzen. Sed u(pokoristiko\n foculus significat prunas coucervatas, Eine Kohlpfanne, ein Kohlfever. Plaut. Capt. A. 4. Sc. 2: Foculis ardentibus fovere epulas, Die Speisen aufs Kohlfever setzen.

CANDIDUM

ut Graecum lampro\n, est quâdam nitente luce perfusum: ALBUM, ut Graccum leuko\n, pallori constat vicinum esse.

Album ergo minus est, quam candidum. Illud naturâ: hoc curâ fit: unde albi sunt capilli: carmen candidum.

* Quamquam haec duo interdum confunduntur. Popma. Servius.

Candido ab auctoribus opponitur nigrum: albo oponitur atrum.

* Ita enim Cicaro L. 5. Tusc. Quaest. c. 40: Democritus alba et atra discernere non poterat, luminibus amissis. Id. Phil. 2. c. 16: Albus aterve sis, ignorat, Er kennt dich gar nicht: more Graecorum, qui to\ leuko\n kai\ me/lan e)ide/nai dicunt. Id. L. 2. Div. c. 3: Quae alba sunt, nigra dicere, Verkehrte Dinge reden.

CANTIO sonorum quid et voluptati inserviens

CANTICUM lascivum et obscenum: CANTUS honestum: CANTILENA


page 846

garrulum, et ad nauseam repetitum aliquid innuit.

* Exemplis res fiet clarior: Plautus Stich. A. 5. Sc. 5. v. 19.lepida et suavis cantio. Cicero de Clar. Orat. p. 60. veneficiis et contionibus Titiniae factum est. Nec Diminutivum hinc formatum cantiumcula ab hac notione abit. v. g. Cic. de Fin. L. 5. c. 18: Si cantiunculis tantus vir irretitus teneretur. Loquitur autem heic Cicero de Sirenibus.

Suetonius Nerone cap. 39: Datus Atellanorum histrio in cantico quodam. Idem Galbâ c. 13: Atellani (histrionis) notissimum canticum. Vide Diomedem L. 3. de Orat. et eius partibus, et Scalig. in 5. Manilii. Contra Scaligerum tamen Salmasius ad Vopiscum disputat, et Cantores de tragoedis tantum accipit: eoque cantica etiam refert. Quamquam Suetonius eadem et Atellanis tribuat, allegatis duobus et Nerone et Galbâ locis. Contica proprie histrionum fuisse, inde etiam patet, quod Livius illorum originem describens, L. 7. c. 2. histrionem canticum egisse ostendit.

Cicero de Legibus L. 3. c. 14: Plato ait, Musicorum cantibus mutatis mutari civitatum status. apuleius L. 1. Florid. Natura quibusdam avibus brevem et temporavium cantum commodavit: hirundinibus matutinum; Cicadis meridianum; noctuis serum; ululis vespertinum; bubonibus nocturnum; gallis antelucanum.

Cicero ad Att. L. 1. Ep. 19: Ita tamen novis amicitiis implicati sumus, ut crebro mihi vafer ille Siculus insusurret Epicharmus canti enam illam suam. Hinc Proverbium: Cantilenam cemdem canis, Dn bleibst immer bey einer Leyer. Hieronymus etiam Epist. 53. extr. cantilenas librorum pro ineptiis et nugis dixit: ad nutricum et praeficarum nugatoria cantica respiciens.

Atque hinc, opinor, satis constat, differentiam, quam attulimus, non esse arbitrariam, aut a nobis nunc demum confictam: quamvis lubentissune largiamur, non ubique eam a scriptoribus custodiri.

Cantum Graeci vocant, hymnumi, item psalmum. Sed proprie hymnus dicitur, qui voce naturali fit; psahnus, qui aliquo Musico instrumento. Perotti Cornu Copiae 529.

Cantus etiam ad inanimata transfertur. De buccinis posuit Cicero pro Murena c. 9: Te gallorum, illum buccinarum cantus exsuscitat.

CAPERARE v. g. frontem caperare

Ein saver Gesichte machen, Plautus et Varro: Cicero pro eo dicit, frontem in rugas contrahere; Seneca, colligere rugas et contrahere frontem; alii, vultum contrahere, adducere supercilium; corrugare frontem, obliquare vultum et sermonem.


page 847, image: s0472

CAPILLAMENTUM

i. e. fictitiae et supposititiae conae: quarum aliae totum verticem, galeae atque operculi instar, quas Gallice vocant une perruque; aliae cervicem tegunt, quas vocant Haartouren, Gall. les tours; atque hoc vocabulum occurrit non tantum apud Tertullianum de Cultu Femin. cap. 7. sed etiam ipsum Suetonium Calig. cap. 10. Idem tamen Suetonius in Othone cap. 11. habet etiam pro eo, galericulus v. g. galericulum capiti adaptare, Sich eine Haarmutze, eine Haartour, oder eine Perruque verfertigen lassen; alii, coma adulterina; quam Graeci dicunt fena/khn, koru/mbion tri/xwma, et Polybius Lib. 3. cap. 78. periqeta\s2.

* Capillamentum cincinnis longioribus ad oram inferiorem ornatum, Eine Allonge Perruque.

CAPILIUS est coma paullo longior

ut muliebris, et virilis etiam, quum promittitur. CRINIS est brevis et innexus, discretusque vittis; dictus enim a)po\ tou= kri/nein, a discretione, quod vittis discernatur, auctore Festo et Isidoro. Varro de Vitâ populi Rom. 1: Maiores natu capite aperto erant, capillo pexo, vittisque innexis crinibus. Popma. CAESARIES naturali quâdam pulchritudine sese commendat, et virorum fere est. COMA promissa, cumque aliquâ curâ composita est, et ad mulieres plerumque pertinet. Vid. Claud. Salmesius de Virorum Caesarie, et Mulierum Comâ.

* Crinis tamen interdum pro capillo ponitur v. g. apud Florum L. 2. c. 15. n. 10. it. L. 3. c. 3. n. 17. et Tacitum Annali 2. c. 39. in Germ. c. 31. n. 1. etc.

CAPITULUM

i. e. parvum caput, non raro blanditiis inservit. Terent. O lepidum capitulum!

Ceterum quod Voss. de Vit. 124. non videtur, etiam maiores librorum fectiones non capita tantum, sed u(pokoristikw=s2 quoque capitula dicuntur a Tertulliano, immo etiam ipso Cicerone Lib. 1. de Legibus; cuius tamen locus non nihil corruptus videtur esse. Borrich. Cogit. 55. seq. Henr. Stephan. de Lat. Serm. 28.

* Pro capitis etiam ornamento mu iebri, interdum accipi, contendit Barthius ad Claudianum Mamert. p. 347.

C. pitulum deinceps in Ecclesia dici coeptum pars e capite Biblico antea lecto explicata: tandemque ipsum locum talibus


page 848

interpretationibus Theologicis deputatum appellarunt domum capituli, Das Capitulhaus, et Collegium Canonicorum Templi Cathedralis, qui primitus his exercitationibus vacabant, dictum inde Reverendum Capitulum, Das Bochwurdige Domcapitul.

CAPULARE

verbum descendens a gladii capulo, i. e. gladio vel alio telo ferire, caedere, seu vulnerare v. g. ictu capulantium interfici, reicit Voss. de Vit. 687. Sed usus tamen eo est Pomponius Mela, argenteae aetatis scriptor: cuius locum citati Vossii filius, Isaacus Vossius vindicat et explicat. Vid. Borrich. Cogit. 54.

CARBO estinctus

PRUNA ardens est.

* Confunduntur interim apud veteres interdum.

Differunt autem ita, quum simpliciter ponuntur: ut proinde obverti nobis nequeat Cicero L. 2. Off. c. 8: Candente carbone sibi adurebat capillum.

CARCER

Masculini Generis, non nisi Singulariter dicitur, in quo homines coercentur: Pluraliter vero CARCERES saepta, vinde currus, aut quadrigae effunduntur aut emittuntur ad certamina et spectacula, Germanice, Die Schranken; ut equus carceribus dimissus, apud Stat. 6. Theb. v. 522. et quod adagii instar apud Varronem est Lib. 1. c. 3. de R. R. a carceribus ad metas, Germ. vom Anfange bis zum Ende. Quamquam et Singulari Numero in hac significatione utantur Poetae. Virg. 3. Georg. v. 104: ruuntque effusi carcere currus. Et Ovidius Epist. 18. Leandri v. 166:

Ut celer Eleo carcer emissus equus

Quin etiam ita usurpat vel in prosâ Auctor ad Herennium Lib. 4. c. 3. ubi intra carcerem stare, dicit. Et quia carceres initium excurrendi erant; hinc etiam pro principio ponitur carcer, sicut calx pro sinc. Cic. de Senect. extr. Nec velim, quasi decurso spatio ad carceres a calce revocari. Fl. Clarus. Servius. Popma.

CARO

sententiâ plane Theologicâ atque Biblicâ usus videtur Sencca Epist. 65. sub fin. Quidquid, inquiens, in me potest iniuriam pati, hoc est, in hoc obnoxie domicilio: animus liber babitat: numquam me caro ista compellet ad metum, numquam ad indignam bono simulationem, numquam in honorem huius corpusculi mentiar.


page 849, image: s0473

* Per cornem autem et sanguinem, quum Deo vel spiritui opponitur, S. Scriptura innuit a)/nqrwpon yuxiko\n, hominem sibi relictum, corruptam hominis naturam, aut etiam humanam fragilitarem.

CASTUS est purus atque integer

et non modo a luxuria et amore illicito, sed etiam ab avaritia et fordibus alienus: PUDICUS vero est, qui se continet a libidine et voluptatibus corporis. Sicut CASTITAS est sanctimonia quaedam et integritas morum, a turpitudine, libidine et sordibus abhorrens: PUDICITIA est non nisi continentia a libidine. Itaque plus est et latius patet castus et castitas, quam pudicus et pudicitia. Popma ed. Giess. 1660. 40. ed. Hekel. 100.

* Hinc etiam scriptores, qui puram et candidam Latine scribendi rationem sectantur, costi solent nuncupari: nemo autem eos vocaverit pudicos.

CASV sc. hoc fit

perperam suspectum; occurrit enim ita apud Cic. 1. Divin. c. 13. Lib. 1. Ep. 2. Lib. 2. Ep. 7. Nat. Deor. L. 2. c. 2: usitatius autem et elegantius pro eo, temere, temere et fortuito.

CATAPHRACTUS

Ein Cuirassier, occurrit apud Sallustium et Vegetium, item Livium Lib. 37. c. 40: idem Liv. l. c. pro eo habet eques loricatus, et passim alibi miles vel eques circumquaque munitus; Suetonius Calig. c. 45. a(plw=s2 loricatus; Tacitus annali 3. c. 45. ferratus; Curtius Lib. 3. c. 11. eques serie laminarum gravis, et Lib. 4. c. 9. eques, cui sunt tegumenta ex ferreis laminis serie inter se connexis; Capitolino et Ammiano dicitur, clibanarius.

CATERVA et COHORS peditum est

Eine Bataillon: TURMA equitum, Eine Esquadron. Valla in Raud. p. 100.

* Cic. L. 5. Ep. 1: Ab equitum meorum turmis, et a coherte Praetoria (Von der Leibgarde) quae erat Epiphaveae praesidii cousâ, occidione occisum.

† Haec differentia in Livio explicando curate est ante oculos habenda.

* Ceterum cohors a Velleio Paterculo L. 2. c. 80. insignitur etiam vocabulo legionis semi plenae.

Nimirum constabat legio ex cohortibus: cohors autem ex manipulis. Nec cohors certo numero definita videtur: unde Curtius L. 5. c. 2. Sect. 3. dicit quingenarias cohortes i. e. quingenis militibus constantes; pro quo tamen alii, sed, ut puto, perperam,


page 850

legunt quinquagenarias cohortes. Interim si locum Velleii cum loco hoc Curtiano conferas; constabit, credo, legionem, quamvis fere numero 6666. militum contineatur, tamen interdum etiam numero millenario absoluram olim fuisse.

Caesar L. 1. de Bello Civ. cap. 73. cohortes alari??? alias, alias legionarias nominat: per alarias scilicet eas designans, quae in sociorum alis militabant; legionarias, quae in legionibus Romanorum sub signis erant. Quo respoctu cohortes et legiones a Floro opponuntur Lib. 3. c. 21. Nam per cohortes auxiliarem militem intelligit, qui diversus a legionario sive romano erat. Nec alio pertinent illae 30. cohortes, quarum Tacitus Hist. Lib. 2. c. 89. meminit, quum introitum Vitellii in urbem describit. Etiam Velleius L. 2. c. 5. legionarias cohortes constituendae differentiae causâ dixit. Idem quum c. 112. eiusdem libri Praefectus cohortium nominat, cohortes de alariis dixit: illorum enim Praefecti erant.

CATTA

Eine Katze, Martialis Lib. 13. Epigr. 69: omnes alii Latini scriptores pro eo habent, haec feles vel felis. Conf. Sect. 1. Catus vel Cattus.

* Feles l. Felis, Gen. is, mox Masculini, mox Feminini Generis est, prout alteruter sexus innuitur.

CAVEOR et GEMOR saepenumero reperitur

Cic. Attic. Atque hic status, qui unâ voce omnium gemitur. Eidem: Cetera, quae quidem provideri poterunt, cavebuntur.

CELEBRITAS notione potiori et propriâ significat frequentiam

et opponitur solitudini. Corn. Praefat. in celebritate versari. Cic. 3. Attic. Ep. 7: Odi celebritatem, fugio homines: lucem adspicere vix possum.

CELEBRO Latinis subinde idem est

quod frequenter in ore habeo, divulgo. v. g. Cic. Hoc ita esse, constanti samâ et omnium ore celebratum est. Id. Hoc vocibus maledictisque populi celebratum est. Id. Nuntii litteraeque celebrarunt, hoc factum esse. Schor. Phras.

CENSOR

qui Censuram, id est, qui magistratum talem gerit: CENSORIUS, qui censor fuit v. g. Censorius Cato. Similiter ut Consul et Consularis. Valla Lib. 1. c. 6. et Lib. 4. c. 84.

CERAE et IMAGINES

Latinis subinde sunt picturae maiorum, priscam nobilitatis prosapiam coarguentes. Vid. Iuvenalis Sat. 8.

* Hinc Seneca L. 1. Ep. 44. dicit atrium plenum fumosis imaginibus: quibus Plinius


page 851, image: s0474

L. 5. Ep. 10. opnonit imagines subitas, Den neven Adel. Et quia vocabulum imaginis in hoc negono ita usitatum est eleganter per equites, quorum sedecim imagines maiorum prostant descripseris eos, qui Germanice Die schriftmassigen Edelleute dicuntur; quos Sallustius B. Iug. c. 85. vocat equites veteris prosapiae ac multarum imaginum.

CEREVISIA

per Syncopen cervisia, vocabulum Ciceronis aevo ignotum, occurrit apud Plinium Lib. 22. c. 25. extr. qui pro eo tamen alibi Zythus vel Zythum habet. Voss. de Vit. 20.

* Eidem Plinio L. 22. cap. extr. et Floro L. 2. c. 18. n. 12. dicitur etiam celia i. e. ut idem Florus explicat, Numantinorum indigena ex frumento potio. Aliis dicitur Potus Cerealis. Tacitus de Germania c. 23: Potui (sc. Germanorum inservit) bumor ex ordeo aut frumento, in quamdam similitudinem vini corruptus.

Cerevisiae mentionem etiam fecerunt P. Dioscorides circa annum mundi 3907. L. 2. c. 29. et Galenus L. 6. Simp. sub nomine zu/qou. Sed adhuc sub iudice lis est, si non de materia, certe de parandi modo, num eaedem fuerint cum cerevisiis nostris.

CERTE notat

1. Sine dubio. Cic. Si me tanti facis, quanti certe facis.

2. In concessione elegantem positum habet, significat Germanice, Ia wohl, ia freylich, addito tw=| nisi, Wenn nur. Cic. Naturales divitias dixit parabiles esse, quod parvo esset natura contenta; certe nisi voluptatem tanti aestimaretis.

3. Ponitur pro saltem, Zum wenigsten. Cic. Homines mortem optare incipiant, vel certe timere desinant. Item: Quam sapienter, non disputo; constanter et fortiter quidem certe.

CESSAT otiosus et desidiosus

REQUIESCIT defessus. Hoc in bonam; illud in malam partem plerumque accipitur.

* Cic. de Senect. c. 5: Gorgias septem et centum complevit annos, nec umquam in suo studio et opere cessavit. Terent. Adelph. A. 4 Sc. 2. v. 49: Aeschines odiose cessat, Er machts verdrieslich lang. Seneca Epist. 12: In nulla re cessat cura mea, Ich lasse es an nichts fehlen. Cic. 1. de Divinat. c. 46. requiescere in sella. Idem 6. Verrin. c. 61. requiescere et curam animi remittere. Item 1 Tuscul. c. 44. requiescere a malis. Danatus in Ter. Eun. A. 3. Sc. 1. v. 15.

CETERUM Adverbiale est

cui Curtius se ita dedidit, ut ad nauseam


page 852

frequentet. Usurpatur ab Historicia passim pro Sed. Interdum etiam ab Oratoribs. Usitate notat De cetero, De reliquo; ceteroquin, Was aber das ubrige belanget.

Cetera pro Ceterum, non Poetarum solum, sed etiam Historicorum est. v. g. Vir Mathematum ignarus, cetera doctus. Oratores pro Cetera dicunt Ceterum, Ceteroquin.

CEV

i. e. sicut, uti, quemadmodum, v. g. tu me, ceu facis, ama, magis Poetarum est, quam Oratorum, iudice Roberto Stephano. Usus tamen Plinius eo est non semel. Cell. C. P. 332. Reliqui scriptores prosaici vix eo, ac nisi parcissime utuntur.

Ponitur interdum pro Quasi, Tamquam. Plinius L. 11. c. 39: Ceu vero non crocodilis et duritia tergoris tribuatur et sollertia. Schwarz. ed. Tursell.

CHARTA est materia linea expolita ad usum scribendi

PAOYRUS Gen. Fem. planta Aegyptiaca s. arundo ad ripam Nili crescere solita, unde charta praeparabatur olim, ut hodie ex panniculis lineis (von Leinen) cannabinisque (von Hanf) concretis et maceratis: MEMBRANA vero est tenuior animalium pellis, quae derasis pilis chartae usum praestat.

Hodie tamen chartam vulgo vocamus papyrum. Popma ed. Hek. 106.

† Quantumlibet igitur papyrus antiquior sit chartae usu; haec tamen ou) xqe\s2 h)\ prw/hn inventa demum est, sed iam tum Eustathii, scholiastae Homeri aetate, nota fuit, ut ex quodam eius loco viri docti declarant.

Virtutes chartae sunt: Tenuitas, densitas candor, laevor: sed duo reliqua, praeter candorem et densitatem, si iusta et cum modo fuerint. Nima quippe tennitas, nec sufficit tolerandis calamis, et litteras praeterea transmittit. (die Feder schneidet leichtlich ein, und das Papier schlagt durch) Iam in laevore nimio caducae fiunt Iitterae, Die Buchstaben werden nicht vollig ausgedruckt): minus quippe sorbet charta ex nimia politura, quamquam magis splendeat. Huic contrarium vitium scabritia est: aliud lentigo est, quae maculas exhibet: aliud humor, ex quo bibula Plinio L. 8. Ep. 15. appellata, Germ. Leschpapier.

Peculiarem librum s. commentarium de hoc argumento in Plinii Lib. 13. cap. 11. 12. et 13. Melchior Guillandinus scripsit: cui rursus alium opposuit Iosephus Scaliger. Conferri etiam heic potest Augustinus Calmet in Disquisitionibus Biblicis, in linguam nostram translatis et notis illustratis a. S. Ven.


page 853, image: s0475

Abbate Moshemio, ed. Bremae 1738. Tom. 1. p. 170. seqq. et qui a Moshemio in h. l. ibi citantur, Scipio Masseius in Hist. Diplom. et Bernard de Montfaucon dans ses Meniures de l'Academie des Inscriptions et belles lettres p. 302.

* Lucanus L. 3. v. 222. et Cassiodorus L. 11. c. 38. dicunt, consicere chartam, it. texere et contexere chartam, Papier verfertigen, Papier machen. Martialis Lib. 8. Epigr. 62. dicit, in charta aversa scribere, Auf die andere Seite des Papiers schreiben. Cons. Part. Synt. Charta bibula.

CHIROGRAPHUM

Eine Handschrift, eine schriftliche Versicherung, Gen. Neutr. suspectum Vossio de Vit. 53, ubi non nisi chirographus, Gen. Mascul. ab eo agnoscitur. Sed quamvis Genere Masculino multo usitatius sit; occurrit tamen interdum etiam Gen. Neutro v. g. apud Suetonium Tit. c. 3: Solitus est imitari chirographa, quaecumque vidisset, Er hat eines ieden Hand nachschreiben konnen; item apud Ulpianum lege 18. p. inane facere chirographum, Eine Obligation cassiren oder zerreissen.

CHIROGRAPHUS a SYNGRAPHA differt

Chirographus est privata scriptura, manu unius cuiusdam subscripta, Eine einseitige Obligation, Wechsel, Quitung, oder dergleichen, Syngrapha est, quam simul plures subscripserunt, Ein Contract, ein Vergleich. In illo tantum, quae gesta sunt, continentur; in hoc etiam pactiones veniunt.

* Usitatissime dicitur Syngrapha Gen. Fem. v. g. Cic. pro Domo cap. 50. facere syngraphas cum aliquibus, Mit ein und andern sich in einen Contract einlassen. Id. de Arusp. R. c. 13. credere alicui per syngrapham, Behnef contracts einem was anvertraven. Interdum tamen etiam usurpatur Genere Masculino, syngraphus v. g. Plaut. Asinar. A. 4. Sc. 1: Ostende, quem conscripsi, syngraphum.

CHIROTHECA

Der Handschuh, Latinitatis graecissantis est: quumque priscis usum earum ignotum fuisse, doceat Casaubonus in Athen. 12. c. 2; nullo alio vocabulo Latino id vestimenti genus satis commode exprimi potest. Allo vocabulo Graeco dicitur etiam dactylotheca. Vid. Folietam de Usu et Praest. L. L. p. 177.

Alii pro eo usurpant mannum tegmen, et ap. Plinium L. 3. Ep. 5. est manica; quod vocabulum tamen Plinianum videtur significare proprie Germ. Ein weiter Ermel, oder eine Muffe.


page 854

CHIRURGIA vocabulum Graecum

et rarum, occurrens tamen apud ipsum Ciceronem ad Attic. L. 4. Ep. 3: Celsus Praef. Lib. 1. pro eo Graecum xeirourgikh\ habet, quam Praefatione Lib. 7. eleganter describit, ut medicinae partem, quae mann curet: quae non quidem medicamenta atque victûs rationem omittat; sed manu tamen plurimum praestet: cuius etiam effectus inter omnes Medicinae partes sit evidentissimus.

* Concretum autem chirurgus usurpare Celsus non veretur, in Prooemio Lib. 7. requisita eius ita sistens: Esse chirurgus debet adolescens, aut certe adolescentiae propior, manu strennâ, stabili, nec umquam intremiscente.

CIBUS dicitur de quocumque alimonio

delicato et vili: VICTUS modo de tenui et arido. Et cibus est, qui ore manducatur: victûs nomine etiam potus continetur.

* ICti hoc amplius. Victûs appellatione intelligunt omnia, quae esui, potui, cultuique corporis, quaeque ad vivendum homini necessaria sunt, ut vestimenta, stramenta, et cetera, quibus tegendi curandive corporis nostri causâ utlmur, ut auctor est Ulpianus. Sed alii auctores victum et vestitum separant; quemadmodum hoc vel ipse Cicero facere solet. Cicero dicit victus cultusque corporis. Plinius Min. victus et amictus. Popma 108. Goclen. Obs. 324. Donat. ad Ter. Andr. a. 1. Sc. 1.

ESCA latius patet

quam cibus: praeterquam enim quod cibum quemcumque notet apud Ciceronem, Celsum Lib. 1. c. 2. p. 22. et alios probae notae scriptores, speciatim etiam et quidem ustiatissime significat illecebras et invitamentum illud, quo capiuntur aves et pisces, Germ. die Lockspeise.

CICERONIANA merito in stilo praevalere debent

nisi ubi argumento deficiunt, aut quando alii scriptores e)mfatikw/tera, et quae esse magis videntur idonea, liberali manu suppeditant.

Cellarius in Prolegomenis Curarum Posteriorum, hanc in rem ita pronuntiat: Non, ut barbara, reicienda sunt, quae apud Ciceronem, Terentium, aut similes non inveniuntur. Paucorum monumenta, qui aureo Latinitatis sacculo clari fuerunt, ad nostra tempora transmissa sunt, ut ex illis de universa lingua iudicare non liceat. Quod igitur in militia fieri solet, ut in supplementum illorum, quos Martis vis, aut casus, aut fatum eripuit, novi milites arcessantur, ne exhausta acies robur suum


page 855, image: s0476

amittat; id in Latinitate lustranda non solum perutile est, sed maxime etiam necessarium. Quae enim in Ciceronis et aequalium libris non exstant; apud Plinium aliquem, aut Senecam, aut Columellam, et ceteros investiganda sunt, ut, quantum fieri potest, linguam integram habeamus, quae universi propemodum eruditorum orbis hoc tempore vernacula est. Sed si ulla in re, in hac praesertim limitibus opus est, neque iis nimium angustis, ne mutilus sermo relinquatur; neque latissime prorogatis, ut castitas sua sermoni Latino conservetur. Iniurii sunt in bonas litteras, qui Latinitatis terminos ex Indice metiuntur, quem Marius Nizolius Thesauro suo vere aureo subiecit, ut proscribant et exterminent, quidquid ibi notatum castigatumque inveniunt. Non illud propositum Nizolio fuit, nec. qui Nizolii operam supplevit, ediditque, Iacobo Cellario proavo noffro, ut ad barbaros deportanda censerent, quae Ciceronis non essent: sed curae fuit meritissimis viris Latini stili tum castitas, tum suavis et sibi constans elegantia. Utramque quidem licet etiam ex rivis haurire, qui ex aureo illo saeculo in proximum tempus permanarunt: tamen, quod nemo negabit, et puriores sunt Ciceronis fontes, et multo iucundiores. Nec vero illi magnopere laudandi sunt, qui nimis extendunt Latinitatem, et eodem censu aestimant omnia, sive Ciceronis sint et aequalium, sive Ammiani, Siconii, Cassiodori, et similium. Non semper ingeniorum messis est, aut aequalis proventus studiorum, sed ut agri, qui copiosissimos fructus gignunt, alio tempore minus ferunt, aut omnino cessant fructuosi esse: ita doctrinae et artium ubertas saeculis et temporibus distinguenda est: Quidquid praeclari et magni fuit in Latinitate, effloruit Ciceronis et Augusti Caesaris temporibus: nec tamen sterile fuit aevum proximum, aut iners et effetum torpuit, ut nulla ingenia proferret, quae M. Tullium, et eius similes aemularentur: sed ultra Nervae Traiani aetatem Italia habuit, et quaedam provinciae, qui cum veteribus ingenio, doctrinâ, et industriâ comparari potuerint. Post haec tempora aliud fatum Latinitatis fuit, evulgato imperii arcano, posse Principem ex provincialibus legi. Tum enim Hispanos, Gallos, Afros, Thraces, Arahes, Pannonios, quisque Princeps suos populares, Romam et in aulam adduxit, et honoribus ornavit amplissimis. Horum conversatione factum est, ut Latinus sermo nativâ suâ indole decederet, et studia humanitatis, quod peregrini praeriperent praemia, negligentius excolerentur. Verum nec illis temporibus defuerunt plane, qui bonas litteras iuvarent, et barbatiei, iam adrepenti, bonis artibus, curâ, labore, et lucubrationibus resisterent, et Latinitatis indolem, licet non integram, tamen non


page 856

foede contaminatam, ad posteros propagarent Tandem quum Gothi, aliique barbari in Romanum imperium se effuderunt, non iam sensim et pedetentim, sed citato gradu a sermonis virtute descitum fuit. ut parum abesset, quin omnis Latinitas exspirarot. Aegre enim a paucis servata fuit, nec tamen pura, sed deflorata, et multis vitiis sordibusque commaculata, post multa demum saecula, quod avorum memoriâ factum est, nitori suo restituenda.

CINCTUTUS

Begurtet, beroit und fertig, Horatius et Ovidius: in prosa malim pro eo, cinctus, succinctus, item, armatus, ad militiam accinctus.

Cinctutus enim non tantum in genere notar cinctum; sed speciatim etiam armis succinctum militem. Cingulum quippe erat militum, qui, sunul aecincti, milites efficiebantur, uti late ex antiquitate et iure deducit Guido Pancivollus Thes. Var. Lect. L. 1. c. 16. Duarenus ad tit. de Testam. Milit. D. c. 2. et Barnabas Brissonius Select. ex 1. C. Antiq. L. 2. c. 7. Hinc sumere cingulum pro dare militiae nomen; et ponere cingulum pro valedicere eidem veteres dicebant. Huc respiciens eleganter Prudentius Hymno 1. peristef. v. 32:

Milites, quos ad perenne cingulum Christus vocat.

Quod si cui ordo et dignitas militaris eriperetur, ei cingulum adimebatur.

Solis etiam hinc militibus armorum gerendorum olim concessa facultas erat. V. Ioach. Stephani ad Nov. 85. n. 6. Hoc eingulum adeo necessarium militi, ut et Imperatores inaugurandi eo cingerentur; ut ostendit Dempsterus, Scotus ille doctissimus, biblioqh/kou e)/mfuxos2, ad Rosini Antiquitate. L. 10. p. 958.

CIRCA notat

1. Motum ad locum.

* Liv. L. 1. c. 9: Ex consilio Patrum Romulus legatos circa vicinas gentes misit.

2. Tempus. v. g. Fiet id circa proxima Paschalia.

* Haec notio aevo aureo ignoratur: argenteo autem increbuit.

3. Quod attinet ad.

* Tac. Publica circa bonas artes socordia.

4. Circiter.

* Liv. Lib. 27. c. 42: Circa quingentos Romanorum sociorumque victores ceciderunt.

Hic modus admodum est infrequens.

CIRCITER accommodatur

1. Tempori, numero ac mensurae.

* Caes. Dies circiter quindecim iter fecerunt.


page 857, image: s0477

2. Certo cuidam tempori definiendo.

* Cic. Nos. circiter calendas aut in Formiano erimus, aut in Pompeiano.

Usitatius argenteâ aetate heic usurpant Circa.

CIRCUMSTANTIA Substantive pro qualitate rei

Gellius et Quintilianus; qui tamen Lib. 5. cap. 10. ipse haud magnopere vocabulum videtur probare: Hoc, inquiens, genus argumentorum sane ducamus ex circumstantia: quia peri/stas1in dicere aliter non possumus: vel ex iis, quae cuiusque causae propria sunt.

Cicero rerum attributa, attributiomes, res attributas, res circumstantes; Gellius etiam rerum appendices vocat. Borrich. Cogit. 308.

* Pro circumstantias rerum considerare, elegantius dixeris iudicare, quo modo ac ratione res fiat. Et pro barbaro cum omnibus circumstantiis aliquid scribert Latine dixeris, accurate, accuratissime aliquid scribere, it. diligenter cuncta perscribere. Niess. de Ortu et Occasu L. L. 159.

Circumstantia etiam praeterea sumitur Physice pro actu circumstandi apud Tertullianum de Orat. c. 3. inquientem ita: Cui angelorum circumstantia non cessat dicere: Sanctus! Sanctus! Sanctus!

CITIUS notat

1. Potius. Cic. Eam citius veteratoriam, quam oratoriam dixeris.

2. Prius. Cic. Vox me citius defecerit, quam nomina.

CITRA

pro sine v. g. quod citra iactantiam dixerim, Ohne Ruhm zu melden, Scioppius Infam. Fam. 136. ait argenteâ demum Latini sermonis aetate ufurpatum esse. Sed habent non solum argenteae aetatis scriptores, Columella, Celsus; sed etiam Ovidius in aetate aureâ. Borrich. Defens. Stradae adversus Sciopp. 302.

* In toto etiam Corpore Iuris vix aliter haec vocula Citra, quam pro sine usurpatur: nisi forte excipias Leg. f. p. de Calumniat. ubi significat Praeter. Atque hanc sententiam probat Bacchovius in 1. Parte Pandect. Comment c. 2. de Transact. n. 16.

Ceteroquin primâ et propriâ notione contrarium habet Ultra, et respicit locum citeriorem, et notat Germ. Disseits. Cic. Phil. 6. c. 3: Citra flumen.

CIVITAS est populi multitudo iure et legibus sociata

URBS est ipsa moenia et aedificia.


page 858

* Sed haec per Meronymiam frequentissime confundunt optimi auctores, quorum testimonia nihil attinet heic adscribere. Popma ed. Hekel. 110.

CLADES proprie arborum

CALAMITAS segetis et agrorum est. Hinc transferuntur ad similia, ita tamen, ut vestigia primae notionis appareant. Clades etiam a calamitate differt, ut efficiens ab effecto.

CLAMOSE Adverbium id est

cum clamore v. g. dicere omnia clamose, immerito damnatur. Legitur enim apud Quintilianum Lib. 11. c. 3. p. m. 825: quam lectionem illa etiam habet Quintiliani editio, quae cum Gronovii notis prodiit. Voss. de Vit. 800. Borrich. Cogit. 61. Cell. C. P. 11.

* Adiectivum clamosus v. g. altercator clamosus, actio clamosa, apud Quintil.; clamosi fori iurgia, apud Senecam Tragicum; tibia clamosa, Eine Zinke; sine controversia probum est.

CLARITAS et CLARITUDO

v. g. haec quamquam ex multis pro tua claritate audiam, it. artes animi, quibus summa claritudo paratur, Sallustius, Tacitus, Quintilianus, Suetonius, alii: Cicero heic nobilitatis vel summae dignitatis, splendoris, amplitudinis, nominis celebritatis, it. altitudinis fortunae atque gloriae nomine fere utitur; quamvis etiam claritas apud cum aliquoties occurrat.

† Differentia, quam Fronto heic statuit, quâ Claritas tum luminis, tum perspicuitatis; Claritudo generis ac nobilitatis sit; mere arbitraria est.

CLASSES in Plur

pro multitudine navium, Livius Lib. 4. cap. 34: id, quod Tanaquillus Faber Lib. 1. Ep. 47. ubi egregie, ut omnia solet, hunc Livii locum illustrat, improbat, ostenditque, classes Num. Plurali Latinis in re militari idem esse, quod copiae equestres. Conf. Morhofii Dissert. de Patavinitate Liviana pag. 570.

* Extra militiam apud Romanos, et partes populi dicebantur classes, in quas videlicet descripta erat civitas: quas a calando s. kalei=n appellatas esse, Dionysius Halicarnassensis auctor est, Antiquitatum Romanarum L. 4. c. 22. In quinque autem classes populum Romanum Servius Tullius distribuit. Vid. Livius L. 1. c. 43. Prima classis dicebantur praecipui, Die Reichsten und Vornehmsten. Quinta classis homines pauperes dicebantur, et qui nullius essent auctoritatis, Geringe, ungeachtete und


page 859, image: s0478

unangesehene Lente; quos Florus in Epitome sua ultimae sortis homines dixit. Conf. Gell. L. 7. c. 13. Etiam in scholis classes sunt ordines, in quos ratione profectuum segregandi discipuli. Vid. Quintil. L. 1. c. 2.

CLAUSTRUM

Latinis non tantum repagulum est, Ein Riegel, ein Schloss v. g. laxare claustra, Etwas eroffnen; it. revellere claustra, Die Schlosser abbrechen; sed etiam angusti regionum accessus, aut quod vulgo ac barbare dicitur Imperii cuiusdam clavis v. g. Vienna, clausirum Germaniae. Schor. Phras. Sic claustra Caspiarum, subaudi portarum, Tacitus dixit Hist. Lib. 1. c. 6; Etruriae claustra, apud Livium Lib. 9. c. 32; claustris imperii contineri, apud Ciceronem pro Flacco cap. 133 Tripartito agmine per Alpes, id est, claustra Italiae ferebantur, apud Florum 3. 3. 6.

* Pro repagulo apud Curtium L. 7. c. 6. eleganter usurpatur, quando ibi dicitur claustrum perdomitorum, Eine Brille, eine Citadel.

Conf. infra Part. Synt. Clavis Imperii.

CLEMENS

est circa recte agentes: PLACIDUS est circa delinquentes. Clemens est animo; placidus vultu. It. clementis est, nullos laedere; placidi, arridere omnibus. Ael. Donatus. Popma.

* Rarissime haec differentia insuper habetur.

CLIBANUS

est furnus mobilis, parvus, ferreus vel testaceus, in quo panis olim, nunc placentae, farcimina, et alia dulciaria decoquuntur: FURNUS vero (qui alio nomine etiam testus vel testum dicitur v. g. apud Plin. Lib. 32. c. 7, unde panis testuaceus, ordentlich gemein Brodt, das im Ofen gebacken wird, qui in testo caldo coquebatur, ut loquitur Varro Lib. 4. L. L. 27. ed. 1581.) magnus est et immobilis, et calce aut intritâ coagmentatur; Popma ed. Hek. III. FORNAX fere hypocaustorum et metallorum liquefaciendorum est.

CLVEO

ere, CLVO, ere, item CLVOR, clui, i. e. sum, dicor, nominor, vocor, clarus sum, celebris sum, v. g. ita sis, ut nomen cluet, Fuhr den Namen mit der That; vir magnus cluit, Er passirt fur einen grossen Mann, in antiquatis scribantur. Inveniuntur enim apud antiquissimos, Lucilium, Ennium, Pacuvium, et in Varronis quâdam Satirâ, ut testatur Nonius, item apud Accium, Lucretium, et Plautum. Posteriores reduxerunt


page 860

v. g. Prudentius, qui etiam habet praecluens v. g. tua praecluens potestas, Deine hochberubmte Macht. Goclen. Lib. 1. Observ. p. 15. Voss. de Vit. 691. Cell. Antib. 271. C. P. 333.

COAEQUALIS

idem notans, quod similis, aequalis, v. g. in gregem coaequalium compelli, falso suspectum Vossio et Croco. Licet enim apud Ciceronem non inveniatur; utitur tamen eo Columella, Petronius, et Iustinus non semel.

* Ceteroquin coaequus v. g. pars coaequa, etiam habet Plinius Maior: et coaequare v. g. coaequare montes, coaequare sulcos, Cicero, Livius, Sallustius Bello Cat. c. 20. et Columella L. 1. c. 3. Voss. de Vit. 77. Goclen. L. 1. Obs. 23. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 26. seq. Borrich. Cogit. 62. Erasmus in Vallam 233. Cell. C. P. III. Petrus Burmannus ad Petronium p. 649.

COCTILIS

idem, quod coctus v. g. lateres coctiles, coctiles muri. Cibus tamen coctus dicitur; non coclilis. Ita argutatur Valla Lib. 1. c. 8; sed, ut videtur, non satis plane, aut sufficienter. Tametsi enim recte dicitur coquere laterem, coquere panem; coctilis tamen proinde non tam late patet, ut coctus; sed restringitur potius ad id, quod in furno coctum, tostum, ustum, vel quocumque modo igne induratum est, et opponitur subinde fossili, nativo, cet. v. g. sal coctile, fossili, nativo, marino; lapides coctiles, fossilibus et nativis. Nunc quia caro aut cibus non in furno torretur, aut igni duratur; non potest etiam coctilis, sed cocta dici.

COELI

Pluraliter apud Lucretium legitur; quod tamen temere imitandum non est, in soluta praesertim oratione. Voss. de Vitiis Serm. Lib. 1. c. 21. p. 88. et Lib. 1. de Analog. c. 41. p. 184. Ipse enim Caesar in libris, quos ad Ciceronem de Analogia conscripsit, negavit, caelum multitudinis numero appellari, ut Gellius testis est Lib. 18. c. 8. Cellar. Antib. 271. C. P. 333.

† Est autem Plurale caeli a Singulari caelus, quo modo antiqui sunt locuti, sive Deum intelligerent, sive locum.

Quidam Ciceronem Numero Plurali usum contendunt in Hortensio, et dixisse: Epicurei plures volunt esse caelos, idque probant ex verbis Servii Comment. in L. 1. Aeneidos quae etiam Muretus L. 15. Variarum Lectionum adducit: et hinc Carolus Sigonius ista verba inter Tullii fragmenta inseruit, quod et alii editores postea fecere. Verum a)poto/mws2 hoc negat Vossius, quem vide


page 861, image: s0479

locis citatis, probatque, Servii locum corruptum esse.

Ceterum quum multi orientis populi multitudinis numero caelum pronuntient; Graeci scriptores N. T. veteresque interpretes id aemulati sunt: quos secutus est Vulgatus, aliique Ecclesiae Doctores magno numero, in quibus est Tertullianus, Prudentius, Sedulius: unde formulas istas, regnum caelorum, in caelis, et id genus alias, ex Hebraismo potius et stilo Biblico, quam purâ Latinitate ortas esse, liquido sane constat.

Interim Philosophis liceat quaerere, unum sit caelum, an innumerabilia? secundum Ciceronem L. 9. ad Fam. Epist. 26. vel ord. Sib. 23.

Goclenius Controv. et Scholar. Grammat. Part. ult. p. 66: Quot sunt, inquit, caeli stellati? quaeris. Respondeo Latine: unum (supple caelum). Rursus, an sit unum caelum? quaeris. Respondet alius Latine: innumerabiles (supple caeli). Quid igitur est, quod Cicero L. 9. ad Fam. Ep. 26. i. e. ultimd ad Papyrium Paetum scribit: Ille vero putabat, te quaesiturum, num unum esset caelum, an innumerabilia? Quid hoc soloeci est? An vero caelum in Plurali Numero est Generis Neutrius? Respondetur: Dixit Cicero innumerabilia non innumerabiles, quia eius aetate caelum Pluralem numerum non habebat. Nunc quum caeli recepti sint, nos innumerabiles in quaestione ista diceremus. Sed inquis: An Cicero tam a)filo/s1ofos2, ut caelos Saturni, Martis, Iovis, cet. non agnosceret? Respondeo: Hos in caelo globos vocavit, non caelos; qui ab Astronomis consueverunt vocari sphaerae et orbes, ut orbis lunae. Conf. eiusdem Goclenii Lib. 1. Observ. p. 26.

COERCERE

Latinis interdum idem, quod complecti amhitu suo v. g. Cic. Mundus omnia complexu suo cuercet et continet. Schor. Phras. Goclen. Obs. 127.

* Usitate notat vi manuque aut studio cohibere seu cogere v. g. Cic. fluvium extra ripas effluentem coercere; it. coercere iram, coercere libidinem, coercere iuventutem; coercere aliquem damno, exsilio, vinculis, morte.

COGERE

Latinis non tantum usitate notat compellere, s1una/gein, et adigere, s1unagka/zein; sed etiam

1. Amice convocare, congregare, item in unum colligere v. g. Senatum cogere, Rathstag ansagen lassen; Ius civile dissipatum et diffusum in certa genera cogere.

2. Probare aliquid syllogismo. v. g. Cic. Ex quibus id, quod volumus, cogitur et efficitur. Id. Aliud, quam cogebatur, illa. tum est. Id. Hoc cogere volebant, falsas esse litteras. Schor. Phras.


page 862

COGITO

Latinis non tantum vocabulum intellectûs, sed et voluntatis est; quomodo et nostrum Gedenken duplicem vim illam habet. Ita recte dicimus: cogitat Romam, Er gedenkt nach Rom; Brundisium pergere cogito, Ich gedenke meine Reise fortzusetzen nach Brundisi, einer Stadt im Neapolitanischen, im Lande Otranto. Quid efficere cogitas? Was gedenckest du? oder was willst du ausrichten?

COGNITIOR

i. e. notior, testatior v. g. quanta sit berbarum, Titani, potentia, nulli, quam mihi cognitius, immerito damnat Voss. de Vit. 404: habet enim Ovidius non semel.

* Etiam Superlativus cognitissimus v. g. haec mihi sunt cognitissima, apud Catullum exstat.

De Positivo cognitus nullum est dubium, quin optimi usus sit. Borrich. Cogit. 63.

COLORARE

plus est, quam INFICERE, differuntque plane, ni fallor, ut si dicimus Gormanice Die halbe Farbe, und die ganze Farbe geben. Seneca Ep. 71: Animum non coloravit, sed infecit, Er hat sein Gemuth nicht vollig, sondern nur in etwas davon einnehmen lassen.

COMES

iter facit: SOCIUS cum altero societatem coivit, et aliquid cum alio communiter possidet, aut pari operâ et consilio curat: ADSECLA sequitur potentiorem: SODALIS adolescentiae nomen est: CLIENS implorat opem et fidem potentiorum. Ita comes tutus; socius aequalis; adsecla officiosus: sodalis amicus; cliens submissus est. Fronto.

* Socii plerumque sunt in rebus seriis et fortunae subiectis v. g. socii populi Romani; it. socius studiorum: Sodales in rebus levioribus, in conviviis ac lusibus, cet. Valla L. 4. c. 38.

COMETES et PLANETES

Gen. ae, terminationes multo usitatiores sunt, quam Cometa, Planeta.

COMITIA

erant coetus universi populi, a magistratu legitime convocati, ut aliquid suffragio suo vel iuberet, vel vetaret. CONVENTUS erat quum in urbe a magistratibus iudicii causâ per praeconem populus convocabatur, vel in provinciis a Praeside in aliquam civitatem edicto homines provinciales evocabantur, certa eius rei die ante praedictâ. CONCILIUM vero erat, quum


page 863, image: s0480

populi pars in certum aliquem locum contrahebatur, atque ex ea sorte eligebantur viri ad iudicandum, Romae quinque Senatores, et totidem Equites Romani, in provincia viginti Recuperatores, qui cives quoque Romani erant, cum quibus Praetor vel Consul dicebatur concilium exercere praebereque. Et Comitia quidem calabantur: Conventus et concilium edicebantur aut indicebantur. Popma. Sicubi confunduntur haec in scriptore aliquo, perperam istud fit.

COMMATA et COLA

ko/mmata et kw=la, Latine incisa et membra dicuntur; quod Cicero inculcat in Bruto §. 211. it. 223.

Actus distinguendi orationem per haec signa in papyro seu charta vocatur Latinis interductus v. Cic. Lib. cit. §. 228.

Punctum, quo periodus in fine notatur, eâ notione apud veteres non occurrit. Eiusmodi Puncta, vocantur a Cicerone Lib. 3. Orat. c. 46. Clausulae et interpuncta verborum.

COMMITTERE

est mandati, est auctoritatis, est iubentis: CREDERE est fidei, favoris atque amicitiae mutuae. Sturmii L. L. resolvendae rat. p. 89.

COMMODAMUS

amico ad tempus equum, servum, vestem, hanc ipsam rem, quam dedimus, eamdem numero et specie recepturi: MUTVUM DAMUS triticum, vinum pecuniam, et his similia, recepturi non eamdem speciem, quam dedimus, sed idem genus id est, tantumdem eiusdem ponderis, quantitatis, qualitatis, numeri. Agroecius.

* Commodare tamen subinde sumitur etiam pro mutuum dare; licet hâc notione suspectum sit Laur. Vallae, et Vossio de Vitiis Serm. L. 1. c. 34. p. 157. Ita enim hoc verbum usurparunt scriptores optimi, Plautus Cicero, Ovidius, Livius, Sallustius, Quintilianus, Ascon. Pedianus, Hyginus, P. Syrus. Vell. Paterculus, Petronius Arbiter, Seneca, Iustinus, Val. Maximus, cet. Borrich. in Voss. 64. seqq. it. Analect. 25. Cell. C. P. 82. Popma 123. Goclen. Observ. 334. Godescalci Obs. p. 118.

Commodare alicui aliquid et in aliqua re, pro praesto esse alicui, Einem in einer Sache behulflich seyn, sine controversia probum est.

COMMODO

per Vocalem quartam, adverbialiter sinntum, Plautus et Seneca habet: Terentius, Cicero Nepos, et alii pro eo habent, commode per


page 864

Vocalem secundam v. g. saltare commode; verba facere.

COMMORTALIS

Adiective, i.e. qui similiter mori debet v. g. infirmitas commortalis naturae, falso suspectum: Scioppius enim in Stradam 176. ex Columella producit.

COMMUNE

esse dicitur, cuius usus omnibus est expositus, et proprietas occupanti cedit, ut aer, aqua profluens, mare, litora maris, et lapilli, et gemmae, ceteraque, quae in litore inveniuntur. PUBLICUM est, quod in communi populi, aut civitatis alicuius usu et dominio est, nec occupanti conceditur, ut forum, theatrum, via, itinera publica. Sic commune ius dicitur ius gentium, quo omnes gentes utuntur; publicum vero, quod populus quisque sibi constituit.

* Sed interdum commune sumitur pro publico, ut quum dicimus commune ius, quo omnes eiusdem civitatis cives utuntur, respectu singularis et proprii iuris, quod non in universos cives sed in singulos constitutum est, et appellatur privilegium, ut commune bonum, commune malum, communis res, communis salus pro publica salus passim apud Classicos.

COMOEDUS

dicitur, qui agit: COMICUS vero, qui scribit comoedias: COMOEDIAE MOTORIAE dicebantur, quae turbulentae erant: STATARIAE quietiores Guil. Budaeus de Asse p. 156.

COMPARATIVE

Adverbium, Vergleichungsweise v. g. comparative haec dicuntur, falso suspectum Voss. de Vit. 800. habet enim Gellius Lib. 5. cap. 21; et ita heic legit etiam ultima Thysii et Oyselii editio. Cum Cicerone tamen melius dixeris, comparate v. g. Quum quaeritur, quale quid sit, aut simpliciter quaeritur, aut comparate. Schor. Phras. Borrich. in Voss. 69.

COMPARERE

pro sistere se, aut venire aliquo, falso suspectum Schoro, cui idem tantummodo valet, quod apparere. Suspectam enim notionem satis vindicat Cicero pro Cluent. c. 64: Omnis suspicio in eos servos, qui non comparebant, movebatur, Die sich nicht einstelleten; item Livius Lib. 8. c. 37: Primâ luce nec auctor, nec causa terroris comparuit.

* Pergunt quidem non nulli argutari, haec loca notione apparendi explicari posse. Quibus sane respondeo, me quidem ignorare, quid sibi velint. Quid enim


page 865, image: s0481

comparere, si vel maxime ad notionem apparendi respiciatur, aliud, Metonymice saltem, heic esse potest, quam sistere se?

COMPENDIUM

Plauto, Caesari, Suetonio et Plinio: Ciceroni fere pro commodo, lucro, emolumento ponitur v.g. suo privato compendio servire, Auf seinen Privatnutzen sehen; magno ligni compendio percoquunt, Sie ersparen beym Brennen viel Holz. Plin.

Sed Floro, Quintiliano, aliis notat plerumque non nisi epitomen v. g. brevia docendi monstrare compendia.

COMPENSATIO

Die Vergleichung, die Vergeltung, falso suspectum Sciopp. de Stil. Hist. 109. exstat enim apud ipsum Ciceronem Lib. 1. de Nat. Deor. c. 9. extr.: Quae sunt incommoda in vita, sapientes commodorum compensatione leniunt.

COMPERIO

plus notat, quam AUDIO: comperio enim certius aliquid significat, quam quod ex rumore est. Cic. Lib. 5. Ep. 5. ad C. Anton. Ex multis audivi: nam comperisse me, non audeo dicere.

COMPERIO

est ab alio cognosco: COMPERIOR ipse colligo. Illud fit investigatione; hoc opinione et coniecturâ. Popma.

* Terent. Heaut. A. 1. Sc. 1. 69: comperire aliquid ex aliquo. Caesar B. Gall. L. 4. c. 19: comperire aliquid per exporatores. Sallustius Bello Iug. cap. 45. pr. Metellum magnum et sapientem virum fuisse comperior. Ibidem cap. 108: Sed ego comperior Bocchum magis Punicâ fide. Tacitus Annali 4: Hunc ego Lepidum temporibus illis gravem, et sapientem virum fuisse comperior.

Sed differentia haec, inquit Goclenius Obs. 13. p. 31. rocte contemnitur, et comperior, quod Sallustio tribuitur, potius reicitur, quam usurpatur. Idem tamen Goclenius Obs. 4. p. 9. hac de re pronuntiaverat ita: Comperio Ciceronis, Terentii, Caesaris: Comperior Sallustii est.

At, quod contra Goclenium notandum, Popmae differentia non videtur prorsus contemnenda: saltem comperio tantummodo Casum personae cum Praepositione admittit; Comperior autem semper absolute ponitur sine hoc personae Casu.

In Praeterito autem habemus tantum comperi; non compertus sum, quod Passive tantum fumitur, tamquam Participium, et elegantes formulas parit v. g. Cic. pro Cluent. c. 45. Compertum habere de re aliqua, Der Sachen kundig seyn; it. compertus flagitii, compertus stupri l. in stupro, apud Livium, Tacitum, et Suetonium: absolute etiam Tacitus Annali 2. c. 12. n. 4. comperta nuntiare; idem Annali 1. c. 66. n. 2. Caecina, comperto, vanam esse fomidinem, Nachdem man


page 866

erfahren, auf die Nachricht; Livius L. 33. c. 5. non dum comperto i. e. re non dum compertâ.

COMPILAT

qui clam spoliat; ita compilant servi dominos, et callidus iste compilavit scrinia mea: EXPILAT populum, qui exactionibus spoliat. Valla Lib. 5. cap. 16.

COMPLURES et COMPLURA

caret Singulari, idemque est, quod multi: est etiam Positivi, non Comparativi Gradûs; id, quod iam suo tempore Sinnius, vel ut Vossius scribit, Asinius Capito existimavit, uti hoc indicat Gellius Lib. 5. cap. 21. v. g. A compluribus gravibus viris accepi. Curt. Lib. 10. cap. 6. n. 26: Per complures dies ibi stativa habuit. Valla Lib. 4. c. 90.

Plura etiam de duobus dici possunt: Complura non nisi de maiori numero. Plura, cuius Superlativus plurimus, Comparativi Gradûs est: Complura minime: ideoque non regit Casum. Commultus enim et complurimus non dicuntur. Goclen. Obs. 325. Popma.

* Ita sciscunt Grammatici: cui nihil habeo, quod opponam, nisi quod complurimus occurrat apud Iulium Caesarem B. Gall. L. 8. c. 14; si veta lectio est.

† Quod autem Complura haud sit Comparativi Gradûs, in hoc ipso quidem refragatur Vossius de Analogia L. 2. c. 24. p. 362. ubi complures omnino Comparativum esse, colligit ex Terentii Heautontimor. A. 1. Sc. 1:

- - Agrum in his regionibus
Meliorem, neque pretii maioris, nemo habet:
Servos complures: proinde quasi nemo siet,
Ita tute attente illorum officia fungere.

Quo ipso veterum sententiam, qua complures Comparativus negatur esse, quoque diluit Iul. Caes. Scaliger L. 4. de Causis L. L. cap. 101. Sed, verum ut fatear, cum Scaligero et Vossio, Comparativum hinc odorari nequeo sine formidine oppositi. Nam to\ servos complures peculiarem propositionem constituit Ellipticam, subaudiendo habes, Germ. Du hast ia Knechte genug: nec restringenda haec ad praecedentia; id quod naturalis verborum consecutio haud videtur permittere.

COMPLURIES

Oftmals, praeter suum meritum damnatur: nam praeter Plautum, eo etiam Caro apud Nonium et Gellium L. 5. c. 21. in quo posteriori loco etiam adseritur, non Comparativi, sed Positivi Gradûs, similiter ut Adiectivum complures, esse, ipse Gellius autem L. 7. c. 3. usus est. Usitatius tamen pro eo dixeris, saepe, saepe numero. Cell. C. P. 72.

COMPOSITIO

in usu medicinali pro praeparatione vel mixtura v. g.


page 867, image: s0482

compositiones unguentorum, compositiones remediorum salutarium, falso suspectum est. Hâc enim notione utuntur Columella, Celsus, Seneca, Plinius, atque adeo ipse Cicero. Vid. Rhodius in Indice Scriboniano. Olaus Borrichius Analect. p. 25. Cell. C. P. 80. Andr. Borrichius Append. p. 95. et Vind. L. L. 28.

* Usitate ceteroquin in Latio notat actum componendi v. g. compositio verborum: item conventionem, Den Vergleich, den Vertrag. v. g. Cic. Pacis, concordiae, compositionis auctor esse non destiti, Caes. De compositione agere.

CONCIO

Latine idem etiam valet, quod apud Graecos ecclesia i. e. coetum convocatum vel congregatum, Eine Gemeine, eine Versammlung. Cic. Concio ex imperitissimis constans. Caes. Advocare contionem. Quamquam etiam quamlibet temere confluentem turbam s. multitudinem notet apud Suetonium Vespas. c. 7: Extremo bortantibus amicis, palam pro contione utrumque tentavit. Schor. Phras.

* Significat ceteroquin orationem, quae ad coetum l. coram eiusmodi contione habetur, Eine Rede, eine Predigt. Cic. Legi contionem tuam: nihil illâ sapientius. Idem pro Flacco c. 7: Graecia hoc uno malo concidit, libertate immoderatâ ac licentiâ contionum. Et apud Gellium L. 13. c. 14. contionem habere, rotat verba facere ad populum.

Notat etiam locum ipsum, de quo concio habetur, Eine Canzel, einen Predigtstuhl. Cic. Adscendi in contionem: concursus est populi factus.

CONTIONATOR

de modesto minimeque turbulento verbi divini Praecone minus commode usurpari, putat Vossius de Vit. Serm. L. L. Lib. 1. c. 27. p. 118. et de Constitut. Rhetor. c. 1. eo, quod ab antiquis hoc vocabulum in deteriorem partem accipi soleat pro eo, qui auram popularem captat, et contionibus tribuniciis populum gaudet adversus proceres concitare atque accendere, qualis Graeco vocabulo dhmagwgo\s2, demagogus, dicitur. Et sane ita sumitur apud Ciceronem 4. in Catilin. c. 5: Quid intersit inter levitatem contionatorum, et animum vere popularem. Ceterum haud temere alibi vocabulum illud, vel omnino praeterea apud scriptorem Latinum reperietur. Neque vero dubium est, esse vocabulum naturâ suâ me/s1on; sicut et Rhetor et Orator: contionis enim et contionandi notionem ancipitis significationis esse, satis constat. Concio legitima inducitur a Cicerone de Optimo Genere Orator. et contionari est ad contionem seu populum verba facere; quod pluribus


page 868

consirmantem testimoniis vide Olaum Borrichium Animadv. in Voss. p. 69. seqq.

CONCLUDERE

pro sinem dicendi vel scribendi facere, Scioppio de Stilo Hist. 109. peregrina locutio est, et hodiernam Etruriam olet. Sed salva res est, quum Latium hanc notionem non respuat.

* Sed hac notione sumptum numquam reperitur ita apud veteres, simpliciter ut ponatur nullo aliquo addito nomine. Simpliciter quoties apud Ciceronem essertur, tunc nimirum notat idem, quod Colligere, Germ. Schliessen v. g. Orat. Conclusi ita. Id. L. 2. Div. O acutos homines! quam paucis verbis negotium confectum putant! Ea sumunt ad concludendum, quorum iis nihil conceditur. Posuit etiam Cicero pro includere v. g. L. 2. Fin. Ne bestide quidem, quas voluptatis causâ concludimus. Concludere sententiam legimus apud Ciceronem, non vero eâ significatione, quâ hodie, sed pro comprehendere, complecti. v.g. Orat. Natura ipsa circumscriptam quamdam comprehendit et concludit sententiam. Casus tamen si additur, potest pro finire accipi. Sic ap. Cic. in loco modo dicto L. 5. Ep. 12. Haec Nobiliss. Wincklerus Animadv. Subseciv. in Fabri Thes. Spec. 1. inserto Vol. 2. Exercit. Soc. Lat. Ien. p. 173.

Cicero Attic. L. 9. Ep. 12: Quum iam plura audires de Pompeii consilio, concludis epistolam quamdam hoc modo. Idem. Famil. L. 5. Ep. 12: Viri saepe excellentis ancipites, variique casus habent admirationem, exspectationem, laetitiam, molestiam, spem, timorem: Si vero exitu notabili concluduntur, expletur animus iucundissimae lectionis voluptate. Idem in Laelio c. 26: Nescio, quo pacto ab amicitiis perfectorum hominum, id est, sapientium ad leves amicitias deflexit oratio. Quamobrem ad illa prima redeamus, eaque ipsa concludamus aliquando. Item L. 2. de Orat. n. 307: Ut aliquid ante rem dicamus, deinde ut rem exponamus, post ut eam probemus, nostris praesidiis confirmandis, contrariis refutandis, deinde ut concludamus, atque ita peroremus; hoc dicendi genus natura ipsa praescribit. Item. n. 332: Omnia autem concludenda plerumque rebus augendis, vel inflammando iudice, vel mitigando: omniaque cum superioribus orationis locis, tum maxime extremo ad mentes iudicum quam maxime permovendas, et ad utilitatem nostram vocandas, conferenda sunt. Kappius ad Iensium 59.

Inde conclusio pro extremitate rei, et speciatim epilogo, recte a Cicerone, et aliis dicitur.

Ceteroquin concludere notat

1: Clandere, comprehendere, coercere, Einschliessen, v. g. Cic. Animum conclusit in corpore Deus. Item Terentius: In unum concludere diem res multas, Viele Dinge auf einen Tag zusammen tressen Iassen.

2. Colligendo iudicare, Cic. Deinde concludebas, summum malum esse dolorem; summum bonum voluptatem.


page 869, image: s0483

Et conclusio praeterea notat etiam diutina urbis obsidio, Eine Bloquade. Nep. Eumene cap. 5: In hac conclusione, quotiescumque voluit, apparatum et munitiones Antigoni alias incendit, alias disiecit. Caesar. B. Civ. L. 2. c. 22: Massilienses ex diutina conclusione et mutatione victûs sese dedere sine fraude constituunt.

CONCOCTIO et DIGESTIO

differunt, ut maius et minus. Digestio via est ad concoctionem. Ita enim Celsus in Praefat. Sive concoctio sit illae, sive tantum digestio.

* Nihilominus pro ipsa quoque concoctione sumptam digestionem esse, cognoscimus. Capitolinus in Vero cap. 4: Somni fuit permodici, digestionis facillimae.

Celsus L. 11. c. 18. ipsum concoctionis opus exprimit etiam per conficere cibum.

CONCRETUS

zusammen gewachsen, zusammen gesetzt, Participium est, quo de Schorus Phras. 219. ita argutatur: Vim, inquiens, huius vocabuli vulgus Physicorum non novit: iccirco compono et compositum esse pro concretum esse usurpat. Non enim ea, quae conflata sunt ex variis naturis, et commixta in unum corpus, composita a Cicerone dicuntur, sed concreta: ut, corpora concreta sunt ex elementis, non composita. Scilicet sic loqui, quum commixtionem significare volumus, a Cicerone discamus.

Tullianae tamen huic loquendi formae, quam Schorus tantopere inculcat, non ita inhaerendum putamus, quasi verbum componendi et compositum esse prorsus hinc amovendum videatur. Sane ceteri scriptores et his vocabulis in dicto argumento favent v. g. Sallustius B. Iug. c. 2: Genus hominum compositum ex corpore et anima est.

CONCUBINA

cum caelibe consuescit, et uxoris loco sine nuptiis domi vivit: PELLEX eius est, qui uxorem habet: MERETRIX copiam sui tantummodo facit noctu, et quidem mercede: PROSTIBULUM se prostituit quaestus diurni et nocturni causâ; et alias Scortum etiam dicitur. Popma ed. Giess. 1660. pag. 127. et 303. Perottus Cornu Copiae 119. v. 5. Barth. ad Briton. Aremor. p. 60.

Pellex dicitur, quod maritum ab uxore fraudulenter pellicit. Pellicere enim est, in frandem allicere. Valla L. 6. c. 48.

CONDUCERE

pro cogere, congregare v. g. conducere homines in unum locum, dispersas suorum copias conducere, falso suspectum: habet enim Cicero, Caesar, Sallustius, immo et Tacitus, ut


page 870

ex indice Freinshemiano patet. Vorst. de Lat. Falso Susp. 178.

* Usitate notat

1. Pro mercede ad tempus aliquid sibi vindicare v. g. conducere hortum, navem, domum, Germ. Miethen, pachten; conducere aliquem ad caedem faciendam, Meuchelmorder mit Gelde erkaufen; conducere exercitum, militem; Volk werben.

2. Convenire, expedire Germ. Nutzlich seyn, zutraglich seyn. v. g. Cic. Conducit hoc tuae landi. It. Scripsi ad te, quae ad salutem tuam conducere arbitratus sum. Plaut. Quod in rem conducit tuam.

CONDUCERE

est inquilini, et significat Germ. Miethen: LOCARE est possessoris, et significat Germ. Vermiethen. Richt. ad Popmam 164.

CONDUCIBILIS

Dienlich, zutraglich, v. g. consilium conducibile, Plautus habet, quem Apuleius, et alii sequioris aetatis scriptores secuti sunt.

* Comparativum tamen habet etiam Auctor ad Herennium L. 2. c. 14: Utrum fuerit conducibilius.

Usitatius dixeris, utilis, accommodatus, salutare, vel aliter pro argumento.

CONFICERE

Latinis eleganter etiam significat idem, quod syllogismo concludere v. g. Cic. Ex quo conficitur, ut si cet. Schor. Phras.

* Pro Conficere hâc notione sumpto, veteres etiam simili elegantiâ dicunt cogere v. g. Hinc cogitur, Germ. Hieraus wird dieser Schluss gemacht.

Ceteroquin etiam est interimere, necare v. g. sicâ aliquem conficere; et per Metaphoram mox disputando os obturare alicui v. g. verbis aliquem conficere, mox saturare aliquem v. g. Conficere aliquem promulside.

Denotat etiam interdum idem, quod Lucrifacere v. g. Tua mina quinque minas confecit. Bunem. Index Lat. p. 41.

CONFIDENTER

in malam partem trahitur rarissime.

* Cic. pro Cael. cap. 19. pr.: Dicam iam confidentius. It. 2. de Orat. c. 17: Ego quidem loquar confidentius. Auctor ad Herennium L. 2. c. 5: Confidentissime alicui resistere, Einem getrost und mit freudigem Muth widerstehen. Id. L. 1. c. 5: Confidenter, malitiose, flagitiose factum, Eine verwegene, boshaftige, schandliche That.

CONFIDENTIA

vocabulum me/s1on est, observante id etiam Donato in Terentii Andr. A. 5. Sc. 3; quamquam in malam saepius partem accipiatur, quam in bonam: sicut FIDUCIA saepius in bonam, quam in malam sumitur.

* Si in bonam partem sumuntur, Germanice dixeris Die Zxversicht, die Freymuthigkeit; sin in malam, dixeris Der Trotz, die Verwegenheit, die Vermessenheit.


page 871, image: s0484

Cicero 2 Philipp. c. 40: Considentia et temeritas tua, Dein Trotz und vermessenes Wesen. Id. ad Fam. L. 8. Ep. 8: Quae maxime confidentiam attulernut hominibus, Welche Umstande am allermeisten die Leute verwegen gemacht haben.

Cicero in Laelio: Vita tyrannorum, in qua nulla stabilis benevolentiae possit esse siducia. Nepos 16. c. 3. n. 1: Nimia siducia quantae calamitati soleat esse.

Nec desunt, qui putent, apud antiquos to\ confidentia audaciam et impudentiam significare, atque adeo semper in malam partem sumi; a posterioribus demum in bonam fuisse acceptum. Atque ita etiam Servius: Fiducia, inquit, in bonis rebus; Considentia in malis est. Verum apud antiquos etiam in bonam partem acceptum fuisse, probat Andreas Borrichius Vind. Latinit. p. 32. duobus Plauti locis, unoque illo, quem iam adduximus, Ciceronis, qui ipse Lib. 3. Tuscul. Quaest. malâ consuetudine factum docet, ut in vitio ponatur: quod tamen omne diu ante Andream Borrichium observavit Ael. Donatus Popmae subiunctus p. 186.

Fiduciae notiones reliquas vide paullo infra suo loco.

CONFIDI

pro confisus sum, reicit Scioppius Infam. Fam. p. 42, et in Livii Lib. 34. cap.1 3. legit confidere, quasi sit Infinitivus; ubi alii legunt confiderunt. Atqui Praeteritum habent non modo aliae editiones Livianae, sed etiam ultima illa atque emendatissima Gronovii, observante Borrichio Cogit. 289: neque locus heic videtur esse Infinitivo, quum in Livio sequatur Perfectum Indicativi: et eruptiones factae sunt. Accedit Vossii auctoritas, cui, Libro de Arte Grammatica, eodem loco Liviano considerunt legitur, non confidere. Atque huic lectioni, verbique formae, ut ut insolenti, quodammodo etiam patrocinatur diffidissem pro diffisus essem, quod apud Quintilianum exstat; da quo paullo infra. Adde Schmidii Hypomnemata p. 249. Gunth. Lat. Rest. 133. Interim nemini suaserim, ut Confidi pro consisus sum, et diffidissem pro diffisus essem usurpet.

CONFISCARE

i. e. in fiscis et arca reponere, in fiscum Principis redigere, fisco Principis addicere, Suetonius habet. Sub Caesaribus enim natum hoc verbum demum est, ubi fiscus Principis ab aerario populi distingui coepit. Henr. Steph. Expostul. 304. Cell. Antib. 105. C. P. 161.

Cicero, Nepos, Caesar, suo tempore pro forma illa rei publicae, quae tunc


page 872

erat, dixerunt, publicare bona alicuius, publice proscribere aliquid, bona alicuius in publicum addicere Caes. B. Civ. cap. 18, facultates alicuius in publicum conferre, in aerarium redigere. Goclen. Obs. 4. p. 6. 7. Popma 129. seq.

CONFISCATIO

Die Einziehung der Guter, ab eo verbo, cuius vim nunc exposuimus, descendit, et apud solum Florum, quod quidem constat, occurrit; nec repudiandum, aut alii vocabulo postponendum, quoniam in omni Latio nullum temere reperiri poterit, quod notionem eius aeque exprimat. Qui enim praeferunt sectio, publicatio bonorum; magis vitata quidem substituunt, sed tamen in genere tantum loquuntur, nec speciatim ad fiscum Principis attendunt. Cell. Antib. 106. Nec usitatiora haec possunt pro illo usurpari, nisi addatur aliquid, quod confiscationis notionem legentium animis inferat v. g. Publicatio bonorum propter fiscum Principis decreta, vel instituta.

CONFITERI

privatim fere fit, estque etiam subinde inviti: PROFITERI. fit voluntarie, libere et publice, immo cum voluptate quadam. Confiteri est contra se fateri; unde confessio proprie definitur qualiscumque contra se pronuntiatio: Profiteri est pro se edere. Honestius ergo est profiteri, quam confiteri.

* Cicero pro Caecina c. 9: Ita libenter confitetur, ut non solum fateri, sed etiam profiteri videatur. Id. pro Rabirio c. 5: Fateor, atque etiam profiteor, et prae me fero.

Sic etiam confitemur delicta; profitemur artem, disciplinas, censum, indicium. Popma ed. Giess. 1660. 130. Perotti C. C. 1464.

CONFUGIUM

Die Retirade, die Zuflucht, v. g. Tu mihi confugium, tu mihi portus eras, falso suspectum Voss. de Vit. 413. Patronos enim habet aurei saeculi scriptores, Ovidium, qui hoc vocabulo non semel usus est, et Statium. Usitatiora tamen perfugium et refugium: quo posteriori tamen Cicero raro utitur; illud autem prius frequenter usurpat. Henr. Steph. Expostul. 157. Borrich. in Voss. 73. Cell. C. P. 55.

CONFUNDI

a(plw=s2 pro erubescere, pudefieri, pudore adfici, pudore confundi, invenitur non tantum apud antiquum sacrarum litterarum Interpretem, sed et apud Cyprianum, et Sulpicium Severum: sed an apud antiquos quoque


page 873, image: s0485

ita reperiatur, eruditi disceptant et ambigunt.

* Id non putant Vossius de Vit. 155. Vorstius de Lat. Mer. Susp. p. 46. seq. et p. 148. Goclenius Silv. 12. et Crocus ap. Erasmum in Vall. 184: existimant autem, veteres, si per Metaphoram hoc verbo usi sint, generali notione eo usos esse pro adfici, perturbari; et sic aiunt illud usurpare Livium, Plinium, Val. Maximum, Velleium Paterculum, Tacitum, aliosque. Cell. Antib. 150. Notione autem propria usurpari constat pro misceri s. coalescere: v. g. Liv. L. 1. c. 23: Duo populi in unum confusi sunt. Id. L. 34. c. 9: confundere in unum corpus. Cic. 4. Acad. c. 19: confundere vera falsis.

Caspar vero Barthius ad Briton. 429. et Olaus Borrichius Analect. 26. contendunt, verbum hoc etiam absolute sumi pro pudore adfici; probantque: ille quidem ex Plin. L. 1. c. 22; hic vero ex Livii L. 30. c. 14. et l. 35. c. 15 et ex Seneca de Clementia L. 2. c. 5. Sed haec etiam loca, ab utroque producta, recte de perturbatione intelligi videntur posse. Cell. C. P. 240.

Olaum contra Borrichium defendere, eiusque sententiam stabilire conatur Andreas Borrichius Append. 76. seqq. et Vindic. L. L. 361. et, iudice Clariss. Kappio ad Iensium 60. non sine gloria depugnavit.

Melius tamen stilo suo consulent, qui hanc tou= confundi notionem non nisi addito aliquo Nomine v. g. confundi pudore, dolore, maerore, flatu, cet. cum Ovidio, Plinio, et aliis antiquis adhibuerint. Vide Cellarium d. l. et Discuss. 42. Curtius L. 7. c. 7. dicit etiam, suffundi pudore. Gunth. Lat. Rest. 137.

CONFUTARE

est redarguere verbis; raro ad facta transfertur. Cic. Verbis, dictis aliquem confutare. Ter. confutare argumenta. REFUTARE mox factis, mox verbis tribuitur. Cic. Obsolevit iam ista oratio, re multo magis, quam verbis refutata. Conatum alicuius refutare. It Bello aliquem refutare. Popma. Graevius ad Flor. Lib. 1. c. 1.

CONGIARIUM

ponitur pro munere Imperatorio seu Imperatoris, quod populo datur: DONATIVUM pro eo, quod militibus erogatur: DONARIA sunt munera, seu dona, quae Deo offeruntur, seu templorum aerariis consecrantur; Graece, a)naqh/mata. Goclen. Obs. 325.

* Curtius L. 6. c. 2. hanc differentiam non custodit, congiarium etiam militibus tribuens.

CONGRVUS

i. e. conveniens v. g. nuptiae legitimae et iuri civili congruae, Cell. Antib. 106. et C. P. 205. ad


page 874

Latinitatem cadentem refert. Sed non solum Palladius, argenteae aetatis scriptor, itemque Prudentius et Apuleius eo utuntur; sed occurrit etiam in Plauto Mil. Glor. A. 4. Sc. 3. v. 23: meminitque Iensius p. 7. idem vocabulum se in Ovidii Metamorphosibus legere.

Ciceronis autem, et optimi cuiusque est, congruens: unde apud eosdem Adverbium etiam formatur congruenter. Congruere cum aliquo, optime dicitur: Conf. Sect. 1. voc. Congrue.

CONIECTURA

animi fere sedati et tranquilli: SUSPICIO magis offensi ac perturbati est.

CONIURATIO

fere in alterius perniciem fit: CONSPIRATIO non numquam in neminem grassatur; sed interdum significat consensionem, consensum, unanimitatem. v. g. apud Ciceronem Lib. 15. Ep. 15: Concordia et conspiratio omnium ordinum ad defendendam libertatem propense est facta. Idem pro Domo §. 28: Hanc nostram coniunctionem, hanc conspirationem in rep. bene gerenda, hanc iucundissimam vitae atque officiorum omnium societatem, certi homines fictis sermonibus, et falsis criminibus diremerunt. Valla Lib. 5. c. 21.

Ceterum Conspiratio aeque ac Coniuratio, saepe etiam in bonam partem sumitur; quum id satis pateat ex auctoribus, et cum epithetis bonis malisque exempla sint obvia. At a(plw=s2 posita in malam fere sumuntur partem.

CONSECRATIO et DEDICATIO

templorum ita differebant. Consecratio erat, quum locus templo destinatus profano usui eximebatur: dedicatio, quum ipsum aedificium deinceps inaugurabatur a Pontifice.

Dedicatio plus habet religionis, et a Pontifice tantum; Consecratio etiam a Tribuno plebis alioque rite fiebat. Richt. ad Popm. 170. it. 196. seq.

CONSEQUENTIA

ae, Substantive positum, Scioppius de Stil. Hist. 174. prorsus damnat; sed falso. Habet enim auctor ad Herennium Lib. 4. c. 54. quemadmodum id observat Iensius p. 7: quin etiam, observante Clar. Kappio ad d. l. apud ipsum etiam occurrit Ciceronem Divinat. Lib. 56: Qui cursum rerum, eventorumque consequentiam diuturnitate pertractata notaverunt.

* Interim pro nego consequentiam, quod in concertationibus eruditis increbuit,


page 875, image: s0486

elegantius dixeris, nego, hoc ex ante dictis sequi.

CONSEQUI ab IMPETRARE

differt: Consequimur labore et studio; impetramus precibus.

* Cic. L. 1. Ep. 2. ad Fam. Hoc videmur consecuti, ut ne quid agi cum populo sine vi possit. Sic Cicero etiam passim dixit, consequi laudem, famam, dignitatem, gloriam, fructum. Idem. L. 2. de Orat. c. 89: Sapientiae landem et eloquentiae sine summo studio et labore et doctrinâ consequi nemo potest. Quintilianus L. 1. c. 1: Nemo reperitur, qui sit studio nihil consecutus. Cicero: Impetrabis igitur a Caesare, ut tibi abesse liceat. Id. A quo facile, si contendes, impetrare poteris, ut. It. Dolabella rogatu meo civitatem a Caesare impetravit.

CONSEQUIMUR et ADSEQUIMUR

voto et desiderio quae fuere per laborem proposita, ita tamen, ut consequamur fere, quae solis nobis, et soli causae nostrae serviunt, adsequamur autem, aliquid tum nostrâ, tum aliorum causâ: OBSEQUIMUR officio: PERSEQUIMUR odio: PROSEQUIMUR adfectu amoris, et interdum etiam odii. v. g. Cic. in Verrem 4. c. 29. extr. prosequi aliquem verbis vehementioribus, Einen ubel anlassen, einen mit barten Worten anfahren. Agroec. Popma.

CONSIGNARE

est signo impresso occludere, OBSIGNARE est testificandi vel confirmandi gratiâ signum imprimere. Hinc pecunia, quod in sacculo lino traiecto signisque cerae impressis olim deponebatur, itemque litterae ad amicum exaratae consignantur; sed testamenta, quum testium subscriptione et annulis signatoriis firmantur, obsignantur.

* Confundunt tamen haec interdum scriptores; ut consigno pro obsigno. Cicero pro Quintio: Tabulae maxime signis hominum nobilium consignantur, a quo consignationes appellantur testationes in tabulis obsignatis perscriptae. Quintil. Lib. 13: Promittit enim litigator omnia, testem populum, paratissimas consignationes. Rursus obsigno pro consigno. Cicero pro Flacco: Laudatio obsignata erat cretâ illâ Asiaticâ, quae fere est omnibus nota nobis. Idem pro Cluentio: Pecuniaque obsignata, quae ad eam rem dabatur, in manibus Scamandri deprehendit. Popma ed. Giess. 1660. p. 52; ed. Hek. 134. seq.

CONSILIARI

i. e. consultare v. g. rediere Bononiam, rursus consiliaturi, sunt clarissimi viri, qui Latio abiudicant: in primis testimonia illa Horatii, Caesaris,


page 876

Ciceronis, Taciti, quae pro hoc verbo adferuntur, ambigua propter librorum varietatem habet Olaus Borrichius Anal. 27. Cons. Theod. Ryckius ad Taciti Lib. Hist. 2. cap. 53. et Vossius de Vit. Serm. p. 695.

Quae vero defensionis causâ pro reâ hâc voce adferri possint, apud Cellarium C. P. 56. et ad Iul. Caes. B. C. Lib. 1. c. 19. n. 2. congesta et explanata videas. Conf. Vorstius de Latin. Mer. Susp. 21. Gunth. Lat. Rest. 140. seqq. et Clar. Kappius ad Iensium. 8.

Frequentiora tamen pro eo sunt, consultare, consilium capere, consilia conferre.

* Activâ utem formâ consiliare, sine controversia barbarum est.

Consiliator, est Plinii L. 4. Ep. 17.

CONSILIUM

saepissime Cicero, Suetonius, Velleius Paterculus, alii, pro Concilio, Senatorum coetu, vel Iudicum consessu. v. g. Romulus centum patres habuit instar consilii publici. Schor. Phras. p. 245. Conf. Ursini Observ. Philol. cap. 3. 4. 5.

CONSORTIUM

ii, Die Gemeinschaft, die Gesellschaft, falso quibusdam suspectum est, quod Cicero, Livius, et aequales perpetuo consortionem dicant: nam etsi consortio, onis, optimae notae est; tamen et vocabulo consortii, Cornelius Celsus, Seneca, Petronius, Plinius usi sunt. Cell. C. P. III.

CONSTANS

innuit soliditatem: PERPETVUS durationem temporis. Richt. ad Popm. 172.

CONSTERNERE et CONSTERNI

est corporum. Ita v.g. equi et homines in bello consternuntur. CONSTERNARE et CONSTERNARI est animi, ut: consternatus animo. Valla Lib. 5. c. 91.

CONSTRUCTIO

de tota orationis compositione dicitur, praesertim quae ornatûs causâ fit; et alias a Cicerone vocatur etiam verborum comprehensio item collocatio conformatioque verborum: CONSECUTIO autem de Grammatico ordine, quo casus et partes consequuntur certâ ratione. Schor. de Phras.

* Quae tamen differentia non est perpetua. Ne quid enim dicam de Gramaticis, apud quos constructio ordinem respicit Grammaticum; ipsi Ciceroni consecutio idem etiam notat, quod constructio i. e. tota orationis compositio et elegantior vocabulorum positus: ita enim Partit. Orat. n. 18. p. 412.


page 877, image: s0487

editionis Gothofredi: Numeri quidam, inquit, sunt in coniunctione servandi, consecutioque verborum.

CONSUETUDO

est ius quoddam non scriptum, tacito consensu populi, et voluntate utentium introductum: MOS autem est ipse actus, et usus inveteratus, ex quo consuetudo induci solet.

* Cicero pro Cluentio: Non mos consuetudoque servata. Idem Offic. 1: Ad eorum consuetudinem moremque deduci. Ibidem: Contra morem consuetudinemque civilem fecerint. Arnobius L. 2: Fiet enim familiaris e more consuetudo in naturam versa.

Haec tamen frequenter confunduntur, maxime ab auctoribus Iuris, apud quos consuetudo etiam factum nudum denotat, et mos ius non scriptum: cuius rei exempla ex ipsorum libris plurima depromi facile possunt. Popma ed. Hek. 135. seq.

CONSULARES

vocabantur non solum, qui ipsi Consules fuerant, sed quorum maiores etiam Consulatum gesserant. Goclen. Obs. 325.

CONSULTOR

et illum, qui alium consulit, et illum, qui consilium alii suppeditat, significat. Horat.

Ad galli cantum consultor ubi ostia pulsat.
et
Consilio perit ipse suo consultor iniquus.

Valla Lib. 5. c. 40.

CONSUMMATUS

v. g. vir consummatae sapientiae, Ein vortrefflicher Mann; consummatus Professor, Ein vortrefflicher Lehrer, non solum Martialis, Plinius, Seneca, cet. sed etiam ipsemet habet Cicero. Alias dicunt pro eo, absolutus, perfectus.

* Consummatus apud Columellam L. 5. c. 2. idem est, quod in unam summam collectus v. g. Sex latera sunt, quae consummata efficiunt duo milia trecentena et quadraginta.

Plinius L. 2. Ep. 7: Invenis consummatissimus, Germ. Ein iunger Herr, der alle gute Eigenschaften an sich hat.

CONTEMNERE

est parvi ducere: DESPICERE infra se existimare: SPERNERE cum fastidio reicere et segregare. Ita contemnere plus est, quam despicere: spernere plus, quam utrumque istorum. Cicero pro Muraena: Remp. despexit atque contempsit. Idem Offic. 2: Despiciunt autem eos et contemnunt. Terent. Andr. Quot modis contemptus, spretus. Popma ed. Hek. 136. seq.


page 878

Ausonio Popmâ rectius, puto, Scholiastes Ciceronis in Verrem 1. c. 3: Despicimus inferiores, Contemnimus aequales. Aut Despicimus vultu, contemnimus animo: nam despicio notat aliquem, tamquam se inferiorem intueri. Cicero pro Rosc. Amer. c. 46: Ut omnes despiciat, ut hominem prae se ferat neminem. At Contemno, est aliquem, licet aequalem, non curare seu negligere. Quando igitur haec duo verba coniunguntur, etiam atque etiam considerandum est, utrum de aequali aut superiore, an de inferiore dicantur. Nam inferior despiciendo plus committit, quam contemnendo. Cic. in Verr. 1. c. 15: Itaque a Pop. R. contemnimur, despicimur, scilicet Senatores. Contra quum aequalis aut superior despicere et contemnere dicitur, tum contemptus praestat despicatui. Idem Cicero d. c. 3. de Verre, qui iam Praetor et Propraetor fuerat, non usque eo despiceret contemneretque ordinem Senatorium. Idem de Offic. 2, 10: Despiciunt autem eos et contemnunt. Interim si quis per haec duo verba simul posita maximum quemque contemptum significari existimaverit; non, opinor, auctoritatibus plane destituetur.

CONTEMPORANEUS

id est, s1u/gxronos2, qui eiusdem aetatis est, Vorstius de Lat. Mer. Susp. 281, Scioppium et Vossium secutus, damnat. Sed absolvit Gellius Lib. 19. c. 14. dicens, contemporaneos fuisse Caesari et Ciceroni M. Varronem et P. Nigidium. Vid. Carol. de Aquine Misc. 263. Et quamquam verba haec in indice dicti capitis leguntur; habent tamen eumdem, quem caput ipsum, auctorem. Vid. Andr. Borrichium Vind. 180. et Falsterum Vigiliâ Primâ Noctium Ripensium in Prolegomenis, it. Kappium ad Iensium p. 89. Conf. etiam Coaevus supra Sect. priore.

CONTEMTUS

ûs, Substantive sumptum, falso quibusdam suspectum est, eo quod Cicero non contemptus, sed contemptio dicat. Invenitur tamen in fragmento Ciceroniano, quod servavit Seneca; quamquam in hoc fragmento Senecam non verba Ciceronis expressisse putet Lipsius, sed sensum eorum, quae habentur in Orat. pro Milon. cap. 34. Vid. Cell. C. P. 58. Et quamvis Ciceroni magis placuerit contemptio, quam contemptus; est tamen etiam contemptus antiquum et probum, quippe quod apud Caesarem, Lucretium, Livium, Quintilianum, Silium, Ovidium et Senecam, qui eo


page 879, image: s0488

sacpissime utitur, legitur. Vid. Olai Borricbii Analect. 28.

Andr. Borrichius Vindic. L. L. 40. ipsius vult esse Ciceronis; quippe cuius verba Quintilianus Lib. 8. c. 3. adservaverit.

Habet etiam Tacitus Annal. 4. c. 38.

CONTENEBRARE

Finster werden v. g. Ab occasu ad bibendum appellunt, et rursus pascunt, quoad contenebravit, Bis spat Abends, bis es finster worden, non solius est Tertulliani, quod putat Vossius, sed ipsum quoque Varronem veneratur auctorem.

CONTERRANEUS

Ein Landsmann, Schoro in Phras. ad voc. Popularis, falso suspectum: habet enim Plinius Praefatione operis. Cicero tamen pro eo, popularis, eiusdem gentis, eiusdem nationis, eiusdem linguae.

* Conterraneus proprie castrense vocabulum est, quo designatur is, qui eidem matrici urbi attribuitur. Sic, quia Sirmio Catulli patria Verona, quam Plinius incunabula habuit, accensebatur, iccirco Plinius d. l. Catullum conterraneum suum vocavit. V. Scalig. Animadvers. Eusebian. p. 190.

CONTESTARI

Latinis proprie idem, quod obtestari v. g. Cic. in Verr. 4. c. 29: Deos hominesque contestans clamare coepit, Er schrie und klagte es Gott und Menschen.

De reliquo, verbum iuris est v. g. litem contestari, Den Process wurklich anfangen.

CONTINVE

Bestandig, obn Unterlass, v. g. id agit continue, Das ist bestandig seine Arbeit, dahin geht obn Unterlass all sein Tichten und Trachten, Quintilianus et Florus habet: pro quo Cicero, adsidue, continenter.

* Non confundendum est cum continuo per Diphthongum quartam, quod notat

1. Idem, quod mox, statim, ilico v. g. Ter. Continuo heic adero.

2. Praestat etiam Latinam quamdam elegantiam, cum non aut ne coniunctum, et significat tunc similiter ut interdum ilico, nihil aliud, quam propterea; quâ notione tamen falso quibusdam suspectum est. v. g. Cic. pro Rosc. Amer. c. 33: Non continuo, si me in gregem sicariorum contuli, sum sicarius, hoc est, non ideo, non propterea sum sicarius, cet. Vorst. de Lat. Falso Susp. 195. Valla L. 2. c. 30. Conf. infra Ilico.

CONTOPHORUS

Graece kontofo/ros2, Ein Piqvenirer, v. Pollux Lib. 1. Onomast.: Latine dixeris, hastatus miles, praeeunte Curtio Lib. 3. c. 3.


page 880

* Hastâ proiectâ, Mit gefalleter Pique, exstat ap. Nep. Chabr. c. 1. Hastas iungere, Spanische Reuter machen, ap. Curtium L. 4. c. 15: quae hastae iunctae ab Livio L. 44. c. 11. cervi vocantur. Hastulas conicere, Iavelinen werfen.

CONTRA

particula antitheseos, vel oppositionis; RURSUS et ITERUM iterationis: VICISSIM a)nastrofh=s2, reciprocationis, seu conversionis, vel alternationis.

* Interim haud negandum, Ciceronem et alios probae notae scriptores alicubi dicere rursus pro contra v. g. Rem laudando agere, vitnperando rursus adfligere.

Rursus etiam poni video pro vicissim, apud Iul. Caes. L. 7. B. G. c. 47. n. 7: Tres suos nactus manipulares, atque ab iis sublevatus, murum adscendit: eos ipse rursus singulos exceptans, in murum extulit.

Contra etiam non numquam pro vicissim poni videtur, sed ita, ut fere simul contrarietatem significet. v. g. Cic. in Anton. Sed et ego, quid ille; et contra ille, quid ego sentirem, videbat. Ter. Si laudabit haec illius formam, tu illius contra. Idem: In eo oblecto me solum, et, carum ille ut item contra me habeat, facio sedulo. Gocl. Obs. 36. seq.

Porro rursus et iterum inter se ita differunt: Rursus repetit sine respectu numeri et ordinis; iterum primam repetitionem respicit.

* Hinc apud Plinium L. 10. Ep. 97: Iterum ae tertio interrogavi, Ich habe zum zweyten und drittenmale gefraget. Nepos Cim. c. 2: primum et iterum, Das erste und andere mal. Cic. pro Dom. c. 52. semel atque iterum, Zum ersten und andern mal. Liv. L. 3. c. 19: iterum ac tertium, Zum andern und dritten mal. Nepos Hannibal. c. 6: Hic iuvictus patriam defensum revocatus, bellum gessit adversus P. Scipionis silium, quem ipse primum apud Rhodanum, iterum apud Padum, tertio apud Trebiam fugaverat. Cic. pro Deiot. c. 5: Ille iterum, ille tertio, auctionibus factis pecuniam dedit.

Et quamvis huic notioni, quam to\ iterum prae se fert, non magnopere obstare videatur Epizeuxis illa, quae est in iterum iterumque, et a Plinio Panegyr. c. 79. aliisque, praecipue autem a Floro creberrime usurpatur v. g. L. 2. c. 7. n. 15; sunt tamen alia loca, quae per manifestissimam rationem obstant; quâ quidem ratione Iustinus hanc voculam usurpat: postquam enim Athenienses iam aliquoties fusos esse dixerat, L. 5. c. 6. ita scribit: Iterum tamen fortunam maris experiendam decernunt. Vid. Mechovii Antiphilam p. 95.


page 881, image: s0489

CONTRA

1. Subinde et quidem eleganter idem, quod E regione, Gegen uber v. g. Ite in vicum, qui contra vos est. Virg. Italiam contra, Gegen Welschland uber.

2. Eleganter etiam Positivum transformat in Comparativum. v. g. Haec magno pretio veneunt, et contra aurum cara sunt i. e. auro cariora sunt.

CONTRADICTIO

Die Widersprechung, v. g. aliquid crebris contradictionibus destruere, vocabulum quidem antiquissimum non est; habent tamen illud Seneca, Quintilianus, Tacitus, alii. Cicero pro eo dicit repugnantia, rerum repugnantia v. g. Panaetius induxit eam, quae videretur, non quae esset, repugnantiam. Item: Qui tantarum rerum repugnantiam non vides, nihil sapis. Cell. Antib. 227. C. P. 392.

CONTRARIO

per Diphthongum quartam, pro contrarie per Diphthongum secundam, v. g. At apud illos contrario nemo ad id officium admittitur, perperam dici arbitratur Vossius de Vit. 800. Exstat enim apud Cornelium Nepotem in Iphicrate cap. 1. et in Eumene cap. 1: quo vero posteriori loco etsi quidam legunt e contrario; lectio tamen prior est praeferenda, utpote quam habet MS. Boeclerianum: nec non apud Vitruvium, item Tertullianum et Hyginum. Accedit, quod ipse Cicero bis hoc Adverbium hâc ipsâ suspectâ formâ usurpavit: quamvis, quod non dissimulandum est, neveter locus mendi suspicione plane vacat. Vorst. de Lat. Falso Susp. 27. Ol. Borrich. Cogit. 76. Analect. 9. Cell. C. P. 59. Andr. Borrich. Append. 27. seqq. Cell. Discuss. Append. Danic. 37. Gunth. Lat. Rest. 149. seqq.

CONTRARIUM

negotium: ADVERSARIUS homo; scil. w(s2 e)pi\ to\ polu/.

* Neque enim exempla desunt in contrarium. Fronto.

CONTUMELIA

gravior est, quam INIURIA. Nam contumelia dignitatem alterius atterit et minuit, et in contemptionem viros bonos adducere studet, de altiori gradu motos, et ad inferiora detrusos: iniuria laedit tantummodo famam, vel damnum infert, aut iniuste agit; haec enim tria specialiter Iniuria fignificat: Convicium, ut in actione iniuriarum; Damnum culpâ datum, ut in lege Aquilia; Iniquitatem et iniustitiam, ut tradit Ulpianus.


page 882

* Hinc est, quod Contumelia, tamquam verbum aliquod gravius, apud bonos scriptores Iniuriae in verborum collocatione postponatur. Sallust. B. Catil. Iniuriis contumeliisque concitatus. Cicero in Verrem 3: Cum maximis iniuriis contumeliisque. Idem: Quibus tu privatim iniurias plurimas, contumeliasque imposuisti. Popma ed. Hek. 137.

Utrumque autem inferunt et patiuntur homines: id, quod notandum contra differentiam illam, quam inepte statuunt non nulli; quâ contumeliam inferunt; iniuriam autem patiuntur homines.

CONTURBARE

penitiori significatu est rem suam decoquere, nec solvendo amplius esse, Unrichtige Dinge halten. Cic. pro Planco c. 28: Verum fac me multis debere, et in his Plancio: utrum igitur me conturbare oportet. Est autem Elliptica locutio: plena enim est Conturbare rationes, rem, cet. Ter. Eun. 5. 3. 29: Ita conturbasti mihi rationes omnes. Turnebi Advers. 4. c. 15.

CONVENIRE

pro in unum locum venire, falso suspectum: habet enim ipse Cicero; quin et Tacitus in Germ. c. 11. n. 4: Illud ex libertate vitium, quod non simul, nec iussi conveniunt, sed et alter et tertius dies cunctatione coeuntium absumitur. Vorst. de Lat. Falso Susp. 178.

* Convenire usurpatur ceteroquin

1. In negotiis paciscendi v.g. Convenit inter nos. It. Haec fratri mecum non conveniunt, Der Bruder ist mit mir hierunter nicht einig, Ter. Convenire pacto, Sich vergleichen, Liv. Pax ita convenerat, ut Etruscis Latinisque fluvius Albula finis esset, Id. Convenire de pretio, Des Handels eins werden. Quintil.

2. Notat idem, quod concordare, congruere v. g. Ter. Conveniunt mores, Sie siud einerley Humeur; nomen non convenit, Der Name kommt nicht mit der That uberein; quomodo tibi convenit cum illo? Wie kannst du dich mit ihm vertragen?

3. Sumitur pro invisere v. g. convenire aliquem, Einen besuchen.

CONVENTIO

quatenus notione suâ versatur circa ea, de quibus homines inter se agunt transiguntque, Seneca habet et Apuleius: Cicero eo abstinet, et frequentat pro eo conventum. v. g. L. 1. Off. c. 10: Potest accidere promissum aliquod et conventum, ut id effici sit inutile ei, qui promiserit. Ibid. c. 7: Dictorum cowventorumque constantia et veritas, fides est.

* Conventio etiam dicitur concio, conventus, Die Versammlung, die Zusammenkunft,


page 883, image: s0490

ut ap. Varrovem de L. L. 5. c. 9. conventionem habere, ad conventionem vocare.

CONVERSATIO

immerito reicitur: Aureae enim aetatis est, si nempe conversionem notat v. g. conversatio orbium caelestium, Der Umlauf der himmlischen Corper; quâ notione etiam occurrit apud Senecam Ep. 75: Sciatque, illa ipsa, quibus laedi videtur, ad conversationem universi pertinere, et ex iis esse, quae cursum mundi consumant.

Sed pro usu, convictu, familiaritate, consuetudine, commercio, familiari vitae communitate, congressione, o(mili/a|, v. g. Aegris inimica est multorum conversatio, non nisi argenteae aetatis est: hoc enim significatu usurparunt Quintilianus, Plinius, Tacitus, Iustinus, Seneca, apuleius, Sulpicius Severus.

* Pro vitâ absolute, seu vivendi ratione v. g. humanae vitae conversatio, it. flebat quottidie, et incredibili desiderio conversationis antiquae recordabatur, etiam usurparunt sequiores et Ecclesiastici scriptores v. g. Vegetius, Cyprianus, Sulpicius Severus, Hieronymus. Goclen. Controv. et Schol. Grammat. 119. Sciopp. de Stil. Hist. 57. Gunth. Lat. Rest. 152. seq. Cell. C. P. 113. Andr. Borrich. Append. 59. et Vindic. L. L. 41.

CONVICIOR

Ich lastere, ich schmabe, Quintilianus et Apuleius habent, et addunt Dativum v. g. Contra sentientibus inhumane conviciantur. Cicero pro eo, conviciis insector, convicium alicui facio, contumeliis insequor, in aliquem invado, contumeliam in aliquem iacio, ignominiis aliquem concido, mediâ longâ; furta et libidines cuipiam obicio, cum verborum contumeliis aliquem incesto ore lacero, probrum alicui obiecto. Fab.

CONVIVERE

Bey ein ander seyn, zusammen leben, v. g. convivere cum adolescentibus, Plautus et Quintilianus: pro quo Cicero, et alii elegantiores, cum aliquo vivere, una esse.

* Aliud autem est convivari, Wolleben, Gasterey halten, schmausen v. g. Nolunt crebro convivarier; quod Cicero et Terentius habent.

COPIA

pro copiis seu parte exercitus, non agnoscunt Lexica: habet tamen ita Hirtius de Bello Afric. cap. 10. §. 3. et 4: Ibique classem sub vesperum cum ea copia conscendit; it. cap. 80. §. 4: Ipse cum expedita copia in eum locum citatim contendit. Plura exempla profert Reitzius de Ambig. p. 129.


page 884

Neque agnoscunt hoc vocabulum Lexica in Plurali Numero pro commeatu: quâ tamen notione occurrit apud Tacitum Histor. Lib. 2. cap. 32. n. 3: Exercitus sine copiis (i. e. commeatu) retineri non potest. Vid. Cic. ad Attic. L. 7. Ep. 13.

COR

pro animo seu ratione, v. g. Quod in rem recte conducat tuam, id petem, idque persequar corde et animo atque virihus, it. Videas corde amare inter se, immerito damnatur. Ita enim a Cicerone, Phaedro, Ovidio, Plauto, Terentio et Lucretio usurpatum: quamvis haud negaverim, Ciceronem numquam fere uti hoc vocabulo, nisi quum aut partem illam corporis humani, quae vitae seu caloris vitalis in homine fons est, nominet, aut solum paene, quum has formas loquendi, hoc mihi cordi est, hoo mihi curae cordique est, sermone usurpet. Schor. in Phras. Cell. C. P. 399. Rarissime enim ap. Ciceronem occurrit pro animo seu ratione. e. g. L. 4. Acad. Quaest. n. 90: Apparet enim iam cor cum oculis consentire. Ex quibus omnibus tandem apparet, cor pro animo s. ratione Poetarum quidem esse, at rara admodum apud Prosaicos eius adesse vestigia.

* Saepius etiam cor pro prudentiâ sapientiâ, sollertiâ et acumine ponitur. Unde non semel Plautus dixit cor habet i. e. sapit: Martial. L. e. Epigr. 28:

Et cor solus habet, solus et ingenium.

Cic. L. 1. Tusc. Quaest. c. 9: Aliis cor ipsum animus videtur: ex quo excordes, concordes, vecordesque dicuntur: et Nasica ille prudens, is Consul, corculum; et egregie cordatus homo catus Aelius Sextus.

Est et illud usitatum auctoribus, praecipue Poetis, ut cor pro ipso homine ponant. Persius Sat. 6. v. 10: Cor iubet hoc EunI i. e. Ennius hoc iubet. Et Ennius ipse apud Gellium L. 7. c. 2;

- - Quem credidit esse meum cor
Suasorem summum, et studiosum robere belli.

Quem cor meum credidit i. e. quem ego credidi. Virgil. L. 5. Aeneid. v. 729:

- - Lectos invenes, fortissima corda,
Defer in Italiam.

Quae loquendi forma et sacris litteris usitata est.

CORDOLIUM

Das Herzleid, v. g. Tibi erit cordolium, si conspexeris, it. Nulla mulier cordolium habet, perperam in minus Latinis numeratur: exstas enim apud Plautum. v. Fab. Thes.


page 885, image: s0491

Usitatius autem, praesertim in prosâ, cum Cicerone et aliis dixeris, dolor animi; et in vorsâ cum Ovidio:

Hanc animi nubem dolor ipse removit.

In Poeta tamen cordolium etiam tolerabile esse existimat Goclenius Observ. 19. et Silv. 20.

CORAM

indiget adiectione: PALAM non indiget. Coram ad certas personas refertur: Palam ad omnes. Donat. it. Io. Strauchii Lexicon Particularum Iuris p. 36. Col. b.

CORINTHIUM

civem dicimus: CORINTHIACUM vas: CORINTHIENSEM fontem. Popma. Fronto.

* Sed non usquequaque hoc osbervatur. Suetonius enim in Augusto habet vasa Corinthia; Cicero L. 2. in Verr. n. 46. 83. 147. Corinthia supellex, Corinthia vasa. Id. Par. 1. c. 3. Corinthia opera; Plinius L. 3. Ep. 6: Corinthium signum, pro Corinthiacum.

CORIUM

est durius et maiorum animalium, ut boum, equorum et asinorum: PELLIS est tenuior, et minorum animalium, ut leonis, ovis, canis.

Corium etiam est crudum: Pellis corium maceratum, atque emollitum. Ita dicimus perficere corium, Leder bereiten; detergere corium de tergo alicuius, Einem das Fell uber die Obren ziehen, Plaut.: it. Sub pellibus agere, retineri, scribere, Zu Felde liegen, im Felde studiren. Popma ed. Hek. 138.

* Quamvis hoc discriminis non semper observatur.

Porro CUTIS et PELLIS ita differunt, ut cutis sit corpori adhaerens et vivorum; pellis autem detracta. v. g. Cutis aegra tumet; te intus et in cute novi; cutem seu cuticulam curare.

* Sic dicunt: Pallium pellibus vulpinis suffultum, quale gestasse M. Caspar Arnurus, alias Lammerschwanz dictus, Logices et Ethices quondam Professor Ienensis, atque hoc ipso vulgari scommati, quo homines de schola l. studiis doctrinisque enixius dediti vulpeculae nuncupantur, occasionem praebuisse fertur. Vid. Io. Molleri, Rect. Flensb. Homonymoscopiam p. 826.

CORONAE

sunt, quae cingunt et ambiunt caput, aut collum, aut pocula: SERTA, quae demissa pendent, quod genus Cicero de Leg. 2. vocat longas coronas, et Ovidius Lib. 1. Trist. porrectas. Popma ed. Hek. 139.


page 886

CORONA

autem et DIADEMA ita differunt: Corona etiam civium privatorum est, et illorum etiam, qui magistratum gerunt, quibus honoris causâ defertur, nec est tantum regni, sed etiam victoriae insigne; Diadema tantummodo Regum est. Conf. Ioachimus Ioannes Maderus, aeternum Athenaei nostri decus, B. Parentis mei, Paulli Martini Noltenii, tertius retro decessor, in Commentatione de coronis, nuptiarum praesertim, sacris et profanis, ed. Helmst. 1688. 4. quae Gronovio digna visa est quae Antiquitatum Romanarum Tomo XI insereretur. Atque omnino de vario coronarum genere erudite multa coacervarunt Car. Paschalius de Coronis, Lugd. 1671. item M. Schmeizel de Coronis tam antiquis, quam modernis iisque Regiis, Ienae 1713, Valtrinus, Lipsius, Stewerchius, Valturius, Meursius Iunior, Lydius, alii.

Corona Regibus in usu non fuit aevo Augusti, sed diadema. Vide Christii et Sachsii Vindicias pro Maronis Aeneide contra Harduinum, Lips. 1737. p. 49.

Virginis est sertum: Corona cuiusvis honorati: Laurea Poetae.

Latius quidem patent haec nomina, quum v. g. serta etiam diis et aris, Coronae Regibus, et Laureae victoribus subinde tribuantur; at hoc non infringit differentiam respectu illo, quo eam nunc inculcamus.

CORPORALIS et INCORPORALIS

v. g. voluptates corporales morbus inhibet, it. a corporalibus se ad incorporalia transtulit, in falso suspectis sunt. Licet enim ab antiquioribus non usurpentur; tamen habet Gellius, et utrumque etiam coniungit Seneca Ep. 58. et 78. Incorporalis etiam Quintiliano tribuitur. Plura autem exempla ex Seneca dedit Andr. Borrichius Append. 62. et Vindic. L. L. 46. Conf. Cell. C. P. 161.

* Critici heic substituunt ex Cicerone corporeus, et incorporens. Sed Valla L. 5. c. 55. haud praeter rem distinguere mihi videtur inter corporeus et corporalis. Corporeus ipsi est; quod constat ex corpore, et ex materia exsistit, et iungitur tantum cum hoc nomine, res aut substantia v. g. lapis est res corporea; virtus incorporea. Corporale, quod exsistit in materia et substantia corporea v. g. pulchritudo et robur bona corporalia sunt, non corporea, quia in corpore sunt.

CORRIGERE

est rectum facere, et in locum suum restituere:


page 887, image: s0492

EMENDARE vero est ab omni macula et labe purgare; id, quod plus est. Liv. L. 52: Si quid fecerim imprudentiâ lapsus, corrigi atque emendari hac castigatione possum. Popma ed. Hek. 140.

* Haec differentia ut ut in oculos incurrat; tamen non satis ubique custoditur a veteribus. Egregie tamen illustratur ioco illo Augusti ambiguo, quod refert Macrob. Saturn. 1, 2, 4: Ego te monere possiim, corrigere non possum. Responsum erat gibboso, qui dixerat: Corrige in me, si quid reprehendis.

Pro emendare Latine etiam dicimus, delere, inducere v. g. delere voculam, inducere vocabulum, Ein Wort ausstreichen oder durchstreichen.

* Interim Delere si opponitur tw=| Corrigere 1. emendare; tunc significat, vel totum scriptum aut carmen, vel integra in eo loca abolere, ac de integro reficere. Vide Rappoltum ad Hrat. Art. Poet. ad verba: Quintilio si quid recitares, i. e. ad v. 438. et seqq. p. 960.

CORRUMPO

significat etiam idem, quod destruo, rodo, perdo. Caes. ut aequo animo ipsi sua frumenta corrumperent. Cic. pro Aulo Licinio: Tabulas, quas idem dicis solere corrumpi, desiderare. Sallust. in Catilin. Dubitando et dies prolatando magnas opportunitates corrumpere.

CORRUPTELA

ipsa res est, et Passive significat: CORRUPTIO corrumpentis administratio, et Active significat. Popma.

CREMENTUM

Das Zunehmen, v.g. cremento corpora siunt maiora, Varro habet: usitatius pro eo, incrementum. Borrich. in Voss. 77.

CREPeRUS

i. e. dubius, anceps, v.g. res crepera et anceps, ad Lucretii exoleta referendum; unde Apuleius et Symmachus arcessiverunt, inque crebriorem usum suum retulerunt.

* Quare pro luce crepra, quod multis eruditis in ore semper est, rectius cum Latinis elegantioribus dixeris, albente caelo, albescente caelo, sub diluculum; it. sub crepusculum, die in noctem vergente, obscurâ luce.

CREPITUS

est sonitus violentus, ex impulsu resultans v.g. cymbala tympanaque, tubae et cornua, similiaque crepitant: STREPITUS fit ex corporum tactu, sive collisione rerum, et multarum vocum in unum confusione, dummedo ne fit immodicus; tunc enim


page 888

dicitur FREMITUS v.g. in mari sonus fluctuum, et in populo murmur vocatur fremitus; strepitus autem proprie pedum ambulantium, manuumque aliquid pertractantium sonus est: STRIDOR est acrior, et quasi sibilans collisio v. g. stridor dentium, ianuae, plaustri.

CRIMEN

non modo pro delicto, sed pro ipsa etiam criminatione accipitur v. g. crimen alicui intentare: FLAGITIUM proprie in libidine, quasi flagris dignum crimen; sed pro ceteris quoque peccatis accipitur, quae infamiam habent.

CRUCIARIUS

i. e. qui pendet in cruce, vel cruce dignus est, Goclenius Obs. 17. Apuleio tantum tribuit, et ad insolentia refert. Sed habet etiam Petronius, Ammianus et Isidorus. Vid. Fab. Thes.

CRUCIFIGO

Plinius, Quintilianus, Hyginus: rectius cum Cicerone, cruci adfigo, in crucem ago, in crucem tollo; pro quo Hirtius B. Afric. c. 66. in cruce vel cruci suffigo; et pro crucifigi Iustinus Lib. 2. c. 5. n. 6. supplicia crucibas lucre.

Andreas Borrichius Vind. L. L. 50. adducit etiam pro hoc verbo M. Senecae auctoritatem. Sed verba, quae profert, non in ipsis sunt controversiis seu declamationibus; sed in lemmatibus, de quibus non constat, utrum ab ipso Seneca sint, an ab alio superaddita: exstant autem verba illa L. 3. Controv. 2. et Excerpt. L. 3. Controy. 9. Cell. Antib. 106. C. P. 162. Iudic. 33.

CRUX

pro adversis rebus, seu calamitate, quae in pios Deoque addictos fere redundat, non tam frequenter apud veteres usurpatum, quam hodie apud nos, et scriptores Ecclesiasticos: usos tamen co ita esse Plautum, Terentium, Martialem et Columellam, ostendit Borrichius Analect. 30. Conf. Cell. Antib. 152. C. P. 374.

* Interim Germanismi sunt, quos Latium abhorret:

Crucem multam habere i. e. incommodis conflictari vel angi; calamitate affligi, molestiam habere.

Crux domestica i. e. malum domesticum.

Crucem suam patienter ferre i. e. incommodum suum moderate ferre, ob calamitatem aliquam a Deo immissam animo haud frangi. Sed locutionem illam Biblicam, Crucem suam tollere, nolim heic respui: est enim e)mfatikw/teros2, quam ut aliis Latinis verbis satis reddi queat.


page 889, image: s0493

CUCURBITULA

u(pokoristiko\n a cucurbita, Ein kleiner Kurbs: significat etiam Celso L. 2. c. 11. Einen Schropfkopf.

* inde Locutio: Sanguinem cucurbitulis aducere, Schropfen, Kopfe setzen; quod Plinius Hist. Nat. L. 28. c. 1. exprimit per scarificare cutim vel carnem radere.

CVIUS

a, um, v. g. cuium puerum heic apposuisti? pro cuius puerum heic apposuisti? antiquitus tantum sic locutos Romanos esse existimat Vossius de Vit. 2. quum Plautus cuia vox? et similia dicat; Augusti autem aevo non item: quamquam tum rustici hoc loquendi genus retinuerint; unde apud Virgilium Ecl. 3. v. 1. 2. quidam:

ME. Dic mihi, Damoeta, cuium pecus? an Meliboei?
DA. Non; verum Aegonis.

Contra vero sentit Ol. Borrichius Animad. in Voss. 77. seq. ostenditque, non solum Plautum, verum etiam Lucilium, Terentium, ipsumque Ciceronem, Gellium etiam et Arnobium hunc loquendi modum frequentasse. Cic. L. 1. in Verrem n. 142; Ubi illa consuetudo in bonis, -- ut optima conditione sitis, cuia res sit, cuium periculum?

CULTELLARE

i. e. cultro abscindere v. g. cultellare agrum eminentirem, et ad planitiei redigere acqualitatem, falso suspectum Vossio de Vit. 697: nam Borrichius Cogit. 78. profert ex Plinio et Frontino.

* At Plinio L. 3. c. 2. cultellatum dicitur, quod cultrum formd refert, et eius instar scindit v. g. Dorsa delphinorum cultellata. Item: Ut palma, quae cortice sit cultellato, difficilis quidem est adscensu; sed fructum habet dulcissimum: itidem eruditio et virtus aditum habent difficilem; sed fructum dulcissimum.

CULTUS

est in vestibus, gemmis, auro et argento: ORNATUS est in cura comendi capitis, poliendaeque et ornandae cutis.

* Cultus etiam necessitatis: Ornatus autem voluptatis est.

Sed interdum utriusque vocabuli notio latissime patet, et ornatus significat omne, quod ornamenti gratiâ adhibetur; cultus vero omnia continet, excepto ciutu, quibus utuntur homines, vel ornamenti, vel commodi, vel delectationis etiam causâ. Popma.

Cultus proprie ad rem rusticam pertinet. At hunc significatum hoc loco nihil moramur, utpote qui in differentiis constituendis cas tantum notiones respicimus, quibus vocabula suis opponuntur synonymis.


page 890

CUMULATIM

Reichlich, vollig v. g. cumulatim ponere, Varro R. R. L. 3. c. 15. et Prudentius a)poq. v. 721: Cicero et alii usitatius pro eo, cumlate, cumulatissime v. g. cumulate vel cumulatissime alicui satisfacere; cumulatissime alicui gratiam referre.

CURA

fere mentis est: CURATIO proprie medicinae. Ael. Donat. Livius Lib. 2. c. 20: inter primam curationem exspirare.

* Dicimus, fere ita esse: neque enim perpetua haec differentia est. Etenim curatio subinde ad mentem etiam, administrationem muneris, et res gestas; et versâ vice cura ad medendi artem extenditur. Vid. Barth. ad Script. Venat. p. 129.

CURA est in consectatione et conservatione bonorum: SOLLICITUDO in metu malorum. Popma 56. ed. Hek. 145.

Sollicitudo igitur plus est, quam cura: unde veteres in coniungendo illud posteriori loco posuerunt. Plin. Lib. 2. Ep. 11. Caesar mhi tantum studium, tantam etiam curam: nimium est enim, dicere, sollicitudinem: praestitit, ut cet. Terentius in Phorm. Quantâ me curâ et sollicitudine adficit gnatus. Cicero de Lege Agraria: Ad curam sollicitudinemque multo magis. Plinius Lib. 5. Epist. 6: Amavi curam et sollicitudinem tuam.

* Neque tamen hanc a)kri/beian ubique custodivere antiqui. v. g. Suetonius Calig. In testificanda sollicitudine et cura de incolumitate eius.

CURABILIS

v. g. morbus curabilis. Vossio de Vit. 420. Borrichio Cogit. 28. et Cellario Antib. 25. suspectum est; at praeter meritum: legitur enim in Iuvenale, quemadmodum id indicat Chr. Falsterus Supplem. L. L. 78.

Ceteroquin usitatiora utique sunt, quae heroes isti substituunt, nempe medicabilis, sanabilis.

CURARE

Latinis etiam est idem, quod medicinam aegro adhibere, adbibere curationem, morbos depellere; sed non nisi cum adiunctione vocabulorum tou= corpus vel morbus v. g. curare morbum, curare corpus aegroti: numquam, quod quidem scio, absolute, aut simpliciter.

CURATORES

sunt, ad quos pertinet cura puberum, et eorum, qui negotiis suis ipsi praeesse non possunt; quales sunt prodigi, furiosi, dementes, ac perpetuo aliquo morbo impediti:


page 891, image: s0494

TUTORES dantur impuberibus, qui se per aetatem defendere non possunt. Illorum munus curatio appellatur: horum, tutela.

Curatores etiam feminis constituuntur.

* Veterum accuratiores hanc differentiam stricte observant: alii auctores, et inter eos illi ICti veteres, quibus linguae Latinae a)kri/beia non magnopere curae cordique fuit, non semper accurate haec distiaguunt, et maxime Poetae subinde confundunt, apud quos tutelae nomen generale est. Popma 56. ed. Hekel. 146.

CURRUS

quo honeste vehimur: PLAUSTRUM agricolae et mercatores in frumentis, lignis, mercibus deportandis usuripant: RHEDA sive CARPENTUM celeritate et agilitate se commendat, Eine Chaise: PETORITUM penult. correptâ seu PILENTUM, seu CARRUCA, quae Livio Lib. 1. c. 21. currus arcuatus dicitur, Germanice est Eine Kutsche, bedeckter, hangender Wagen, Carrethe: ESSEDUM in proelio, Ein Streitwagen: CARRUS vel CARRUM in muniendis oppidis aut castris, aut inserviens impedimentis devehendis, Ein Karrn, Ein Rustwagen.

* Sic curru vehebantur triumphatores, et Aediles, qui hinc curules dicti sunt; sic planstra vocantur stridentia et gementia; sic carpentum a Livio L. 1. c. 48. tribuitur Tulliae, Tarquinii Superbi coniugi, quod per patris egisset corpus cruore adhuc suo madidum, ac rheda belli Praefectis, quâ celeriores cursus, perficiant; sic petorita et carrucas auro argentoque caelatas, eboreque amictas, atque a Senatoribus non tantum, sed ipsis Imperatoribus quoque usurpatas fuisse, legimus; sic essedis carrisque superstans armatus hostis ingenti sonitu equorum rotarumque advenisse dicitur ap. Livium L. 10. c. 28. et pro vallo carros obiecerant, Sie hatten eine Wagenburg geschlagen, apud Iul. Caes. L. 1. B. Gall. c. 26.

Nec tamen hoc discriminis accurate satis ubique observatum. Ut enim alia omittam, petoritum heic atque illic pro rheda aut essedo videtur usurpari.

Essedum Neutro Gen. Cicero, Caes. Virg. Sueton. Esseda, ae, Fem Gen. legitur ap. Sen. Ep. 55. nisi pro essedas legendum forte ibidem sit essedis, quod Lipsius suspicatur.

D.

DAPES

Regum sunt; unde inter eorum officiales, quos vocant, unus Dapifer vel Archidapifer dicitur: EPULAE privatorum.


page 892

Vel dapes deastrorum sunt: epulae hominum. Servius. Gunth. Lat. Rest. 167. Valla L: 4. c. 23. I. H. Ursinus Observ. Philol. c. 6.

* Poetae, ut verborum differentiam omnino insuper habent; ita et heic eius incuriosi sunt v. g. virgil. L. 1. Aen. v. 83.

- - Tu das epulis accumbere divûm.

DAPSILIS

v. g. dapsilis proventus, Ein reiches Einkommen, Plautus, Suetonius, Columella L. 4. cap. 27: Cicero aliique pro ei, liberalis, sumptuosus, magnisicus, lautus, splendidus; has enim notiones cunctas pro argumento habet Adiectivum hoc dapsilis.

DE Praepositio usurpatur

1. Interdum pro a vel ab vel ex; quod tamen notandum; non imitandum.

* Cic. Audivi hoc de parente meo, pro a l. ex parente meo. Id. Fundum Cirneum Romae mercatus est de Pupillo Merubonio, pro, a Pupillo Merubonio.

Ita Latini: De aliquo agrum colendum habere; de aliquo mercari, emere; de aliquo exemplum capere; De aliquo suplicium sumere; De aliquo poenas exigere; De principio: pro, ab aliquo agrum cet. Vorst. de Lat. Falso Susp. 199.

2. Respicit locum, unde.

* Ter. Clamat de via. Cic. Non enim declamatorem de ludo, aut rabulam de foro quaerimus. It. Exire de navi. It. De Sicilia abire It. De provincia decedere.

3. Tempus, quando?

* v. g. Cic. De nocte venit.. Id. Ut considerate diligenterque naviges de mense Decembri. Iul. Caes. Lib. 1. b. C. c. 51. §. 4: Afranius de nocte proficiscitur.

4. Qualitatem personae:

* Cic. Is accusator de plebe fuit. It. Homo de schola, Ein Schulmann. It. Quidam de collegis nostris.

Accusator de plebe i. e. plebeius. Homo de schola i. e. scholasticus. Substantivum cum Praepositione, saepe pro Adiectivo est.

5. Multitudinem.

* v. g. unns de multis. It. Unus de septem. It. Unus de populo. It. Nemo de nostris fuit.

6. Materiam.

* Cic. oratio Crassi de Colonia Narbonensi. H. Conringius scripsit de finibus Imp. Germanici.

7. Significat etiam propter.

* Cic. Regulus, de captivis commutandis, Romam missus. It. Legati de pace, de


page 893, image: s0495

captivis radimendis It. De nihilo irasci. It. Gravi de cansa. It. Certis de causis. It. Quibus de cansis. It. De imperio certare.

8. Usurpatur cum Ablativo, pro Genitivo, Poetice.

* Plut. Haec sunt verba dalegibus: pro, verba legis. Ovid. Materiam quneris, laudes de Caesare dixi: pro, landes Caesaris.

9. Ponitur etiam pro Quod attinet ad.

* Cic. De pace sentio, simulationem esse apertam. Id. Virtus, quam tu ne de facie quidem nosti. Id. De Dymno, (i. e. quod ad Dymnum attinet,) nihil scio.

10. Item pro qualibet rei norma.

* Cic. De integro incidere in morbum. Id. De amicorum sententia rem defert ad Senatum. Id. Roscius Romam confugit. Id. De concilii sententia. Id. De consilio alicuius aliquid facere. Id. De communi sententia. Id. Nec tamen ab illis dicitur ita de industria. Id. Ut a me de scripto dicta sententia est. Liv. Quum ante id tempus, de suo quisque functus eo munere esset. Plaut. De nostro saepe edunt.

11. Interdum etiam omittitur, haud sane ineleganter.

* v. g. Quid te fiet? pro, Quid de te fiet? Cic. 1. Verr. n. 42: Quid hoc homine faciatis? pro, Quid de hoc homine, Id. L. 2. Verr. n. 155: Quid te futurum est? pro Quid de te futurum est?

DECANTARE

notat non tantum finire cantum, Etwas absingen; sed etiam, quod pracecipue heic observari velim, res notas et vulgatas usque ad satietatem inculcare. v. g. Cic. L. 2. de Orat. c. 17: Nec mihi opus est Graeco aliquo doctore, qui mihi pervulgata praecepta decantet. Id. Decantata haec erat fabula. Schor. Phras.

DECEPTIO

Der Betrug, v. g. impendentis loci deceptio, falso suspectum: habet enim Vitruvius; quod sane ostendit, antiquum vocabulum esse, quamvis non crebro usurpatum. Usitatiora sunt, captio, circumscriptio, aucupium, tendiculae v. g. captiones discutere, Die Ranke und Tucke aufdecken; emptiones falsas apertâ circumscriptione fecisti, Cic.; hoc novum est aucupium, Das ist eine neve Manier, einen zu beschneutzen, Ter.; verborum aucupia, et litterarum tendiculas in invidiam vocant, Cic. pro Caecina cap. 23.

* Vossius de Vit. 423. Cellarius Antib. 26. Borrichius Cogit. 28. damnant quidem hoc vocabulum> sed modo laudatum vitruvium damnati vindicem reperit Andreas Borrichius Vindic. L. L. 50, quo suasore Cellarius in


page 894

ultima Curarum Posteriorum editione p. 60. aureo saeculo adscripsit.

DECEPTOR

Ein Betruger, Seneca Thyeste v. 139: usitatius tamen pro eo dixeris, circumscriptor, fraudator, veterator.

DECIDERE

Latine interdum pro transigere cum aliquo v. g. decidere cum creditore, i. e. super debito transigere, Sich der Zahlung wegen vergleichen. CIc. Verr. 5. c. 28: conflictari malebant, quam quidquam cum isto sud voluntate decidere, Sic wollten es lieber ins Recht kommen lassen, als sich gutlich vertragen. Schor. Phras.

* ceteroquin decidere notat

1. Amputare, resecare. Plaut. Merc. A. 2. Sc. 2. v. 37: Decide (mediâ longâ) mihi collum, si falsum ad te loquar.

2. Defirtire, et certum quid de re statuere. v. g. in Pandectis decidere quaestionem; decidere cansam, decidere dubitationem. Suetonius Vespasiano c. 21: Post decisa quaecumque obvenissent negotia, gestationi et inde quieti vacabat.

DECIPERE

est dolo malo circumvenire: FALLERE est a vero abducere et frustrari; fitque proprie verbis, quum nimirum contra facimus, quam diximus. Popma ed. Giess. 1660. 50.

* Sic mercatores, qui subdole agunt, et merces malas pro bonis venditant, vel nimium pretium poscunt, atque ita pecuniâ nos emungunt, non tam fallunt, quam decipiunt.

DECLINARE

pro Nomen aliquod per Casus flectere, convertere Casus Nominis, Grammatica notio est; sed prantiqua, occurrens iam tum apud Varronem et Gellium. Varro Lib. 7. de L. L. post principium: recto Casu accepto, in obliquos declinant. Vide ibi plura. Gellius Lib. 4. c. 1: Declinare in extremas litteras nomen.

* Ceteroqui declinare notione intransitivâ notat idem, quod deflectere v. g. declinare ab aliquo loco, a proposito, a delictis, de via; it. Active et cum quarto Casu, Plautus, declinare paullum se extra viam; Virg. dulci declinat lumina somno.

DECOLLARE

pro securi ferire, caput alicui amputare, gladio praccidere, demere, decutere, capite aliquem truncare, auferre ense caput, truncumque relinquere arena, Virg. multi Latinum esse negant. Sed habet tamen suos auctores. Tiberii scilicet aevo usurpatum est: habetur


page 895, image: s0496

enim non solum apud Suetonium, et in Epitome Aurelii Victoris in Didio Iuliano, sed etiam apud Senecam, quem citant Torrentius in Suetonii, et Schottus in Victoris locum. Usurpat etiam hoc verbum alter Seneca, quin ipse Plautus. Cell. Antib. 107. C. P. 163. Borrich. Analect. 58. G. H. Ursinus Obs. Philol. cap. 9.

Andreas Borrichius Vindic. L. L. 51. in partes etiam vocat ex aurea aetate Romanum Hisponem declamatorem, cuius verba nobis reliquerit Seneca Controv. L. 4. c. 25: itemque Varronem; qui vero improprie adhibuit. Vid. Cell. Iudic. 34.

* Ceteroquin decollare est

1. Plauto et Varroni deesse v. g. Si ea spes decollabit, Wenn die Hoffnung fehlen wird; si fors decollasset, Wenn das Gluck wurde gefehlet haben, Plaut. Quorum si alterum decollat. Solebant nimirum veteres de collo cruminam sibi suspendere. Quae quum in collo amplius non erat, decollare i. e. de collo decidere, defluere, atque adeo perire dicebatur. Hinc decollare pro deesse vel periisse f. amissum esse dicebatur.

Diomedes ex Lucilio, et Nonius ex Caecilio transitivam notionem huic verbo adiungit, quum per demere s. deponere de collo, it. fallere et decipere exponunt. Sed, quod ad Caecilii locum attinet, eum g. H. Ursinus Obs. Philol. cap. 9. p. 140. ita explicat, ut verbum hoc non nisi intransitivam notionem habere possit, idemque notet, quod de collo defluere, decidere. Interim Diomedes et Nonius vulgatissimi erroris ansam dederunt, ut multi eruditi Accusativum personae hodie addant, dicentes, spes me decollat.

DECOR

communis est omnium, et is facit decentiam specici: SPECIES propria est cuiusque. Itaque decor in habitu est; species in membris. Fronto. Decor magis qualitates; Species magis quantitates respicit.

* Species, Die naturliche Gestalt, die ein ieweder ins besondere hat: Decor, Die Artigkeit, das wohlanstandige Wesen.

DECORO

mediâ productâ, i. e. pulchrum reddo, perperam suspectum Goclenio Silv. 17: exstat enim apud Silium Lib. 12:

Tarpeii clamant Iovis, ac delubra decorant:

ut adeo versiculus, differentiae Prosodicae causâ factus:

Hunc homines decorant, quem vestimenta decorant;

exsilio multandus haud videatur.


page 896

Decoro enim, mediâ correptâ, i. e. honesto, orno, celebro, honore adficio, sine controversia probae notae est.

* Sic decoro, mediâ longâ sumitur Phylice; decoro autem plerumque moraliter

.

DECREMENTUM

Das Abnclimen, v. g. quasi iam mundo senescente, rerum atque hominum decrementa sunt, solus, quod constat, Gellius habet.

† Quamlibet enim Claud. Salmasins in Solini cap. 1. censeat, decrementa nascentium ibi legendum esse; libris tamen invitis hoc adserit, qui habent detrimentis.

Magis Latina, defectio, diminutio v. g. defectio virium; animi defectio, Die Ohnmacht; defectio solis et lunae; item ne bonis privatorum publice diminutio fiat; diminutio facta de imperio. Cell. Antib. 108. C. P. 176.

* Vocabulum hoc decrementum inter Gellii idiotismos refertur; quemadmodum plures in eo notantur v. g. conducebant pro iuvabant L. 20. c. 4; defectos pro destitutos; it. est memoriae pro occurrit L. 13. c. 11; fortasse pro incertum est L. 11. c. 9; gloriarum in Num. Plur. (quod apud alios rarissime, et apud Ciceronem non nisi semel occurrit) L. 2. c. 27; homo pleraque non indiligens pro in multis non indiligens l. quod ad pleraque attinet, per Graecismum; it. impeccabilis pro qui non peccat L. 18. c. 19; impugnatum pro impugnabile; it. incredulae Passive L. 9. c. 4; infortunitas pro infortunium L. 6. c. 1; interibi pro ibi vel eodem tempore L. 9. c. 2; notificare pro declarare, notum facere, L. 9. c. 3; omnia parendum pro quod ad omnia attinet l. in omnibus parendum, per Graecismum L. 2. c. 7; perseverat pro adseverat L. 2. c. 21; prolubium pro desiderium L. 16. c. 19; victoriis adfectus pro occupatus L. 9. c. 3; vitâ in terfecerat pro vitâ privaverat L. 12. c. 7; multique alii idiotismi, quos Petrus Mosellanus in Adnotationibus ad A. Gellii Noct. Attic. Colon. 1533. observavit; quibus tamen multo plura addi posse, opinatur Reimmannus in Hist. Vocabulor. L. L. p. 62.

Quemadmodum autem decrementum vocabulum est Gellio proprium: ita Vitruvius pro eo sibi quasi vindicat decrescentia, ae, v. g. decrescentia lunae. Cell. C. P. 176.

DECUMANUS

i. e. ingens, incredibilis praestantior v. g. decumana porta id est, patentior aversaque porta in castris, Das grosseste Thor im Feldlager; decumani fluctus, Schreckiliche Wellen, Decumanus limes in agro dicitur, qui sit ab ortu in occasum: sed limes transversus dicitur cardo, qui est ab austro in


page 897, image: s0497

septentrionem. Apud Festum ova decumana, ova dicuntur maiora, quorum decimum semper maius ceteris nasci dicitur. Ager decumanus est, qui decimas pendit, Acker, so zehndbar ist.

† Scribitur etiam decimanus: usurpant autem hoc Adiectivum optimae notae scriptores, Cicero in Verr. 5. c. 6. Ovidius, Lucanus, Seneca, Tacitus Annal. 1. c. 66. n. 1. Iulius Caesar B. Gall. L. 2. c. 24. n. 2. ius B. Afric. c. 16. n. 2.

* Ciceroni etiam modo laudato loco decumanus dicitur, qui exigit agrorum decimas, vel redimit, publicanus videlicet, de quo et Asconius. Eius autem uxor mulier decumana Cic. l. c. cap. 34.

DEUS

honoris: DECOR formae: DECORUM actionis. Fronto.

Decus est honestas, quae ex bene gestis oritur: Dodecus ignominia, quae ex turpiter gestis nascitur: Decor quaedam decentia rerum personarumque in locis et temporibus. Decorum decens est illud, quod communi opinione honestum hominibus videtur. v. g. Non est decorum seni desipere. Valla L. 4. c. 15.

DEDICARE

Latine interdum pro Deo aliquid consecrare, vel sollemniori ritu usum alicuius rei auspicari.

* Cic. Simulacrum Iovis dedicavit. Delubrum Veneri dedicavit. Aram dedicarunt, Sie haben den Altar eingeweihet. Plin. L. 5. Ep. 12: Cognovi, speciosissimam te porticum sub tuo filiique tui nomine dedicasse.

Hinc Dedicatio v. g. Dedicationem templi agere cum laetitia.

Ceteroquin hoc nomen et illud verbum libris conveniunt, quos patronis, fautoribus aut amicis dedicamus.

Quid dedicatio differat a consecratione, supra explicatum est ad Voc. Consecratio.

DEDOLERE

Verschmerzen, Poeticum et Ovidianum est: in prosâ malim, callum quemdam vel quoddam obducere; dolorem omnem abicere; omnem doloris sensum abicere.

* Dedoluit i. e. desiit dolere, qui Graecis dicitur a)phlghkw/s2. Gocl. Obs. 410.

DEDUCERE

interdum pro persuadere. v. g. Cic. Auditorem ad fletum et misericordiam deducere. Id. De sententia aliquem deducere. Id. Pecunia illum non potuit ab summa integritate deducere.

Deducere et deductio verba etiam sunt rationatorum, pro quibus vulgo dicunt subtrahere, subtractio.

* Cic. Centum nummi deducantur. Id. Deducere aliquid l. partem de summa forte, Von


page 898

der Hauptsumma des Capitals etwas abziehen. Id. L. 1. Offic. c. 18: Ut boni ratiocinatores oficiorum esse possimus, et addendo, deducendoque videre, quae reliqui summa fiat. Seneca de Beneficiis L. 2. c. 4: Haec itaque curae habebis, si grate aestimari, quae praestabis, voles: ut beneficia tua illibata, integra ad eos, quibus promissa sunt, perveniant, sine ulla, quod aiunt, deductione, Ganz, unversiummelt ohne einige Abkurzung. Schor. Phras.

DEFERRE

Latine dicuntur, qui damni publici avertendi, ergo magistratui significant aliquid, Germanice, Die etwas der Obrigkeit denuntiiren. Cic. Catil. 3. c. 3: De periculo publico ad consilium publicum rem integram deferre.

* Cave, ne heic cum vulgo usurpes verbum denuntiare; quod hâc quidem notione Latium vetus prorsus ignorat.

Verbum denuntiandi Latini fere usurpant, quum indicare habent odiosa, tristia et funesta v. g. denuntiare et indicere bellum; denuntiare alicui mortem, Einem den Tod ankundigen; denuntiare alicui testimonium i. e. ad testimonium dicendum vocare alivem.

DEFUNGI

est liberari molestiis et periculis, aut explicari; explicari autem dicuntur Latine, qui liberantur ex periculo: PERFUNGI est pervenire ad exitum sive honorum, sive laborum. Illud semper denotat finem adversarum rerum; hoc et bonarum et malarum.

* Cicero pro Roscio: Desunctos periculis se putabant Livius: Defungi poenâ Virgil. Aeneid. L. 6. v. 83:

O tandem magnis pelagis defuncte periclis; ad quem locum Servius ita: Dicimus defunctos officio, qui officia debita complerunt. Hinc et defunctos, mortuos dicimus, qui complerunt vitae officia. Nemo autem, id, quod ego addiderim, debita officia complete poterit sine vario molestiarum genere. Livius: Defuncta, morbis corpora salubriora esse coepere. Cicero Lentulo: Quum et honoribus amplissimis, et laboribus maximis perfuncti esemus. Idem Lucceio: Nullâ perfuncti propriâ molestid. Popma 59. seq. ed. Hek. 154.

DEGUSTARE

Latinis metaphorice significat experiri. v. g. Cic. Tum velim Fabium odorere, et istum convivam tuum degustes. Idem Degustabis genus hoc exercitationum mearum, quibus uti consuevi. Schor. Phras.

* Ceteroqui degustare propriâ notione idem notat, quod simplex gustare. Plin. L. 18. c. 2: Ne degustabant quidem novas


page 899, image: s0498

fruges aut vina, Sie mochten die neven Fruchte, oder den Wein nicht einmal ins Maul nebmen.

DEHONESTAMENTUM

Der Vebelstand, die Schmach, die Unehre, v. g. originis dehonestamentum, Eine unchrliche Ankunft; oris debonestamentum, Ein verschimpft, oder durch einen Fehl ungestalt gemachtes Angesicht; Sallustius, Iustinus, Tacitus, Seneca et Gellius habent: aureo saeculo fere pro eo dixerunt dedecus vel pro argumento deformitas, quam speciatim sumptam, dignitati sc. corporis opponebant, v.g. Cic. deformitas et vitium corporis; deformitas animi; haec res non nullam afferebat deformitatem; it. maculae ac dedecori esse suis, Seiner Freundschaft ein Schandfleck seyn.

* Simplex honestamentum v. g. nullo honestamento eget virtus, Seneca, Apuleius et Arnobius habent.

DEIICI

interdum significat idem, quod repulsam ferre. Cic. tubero praeturâ deiectus est i. e. petiit quidem Practuram, sed non est consecutus. Schor. Phras.

* Usitate hoc verbum inservit mox proprie, mox improrie, his et similibus locutionibus: Ingum servile a cervicibus deicere, Das knechtische Ioch vom Halse abschutteln; deicere vultum s. oculos, Die Angen niederschlagen; a republica oculos deicere, Sich um das gemeine Wesen nicht mehr bekummern wollen; deicere alvum, Purgiren, oder sich leichter machen; deici de gradu, honore, dignitate, possessione; deici de sententia, Veberstimmet werden, deicere praesidium, Die Garnison delogiren; deicere aliquem loco, einen aus seinem Posten treiben; deicere feram, Ein Wild fallen.

DEI et DII

se DII usitatius. Sic Deis et Diis; usitatius.

* Apud Poetas et Comicos, interdum etiam ap. Prosaicos per Synecphonesin Di et Dis.

DEINDE

Adverbium temporis est v. g. Cic. Tu velim cures, ut sciam, quibus nos dare oporteat eas, quas ad te deinde litteras mittemus: DEINCEPS a dein et capio, temporis et ordinis simul est, notatque Germanice, Einen nach dem andern, eines nach dem andern, nach der Reihe. v. g. Cic. Sed tamen tres summo loco natos te nolo habere iratos, quos video deinceps Tribunos plebis per triennium fore. Item: De iustitia dictum est: deinceps, ut erat propositum, de liberalitate dicendum. Ita nimirum praeclari non nulli viri praecipiunt.


page 900

Sed, quod contra hos notandum, etiam deinde non modo tempus, sed etiam ordinem respicit, atque ita pari passu cum deinceps quasi ambulare videtur. v. g. Cic. An ego tibi obviam non prodirem, primum Appio Claudio, deinde Imperatori, deinde more maiorum, deinde, quod caput est, amico?

* Similiter etiam Dehinc et tempus respicit et ordinem. Deincps autem, si bene memini, ordini magis servit, quam tempori.

DELABI

improprie idem est, quod convertere se aliquo, inclinare, incidare.

* Cic. A maioribus ad minora oratio nostra delabitur. Sed quo delabor? Doch, wo gerathe ich mit meiner Rede hin? Quottidie ad aequitatem delabitur. Delabi in morbum, in vitium aliquod. Valde optanti utrique nostrûm cecidit, ut in istum sermonem delaberemini. Tacitus habet, delabi ad impatientiam, in ambitionem, in amorem. Vide Indiem eius Freinshemianum. Schor. Phras.

DELASSARE

v. g. loquacem delassare valent Fabium, Plautus, Horatius, Martialis habent, atque adeo Poeticum est, similiter ut primitivum lassus, a, um: Cicero aliique pro eo, defatigare.

DELATOR

Ein angeber, immerito damnatur a Schoro in Phras. ad voc. Index: habet enim Plinius et Suetonius, item Tacitus Hist. Lib. 4. c. 6. 11. 2. et L. 12. c. 59. n. 3. cet.

* Hinc abstractum delatio, Germ. Die angebung, i. e. eâdem notione sumptum, similiter bonae notae est.

Cicero, Livius, Curtius, alii pro delatore dicunt, qui crimina infert, vel offert vel defert, item index, et pro argumento etiam accusator.

* Quia etiam eiusmodi delatores saepius fingebant crimina, et plane innoxios ad iudicem deferebant, ut consequerentur praemia, et libidinibus Principum velificarentur; iccirco successu temporis delatores et calumniatores iidem habiti. Egregie eos compescuit Domitianus, de quo Tranquillus in eius vita cap. 9. extr. itemque Traianus, de quo Plinius in Panegyrico ei dicto c. 34. 35. 36.

DELECTABILIS

i. e. delectationem adferens, Ergotzend, v. g. infusum delectabili cibo venenum, apud Tacitum et Gellium occurrit; Cicero hoc Adiectivum ignorat, dicens pro eo habens delectationem magnam; multum delectationis habens; suavitate sens ûs animum deliniens; delectationem adferens; incredibili


page 901, image: s0499

quadam voluptate animum hominis perfundens. Cell. C. P. 104.

* Adverbium autem delectabiliter, v. g. facies delectabiliter et decore picta, solus, quod constat, Gellius usurpat: pro quo alii, cum delectatione; 1. pro argumento, ita, ut delectationem adferat. Borrich. Cogit. 81. Analect. 10. Cell. C. P. 102. seqq.

DELETUR

scriptura: EXSTINGVITUR lucerna, ignis, flamma: ELVITUR vitrum: DETER GITUR lutum.

DELICIAE

saepe sumitur pro re carissimâ v. g. Petrus deliciae tuae, id est, iucundissimus tuus; esse alicui in deliciis i. e. carum esse; habere aliquem in deliciis i.e. valde amare. Schor. Phras.

DELICTUM

committitur negligentiâ, quando non fit, quod fieri debet: PECCATUM committitur opere, quum fit, quod non debet fieri. Ita qui deliquit, non fecit, quod facere debuit: qui autem peccavit, fecit quidem hoc; sed parum recte.

* Interdum tamen contra delictum grave crimen significat; peccatum autem leve erratum, ut peccatum memoriae, peccatum scripturae. Popma.

Peccatum kat) e)coxh\n et proprie olim adulterium notabat; ut peccare dicebant pro adulterium committere, cum adultero coire. Conf. Perotti C. C. p. 947. v. 59.

DELINIMENTUM

Die Liebkosung, die Reitzung, v. g. vitiorum delinimenta, voluptatum delinimenmta, delinimentis animum alicuius avertere, Tacitus et Livius, Cicero aliique pro co, illecbrae, blanditiae v. g. illecebris voluptatum deliniri; dedere se illecebris vitiorum, et lenociniis cupiditatum; it. benevolentiam civium blanditiis et adsentationibus colligere turpe est.

Suetonius et Tacitus pro eo frequentant lenocinium v. g. nihil non fraudis ac lenocinii adhibere; secundam existimationem omnibus lenociniis colligere.

* Verbum autem delinire nec ipse Cicero abhorret; Plauto autem admodum familiare est.

DELUBRUM

proprie est aedicula, in qua stat Dei cuiusdam simulacrum: TEMPLUM vero est aedificium Deo sacratum. Ita Delubrum est parvum templum, vel pars templi: ut Capitolium fuit templum, in quo tria delubra communi pariete claudebantur, Iovis, Iunonis et Minervae.


page 902

* Sed haec fere confunduntur, maxime apud Poetas. Popma.

Delubri synonyma sunt sacellum, it. fanum, nostratibus Eine Capelle. Fanum Etiam proprie est area, et solum certis atque sollemnibus verbis quasi fando sacratum.

DEMENSUM

i, i. e. victus vel cibus menstruus, Germ. Deputat. Inde demensum annonae militaris vel pabuli, Mund-oder Pferde-Portion. Terent. in Phorm. A. 1. Sc. 1. v. 10: Quod ille unciatim vix de demenso suo, suum defraudans genium, compar sit miser. Admensum vinum, Deputat vom Wein. Vid. Schardii Lex. Iurid. p. 51.

DEMIRANDUS

non improbem; quum praesertim Verbum demiror probae notae sit, et ab ipso usurpetur Terentio, atque Gellius dicat, facit multa demiranda: usitatius tamen pro eo dixerim, admirabilis, admirandus v. g. viradmirabilis in dicendo, atque in omnibus artibus; admirabilis ac singularis sapientia; it. quae in Italia videntur admiranda.

DEMISSUS

animus non est idem, quod SUMMISSUS. Summissus significat cum, qui ab omni supercilio fastuque alienus est: Demissus autem putidulum, iacentem, prostratum; quod deductum inde Adverbium demisse i. e. abiecte, testatur. Cic. Non est ausus, elate et ample loqui, quum humiliter demisseque sentiret.

DEMOCRATIA

Gr. dhmokrati/a, Ein Regiment, da die Gemeine die Oberhand hat, ab Aristotele arcessitum est: Latine dixeris, imperium populi; imperium populare; potestas popularis; regimen, quo summa rerum potestas penes populum est.

* Contrarium est Aristocratiae, quae optimatum est principatus.

DEMONSTRATIONEM

a)po/deicin interdum dico; interdum rationem necessariam. Illud prius, ut tritum, retinui; quod apud Latinos semper latius patet; posterius autem a Cicerone arripui. Verba sunt Perionii.

DEMUM

1. Usurpatur in exprobratione interrogativa, quae est cum aliquâ irrisione coniuncta.

* Cic. Iam vero exsilium, quantum demum a perpetua peregrinatione differt? Germ. Was ist doch wohl fur ein Unterscheid?

2. Sumitur pro Nuno demum, omnino.


page 903, image: s0500

* Plaut. Nunc demum experior, mihi ob oculos caliginem obtigisse. Cic. Ea demum magna voluptas, acqualem ac parem verbis vitam agere. Germ. Nun erfahre ich erst recht. Das ist erst ein recht Vergnugen.

3. Pro Tandem. Iustin. Lib. 1. c. 7. 5. 2: Domitis demum plerisque, quum Cyrus adversus Babylonios bellum gereret, Babyloniis Croesus in auxilium venit.

DENASCI

i. e. mori, Gr. a)pogi/gnesqai, falso suspectum: exstat enim apud Varronem de L. L. Lib. 4: Qui denascitur, ignem amittit ac frigescit.

DENIQUE

pro tandem, reprehendit in Strada Sciopp. Infam. Fam. p. 40. Sed vocabulum ita etiam usurpant Virgilius, Cicero, Terentius. Borrib. Cogit. 288. Conf. Ob. Gifanii Obs. L. L. 25. Habet etiam ita Ovidius Metamorphos. 2. v. 815:

Denique in adverso venientem limine sedit
Exclusura Deum,

Kappius ad Iensium 10.

* Notat etiam Denique idem, quod omnino, nunc demum. Ovidius:

Si qua metu dempto casta est, ea denique casta est.

Cicero: Tantum accessit, ut nunc denique amare videar, antea dilexisse. Germ. Die ist erst recht keusch. Dass mir dencht, nun liebe ich erst recht.

† In se autem ac suâ naturâ est Adverbium ordinis, ex dein per Metathesin, et que factum. v. g. Primum cet. Tum cet. Denique cet. Atque ita collocari solet in fine sententiae post multa enumerata: aliquando etiam in fine orationis. Terent. Heaut. A. 1. Sc. 1. v. 16: Quin te in fundo conspicer fodere, aut arare, aut aliquid ferre denique. Neque enim ibi andiendus Rivius est, qui post to\ ferre stigma ponit, et to\ denique ad sequentia refert. Contra enim, ut produximus, citatur hic locus et Ciceroni L. 1. de Fin. c. 1. et Donato in Phormione ad illud Act. 1. Sc. 2. v. 71: Quid fit denique? Ad quem locum idem observat, morem esse Terentio, denique in fine sensus ponere. Ita et hecyrâ Act. 1. Sc. 2. v. 81. et Eun. a. 1. Sc. 2. v. 78. Praecedente unico membro idem est, ac breviter, uno verbo. Ita Cornelius Nepos in Eumen cap. 12. n. 1: atque ita sacpius alii. Interim tamen aliquando et ponitur, quum nihil praecesserit. Florus L: 1. c. 16: Nihil mollius caelo (scil. Campaniae): denique bis floribus veruat. Quam lectionem contra alias tuetur non modo Gruterus, fed etiam Salmasius in Exercitationibus, notatque Freinshemins ibi, sic usum hâc particulâ Iustinum quoque et Papinianum.


page 904

DEPACISCI

pro quo antique depecisci, notat idem, quod transigere cum alique certis conditionibus.

* Cic. Tria praedia sibi depactus est, Drey Guter hat er fur sich ausbedungen. Depacisci cum aliquo, ut aliquid fiat. Neque ante dimissus est, quam ad conditiones eius depactus est. Schor. Phras.

DEPAUPERARE

notione activâ et transitivâ, pro exuere, spoliare v. g. domum suam depauperare sumptu, Sein Haus durch Unkosten in Armuth bringen, falso suspectum: exstat enim ita apud Varronem.

Notione autem intransitivâ v. g. depauperat frater meus, Mein Bruder verarmet, citra auctoritatem est.

DEPENDERE

tertiae Coniugationis idem, quod simplex pendere, Bezahlen. CIc. Dependendum tibi est, quod mihi pro illo spopondisti, Du musst Bezahlen, was du seinetwegen versprochen. Dependeze mercedem, Ablohnen. Dependere poevas, Strafe leiden. Schor. Phras.

DEPONERE

aliquid dicuntur certantes pignore, quum aliquid apud arbitrum deponunt, quod futurum sit victoris: Ita apud Virgilium occurrit Ecloga 3. v. 31:

- - Ego hanc vitulam, ne forte recuses,
Depono: tu dic, mecum quo pignore certes.

In prosâ malim, aliquâ re sponsionem facere; sponsione aliquem provocare.

* Ceteroqui Deponere usitate notat

1. Abicere, Gallice abandonner. Cic. Deponere de manibus; deponere curas, maerorem, luctum; deponere imperium Liv. L. 2. c. 28. officium, Plin. Pan. c. 87. provinciam; Cic. Iustin. L. 1. c. 2. n. 11. belli studia deponere; id. L. 1. c. 3. n. 5. deponere somni metum.

2. Deponi etiam dicebantur, aut plane desperate aegri, aut recens mortui. Nam de sublimiore lectulo humi collocabantur: de quo Torrentius ad Horat. L. 1. Sat. 9. Hinc translate vino aliquem deponere, Einen zu Boden sauffen, dixit Plantus Aulul. A. 3. Sc. 6. v. 38. Atque adeo depositus interdum pro desperato vel desperatae salutis homine sumitur v. g. ap. Cic. Verr. 1. c. 2. pr. Mihi videor magnam et maxime aegram, et prope depositam reip. partem suscepisse.

3. Apud Caesarem deponi aegri dicuntur et saucii, qui, ab exercitu separati, in locis certis collocantur, ut curari possint. Verba eius Lib. 3. de B. C. cap. 68. haec sunt: Praesidioque Apollonine cohortibus IV,


page 905, image: s0501

Lyssi una, III. Orici relictis, quique erant ex vulneribus aegri, depositis.

4. Usurpatur etiam, tamquam verbum ICtis proprium. Liv. L. 24. c. 18: Deponere pecuniam pupillarem in fidem publicam, Unmandiger Kinder Geld bey der Obrigkeit verwahrlich niederlegen.

5. Notat tandem apudrusticae rei scriptores plantare, in terram defigere. Columella L. 3. c. 4. Vineae, quae vel vere, vel auctumno tempestive deponuntur. Virgil. 2. Georg. v. 24: Plantas deponere sulcis.

DEPORTARE

subinde est quasi lucrari aliquid, similiter ut Germani, Etwas davon tragen. Cic. Flagitium et dedecus ex Asia deportavit. Id. Nihil ex provincia potes iucundius deportare. Id. deportare triumphum ex provincia. Tacitus Annal. 2. c. 26. deportare lauream. Schor. Phras.

* Ceteroquin deportare notat

1. Transducere. Cic. Deportare aliquid iumentis, navibus. Corn. In triremem, quae ad eum deportandum erat missa, adscendit. Iustinus L. 17. c. 2: Exercitum deportare in Italiam.

2. Interdum etiam cum Pronomine reciproco coniunctum sumitur pro vehi, conferre se aliquo. Cic. Mihi placebat, si firmior esses, ut te Leucadem deportares.

DEPRAEDARI

Ausplundern, v. g. Victor Macedoniae agros depraedatur, Iustinus, VIpianus, Iulianus ICtus et Hieronymus: usitatius, praedari de bonis alicuius, vel quod rarius, in bonis alicuius et quod Poetice magis, bona alicuius; spoliare fanum; omni argento aliquem depeculari et spoliare. Cell. Antib. 108. C. P. 140.

* Depraedatus Passive, habet Dictys Cretensis. Falster. Supplem. 89. Kappius ad Iens. 93.

Depraedatio Lactantius et codex Theodosianus: veteres contenti erant simplici Praedatio. Depraedator, augustini est. Voss. de Vit. 702. Borrich. Cogit. 28.

DEPRECARI

apud idoneos scriptores tria fere significare deprehenditur. Enimvero

1. Est valde seu operose precari: atque sic Praepositio de ad augendum et cumulandum valet, docente Gellio Lib. 6. cap. 16.

* Deprecari, ne quid fiat; deprecari aliquid ab aliquo; deprecari pacem; deprecari alicui, ne vapulet, Fur einen bitten, dass er nicht geschlagen werde. Sic deprecari pro se, deprecari pro aliis, Fur sich bitten, fur andere eine Furbitte einlegen, dicunt Cicero, Livius,


page 906

Curtius, Seneca, Paterculus, Suetonius. alii. Hinc Deprecator etiam apud eosdem Ein Furbitter. Cicero etiam Partit. Orat. cap. 39: Erit iisdem aequitatis sententiis contra acerbitatem verborum deprecandum.

2. Precibus declinare seu precibus avertere studere, atque, ut Gellius loquitur, propulsare, Durch Bitten etwas von sich abzulehnen suchen; bitten, dass man uns hier-oder damit verschonen wolle: atque sic Praepositio de vim suam propriam conservat.

* Sic dicimus, deprecari invidiam, iniuriam, periculum, supplicium, calamitatem, bellum, mortem, cet. deprecari honores sibi oblatos. Cicero L. 3. de Orat. n. 74: Quae quum ita sint, paullulum equidem de me deprecabor, et petam a vobi, ut ea, quae dicam, non de memet ipso, sed de oratore dicere putetis. Id. L. 3. in Verr. n. 192: nunc vero quid faciat Hortensius? avaritiaene crimina frugalitatis laudibus deprecetur?

3. Veniam alicuius delicti rogare, Abbitten, Abbitte thun: quae significatio non nullis suspecta est: sed falso. Vid. Paulli Manutii in Cic. Lib. 11. ad Attic. Epist. 6. et 10. Pincier 2. Parerg. 17.

* Ipse Cicero: Deprecatio, inquit, est, in qua non defensio facti, sed ignoscendi postulatio continetur. Et auctor ad Herennium. Deprecatione, inquit, utemur, quum fatebimur, nos peccasse. Adde Tacitum Annali 1. c. 13. et Quintilianum L. 7. c. 4. Si tamen rem accuratius paullo pensites, Ellipsis est in huiusmodi locutionibus: nempe deprecari est vehementer precari; quodi veniam subaudias, habebis indicatam notionem. Efferunt enim id verbum hâc notione vel simpliciter, vel cum Ablativo et Praepositione pro v. g. deprecari pro aliquo. Hoc sensu reperitur etiam deprecabundus apud Tacitum. Cell. C. P. 32. 84. Ol. Boirrich. Analect. 32. Andr. Berrich. Append. 100. 102. Valla. Eleg. L. 6. c. 24.

DESCRIBERE

significat etiam partiri, dividere, in distinctas partes distribuere.

* Cic. Vectigal aequaliter omnibus descripsit. Suum cuique munus describere. Civitatibus pro numero militum pecunias describere. Die Steuren ausschreiben, nachdem eine iegliche Provinz viel oder wenig Manuschaft heget. Asiae civitates in provincias describere. Germania in decem circulos descripta est. Duodena describit in singulos homines iugera. Liv. L. 1. c. 19. de Numa: In XII. menses descripsit annum. Schor. Phras.

† Proprium enim Mathematicorum verbum est, qui suas dimensiones in pulvere peragebant radio. Cicero de Senectute c. 14:


page 907, image: s0502

Mori videbamus in studio dimetiendi caeli atque terrae C. Gallum, familiarem patris tui, Scipio. Quoties illum lux noctu aliquid describere ingressum, quoties nox oppressit, quum coepisset mane? Habebant nimirum Arithmerici et Geometrae abacos, sive tabulas, quas tenuissimo pulvere aequabant: in quo inscribebant numeros et figuras suas, ut, si quid errassent, confundere et de novo inscribere deleta possent. Huc respicit Cicero Lib. 2. de Nat. Deor. cap. 18: sed si haec non videtis, quia numquam eruditum illum pulverem attigistis cet. ubi per eruditum pulverem Mathematicas disciplinas intelligit.

* Ceteroquin describere notat id, quod amanuensium est, Abschreiben, abcopiiren v. g. Cic. Describere ab aliquo i. e. describere ex alicuius exemplari. quintum librum a te descripsit.

Notat idem depingere, delineare. Plaut. Non potuit pictor rectius describere eius formam. Cic. Rem verbis definire et breviter describere.

DESPECTUS

pro prospectu in loca declivia, Caesar L. 7. B. Gall. c. 79: Despectus ex oppido est in campum, Man kann aus der Stadt hinab ins Feld seben. It. L. 2. B. Gall. c. 29: Quod (oppidum) quum ex omnibus an circuitu partibus altissimas rupes despectusque haberet.

* Ceterum pro despicientia occurrit apud auctorem ad Herennium L. 4. c. 39: Ludibrio et despectui opponi.

DESPONSATUS

Verlobt, ebelich versprochen, v. g. admodum dives praetextato desponsata fuerat, Suetonius Caes. c. 1. In Ciceronis enim exemplo ad Quint. Fratr. Lib. 2. Ep. 5: Dederam ad te litteras, quibus scriptum erat, Tulliam nostram Crassipedi esse desponsatam; exemplaria alia rectius legunt desponsam. Longe enim usitatius est desponsus v. g. Cic. Alicui praeripere desponsam iam et destinatam laudem.

DESTRUCTIO

i. e. excidium, excisio, vastitas, exitium, ruina, v. g. murorum destructio, it destructio et confirmatio sententiarum, Die Widerlegung und eweisthumliche Bestatigung gewisser Lehr-oder Grundsatze, perperam suspectum Voss. de Vit. 425. Habent enim Suetonius et Quintilianus. Borrich. Cogit. 83. Cell. C. P. 113.

DESTRUCTOR

Ein Zerstorer, ein Verwuster, v. g. rerum aedisicator et destructor, it. non sumus Tusciae destructores, similiter falso suspectum Voss. de VIt. 425. Est enim in inscriptione antiqua Gruteri, et apud Tertullianum:


page s908

quamlibet rectius usurpes pro eo, perditor, v. g. Cicero perditor rei publicae, perditor Macedoniae. Borrich. Cogit. 83. Cell. C. P. 113. seq.

* Verbum autem destruere notione tum propriâ, tum etiam improriâ, sine controversia bene se habet. v. g. Cic. de Sen. c. 20: Aedisicium idem destruit facillime, qui construxit. Et Quintilianus L. 5. c. 7. metaphorice dicit destruere testes i. e. ostendere, iis moribus eos esse, ut in testimonio reddendo non sint recipiendi, Die zeugen verwerfen.

DETERIOR

comparat bonum cum malo: PEIOR malum cum malo. Richt. ad Popm. 205.

DETERRIMUS

etiam usurpatur pro extremus: quemadmodum primus pro optimus; et secundus pro proximus.

* Livius: Saepe ego audivi, eum esse primum virum, qui ipse consulat, quid in rem sit: secundum eum, qui bene monenti oboediat: qui nec ipse consulere, nec alteri parere scit, eum deterrimi ingenii esse. Pro, saepe ego audivi, eum optimum vel praestantissimum, qui ipse consulat, quid in rem sit: proximum, qui bene monenti oboediat: qui nec ipse consulere, nec alteri parere scit, eum extremi ingenii esse. Ita etiam Cicero de amic. c. 16.: Finis deterrimus i. e. extremus: idem de Opt. Gen. Orat. c. 1; Perspicuum est, quod optimo difficillimum fit, esse deterrimum. Et 2 Verrina c. 16: Homo deterrimus et impudentissimus.

Atque sic aliquando deterior idem subinde apud bonae notae scriptores significat, quod minor, inferior, infirmior seu impar, Geringer, schlechter, schwacher. Nepos in Eumene cap. 3. extr. Effecit etiam illud locorum praeoccupatione, ut equitatu potius dimicaret, quo plus valebat, quam peditatu, quo erat deterior. Cic. Philipp. 8. c. 1. extr. Res verbo fieri interdum deterior solet.

DETERRITUS

Participium a deterreri v. g. Deterritus ab officio; it. Pudore deterritus ad me non venit, falso suspectum: habet enim ipse Cicero. Borrich. Cogit. 289.

* Deterritus autem pro terrore liberatus, singularis notio est apud Tibullum.

DETESTARI

est vehementer testari apud Plaut. Menaech. A. 5. Sc. 2. v. 61. Atque hinc sumitur

1. Pro abominari, quasi vehementer testari, se aliquid fugere. Cic. Hostili prece caput alicuius detestari, Einen verwunschen.

2. Pro amoliri, propulsare. Cic. 1. Catil. c. 11: Ut a me probe iustam quaerimoniam detester ac deprecer. Id. Philipp. 4. c. 4: O dii immortales, avertite et


page 909, image: s0503

detestamini, quaeso, hoc omen. Idem Lib. 1. de Nat. Deor. cap. ult. de Epicuro: Quaeque in iis dixerit, iwuidiae detestandae gratiâ dixisse.

DETURBARE

interdum etiam significat deicere. v. g. Cic. Statuam alicuius deturbare. Id. Spe et possessione deturbari. Schor. Phras.

DEVENIRE

respicit inferiora: PER VENIRE terminum. Ita ex editiore loco devenimus in vallem, in planum: ita ex opulento statu devenio in paupertatem. Pervenio autem ad montem, ad divitias; pervenit ad aures meas.

DEUM

pro Deorum, non modo apud Poetas, sed etiam in prosâ apud Florum et Curtium subinde occurrit. Cicero, aliique elegantiores Syncope hâc abstinent.

DEVOTARE

Dem lieben Gott etwas geloben, v. g. religiose aliquid devotare, falso suspectum Voss. de Vit. 702. Habet enim non solum Accius, et Minucius Felix cap. 28, sed etiam ipse Cicero in Paradox. 1. c. 3. si quidem loco hoc Ciceroniano exemplaria bene et sine sphalmate scripta sunt; de quo tamen addubites, quum in castigatioribu libris hodie exstet devovit pro devotavit. Tutius sane et usitatius dixeris devovere quam devotare, v. g. Cic. Lib. 3. Offic. cap. 25: Agamenon devovit Dianae, quod in suo regno pulcherrimum natu esset. Borrich. Cogit. 83.

DICERE

pro iubere v. g. id fieri dixit, usurpavit Tacitus et Livius. VIde Boxhornium in notis ad Taciti Annal. 2. pag. 72.

DICERE, LOQUI et NARRARE

Hunc respectum, et hanc differentiam inter se fere habent. Dicimus, vod volumus: Loquimur invicem: narramus, quod ignoratur. Fronto.

Porro Loqui et Dicere ita differunt, ut loqui lenius quid sit; dicere gravius quid.

Varro autem inter LOQUI et FARI hanc differentiam interesse scribit, quod fatur is, qui primus significabilem vocem ore emittit, nullo verborum ordine servato. Unde pueri ante, quam id faciant, infantes dicuntur. Loquitur autem is, qui suo loco unumquodque verbum scienter ponit.

* Quae differentia tamen apud auctores, maxime Poetas, non satis obseryatur. Popma.


page 910

DICTIO

sitne vocabulum, an habitus orationis,

Grammatici certant, et adhuc sub iudice lis est.

pro vocabulo aut verbo, tutius reicitur cum Vossio, Cellario, aliis. Etenim a Grammaticis, veteribus etiam, Scauro et Diomede, habemus, quod dictio vulgo obtineat pro vocabulo: nec umquam dictione pro vocabulo usi sunt Cicero vel aequales; immo nec diu postea: sed iis diction est oratio, stilus, vel dicendi genus, quod Graecis fra/s1is2 est.

* Olaus Borrichius contra probare nititur, dictionem interdum etiam pro vocabulo usurpari, ex Catonis Originibus, et Quintiliano L. 9. c. 1. Sed tot et tanta opposuerunt huic sententiae adversarii, quibus diluendis alius quidam exspectetur Olaus, id est, vir in his studiis versatissimus. Voss. de Vit. 132. it. de Analogia L. 1. c. 1. p. 2. Sciopp. de Stil. Hist. 217. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 107. Schori Thes. Cicer. Ol. Borrich. Cogit. et Animad. in Voss. 87. et adversus Sciopp. 309. analect. 11. 12. 13. Andr. Borrich. Append. 104. seqq. Cell. Antib. 153. C. P. 400. Discuss. Append. Dan. 54. Kappius ad Iensium 11. 12.

DIEs

virili genere, significat fere diem certum: ut dicimus, hic, ille, primus dies: dies hesternus, crastinus: non rediis pater die praestituto; abiit, die praestituto rediturus. DIES muliebri genere, significat plerumque ipsum tempus, vel diei qualitatem: ut, ipsa dies semper facit hominem prudentem. Horat. Art. Poet.

- - - carmen reprebendite, quod non
Multa dies, et longa litura coercuit.

Cic. Lib. 1. Ep. 17: Valde suspicor, fore, ut infringatur hominum improbitas, et consiliis tuorum amicorum, et ipsâ die. Item: dies annua, bima, trima, quadrima id est, tempus unius anni, duorum, trium, quattuor annorum. Item: dies nefanda, serena, laeta, fausta. Valla Lib. 4. cap. 80.

* Dico, rem fere s. plerumque ita se habere. Nam, quod iam tum suo tempore Varro notavit, non id ab auctoribus semper observatum. Ipse Cicero interdum heic aberrat v. g. L. 16. Ep. 10.: In quibus (litteris) hoc erat liberalissimum, nomina se facturum, quum venisset, quâ ego vellem die. Id. L. 3. de Orat. n. 22: Quod et ego hesternâ die dixi, et aliquot locis antemeridiano sermone significavit Antonius. Iul. Caes. L. 7. B. Gall. c. 77. n. 1: Praeteritâ die. Iustinus L. 1. c. 6.


page 911, image: s0504

n. 1. et 5. it. c. 8. n. 4. it. c. 10. n. 4. et 7: Dein posterâ die. Livius L. 1. c. 12: Posterâ die Curtius L. 3. c. 12. n. 13: Posterâ die; quamvis non nulli codices heic legant postero die. Nolim cumulare plura.

DIFFERENTIAE

vocabulorum quam accurate custodiendae sint, puta in sermone prosaico; id vero iam supra dictum ad voc. Abiurare. Et quamvis nulla temere detur differentia, cui non hoc atque illud exemplum opponi ex auctore quodam possit; hoc tamen non obstante, salvum maneat, et ad imitandum proponatur, quod, w(s2 e)pi\ to\ polu\ usurpatum, differentiae eiusmodi constituendae ansam dedit. Quumque Poetae propter metri rationem huius disciplinae prorsus incuriosi sint; horum exempla ad infringenda huiusmodi discrimina, frustra adferuntur. Id sane operam dedimus, ut, si quid adversari videatur, diligenter et deditâ operâ, moneremus. Quodsi praeter opinionem alicubi id a nobis neglectum sit; ne indignentur, quaeso, Aristarchi, aut mihi dicam scribant; sed meminerint potius, differentiam nihilominus tamen posse ex lege, quam dixi, iure frui suo, nec de possessione, cui adserta sit, temere a quoquam deturbari. Confer, quae paullo ante ad voc. Cultus, et quae paullo infra ad voc. Diligentia et Habere, it. ad calcem huius Sectionis dicuntur voc. Videmus naturâ.

DIFFERRE

est rem in aliud tempus conferre, nulla quum dies ante praefinita fuisset: PROFERRE est diem constitutum prorogare. Itaque, qui profert, idem differt: non contra. Differre, Die Sache aufschieben, aber dabey nicht melden, wenn sie vorgenommen werden soll: Proferre, Einen anderweitigen Termin ansetzen.

DIFFICILIS

opponitur facili, leni, minime laborioso: GRAVIS opponitur levi.

Difficilis numquam quantitatem molis: Gravis autem illam respicit, sensu quidem primo. v. g. Homo difficilis. In liberos difficilis est. Difficillimum reip. tempus. Hoc diffieile est iudicatu. Item: Omne grave tendit deorsum. Onus Aetna gravius sustinere.

DIFFICILITER

Schwerlich, nicht sonder Muhe, v. g. difficiliter aliquid internoscere, Valla improbat in Poggium Florent. Fol. 29; sed perperam. Bis enim hoc Adverbium usurpavit Cicero;


page 912

saepius autem Columella. Usitatius tamen, difficile, haud facile, difficulter. Cell. C. P. 178. Andr. Borrich. Append. 109.

DIFFIDISSEM

pro diffisus essem, Quintilianus Declam. 287. semel habet, et Sciopp. Iud. de stil. Hist. p. 105. propterea haud damnare prorsus debuisset. Favet etiam huic verbi formae, ut ut insolenti, quodammodo confidi pro confisus sum, quod apud Livium occurrit; de quo supra.

* Interim ut una hirundo non facit ver, ita unus Quintiliani locus hanc inusitatan verbi flexionem puriori Latinitati vix restituit: id, quod similiter iudicandum de altero illo, nempe Confidi pro consisus sum, quod unico Livii loco nititur, Vide Borrich. Cogit. 288. seq.

DIGNATIO

Der vornehme Stand, die Wurde, das Anseben, v. g. vir magnae dignationis, Ein vornehmer Mann; it. dignetio conciliavit ei hanc uxorem, Die Frau hat er bekommen, weil er ein so vornehmer Mann war, Suetonio et Tacito quasi proprium est vocabulum, quamvis eo etiam utatur Velleius: alii scriptores pro eo habent, dignitas, amplitudo, auctoritas, v. g. Cic. in amplissimo dignitatis gradu locatus. Dignitatis suae splendorem obtinere. ad summam amplitudinem pervenire. Illud ad tuam amplitudinem et dignitatem pertinet. Vir, in quo summa aucteritas est et amplitudo.

DIGNITAS

plus est, quam EXISTIMATIO: nam Dignitas honoribus comparatur; Existimatio virtutibus aut praeclare factis. In illa inest splendor: in hac laus virtutis nota et testata.

Praeterea Existimatio sien Dignitate esse potest: Dignitas sine Existimatione esse non potest. Unde Iurisconsulti Existimationem quasi pro parte et effectu Dignitatis accipiunt. Callistratus de Cognitionibus 1. D. de Var. et Extr. Lib. 5: Existimatio et dignitatis illaesae status legibus ac moribus comprobatus, qui ex delicto nostro auctoritate legem aut minuitur, aut consumitur. Minuitur Existimatio, quoties manente libertate circa statum dignitatis poenâ plectimur.

Dignitas, quatenus contradistinguitur Venustati, pertinet ad viros; quemadmodum Venustas ad feminas. Popma.

DIGNOSCERF

, Unterscheiden, v. g. curvo dignoscere roctum; dignoscere terram sapore, Plinius, Columella, Horatius, Iuvenalis: malim tamen, praesertim in prosa, cum Cicerone et aliis,


page 913, image: s0505

discernere, vel elegantius secernere aliquid ab altero et internoscere.

DII et DIIS

contracte Dî et Dîs, recre et usitate: Dei et Deis non nisi rarissime.

DILABI

eleganter usurpatur pro interire, effugere, concidere.

* Cic. Praeclarissime constituta res publica dilapsa est. Male parta, male dilabuntur. Sunt alii plures; sed mea memoria dilabuntur. Sallust. Concordiâ parvae res crescunt; discordiâ maximae dilabuntur. Seneca: Aedificium dilabens.

Ceteroquin usurpatur etiam pro diffugere v. g. fugd dilabi. Liv. Multitudo dilapsa in agros vel oppida Schor. Phras.

DILIGENTIA

est in deligendo et discernendo: INDUSTRIA versatur in agendo: alterum est ingenii et iudicii; alterum laboris atque operae: STUDIUM est attentio animi. Popma.

Diligentia

ergo plus est, quam industria. Cic. Lib. 15. Attic. Ep. 13: Enitar igitur, ne desideres aut industriam meam, aut diligentiam. Conf. Id. 1. Verr. n. 6. et 17.

* Quamlibet, quod semel heic monuisse sufficiat, veteres non semper in eo accurati sint, ut, quod gravius est et ponderosius, posteriori loco ubique ponant: quemadmodum etiam heic obverti queant verba Suetonmii in Domitiano: Ius diligenter et industrie dixit. Et Cic. 1. in Verr. n. 6: Ut is item conficeret diligentia et industria sua.

DIMIDIUM

dicitur de rei alicuius alterâ parte: DIMIDIATUM autem, de rebus, quae continuae sunt, et non separantur, quasi dismeiatum, et in partes duas pares divisum. Ita si scyphus argenteus mihi cum alio communis in duas partes diffectus sit; dimidiatum eum dicere esse scyphum debeo, non dimidium: argenti autem, quod in eo scypho inest, dimidium meum esse, non dimidiatum.

Ita distinguit Varro: neque, inquit Gellius Lib. 3. c. 14, quisquam omnium, qui probe locuti sunt, his verbis secus, quam dixi, usus est. Quum vero haec nihilominus confundantur interdum, sequitur, eos, qui id discriminis e veteribus insuper habuerunt, non probe locutos esse.

DIRITAS

i. e. borrenda immanitas v. g. morum diritas, Eine tyrannische Auffuhrung; diei diritas, Ein schrecklicker Tag, Cicero in Cat. Mai. et Suetonius: magis in usu, crudelitas, immanitas, v. g.


page 914

Cic. Homo crudelitate barbarus. Item: Nisi tot vitiorum tanta immanitas quibusdam virtutis radicibus niteretur.

DISCURRERE

id est, concursare, Umber laufen, nusquam apud claros auctores invenitur, inquit Schor. in Phras. At habent tamen Plinius Lib. 11. cap. 37. Caesar. Lib. 3. B. Civ. cap. 105. et Livius Lib. 1. c. 9. Lib. 27. c. 42. Lib. 44. c. 13.

* Discurrere pro disserere, nemo praeter Ammianum Marcellinum, quod quidem sciam, usurpat: quo de Sectione priore.

DISERTOS

cognovi non nullos: ELOQUENTEM adhuc neminem; quod eum statuebam disertum, qui posset satis acute atque dilucide apud mediocres homines, ex communi quadam hominum opinione, dicere; eloquentem vero, qui mirabilius et magnificentius augere posset atque ornare, quae vellet, omnesque omnium rerum, quae ad dicendum pertinerent, fontes animo ac memoriâ contineret. Ita Cicero L. 1. de Orat. n. 94.

* M. antonius, cui vel primas eloquentiae patrum nostrorum tribuebat aetas, vir naturâ peracutus et prudens, in eo libro, quem unum reliquit, disertos, ait, se vidisse multos, eloquentem omnino neminem. Idem Cicero in Oratore n. 18.

DISPARILITAS

i. e. dissimilitudo, v. g. disparilitas rerum, Vossio de Vit. 428. non videtur bonae notae; quamvis rectum sit disparilis, quod sit apud Ciceronem Lib. 1. de Divinat. cap. 36. Habet tamen vel ipse Varro, saeculo aureo, itemque deinceps Gellius, et sequiori aevo Macrobius.

* Adverbium dispariliter est apud eumdem Varronem. Borrich. in Voss. 89. Voigt Ind. Barb. Falster Supplem. L. L. 99.

DISPLICENTIA

a, Das Misfallen, der Verdruss, v. g. taedium et displicentia sui, Der Verdruss und das Misfallen, so man an sich selbst hat, falso suspectum Croco: est enim argenteae aetatis, et occurrit apud Senecam de Tranquillitate Animi cap. 2. Cicero et alii pro eo dicunt, dolor animi, indignatio, offensa, offensio, molestia. v. g. Animi quiidam dolor homines aliquando effert ad gloriam in refutandis maledictis improborum. Alicuius in se indignationem convertere, Plin. Magna in offensa sum apud Pompeium. Incurrero in odium offensionemquo populi. Ex huius


page 915, image: s0506

incommodis magnam animo molestiam capio. Erasm. in Vall. 236.

DISSENSUS

ûs, Die Misbelligkeit, v. g. Dissensus civilis, magis Poeticum est: Historicis et oratoribus frequentius, dissensio v. g. dissensio summa est inter magnos homines.

DISSIPO

quid significet: nostrâ aetate ii non tenent, qui dicunt: Unum huc, alterum illuc proicere; unam partem huc, alteram illuc dispergere; in multas et varias partes distrabere; et aliis modis, quos omnes enarrare non possum. Cic. Ignis, quocumque invasit, cuncta disturbat ac dissipat. Schor. de Phras.

DISSOLVO

etsi satis notum est, idem, quod solvo, significare: tamen pro satis facere seu solvere, quod debemus, imperiti raro usurpant.

* Cic. Dissolvere aes alienum, Die Schulden bezahlen. Id. Pecuniam tenere, nec quidquam ulli dissolvere. Id. Ego vero Lycurgo maximam gratiam habeo, qui me a poena multaverit, quam sine mutatione et sine versura possum dissolvere, Germ. Die ich abtragen kann, ohne dass ich neve Umschlage machen, oder anderwarts wieder etwas aufborgen durfe. Schor. de Phras.

DISSONARE

Gar nicht ubereinstimmen, v. g. haec praecepta dissonant, Diese Lehrsatze stehen in keiner systematischen Ordnung, Columella et Quintilianus: usitatius pro eo scriptores alii, discrepare, dissentire, dissidere, non cobaerere, sibi invicem repugnare.

DISSORS

vocabulum antiquum, apud Ovidium aliosque occurrens, quod designat, id, quod diversam sortem et naturam habet, cui opponitur consors, v. g. ab omni milite dissors gloria, Ein Ruhm, der sonst keinem andern Soldaten zu Theile wird. augustinus de Grammatica p. 93.

† In non nullis tamen veterum libris mendose scribitur pro eo discors, quod observavit et restituit Heinsius in not. ad A. Sabini Ep. 1. 35.

DITESCO

Ich fange an reich zu werden, Poeticum fere est: Cicero, et alii pro eo, dives fio, dives futurus sum, pecuniam facio, rem augeo, patrimonium amplisico.

DIV et DUDUM

male permiscentur. sane, Quam diu rediit? pervulgatum est: at Plautus dicit: Quam dudum e foro rediisti domum? Similiter audias vulgo: Iam diu bora prima est audita: at Terentii est Hec. A. 4. Sc. 4: Iam dudum dixi, idemque nunc dico; it. Eunuch. A. 4.


page 916

Sc. 4: Quam dudum venit Cbaerea? R. modo.

* Hinc dicendum: Dudum rediit; non, din rediit. Dudum sonuit vel andita est hora prima; non, diu sonuit, vel audita est. Tuba dudum aut iam dudum sonuit; non, diu aut iam diu sonnit. Iam diu mortuus est: non, iam dudum; sed iam dudum animum amisit. Din navigavi, diu equitavi; non autem, diu recessi, aut diu equum adscendi; sed, dudum recessi, dudum equum adscendi. Din hoc praedixi, notat Germ. Ich habs lange gnug vorher gesaget, und sage es ietzo noch einmal. Sed nonne dudum hoc praedixi? Germ. sonat, Hab ichs nicht ietzo allererst vorber gesagt?

Nempe Dudum est de spatio breviori ac iam iam sinito; Diu de longiori, et fere continuante.

Iam dudum et Iam diu vero plus est, et cum emphasi quadam longius spatium, pro ratâ nempe, designant; quam Dudum et Diu; uti et Iam pridem amplius quid est, quam Pridem. Diu porro et Iamdiu, Dudum et Iam dudum ita differunt, ut prius significet actum transeuntem; posterius insistentem nisi tamen iungatur cum Praeterito; nam tunc actio innuitur finita. Cons. Parte Synt. Iam dudum, Iam pridem.

* Iam diu est, quod venit, studet, cet. Plauti est. Reliqui elegantiores omittunt Quod; dicentes pro eo, Iam diu studet, Iam diu venit.

Pridem autem longiorem moram plerumque respicit, quam Dudum. Voss. de Vit. 164. Conf. paullo infra Dudum et Iam dudum.

* Plerumque, inquam: neque enim incuriam veterum hoc in genere praestare possum.

DIVERSITAS

Der Vuterscheid, die Ungleichbeit, v. g. diversitas morum, ingeniorum, locorum, Plinius Iunior, et scriptores sequioris aevi: Cicero pro eo, varietas, dissimilitudo.

DIVES

pecuniis: LOCUPLES agris et possessionibus: OPULENS seu OPULENTUS potentiâ.

* Cic. Paradox. 6. c. 1: Qui nihil sibi deesse putat, nihil curat amplius, satiatus est, aut contentus etiam pecunid: concedo, dives est. Idem Catil. 2. c. 8. Horum hominum species honestissima: sunt enim locupletes: voluntas vero et causa impudentisima. Nepos Agesil. c. 4: Agesilaus opulentissimo regno praeposuit bonam existimationem. Id. Chabr. c. 3: Neque animo aequo pauperes alienam opulentium intuentur fortunam.

Haec differentia certâ et indubitatâ nititur Etymologiâ, et usu veterum, quamvis


page 917, image: s0507

hi interdum neglexisse eam videantur. Poetarum autem loca, quae in contrarium tendunt, nemo, quod toties inculco, differentiis his nostris opponat: quum enim metrum verborum discrimina negligat, causae nostrae inde nihil omnino decedit. Ceteroquin et heic obverti possent verb Horatii:

Dives agris, positis in fenore nummis.

DIVITIAE possessiones

OPES magis potentiam respicit. Illud causa efficiens; hoc effectus: quamvis metonymice opes sacpe pro ipsis divitiis ponuntur.

DIVORTIUM

inter maritum et uxorem fit, et est distractio matrimonii, vel a diversitate mentiumm ita dictum, vel quod inn diversas partes eunt, qui dirimunt matrimonium suum: REPUDIUM non modo nuptiarum diremptionem, sed et sponsaliorum renuntiationem significat, et datur etiam iinter sponsos; ut auctor est Modestinus Different. 29.

* Datur etiam differentia in ipso loquendi modo. Dicimus: Divortium facere cum aliqua: sed, Repudium mittere, renuntiare vel dicere alicui. Popma.

Divortium facere, respicit plerumque utrumque coniugem, se invicem pertacsum, Repudium mittere, ad solum fere maritum vel sponsum pertiinet.

DOCTUS

est, qui optimarum artium scientiâ excellit: ERUDITUS, qui aliquâ est humanitate imbutus, qu asi minime rudis: LITTERATUS, qui est sciens et peritus litterarum. Itaque Doctus plus est, quam Eruditus aut Litteratus: sicut Doctrina plus est, quam Eruditio; et Doceo plus est, quam Erudio. Popma. Conf. 10. Christ. Langii Protheoriam Eruditionis Humanae Univers.

* Sed hae differentiae non usquequave custodiuntur. Cic. L. 2. de Orat. n. 299: Ad Themistoclem quidam doctus homo, atque in primis eruditus accessisse dicitur, eique artem memoriae, quae tum primum proferebatur, pollicitum esse se traditurum. Quum ille quaesisset, quidnam illa ars efficere posset, dixisse illum doctorem, ut omnia meminisset: et ei Themistoclem respondisse, gratius sibi illu, esse facturum, si se oblivisci, quae vellet, quam si memiinisse docuisset. Ut alia auctorum loca taceam. Nimirum perspici hinc potest, Eruditum antestare docto. Unde alii ita distingvunt: Doctus. est, qui multarum rerum cognitione imbutus est; Ernditus, qui cognita, lecta, audita bene digerit. ex principiis conclusiones recte deducit, perspicuâque methodo cogitat proponit; Sapiens, qui


page 918

omnia haec ita in usum vertit, ut felicitatem inde suam consequatur.

Videtur etiam Litteratus ab Erudito ita differre, ut Litteratus sit, qui a Cicerone politus dicitur, qui aliquid eleganter et acute possit dicere aut scribere; Eruditus, qui ipsam sententiam vel artem norit, se autem polite et eleganter explicare non sciat. Parei Lex. Crit. Mant. 179.

DOLENTIA

ae, i. e. dolor, antiquissmum Poetam Naevium usurpasse, Gellius memorat L. 19. c. 7; dehinc semel iterumque ab Arnobio adscitum.

Indolentia i. e. privatio doloris, vacuitas doloris, a)poni/a, a)lupi/a, a)pa/qeia, a)nalghs1i/a Stoica, habet quidem Cicero L. 2. de Fin.; sed admodum timnide, additâ ibi sollemni excusatione suâ, ut ita dicam. Neque etiam dissimulandum est, vocabulo indolentiae et Senefcam usum esse in Ep. 66. et Lactantium L. 3. c. 8. Quoquo tamen modo se illud habet; nihil omnino solidi inde pro dolentia colligitur; quod tamen opinatur Vossius de Vit. 431. Nam et inertia dicitur, et insania, cet. neque tamen propterea dici posse contendimus ertia seu artia, et sania, cet. Borrich. Cogit. 92.

* Quî factum sit, ut Cl. Iensius addiderit Sallustium, tamquam auctorem, quii similiter vocabulo dkolentiae utatur, non perspicere potest Cl. Kappius ad Iens. 12; quum apud eum sit non Substantivum, sed Participium; quemadmodum hoc ipsum notaverit Ol. Borrichius.

DOLOR

transfertur tam ad animum, quam ad corpus, et latius patet, quam TRISTITIA. Differunt enim ut genus et species: omnis enim tristitia est dolor; sed nonn omnis dolor est tristitia. Nam aegritudo illa, quae ab externo tantum sensu nascitur, non sortitur nomen tristitiae: at vero omnis aegritudo, sive animi, sive corporis, sive ex solo sensu externo, sive ab interno proveniat, scil. phantasiâ aut ratione, vere dolor appellatur.

DOLUS

est omnis callida macinatio ad circumveniendum et laedendum alterum adhibita: FRAUS est levior captiuncula, ex qua aliquis sibi adquirit lucellum, sive alterum fraudando, sive se ipsum, et interdum pro ipso detrimento usurpatur. Sic Plautus Aululariâ: Ego me fraudavi, animumque meum. Et locutio: Defraudare genium suum, Sich sehr karglich behelfen.

Ergo Dolus gravior est, et in eo Fraus continetur. Cicero pro domo: Ne qua fraus, ne quis dolus adhibeatur.


page 919, image: s0508

Interdum tamen ordine inverso Fraus loco ponitur posteriori; contra, ac fieri debebat.

* Sunt, qui putant, Dolum opere fieri; Fraudem verbis: quos satis refellit, ut alia omittam, elegans locutio Dolo dicere, id est, ficte et simulate, non ex animi sententiâ; quâ usus Plautus Trinummo: Non tibi dicam dolo: cui contrarium, Bonâ fide dicere. Idem Aululariâ: Dic bonâ fide; et in Pseudolo: Bonâne fide istuc dicis? Popma ed. Hek. 169. seq.

DOMAMUS

modice et nostra: LARGIMUR profuse et aliena. Popma ed Hekel. 171.

* Ita plerumque est, praesertim si verba haec a(plw=s2 efferuntur. IInterim nullius paene vocabuli differentia tam arce ab auctoribus custoditur, ut nihil omnino adsit inn contrarium. Ita et huic loco obstat quodammodo Tacitus Hist. L. 1. c. 52. n. 3: Sine modo, sine iudicio donare sua, largiri aliena. Etiam verbum Largiri refertur non semper ad alienas, sed interdum etiam ad proprias possessiones et pecunias.

DONUM et MUNUS

saepe coniunguntur. Plautus Cistellariâ: Blanditiis, muneribus, donis. Cicero Cat. Huic divino muneri ac dono. Ibidem c. 4: Tum quidem ille admodum senex suasor legis Cinciae de donis et muneribus fuit. Idem pro Archia cap. 8: Poetae quasi deorum aliquo dono atque munere commendati nobis esse videantur.

* Haec Grammatici ita separant, ut Donum sit, quod deorum placandorum causâ aris infertur; Munur, quod hominibus datur. Quam tamen differentiam fere semper confundunt Historici atque Poetae, qui Dona hominum dicunt, ut dona milkiitaria, coronae, hastae purae, et alia; Munera deorum. Varro de Vita Pop. Romani 2: Delphos Apollini munera missa. Virgil. Aeneid. 1: Munera laetitiamque Dei. Liv. L. 31. Dona ampla data quae ferrent Regi, vasa aurea argenteaque. Et idem alibi saepe.

Alii ita distinuunt, ut Donum maius et immobile; Munus minus et mobile sit. Vid. Vavassor Antib. p. 520.

* Sed et haec differentia nequaquam perpetua est.,

† Prorsus autem arbitrarium videtur esse discrimen, quod Agroecius apud Dionys. Gothofred. Vett. Grammat. p. 1348, adfert, inquiens: Donum dantis est; Munus accipientis: illud a dando; hoc a muniendo vel movendo dicitur.

Aliis Dona sunt superiorum, aut quae diis dantur; und et illa Dona dici


page 920

possunt, quae donant pauperis divites vel potentes, et illud etiam donum appellari possit, quod inn castris militiibus donatur, ut corona vallaris, cet.: Munera donantur ab inferioribus, amicis, clientibus.

* Neque tamen vel haec differentia semper observatur.

ICti, praecunte Ulpiano leg. 194. p. de Verbor. Signif. volunt, Donum esse omne, quod datur quacumque ex causa; Munus, quod officii gratiâ exhibetur: atque ita illud genus; hoc speciem esse: vel, Donum significare id, quod. nullo iure officiove cogente sponte praestatur; Munus esse, quod necessitatis aut officii causâ exhibetur, ut sunt munera natalitia sponsalitia, nuptialia. Quae posterior differentia vera est et, ni fallor, perpetua. Popma Ed. Hekel. 171.

Porro Donum Munusque tam ante factum, quam post factum datur: Praemium non nisi post factum. Donum voluntarium; Praemium debetur. Donum cuicumque: Praemium non nisi viro forti et strenuo. Donumm a liberali et benefico; Praemium a Rege, a Domino ac Principe, a Republica proficiscitur. Conf. Duckerus de Latin. Vett ICtorum p. 44. seqq.

DORMITOR

i. e. dormitans, plus equo dormiens, Ein rechter Schlafer, falso suspectum: habet enim Martialis L. 10. Epigr. 4. Borrich. in Voss. 92.

DORMITORIUM

pro cubiculo, seu loco, ubi dormitur. falso suspectum. Neque enim solum Adiective cubiculum dormitorium habet Plinius Iunior Lib. 5. Ep. 6. et Lib. 2. Ep. 17; sed etiam Substantive et absolute occurrit apud Plinium Mai. Hist. Nat. Lib. 3. c. 6. Voss. de Vit. 433. Borrich. Cogit. 92. Cell. C. P. 114.

* Aevo medio in peculiari quodam sensu dormitorium denotat illum coenobii locum, ubi monachi dormiunt.

Sepulcrum etiam vel coemeterium dici possit dormitorium. Nam usitatus Christianis scriptoribus e)ufhmis1mo\s2 est, dormire s. obdormire pro mori aut mortuum et sepultum esse: quia praecipue sanctorum mors non nisi somnus. Quin nec erhnici ab hac loquendi forma abhorruerunt; quemadmodum id innumera exempla docent.

Pro Dormitorio, quatenus sepulcrum notat, Plinius, Petronius ac Suetonius habent conditorim. Tam rara, inquit, in amicis fides, tamparva oblivio


page 921, image: s0509

mortuorum, ut ipsi nobis debeamus conditoria construere, omniaque heredum officia praesumere.

DOS

in Singulari, notione scil. propriâ, est sponsae et uxoris: DOTES in Plurali, animi et corporis sunt.

* Phaedro Prolog. Lib. 1. duplex libelli dos, pro duplici, quem praestat, fructu est.

DUBIOSUS

a, um, v. g. hoc dubiosum est, Gellius L. 5. c. 10: usitatius et melius, dubius, v. g. res anceps est et dubia.

DUCERE

verbum honestum fere est: DUCTARE nequitiam et dissolutionem notat. Itaque ducitur uxor; meretrix ductatur. Popma ed. Hekel. 172. seq.

* Ducere tamen interdum Comici et Poetae adhibent etiam, quum de amore vetito sermo est ac meretricio. Plautus in Casina: Clam uxorem ducat scortum semper, quod volet. Id. Mostell. A. 1. Sc. 1. v. 35: Lubet potare, amare, scorta ducere. Conf. Petronii Sat. c. 126. Concinunt cum illo verbo Composita deducere: ut apud Sueton. Caes. 50. ubi Torrent.; Tibullum 1. Eleg. 7. v. 65. ubi Brockhus.: aeque ut perducere ap. Sueton. Vespas. 22. Tiber. 45: et adducere apud Plaut. Mil. Glor. A. 3. Sc. 1. v. 193. ubi Taubmannus consulatur.

Similiter Ducere exercitum, est militari more et ordine movere: Ductare exercitum, dissolute et raptim trahere; quod genus locutionis posterius familiare in primis est Sallustio. Quintilianus notat, hoc non sine rubore legi in Sallustio: in quo tamen illi non adsentior. Quum enim verbum Ductare significet dissolutionem; apte et proprie Sallustius dixit ductare exercitum pro sine ordine ducere: sicut idem dixit agitare actatem, agitare vitam; quum tamen agitare sit voluptarium, auctore Donato; eo autemm Sallustius fere respiciat.

Quodsi Ductare exercitum non sine rubore legatur propterea, quod verbum ductare alias nequitiam impurissimorum hominum denotet; vah! quot vocabula innocentissima, quae rei infami signisicandae interdum serviunt, expungenda forent?

DUCTUS, IMPERIUM, AUSPICIUM

iungit Plautus Amphitr. Ut gesserit remp. ductu, imperio, auspicio suo. Ubi est ductu per se; imperio militari potestate; auspicio per alios, ut Legatos, Praefectos. Cicero oratione tricesimâ de Haruspicum responsis in Senatu n. 3: Quique suo ductu et imperio oruento illo atque funesto supplicia neque a sociorum moenibus prohibere, neque hostium urbibus inferre potuerunt


page 922

excisionem, inflammationem, eversionem, depopulationem, vastitatem, eam sua cum praeda meis omnibus tectis atque agris intulerunt. Suetonius in Aug. Domuit autem partim ductu, partim auspiciis suis Contabriam. Vetus Inseriptio apud Plinium L. 3: Quod eius ductu auspiciisque gentes Alpinae onmes, quae a mari supero ad inferum pertinebant, sub imperium populi Rom. sunt redactae.

† Hinc Clericus in Iudicio de Q. Curito, Arti eius Criticae subiunncto, Curtium, cui, tamquam ineptissimo seriprori, dicam seribit, inscitiae summae accusat, quod Lib. 5. c. 1. init. scribat: Quae interim ductu imperioque Alexandri, vel in Graecia, vel in Illyriis ac Thracia, gesta sant, si quaeque suis temporibus reddere voluero, iuterrumpendae sunt res Asiae. At Perizonius in Curtio suo vindicato p. 78. seqq. iniquissimo censori, qui subinde ultra id, quod fas est, sapit, respondet ita: Certissimum est, dum Alexander res in media Asia gerebat, nihil ipsius ductu potuisse geri in Europa. Ductus enim a Latinis non adhibetur, nisi de Duce exercitum ducente, ut vel ex ipso pater Curtio L. 6. c. 3: Quorum alia ductu meo, alia imperio anspicioque, perdomui. Adeo ille non ignoravit, quod nec ignorare poterat, ductum ab imperio et auspicio esse diversum quid! Viderunt ergo in prioribus verbis manifestum satis vitium Tan. Faber, Tellierius, Cellarius, Pitisous, qui omnes non Curtio id imputarunt, ut facit Clericus, sed librariis, legendummque censuerunt, ductu imperioque Antipatri, quem in Europa reliquit Alexander rebus suis praefectum. Ex coniecturâ, fateor, sed quae probabilis est plane, quum alterum ferri nequeat, et inn Nominibus propriis, quae non semper omnibus perscribebantur litteris, facilis fuerit error. Si tamen alicuii nimia haec videatur forsan mutatio, legat ille, iussu imperioque Alexandri. Nam quod Clericus etiam imperio accusat utroque in Curtii loco, quasi neque illud, nisi de praesante Duce, possit dici; in co ipse errat. Notat enim illa vox proprie ipsam potestatem et ius summi Ducis, sive ille praesens sit, sive absens. Hinc cum imperio esse dicebantur, quibus nominatim a populo datum erat imperium, teste Festo. Sed disertius quod est in hanc rem, iungitur imperium auspicio, et opponitur ductui, non tantum apud Curtium, sed et apud Valer. Max. 11. 8. 2. ubi lis exponitur de triumpho inter Confulem, qui iacuerat aegrotus, quum pugnaretur contra Poenos, et Praetorem, cuius ductu victoria erat parta: sed triumphus adsignatur Consuli, quia eius in istoc bello imperiumm erat et auspicium, satente Praetore. Sed et ita, plane ut heic ductus et imperium, isa Dux


page 923, image: s0510

et Imperator opponuntur apud Cicer. de Offic. 3, 27. ubi Regulum ex insidiis captum ait, Duce Xanthippo, Imperatore Hamilcare. Quod quid est aliud, quam ductu Xanthippi, at imperio Hamilcaris rem gestam. Denique sub Caesaribus ideo, victoriis ductu quorumcumque Ducum partis, non illi Duces, sed ipsi Caesares a militibus appellabantur Imperatores, quia eorum imperio et auspicio, licet absentium, bellum gerebatut. Tacitus Ann. 2, 18: Miles in loco proelii Tiberium Imperatorem salutavit: quumm Germanici ductu victi essent hostes, et Tiberius Romae ageret. Adde Ann. 13, 41. Verum etiamsi non ea esset in re militari significatio vocis Imperii, vel sic nullus erat in iis verbis Curtiumm accusandi Iocus, siquidem saepissime eadem vocabula, modo laxiore et populari sensu accipiuntur, modo peculiari et certae arti proprio. Ipsi scriptores sacri traduntur non semper locutionibus ex Physica rerum natura, sed aliquando etiam ex opinione publica, formatis uti. ICti itidem modo populariter, modo ex arte sua loquuntur, quod virii doctissimi iam dudum monuerunt, diligenter in in iis interpretandis observandum. Ita ergo et heic, certe in priore Curtii loco, (v. 1.) Imperium non illo militiae proprio, sed vulgari sensu, pro mandato et iussu exposuerim: ut apud Corn. Nepotem in Datame, cap. 4. Imperio Regis non varebat. Tacitum Histor. 2, 11. motis ad imperium eius (absentis) e Dalmatia Panoniaque exercitibus.

DUCUNTUR

spontanea: TRAHUNTUR reluctantia. Seneca Ep. 107: Ducunt volentem fata; nolentem trahunt.

* Saepe tamen confunduntur apud veteres. v. g. Cit. pro Archia cap. 11: Trahimur omnes laudis studio, et optimus quisque maxime gloriâ ducitur. Id L. 1. Offic. c. 6.Trahimur omnes et ducimur ad cognitionis et scientiae cupiditatem.

DUDUM et IAM DUDUM

de parvo tempore, unius horae, duarum aut trium: sed Dudum signiscat actum transeuntem; Iam dudum insistentem et manentem. v. g. Iam dudum magister est in scbola, id est, non diu fuit, et adhuc est. DIV, NUPER, PIDEM, et IAM PRIDEM de paullo longiore tempore dicuntur, quam dudum et iam dudum, scilicet sex mensium, medii anni, aut longiioris vel brevirois tractûs pro conditione materiae. v. g. Quod pridem tibi scripsi, id ipsum nunc repeto. Iam pridem tua fides cognita est. Pridem etiam, ut dudum, significat actum transeuntem: iam pridem, ut iam dudum, insistentem et manentem, si nempe cum


page 924

Verbo in Praesenti; finitum autem similiter ac transeuntem, si cum Practerito coniungatur. Conf. Parte Synt. Iam dudum, Iam pridem, cet. Valla Lib. 2. c. 34. et Lib. 3. c. 35. Conf. supra Diu et Dudum.

DULCITAS

Die Sussigkeit, die Lieblichkeit, v. g. o dulcitas conspirantis animae: praeter meritum penitus proscribitur. Usus enim eo est antiquissimus Poeta Accius, et postea Apuleius. Optimi tamen scriptores, interque eos Cicero, pro eo usurpat dulcedo v. g. dulcedo vivendi; orationis dulcedo; pecuniae dulcedine captus.

* Cicero etiam L. 3. de Orat. c. 25. n. 99. habet dulcitude. Indulcitas, notans idem, quod dulcitas. Caecilius Poeta apud Nonium c. 2. n. 215. Dulcedines Pluraliter ausus est dicere Marcianus Capella. Dulcedinibus Vitruvius habet. Dulcores item Capella dicit. Borrich. in Voss. 94.

DUM

usurpatur

1. Pro Dones.

* Colum. Maceratur, dum! inlentescat. Cic. 4. Quaest. Tusc. 36: Ulciscendi vim differaut in tempus aliud, dum defervescat ira.

2. Pro Quam diu.

* Cic. Dum litterae Latinae loquentur. Id. Dum hominum genus erit. Dum vita manebat. Vitia erunt, dum homines erunt.

3. Pro Adhuc.

* Cic. Et quamquam nihil dum audieramus, nec ubi esses.

4. Pro Dummodo.

* Cic. Ista conditione dum mihi liceat confiteri, nescire, quod nesciam.

5. Pro eo tempore, quo.

* Ter. Haec dum mecum repeto, arcessitur interea virgo.

Huc pertinet etiam formula Historicis sollemnis: Haec dum geruntur.

6. Praesertim a candfidis et perfectis illis Latinae linguae auctoribus cum verbo Exspecto mira cum elegantia coniungitur. Ter. Exspectabo, dum veniat. Cic. Nolite exspectare, dum omnes obeam oratione meâ civitates.

* Non raro etiam coniungitur cum verbis similibus, Opperior, Meror, Retineo, cet.

7. Dum, ut tw= apud Graecos, Comicum est pare/lkon, in Imperativis maxime. v. g. Ades dum, Facito dumm, eho dum.

E.

EBORATUS et EBURATUS

: utroque enim modo scribitur: i. e. ebore obductus v. g. lectus eboratus, sella


page 925, image: s0511

eborata EBURNEUS i. e. ex ebore factus, vel apud Poetas, instar eboris, albus v. g. sella eburnea. Borrich. Cogit. 94.

* Pro eburneus Quintilianus dicit eborens, et Poetae eburnus.

EBRIUS et EBRIOSUS

inter se differunt: potest enim, qui ebrius est, tunc primum esse, nec habere hoc vitium: et qui ebriosus est, saepe extraebrietatem esse. Unde ebrius est, qui actu et re ipsâ se potu obruit, etsi hoc faciendi consuetudinem non habeat: ebriosus ille est, qui saepe et fere quottidie consuevit se inebriare. Ita etiam differunt ebrietas et ebriositas. Seneca ad Lucilium Ep. 83. Popma 68. it. 176.

* Ebriosum ab Ebrio distinguit Cicero Tusc. Quaest. 4. ut iracundum ab irato, et amatorem ab amante: quod hic in actione sit; illi autem ad actionemm proclivitas sit, etiamsi in ipsa actione non semper constituatur. Goclen. Obs. 328.

ECCE et EN

1. Notat repentinum quid.

* Cic. Eccel subito litterae domini ad illum. Varro 1. 2: Eu ibi cu quicquam nasci putas posse, aut coli natum?

2. Miserentis est.

* Cic. En! cur ceteri Reges stabilem esse suam fortunam arbitrentur! Id. Ecce! autem nova turba atque rixa. Id. Quum haec maxime scriberem, ecce! tibi Sebosus.

EN

insuper etiam

1. Est irridentis., Cic. En! cui tuos liberos committas.

2. Indignantis. Cic. En crimen, en causa, cur Regem fugitivus, dominum servus accuset.

3. Respondentis. Plaut. Audivit etiam? R. ecce.

ECCLESIA

coetus sacer: TEMPLUM aedes sacra.

* Abusive a scriptoribus Ecclesiasticis ecelcsia subinde usurpatum vulgo dicitur pro aede sacrd seu templo. Factum autem id consulto et de industriâ. Nimirum quia gentilium templa Christiani aversabantur, tamquam profano Deorum cultui consecrata; suas aedes veri Dei cultui destinatas voluere potius nuncupare ecclesias. V. Berneggeri Idolum Lauretanum p. 34. seq.

ECLIPSIS

Latinitatis graecissantis est: Latine pro eo dixeris, lunae vel solis defectio, luna vel sol deficiens.

ECQUODNAM

interdum pro quodnam. Cic. Ecquodnam principium putatis libertatis capessendae?


page 926

ECQUANDO

interdum pro num aliquando. Cic. Ecquando te rationem factorum tuorum redditurum putasti?

Ceterum Ecquando interrogat cum increpatione, indignatione, vel inquistione; Quando autem iinterrogat non solum, sed etiam loquitur simpliciter.

EDICIMUS

quod iubemus fieri: INTERDICIMUS, quod vetamus fieri. Et edicimus populo, vel uni generi hominum; interdicimus diversis. Acl. Donat. 187.

EDUCIT

obstetrix: EDUCAT nutrix. ita Varro de educandis liberis apud Nonium c. 5. 11. 105. distinguit.

Alii ita:

EDUCIT monitor iuvenes, quos
EDUCAT altor.

Alii contra:

Educit genitor, quos educat arte magister. Varronis sane differentia inutilis quidem, sed non magnopere tamen reprehendenda est: sed posterior utraque a Grammatistis proficiscitur, et neutra recte se habet Promiscue enim apud Classicos hoc verbum occurrit, ita, ut aducere subinde idem sit, quod educare, et versâ vice. Interim Educare usitatius ad animum formandum et educationis negotium refertur, quam Educere.

EFFECTIVE

Wurklich v. g. effective sanare, effective aliquid constituere, Quintilianus: Cicero pro eo, efficienter v. g. efficienter antecedit id est, ut causa; Plinius efficaciter v. g. efficaciter sanare, coercere; Graeci, e)nerghtikw=s2. Borrich. in Voss. 95.

* Effectivus Adiectivum v. g. causa effectiva, Philosophorum et recentioris aevi est; quo de Sect. 1.

EFFERRE

absolute, vel EFFERRE FUNERE pro eo, quod barbari dicunt, ad sepulturam mortuum ferre vel ferendum curare, Einen begraben, oder begraben lassen v. g. Cic. Lucullus matrem efferebat. Id. si Caesar funere elatus esset. Cornel. de Cimone cap. 4. n. 3: Complures pauperes mortuos, qui, unde efferrentur, non reliquissent, suo sumptu extulit. Schor. Phras.

EFFICACIA

v. g. quo efficaciae industriaeque tantae comparemus nervos? Plinius: Ciicero pro eo, efficacitas. v. g. Viribus corporis et nnervis et efficacitati similes animi vires.

* Efficax Plinii Iun. Horatii et Caelii ap. Cic. est.


page 927, image: s0512

EFFIGIES ab IMAGINE

ita differt, ut species a genere. Nam imago omnem similitudinem comprehendit, tam pictam, quam fictam: effigies autem est, quae fingitur, non quae pingitur, ab effingendo dicta. Itaque omnes effigies (Subiectum) sunt imagines (Praedicatum); non contra. Popma Hek. Ed. 178.

* Planius dicam: Imago refert et tabellam, Ein Portrait, et statuam, et expressos cerâ vultûs; Effigies autem haec duo tantum posteriora refert, tabellam autem excludit.

EFFLVERE

Latinis interdum pro praeterire, intercidere v. g. Cic. tempus effluxit; occasio effluxit; ex animo alicuius effluere. Schor. Phras.

EFFUNDERE

eleganter et ranslate

1. Pro dicere omnia, quae in animmo habeo, Alles heraus sagen, alles von Hertzen weg sagen.

* Cic. Effudi vobis omnia, quae habebam. Effudi vobis omnia, quae sentiebam, Effudit, quae voluit, omnia. Plin. L. 6. Ep. 17: Non possum mibi temperare, quo minus apud te, quia non contigit coram, per epistolam effundam.

2. Pro sumptum facere, immpendere, An etwas viel anwenden.

* Cic. Omne suum patrimonium effundere ac dissipare.

3. Cum reciproco v. g. effundere se, Latinis etiam idem est, quod conferre se aliquo cum quodam tumultu, atque adeo idem etiam, quod fugere.

* Cic. Timore perculsa civitas se cum coniugibus et liberis ad te effundebat. Consules fugisse, cunctum Senatum, totam Italiam esse effusam. Schor. Phras.

EGELIDUS

pro minus gelidus v. g. cerevisia egelida, Breyhan, der ein wenig verschlagen ist, dem die Kellerkalte benommen, Laurenbergius Suetonio tantum adscribit. Sed frequentathoc Adiectivum etiam Celsus, Medicorum ille Cicero, tantopere, ut numerum eius inire nequeam. v. g. Lib. 1. c. 8. Lib. 4. c. 7. 11. 18. 24. cet.

* Apud Ausonium atque Ovidium egelidus idem est, quod nimis gelidus.

EGENUS

Poetarum fere est, nisi quod etiam apud Livium et Tacitum occurrat: prosaici pro eo fere habent, egens. v. g. Cic. Ipse egens rebus omnibus. Vagantur egentes cum coniugibus et liberis. Egestates tot egentissimorum hominum.


page 928

Egens aeque est is, qui non satis habet, ut is, cui nihil satis potest esse. Nihil illo regno spoliatius, nihil rege egentius.

* Adsciscit autem plerumque Genitivum, interdum Ablativum. Sil. L. 8. v. 12: Egenus cunctarum rerum. Tac. Ann. 12 c. 46. n. 2: Egenum commeatu castellum.

EGERE

est carere aliquâ re, ita, ut impotenter desideretur: OPUS habere, est carere aliquâ re facile et aequo animo. Popma.

* Seneca Ep. 9. p. m. 536: Volo tibi Chrysippi quoque distinctionem indicare. Ait, sapientem nullâ re indigere, et tamen multis illi rebus opus esse. Contra, stulto nullâ re opus est: nullâ enim re scit uti: sed omnibus eget. Sapienti et manibus, et oculis, et multis ad quottidianum usum necessariis opus est, sed eget nullâ re: egere enimm necessitatis est: nihil autem necesse sapienti est.

EGESTAS

est indigentia omnium rerum, etiam earum, quae ad victum cultumque corporis sunt necessariae: INOPIA est defectus rerum necessariarum, tum etiam consilii et amicorum: PAUPERTAS est tenuitas rei familiaris, vitam aegre sustentantis. Ita egestas plus est, quam paupertas; inopia plus, quam utrumque istorum. Similiter egens est, cui necessaria desunt; inops, qui est sine opibus, et ope, atque auxilio; pauper, qui parum possidet. Popma.

* Inopiae addenda penuria atque indigentia; quae egestate atque paupertate fere sunt generaliores, et ad omnes res commode referri possunt. v. g. Cic. Magna sapientium civium bonorumque pennria. Sunt igitur constantes eligendi amici, cuius Generis magna penuria est. Anaturâ, non ab indigentiâ orta est amicitia.

ELEMENTUM

pro mari, aliquoties usurpavit Famianus Strada: quod reprehendit, Scioppius Infam. Fam. p. 214, dicens, nemini veterum in mentem venisse, elementum pro mari dicere, quum aquam eo nomine significet Curtius L. 9. c. 9. n. 27, quii locus pro stabilienda notione illâ adferri fere soleat. Verum si Curtii verba probe expenduntur, patet, eum non tam aquam, quam ipsum mare vocare ebementum. quin etiam Symmachus hoc vocabulo ita usus est. Borrich. Defens. Stradae p. 302.

BLENCHUS

pro indice vel syllabo, Ein Verzeichniss, ein Register, H. Stephano, Nic. Rigaltio et Vossio, suspectum.


page 929, image: s0513

Sed Hermolaus Barbarus in principio L. 1. Plinii reperiri ait; ubi, ex vetustis exemplaribus, statim post Praef. sic legitur: C. Plinii Secundi Historiarum Mundi Elenchos Librorum Omnium. Ker.

* De cetero Elenchus Logicis nihil aliud est, quam contradictio, sive reprehendio alterius, eaque vel vera vel falsa. Hinc ignoratio elenchi dicitur, ubi neque status controversiae recte formatur, neque verae contradictionis leges observantur. Apud invenalem Sat. 6. v. 458. elenthi sunt uniones fastigatâ longitudine, ovali figurâ, Langlichte Perlen.

ELIMINO

i. e. extra limen eicio, v. g. dicta alicuius for as eliminare, Etwas wieder sagen, was ins gebeim gesaget worden, austragen, verbum, teste Quintiliano L. 8. c. 3, ab Accio cusum, quod tamen etiam apud Horatium L. 1. Ep. 5. occurrit: usitatius dixeris, e domo expellere, exterminare, proicere, vel pro argumento effutire.

ELINGVIS

habet linguam, sed usu eius caret: ELINGVATUS amisit. Fronto.

ELOGIUM

non nisi encomium s. laudem, notare putant. Sed est vocabulum me/s1on, notans testificationem de aliquo, sive honoris, sive vituperationis gratiâ, Ein preislich oder nachtheiliges Zeugniss, Sprach oder Veberschrift: ut si Magister, reddens discipulum parentibus, dicat: Prius asellus lyrâ canere disceret, quam filius vester litteras; plane turpe hoc est elogium. Utitur ita eo Cicero, tum alibi, tum in Catone Maiori c. 20: Solonis sapientis elogium est, quo se negat velle suam mortem dolore amicorum lamentisque vacare, hoc est, Solonos sententiae testificatio est. Valla L. 4. c. 66.

EMANARE

eleganter notione transslatâ pro divulgari, Offenbar werden, unter die Leute kommen. v. g. Cic. Quam ego rem ita compresssi, ut numquam emanaturam putarem. Idem Omnis hic sermo ab bis emanavis auctoribus. Idem Per me hoc non emanabit, Durch mich solls nichs auskommen. Schor. Phras.

EMENDICARE

v. g. anixe emendicare spartam, Einen Dienst mit Kummer und Noth erbetteln, perperam reicit Scioppius in Stradam 158: habet enim Suetonius Aug. 91.

* Participiumm autem emendicatus, non modo occurrit in Suetonio, sed etiam in Ovidio et Codice.


page 930

EMPLASTRA

vulneribus imponuntur. Germ. Pflaster: MALAGMATA sunt fomenta, quae contusa et super cutem iniecta ulcera dura mollificant, et et matura faciunt. Germ. Umsohlage: PASTILLI arida sunt medicamenta, quae aliquo humore delinuntur, et vulneribus modeste adhibentur. Popma Ed. Richt. 234.

ENCOMIUM

Latinitatis graecissantis est: pure Latina sunt, pracconium, laudatio.

ENCYCLOPAEDIA

Latinitatis graccissantis est: Latine vertas, Quintiliano Lib. 1. cap. 10. interprete, orbis doctrinae vel disciplinarum; vel, cum aliis, ea disciplinarum series, quae ostendit, inter omnes artes esse coniunctionem quamdam et communionem; vel, omnium bonarum artium societas et cognatio omnis doctrinae; it. omnium bonarum artium varietas cognata; item artes illae universae, quibus liberales doctrinae atque ingenuae continentur.

ENIM

1. aliquando occupationi inservit.

* Cic. pro A. Caecina p. 715: At si quis mihi dicat: Potuisti enim leviore actione constigere: potuisti ad tuum ius faciliore et commodiore iudicio pervenire. Schwarzius ad Tursellinum p. 311.

Similiter Graeci suum ga\r et Hebraei suum ??? interdum usurpant. Atque hinc intelligitur, Cohel. c. 3. v. 19. et Rem. 9. v. 15. per has particulas obiectiones adversariorum fieri, atque verba adduci corum, qui prava obvertunt et impia.

2. Ponitur in responsionibus.

* Plaut. Numquid nos vis facere? Ch. Enim nihil, nisi ut ametis, impero.

3. Indignantis est pro enimvero.

* Liv. L. 23. c. 45: Romam vos expugnaturos, si quis duceret, fortes linguâ iactabatis. Enim nunc minor est res. Id. L. 34. c. 32.

4. Ponitur pro vero.

* Caes. B. G. 5. 7. 8: Ille enim revocatus resistere, ac se manu defendere, suorumque fidem implorare coepit.

5. Ironiae inservit.

* Cic. Brut. 84: Isti enim videlicet Attici nostri, quod volunt, adsequuntur.

6. Nonnumquam pro At enim in occupationiibus. Cic. 6. Verr. 11.

ENIMVERO

notat saepe idem, quod Sed vel Scilicet.


page 931, image: s0514

Praeterea

1. Vehementer adfirmantis est.

* Plaut. Ain vero? Aio enimvero Ist das wahr? Ia wahl, ia freylich, ia allerdings, ia frag noch lange!

2. Indignantis est.

* Cic. Heic enimvero tu exclamas, hominem improbum. Id. Enimvero hoc ferendum non est.

3. Vehementer dolentis est.

* Plaut. Nunc enimvero occidi, Ach leider nun ist es aus mit mir. Id. Enimvero dii nos quasi pilas homines habent. Ter. Enimvero, Dave, locus non est segnitiae, Ach! du guter Dave, es ist ietzo keine Zeit, die Hande in den Schooss zu legen.

ENIXA

dici volunt de eâ, quae peperit: ENISUS de quovis, qui allaboravit. Saepius quidem id discrimen obtinet; perpetuum tamen non est.

ENS

a Sergio Flavio fictum, qui o)\n ita exposuit, teste Quintiliano L. 8. c. 3: et, teste Prisciano, Caesar saeculo aureo primus fuit, qui Participium ens, entis, usurpavit.

* Hodie inn scholis Philosophorum ita increbuit, nihil fere ut magis, quum e. g. dicunt: Entia non snnt multiplicanda praeter necessiitatem; atque omnino in Metaphysicis omnis huc disciplina referatur.

EPISTOLIUM

i. e. breves litterae, falso suspectum: habet enim Catullus Epigr. 69. v. 2. et antiqua Inseriptio apud Manutium in Orthographiâ.

EPITAPHIUM

est titulus vero sepulcro suffixus: CENOTAPHIUM inscriptio sepulcro honorario adiecta.

† Talia Cenotaphia, id est, sepulcra honoraria sunt monumentum illud Drusi Moguntinum, vulgo Der Eichelstein, et celebratissimum illud cenotaphiumm Pisanum, Caii et Lucii Caesarum memoriae positum, quod singulari eoque pererudito commentario illustravit doctissimus Romanae Ecclesiae Cardinalis, Henricus Norisius.

EPICEDIUM

in honorem defuncti, etiam non dum sepulti, profertur: EPITAPHIUM in honorem defuncti, sed non nisi iam sepulti, et quidem tumulo eius superscribitur.

EPULUM

i, est sollemne et publicum convivum, sive in dedicatione templi, sive in triumpho, sive in funere, sive ludorum causâ, quale apud Romanos exhibebant Imperatores, Ein Panquet, eine prachtige Gasterey, ein herrlcih Mahl v. g. Cic. in Vatin c. 12


page 932

extr. epulum funebre, Ein Traver Mahl: EPULAE, arum, cibi sunt adfluentiores, quibus privati se invicem excipiunt v. g. Tacitus Germ. c. 21: Pro fortuna quisque apparatis epulis excipit, Ein ieder tractiret und bewirthet nach Vermogen; Cic. Mensae conquisitissimis epulis exstructae vel instructae.

ERGA

usitate adhibetur in dadfectu amoris; interdum etiam in adfectu irae, Cic. Amic. cap. 16: Adfecti erga amicum simus eodem modo, quo erga nosmet ipsos. Terent. Heaut. A. 1. Sc. 2. v. 15. Timet omnia, patris iram, et animum amicae, erga se ut sit, suae. Nep. Dat. cap. 10. extr.: Erga aliquem odium suscipere. Confer. idem Alcib. c. 4. Hamilc. c. 4. Hannib. c. 1. et 10: ADVERSUS et ADVERSUM usitate in malam partem; interdum in bonam v. g. pietas adversus parentes; adversus immortalem Deum; faciam, adversum te gratum quod esse queat. Cic. 1. Offic. c. 28: Quemadmodum nos adversus homines geramus, natura nos docuit non negligere. Idem Offic. Lib. 1. cap. 10: Sunt autem quaedam officia etiam adversus eos servanda, a quibus iniuriam acceperis. CONTRA semper in malam partem: IN indifferenter usurpatur.

ERGO

in refponsione, vehementer adfirmat. Ter. Mihine? Resp. Tibi ergo. Germ. Ia wohl! frage noch lange.

ESCENDO

pro Adscendo, archaice dictum: antiquissimis enim temporibus A saepe in E commutatum est; quo de Part. Orth. ad Litt. A.

† Haec autem antiqua scribendi ratio, hoc ipso in verbo usurpata, florenti Latinitatis aevo: non dum prorsus abolita fuit: quin subinde se immiscuit sermoni probatissimorum scriptorum, Ciceronis, Livii, Nepotis, Senecae, Plinii, cet. sed plerisque in locis immutatum est. Id tamen ex MSS. libris Gruterus, et alii docti viri iis restituerunt v. g. Livio L. 8. c. 10. et L. 29. c. 11. ubi Gronovium consulas, et in notis ad L. 8. c. 17. et Nepoti in Themist. c. 8. n. 6. ubi I. A. Bosii observationem licet relegere.

ESSENTIA

ae, Das Wesen einer Sache, die wesentliche Beschaffenheit, vocabulum est Philosophicum, nec tamen propterea, tamquam minus Latinumm, damnandum, quando Latinorum suffragio non destituitur. Quintilianus L. 8. c. 2. Multa, inquit, ex Graeco formata nova sunt, ut ens et essentia: quae cur tantopere adspernemur, nihil


page 933, image: s0515

video, nisi quod iniqui iudices adversus nos sumus, ideoque pauperrate sermonis laboramus. Usus etiam est hoc vocabulo Papirius Fabianus, ut ibidem Quintilianus docet; quin et ipse Cicero usus est, ut Seneca Epist. 58. et Sidonius Epistolâ Epithalamio Polemii subiunctâ testantur. Cons. Vossii L. 4. Inmstit. Orat. p. 19. et Parei Lex. Crit. p. 427. Ceteroqui Cicero pre eo usurpat, natura, vis, potestas.

ET

1. Subinde est indignantis cum interrogatione. Virg.

Et dubitamus adhuc virtutem extendere factis?

Cic. Et vos acta Caesaris defenditis, qui leges eius evertitis?

* Etiam sine interrogatione, adiuncto ei tw=| vero l. scilicet Cic. Tibi et fuit hoc semper sacillimum, et vero esse debuit. Id. Et ego scilicet id nesciebam.

2. Adversativae cuiusdam vim, et quidem in membro posteriori obtinet. Cic. Defendi legem Voconiam magnâ voce, bonisque lateribus: et videtis annos meos, Und das habe ich gethan, ob ich gleich schon so alt bin.

3. Sumitur etiam pro quia. Quintilianus: Has primum audiet puer, earum verba effingere imitando conabitur: et naturâ tenacissimi sumus corum, quae mollibus animis percipimus.

4. Subinde emphaticum est, ac speciem vel partem excellentem et praecipuam subicit generi seu toti. Cic. pro Lege Man. c. 3: Mithridates ab illo tempore annum iam tertium et vigesimum regnat, et ita regnat, ut se Ponto occultare nolit, sed emergere e patrio regno.

Heic Et idem valet, quod Et praesertim Et potissimum, Et maxime; quae Adverbia non raro etiam adduntur. Cic. L. 11. Ep. Att. 16: De omnibus rebus velim ad me scribas, et maxime, quid scias de eo, in quo tuo consilio egeo.

5. Notat etiam sacpe idem, quod Tunc. v. g. Age, et habebis i. e. tunc habebis.

ET, AC, ATQUE

coniunctiva fiunt adversativa, quando pro Sed usurpantur, sive quando non coniungunt negationem praecedentem, sed opponunt. Sueton. Aug. 66: Amicitias neque facile admisit, et constantissime retinuit. Reitzius de Ambig. p. 186. seqq.


page 934

ETHNICISMUS

ne in stilo nostro dominetur, cavendum etiam atque etiam est. Quo in genere peccarunt saepenumero docti, nec peccare desinunt, vel inncuriâ, vel nimiâ veterum admiratione et cultu. Unde alii pro Petris appellare se Pomponios maluerunt; alii, ne stillum scilicet polluerent, lectione omni sacrâ sibi interdicendum existimarunt. Vid. Lud. Vivem de Fid. Christ. 2, 7. et Georg. Hornii Hist. Philos. 6, 8. Male potius pereant illae Veneres, quam insano earum amore pietas nobis et religio nostra sordeat, aut contaminetur! Procul igitur hinc, procul este profani, Hercules, Ecastor, Mediusfidius, et alia, quae loco non suo, in scriptis saepe etiam sacris, comparent. Christianos sane veteres, qui aut ignorantiâ, aut consuetudinis vitio ita dicerent, reprehendunt Tertullianus, et post eum Hieronymus. Vid. Grotium in Matth. 5, 33. Severe etiam et graviter Erasinus: Quidam, inquit, nomine dumtaxat Christiani, qnimo infensissimi Christo, nihil eruditum putant, nihil elegans, nisi quod idem sit ethnicum: et universum sermonis florem, semel periisse, existimant, si quid de Christo fuerit admixtum, quod illius sapiat doctrinam. Vide eius Adnot. inn Epist. S. Paulli ad Philemon. item Bincentii Guinisii Adlocut. Gymn. 8. Neque homini Christiano Christiani deos immortales, aut Superos, Manesque propitios precemur: quamvis ad Pontificem ipsum, uti fidat diis immortalibus, quorum vicem gerat in terris, sapientissimorum Reip. Venetae Patrum nomine scribat Petrus Bembus; sed nempe, quid Pontificem, quid Venetos, quid ipsum, quid argumentum deceret, caeco imitationis fervore oblitus. Vid. Lips. Cent. 2. Epist. 57. Voss. Imitat. cap. 4. §. 8. Quem neque hoc etiam decet, quum, ad Bernardinum Sandrium scribens: Sedtibi Deus aliquis, inquit, non deerit, studiurum tuorum et consiliorum moderator; quem quidem tibi advoces, et cui pareas, censeo. Vid. Bembi Lib. 6. Epist. 18. Neque enim locum habet illud, aliquis, apud eos, qui Deum esse non nisi unum credunt. Quamvis neque magnus Desiderius religioni id habuerit; ut, quum ad Melanchthonem scribens: Utcumque, inquit, Deus aliquis vertat statum mundi, numquam defutura sunt, de quibus queraris. Vid. eius Lib. 19. Epist. 3. Et ad Lamb. Grunium: Dum ita pendet (Florentius) circumspectans, sicunde Deus aliquis apparens spem salutis


page 935, image: s0516

ostenderet, cet. vid. Lib. dict. Epist. 5. Col. 1288. Nisi heic dicere lubeat, hominem homini quasi Deum esse, et spem ostendere salutis posse. Atque hoc in genere in primis exorbitat Poetarum audacia. Quos inter quum felicissimus Virgilianae maiestatis aemulator, Actius Sincerus Sannazarius, in divinis de partu Virginis versibus, ficta illa et prostituta Phoebi Musarumque numina, tum Sibyllarum, et Protei, et Briarei, et Centaurorum, et Gorgonum, et Scyllae, et Sphyngis, et Chimaerae, et Hydrae, et Harpyriarum solmnia veris Dei rebus interserit, merito reprehensus est a summis censoribus, Frasmo in Ciceroniano fol. m. 154. seq. et Iul. Caes. Scaligero Poet. Lib. 6. pag. 800. Conf. Vossii Instit. Poet. 3, 4. fin. In hilari laetoque argumento quid deceat, liceatve, accurate dispicere, prudentiae est. Vid. 10. Franc. Pici, Mirandulae Principis, Epistolam ad Ricardum Bartholinum Perusinum, et huius responsum, in fronte Austriados Bartholini; itemque Taubmanni Praefat. Melodaesiae. Confer etiam, quae paullo infra hoc in genere a nobis adferuntur ad voc. Hercle.

Cavendum etiam maxime, ne quid malignitatem, nedum immanitatem animi prae se ferat. Qualia nimis multa apud Gasp. Scioppium: atque utinam praeterea nusquam! occurunt. Nihil heic de aliis, quae dirissima eum scripsisse constat, adferimus. Illa tantum, quamquam animus meminisse horret, quibus Hypobolimaeum suum, velut gemmâ scilicet, obsignavit, enotabimus. Neque me id agere, inquit, dissimulabo, ut vel in hâc vitâ aeternae tude damnationis principium persentiscas; tuique isti cani per me potissimum cum dolore ad inferos deducantur. Cacodaemonem aliquis loqui, non hominem credat. Verba haec sua esse, atque a se vel in perditorum omnium perditissimum dicta, nemo, opinor, velit, in quo aliquis humanitatis, ne dum Christianae mansuetudinis sensus est. Petri Titii Manuductio ad excerpendum p. 476. seqq.

* Non possum, quin etiam heic adscribam, quae Christophorus Wollius in Dissetatione Critica de eo, quod pulchrum est in versione sacri Codicis Latina Sebast. Castellionis, a Cl. Bunemanno suae Bibliogrum Castellianorum editioni praemissa p. 16. 17. 18. hanc in rem sapienter admodum profert:

† Non dum, ait, is, qui genius pro angelo, fanum pro templo, lavare et lavacrum


page 936

pro baptizare et baptismus, tartarus sive orcus pro inferno, aut denique collegium pro synagoga ponit; iccirco stili ethnicismi accusandus est. Hodie enim caelestis et infernalis aut infernus genius pro bono maloque angelo, item sacro lavacro bluere loco baptizare, praeeunte Paullo Eph. 5, 26. Tit. 3, 5, nemo paullo aequior Latinae castitatis acstimator dicere veretur. Quum vero fanum fuerit aedes profano deorum cultui devota, et plena superstitione, ideo id antiqui olim Christiani detestabantur, et divinis coetibus destinatas aedes ecclkesias potius, basilicas, nec non sacraria Dei appellare malebant; ut praeclare observavit Berneggerus in Idolo Lauretano p. 34. seq. Ac. tartarw/s1as2, in tartarum detrusit, ipsemet divinus Petrus dixit 2. Ep. 2, 4. Attamen varietatis ergo, Ecclesiasticas voces, angelus, synagoga, fides, baptismus, baptizare, persepe adhibuit Castellio.

Et paullo post: Quemvis etiam atque etiam commonefaciendum esse duco, ut secum reputet paullo curatius, caute et cum cura discernendas esse voces illas, quibus idea ethnicismi ita essentialis est, ut separari haudquaquam possit ab iis, quibus ea tantum accidentaliter, adhaeret, atque ab his divelli optime potest. Nullam ego praegnantem video causam, cur, ab hisce sese abstiner, in Christianum cadat scriptorem. Ita sunt non nulli, qui vocis mysterium, a muei=n vel muei=sqai derivandae, natales a sacris deorum, speciatim Eleusiniis, repetunt: quum in non esse insolens adserant, ut vocabula a caeremoniis et gentium profanarum consuetudinibus ad res divinas sensu innocenti et purissimo exprimendas transferantur. Erant autem mysteria, sacra arcana et seclusa Cereris apud Eleusinem, notissimum in Attica pagum sive oppidum, ubi, quae a Mystis in sacris hisce peragebantur, summo ac religioso silentio occultabantur omnia. Quâ de re pluribus verbis erudite disserit Isaacus Casaubonus Exercit. 16. adv. Baronium n. 42. Add. Barn. Brissonius L. 1. Formul. Nec minus in hominum, qui simulacra venerabantur, monimentis sacrosanctas eas res atque personas dici, quas violare, ob legem a populo latam, nefas erat, nemo est, nisi in his litteris prorsus hospes, qui ignoret. Et tamen Deum sacrosanctum vocare non dubitamus, probe gnari, genuinam ipsum colendi rationem non ab humano, sed ab eius solius pendere arbitrio. Contra vero ea ab alterius classis vocabulis, tamquam noxiis figuris, ut vocat Augustinus, iure meritoque abstinendum homini, qui in Christi alumnis nomen profitetur suum, nisi datâ veluti operâ profanus videri velit. Quare frigidissimum omnino est, omnem quasi venari occasionem invocandi in auxilium et


page 937, image: s0517

crepanid, qui hodiernorum Poetarum mos est, Iovem, Vulcanum, Iunonem, Mercurium, Neptunum, Castorem atque Pollucem. Ac nemo, opinor, sanus approbabit illas iurandi formulas, Mecastor, Mehercule, Aedepol, Medius fidius, a quibus tamen non abstinuerunt Manutius, Bembus, aliique viri ceteroquin doctissimi, contra quos iam olim anno 1665. erudite disputavit Iacobus Thomasius Dissert. de Stili Ethnicismo circa iurandi Adverbia fugiendo. Non ignoro, reperiri etiam eiusmodi phrases, quas, communi velut consensione in Romanam civitatem adscitas, multi hodie, qui cultiorem amant dictionem, in deliciis habent, nec quas condemnare audebunt: ut Aequo Iove iudicare; Invitâ aut repugnante, pingui seu crass â Minervâ; Suo item Marte aliquid facere, et eiusdem generis. His si litem ea de re movebis aliquam, hoc te responsi laturum equidem conicio, non ipsa heic Numina, sed vires naturae quasdam, designari. Hoc nimirum sibi dari postulabunt, has tropicas locutiones constanti usu velut in Nomina paene Appellativa transiisse, et Aequo Iove idem velle sibi, atque Aequo animo, Aequâ iudicii virtute, et Invitâ Minervâ idem esse, quoc Repugnante et adversante naturâ, et Suo aliquid Marte facere, nihil declarat aliud, quam Propriis viribus, Nullius adminiculis; quemadmmodum ipse Cicero hanc exponit locutionem L. 3. Offic. c. 7. Ego vero cum doctis earum dicendi rationum patronis anceps ingenii certamen nunc nolo adire: hoc autem unum non possum non monere, in Theologicis scriptis locum illis haud temere dandum, neque huic, Iovem lapidem iurare.

Et in not. v: Is animi diis amici haud effugit suspicionem, qui voces adhibet solius religiosi numinum c ultûs proprias, et ei velut affixas et alligatas, hoc est, quibus dogmata ad superstitiosam simiulacrorum venerationem unice pertinentia exprimuntur: quo in numero illae Poeticae e)piklh/s1eis2, ac formulae iurandi habendae sunt. In his enim ipsa principalis idea profana est, eamque ob causam fieri non potest, ut sanior aliquis usus, secundâ veritate, iis adaptetur. Quodsi vero in vocabulis quibusdam Latinis idea tantummodo accessoria sit profana, huius quidem in locum notio Christiana omni sine negotio sufficitur. Philosophi iuniores Platonici, qui post Christum natum aliquo numero fuerunt, hanc intellexerunt rem. Hi enim suas de rebus religiosis cogitationes ita exprimebant, ut antiquas loquendi formulas paene exuisse vieerentur: Contra vero ea e divinis Novi Foederis scriptoribus multa mutuo sumere vocabula nulli dubitabant. Testes cito, Plotinum, Hieroclem, Iamblichum, Simplicium, Amonium, Porphyrium, et alios. in


page 938

quibus nomina a Christianis sumpta, a)nakai/nws1is2, fwtis1mo\s2, paliggenes1i/a, anakai/nws1is2, et alia sexcenta, haud raro inveniuntur. Nihil hâc etiam tritius est in illis formulâ, quâ sancti Dei cives et consocii Domini rempla et sedes Dei vocantur. Anne vero, quum hae dictiones apud gentes a Christi sacris alienas invaluissent, antiqui civitatis Christianae conditores carum sibi interdixerunt usum? Auctores Graeci et Latini, quotquot ante natum Servatorem famam sibi aliquam peperere, voce dai/mwn promiscue bonas et malas naturas, medii cuiusdam Deum inter et homines generis, designabant. Neminem hoc praeterit, cui vel unus divinus Plato lectus est. Quum vero, qui a Christo erant, malum impurumque spiritum eo indicarent nomine, hanc camdem voci potestatem subiciebant adversarii. Hoc, praeter Origenem L. 5. contra Celsum. p. 234. Augustinus de C. D. L. 9. c. 14. p. 155. et. c. 19. p. 178. Opp. edit. Ord. S. Bened. disertis testatur verbis. Scilicet Christi amici eas, quas a magistro suo, eiusdemque oratoribus, didicerant, notiones reales tam habuerunt sancte, nihil ut sanctius. Diis autem devoti, etsi accesserias reciperent, suas tamen proprias, quae ad rem ipsam pertinent, iccirco haud exuerunt animi species. Religio per se ipsa quidem a Deo patefacta est, usus autem vocum religiosarum, quum a sacrosanctis linguis discesserim, ab arbitrio pendet hominum, sermone vel patrio, vel alio, utentium, sed ita pendet, ut nec transversum unguem, quod aiunt, a divina sanorum verborum recedant praescriptione. Posita haec principia nullum non elegantis Latinitatis cultoremm erudient, quemadmodum caelestis disciplinae castitatem et Latinae linguae nitorem ac munditiem coniungere conveniat, cuius merito usum studiosissime conservant litterati, atque ad ultimara posteritatem lpropagatum eunt.

ETIAM

1. Ponitur pro insuper.

* Cic. Voce, motu, formâ etiam magnificâ.

2. Particula adfrimandi est.

* v. g. Aut etiam, aut non responde, Sag ia, oder nein. Cic. Utrum cetera nomina digesta habes, an non? Si non, qumodo tabulas conficis? Si etiam, quamobrem boc nomen in adversariis velinquebas?

ETSI

interdum 1. Ponitur absolute, mox in fine. Cic. Do poenas temerittis meae: etsi quae fuit illa temeritas? Pariter, ut Graecorum kai/toi. Mox in initio. Liv. Lib. 29. 8: Scipio dioxit, illud se satis scire, etsi Locrenses male de popule Romano meriti essent, in meliore statu sub iratis Romanis futuros, quam sub amicis Carthaginiensibus fuerint.


page 939, image: s0518

2. Adiectivis tantum adhaeret. Liv. Lib. 3. c. 56: Pro se quisque, deos tandem esse et non negligere bumana fremunt, et superbiae crudelitatique, etsi seras, non leves tamen venire poenas.

ETYMOLOGIA

quae verborum originem inquirit, a Cicerone Top. c. 8. dicitur verborum notatio, et Lib. 1. Acad. Quaest. c. 10. verborum explicatio.

EVENTUS

est successus rerum non dum ad finem deductarum, et non ratione, sed plerumque casu fit: EXITUS autem est finis rei, qui sequitur eventum et absolvit.

* Sed haec differentia non semper sibi constat.

EVULSI

Praeteritum ab evello, falso suspectum: occurrit enim apud Florum Lib. 4. c. 12. n. 38. Signa et aquilas duas adhuc barbari possident: tertiam signifer prius, quam in manus hostium veniret, eunlsit. Longe tamen usitatius pro eo veteres habent evelli.

* Plerique sane Grammatici docent, Verbum evello in Praeterito habere non solum evelli, sed et eunlsi; ut et cetera Composita a vello. Sed Hadrianus Cardinalis de Eleg. Lat. Serm. p. 166. EVELLO, inquit, in Prueterito apud bonos auctore EVELLI facit, non EVULSI; ut aliqui recentiores voluerunt. Scioppius etiam de Stil. Hist. 99. 100. de simplici vulsi idem docet, perperam scilicet dici pro velli. Schorus autem in Phras. ad Voc. Convello, non abiudicare Vulsi omnibus bonae notae auctoribus videtur: Ciceronem modo omnibus verbis, quae iunguntur cum Vello, in Perfecto non vulsi, sed velli attribuere dicens. Etiam Vossius Grammat. Lat. Etym. p. 117. in not. e; VULSI, inquit, negat dici Servius: sed usi eo Laberius, Lucanus, Gellius. Ttiam in plerisque Codd. Ovidii est, AUREA PHRYXEAE TERGA REVULSIT OVIS. Sed Cicero pro eo semper dixit REVELLI.

EX et E

1. Respicit causam, a qua vel propter quam res est.

* Ter Gravida e Pamphilo est. Cic. Nos heic te ad mensem Ianuarium exspectamus, ex quodam rumore, an ex litteris truis ad alios missis? Id. Ex lege. Ex decreto. Ex testamento. Ex formulâ.

2. Materiam.

* Cic. Erat etiam vas vinarium ex una gemma pergrandi, trulla excavata, Eine ausgehohlte Kanne oder Trog. Id. Simuldcrum ex aere. Poculum ex auro.


page 940

3. Multitudinem.

* Cic. Ex intimis unus. Unus e plebe. Unus e multis. Unus ex omnibus.

4. Modum.

* Cic. Simplices et aperti, qui nihil ex occulto, nihil ex insidiis agendum putant. Liv. Ex insperato repente misistis nobis hunc Scipionem. Ex animo, quod simulationi opponitur. Ex sententia i. e. ut volumus.

5. Locum unde.

* Cic. Epicureos tecum pancos e Graecia comparat. Id. Ipse autem ex equo nudatam ab se provinciam prospicit. Ex itinere. E regione. Ex adverso. E longinquo. Ex transverso.

6. Tempus praeteritum.

* Cic. Nec vero usquam discedebam ex eo die, quo in aedem Telluris convocati Telluris Convocati sumus. Ex ante diem Nonarum Iuniarum usque ad pridie Kal. Sept.

7. Tempus futurum.

* Cic. Vereor, ne ex Calendis Ianuariis magni tumultus sint. Ex intervallo regustandus est. Ex improviso. Ex tempore.

8. Priorem statum.

* Cic. Nihil tam miserabile, quam ex beato miser. Id. Sed repente ex homine, tamquam aliquo Circeo poculo, factus est Verres.

9. Utilitatem.

* Cic. Duobus aut tribus SCtis e republicâ factis. Id. Facis ex tua dignitate et e republica. Id. Quamobrem tu, quantum tuo iudicio nobis tribuendum esse putes, statues ipse, et, ut spero, statues ex nostra dignitate.

10. Notat etiiam idem, quod secundum.

* Cic. Ex praeceptis Philosophiae acta vita. Ex constitutione. Ex instituto.

11. Idem etiam notat, quod post. Cic. Cotta ex Consulatu profectus est in Galliam. Caes. B. C. Lib. 2. c. 8: Est animadversum ab legionariis, qui dexteram partem operis administrabant, ex crebris hostium eruptionibus magno sibi esse praesidio posse.

12. Quod attinet ad v. g. Laborare e renibus, ex pedibus, ex oculis, ex capite.

EXACTE

id est, a)kribw=s2, accurate v. g. exacte de aliqua re dicere, et EXACTIUS i. e. accuratius v. g. Theophrastus super hac re exactius, quam Cicero, disserit, immerito proscribuntur a Vossio. Exactius nempe dixerunt Pomponius Mela et Gellius; et Positivo exacte utitur Sidonius Apollinaris.

Goclenius Observ. 4. p. 8. citat etiam Suetonium: sed locum non indicat; neque etiam Index Berneggeri habet.


page 941, image: s0519

* Exactus vero i. e. perfectus, accuratus, non est tantum Philosophis frequens, ut scribit modo dictus Goclenius L. 4. Controv. et Schol. Grammat. Probl. 11. p. 77; Sed habet etiam optimus quisque scriptorum, Horatius, Propertius, Ovidius, Martialis, Petronius. Exactior Gellii est et Fenestellae. Exactissimus habent Val. Maximus saepe, Quintilianus, Frontinus de Aquae Duct. et Lactantius. Voss. de Vit. 107. et 803. Borrich. in Voss. 97. 98. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 266. Cell. C. P. 114. Hadr. Card. de Elegantia Lat. Serm. 151.

EXAEDIFICARE

Latinis significat idem, quod Germanis Ausbaven. v. g. Cic. Ne graveris, exaedificare id opus, quod instituisti. Schor. Phras.

* Exaedificare aliquem ex aedibus, Plauti locutio est, cui relinquatur: significat autem, aedibus aliquem eicere l. expellere. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 270.

EXAUCTORARE

est militem saeramento militiae et stipendio solvere, ut nihilo tamen minus sub vexillo retineatur, donec emerita accipiat: MISSIONEM DARE est penitus ab armis castrisque dimittere, sive honestâ missione post emerita stipendia, sive causariâ propter morbum aut imbecillam valetudinem, sive ignominiosâ ob delictum.

* Sed quia exauctoratio ut plurimum ignominiae causâ fiebat; inde exauctorare aliquando significat ignominiose mittere. Popma.

EXCEDERE

aliquando pro derelinquere v. g. Cic. Excedere vitâ vel e vitâ. Excessit ex pueris, vel ex ephebis i. e. adolescens factus est. Schor. Phras.

EXCIDERE

1. Eleganter sensu translato pro aberrare.

* Ita v. g. dixeris: Qui perspicuitatem non adhibent scribendo, ii nempe excidunt sine sermonis humani, qui est, ut sine negotio intelligamur ab aliis.

2. Usurpatur interdum de Oratione, si quis temere aliquid et inconsiderate aut dicit, aut divulgat, Wenn sich einer verschnappet, und unversehens was redet.

* Cic. Verbum nullum casu aliquo ex ore excidit, unde quisquam posset offendi. Id. Verbum hoc fortuito miln excidit.

3. Interdum pro in vulgi manus pervenire.

* Cic. Libellus, qui me imprudente et invito excidit, et pervenit in manus hominum.


page 942

4. Interdum pro oblivisci.

* Cic. Omnino mihi excidit ex animo meo. Id. Illa omnia exciderunt. Schor. Phras.

EXC UBIA

sunt druturnae et nocturnae: VIGILIAE tantum nocturnae, eaeque in quattuor partes divisae, quarum singulae horis tribus constant, ut vigilia prima, secunda, tertia et quarta, Popma. Valla Lib. 4. c. 69.

* Hinc Vigiliarum l. excubiarum Praefectus, Ein Wachtmeister; Summus excubiarum praefectus, Ein Maior, oder Obrist - Wachtmeister; Generalis excubiarum Praefectus, Ein General - Maior. Boxhornii Histor. Bred. pag. 66.

EXEMPLUM

est, quod proponitur, ut sequamur, aut vitemus: EXEMPLAR est, ex quo similis efficitur aliqua species, quae et imago et simulacrum appellatur. Exemplum animo aestimatur; exempler oculis conspicitur.

* Confunduntur tamen saepe, ut quum dicitur, exemplum et exemplar eloquentiae pro imagine et praescriptione ad imitandum; et exemplar l. exemplum litterarum, chirographi, testamenti pro formd et descripto, quod vulgo copia vocatur.

Differt autem exemplum ab exemplari ita, ut confundi nequaquam cum hoc debeat, eâ, quidem notione, quâ significat id, quod adhibetur rei probandae auti illustrandae causâ, ut exempli gratiâ: vel quum sumitur pro consequentiis; quo modo dixit Ulpianus Institut. 3: Ad exemplum constitutiones trahuntur: vel quum maximae gravissimaeque poenae, quae possunt ceteris documento esse, dicuntur exempla; ut Terent. Eun. Quae futura exempla dicunt in cum indigna; et Caes. de B. G. Lib. 1. cap. 31. n. 12: In eos omnia exempla cruciatus edere. Hae notiones omnes non conveniunt exemplari. Popma. Ed. Giess. 1660. 192.

EXEMPLUM

etiam Latinis signisicat interdum Den Inhalt eines Briefes, den Inhalt einer Schrift, argumentum epistolae, argumentum scriptionis alicuius. v. g. Cic. Litterae allatae mihi sunt hoc exemplo. Id. Saepius ad me litteras uno exemplo dedit. Barbari pro eo dicunt, litterae uno tenore, unum et idem est in litteris. Schor. Phras.

EXERCITUS

quartae Declinationis est. Sed in secunda etiam fuisse in usu, nummi variorum, praesertim Schwarzburgici, qui Gotham nunc translati sunt, testantur. Sic in uno


page 943, image: s0520

Aureliani est fides exerciti; in Carini uno genius exerciti; in Constantini Iun. uno g oria exerciti; in Cari uno pax exerciti; in Aureliani uno restitutor exerciti; inn Constantini M. Valentiniani, Valentis, et rursus Arcadii nummis virtus exercit. Ita quoque apud Naevium est, notante Carisio, et apud Sallustium.

EXOSUS

Passive pro odiosus, invisus v. g. Deo exosum esse, Bey Gott verhasst seyn, Gellius Lib. 2. c. 18. nec non Eutropius, Ammianus, et Macrobius, adnotante Christ. Falstero Supplem. L. L. 123. At apud omnes, quod quidem constat, auctores reliquos, eosque optimos et probatissimos, Active significat, et Activorum more etiam Accusativum adsciscit. Curtius Lib. 8. Patrios mores exosus es. Livius Lib. 3. Plebs Connsulum nomen haud secus, quam Regum, perosa erat. Virgil. Lib. 12. Aeneid. v. 517: Exosus nequiquam bella Menoetes. Sciopp. de Stil. Hist. 194. Voss. Grammat. Lat. Synt. 73. Goclen. Obs. 19.

EXOTERICUS et EXOTICUS

i. e. peregrinus, externus, adventicius. v. g. in exotericis versatissimus est, it. medicamenta exotica, Latinitatis graecissantis sunt, et in Plauto, Gellio, Apuleio, aliis occurrunt. Cell. C. P. 336.

EXPALLESCERE

suspectum quidem Borrichio Cogit. 275; at habet tamen Praeteritum expalluisse, auctor ad Herennium L. 2. c. 5: Accusator dicet, si poterit, adversarium, quum ad eum ventum sit, erubuisse, expalluisse, titubasse, inconstanter locutum esse, concidisse, pollicitum esse aliquid, quae signa conscientiae sunt.

* Quod tamen haud velim dissimulare, potest expallnisse etiam esse ab expallere. Interim bina simplicia, Primitivum et Inchoativum, pallere et pallescer: in usu sunt.

† Apud Statium Lib. 6. Theb. v. 805. similiter occurrit Praetoritum impalluit Potest sane et hoc sufficere ad probandum utrumque, et impallere et impallescere. Saltem impallescere non infrequens est hodie apud eruditos.

EXPECTORARE

i. e. extra pectus eicere v. g. pavor sapientiam mihi omnem ex animo expectorat, vocabulumm, quod ex Ennio producit Cicero L. 3. de Orat. n. 154. quo, tamquam rariore et obsoleto, abstinendum existimo.

* Sed expectorare se, Sein Herz gegen iemand auschutten, barbare prorsus dicitur: pro quo cum Nepot Dion. c. 8. sensus suos


page 944

alicui aperire; et cum Cic. L. 6. Fam. Ep. 10. totum se alicui patefacere; et cum aliis pro argumento, querelam suam in alicuius sinum effundere.

EXPERIR

pro intendere actionem, Einen Process versuchen, significatus vocabuli est non ubivis obvius. v. g. Cic. Summo iure cum aliquo experiri. Id. De tantis iniuriis experiri noluit. Schori Phras.

EXPERIENTIA

qui pro rerum usu ponunt, minus idoneos auctores potius, quam Ciceronem sequi, Sciopius iudicat Hypobol. 234.

Apud Ciceronem idem est, quod Periclitatio. v. g. pro Rabirio Posth. c. 16: Experientia patrimonii amplificandi, Der Versuch, die Probirung.

EXPLANTARE

i. e. eradicare, usreissen, ausrotten, v. g. ventis explantiari, explantare arbusculam, verbum est Columellae proprium. Borrich. in Voss. 101. Cell. C. P. 114.

EXPLORATOR

Ein Kundschaffer, Caesaris: SPECULATOR Cur. tii est. Goclen. Obs. 4. 7.

* Speculator etiam hâc notione Varronis, Suetonii, aliorumque est; Curtio tamen quasi proprium. Significat quoque hominem, qui ex speculâ prospicit, cuncta observans.

EXPRESSA IMAGO

Expressa effigies, apud Ciceronem dicitur o( xarakth\r, et Imagini adumbratae opponitur. Ita Christus Hebr. 1, 3. xarakth\r, Expressa imago substantiac paternae dicitur: nec enim Patrem modo adumbrat, sed plane exprimit et refert.

EXPUDORATUS

Ein unverschamter Mensch, Voss. de Vit. 441. reicit. Sed habet tamen Petronius Arbiter, si Fragmentis Tragurianis credimus. Tutius pro eo dixeris, impudens, qui pudorem cum pudicitia perdidit, Cic. Phil. 2. c. 7; ex cuius animo reverentia excessit, Curt. Lib. 5. c. 1; homo nullius pudoris; cui periit pudor; cui periit frons; homo perfrictae frontis; qui frontem perfricuit; qui zonam non habet; qui perfricuit frontem posuitque pudorem. Borrich. in Voss. 101.

EXQUISITE, ACCURATE

id est a)kribw=s2, veritatis a)kribei/a|, v. g. accurate exquisiteque facere aliquid, Cicero: EXACTE pro eo Suetonius, teste Geoclenio Obs. 4, 8. cuius locum vellem indicasset; item Sidonius Apollinaris:


page 945, image: s0521

Comparativum autem Exactius habet Gellius et Mela.

* Ciceronianae etiam locutiones sunt: Exquisitae rationes; it. Exquisitis argumentis aliquid confirmare, Mit bundigen. Beweisthumern etwas darthun.

EXSCRIBERE

imaginem dicuntur pictores, quum de tabula in tabulam pingendo transferunt. Et hic minus proprius verbi significatus notandus est. Similiter nos Germani abcopiiren, et de scriba et de pictore dicimus. Menken. Spec. p. 23.

EXSPECTARE

interdum sumitur pro metuere. Petronius Sat. 125: Quicquid metuerunt, semper exspectant. Conf. Sectio 1. Sperare pro exspectare.

EXSPERGO

i. e. penitus spargo, seu madefacio, falso suspectum Borrichio Cogit. 275. Ita enimm Virgilius Aeneid. 3. v. 625:

Frangeret ad saxum, sanieque exspersa natarent
Limina - -

Ubi Servius: Haec, inquit fuit vera lectio, id est, madefacta: nam si adspersum dixeris, id est, irroratum, Tapinosis et Hyperbole iunguntur.

* Habet etiam hoc verbum Lucretius docente Christ. Falstero Supplem. L. L. 126. Vid. Kappius ad Iensium 99.

EXSTO et EXSISTO

idem habent Praeteritum, quod est exstiti: significant eminere et superesse; sed exsisto cum motu, exsto sine motu.

* Cicero: submersus equus voraginibus non exsistit, id est, non emergit vel prodit. Idem: Exsistit hoc loco quaestio subdifficilis. De Exsto: exstabat aquis. Virgilius: Et summis vix cornibus exstant i. e. eminent. Sic opera auctorum dicuntur exstare i. e. superesse v. g. Tragoedia Nasonis non exstat. Ciceronis de Rep. libri non exstant. Varronis paucissimi libri exstant. Videant heic Grammatistae nostri, qui dicunt, exstare et exsistere idem significare, quod esse. Valla L. 5. c. 20.

EXSUL

Ciceronis: EXTORRIS Livii est. Goclen. Obs. 4, 8.

† Quum autem heic, et in aliis libri huius nostri locis certa quaedam vocabula, praeeunte Goclenio, huic vel illi scriptori propria esse dicuntur; nemo velim id ita intelligat, quasi mens nostra sit, eiusmodi vocabulum apud nullum alium temere inveniri, sed ita ab eo frequentari, ut tamquam stili eius nota singularis inde appareat. Ita quidem hoc loco vocabulum


page 946

extorris Livio tribuitur, eo quod aeque id frequentet, ut Cicero exsul suum. Exstat interim extorris etiam apud Sallnstium B. Iug. c. 14. Tacitum, Virgilium, Gellium. Quod quidem semel heic monuisse suffecrit.

EXTEMPORALIS

v. g. oratio extemporalis, Eine Rede, die man aus dem Ermel schuttelt, non tantum Senecae et Quintiliani auctoritate, teste Cellario C. P. 354. nititur; sed etiam patronos habet Plinium L. 1. Epist. 20. n. 10: Ideo in optima quaque mille figuras extemporales invenimus; Martialem L. 5. Epigr. 55: Extemporalis factus est meus Rhetor; Suetonium Aug. 84: Quanrvis non deficeret ad subita extemporali facultate.

* Sunt, qui mirantur, a B. Cellario ne in novissimâ quidemm Curarum Posteriorum editione rationibus incertorum expunctum, et albo argentae aetatis inscriptum esse hoc vocabulum? Kappius ad Iensium 99.

EXTRA

notat

1. Ubi? Quo?

* Plaut. Extra portam ire. Cic. Et in corpore, et extra esse quaedam bona. Et sic opponitur tw=| intra.

2. Praeter.

* Cic. Extra collegium Sacerdotum ne quisquam sacra, quae publice essent constituta, nosset. Id. Se extra omnem culpam et causam posuit. Id. Extra ordinem bellum cum Mithridate, Tigraneque gessit. Id. Extra pretium est. Id. Sed mehercle, extra iocum homo bellus es.

3. Elegans eius usus est in ea forma, quâ Extra iocum dicitur a veteribus, quum quid serio, non ioco dicere se velle dicebant. Cic. Sed extra iocum, homo bellus est.

EXUBERANTIA

ae, Der Vebersluss, Gellius Lib. 2. c. 26: veteres pro eo habent, abundantia; Vitruvius, exuberatio.

* Verbum autem exuberare v. g. pomis exuberat annus, Virgilius, Silius, Claudianus; et Active pro cumulare v. g. quae herbae favorum ceras exuberant i. e. uberes reddunt, Columella habet. Vid. For. Rom. Et Fab.

F.

FABULARE

pro fabulari, Schwatzen, reicit quidem Voss. de Vit. 712: at Plautus tamen habet bis fabulem, nempe in Mil. Glor. A. 2. Sc. 4. et Sc. 5; et posteriori loco ita legit etiam Pareus: nam de priori nullum est dubium. Borrich. in Voss. 101.


page 947, image: s0522

FACIES et FORMA

est naturalis oris species, quae eadem semper manet, aut difficulter mutatur, quam Iustinus Lib. 1. cap. 2. n. 2. vocat lineamentorum qualitatem; VULTUS est habitus faciei adscititius, qui pro motu animi ac voluntatis mutatur. Ex quo longa aut lata facies; vultus laetus vel trislis dicitur. Unde et camporum facies; varia hinc atque inde facies, Der Prospect variiret, Plin. Lib. 2. Ep. 17; foedissima civitatis facies, Plin. Lib. 10. Ep. 75; et regionis forma pulcherrima, Plin. Lib. 5. Ep. 6. dici solet: maris autem ac caeli vultus: quum in his sit permutatio; in illis non item. Tacitus: Non ut hominum vultus, ita locorum facies mutantur.

* Si facies et forma coniunguntur; facies tamquam significantius posteriori loco ponitur. Cic. L. 1. Offic. c. 3: Formam quidem ipsam, Marce fili, et tamquam faciem honesti vides.

Facies etiam ad alia transfertur pro specie v. g. miseranda rerum facies. Valla L. 4. c. 75.

Vultus proprie hominis; Os omnium; Facies plurium. Goclen. Obs. 38. Popma 76. 197. 464. Fronto 163. clarus 171. Ael. Donatus 188.

FACILE

notat

1. Sine controversia.

* Cic. Eudemus, Platonis auditor, in astrologia, iudicio doctissimorum hominum facile princeps. Id. Facile praestat aequalibus.

2. Libenter.

* Cic. Sed te aberrare proposito, facile patiebar.

FACILITER

i. e. facile, haud difficulter, nullo negotio, sine negotio, falso suspectum: habet enim Vitruvius et Quintilianus. Voss. de Vit. 804. Ol. Borrich. in Voss. 102. Andr. Borrich. Append. 110. Cell. C. P. 178.

FACINUS

vi aut malitiâ committitur: FLAGITIUM fit libidine vel nequitiâ: unde flagitiosi dicuntur impudici, adulteri, ganeones, aleatores; facinorosi parricidae, sicarii, sacrilegi, periuri, atque id genus alii: SCELUS utrumque comprehendit.

* Facinus interdum bonum est; Flagitium semper malum et turpe. Popma 76. it. 197. In primis Sallustius facinus subinde usurpat in partem meliorem.

FACTIONE

cives inter se: SEDITIONE a dominis dissident. Porro

* Factio est discessio hominum in diversas partes: Seditio vero est repens et


page 948

tumultuaria dissensio multitudinis, qua alii in alios hostili animo feruntur. Illa sere est ab optimatibus, quibus populus catervatim adhaeret; haec a vulgo. Popma.

FACUNDUS

ignotum Ciceroni, qui pro eo maluit Copiosus ad dicendum: sed non refugiunt, ut Ovidium et Poetarum alios praeteream, Livius, Velleius, Fabius, Tacitus, Florus Lib. 1. cap. 23. n. 1.

FALSUM

est, quo tegitur id, quod factum est: VANUM, quod fieri non potest: FICTUM, quod non est factum, at fieri tamen potuit. Et falsum est mendacium simile veritati: vanum nec fieri potest, nec verisimile est: fictum totum sine vero, sed verisimile. Falsum loqui, mendacis est; fictum, interdum virtutis; vanum, vecordiae, quae sine consilio decipiendi, et sine utilitate mentitur. Falsis decipimur; fictis delectamur; vana contemnimus. Ael. Donat.

FAMA

rei antiquae et novae: RUMOR novae tantum est. Fama est communis quaedam ac consentiens opinio, et tamquam publicum civitatis testimonium, quum tota civitas vel vicinia, aut certe maior pars aliquid dicit: Rumor est sermo sine ullo certo auctore dispersus, cui malignitas initium, credulitas incrementum dedit. Popma. Valla Lib. 4. cap. 7.

FAMA et GLORIA

saepe sine honore; ut HONOR saepe sine fama et gloria exsistit.

* Ita viri de re litteraria bene meriti famam et gloriam habent; sed sine honore fere ignavis et inertissimis postponuntur. Contra homines inglorii, nec nisi fruges consumere nati, in amplissimo honoris gradu interdum collocantur. Loquimur ita ex vulgari usu. Ceteroquin gloria omnis humana fumus est, mentisque sibi relictae inanis quaedam ludificatio. Soli Deo gloria!

FAMIGER

id est, qui famam spargit, qui omnia, quae quis gerit, spargit ac disseminat in orbis terrae memoriam sempiternam, Varro;

FAMIGERATOR

idem notans, quod famiger; et FAMIGERATIO id est, nominis celebritas, Plautus;

FAMIGERATUS

id est, famâ clarus, Pomponius Mela et Apuleius. Voss. de Vit. 713. Cellar. Antib. 110. C. P. 178. Borrich. in Voss. 103.

* En! ipsa loca, unde Famigeratus producitur. Pomp. Mela L. 2. c. 7: Creta multis


page 949, image: s0523

famigerata fabulis adventu Europae. Apulei. Florid. L. 2. n. 350: (Samos) habet oppidum nequaquam pro gloria. Enimvero fanum Iunonis antiquitus famigeratum. Haec bina loca omnes Commentatores intacta reliquerunt, ut nullus variantibus lectionibus sit locus.

Famigerator et Famigeratio Plauto tribuit Rob. Stephanus, qui de his ita: Haec duo nomina Plautus suo more effinxisse visus est. At Famigerator non modo ap. Plaut. Trin. A. 1. Sc. 2. sed et ap. Varronem L. 5. de L. L. et Famigeratio de novo ap. Plaut. Trin. A. 3. Sc. 2. occurrit; quamvis Pareus in Lex. Crit. et Camerarius in h. 1. malint famiferatio, invitis Lambino et Taubmanno.

FAMILIARITAS

est propter usum, et consistit in ratione vitae et quottidianâ consuetudine: AMICITIA animorum coniunctione continetur, et datur etiam inter absentes: AMOR potest esse sine amicitia: CONIUNCTIO a(plw=s2 posita mutuis officiis absolvitur; ceteroquin enim habemus etiam coniunctionem sanguinis: NECESSITUDO consistit in coniunctione singularis amicitiae, voluntatis, sanguinis atque adfinitatis: SOCIETAS in privatâ rerum communione: COLLEGIUM in publico instituto: SODALITAS in hilaritate.

* Quod attinet ad Collegia et Sodalitia s. Sodalitates, planius rem dabo. Collegia erant maiora, et artificum opificumque omnium genera distincta habebant, ut collegia fabrorum, sigulorum, pistorum, aurisicum, cerdonum, coriariorum, lictorum, viatorum, et similium; in specie autem Sacerdotum, Praetorum et Studiosorum. Sodalitia erant minora, et plerumque in re leviori, non aliter ac sodales, qui eiusmodi familiares proprie denotant, quibuscum saepislime versamur, ludimus, edimus, ac bibimus. Popma.

FAMOSUS

Ciceroni et vetustioribus in malam fere partem accipitur, et idem propemodum, quod infamis, est: sequioribus, Plinio puta, Tacito, Suetonio, Floro, Apuleio, cet. etiam in bonam.

* Tacit. Hist. L. 5. c. 2. princ. Famosa (i. e. clara) urbs dicuntur Hierosolymae; Sueton. Calig. 19. famosi equi; Vit. 2. famosus cenarum magnisicentiâ; c. 13. famosissima supeer ceteras cena; Plin. L. 2. Ep. 11: Accipe ergo, quod per hos dies actum est, personae claritate famosum; Flor. L. 3. c. 7. n. 6: Nec quidquam amplius tamen de tam famosa victoria, quam cognomen Cretium reportavit, Barth. Advers. L. 8. c. 6.


page 950

FAMULUS

dicitur, quicumque in ministerio est, sive servus sit, sive liber, bonâ fide nobis serviens: SERVUS est, qui alieno domino subicitur. Popma.

FASCIA s. TAENIA s. LEMNISCUS

ornamenta muliebria sunt, praecipue circa caput et pectoralia: CINGULUM sive ZONA tunicae fluenti coercendae servit: VINCULUM coniungit diversa, vel etiam discordia, atque reluctantia adstringit compescitque.

* Cave ergo, dicas: Sorori meac donavi vinculum auro distinctum quo corymbos suos exornet, Ich habe meiner Schwester ein Goldband auf den Kopf geschenkt; pro quo dixeris: Sorori meae taeniam, fasciom, lemniscum auro distinctum donavi l. dono dedi.

† Speciali quadam ratione Cingulum olim ordinis militaris erat. Cingulo quippe accincti, essiciebantur milites.

FATEOR

qualemcumque confessionem, etiam coactam: PROFITEOR liberam, publicam ac sollemnem respicit. Cic. pro Rabir. c. 7: Fateor atque etiam profiteor. Id. 3. de Orat. n. 92: Qui prositentur se dicendi magistros. Id. pro Rabirio cap. 5: Fateor, atque etiam profiteor et prae me fero.

FATIGATUS

proprie dicitur is, qui vexatione aut molestiâ aliquâ ad corporis lassitudinem deductus est, ut qui tempestate iactatus, aut curru equove duriter vectus: FESSUS est, qui labore, onere, morbo, aut angore deficit. Itaque plus est fessus, quam fatigatus. Liv. L. 54: Longo itinere fatigatum et onere fessum. Id. L. 47: Fessi morbis et longitudine viae.

* Servius ita distinguit: Fatigatum corpore dicimus; Fessum quoque animo: quum tamen Fatigatus de animo etiam dicatur. Cicero ad Terentiam: Te nec animi, nec corporis laboribus defatigari. Popma.

† LASSUS

pariter animum et corpus respicit, et fere is est, quem rei cuiusdam cepit satietas v. g. lassus a studiis.

FATVUS

est, qui naturae vitio omnino desipit: STULTUS, qui inepte et imprudenter vel agit vel loquitur: STOLIDUS hebes est et vecors, qui proxime accedit ad naturam brutorum, Gr. moxqhro\s2, fortiko\s2; Gell. L. 18. c. 4. Popma. Valla L. 4. c. 113.

Fatuus, qui ingenio et memoria valet quodammodo, sed sine ullo iudicio: Stultus, qui iudicandi facultate, quam habet, non


page 951, image: s0524

utitur vel abutitur: Stolidus, qui nec ingenio, nec memoriâ, nec iudicio valet.

* Ita differunt w(s2 e)pi\ to\ polu/. Sed non semper.

FAVOR

Ciceronis aevo non magnopere in usu fuit: inde studium pro eo frequentabatur. Quum Cicero Ep. 16. ad Brutum id usurpat, praefatur honorem, ita inquiens: Eum amorem, et eum, ut hoc verbo utar, favorem in consilium vocabo. Vid. Christ. Gottl. Schwarzii Diss. de Fatis Vocum quarumdam p. 9. Parei Lex. Crit. p. 470.

FAVORABILIS

a Suetonio et Quintiliano, et ad horum ductum ab ipso Castellione Ps. 115. v. 14. itemque ab ICtis usurpatur Passive pro gratioso, cui favetur, favoris pleno; a Livio autem Active pro eo, qui favet v. g. favorabilis populus. Goclen. L. 2. Grammat. Controv. p. 140.

FAVORABILITER

i. e. cum favore, benigne, benevole, in reiiculis ponit Vossius de Vit. 804. Sed eo utuntur Suetonius, Quintilianus, Palladius, Macrobius. Borrich. in Voss. 104. Cell. C. P. 114.

* Ceterum Adverbium hoc, similiter ut Adiectivum favorabilis, sumitur mox Active v. g. Mocrob. 7. Sat. 1. favorabiliter aliquem excipere; mox Passive v. g. Sueton. Ner. c. 7: Tener adhuc, nec dum maturâ pueritiâ, Circensibus ludis Troiam constantissime favorabiliterque lusit.

FELIX

naturae bono fruitur: FORTUNATUS commodo temporis. Felix ita natus est: Fortunatus cum opibus nomen accepit.

* Sed differentia haec non est perpetua.

Rursus Felix est, quod bonum omen et eventum habet, et cui accidit prosperitas: Prosper, qui dat felicitatem. Ita Ventus, fortuna prospera dicuntur; homines, felices. Prospere navigavimus, vento prospero, felici sidere, amne secundo.

* Sed saepe confunditur haec etiam differentia. Nam et valetudinem prosperam dicimus: Valla L. 4. c. 87. et 114. et Felix interdum ap. Poetas poinitur pro Prospero i. e. pro eo, qui dat felicitatem. v. g. ap. Virg. Aen. 1, 334. Prop. 3, 11, 15. et 4, 4, 67.

FEMININUS

Plinius, Palladius, et Quintilianus. Non est igitur vocabulum nudum Grammaticorum. Interim


page 952

Latinis magis frequens est, femineus, muliebris. Cell. C. P. 134.

FERACITAS

Columellae est: alii usitatius pro eo, ubertas, fertilitas.

FERE

1. Imminuit.

* Cic. Omnes fere familiares Caesaris me celunt. It. Hora fere nona est.

† NB: Sic Fere notat raritatem: Paene autem imperfectionem. v. g. Hic commilitonum nostrorum paene doctisssimus est: non heie dicendum fere.

2. Est nota universalitatis.

* Cic. Haec erant fere, quae tibi nota esse vellem, Das war es ia alles mit einander, was ich dir zur Nachricht gern wollte gegeben wissen. Id. L. 4. Acad. Quaest. n. 4: Sed quae populari gloria decorari in Lucullo debuerunt, ea fere sunt et Graecis litteris et Latinis celebrata. Quintil. Hae fere sunt emendate loquendi scribendique partes.

3. Significat etiam idem, quod plerumque, seu, quod barbari dicunt, ordinarie, Gall. a l'ordinair.

* v. g. Utor fere hac veste in faciendis sacris. Fere sit, ut iuvenes vitiosae suae indoli relicti ament. Cic. Nunc etiam ab orationibus disiunge me fere, refereque ad mansuetiores Musas. Id. Sapientis cogitatio non ferme ad investigandum adhibet oculos advocatos. Nam ferme etiam hanc notionem habet.

† Cuius significationis imperiti corruperunt illud Ciceronis de Amicitiâ: Memini, illum in eum sermonem incidere, qui tum sere multis erat in ore; quum scribendum sit, qui tum fere erat in ore, Welcher Discours damals gemein war.

* Eiusdem notionis est Temere apud Quintilianum. v. g. Ita est, ut, qui magna loquuntur, temere non faciant, id est, plerumque non i. e. nihil faciant. Germ. Die Raisonneurs konnen mit ihrer ubergrosen Klugheit gemeiviglich keinen Hand aus dem Ofen locken. Valla Elegant. L. 2. c. 49. Goclen. Obs. 154.

FEROX

pro faevo et crudeli, minus recte usurpari putat Voss. de Vit. 146, quum hoc vocabulum elatum superbumque significet. Sed Olaus Borrichius in voss. 106. pluribus ostendit, non solum superbum eo vocabulo significari, sed etiam saepe crudelitatem una notari, ut ap. Virgilium, Ovidium, Senecam, Tacitum, Hyginum, cet.

FERRE et GERERE

proprie est corpore suo baiulare, sed minus aliquid. Ita v.g. ferimus annulum, librum; gerimus seu gestamus annulum digito; galeam


page 953, image: s0525

gerimus capite; gerimus cuspidem Liv. PORTARE est lecticâ aut iumento secum aliquid ducere; immo portamus etiam ipsi, quum imitamur iumenta; ut rusticus portat humeris agnum, vitulum aut porcum. AGERE est ante se pellere. Ita agimus pecus ad pascua.

* Quamquam Portare interdum generaliter accipitur pro ferre, adducere et vehere. v. g. apud Florum L. 2. c. 6. n. 7: In hoc ego sinu hellum pacemque porto. Liv. L. 1. c. 34: Has spes cogitatianesque secum portantes urbem ingressi sunt. Popma.

FERRE et REFERRE

sunt Verba propria et sollemnia in rogationibus. Alterum ad populum; alterum ad senatum pertinet. Et ferre ad populum est, rogationem aliamve rem populo proponere, ut eam suffragiis suis iubeat aut vetet; referre ad senatum est, consulere senatum, et illius sententias ordine rogare post relationem.

FESTINO

corpore: PROPERO animo.

* Differentia tamen haec, quam Nonius inculcat, non est perpetua. Cicero enim: Ad reliqua festinat animus. Et quamquam hic locus secundum id, quod infra in hac Sectione monitum ad Voc. Videmus naturâ, huic differentiae non magnopere obstare videatur: suppetunt tamen alia auctorum loca, quibus facile ea infringi queat.

Festus melius distinguit ita: Festinat, qui coactus necessitate, quod inchoavit, raptim tractat, nec perficit plane: Maturat, qui in tempore, atque per otium, nec serius, nec citius, aliquid, aut segniter facit: Properat, qui celerat, ne transigendi occasio elabatur. Popma.

FESTUM

Substantive pro festo die, hodie omnium frequentissime dicitur: suspectum autem quibusdam fuit. Verum ita dixere Poetae, aurei etiam saeculi, Ovidius, Statius, cet. Oratores tamen non item. Argenteâ vero aetate in oratione etiam soluta ita locuti sunt Seneca, Plinius, Gellius. Cum Cicerone igitur, Livio, Virgilio, Curtio, et similibus elegantius omnino dixeris, festus dies. Livius speciatim pro eo frequentat sollemne Substantive. Cell. Antib. 273. C. P. 115.

* Natalitia Christi eleganter perifra/zomen, dies festi; quibus Christi recens nati celebramus memoriam: Paschalia, dies anniversarii, quibus Christi in vitam sevocati agitomus memoviam: Festum adscensionis, dies Christo ex terris in caelum translato dicatus:


page 954

Pentecostalia, dies sacri et sollemnes, quibus Spiritus S. in Apostolos effusi celebramus memoriam: Michaelia, dies angelorum principi eiusque gloriae celebrandae ab Ecclesia decretus.

FETUS

omni animanti, etiam homini, convenit, speciatim avium et piscium est: CATULI sunt ferarum, speciatim eorum animantium, qui clausis oculis in lucem eduntur, ut canes, feles, lupi, vulpes: PULLI, qui apertis oeulis nascuntur inter pecora, ut bos, equus; maxime vero de gallinis dicitur: HINNULI sunt cervorum, capreolorum, caprarum, damarum, leporum et similium. Valla L. 4. c. 71.

FICTICIUS

Erdichtet, gebildet, v. g. dii ficticii, perperam reicitur. Namque eo vocabulo Plinius et Iul. Firmicus usi sunt. Varronis quoque est adficticius. Ciceronis vero est, fictus, commenticius. Voss. de Vit. 447. Borrich. in Voss. 107. Cell. C. P. 115. Gunth. Lat. Rest. 241.

FIDUCIA

sunt, qui credunt, tantum in bonam partem sumi, idemque notare, quod apud nos Trost, Zuversicht, Vertraven v. g. Hoc ex fiduciâ tui proficiscitur, Das kommt daher, weil die Leute so ein grosses Vertraven zu dir haben. Sed non ita est: nam in malam etiam partem accipitur interdum pro audacia, Trotz, Vermessenheit, Verwegenheit; et quidem a Livio, Seneca, Iustino, Frontino. Andr. Borrich. Append. 74. seqq. Conferatur etiam supra Considentia.

FIDUCIA

etiam notat

1. Pactum cum conditione redimendi redhibendique, quod venditum est. Hinc fiduciam accipere notat Germanice Etwas kaufen, mit Bedingung des Verkaufers, dass er es zu gelegener Zeit moge wiederum zu sich losen. Et fiduciam committere, est vendere eâ pactione, ut liceat eodem tibi pretio, quum possis aut velis, redimere, Etwas verkaufen, mit vorbehaltener Macht, dasselbe zu einer gefalligen Zeit wiederum fur eben das Geld an sich zu losen, etwas wiederkauflich losschlagen. Usus est utrâque formulâ Cicero in Topicis cap. 10. et pro Flacco c. 21.

2. Pignus, quod alicui ceditur, dum quis solvat, quod debet. Cic. Lib. 3. Offic. cap. 17: Quinctus Scaevola fidei bonae nomen existimabat manare latissime, idque versari in tutelis, societatibus, fiduciis, mandatis, rebus emptis, venditis, conductis, locatis. Idem pro Q. Roscio Comoedo cap. 6: Si qua sunt privata


page 955, image: s0526

iudicia summae existimationis, et paene dicam capitis, tria haec sunt, fiduciae, tutelae, societatis. Hinc apud veteres ICtos fiduciae iudicium est, quod Tribonianus dixit pigneraticium iudicium. Videatur Salmasius de modo usurarum cap. 14.

FIDUS

in maximis: FIDELIS in minoribus negotiis.

Fidus, cui fidendum est; atque hinc etiam de iis, quae sunt hominis, et ad hominem pertinent, dicitur v.g. fidus ensis: Fidelis est inferior erga superiorem.

Fidus animo: Fidelis re ipsâ. Fidus nascitur: Fidelis fit.

Fidus est amicus, cui in primis fidendum est: Fidelis servus, qui fidem praestat s. adhibet.

Par fere ratio in abstractis Fides et Fidelitas.

* Sed hae differentiae non ubique satis observantur. Ael. Donatus Valla L. 4. c. 130.

FIGMENTUM

aureâ aetate nemo dixit; neque etiam argenteâ, praeter Gellium et Asconium Pedianum; cuius posterioris tamen locus suspectus est Scioppio.

Aeneo autem saeculo plures hoc vocabulo usi sunt; non tamen uno modo aut significatu. Etenim

1. De somniis usurparunt Apuleius et Ammianus Marcellinus.

2. Pro simulacro, statuâ et idolo, Cyprianus, Arnobius et Marcellinus.

3. Pro commento, re fictâ, re commenticiâ, Macrobius, Minucius Felix, Lactantius, Tertullianus, Spartianus.

4. Tandem pro re factâ et creatâ, Prudentius.

Forum quidem Romanum, et alia Lexica citant illud ex Cicerone Lib. 2. de Oratore: sed ibi non sigmentum, sed pigmentum omnes editiones habent.

Calepinus etiam pro hoc vocabulo ad Plinium provocat: sed ibi fimetum legitur, non sigmentum. Sciopp. Infam. Fam. 111. de Stil. Hist. 139. Hadrianus Card. L. S. 370. Cell. Antib. 111. C. P. 141. seqq.

FIGURA

est qualitas et dispositio totius corporis, ut hominus figura recta est, prona animantium, mundi rotunda: FORMA est facies cuiusque rei, et convenientia partium expleta atque perfecta, ut in homine forma Regia, Imperatoria, liberalis, mediocris. Figura discernit genera rerum, et in unoquoque a naturâ eadem una est: Forma


page 956

species rerum separat, et in aliis alia apparet. Popma. Figura res sistit nobis Mathematice: Forma autem Physice ac moraliter.

FINGO

dum formo manu, vel ingenio excogito rem novam, ut siguli et statuarii, quum ex materia molli statuas et vasa ducunt: EFFINGO, dum exprimo alterius formam et imaginem. Ita apes fingunt favos: et scriptorem, quem delegimus imitando, effingimus atque exprimimus.

FINIRE

absolute et intransitive pro finem habere v. g. proelium finit, Die Schlacht hat ein Ende, immerito, ut insolenter dictum, reprehendit Scioppius Infam. Fam. 241. Nam ita locuti sunt etiam Varro et Tacitus. Borrich. Defens. Stradae 304. Vechnerus autem Hellenolex. L. 1. c. 6. p. 35. in Graecismis hanc locutionem ponit.

* Ceteroqui finire notat

1. Finem facere, ad sinem perducere. v. g. finire vitam inediâ, Plin. L. 8. c. 42; finire vitam suspendio, Sueton. Aug. c. 65; finire vitam laqueo, Seneca Hippol. 259; finire vitam gladio l. ense, Ovid. 3. Trist. Eleg. 7. v. 49.

Accipe, quo semper finitur epistola verbo,
Aque meis distent ut tua fata, vale!

Idem Ovid. L. 5. Trist. Eleg. 13. v. 33. 34:

2. Aliquando etiam persicere, absolvere, it. certis limitibus et terminis circumscribere. Sic dicimus, finire alicui provinciam certo tempore i. e. praescribere alicui tempus administrandae provinciae, quo elapso, de provincia debeat cedere. Cic. ad Fam. L. 15. Ep. 7: Tempus, quod mihi et Senatûs consulto et lege finisti.

FISCUS

Principis: AERARIUM populi pecuniam significat. Cell. C. P. 161. Pitisc. ad Sueton. Aug. 15. 3. n. 1.

* Saeculis II. et III. haec differentia neglecta, ut ex Pandectis apparet.

Distingvunt etiam inter fiscum et patrimonium Principis: ille non tantum Principis, sed et familiae eius; hoc solius Principis.

* Notabis heic locutiones: Aerarium commune, Eine allgemeine Schatzkammer, Nep. Arist. c. 3. Aerarium militare, Die Kriegscasse, Suet. Aug. c. 49. Aerarii Tribunus, Ein Steureinnehmer, Sueton. Caes. c. 41. Aerarii provincialis Tribunus, Ein Schatzeinnehmer; Aerarii provincialis Tribunus Primarius, Ein Landrentmeister.

FLAGITARE

est vehementer, et plerumque cum strepitu et convicio


page 957, image: s0527

poscere: POSTULARE est verecunde et modeste id, quod iure quodam debetur, rogare, Itaque flagitare maiorem vim exprimit. Popma.

FLERE

fit, si lacrimis dolorem testamur: quod quum fit effusius, dicitur lacrimare vel lacrimari. GEMERE fit sonitu prae dolore e pectore erumpente: transfertur etiam ad bruta et inanimata: ita iumenta et plaustra sub nimio pondere gemunt. PLORARE fit voce flebili, et dolorem testante. PLANGERE fit percussu membrorum, et Accusativo iungitur v. g. plangere sua pectora, damna, sunera. EIULARE fit voce sublatâ, quod proprium est feminis. VOCIFERARI est immani voce aut dolorem aut indignationem ostendere. LAMENTARI est voce querulâ et oratione tristi dolorem testari. Valla Lib. 5. c. 52. Popma.

FLUXUS

ûs, Substantivum, v.g. fluxus aquarum, nemini suspectum sit: est enim apud Senecam et Quintilianum. Seneca Ep. 52. tralate eo utitur: Impudicum et incessus ostendit --- et fluxus oculorum, Wenn man die Augen hin und ber wirft. Cicero aliique pro eo usitatius dicunt, fluxio v. g. fluxio aquarum; fluxiones alvi, Der Durchfall; fluxiones pituitae, Der Schnuppen; fluxiones oculorum, Das Triefen der Augen; sanguinis fluxiones, Der Blutfluss. Andr. Borrich. Vindic. L. L. 79.

* Adiectivum fluxus, a, um, v. g. fide fluxâ uti, fortuna belli fluxa, sine controversia probum est.

FOEDUS

intr et PACTIONEM hoc interest, quod pactio potest esse contractus duorum aut plurium; foedera autem sunt plurimorum. Item foedera publica sunt, ut Regum, Principum aut civitatum: pactiones autem etiam privatorum. Quid? annon duorum Regum foedus est? Est: sed propter duos populos, et duo regna. Item: Omne foedus est pactio; sed non omnis pactio est foedus. Foedus enim est species pacti. SPONSIO est obligatio eius, qui alteri aliquid promisit.

Foedus pactione; Pactio sponsione firmior est atque stabilior. Goclen. Obs. 330. Popma.

FOENISECIUM

Die Heverndte. v. g. Fenisecia administrare, Columella et Varro.

Foenum cordum i. e. auctumnale, Grummet, Herbstbeu, Columella.


page 958

* Cordus a, um, dicitur de omnibus tarde et sero nascentibus. Scribitur etiam cum adspiratione Chordus a, um.

FORA

sunt loca nundinationis et negotiationis, vel iudiciorum et litium exercendarum sedes: FORI sunt tabulata navium, sive spatia in navibus apertiora, per quae incedunt, Die Gange im Schiffe; item tabulata, e quibus ludi spectantur, Die Stande, die Logen; item canales angusti et oblongi, v. g. Die Furchen im Acker. Popma. Nonius Marcellus 199.

FORAS

Adverbium ad locum. v. g. Exire foras, vocari foras, Si nihil attuleris, ibis, Homere, foras. FORIS Adverbium in loco et de loco v. g. Plaut. Foris est animus. Ter. Foris aliquid effutire. Conf. Cic. Part. Orat. c. 14. Orat. L. 2. c. 40. Tusc. 3. c. 3. Fin. 3. 7.

FORUM

est area in urbe, locus nundinationis et negotiationis, vel iudicioruni sedes: MERCATUS locus et tempus, in quo agitur mercatura. Forum in urbe semper patet: sed Mercatus indicitur, institutur. Mercatus est in foro; at non versâ vice.

FORMIDABILIS

Poetarum fere est: prosaici, terribilis formidolosus.

FORMOSUS et PULCHER

quodammodo differunt. Vavassor in Antib. p. 532: Videntur formosa non posse dici, quae sensu carent, aut quibus quasi sensus non tribuitur, ut oratio, vestis, domus formosae non dicantur, sed pulchrae: formosus tamen annus appellatur, ceu quaedam quasi persona. VENUSTUS item et FORMOSUS ita differunt, ut illud tantum de feminino sexu dicendum videatur, quia est a Venere: quam tamen differentiam non exacte observant veteres.

FORTE, FORTASSE, FORTASSIS, FORSITAN et FORSAN

significatione et usu differunt:

Forte idem notat, quod casu.

* Cic. Quum Puteolos forte venissem. Id. Ne forte hoc magnum ac mirabile videatur.

Fortasse, Fortassis, et Forsitan dubitationi inserviunt.

* Cic. Habes epistolam verbosiorem fortasse, quam velles. Id. Sed ego fortassis vaticinor, et omnia meliores habebunt exitus.

Forsitan et Fortasse insuper occupationem inferunt. Cic. Fortasse dices: Quid


page 959, image: s0528

ergo haec in te sunt omnia? Idem Forsitan quispiam dixerit.

Forsan, quod eodem loco habendum est, quo Forsitan, Poetarum magis est. Virg. Lib. 1. Aeneid.

Forsan et haec olim meminisse iuvabit.

FORTIS

pro munito v. g. fortis locus, fortis civitas, perperam damnatur a Vossio deVit. 146. et Gocl Obs. 36. Olaus Borrichius enim in Voss. 107. seq. probat, fortis etiam pro firmo, robusto, ac munito, classicis scriptoribus usurpari.

* Hinc differentia illa, quâ Firmus de animatis et inanimatis; Fortis autem de animatis solum modo dicitur: non usque quaque sibi constat.

FRATRES GERMANI

sunt, qui eumdem utrumque parentem habent, eodem patre et eâdem matre generati. Fratrum nomen generale est, quo et fratres Germani continentur, et fratres consanguinei, qui de uno patre nati sunt, licet diversas matres habeant, et fratres uterini, qui ex eadem matre tantum geniti sunt; item fratres patrueles, qui ex duobus fratribus procreantur: quae omnia in Iuris consultorum, et aliorum auctorum libris passim occurrunt.

* Germani etiam interdum dicuntur et o(mepa/trioi i. e. consanguinei, Die von einem Vater sind; uti apud Nep. Praef. soror germana est, ut in Cim. cap. 1. exponitur, eodem patre nata; quam habere in matrimonio, Atheniensium more turpe non fuit: et o(momh/trioi i. e. uterini, Die von einer Mutter sind. Vid. Rutgersii L. 1. Var. Lect. c. 9. p. 40. seq.

FREQUENS

eleganter pro multus, copiosus v. g. frequens senatus, schola frequens, auditorium frequens, concio frequens.

FRIXORIUM

i. e. sartago, s. patella, in qua friguntur carnes, Eine Brat-Pfanne, falso suspectum Vossio de Vit. 453. Hadrianus Iunius in Nomenclat. suo pro probo habet; et quidem recte: exstat enim apud antiquum Medicum, Plinium Valerianum Lib. de Re Medica 2. 7. Borrich. Cogit. 29.

FRUGES

sunt, quae siliquâ seu folliculo continentur, ut faba, luplnum, (mediâ longâ) Eine Feigbohne, et reliqua legumena. FRUMENTA, quae aristam habent, ut triticum, avena, hordeum, et alia: quae non dum demessa,


page 960

appellantur SEGETES. FRUCTUS nomen generale est: ita Livius L. 2. c. 5. habet campi fructum.

* Sed interdum etiam Frugis nomen generale est. Nam Plinius L. 18. facit duo genera frugum: frumenta, ut avena, triticum, hordeum; legumena, ut faba, cicer. Plin. L. 5. Ep. 6. p. m. 184: Medios (Tiberis) agros secat, navium patiens, omnesque fruges devehit in urbem, hieme dumtaxat et vere. Et Iulianus IC. p. de Verb. Signif. L. 77. tradit, frugem appellari omnem reditum, non solum qui ex frumentis aut leguminibus, verum etiam qui ex vino, vel ex silvis caeduis, vel creatae fodinis, lapicidinis percipitur. Popma.

A frumentum fit frumentarius, a, um, et frumentaceus. Hoc est ex frumento; illud, in frumento. Sic blattae dicuntur frumentariae; frumentaceae autem non dicuntur. Edunt enim frumentum; non fiunt e frumento. Goclen. Scalig. Exerc. Plin. p. 159.

Farina autem dicitur frumentacea: non frumentaria. Est enim ex frumento; non in frumento.

FRUGIFER

non tantum Poetarum, sed et Oratorum et Historicorum est. Exstat enim in Livii Praefat. nec non in antiquis codicibus Ciceronis, Horatii, Taciti et Plinii. Buchner. de Commutata Rat. Dic. L. 2. c. 13. p. 228. Cell. Antib. 278. C. P. 341.

* Neque tantum herbam frugiferam, sed arbores quoque dici frugiferas, monet Graevius ad Suet. Galb. 4. p. 817. et Broukhus. ad Tibull. 1. El. 1. 5. p. 6. Frugis enim nomen interdum generale est. Confer locum proxime antecedentem.

FRVI

est re ???quâ delectari, sine respectu ad alia commoda: UTIMUR vero re illâ, in qua non constituimus finem, sed alterius rei gratiâ. Dum utimur aliquâ re, ulterius tendimus: dum fruimur, in illa quiescimus. Utor armis, utor domo, utor libris, utor praeceptore, utor diligentiâ operâque, ut inde emolumenti aliquid bonique consequar: Fruor bonis meis, fruor tuo adspectu, fruor tuo colloquio, fruor tuo cantu, id est, delectationem voluptatemque percipio ex hac re, atque ex huius rei usu. Ita sapiens honestis iocis et lusu utitur; stultus fruitur: ille iocatur, ut non deficiat a labore; hic tantum, ut delectetur. Ita utimur instrumento; non fruimur.


page 961, image: s0529

* Differentia haec, opinor, luce suâ radiat. Cui dubium de ea remanet, inspiciat Florum L. 2. c. 6. n. 21. ita loquentem: Quum (Hannibal) victoriâ posset uti, frui maluit: relictâque cet.

Uti praeterea respicit caduca et fluxa: Frui vero constantia; secundum illud Augustini: Utendum est terrenis; sed fruendum caelestibus. Itaque plus est frui, quam uti. Popma. Goclen. Obs. 14. et 37. Valla L. 5. c. 5. Conferatur etiam Augustinus de Doctrina Christiana Lib. I. cap. 31. 32. 33; qui, ut saepe alias, ita et heic ostendit, se magnum esse non minus Grammaticum, quam Theologum.

FRUSTROR

Verbum commune, utrumque significat, fallo et fallor v. g. spes frustratur, et spes me frustratur: FRUSTRA SUM est fallor et decipior.

* In quibus verbis multifariam implicatis facete lusit Ennius in Satyris:

Nam qui lepide postulat alterum frustrari,
Quem frustratur, frustra eum dicit frustra esse:
Nam qui sese frustrari quem frustra sentit;
Qui frustratur, is frustra est: si non, ille est frustra.

Quorum versuum sensus est: Qui studet alium lepide fallere, non statim potest dicere, eludi ac falli eum, quem ipse fallere vult. Nam ubi quis sentit, frustra alium operam dare, ut se fallat: tum, nisi fallitur is, cui fallacia tenditur, frustra est is ipse, qui eum frustrari conabatur. Popma.

FUGELA

i. e. fuga, v. g. magnâ fugelâ fugere, reicit Vossius de Vit. 453. Exstat tamen in M. Porcii Catonis fragmentis, et Apuleio. Borrich. in Voss. 100.

FUGIIVARIUS

i. e. qui fugitivos retrabit vel persequitur, damnat Vossius de Vit. 454; sed immerito. Nam eo usus est Florus: exstat etiam in Pandectis; immo etia apud Varronem, quamquam detortâ leniter in sensum alium significatione. Flori locus exstat Lib. 3. cap. 19. n. 7, atque his continetur verbis: Qui per fugitivarios retrahi debuissent, Praetorios Duces, profugos proelio, ipsi sequebantur. Varronis locus occurrit Lib. 3. de R. R. c. 14, ubi de cochleariis Germ. von den Schneckenkorben ita: Aquâ sunt finiendae, ne fugitivarius sit parandus locus. Borrich. in Voss. 100.

FULGET

quid naturâ, ut ignis, sol: SPLENDET rasurâ atque artificio,


page 962

ut aurum, argentum; v. Fronto: CANDET autem carbo et ferrum in igne; v. Popma: NITET corpus cultum a natura vel artificio. v. g. nitere unguentis Cic. Unde sic, quaeso, nites?

* Haud usquequaque tamen hoc discriminis scriptores observant.

FULGIDUS

i. e. fulgens, fulgentissimus, Lucretius habet; cuius tamen exemplum in antiquatis ponendum. Sed cadente Latinitate vocabulum usitatissimum factum est, nec eo soli usi sunt Poetae v. g. Prudentius; sed in prosâ quoque reperitur v. g. apud Lampridium, Solinum, Arnobium. Cell. Antib. 112. C. P. 210.

FULMINATUS

i. e. fulmine ictus, fulmine percussus, Virg. de caelo tactus, falso suspectum: occurrit enim ap. Plin. Lib. 2. c. 54. extr. Interim abstinendum hoc Participio insolentiori rectius puto, quum fulminare apud meliores scriptores sumatur neutraliter et intransitive.

FUNDARE

pro condere, statuere v. g. Fundareancem, improbat in Fam. Strada Scioppius p. 124, eo quod Fundare significet firmare vel stabilire. Defendit vero hanc Stradae locutionem aliquot Virgilii testimoniis Olaus Borrichius Defens. Stradae p. 298.

Ita etiam

FUNDATOR

scil. societatis, Scioppius in Fam. Stradâ 67. damnat. Defendit vero Stradam aliquot Virgilii testimoniis idem Olaus Borrichius l. c. Interim melius dixeris, auctor, conditor, institutor sc. societatis, templi, orphanotrophei, Academiae, scholae, cet.

FUNDITORES

Die mit der Schleuder werfen, Caesaris: LIBRATORES Taciti est. Goclen. Obs. 4. 6.

FUNERARE

Begraben, Horatius, Petronius, Plinius, Suetonius, Ulpianus: vid. Daumius de Caus. Amiss. Rad. L. L. p. 12. 23. 112: Usitatius pro eo dixeris, humare; sepelire; corpus ad sepulturam dare; facere, ducere, celehrare funus alicuius et alicui; in sepulcro aliquem condere; sepulturâ aliquem adficere; Nepos Pausan. c. 5. infodere aliquem, Einen ohne Ceremonien begraben, einscharren, in der Stille beysetzen.

Inhumare, solius, quod quidem constat, Plinii est L. 17. c. 18. Sed Participium inhumatus occurrit etiam ap. Virg. L. 4. Aeneid. v. 620.


page 963, image: s0530

FUNIS

est maior crassiorque: RESTIS minor. Unde in navibus funes; in lectis et sellis restes dicuntur. Popma.

* Quae tamen differentia non est perpetua.

LAQUEUS

fere est, qui artus et ligamina artuum habet, Ein Strick, in so fern ein Knoten darin geschurzet ist. Hinc tendimus laqueos, non restes vel funes: hinc gulam frangimus laqueo.

* Plautus tamen Pers. A. 5. Sc. 2. etiam restim huc refert: Restim tibi cape crassam, ac suspende te; quamquam restis heic in sensu diviso sumi videatur, id est, pro resti, quae nunc ad laqueum tendat. Conf. Ter. Phorm. A. 4. Sc. 4.

FURARI

Stehlen, si Latini, quod subinde solent, mitius volunt exprimere; usurpant pro eo, auferre, avertere: similiter ut nos Germani, qui kat) e)ufhmis1mo\n pro Stehlen, subinde dicimus Entwenden.

G.

GALLUS

natione: GALLICUS sen GALLICANUS ex Galliâ. Fronto.

* Hinc dicitur lingua Gallica s. Gallicana; non lingua Galla: mores Gallici s. Gallicani; non mores Galli.

GANZA

Plinius L. 10. c. 23: Latini omnes alii pro eo, anser.

GAUDIUM

est, quum animus ratione movetur placide et constanter: LAETITIA, quum animus affectum suum prodit per actus externos.

* Hanc differentiam ipse Cicero inculcat L. 4. Tusc. Quaest. c. 6: Quum ratione animus movetur placide atque constanter, tum illud gaudium dicitur; quum autem inaniter et effuse animus exsultat, tum illa laetitia gestiens vel nimia dici potest. Sed ipse hic Cicero hanc suam differentiam non usquequaque observasse videtur in Catil. 1. c. 10: Heic tu quâ laetitiâ perfruere? quibus gaudiis exsultabis? quantâ in voluptate bacchabere?

Gaudium, animi est laetitia: Exsultatio, membrorum atque corporis. Haec cadit in quemlibet; illud in sapientem.

* Differt etiam Laetitia ab Exsultatione hunc in modum, ut Exsultatio sit in re; Laetitia autem in spe: quod tamen non est perpetuum. Popma. Agroecius.

Gaudio opponitur Luctus; Laetitiae, tristitia ac maeror. Sallust. Bell. Catil. c. 31: Ex summa laetitia atque lascivia, quae diuteurna quies pepererat, repente omnes tristitia


page 964

invasit. Et cap. 61: Ita varie per omnem exercitum laetitia, maeror, luctus atque gaudia agitabantur.

GEMINUS

idem est, quod duplex v. g. Ex unis geminas mibi consicies nuptias, Ter. Andr. A. 4. Sc. 1. v. 50; id, quod nemo nescit.

* Sed Latinis etiam, et quidem proprie notat idem, quod similis, par, per omnia aequalis v. g. Cic. pro Rosc. Amerin. c. 40: Par est avaritia, similis improbitas, eadem impudentia, gemina audacia, Germ. Gleicher Frevel. Idem pro Q. Rosc. cap. 18: Simillima et maxime gemina societas. Plaut. Amphitr. A. 2. Sc. 1. v. 68: Quid opus est verbis? geminus Sosia hic factus est tibi, id est, prorsus similis.

GENERALE

est, quod omnes species, quae sub genere sunt, includit, ut homo omnes homines, et mare omnia maria: UNIVERSALE, quod omnia rerum genera universim continet, ut animal homines et bruta. Popma.

* Hinc Adverbium Generaliter longe strictius Adverbio Universaliter.

Cic. L. 2. in Verr. n. 168: Ergo ab universa provincia, generatimque a singulis eius partibus non solum diligitur, sed etiam ornatur.

GENERATIO

Die Zeugung, Fortpflanzung, Geburt v. g. generatio avium, generatio hominum, Plinius: Cicero pro eo, ortus, procreatio. Cellar. Antib. 274. C. P. 336.

GENITOR et GENITRIX

Poetis, quam Oratoribus frequentiora esse, observat Valla Lib. 3. Elegant. c. 7. Neque enim, nisi interdum, genitor videre est in Cicerone, Columella et Plinio; genitrix autem in Valerio Maximo, item in nummis et inscriptionibus veterum. In prosa usitatius, pater, mater, parentes. Cell. Antib. 262. C. P. 335.

Ita etiam Progenitor, Ein Stammvater, Poetarum magis, quam Oratorum est. In prosa malim, conditor gentis vel familiae.

GENS et POPULUS a NATIONE

ita fere differt, ut gens et populus latius, natio angustius quid sit. Ita Germanorum gens est seu populus; Saxonum natio.

* Aliquando tamen alterum pro altero sumitur. v. g. Iustin. Praefat. n. 2: nationum populorumque. Id. L. 1. c. 1. n. 1: gentium nationumque.

GENUS

ad vivos tantum pertinet: FAMILIA et GENS etiam ad defunctos. Ael. Donat.


page 965, image: s0531

* Ita genus ducimus ab hac vel illa familia; sed non vice vers â familiam ducimus ab hoc vel illo genere. Popma. Ita etiam qui ab equestri familia genus suum ducit, illustri gente oriundus est.

GIBBER

Ein Hocker, oder Buckel, it. Hockericht, oder buckelicht, tantum secundae Declinationis esse, contendit Vossius de Vit. Serm. Lib. 1. c. 20. p. 83. et L. 3. c. 57. p. 671; unde et L. 2. de Analog. c. 20. Rob. Stephanum, aliosque reprehendit, qui gibbus in Genitivo non gibbi tantum, sed etiam, gibberis facere arbitrantur: monet etiam locum, qui ex Iuvenale pro hac sententia adduci soleat, nusquam exstare: ceterum vocabulum hoc eâ formatione, quâ in Casibus obliquis crescat, Adiectivum trium terminationum esse, probat ex Varrone et Plinio, qui habent: sint gibberi spina; gallinae gibberae; gallinarum genus gibberum; atque ita esse haud posse tertiae Declinationis.

Verum enim vero to\ gibber, quod utique, tum Adiective, tum Substantive, usurpatur, non tantum secundae, sed et tertiae Declinationis esse, docent exempla. Ut Substantivo utitur Plinius Lib. 34. c. 3: Clesippus gibbere, praeterea et alio foedus adspectu. Idem Lib. 8. c. 45: Gibber in dorso. Sic Apuleius 2. Florid. Erat aucto gibbere. It. Iuvenalis Sat. 6. v. 109: Mediis in naribus ingens gibbus. Ut Adiectivo utitur Varro, Seneca, et Suetonius de Illustr. Grammaticis cap. 9: Muraena gibber erat. In loco Varronis, a Vossio allegato, to\ gibberi non est Nominativus Pluralis, ut Vossius existimare videtur; sed Ablativus Singularis tertiae Declinationis, qui desinit et in e, et in i, v. g. gibbere, et gibberi. Loquitur enim Varro de pecudibus, dicitque, eas esse debere gibberi spinâ. Borrich. in Voss. pag. 111. seq.

Adiective autem sumptum, trifariam formatur: Gibbus a, um; Gibber, a, um; et Gibber, Gen. is, Gen. omnis.

GRACILLIMUS

Superlativo solus quod constat, Suetonius in Claud. Ner. usus est, monente Borrichio Cogit. 113: praestat dixisse, maxime gracilis.

* Comparativus gracilior, usitatior est, subinde occurrens apud Plinium Mai. Palladium, alios.

GRAECA

non sunt intermiscenda Latinis, ubi linguae Latinae satis locuples penu est, et ea Graecis vocabulis satis respondentia suggerit. Graecorum


page 966

tamen vocabulorum usus laudabilis est, si sint commodiora, aut veluti civitate donata, aut habeant plus gratiae, aut si Latina dubia sint, ut necessitate coacti divertamus tantisper ad Helasgos, nec stili tandem dignitas ea prorsus aversetur: nam in eloquentia civili et orationibus ad populum habendis prorsus non sunt usurpanda. Sic Henricus Stephanus alicubi scribit: Miror, sieri potuisse, ut tam diu esses e)pexe/gelws2 (i. e. cohibens risum,) praesertim quum sis alioqui filo/gelws2 (i. e. amator risûs). Commodius sane et maiore cum gratia haec ab ipso Graeca allata sunt et interposita, quam si Latine expressisset: quia pluribus Latinis verbis opus fuisset ad exprimendum, quod expressum est duobus illis Graecis vocabulis, et Paronomasiae plus inest gratiae. Eiuscemodi hoc quoque est: *doco/s1ofoi, immo docomanei=s2 potius sunt, quam s1ofoi/. Item et hoc: Erat in eo homine singularis ac prope divina in emendandis scriptoribus antiquis e)ustoxi/a atque felicitas. Heic Graeca vox una rotundior et significantior, quam hae binae Latinae, bona coniectatio, Wenn man es so eben trifft.

* Nimirum quaedam sententiae non possunt in aliam linguam transferri pari cum gratia, venustate, elegantiâ, vi, maiestate, splendore. Sic censeo, inquit Iul. Caesar Scaliger Exercit. 294, venere propriâ quasique nativo cuiusque linguae decore foveri sententias quasdam, subnixasque certis, ut ita dicam, idiotisini fulturis sustineri, quas in aliam quasi coloniam si deducas, iidem sane sint cives, sed gratiam pristinae commendationis non retinebunt. Sunt pigmenta quaedam Hispanicae argutiae, Tuscae eloquentiae, Gallicae Veneres, Germanici impetus; quae si cum exteris commutentur, sensus quidem manet, flexus tamen commensusque, vel verborum, vel numerorum, amittit vegetum nitorem illum, illamque lucis elegantiam, quibus eminebant in auribus indigenarum. Ita v. g. haec Hebraice sonantia, bonum in oculis, in ore gladii, cornu gloriae, cornu salutis, verbum Domini apponere ad cor suum, cor apponere ad divitias, cet. significantiora sunt, quam ut aliarum linguarum idiotismis ex aequo satis respondeant.

Bonâ autem cum Latinitatis veniâ illis vocibus Graecis utimur, quae inter Latinas a multis saeculis locum obtinuerunt, seu per usucapionem Latinae factae sunt, ut sunt: technae, strophae, baratbrum ap. Cic. et phago pro eadace seu vorace apud Fl. Vopiscum. Similes voces in Latino sermone tritae et celebratae sunt aliae multae, ut epistola, machina, sophistes, cet. Gocl. Obs.


page 967, image: s0532

78. seq. Conf. Cicero L. 1. Acad. Quaest. n. 25.

Neque possum, quin adscribam etiam heic verba Weissii de Stil. Rom. p. 178. seqq. digna sane, quae notentur: Si Latine scribere coepero, quidni omnia scribam Latine, modo verba rebus, quas dicere animus gestit, congrua et idonea in lingua Romana suppetant? Rursus si Graeca scriptio placuerit, omnia Graeco dicantur ore, nec ex Latino Graecoque fiat (sit dicto venia) quasi intritum. Quâcumque demum linguâ verba facere semel instituimus, illam ad sermonis usque finem constanter teneamus. Erudita plerumuque in illo multarum linguarum confuso strepitu latet iactantia; quoniam tales scriptores lectori ostendere cupiunt, quot linguarum cognitione ipsi sint imbuti. De illis tamen vocabulis, quae vel in civitatem Romanam dudum sunt adscita; vel singularem emphasin habent; vel talem significationem, quam Latinis verbis frustra eloqui coneris, longe aliter sentimus. Illa adhibere quid impediat? Ciceronis exemplum, quod maximi alias apud me momenti est, in hac parte, ut a sententia recedam, movere me non potest. Quod enim epistolas ad Atticum tanto vocabulorum Graecorum numero interpolaverit, partim fit in gratiam Attici, qui non tantum Graecae linguae amantissimus, sed etiam de voluntate Atheniensium, quamvis non suâ, Athenarum civis erat; partim ut arcana, quorum periculosissunis illis rei publicae temporibus interveniebant plurima, tanto aptius tegeret et occultaret; partim etiam per ludum et iocum talia interspergit, quo ad familiarissimum suum srequenter et cum voluptate utitur. Alias quam Tullius puritatis in lingua patria tenax et sollicite studiosus fuerit, vel illud evincet, quod illa etiam Graeca vocabula, quae iam pridem civitate Romanâ gaudebant, Latine reddere studuerit. Sic colon maluit membrum; comma, incisum; methodum, viam, disciplinam, doctrinam; periodum, orbem, ambitum, comprehensionem et complexum verborum nominare, quam Graecis illis iam usu quottidiano tritis uti. Illud praeterea satis indicio est, id vitii a Tullio alias remotissimum esse, ut utriusque linguae sectetur commistionem, quod in orationibus, teste incomparabili Bergero, de Naturali Pulchrit. Orat. p. 381. non nisi bis Graeca interiecerit, et teste Christoph. Schradero, Comment. in Aristot. Rhetor. p. 502. bis in Verrinis, semel in Pisoniana Graecam voculam adsperserit, alibi nusquam. Graeca sua floreant laude, Latino sermoni citra necessitatem ne intertexantur; pura maneat oratio, et ab omni parte sibi similis. Conf. Schraderus l. c.

Recte Cicero Orat. n. 164: Bonitate potius nostrorum verborum utamur, quam


page 968

splendore Graecorum, nisi forte sic loqui paenitet. Neque enim minus belle idem monet L. 3. de Fin. c. 2. Quamquam ea verba, quibus ex instituto veterum utimur pro Latinis, ut ipsa Philosophia, ut Rhetorica, ut Dialectica, Grammatica, Geometria, Musica; quamquam Latine ea dici poterant, tamen, quoniam usu percepta sunt, nostra ducamus, It. L. 3. de Fin. n. 15; Equidem soleo etiam, quod uno Graeci, si aliter non possum, idem pluribus verbis exponere: et tamen puto, concedi nobis oportere, ut Graeco verbo utamur, si quando minus occurret Latinum. Idem L. 1. Acad. Quaest. n. 25: Enitar, ut Latine loquar; nisi in huiuscemodi verbis, ut Philosophiam, aut Rhetoricen, aut Physicen, aut Dialecticen appellem, quibus, ut aliis multis, consuetude iam utitur pro Latinis.

† Quid autem de illis pronuntiabimus, qui non Graeca tantum, sed incredibiliter variis diversissimarum linguarum sonis in stilo Latino, et potissimum vernaculo, strepunt? Nimirum miscere linguas, vitium est, quod Grammatici vocant koinis1mo/n. Uti autem, dicente Caesare, fugiendum est, inauditum atque insolens verbum, tamquam scopulus; ita multo magis peregrinum et ignotum. Hinc Tiberius Caes. monopolium in senatu nominaturus, veniam prius postulavit, quod peregrino sibi verbo utendum esset. Vid. Suet. in Vitâ Tiberii. At multo minus merentur quidem veniam, et iure omni ridentur, qui vernaculam linguam misere corrumpunt, Latina, Gallica, Italica commiscendo v. g. Si quis nostratium dicat: Wenn ich costi uberkomme, werde ich bey Madame schon das to\ pre/pon observiren, pro Wenn ich ehestens uberkomme, werde ich bey meiner Gonnerinn schon das geziemende beobachten.

GRAECISMOS

quum fugiendos docemus esse, non quosvis intelligimus, sed illos, qui in soluta oratione duri sunt, et a consuetudine, aurei praesertim saeculi, abhorrent. Poetis etiam licitum est dicendi genus graecissans, et gratiam habet saepe singularem: quod quum sermoni non ligato inseras, ingratum illum atque iniucundum efficies. Itaque Graecisini fugiendi sunt ei, qui sermonis soluti puram elegantiam adfectat. Quos notamus hoc in libro, et speciatim in Parte eius Syntactica, Graecismos, Poetis fere sunt liciti, immo suaves et elegantes: quibus tamen subinde eos interponimus, qui etiam in prosâ ferendi sunt, dummodo a frequentiori eorum usu te abstineas. Quidam Graecismi ineptiores sunt, prolapsae linguae temporibus in civitatem Latinam adducti, quorum ratio non nisi tunc a


page 969, image: s0533

nobis hoc in libro habetur, quum usu apud cruditos tempestatis nostrae increbuisse videntur.

GRAECUS

qui ex Graecia est, ut Graecus homo, Graecum vinum: GRAECANICUS, qui Graeci formam et similitudinem habet, ut vestis Graecanica. Popma.

GRAMMATICUS et GRAMMATISTA

ita distinguantur, ut ille sit perfecte doctus litterarum; hic mediocriter eruditus.

* Grammaticus Latine potest scribere; Grammatista Latina modo utcumque intelligit. Popma ed. Giess. 1660. 91. 111. 112. it. 230. Sueton. de Clar. Grammat.

Grammatici nomen late acceptum nullam fere non eruditionis partem complectitur: sed hâc notione non opponitur Grammatistis. Grammaticus autem stricte sic dictus multum differt a Critico. Grammaticus praecepta linguae addiscendae tradit aut inculcat mox methodice, mox exegetice: Criticus ad ipsa linguae penetralia penitus cognoscenda fertur, loca veterum difficiliora cum insigni variae ac multiplicis eruditionis apparatu explicat, de stili diversitate et characteribus sagaciter iudicat, loca corrupta restituit, et tandem textus integritatem ubique adserit.

GRANDE

est, quod magnum incrementum habet v. g. Cic. Grandem pecuniam alicui credere. Idem Grande pondus auri. Idem Grandibus litteris incisum nomen. MAGNUM efficitur amplitudine tum morali, tum Physicâ v. g. Cic. Magnum opus et arduum, Brute, conamur. Idem. Nemo vir magnus sine aliquo adslatu divino umquam fuit. Suet. Magna et vetus prosapia. Magnae opes. Magno pretio emere. IMMANE efficitur praecipuâ amplitudine, et quidem non nisi Physicâ. v. g. Immania templa; immania pocula; Immane antrum; immanis bellua; immanes copiae; immanis exercitus.

GRANDIS

ad partem aetatis refertur, ut grandis natu: MAIOR generaliter et ad summam aetatis refertur, ut maiores natu revereri; et ad comparationem aetatis pariter ponitur, ut frater natu maior. Ael. Donat. Popma.

Donatus fumum nobis vendit, quum adsertum it, Grandem ad aetatem veteres retulisse, non ad corpus. Virg. 1. Georg. v. 151. Grandior fetus. Plin. Paneg. c. 52. Grandiores victimae.


page 970

GRASSARI sumitur

1. In bonam partem. Sall. B. Iug. c. 1, Ad gloriam grassari virtutis viâ. Liv. Lib. 10. c. 14: Consilio grassandum, si nihil vires valent, Man soll mit Rath fahren, wenn man mit Gewalt nicht durchkommen kann.

2. In malam partem. Iust. Lib. 1. c. 9. n. 6: Grassatus etiam adversus deos fuerat.

GRATANS

pro gratulans, Poetis relinquendum. Interdum tamen etiam apud Livium usurpatur v. g.

Templum gratantes ovantesque adiere.

GRATUS

solitus etiam Latine acceptus dici, qui gratiam refert, et est etiam in adversis: IUCUNDUS in prosperis. Iucundus, non qui laetus est, sed qui est alteri causa gaudii; ut inimicus victus iucundus proh dolor! est plerumque nobis, sed ille non gaudet. In iucunditate est gratia delectationis: in gratis est etiam commodi delectatio.

* Exemplum, in quo utrumque videas, sit hoc subsequens: In secundis rebus nihil mihi fuit tuâ familiaritate iucundius; nunc item in adflictis nihil tuâ consolatione gratius. Est quidem pueris remissior magister iucundior; sed in posterum gratior erit, qui severior fuerit. Valle L. 4. c. 89.

Iucundum est dulce: Gratum est acceptum. Omne iucundum est gratum: sed non omne gratum est iucundum. Grata est aegroto medicina: verum insuavis et iniucunda. Sitienti potus et gratus et iucundus est.

* Hoc discrimen his Ciceronis locis probatur: Ista veritas etiamsi iucunda non est, mihi tamen grata est. Amor tuus mihi gratus et optatus: dicerem, iucundus: nisi id verbum in omne tempus perdidissem. Tale tuum iudicium non potest mihi non summe iucundum esse: quod quum ita sit, esse gratum, necesse est. Goclen. Obs. 331.

GUSTARE et SAPERE

ita differunt, ut Gustare sit saporem recipere; Sapere vero saporem dare. Homo dicitur gustare; cibus vero dicitur sapere. Homo comedens gustat; et cibus, qui comeditur, sapit. Popma. Hinc versiculus:

Gustat lingua cibum, qui-bene-cumque sapit.

H.

HABENTIA

ae, i. e. pecunia, possessiones, fortunae, opes, divitiae, improbat Vossius de Vit. 463. Sed


page 971, image: s0534

Plautus hoc vocabulo usus est in Prologo Trucul. ut ibi legunt Gruterus, Taubmannus, Lambinus, Palmerius, Boxhornius. Borich. Cogit. 115.

HABERE

est rem detinere, sive iure dominii, sive alio quovis modo; unde etiam fur rem aliquam habere potest: TENERE est corpore possessioni insistere, licet ius possidendi non habeas: POSSIDERE est uti re suâ, et iure possessionis frui. Popma.

Hekelius ad Popmam p. 234. addit: Habere etiam pro habitare atque Morari, apud Ciceronem et Livium poni, Gifanius p. 105. testatur.

Et Hekelius quidem in multis aliis vocabulis, quae respectu differentiae, quâ distant a similibus, in orchestram producuntur, pariter id observat, ut etiam reliquas eorum notiones quasdam explicet. Quo labore equidem in huiuscemodi locis supersedere malim, eo quod alienum est ab instituto, et molem libri praeter necessitatem augere temere possit. In differentiis his vocabulorum nullam aliam notionem illustrandam nobis esse existimamus, praeter eam, quâ cum aliis vocabulis, eamdem fere potestatem habentibus, facile confundi ab inexercitatis stili tironibus queat. Confer locum proximum ab eo, qui nunc subsequitur.

HABITACULUM

Palladius et Gellius; nec ullus scriptor ante Hadrianum et tempora Antoninorum hoc vocabulo usus est: Cicero et alii antiquiores pro eo, habitatio, domus, domicilium. Cell. Antib. 113. C. P. 211.

HABITUS

intelligitur omnis corporis cultus ornatusque, ut habitus militaris, religiosus, scaenicus: VESTITUS nomine sola vestimenta continentur. Popma.

Hekelius ad hunc locum ita commentatur. Denotat et Habitus roboratam in animo consuetudinem; quum proprie sit, quidquid quis habet proprium:

Sed quid haec e)ch/ghtis2 ad rem praesentem? Habitus heic refertur ad Vestitum: a quo quemadmodum differat, ostendendum erat, nilque praeterea amplius, ???llo/tria, et ad rem nihil facientia in omni eruditâ disquisitione fugienda sunt.

HACTENUS

ab optimis Latinis scriptoribus, qui quidem in prosâ scripserunt, non de tempore, sed de re aut loco usurpatur, et significat iisdem ad hanc rem, ad hunc usque locum. v. g. Sed haec hactenus. Hactenus de litteris. Hactenus Cicero. Hactenus Ciceronis verba.


page 972

* Significat etiam iisdem idem, quod in tantum, eo usque, aut eatenus, So fern vel sine subsequenti adiunctione, vel sequente ut, si, quoad l. quod. Tac. Germ. c. 25. n. 2. Frumenti modum dominus, aut pecoris, aut vestis, ut colono in iungit: et servus hactenus paret. Cic. L. 2. Orat. c. 27: Haec artem et praecepta dumtaxat hactenus requirunt, ut certis dicendi luminibus ornentur. Tacitus 2. Annali c. 34. n. 4: Tiberius hactenus indulgere matri civile ratus, ut se iturum ad Praetoris tribunal diceret. Seneca Ep. 88: Meritoria officia sunt: hactenus utilia, si praeparant ingenium, non detinent. Plin. L. 2. Ep. 14: Primus hunc audiendi morem induxit Largius Licinius, hactenus tamen, ut anditores corrogaret. Id. L. 7. Ep. 31: Pulchrum istud, et raritate ipsâ probandum, quum plerique hactenus defunctorum meminerint, ut querantur. Et L. 10. Ep. 84: verbis Traiani Imp. Idem existimo, hactenus edicto Divi Augusti novatam esse legem Pompeiam, ut magistratum quidem capessere possent ii, qui non minores duorum et viginti annorum essent. Cic. L. 4. Ep. 3: Hactenus existimo, nostram consolationem recte adhibitam esse, quoad certior ab homine amicissimo fieres his de rebus. Id. L. 1. de Nat. Deor. Nunc autem hactenus admirabor eorum tarditatem etc. quod eâ formâ ullam neget esse pulchriorem Plato. Tursellin. de Partic. 408. Bohmius de Partic. 224.

De tempore vero ab iis adhibetur adhuc, huc usque i. e. ad hoc usque tempus. Poetis autem hactenus usurpatur etiam de tempore: quemadmodum et apud scriptores Prosaicos posterioris aetatis idem obtinet.

* Olaus Borrichius Analect. 36. facit cum Grammaticis, quibus to\ hactenus non modo loci, sed etiam temporis Adverbium est. Hic itaque loca Virgilii, Ovidii, Propertii, et aliorum intelligit de tempore, quae alii de loco accipiunt; additque pro sua sententia ex Plinio, Quintiliano, Suetonio, et Statio alia loca. Poetarum loca omittere poterat Olaus; quae si vel maxime de tempore intelligentur; nihil tamen inde aliud confici potest, quam quod alii etiam concedunt, Poetis hanc notionem non esse inusitatam, et ab iis omnino vocabulorum differentias insuper haberi. Defendit interim Olai sententiam pluribus Andres Borrichius Append. 118. seqq. Videatur etiam Daniel Georgius Morhofius de Pura Dictione p. 243. seq. si quis umquam, de hoc vocabulo doctissime commentatus, qui p. 244. observat, Goclenium in altera Analectorum editione, relictâ, quam defenderat ante, sententiâ, Borrichius sacem quodammodo praetulisse. Kappius ad Iensium 16. Conf. etiam Mechovii Antiphila p. 93. seq.


page 973, image: s0535

Suffragantur etiam utrique Borrichio loca, quae in Floro et Tacito mihi occurrerunt. Florus L. 1. c. 11. n. 5: Hactenus pro libertate: mox de finibus cum eisdem Latinis adsidue et sine intermissione pugnatum est. Item L. 1. c. 17. n. 1: Hactenus populus Romanus cum singulis gentium: mox acervatim: tamen sic quoque par omnibus. Item L. 2. c. 19. n. 1: Hactenus populus Romanus pulcher, egregius, pius, sanctus, atque magnificus: reliqua saeculi, ut grandia aeque; ita vel magis turbida et foeda, crescentibus cum ipsa magnitudine imperii vitiis. Tacitus in Agricola c. 10. n. 6: Dispecta est et Thyle, quam hactenus nix et hiems abdebat.

HADRIANUM seu ADRIANUM MARE

i. e. mare superum, Ital. Golfo di Venetia, Cicero Lib. 10. Attic. Ep. 16. et in Pison. cap. 38. vocat; quod Plinius, Suetonius, et Florus Lib. 1. c. 15. n. 2. c. 18. n. 3. Lib. 3. c. 6. n. 10. item Livius Lib. 1. c. 1. Hadriaticum seu Adriaticum dicunt: quae posterior nuncupatio hodie fere obtinet. Gifanius Obs. 107. prius praefert.

HAURIRE

interdum usurpatur metaphorice pro sentire. v. g. Cic. Voluptates, artes, dolorem haurire. Incredibiles hausi calamitates. Luctum maiorem hausi. Virg. Vocemque his auribus hausi. Schorus Phras.

HELLVO

hepos, decoctor, qui suam rem confecit, gurges et vorago patrimonii, Ciceronis sunt: OPINO, onis, est Suetonii. Germanice dicitur, Der alles durch die Gurgel iagt. Goclen. Obs. 4, 8.

HEPAR

hepatis, Lucilii est, atque adeo apud Latinos vox rarissima: pro eo veteres fere usurparunt, iecur, Gen. iecoris vel iecinoris, mediâ correptâ.

HERCLE, MEHERCULE, MEHECULES, MEDIUS FIDIUS, ECASTOR, MECASTOR, POL, EDEPOL

et similia, fuisse iuraiuranda per vana numina, nemo ignorat.

* Formulae sunt ellipticae, ut fere fit in talibus. Totae sunt: Ita me, Hercule, iuva. Ita me Hercules iuvet. Ita me dius (i. e. *dio\s2 Iovis) Fidius (i. e. filius) amet. Ita me, Castor, iuva. Ita me deus Pllux amet. Vid. Vossii Etymol. f. 9. it. 315. et Ioh. Meursii Part. 1. Exerc. Crit. ad capt. 4. p. 80.

Cicero in Orat. cap. 47: Mehercule, nit, libentius dixerim, quam Mehercules. Bis tamen in Verrem, etiam Mehercules, dixit, et in Catilinam, et pro Plancio; pro Amerino autem, et in Bruto, Hercules.


page 974

† Iis autem sedulo abstinebant veteres Christiani; ut Hieronymus Epist. 146. diserte restatur: Absit, inquiens, ut de ore Christiano sonet Iuppiter omnipotens, et me Castor, et cetera magis portenta, quam numina. Quid? quod etiam relatum legimus, Habessinos, id est, Aethiopes Christianos non minus hunc profanum loquendi modum detestari, quam vehementer vitio dare Europaeis, quorum Poesin eiusmodi formulis et deastrorum nominibus scatere sciunt. Quam tamen loquendi consuerudinem cordati viri omni tempore damnarunt, hodieque damnant, piâque mente decernunt, plane esse kakozhli/an gentilium, nec illis deastrorum nominibus et locutionibus, superstitionem ethnicam prae se ferentibus, ornari sermonem, sed foedari.

Quum vero abstinendum censeamus talibus in negotio civili, tum in primis Ecclesiastico: ut probare nequeamus, quod Antonius Bonsinius in suo scribendi genere de industria quasi ethnicorum flosculos sectetur, et Ioannes Livineius in Tralatione Theodori Studitae huiusmodi sermonem tribuat viris Ecclesiasticis et sanctis, ut Pol pluribus in locis, Medius Fidius Catech. 4. et 112, Mehercules 55, nec melius dii boni! 128. Quamquam nec Petrus Bembus iis in epistolis, quas exaravit nomine ipsius Leonis X. P. R. sibi satis caverit ab istiusmodi sermone. Immo et Societatis Iesu Theologus Lud. de la Cerda in Adv. Sac. 28. quum elegantem Sidonii locum produxisset, subiungit: Scite, me Hercule, et eleganter omnia!

Verum quaeritur, annon, quâ formâ gentiles dixere, me Hercule, me Castor, ea nobis liceat dicere, me Christe? Id cur non liceat, quamvis neget se causam videre Ioan, Sambucus de Imit. Dial. 3; vident tamen facile, qui vel primis doctrinae Christianae rudimentis imbuti sunt, intelligentes, nomine divino haud esse abutendum, aut te merariâ quâdam ratione ad Christum trahendum, quod idolis dicatum erat. Iul. Caes. Scaligeri Poet. 6. p. 800.

Conferantur heic Iacobus Thomasius de Stili Ethnicismo circa iurandi Adverbia fugiendo, Kps. 1665. et 1678. 4: Christophori Schraderi, non Helmstadiensis illius Tullii, sed Theologi Saxonici, Dissertatio sub eodem titulo, nempe, de Stili Ethnicismo circa iurandi Adverbia fugiendo. I. Oweni, *qeolog. pantodapa\, de Theol. stud. sub fin. p. m. 512. ed. Bremae. Ioachimi Langii Praefatio, quam Floribus Latinitatis, e Virgilio, Horatio, Ovidio decerptis, praemisit. Ne quid dicam de sanctis Ecclesiae veteris Patribus, Tertulliano, Minucio Felice, Hieronymo, cet. de Theologis item aliis recentioribus, Martino Luthero, Megalandro nostro, Ioh. Schmidio, Balth. Meisnero, Ioh. Conrado


page 975, image: s0536

Danhanero, Iosua Arndio, Io. Valentino Andreae, cet. viris item litteratissimis, Ioh. Sturmio, Georgio Fabricio, Erasmo Schmidio, Gerh. IOh. Vossio, cet. qui omnes improbarunt hunc syncretismum, ut ita dicam, Ethnico Christianum, quo

Gryphes iunguntur equis - -
Serpentes avibus geminantur, igribus agni.

Atque sic omnino, quicquid gentilium superititionem sapit, nec in vita Christianorum regnet, nec in cuiusquam sermone, nedum erudito.

Frustra sunt, qui Castellioni in ipsius Bibliorum versione eiusmodi Ethnicismus exprobrant. Ioh. Ludolphus Bunemannus in Indice Latinitatis selectae, vulgo neglectae p. 113. ita pro innocentia eius perorat: CASTELLIO per integrum codicem transtulit Hebr.
[Gap desc: Greek word]
per IOVA. Calumniantur, qui tradunt, IOVEM alicubi transtulisse. Vindiciis Cel. WOLLII Dissert. Crit. §. 9. addo, falsum quoque fuisse DORNMEIERUM in Dissertatione de vitioso Ciceronis imitatore p. 50. quum CASTELLIONEM, IOVIS GENIUM, IOVIS FATIDICUM, scripsisse credidit. Immo ipse CASTELLIO in Praef. Dialog. Sacr. Quod, inquit, nomen IOVA Hebraeum usurpavimus, quod nullum Dei proprium nomen Latine exstat (NB. nisi forte IUPPITER: SED ID, UT POLLUTUM, omittimus): id etsi principio videbitur fortasse durius; tamen usu mollescet, et quod insuetum aures radit, idem usitatum demulcebit. - - IOVANUS, A, UM, a IOVA Adiectivum novum a CASTELLIONE fictum, cuius vel sexcenta in eius versione obvia e. g. IOVANUM POMARIUM Gen. 13, 10. IOVANUS IGNIS Cant. 8, 6. Inclementius ideo in CASTELLIONEM invehitur vir de re litteraria longe meriissimus I. H. a SEELEN in Meditat. Exeget. p. 553. seq. Post gravissimas suspiciones: Absit, inquit, IOVANUS, si IOVIS intelligatur IGNIS. Immo IOVAE non IOVIS ignem intellexisse CASTELLIONEM, vel ex ante dictis constare potest. Quod utinam vir celeberr. modo oculos coniectisset in argninentum, quod statim sequitur in Salomonis Sapientiam, verba, IOVANA CLEMENTIA, IOVANA PROVIDENTIA, faciliter ei hoc dubium exemissent. Conf. supra Ethuicismus in stilo.

HERMAPHRODITUS

falso suspectum: exstat enim apud Plinium Lib. 11. c. 49. Cicero autem Lib. 1. Divin. 98. pro eo habet androgynus; Livius L. 31. c. 12. bomo sexu ambiguo.

HEXAMETRUM et PENTAMETRUM

non refugio in artis libris, quum praesertim illud apud Martialem Lib. 6. Epigr. 65. et hoc apud


page 976

Quintilianum Lib. 9. c. 4. exstet: sed ad populum dicturus sequar Ciceronem, cuius illud pro Archia c. 25: Quod epigramma in eum fecisset alternis versibus longiusculis.

HIBERNA

sunt loca, ubi milites hiemem transigunt, velut in urbibus, oppidis aut vicis: HIBERNACULA sunt tentoria scortea, sub quibus hiberno tempore retinentur; unde sub pellibus esse et hibernare dicuntur.

* Sed interdum hibernacula eadem sunt, quae hiberna.

HISPANUS seu HISPANICUS et HISPANIENSIS

ita differunt, auctore Sosipatre Chariso L. 1. p. 82: Quum dicimus Hispanus seu Hispanicus, nomen nationis et regni ostendimus; quum autem Hispaniensis, cognomen eorum, qui provinciam Hispaniam incolunt, etsi ipsi non sint Hispani. Ita dixeris Hispanicum bellum id est, in Hispania gestum; Hispanicus gladius i. e. in Hispania factus; exercitus Hispanicus i. e. qui constat ex Hispanis: item, Hispaniensis Romanorum exercitus; Hispaniensis victoria.

* Nec tamen perpetuum hoc discrimen est. Nam Oceanus Hispaniensis etiam dicitur ap. Plin. L. 37. c. 10; et spuma (sc. argenti) Hispaniensis, apud eumdem L. 33. c. 6.

† Similiter non nulli veterum Grammaticorum distinxerunt alia eiusmodi vocabula v. g. Sardus et Sardinensis, Siculus et Siciliensis, cet. Vide Beroaldum ad Apuleii L. 10. p. 980. Festum in Corinthienses. Adde Lipsium in Velleium Paterculum L. 2. c. 51. n. 4. Popmam; Gifan. Obs. L. L. p. 109.

HODIEQUE

pro etiamnum, praeter meritum suum a Scioppio reiectum. Habent enim optimi scriptores: ex aurea aetate Cicero, Livius, Vitruvius; ex argentea Velleius Paterculus, Seneca, Quintilianus, Plinius, Tacitus, Auctor Dialogi de Orator.

* An aureae aetatis sit, de eo inter litteratos ambigitur. Exempla enim, a Borrichiis producta, vix alios possunt convincere, ut aliter sentiant, quia copulativo sensu exponi omnia posse arbitrantur. Sciopp. Animadv. in Voss. et Infam. Fam. 55. Borrich. Defens. Vossii 275. Anal. 37. Cell. C. P. 62. Iudic. 73. Andr. Borrich. Append. 123. seqq. et Vindic. L. L. 239. Summe Venerab. Io. Laur. Moshemius adMorhof. de Pur. Dict. 239. Heumanni Index Dialogo de Causis


page 977, image: s0537

Corruptae Eloquentiae subiunctus 198. Kappius ad Iensium 15. 16.

Pro hodieque, teste Pareo Lex. Crit. Mant. 90. Cicero frequentat hodie quoque.

HOMO usurpatur fere a Cicerone

aliisque tersis scriptoribus, si de humana natura, aut conditione mortalium misera et adflicta sermo est, aut si de se, suisque amicis item ac necessariis, quos commendant, etiam quum laudem illis impertiunt, modeste, aut si de aliis contemptim, vel etiam cum convicio loquuntur. v. g. Cic. An poteram insitiari, me esse hominem, et communem naturae sensum repudiare? Id. Si complecti hominem volueris, Wenn du dich des ehrlichen Kerls willst annehmen. Id. Summissus et abiectus homo est. Id. Diri bominis, vel potius vix hominis videtur, periculum capitis inferre multis. VIRI autem vocabulum plerumque adhibent, si quem honoris gratiâ nominant, aut alicuius animi fortitudinem laudant, aut de eadem sermonem faciunt. v. g. Cic. Gravi teste privatus sum amoris summi erga te mei, patre tuo, clarissimo viro. Id. Ita et tulit dolorem, ut vir, et, ut homo, maiorem ferre sine causa necessaria noluit. Id. Virorum fortium, et magnanimorum, et patientium, et humana vincentium est, toleranter dolorem pati.

* Dixi, fere ita rem se habere: nam adsunt exempla non nulla in contrarium v. g. Cic. pro Archia c. 7. ubi Africanum divinum hominem, et Laelium et Furium moderatissimos homines et continentissimos vocat.

HONESTUM

saepius refertur ad formam v. g. Ter. et Suet. honesta facies, Eine wackere Gestalt. Varro Lib. 2. c. 6. R. R. de asinis loquens: Sumat sirmos, omnibus partibus honestos, corpore amplo, cet. LIBERALE saepius ad vultum v. g. liberalem vultum habet, Er bat ein gut Gesicht, er hat etwas im Gesichte, das man sehr wohl leiden kann. Donatus ad Ter. Andr. A. 1. Sc. 1. v. 95.

* Honestus, quatenus heic liberali opponitur, notat Germanice Ansehnlich, wacker und schon vom Leibe.

HORRET corpus

: sed TREPIDAT cum motu animi. Popma.

* Nec tamen hoc discrimen sibi apud scriptores semper constat.

HORRIFICARE

v. g. terrisico monitu horrisicare aliquem, verbum est, quod Poetae fecere, occurrens apud


page 978

Virgilium, Silium, alios, et apud Florum, Poetarum quodammodo sunilem Lib. 3. c. 21: Prosaici pro eo habent, terrerem inicere, terrorem incutere.

HORTAMENTUM

v. g. magna hortamenta animi, audire alicuius hortamenta, falso suspectum Vossio de Vit. 465. et Analog. cap. 32; perperam etiam in insuetis positum ab Iano Laurenbergio, qui nullam, nisi Symmachi, auctoritatem, pro eo adfert. Nam eo frequenter usi sunt scriptores idonei, Livius Sallustius, Tacitus, Iustinus, Gellius, Silius. Cicero tamen pro eo habet, adhortatio. Cellar. C. P. 63. Borrichius Cogit. 116. Analect. 38.

HORTUS

oleribus consitus, Ein Krautgarten, habet tum Singularem, tum Pluralem Numerum: HORTUS, quando significat locum arboribus consitum, et voluptatis amoenitatisque causâ partum, caret plerumque Singulari Numero.

* In superiore igitur significatione dicemus unum hortum, duos, tres hortos. In posteriore unos, binos, ternos, quaternos hortos; non unum, duos, tres, quattuor hortos. Sic horti Caesaris ad Tiberim; horti Maecenatiani; horti Lauriani; horti Servitiani; horti Alcinoi, apud Suetonium, Virgilium, aliosque celebrantur. Valla L. 3. c. 9.

Hortus quoties cum Pomario conivagitur, non nisi oleribus consitus est.

HOSPES pro caupone

falso poni, docet Vossius de Vit. Lib. 1. c. 28. pag. 119. et Schor. in Phras. ad hoc. vocab. Conf. Andr. Schotti Lib. 3. Tusc. Quaest. p. 236. Hospitem, Vossius I. c. ait, amicitiâ ducti recipimus gratis; at caupo non nisi pretio recipit advenas. Quam quidem differentiam recte sese habere, liquido apparet ex verbis ipsius Ciceronis Lib. 1. de Divinat. c. 21: Quum duo quidam Arcades, familiares, iter una facerent, et Megaram fecissent: alterum ad cauponem divortisse; ad hospitem alterum.

* At vero Olaus Borrichius in Voss. p. 118, etsi concedit, frequentissime vocabulum hospitis apud bonos auctores ita usurpari; adductis tamen testimoniis probatum it, non numquam etiam pro canpone sumi.

Adde notissimum, sed a Borrichio praetermissum Horatii locum Ep. 1. 7. 14;

Non quo more piris vesci Calaber iubet hospes.

Kappius ad Iensium p. 16.

HOSPITALE

pro domo publica peregrinos excipiente, non satis placet


page 979, image: s0538

Vossio de Vit. Serm. Lib. 1. cap. 33. p. 147: quamquam Adiective hospitale advenis solum Plinius, et hospitalem lucum Seneca dicat. Praefert itaque Graecum cenodoxei=on, xenodochium.

Verum ostendit Borrichius Animadv. in Voss. p. 119, in Vitruvio hospitalium, Substantive acceptorum, frequenter fieri mentionem.

* Apud Vitruvium, et praeserum sequiori tempora in Ecclesia usurpatum etia hoc vocabulum pro vosocomio, ptochotrophio, gerontocomio i. e. domo publicâ, aegrotos egenos, l. senio confectos excipiente, Ein Hospital, ein Siechenhof.

HOSPITIUM et DIVERSORIUM proprie amici amicis

: hoc in medio itinere; illud in illo loco, quo tendimus, et negotiorum nostrorum causâ per aliquod tempus commorari debemus: CAUPONAM ignoti ignotis praebent.

* Diversorium improprie et metonymice etiam ad cauponam transfertur apud Latinos.

Hospitia autem olim privata tantum erant, atque ita solebant contrahi, ut ab hospitibus dimidiatae acciperentur tesserae mutuo: cuiusmodi tesseram si quis afferret, hoc ipso agnosci poterat, et tamquam hospes atque amicus vetus hospitio excipiebatur. Quamobrem hae tesserae diligentissime utrobique adservabantur. Atque hoc ius ad liberos etiam transibat. Religiose autem colebatur hoc amicitiae genus ex reverentia Dei Hospitalis, quem Plautus voeat, sive Iovis Hospitalis, ut Cicero vocat, sive Iovis Xenii, ut Graecis appellatur, propterea quod praeesse hospitiis, et violata horum iura crederetur ulcisci. Cicero L. 13. ad Fam. Ep. 19: Cum Lysone Patrensi est mihi quidem hospitium vetus: quam ego necessitudinem sancte colendam puto. Idem L. 2. Epist. 11. ad Quintum Fratr. Sed non faciam, ut illum offendam, ne imploret sidem Iovis Hospitalis. Et Livius historiae suae initio auctor est, captâ Troiâ, Aeneae atque Antenori parcitum a Graecis vetusti hospitii iure. Huiusmodi vero hospitia non privati modo, sed etiam Reges, viri principes, et civitates solebant coniungere, vel parandae potentiae vel stabiliendae causâ. Vide Livium L. 1. c. 45. it. L. 33. c. 54. Caesarem L. 2. de Bello Civ. c. 25. et Ciceronem pro Deiotaro sub fin. Totam hanc rem copiose illustravit Ioh. Guil. Stuckius Antiquitat. Convival. L. 1. c. 27. et Phil. Iac. Thomasin. Lib. de Tesseris Hospitalitat.

HUMANITER

significat filanqrw/pws2, Leutselig: HUMANE autem a)nqrwpi/nws2, Menschlich. Charisius.


page 980

Quae tamen differentia nimis ieiuna atque coacta est, nec magis haec Adverbia differunt, quam dure, duriter; large, largiter; longe, longiter: nam vetustiores promiscue haec talia usurpant. Popma ed. Hek. 242. Utrumque autem significat filanqrw/pws2.

* Habemus autem apud veteres humanitus, quod idem est, quod humano more.

Dure et Humane usitatius esse, quam Duriter et Humaniter, notavit Augustinus libro de Grammatica.

HUMATUS intelligitur humo contectus

SEPULTUS quoquo modo conditus, ut qui in sarcophago, Im Todten-Grabe, hypogeo, Im Gewolbe, im Keller, vel pyramide, In einem kostbar erbaveten Todten-Behaltnisse, situs est. Popma.

HUMIDUM proprie est

quod in profundo continet humiditatem, ut terra humida: VVIDUM, quod in superficie tantum, ut lapides in flumen deiecti, vestes rore aut fluctibus adspersae, quas propterea uvescere dixit Lucretius L. 1. v. 307. Illud Graecis est u(gro\n, hoc diero\n, ut Aristoteles disserit L. 2. de Ortu et Interitu. MADIDUM, quod madefactum ita est, ut liquor permeet totum corpus, ut vestes madidae, lintea madida. Popma. Servius.

* Confunduntur tamen haec interdum. Praecipue humidus et uvidus eodem subinde referuntur.

HYPOCAUSTUM Vossius de Vit

Serm. L. 2. c. 17. p. 300. tribuit tantum Ambrosio. Sed eodem vocabulo usi sunt etiam Vitruvius, Plinius, Statius, immo, teste Goclenio Obs. 7, etiam ipse Cicero. A Vitruvio appellatur etiam hypocausis.

* Ceterum hypocaustum antiquis, ut ex Vitruvio et Plinio cognoscimus, erat locus in balneo, sub pavimento concameratus et vacuus, in quo, succenso igne, calidus vapor conceptus in superiora emittebatur. Borrich, Animadv. in Voss. p. 123. Cell. C. P. 63. Atque hinc facile apparet, conclavia illa nostre, quae ope fornacum, quoties opus est, incalescunt, non nisi a)nalo/gws2 vocari hypocausta.

HYPOTHECA

est pignus immobile, quod creditori obligatur, quod ad ius et potestatem attinet, possessione apud debitorem remanente: PIGNUS proprie sic dictum in manus vel aliter possidendum traditur creditori, (v. Salmasius de Modo Usurar. c. 12.) cuius


page 981, image: s0539

possessionem ad tempus consequitur creditor, ceterum dominium penes debitorem est.

* Quae tamen differentia et proprietas raro observatur, et pignus etiam de re immobili dicitur: quin, Marciano iudice, nihil interest praeter sonum et originem, quâ alterum Latinum, alterum Graecum est. Popma.

I.

IACERE

pro situm esse v. g. portus iacet inter Cyreneas et Aegyptum; haec gens iacet supra Ciliciam, falso suspectum. Habet enim Brutus, Nepos, Plinius, alii. Vorst. de Lat. Falso Susp. 151.

IANVA proprie est primus ingressus aedium

dicta, quia Iano consecratum erat omne principium: OSTIUM est in partibus interioribus.

* Sed haec fere confunduntur: sicut eadem sunt ianitor et ostiarius.

Ostium etiam est fluminum. PORTA murorum, urbis, castrorum, hortorum est. Popma. Valla L. 4. c. 8. FORES proprie dicuntur, quae sunt in primo aedium ingressu, dictae ab eo, quod foras spectent.

* Dico: proprie: nam improprie atque adeo abusive etiam ad alia ostiorum genera applicantur. Ita a)kribei/as2 suae Latini subinde obliviscuntur.

VALVAE autem sunt fores duplices

complicabilesque, quae, ut ait Varro, revolvuntur et se velant, Eine Flugel-Thur, Thor-Flugel.

ICON

inquit Vossius in Lat. Grammatica Ludolphi Lithocomi ab se auctâ et emendatâ, et quidem Parte eius Etymologicâ p. m. 20. vix invenitur apud Latinos. At invenitur tamen apud Plinium L. 34. c. 4. et est Generis Feminini, quia in Graeco est h( e)ikw\n, th=s2 e)iko/nos2. Usitatiora interim sunt, effigies, imago. Conf. supra voc. Effigies.

IDIOTISMORUM

nomen multi linguarum nativis elegantiis et proprietatibus vindicandum putant.

* Non nego, quod volunt, multorum suffragiis probari posse: sed et aliam notionem, et meliorem forsan, et antiquiorem, huius verbi esse, ut negem, numquam me adducent. Seneca Praef. 7. Controvers. (qui vulgo 3. Liber) Idiotismum quidem inter oratorias virtutes refert, sed simul vitio vicinam virtutem vocat. Sit autem virtus oratorius Idiotismus, sit prudentiae temperamentum: tamen ex vocis origine etiam aliter licebit interpretari. diw=tai et privati sunt, et illiterati. Utrum sensum


page 982

malueris, nostro vocabulo sua signisicatio constabit. Privata unius et alterius consuetudo dicendi, quae a confensu et usu eruditorum discedit, vere Idiotismus est, et res i)diwtikh\, privata, seu ad unum et alterum pertinens, non ad publicam rem litterariam. Et talia permulta in elegantissimis scriptoribus observantur. Habet Sallustius sua i/dia, habet Vitruvius, Solinus, Tacitus, quae apud alios non inveneris. Asinius etiam Pollio, auctore Fabio Lib. 1. Institut. Orat. cap. 5. deprehendit in Livio Patavinitatem, quod quidam de Idiotismis patriam redolentibus explicare solent: quibus egregie, ut omnia solet, Vir Clarissimus respondit Daniel Georgius Morhofius. Quod si ineruditum i)diw/ths2 significat, non illepide Idiotismum dicimus plebeiam dicendi rationem, et a vulgo petitam, quae plerumque aliquid sordidum et vitiosum habet, quod mereatur a censoribus sermonis notari atque corrigi. Cell. Proleg. Cur. Post. p. 6. seqq.

IEIUNIUM dies est

IEIUNITAS cibi abstinentia. Fronto.

* Ieiunium tamen videtur interdum, et quidem maxime apud Poetas, qui differentiam vocabulorum etiam omnino insuper habent, pro inedia s. ieiunitate poni.

IGITUR

praeter vulgarem usum 1. Interdum sermonis ingressum declarat, sicut Graecum ou)=n. Solent enim oratores, quum proposuerunt, mox subiungere: Principio igitur cet.

2. In occupatione interrogat. Cic. Dices: Quid igitur causae fuit?

3. Post Parenthesin ponitur.

* Cic. Postea tuus ille poenulus: scis enim, Citiaeos clientes tuos e Phoenicia profectos: homo igitur acutus causam non obtinens, repugnante naturâ, verba versare coepit.

4. Pro inquem in complexione rerum enarratarum.

* Cic. Pro imperio, pro exercitu, pro provincia, pro triumpho, pro clientelis hospitiisque provincialibus, quae tamen urbanis opibus non minore labore tueor, quam comparo, pro his igitur omnibus rebus nihil aliud a vobis, nisi Consulatus mei memoriam, postulo. Schwarz. ad Turs. 384.

IGNAVIA est tarditas in exsequendis negotiis

PIGRITIA in adgrediendis: INERTIA est agendi inscitia, quam parit ignavia. Itaque ignavus nihil efficit; piger otiosus desidet, et nihil molitur; iners imperite agit. Popma.

IGNOMINIA imponitur ab eo

qui potest animadversione notare: INFAMIA ex multorum sermone nascitur. Frontot.


page 983, image: s0540

* Sed haec differentia non ubique satis eustoditur.

Ignominiam autem minus esse, quam Infamiam, inde patet, quoniam ignominiosi non sunt infames, ut infamium ac damnatorum poenis teneantur, quemadmodum passim ICti inculcant. Popma.

IGNORATIO et IGNORANTIA

hoc differunt, quod ignoratio est rei, quae nescitur, nec sciri potest, nisi prodatur; ignorantia autem est rei, quae sciri potest, aut debet, sed errore hominum aut negligentiâ ignoratur. Popma.

* Sed discrimen hoc, inquit Goclenius Obs. Antiq. 332. nullum est. Unum et idem est ignoratio causarum et ignorantia causarum, ignoratio Logicae et ignorantia Logicae. Cui tamen non usquequaque adsentior; quamvis facile largiar, aliquando ignorantiam sumi pro ignoratione.

Vel ipse Cicero ignorationem ab ignorantia distinguit, quum pro Cluentio de superbo quodam Tribuno plebis sic scribit: Quinctio quod erat odium, dii immortales? Quae superbia, quanta ignoratio, quam gravis atque intolerabilis ignorantia?

Ignoratio sui est, quum quis ob imaginarias animi dotes insolentius se gerit: Ignorantia, sui est, quum quis se effert et superbe gerit, quum tamen sit humilis et infimi loci vel originis obscurae.

ILLICITE

v. g. si quis illicite aedisicasset, id est, hoc, quod dirui constitutiones iubent, non nullis suspectum est, quia licite non satis probum sit; quo de Sect. 1. Sed habet non solum Varro et Ulpianus in Digestis, sed etiam Tertullianus 4. adv. Marcion. c. 34. Cell. C. P. 146. Discuss. Append. 58.

Andreas Borrichius Append. 125. et Vindic. L. L. 96. ex Varrone primus protraxit: quo duce, Cellarius in Curis Posterioribus novissime editis p. 64. aureo saeculo restituit.

ILICO et CONTINVO

interrogative aut negative posita, valent idem, quod non vel num propterea? non vel num ideo? v. g. Continuone, si ille stulte dixit, tu stultius facies? id est, num ideo? Qui vobis adsentatur, is non continuo amieus putandus est. Cic. de Fato § 28: Nec si omne enuntiatum aut verum aut falsum est, sequitur ilico, esse causas immutabiles, easque aeternas.

* Eamdem per omnia vim habent Protinus et Statim.

Citra negationem aut interrogationem hoc modo similiter haec quattuor usurpantur;


page 984

sed minus eleganter. Valla L. 2. c. 30. Conf. supra Continuo et infra Utique, n. 6.

IMAGINARI

i. e. similitudinem alicuius rei mente concipere, vel etiam somniare, bonae notae est, et aliquoties apud Plinium et Suetonium occurrit: Cicero pro eo dicit, cogito, fingo, imprimo notionem in animo, cogitatione depinge vel fingo, animo comprehendo, cogitatione et mente complector, in notione animi repono, speciem alicuius rei cogito, referre animum ad alicuiusrei formam et siguram: Curtius Lib. 7. c. 1. n. 36, inanes species anxio animo figurare. Cell. Antib. 167.

* Pro arrogare sibi aliquid, barbarum est; quo de Sect. 1.

IMAGINATIO Plinius habet

: Graece dicitur h( fantas1i/a. Cicero pro eo habet tacitus sensus, vel aliâ quâdam circumlocutione utitur.

* Pro stulta et barbara arrogantia, barbarum est; quo de Sect. 1.

IMBER seu NIMBUS summâ cadit vi

et cito desinit, repentinus est et praeceps, Germ. Ein Platzregen: PLVVIA lenta est et iugis, non effuse ingruit, sed durat tamen diutius.

* Huic differentiae unus itemque alter locus obstat v. g. ap. Livium L. 23. c. 44. ubi imber ponitur pro pluvia.

IMMEDICABILIS

Unheilbar, v. g. vulaus immedicabile, Poetarum est: in prosa dicunt, insanabilis v. g. morbut insanabilis, ingenium insanabile.

* Incurabilis Latinitatis est prolapsae; quo de Sect. 1.

IMMO

ut corrigendi particula, usurpatur frequentissime apud bonos auctores, pro quin etiam, quin potius. v. g. Liv. L. 41. c. 23: Eâ spe depulsus, non tamen belli consilia omisit. Immo, si vera volumus dicere, iam inchoavit bellum. Item: Num rem perfecit, et ad exitum deduxit? Immo vero ne inchoavit quidem. Varro: Non humanitas, immo saevitia est, laedere innocentem.

* Rarius, vel, si mavis, vix ac ne vix quidem occurrit sensu adfirmandi v. g. apud Plautum, Terentium et Senecam: quos propterea ut heic imitemur, non suaserim. Quare, si v. g. quis interroget: Num hoc fecisti? ne respondeas: Immo; sed: Feci. In adfirmatione enim eiusmodi rectius repetimus verbum, quod interrogationem formavit, vel utimur cum Terentio formulis: Ita est; sic est; sane; certe; et cum Cicerone: Sane istud quidem sc. videtur ita


page 985, image: s0541

mihi; Mihi vero sc. ita placet; Bene sane facis. Nimirum hae sunt responsiones affirmativae, si praecesserint formulae: Num videtur ita tibi? Faciam, si ita videtur. Placetne? Ita me fere instituo. Haec est ratio mea. Geclem. Silv. Barb. 28. Schor.. Thes. Cic. 487. Andr. Borrich. Append. 127. seqq. Vind. L. L. 98. Erasm. in Vall. 176. Cell. Antib. 167. C. P. 378. Discuss. Append. 58.

IMMORARI

v. g. immorari honestis cogitationibus; immorari nidis, Plinius, Columella, Quintilianus: Cicero, et alii aureae aetatis pro eo dicunt, insistere illustribus rebus; insistere singulis gradibus; in bonis habitare et haerere suis; haerere in eadem commorarique sententiâ; longiorem esse in aliquae re.

IMPATIENTER

v. g. impatienter aliquid requirere, falso suspectum. Aureâ quidem aetate nemo dixit; at habet tamen aetate argenteâ Plinius et Tacitus, nec non posterioris aevi Symmachus.

* Impatientius v. g. impatientius aliquid desiderare, est Quintiliani. Impatientissime v. g. impatientissime dolere, est apud eumdem Plinium. Cell. Antib. 144. C. P. 117. Andr. Borrichius Append. 145. Vindic. L. L. 101. Christ. Falsterus Supplem. L. L. 153.

Pro impatienter ceteroqui elegantiores Latini dicunt, intoleranter, moleste, non patienter.

IMPENDIO

Adverbium intendendi, idem notans, quod multo, valde, apprime, gaudetque Comparativo. v. g. Loquacior impendio et promptior i. e. multo loquacior. Impendio magis, impendio minus i. e. multo magis, multo minus.

IMPERARE est onus imponere

v. g. Sallust. Imperavit frumentum et alia, quae bello usui forent. IUBERE est velle aliquid necessario fieri, quod ad dignitatem et utilitatem alterius pertineat. v. g. Liv. Regem populus iussit. It. Bellum ex auctoritate patrum populus iussit. PRAECIPERE est Praeceptorum in schola, et omnium etiam Superiorum, Magistratuum et Iudicum. Absolute positum pertinet tantum ad ludi magistros, idemque notat, quod Doctorem seu Praeceptorem esse. Sueton. Nerone cap. 7: Ferunt, Senecam, proximâ nocte visum sibi per quietem, C. Caesari praecipere. Germ. Es habe ihm getraumet, er informirte den C. Caesarem. Idem de illustribus Grammaticis cap. 16, quo de Quinto Caecilio exponit:


page 986

Scholam aperuit: sed ita, ut paucis, et tantum adolescentibus praeciperet. MANDARE vero est gerendum pronuntiandumve aliquid alteri committere. Unde mandata appellantur praecepta Principum, quae Praesidibus in provincias proficiscentibus dabantur, ut, quod illis cautum esset, et ipsi provinciales observarent.

* Porro Imperamns non aliis modo, sed etiam nobismet ipsis: eleganter enim dico: Imperavit sibi, ne quas admitteret amplius preces; uti etiam permisi mihi, permisi tibi. Iubemus tantum et praecipimus his, qui in nostra sunt potestate. Mandamus quibuslibet. Popma.

IMPERATOR si distinguitur a DUCIBUS

notat eum, qui summam imperii in bello tenet. Caes. Lib. 6. B. Gall. c. 8: Praestate eamdem nobis Ducibus virtutem, quam saepe numero Imperatori praestitistis.

IMPERFECTE

v. g. imperfecte atque praepostere, atque inscite syllogismo uti, non placet Vossio de Vit. 806. Sed eo tamen usus est Gellius et Ammianus Marcellinus. Cicero pro eo dicit, opere non dum perfecto; opere imperfecto; ubi quid deest vel deficit Borrich. Cogit. 126. Cell. C. P. 117.

IMPERITIA Plinius

Sallustius et Tacitus Hist. 2. cap. 33. v. 2: Cicero pro eo, inscitia, inscientia.

* Inscitia et Inscientia quodam modo differunt. Inscientia est naturae; Inscitia negligentiae ac pravae voluntatis. Cic. Inscientia multa versatur in vita. Tacitus: Inscitia regendi naves. Ter. Inscitia est, adversum stimulum calces iactare. In hoc loco Terentiano inscientia pro inscitia poni non potest.

Interim inscitia saepe reperitur pro inscientia; sed non vice versâ inscientia pro inscitia.

Adiectivum autem imperitus, Ciceroni haud infrequens est.

IMPERIUM

est civilis quaedam magistratûs auctoritas, quae in prehendendo et animadvertendo consistit: POTESTAS est minor magistratûs coercitio. Dictator, Consules et Praetores habebant et imperium et potestatem: Tribuni plebis, Aediles Curules, et Quaestores tantummodo potestatem.

* Praeterea Imperium aliquando bellicum est et militare, quo Imperatori exercitum habendi et belli gerendi facultas datur: Potestas semper est civilis. Unde cum imperio esse dicebatur Dux, qui imperabat


page 987, image: s0542

exercitui; cum potestate esse magistratus, qui iurisdictionem habebat, aut civili aliquo munere fungebatur. Popma.

Porro inter Imperium et Dominium haec datur differentia, ut illud in cives; hoc in possessiones feratur.

* Hanc differentiam ICti sollicite inculcant; quamvis apud veteres scriptores dominium etiam usurpetur pro imperio.

IMPIETAS est

quae adversus patriam et parentes committitur: NEFAS, quod in Deum.

* Sed non ubique praestatur haec differentia. Goclen. Obs. 335.

IMPOSSIBILIS, IMPOSSIBILE EST

licet aureo saeculo nemo usus sit; habent tamen alii, scilicet Quintilianus, Iustinus, Ulpianus, Tertullianus, Apuleius, Minucius Felix, Lulianus IC. Ammian. Marcellinus, Lactantius, Arnobius, Prudentius, Sulp. Severus, Macrobius. Impossibilitas est Tertulliani et Apuleii. Cicero, aliique elegantioris Latinitatis dicunt pro eo, fieri nequit, ut; hoc sieri nequit; mihi a)du/naton esse videtur; hoc est e)k tw=n a)duna/twn; ex eo genere est, quod sieri non potest, de Fat. n. 12. p. m. 414. Vid. Henrici Stephani Expost. 118. Olaus Borrichius in Sciopp. 309. Andr. Borrich. Vindic. L. L. 102. Cell. Antib. 114. C. P. 212.

* Possibilis eodem fere censu habendum; quo de infra.

IMPRAESENTIARUM

quamvis satis praesidii habeat in auctoritate Catonis, C. Fannii, Corn. Nepotis, Taciti, Ulpiani, Hieronymi, et aliorum sequioris aetatis; tamen non defuerunt, qui pro lutulento haberent vocabulo, quod ipsa ratio adspernetur, et cuius veteres Grammatici nullam faciant mentionem, quod luteâ demum aetate Latini sermonis fabricatum sit, et ab indoctis librariis in codices, quos descripsissent, receptum fuisse, veri videatur simillimum. Alii damnare non audent, quia difficile creditu sit, in tot scriptoribus, et tam multis codicibus esse corruptum. Optime ergo iudicant, qui inter rara et singularia referunt.

Dicunt alias pro eo veteres:

1. In praesenti, subaudi tempore. Cic. L. 11. ad Fam. Ep. 10: Haec ad te in praesenti scripsi, ut speres, te id adsequi, quod optasti. Ita etiam subinde Livius loquitur: nempe ut Graeci dicunt e)n tw=| paro/nti, ubi kat) e)/lleiyin reticetur xro/nw|.


page 988

2. In praesentia. Cic. Lib. 4. ad Fam. Ep. 5: Quae in praesentia mihi in mentem venerant, decrevi brevi ad te perscribere. Ita Cicero alibi saepe, itemque Caesar, Livius, Nepos, Plinius: licet Henricus Stephanus in Pseudo-Cicerone suo p. 98. non dubitet scribere, suspecta sibi esse Ioca omnia, ubi in praesentia sit exaratum; quum tamen hic Stephanus paucis ante paginis, nempe paginâ 93, ita ipse loquatur.

3. In praesens, subaudi tempus. Cicero ad Brutum Ep. 14: Ut in praesens sccleratos cives timore ab impugnanda patria deterrerem. Ita Livius quoque e. g. Lib. 2. c. 42. Sallustius e. g. Bell. Catil. c. 16. et. Horatius.

4. Ad praesens subaudi tempus. Plinius Lib. 9. c. 8: Occidisse ad praesens contenti. Tacitus Annali 13: Plautus ad praesens silentio transmissus est. Cell. Antib. 115. C. P. 178. Gunth. Lat. Rest. 289. seqq. Erasm. in Vall. 224. Kappius ad Iensium 17. seq. Bangius Obs. Phil. pag. 1418. Voss. de Vit. 109. et 806. Perizon. ad Sanctii Minervam Lib. 2. cap. 3. p. 172. Godofr. Hecht de Formula Impraesentiarum, Witteb. 1709.

IMPRECATIO i. e. exsecratio

reicit Vossius de Vit. 470, ut veteribus ignotum. Sed tamen eo usi sunt Seneca et Plinius, itemque Hieronymus. Cell. C. P. 117. Borrich. Analect. 16. Perizon. ad Sanctii Minerv. 2. p. 117.

* Hieronymus hoc vocabulum non tantum in malam partem usitate, sed etiam, quod insolens est, in bonam partem usurpat pro precatione T. 2. Advers. Lucifer. f. 139: Ad Episcopi-imprecationem Spiritus S. defluit.

IMPROSPER

a, um, Unglucklich, v. g. fortuna improspera immerito suspectum Scioppio in Stradam 172. Nam frequens est apud Tacitum e. g. Annal. 3. c. 24. n. 2. Annal. 4. c. 44. n. 4. Histor. L. 2. c. 30. n. 2. et locis aliis non paucis. Kappius ad Iensium 108.

* Improspere autem Adverbium, non solum Taciti, sed etiam Columellae est.

IMPUDENTIA verborum est

AUDACIA factorum.

* Sed hoc non est perpetuum. Nam impudenter facere, Ciceronianum est: ne quid dicam, quod Homo impudens etiam factis suis innotescat. Goclen. Obs. 32.

Ceteroquin w(s2 e)pi\ to\ polu\ impudentia, impudens, impudenter. ad verba restringitur v. g. mendacium impudens, impudentissima


page 989, image: s0543

oratio, impudentissimae litterae, impudentissime mentiri, scribendi impudentiam suscipere, andaciâ et impudentiâ fretum esse.

Andacia non modo in malo, sed etiam in bono sensu interdum accipitur v. g. apud Sallustium B. Catil. c. 9: Duabus bis artibus, audacia in bello; ubi pax evenerat, aequitate, seque remque publicam curabant.

IMPULSOREM in re mala

ADIUTOREM in re bona dici, Donatus in Terentium scribit.

* Sed differentia haec non est perpetua. Saepe enim adiutor in mala etiam re dicitur: et aliquando impulsor in re bona. Goclen. Obs. 32.

IMPUTARE

i. e. acceptum referre, triburere, attribuere, adsignare, adscribere v. g. imputare alicui caedem, benesicium; hoc non imputo in solutum de tuo tibi, Ich rechne dir dieses nicht fur bezahlt an, Sen. Ep. 8. apud Ciceronem, vel apud ullum aetatis aureae scriptorem reperiri, negat Scioppius Infam. Fam. 53. de Stil. Hist. 59. et 159. Hadrianus Cardinalis de Eleg. Lat. Serm. 93. et Antonius Schorus de Phras. Verum non modo in Catonis Fragmentis exstat hoc Verbum, sed eo etiam usus est Ovidius; quos secuti sunt argentei aevi scriptores. Posteriores vero illi scriptores argenteae aetatis hoc imputandi verbo diversimode usi sunt. Frequentius quidem pro acceptum referre usurpant, ut Suetonius, Iuvenalis, Plinius, Tacitus, Curtius, Quintilianus, et alii scriptores inferioris aevi; sed interdum etiam ita, ut sit postulare, aliquid gratiae sibi apponi, vel loco benesicii ducere, seque de eo, quod quis fecit aut contulit, iactare, quasi in eo obnoxium sibi alterum fecerit, atque ad referendam gratiam obstrictum.

* Plinius Paneg. Traiani cap. 24: Ambulas inter nos, non quasi contingas: et copiam tui, non ut imputes, facis, id est, non ut pro singulari beneficio numeres, Dass du es fur eine sonderbare Gnade wollest gehalten wissen, sed quia tui officii id esse putas. Suetonius Tiberio c. 53: Imputavit etiam, quod non laqueo strangulatam in Gemonias abiecerit, Das ist noch eine Gnade von ihm gewesen, das hat noch eine Gnade heissen sollen. Nam hanc eamdem rem quum Tacitus Annali 6. c. 25. narrat, verbo iactare usus est: Iactavitque, inquit, (Tiberius puta) quod non laqueo strangulata, neque in Gemonias proiecta foret. Idem Suetonius Nerone cap. 36: Coniurati e vinculis triplicium catenarum dixere causam; quum quidem crimen


page 990

ultro faterentur, non nulli etiam imputarent i. e. iactarent, ac si ausi egregium aliquid, et de quo resp. ipsis obligata esset. Tacitus de Germanica cap. 21. extr. Gandent muncribus: sed nec data imputant, nec acceptis obligantur. i. e. non postulant, sibi pro iis gratias deberi, Sie geben sich einander Geschenke, aus einfaltigem Herzen, ohne alle weitere Absicht. Saepissime ita hoc verbo usus Tacitus est, ut L. 1. Hist. c. 38, 55, et 77; it L. 2. Histor. c. 31. 60. et 85; item L. 3. Histor. cap. ult. et L. 5. Histor. c. 24. cet. Ol. Borrich. Defens. Stradae, adversus Sciopp. 290. Andr. Borrich. Vindic. L. L. 107. Cell. C. P. 64. et 163. Kappius ad Iensium 19. seq.

IN Praepositio

1. Modo cum Accusativo, modo cum Ablativo iungitur: Accusativo, quando motus ad locum; Ablativo, quando motus in loco innuitur.

* Quod tamen discrimen auctores veteres interdum neglexerunt. Plantus Bacch. A. 1. Sc. 3. v. 53: Ecquid in mentem est tibi? Cicero pro Lege Manilia cap. 12: Quum vestros portus in praedonum potestatem fuisse sciatis. De quo loco et Gellium Lib 1. cap. 7. videre licet. Adde Auson. Popmam de Usu Antiquae Locutionis p. 272. seq. ubi plura auctorum loca cumulantur, ubi Praepositioni huic in Casus accusandi tribuitur, quamvis motum in loco denotet. Confer Gifanii Indic. Lucretianum. it. Hnetium ad Manilii L. 1. v. 245. et Taubmannum ad Plaut. Amph. A. 1. Sc. 1. v. 25. Fortassis Graecorum morem heic imitati subinde sunt veteres Romani, quum apud illos legissent v. g. e)is2 to\n ko/s1mon, pro e)n tw=| ko/s1mw| in mundo.

Usurpasse etiam vicissim veteres interdum cum Casu auferendi quum motum ad locum denotet. v. g. In Senatu venire pro in Senatum. Schottus Nod. Cic. L. 1. c. 6. p. 284.

2. Non raro ponitur in pro inter.

* Nepos cum aliis plurimis locis, tum in Pausania cap. 2: Byzantio expugnato cepisset complures Persarum nobiles; atque in his non nullos Regis propinquos. Caesar. L. 3. de B. Civ. c. 38: Nostri cognitis insidiis duas nacti hostium turmas exceperunt. In his fuit M. Opimius.

3. Interdum pro ex usurpatur. Nam quod Caesar ex itinere confligere; id Nepos in itinere dixit, Eumene c. 8. princ.

* Et ita quoque Hirtius L. 8. de B. Gall. cap. 27: quamquam et ibi in pro inter interpretari licet. Florus L. 3. c. 4. de Scordiscis, Thraciae populis: Litare diis sanguinem humanum: bibere in ossibus capitum, cer. Terent. Heaut. A. 5. Sc. 1. v. 59: Quot


page 991, image: s0544

incommoda tibi in hac re capies, nisi caves? Vetus inscriptio Hispanica: Statuam in aere auratam posuere i. e. ex aere, aeneam auro illitam, auro in superficie ornatam. Paullo aliter Suetonius in Galba cap. 8: Nec ad gestandum quidem umquam iter ingressus, quam ut secum vehiculo proximo decies HS in auro adferret i. e. decies HS in nummis aureis, am Golde, ut nos loquimur. Virgil. L. 5. Aeneidos v. 344.

Gratior et pulchro veniens in corpore virtus. Veniens i. e. proveniens e corpore. Nisi tamen, quod alii volunt, veniens ibi per w)\n. exsistens, exponendum est. Non numquam enim venire pro esse sumitur.

Forte etiam Praepos. In heic Ablativum adsciscit, quamvis denotet motum ad locum. Conf. n. 1.

4. Sumitur et pro ad, in exprimendo numero.

* Livius L. 1. c. 43: Tertiae classis in quinquaginta millium censum esse voluit, Bis zu funfzig tauseud. Aliter Varro Lib. 2. de R. R. cap. 2. extr. Illud vero omnes in Epiro facimus, ne minus habeamus in centenas hirtas singulos homines; in pellitas, binos. Ubi in centenas hirtas i. e. oves, Auf hundert, oder zu hundert Schaafen einen Hirten.

5. Eleganter haec Praepositio finem aliquando, et causam rei notat.

* Tacitus 4 Annali, c. 45: L. Pisonem uno vulnere in mortem affecit i. e. ita affecit, ut ex eo moreretur. Ita apud Terentium Andr. A. 2. Sc. 2. v. 31. dicitur pisciculos ferre in cenam i. e. ideo ferre, ut cena inde seni apparetur. Curt. In Praesidem esse iussit. Livius L. 1. c. 35: Centum in patres legit i. e. ut patres essent. Sed potest in hoc loco pro inter etiam esse positum. Lucanus L. 1. v. 306: In classem cadit omne nemus i. e. ut classis aedificetur. Liv. L. 1. c. 53: Captivam pecuniam in aedificationem eius templi seposinit. Claudianus Paneg. de 4. Consulatu Honorii v. 624: In lintres fregere nemus. Propertius Lib. 3. Eleg. 3. v. 35. Haec hederas legit in thyrsos i. e. legit, ut inde thyrsos eontexat. Florus Lib. 2. cap. 6: In causam belli delecta Saguntus i. e. unde belli causa peteretur. Tacitus L. 2. Hist. c. 64: Nec ullis fortunae illecebris, et ambitu civitatis in gaudium evicta. Ita enim in vulgatis codd. omnibus legitur: nec audiendus Pichena et alii, qui pro evicta, evecta substituerunt. Vinci animus dicitur, quum succumbit adfectibus, inter quos gaudium etiam est. Itaque sensus est: Contra illecebras fortunae, et contra civitatis ambitum, invictam stetisse Sextiliam, matrem Imperatoris Vitellii h. e. neque felicitate suâ, quod Imperatoris mater esset, neque civitatis ambitu h. e. Romanorum studiis atque honoribus, qui in ipsam


page 992

conferebantur certatim, eo adductam, sive adduci se passam esse, ut gauderet improbius, exsultaretque, ac superbiam sumeret, Dass sie sich dessen uberhube.

6. Aliquando mutationem significat, et Accusativum regit v. g. Vertit Homerum in linguam Latinam. Sic, in bestiam mutatus est.

7. Interdum tempus futurum respicit.

* Cic. Et simul ad cenam invitavit, in posterum diem. Id. Syracusis lex est de religiene, quae in annos singulos Iovis Sacerdotem sortito capi iubeat. Id. Solis defectiones itemque lunae praedicuntur in multos annos. Id. Defectiones solis et lunae, cognitae praedictaeque in omne posterum tempus. Id. Iccirco tibi amicum in perpetuum fore putasti.

8. Sumitur etiam distributive.

* Liv. Quod pretium in capita statuissent. Id. Singulis in militem tunicis imperatis. Cic. Titurius quaternos denarios in singulas vini amphoras, portorii nomine exegit.

9. Notat idem, quod propter, et respicit utilitatem et commodum.

* V. g. hoc est in rem meam, Das ist gut fur mich. Cic. Si constitueris, te cuipiam in rem praesentem esse venturum. Id. L. 2. Verr. n. 146: Primum igitur in hanc rem testem totam Siciliam citabo.

10. Sumitur pro super. v. g. Stare in pedes. Cic. Div. 1. c. 27: Se interfectum in plaustrum a caupone esse coniectum, Auf den Wagen. Caes. In eo flumine pons erat. Varro L. 2. c. 10: Filium in humeros suos extulit.

11. Notat incrementum rei cum temporis progressu.

* Cic. In diem et horam crescunt plantae. Id. Vitium in dies crescit. Id. Crescit in singulos. dies hostium numerus. Id. In dies singulos eius copiae minuuntur.

In dies et In singulos dies, significationem eamdem habet. Hoo differunt, quod alterum plenum, alterum imminutum est.

12. Ponitur pro secundum.

* Plaut. Exornetur in peregrinum modum. Cic. Miserandum in modum necari. Liv. Vaticinantis in modum cecinit. Cicero: Mirandum in modum gaudeo. Id. Hoc idem significat Graecus ille scriptus in hanc sententiam versus. Quintil. In exemplum proponam. Cic. Praeclara classis in speciem, sed inops, et infirma.

13. Statum significat et ponitur pro apud.

* Cic. Quodsi in vino atque alea comissatores solum scorta quaererent; essent illi desperandi, sed tamen essent ferendi. Ter. Vel


page 993, image: s0545

heri in vino quam immodestus fuisti. Vip. Medicis se liberosque suos in aegritudine corporum committere. Ita etiam Cicero multis locis dicit In sole h. e. eius radiis v. g. Sedere in sole, Ambulare in sole. Et Plin. L. 3. Ep. 1. dioit: In sole siccare. Vorst. de Lat. Falso Susp. 20. 21.

14. Aliquando idem significat, quod post.

* Liv. Bellum in trigesimum diem indixerant i. e. post triginta dies, vel triginta diebus exactis.

15. Non numquam haec Praepositio circumloquendo Genitivo, Dativo et Ablativo usurpatur.

* Sic aemulus in aliquem, pro aemulus alicuius; Similis in aliquem, pro similis alicuius l. alicui dicitur: de quo Gruterus Lib. 1. Suspicionum cap. 11. Terent. Andr. A. 4. Sc. 5. v. 19. illudere in aliquo, pro illudere alicui. Plaut. Aul. A. 3. Sc. 4. extr. in aliquem mutare nomen, pro alicui mutare nomen. Catullus Epithal. Mallii v. 102: Vir deditus in adultera, pro adulterae deditus. Cato apud Gellium L. 11. c. 3. dixit studere in aliqua re, pro alicui rei. Delectari in aliqua re, pro delectari aliqud re.

16. Interdum abundat haec Praepositio.

* Plautus Capt. A. 1. Sc. 2. v. 64: Illam consido domum in his diebus non reconciliasse. Suetonius Tiberio cap. 60: In paucis diebus, quam Capreas attigit. Idem in Claudio cap. 18: Nihil non excogitavit ad invehendos etiam in tempore hiberno commeatus. Virgil. Ecloga 7. v. 20: referebat in ordine Thyrsis. Est quidem in istis omnibus, et his similibus plena atque integra oratio; Ellipsis tamen in frequentiore usu est.

17. Accusativum etiam regit, quum sumitur in bonam partem pro erga, vel in malam pro contra. In bonaem, apud Virgil. Lib. 1. Aen. v. 303: In primis Regina quietum accipit in Teucros animum. In malam, apud Terentium Heaut. A. 2. Sc. 1. pr. Quam iniqui sunt patres in omnes adolescentes iudices. Et apud Ciceronem: De servis in dominos, maiores nostri quaeri noluerunt. Ita etiam dicimus: Cicero conscripsit orationem in Pisonem; orationes in Catilinam.

18. Usurpatur etiam pro Ante. Velleius L. 2. c. 84. n. 3: In ore atque oculis Antonianae classis per Agrippam Leucas expugnara.

19. Pro Circiter vel Intra.

* Plin. L. 9. c. 51: Ceterae feminae in triduo excludunt. Varro 1. 34: Faba optime seritur in Vergiliarum occasu.


page 994

20. Pro Circa vel Quod attinet ad.

* Cic. In hoc homine nullam accipio excusationem.

21. Pro Per.

* Cic. In omni reliqua vita tua.

22. Pro. Ob.

* Cic. Ne, in quo te obiurgem, id ipsum videar imitari.

23. Notando tempori inservit.

* Cic. Inoitavit eum in posterum diem. Id. Auctio constituta in mensem Ianuarium.

24. Formam ac rationem in vestitu designat.

* Suet. Calig. 52. Caligula modo in crepidis vel cothuruis, modo in speculatoria caliga, non numquam socco muliebri conspectus est.

25. Modum quemdam significat.

* Caes. In contumeliam perfugae appellantur. Virg. Curvatur in arcum.

26. Parit tandem formulas loquendi elegantiores, atque adeo probe notandas: a) In manus sumere; in manu aliquid tenere; in manibus aliquid habere; res est in manibus. Cic. Procul apparet, non excutitur, non in manus sumitur. Id. Quum paene in manu mortiferum illud poculum teneret. Liv. Quum tantum belli in manibus esset. Cic. Septimus mihi liber Originum est in manibus. Idem Sed et audivistis, et est in manibus oratio. Idem Omisi ea, quae in manibus habebam; quod iusseras, edolavi. Liv. Victoriae est in manibus.

b) In orbem, Die Reihe herum. Liv. Decem imperitabant: unus, cum insignibus imperii et lictoribus erat: quinque diebus siniebatur imperium, ac per omnes in orbem ibat.

g) In tempore, significat opportune. Terent. Andr. A. 4. Sc. 5. v. 19: In tempore veni.

d) In tantum Adverbialiter, pro tantum plures dixere. Similiter in totum, pro penitus. Manilius Lib. 1. v. 421:

At non Lanigeri signum, Libraeque repugnat
In totum.

Et v. 779.:

Nam nihil in totum servit sibi.

Conf. Part. Synt. In tantum - In quantum.

INANIMATUS, an INANIMUS

dicendum sit, disceptatur.

Dionysius Lambinus ait, usum linguae Latinae pervincere, dicendum esse, inanima, non inanimata.


page 995, image: s0546

* Hinc apud Ciceronem L. 2: de Offic. ubi habetur inanimata; legit inanima; et similiter in Topicis pro inanimatis reponit inanimis. Nonius etiam Marcellus, Grammaticus antiquus, locum Ciceronis L. 2. de Offic. perinde allegat, quam vult Lambinus. Cum Lambino facit Vossius, eo quod ab animare quidem sit animatus, sed non dicamus inanimare, unde foret inanimatus.

Paullus vero Manutius hoc vocabulum inanimatus approbat, eoque uti non dubitat: cui etiam ut credamus potius, quam Lambino, persuadet tertius locus Ciceronis Lib. 3. de Nat. Deorum, ubi est rerum inanimatarum.

* Certerum sieut diximus impexus, inconsideratus, inadfectatus, incomitatus, incelebratus, cet. licet non dicamus impectere, inconsiderare, inadfectare, incomitare, incelebrare, cet. ita etiam dicere possumus inanimatus, quamvis inanimare non dicatur: quod tamen ipsum verbum etiam habetur in antiqua inscriptione apud Gruterum. Borrich. Animadv. in Voss. 127. Cell. C. P. 64. Iensii Collect. 20.

INCASSUM

Vergeblich, fur die lange Weile, ohne Wirkung, v.- g. incassum furere, Vergeblich wuten, Poeticum magis est; quamlibet etiam Livius habet: in prosâ malim, frustra, nequiquam.

INCESSANTER

Stets, unablassig, v. g. incessanter excubiis adhaerere alicuius rei, Unablassig wofur wachen, falso suspectum est. Legitur enim ad calcem Frontini de Aquae Ductu, et apud Sidonium Apollinarem Lib. 8. Ep. 11. Praestat tamen, cum veteribus dixisse, sine mora, sine intermissione, nullo temporis puncto intermisso, adsidue. Borrich. Cogit. 128. Cell. C. P. 307.

INCESTARE

Bluefchande begehen, Suetonii et Taciti est: Cicero pro eo dicit, polluere incestu; polluere incesto stupro; polluere incesto flagitio. Goclen. Obs. 4, 8.

Virgilius Lib. 6. Aen. v. 150. tralate usurpat pro polluere.

- - - Totamque incestat funere classem.

NICESTUS, us, et INCESTUM

i; utroque enim modo declinatur; quamvis priore modo usitatius id siat: proprie in consanguineas et sacras: ADULTERIUM in nuptam aut desponsatam: STUPRUM in viduam aut virginem, et fit saepissime cum violenta libidine. Modestinus L. 48. ad Leg. Iul.


page 996

* Confunditur tamen interdum haec distinctio, ut idem etiam Modestinus testatur.

Interdum etiam stupri nomen generale est, et de adulterio, incestu, et quocumque flagitio improprie dicitur. Popma.

INCIDERE

interdum pro accidere, contingere. Plin. Lib. 4. Ep. 11: Mereor, ut vicissim, quid in opido tuo, quid in sinitimis agatur; solent enim notabilia quaedam incidere: perscribas.

INCIDERE

quatenus est a simplici caedere, interdum idem, quod praesecare, v. g. Cic. Attic. L. 4. Ep. 2: Qui mihi pennas inciderant, nolunt easdem renasci. Liv. Lib. 2. c. 15: Spe omni reditus incisâ.

* Proprie sumitur, quando v. g. dicimus, incidere litteras cortici arboris; leges in aes incidere; incidere nervos populi Romani; incidere venam.

INCIDIMUS incauti

imparati, ex improviso: IRRVIMUS parati et de industria.

* Incidimus in Scyllam, in cogitationem, in opinionem, in morbum, in manus hostium, in aliquem obvium, in mentionem alicuius, in misera et luctuosa tempora; sed irruimus in urbem, in hostes, in fines hostium.

INCOGITANTIA

Die Unbesonnenheit, Plautus Merc. A. 1. Sc. 1: usitatius pro eo Cicero, Suetonius Quintilianus, alii, inconsiderantia, inconsulta ratio, temeritas; Horatius, incuria.

* Adiectivum incogitans, habet Terentius Phorm. A. 1. Sc. 3. v. 3.

INCOLAS domicilium: CIVES origo

manumissio, adeptio, vel allectio facit. Popma.

* Aliquando tamen incola cum cive confunditur.

INCOMPREHENSIBILIS

Unbegreislich, Quintilianus, Columella, Celsus, Censorinus, Solinus: elegantius pro eo dixeris cum Curtio L. 3. c. 2. quod quis animo concipere non potest; vel, quod ultra captum humanum est; vel, quod non incurrit in sensus; vel, quod discerni oculis nequit; vel, quod contrectari digitis aut manu prehendi non potest.

* Sumitur enim incomprehensibilis non tantum moraliter, sed etiam Physice. v. g. Corn. Celsus Praefat. Incomprehensibilis natura est. Columella Praefat. Lib. 10: Incomprehensibilis arenae parvitat.


page 997, image: s0547

Comprehensibilis Ciceroni 1. Acad. c. 11. tribuitur; quamvis Pareus Lex. Crit. p. 240. ibi legendum esse contendat comprehendibile. Exstat tamen sine controversia apud Arnobium Lib. 1. p. 37.

INCORPORALIS

v. g. bena incorporalia, Gliter, die dem Leibe nicht angedeiben konnen, sondern nur die Seele angehen, Seneca et Quintilianus habet; praecipue autem Tertullianus hoc Adiectivo saepius utitur.

† Sunt, qui heic substituunt ex Cicerone, segregatus ab omni concretione mortali; sed minus recte: eo, quod haec r(h=s1is2 notioni tou= incorporeus conveniat; incorporalis autem id sit, quod cum corpore nihil habet commercii. Nimirum incorporeum est, quod haud constat ex corpore, sed omnem materiam respuit: incorporale autem est, quod vim suam in materia et corpore non exserit. Ita Deus est incorporeus: ita aniraa nostra est incorporea: sed dona Spiritus S. sunt incorporalia i. e. ad animam, non ad corpus pertinent.

* Incorporeus autem vocabulum est, aetate Gellii cusum fictumque, atque ita tunc temporis novum. V. Noctes eius Attioas L. 5. c. 15. Post eô usus est Macrobius 7. Sat. c. 5. An Cicero 3. de Fin. c. 14. scripserit: rerum incorporearum aestimatio, adhuc dubitatur. Conf. supra Corporalis. Cell. C. P. 161. Borrich. App. 62. et Vindic. L. L. 46.

INCULPARE Mantuanus habet

Cicero pro eo, reprehendere; in culpa aliquem ponere; alicui aliquid vitio et culpae dare, vitio vertere, crimini dare.

* Participium autem inculpatus non tantum occurrit in Gellio, quem Faber allegat, sed etiam exstat apud Ovidium v. g. L. 2. v. 588. et L. 9. Metamorph. Fab. 12. cet. Cicero tamen pro eo dicit, qui vacat omni culpa; innocens; a culpa remotus; a culpa vacuus; ab improborum corruptelis purus; Horat. Integer vitae scelerisque purus.

INDECET i. e. non decet, dedecet

falso suspectum Scioppio de Stil. Hist. 191: habet enim tersissimus auctor Plinius Lib. 3. Ep. 1. initio: Me, inquiens, ut certus siderum cursus, ita vita hominum disposita delectat, senum praesertim. Nam iuvenes adhuc confusa quaedam et quasi conturbata non indecent: senibus placida omnia et ordinata conveniunt, quibus industria sera, turpis ambitio est.

* Indecens est Suetonii et Martialis: Indecenter, Quintiliani: indecentia, Vitruvii: indecor, Accii, Virgilii, Claudiani, Fab.

INDICAT is

qui de se volens aliquid, et de aliis etiam prodit:


page 998

CONFITETUR, qui de se tantum, et qui invitus. Ael. Donat.

INDISCRETE

Ohn Unterscheid, v. g. avium et animalium vocis indiscrete editur imitatio, Man horet, wie der Vegel und anderer Thiere Stimme ohne Unterscheid nachgemachet wird, Plinius Mai. Capitolinus, Ammianus: malim pro eo, indifferenter, sine discrimine, ut audiendo diversa ea discernere nequeas, vel aliter pro argumento. Borrich. Vind. L. L. 110.

* Adiectivum indiscretus, Gleichformig, ohn Unterscheid, v. g. simillima proles, indiscreta suis, Kinder, die einander ganz gleich sehen, dass sie von den Ihrigen nicht konnen unterschieden werden, occurrit apud Virgilium, Varronem, Celsum, Senecam, alios.

INDISPOSITUS

Unordentlich, v. g. apud Vitellium omnia indisposita, temulenta, Bey dem Vitellio gieng alles unordentlich durch ein ander, da giengs im Sausen und Schmausen, Tacitus 2. Hist. c. 68: malim pro eo, tumultuarius, confusus. Gunth. Lat. Rest. 314.

* Pro leviter aegrotante, valde barbarum est.

Adverbium indisposite v. g. perturbate et indisposite moveri; perturbate et indisposite aliquid agere, Seneca Epist. 124. habet.

INDUBITATUS v. g. spes indubitata

Plinius et Statius: usitatius Cicero et alii pro eo, certus, exploratus. Tacitus et Quintilianus habent indubius, v. g. innocentia eius indubia est; quo de in proxime sequenti plura.

* Adverbium indubitate, occurrit apud Livium, Velleium, et in Pandectis.

INDUBIUS

a, um, suspectum Vossio de Vit. 475. Usi vero eo sunt Tacitus et Quintilainus; uti iam in proxime praecedenti loco dictum.

† Quamlibet, quod ad Quintiliani locum attinet, editiones varient, veteres enim editiones non agnoscunt hoc vocabulum. Accuratissima tamen editio Hackiana Habet. Immo, ait Borrichius, textus non patitur, substitui vel vetera, vel dubia; alioqui sensus sibi non constaret. Ceterum idem, vel alius Quintilainus Declam. 7. ineunte scripsit: Veneram tamquam nuntiaturus indubia, manifesta.

Cicero, Livius, et alii dicunt, non dubius; haud dubius, quod praecipue Livius vel sexcenties frequentat: it. minime dubius. Cell. Antib. 117. C. P. 180. Ol. Borrich. Analect. 57. Cogit. 30.


page 999, image: s0548

INDUCERE

varias habet notiones improprie sumptas, quarum praecipuae fere sunt sequentes:

1. Usurpatur, quando quis rem novam et adhuc plane inauditam in orchestram producit, atque ita respondet Germanico nostro, Etwas aufbringen. v. g. Cic. Inducere novum verbum in linguam Latinam. Novum iudiciorum morem in remp. inducere. Rem perniciosissimam in civitatem induxit.

2. De personis, quae finguntur aliquid dixisse in dialogis. v. g. Inducere aliquem loquentem, Einen redend einfubren. Lipsius in dialogo induxit Douzam disputantem. Poetae Deos suos induxerunt libidine furentes.

3. Notat interdum etiam idem, quod delere, Durchstreichen, ausstreichen, austhun. v. g. Vocabulum hoc inducendum est. Nomen alicuius inducere.

4. Notat etiam idem, quod decipere, fallere. Cic. pro Rosc. c. 40: Homines honestisstmos induxit, id est, decepit; quod Germani dicunt, Veber den Tolpel werfen. Hoc me induxit, Das hat mich verleitet. Hoc sum inductus, Dadurch bin ich veleitet. Schor. Phras.

INDULGENTIA

pro venia Papali, non placet Vossio de Vitiis Serm. L. 1. c. 32. p. 143, propterea quod vocabulo eo denotetur propensa nimium voluntas aliquid permittendi. At vero non tantum in vitio pro molli educatione, sed et in laude pro summa humanitate et benevolentia ponitur: quod non tantum Borrichius in Voss. 131. probat ex Cicerone et Plinio, apud quem indulgentiae notio probe respondet indulgentiis Pontificis Romani; sed etiam iam ante Borrichium id observavit Gaspar Schoppius in Observationibus suis linguae Latinae p. 95. vel potius Antonius Schorus de Phras. unde observationes suas Schoppius exscripsit, vel, si mavis, excerpsit.

* Plurali etiam indulgentiae, arum, Arnobius, Marcellinus et Iul. Capitolinus usi sunt.

INDUSTRIUS est

qui semper aliquid agit: NAVUS, qui strenue negotia exsequitur, et constanti animo contra omnes difficultates obnititur. Ille adsiduitate; hic fortitudine et tolerantiâ commendatur. Et industrius sibi studet; navus alteri navat operam. Popma.

* Quomodo Diligentia et Industria inter se differant; de eo dictum supra ad Voc. Diligentia.


page 1000

INEBRIARE

Trunken machen, Plinius Maior: usitatius cum Cic. et aliis dixeris, ebrium facio, vino obruo, vino consicio. Et pro inebriatus, elegantius similiter dixeris, mero oneratus, mero gravatus, vino somnoque sepultus. Virg. Goclen. Obs. 64.

INEFFABILIS

Unaussprechlich, v. g. hoc Deus pro ineffabili sua fecit misericordia, Plinius Praef. Lib. 5. c. 28. Hist. Nat. c. 2: alias Latini pro eo dicunt, quod verbis exprimi non potest; Graece, a)/fatos2, a)/r)r(htos2, a)nekdih/ghtos2, a)nekla/lhtos2.

INEFFICAX

Unkraftig, v. g. ratio sine affectu inefficax est, Seneca Lib. 1. de Ira c. 10. et Plinius Lib. 27. c. 12: Cicero pro eo, vim efficiendi non habens; parum efficax; minus efficax; effectu carens.

* Inefficaciter Adverbium, occurrit in Pand. et ap. Symmachum. Fab.

INENARRABILIS

Verborgen, das nicht zu erklaren steht, v. g. fluminum inenarrabilis natura est; latens quaedam ratio et inenarrabilis, Seneca, Quintilianus, Plinius: Cicero pro eo, quod oratione enarrari non potest; quod complecti oratione non possum; latens et abditus, abditus et occultus; cuius rationem nemo explicare potest.

* Enarrahilis v. g. modo quodam enarrabili iudicare aliquid, Quintiliani est.

INFACETUS

Tolpisch, grob, ungeschickt, v. g. homo infacetus, pro inficetus, minus recte dici, censet Vossius de Vit. Serm. Lib. 1. cap. 13. p. 58; quamquam rectum sit perfacetus, non perficetus. Verum et infacetus legi apud Ciceronem, Plinium, Martialem, et Capellam, ostendit Borrichius Animadv. in Vossium p. 133.

* Inficetus, inficetior, et inficetiae sunt apud Catullum: quae vero Forum Romanum perperam citat, substituendo vocalem primam A, pro tertia, scil. I. scribens infacetus, infacetior, et infacetiae; id, quod exemplarium vitio factum est.

De Adverbio insicete, quo Vossius usus est l. c. non satis constat. Insicetissime tamen Plinius habet. Infacete vero est apud Velleium Paterculum, Plinium, Suetonium, Solinum, Macrobium.

INFANTIA

praeter notionem propriam, quâ aetatem infantis significat v. g. Quintil. Infantiam statim deliciis solvimus, Wir verderben flugs die Kinder in ihren ersten Iahren durch allerhand Verzartelungen;


page 1001, image: s0549

1. Opponitur interdum eloquentiae v. g. Infantia eius, qui rem novit, sed eam explicare dicendo non potest.

2. Suetonius etiam pro imperitia et simplicitate posuit, de Illustr. Grammaticis cap. 9: Quae quidem omitti iam video desidiâ quorumdam et infantiâ; non enim faftidio putem.

INFENSUS

qui irâ accensus est, et odium gerit: INFESTUS, qui alteri malum infert, ut infestus hostis, infesta signa, infestis signis concurrere. Infensus animo et vultu saevit: Infestus vi et manu grassatur. Popma.

* Rarius infensus pro infesto reperitur. Infestus interdum etiam Passive l. intransitive sumitur, et idem est, quod periculosus, s. periculis obnoxius; v. g. infesta itinera, Unsichere Wege; via incursionibus infesta, Eine wegen feindlicher Einf alle unsichere Strasse. Gifan. Obs. L. L. 338.

INFENSUS plus est

quam INIMICUS. Servius.

INFERNUS, i, et INFERNA

orum, Substantive, pro sede inferorum s. orco, usitatissimum veteribus Christianis scriptoribus, et sic etiam hodie apud Theologos obtinet. Hoc autem improbat Vossius de Vitiis Serm. Lib. 1. cap. 33. p. 144, eo quod veteres tw=| infernus tantum Adiective usi sint, v. g. inferni dii, infernae tenebrae, inferna stagna: dicit tamen idem Vossius, excusari posse illud: Descendit ad inferna, si per Ellipsin dici statuatur, subaudiaturque v. g. loca; istiusmodi vero Ellipsin veteres nescire. Defendit contra hanc Ellipsin Scioppius Animadv. in Voss. n. 23. ex Propertio. Defendit etiam eamdem Olaus Borrichius in Voss. p. 134. seq. non solum ex Tacito, Solino, Iulio Obsequente, Lactantio, Fortunato, sed etiam ex Propertio et Varrone; quorum postremus vocabulo infernus insuper Substantive usus sit, quum dicat, infernus tenebrosus: de qua tamen Varronis loci lectione, an certa sit, dubitat Cell. C. P. 269: eam tamen ex optimis editionibus, et re ipsa stabilire conatur idem Olaus Borrichius Analect. p. 17. et Andr. Borrichius Append. p. 50. et Vindic. L. L. 115; ubi et pro inferna, absolute posito, insuper Senecam adducit. Monet tamen ipse Ol. Borrichius in Voss. p. 135. vocabulum inferorum frequentius heic a veteribus usurpari. Vide etiam Cell. Antib. p. 15. it. Clar. Kappium ad Iensium p. 21.

* Notandum tamen, per vocabulum inferorum veteres Latinos haud notare


page 1002

tartarum, sedem sceleratorum atque regionem damnatorum, sed in genere statum atque conditionem animarum post mortem, sive beatarum, sive damnatarum. Hinc locutiones: si ab inferis exsistat, Wenn er wieder aufstunde. Ex inferis excitare velle aliquem, Einex gern wieder im Leben sehen.

INFERRE interdum idem

quod conclusionem facere in syllogismo v. g. Aliud, quam cogebatur, illatum est, Der Schluss folget nicht aus den Praemissis. Schor. Phras.

INFIDELITER

Mit falschem Herzen, treulos, nicht redlich, v. g. insidetiter suadere aliquid alicui, Einem nicht, als ein redlicher Mensch, worzu rathen, immerito suspectum Olao Borrichio Cogit. 30. Vossio de Vit. 809. Cellario Antib. 53. C. P. 359. Andreas enim Borrichius Vindic. L. L. 116. ex Cicerone arrogantiae crimine absolvit. Id, quod pergratum accidit Collario Iudic. p. 44. qui etiam Superlativum insidelissime apud Salvianum invenit. Kappius ad Iens. 112.

* Etiam ante Andream Borrichium hoc Adverbium, ut Latinum, iam agnoverunt Henricus Stephanus Expostulat. de Latinit. Susp. c. 6. p. 208. et Anton. Schorus Thesaur. Ciceronian. p. 462.

Elegantius interim et usitatius cum veteribus pro eo dixeris, malâ fide, v. g. malâ fide egit, Er hat nicht rechtschaffen gehandelt.

INFIDUS

cui non est fidendum, quia aliquo nomine nobis suspectus est: PERFIDUS, qui fidem violat. Illud a fido descendit, quod habet priorem longam; hoc a fides, quod habet priorem brevem. Ideoque haec duo Adiectiva diverso etiam accentu efferuntur. Infldus, mediâ longâ: Perfidus, mediâ brevi. Infidus intransitive: Persidus transitive significat. Valla L. 4. c. 103.

INFINITAS

Die Unendlichkeit, Cicero 1. de Nat. Deor. cap. 26. Vocabulum, ut ut rarum, Theologis tamen necessarium, quum proprietates Dei enumerant. Occurrit praeterea etiam apud Ammianum Marcellinum Lib. 15. c. 1. Cicero etiam L. 1. de Fin. c. 6. habet, infinitio: Infinitio ipsa, inquiens, quam a)peigi/an vocant.

Infinitas Graecis dicitur etiam a)oristi/a.

* Infinitas autem barbarum est. In stilo Historico veteres pro insinitate dicunt infinita magnitudo.

INFORMARE eâ notione

quâ denotat operi principium quodammodo


page 1003, image: s0550

informe et impolitum dare, it. mentis cogitatione sibi aliquid singere s. formare, in animo aliquid instituere aut concipere, Gleichsam etwas abreissen oder abmahlen, einen ungefahrlichen Entwurf wovon machen, sich eine Vorstellung von einer Sache machen, sich etwas concipiren, vulgo negligitur.

* Cicero Orat. n. 7: In summo oratore singendo talem informabo, qualis fortasse nemo fuit. Idem: Haec breviter, ut potui, informavi. Id. Haec est informata cogitatio, Das ist die ungefahrliche Vorstellung, die man sich von der Sache gemacht hat.

Sic informatio operis, pro prima et rudi forma, quae inducitur, Die Entwerfung, der Entwurf. Schori Phras. Goclen. Obs. 5. 10.

INFRA contrarium habet Supra

et de locis dicitur proprie. Praeterea

1. Per Enallagen et Metaphoram pro minus quam. Velleius L. 2. c. 83. n. 1: Plancus fuit humillimus adsentator Reginae et infra servos cliens.

2. Pro pst de tempore. Cic. in Bruto c. 10: Homerus non infra superiorem Lycurgum fuit.

3. Etiam Adverbialiter. Cic. Stomachi partes, quae sunt infra.

INGENS plus est

quam MAGNUS.

* Terentius in Eunucho: Magnas vero agere gratias Thais mihi? Resp. Ingentes. Quem versum adducens Cicero in Laelio ait: Satis erat, respondere Magnas. Ingentes, inquit. Semper auget adsentatio id, quod is, cuius ad voluntatem dicitur, vult esse magnum. Popma.

INGRATIIS

Ungern, wider Willen, v. g. cogere aliquem ingratiis, Einen wider Willen wozu zwingen, cur ad rariora vocabula cum quibusdam referam, non video. Etenim non tantum exstat apud Plautum et Lucretium, sed etiam Cornelium, et Terentium, immo apud ipsum Ciceronem aliquoties. Praeferunt tamen alii, illubenter, gravatim, citra voluntatem, invito aliquo.

Schurzfleisch in Supplem. Orthogr. Rom. p. 28. Ciceroni et Livio abiudicat, et Comicis tantum adserit; at id quidem praeter meritum.

Vossius L. 3. de Arte Grammat. non pro Adverbio, sed pro Nomine habet, nempe Ablativo Plurali, ab ingratia, ae, Die Ungunst. Cui quidem non refragamur: quamlibet potuit in Adverbium abiisse, formatum ex Casu sexto modo dicti Substantivi. Sententiae etiam huic Vossianae favet constructio eius cum Ablativo, quae occurrit


page 1004

ap. Plaut. Casin. 7. 7: Vobis invitis atque amborum ingratiis und libellâ liber possum ego fieri.

INGREDI

non tantum significat intrare v. g. ingridi forum et in forum; ingredi viam et in viam: et tralate inchoare, auspicari v. g. in orationem ingredi; in causam ingredi; disputationem ingredi; Consulatum ingredi: sed etiam ambulare, non ad locum, sed in loco. v. g. Plin. Lib. 11. c. 51: Qui celerius fari coeperunt, tardius ingredi coeperunt, Die Kinder, die zeitlich sprechen lernen, lernen langsam geben. Hic puerulus prius mentiri novit, quam ingredi, Das Kind kann noch nicht gehen, wohl aber schon Lugen vorbringen. Pueri ubi primum ingredi coeperunt, maxime nutricis custodiâ egent. Valla Lib. 5. c. 38.

INIICERE

pro obiter aliquid dicere, notetur, tamquam significatus vocabuli non infrequens. Cic. Quum mihi in sermone iniecisset, se velle Asiam visere. Schor. Phras.

* Atque ita hac notione a(plw=s2 usurpatur. Quod autem in Coniunctione aliorum vocabulorum ita in usu sit, id vero nemo temere ignorat v. g. Inicere mentionem alicuius rei.

INIQUUS sibi et aliis

INIURIUS tantum aliis. Illud ergo latius patet, quam hoc.

INNOCENS est

qui ab omni iniuria aut malesicio se abstinet: INNOCVUS, qui alteri non nocet. Illud de hominibus tantum; hoc etiam de bestiis et herbis dicitur: quamquam innocuus interdum sumitur paqhtikw=s2 pro eo, cui non nocetur. Popma. Nonius Marcellus.

INOBSERVANTIA

ae, occurrit apud Suetonium in Augusto cap. 76: ubi tamen interpretes id non nisi ratione contextûs vertunt per indifferentem circa rationem victûs animum, ut ita contraria sit morositati certis legibus adstrictae. Nominatim Casaubonus ita exponit: qui tamen usurpavit hoc vocabulum etiam pro inconsiderantia, indiligentia, incuria, neglectu, negligentia; atque hoc ipso nomine vapulata Scioppio de Stil. Hist. 215. Stat tamen pro Casaubono contra Scioppium Borrichius Cogit. 309.

INOPINUS

a, um, v. g. inopina quies, inopina siccitas, inopinus turbo, Poeticum est: Oratores et Historici pro eo habent, inopinatus, non opinatus, nec opinatus.


page 1005, image: s0551

INORDINATE

Unordentlich, v. g. febris inordinate redit, Das Fieber halt keinen Typum, falso suspectum Vossio de Vit. 478. et 809. Habet enim Cornelius Celsus, argenteae aetatis scriptor, ille Medicorum Cicero.

* Inordinatim est Ammiani Marcellini.

Cicero pro eo dicit, confuse et permixte; cui opponit discrete et electe: alii, sine ordine; nullâ certi ordinis ratione habitâ; sine lege; passi sine lege capilli, Haare, die auf dem Kopfe verworren durch einander liegen; nullâ certâ lege adstrictus; tumultuarie; vel aliter pro argumento; Graece, a)ta/ktws2, a)diata/ktws2. Borrich. Cogit. 140. Cell. Antib. 118.

* Adiectivum inordinatus v. g. inordinati atque incompositi milites, Cicero habet et Livius. Superlativus inordinatissimus v. g. inordinatissimi palpebrarum pili, Plinii Maioris est. Fab.

INQUIETARE

duplicem notionem sustinet.

1. Proprie est quietem et somnum alicui turbare, Einem den Schlaf zerstoren, einen aus dem Schlafe bringen und heunruhigen. Sueton. Calig. c. 55: Ne inquietaretur, viciniae silentium per milites indicere solebat. Hinc et spectra inquietare timidos dicuntur, ut quae nocturnam quietem interrumpunt et turbant.

2. Deinde est, quovis modo molestum esse alicui, et facessere negotium, Einem beschwerlich fallen: cuius exempla Suetonius in Aug. cap. 53. et Claudio c. 9. et Nerone c. 34. suppeditat. Tacitus Hist. L. 3. c. 84. n. 4. inquietare victoriam, Den Sieg stohren.

† Neque tantum hoc verbum apud Suetonium occurrit, quod putat Laurenbergius, sed etiam apud Curtium, Plinium Iun. Senecam, alios.

Plinius L. 9. Ep. 15. Passive usurpat: Tam multis undique rusticorum libellis, et tam querulis inquietor. Item Seneca Ep. 2: Inquietari locorum munitionibus.

* Cicero hoc verbum nescit, et pro eo habet, molestiam alicui parere; molestiam alicui creare; negotium l. multum negotii alicui facessere.

Inquies Substantive, Die Unrube, v. g. inquies nocturna; et Adiective pro inquietus v. g. humanum genus inquies et indomitum: Item, inquietus; inquietudo, Die Unruhe; inquietatio, Die Beunruhigung, passim occurrunt apud optimae notae scriptores, v. g. Plinium, Livium, Senecam, alios.


page 1006

Adverbium inquiete Solinus, et inquietator, Ein Ruhestorer, Tertullianus habet.

INQUILINUS conductor aedium

: COLONUS praediorum rusticorum.

INSALUTATUS

ut quum aiunt, insalutato bospite discedere, quod sane vulgare est, displicet Vossio de Vit. 478, qui pro eo mavult, non salutato hospite; ne salute quidem dictâ. Verum defenditur tmesi Virgiliana Aen. L. 9. v. 288:

In-que-salutatam linquo.

Cicero Graecum praetulit, quod vocabulo insalutatus accurate respondet. Sic enim scribit L. 8. Attic. Ep. 8. de Pompeio fugiente agens: Urbem, omnes nos a)pros1fwnh/tous2, expertes sui confilii relinquebat. Ubi tamen notandum, quod Cicero in gratiam T. Pomponii Attici, Graecarum litterarum amantissimi, et propter alias temporum istorum circumstantias, subinde praeter necessitatem in epistolis ad eum datis Graeca interserat. Borrich. in Voss. 141. Cell. C. P. 65.

INSANIA

Graecis mani/a dicta, quae iuncta stultitiae, patet latius, maiusque aliquid infert, et a FURORE distinguitur. Furor maius quid est, quam Insania. Furor ex Insania oritur. Cic. 3. Quaest. Tusc. c. 4.

* Furiosus est, qui ita iactatur, agitaturque, ut neque corpore, neque animo possit consistere: Insanus est, qui non habet mentem integram, et ob hoc non servat; modum, minusque sapit, quam Stultus. Popma.

INSCIUS aliquid nescit

NESCIUS nihil novit. Ille in parte errat; hic in toto. Fronto.

* Nec tamen id perpetuum est. Popma.

INSENSIBILIS Gellius

et posteriores, Lactantius, Firmicus, alcimus Avitus: praefer cum elegantioribus, stupidus, sensu destitutus, a)nai/sqhtos2; vel quod sensu percipi nequit; quod neque oculis, neque auribus, neque ullo sensu percipi potest, sed cogitatione tantum et mente complectimur. Utramque enim notionem, transitivam et intransitivam, sustinet. Henr. Stephaen. de Latin. Susp. 116. Cell. C. P. 219.

INSIGNIS

non numquam in malam partem accipitur, v. g. insigne scelus i. e. immane; insignis stultitia; insignis latro; insignis audacia, cet. Cic. Lib. 1. de Orat. n. 31: Nihil est tam insigna, nec tam ad diuturnitatem memoriae stabile, quam


page 1007, image: s0552

id, in quo aliquid offenderis. Idem L. 2. de Orat. n. 237: Nec insignis improbitas et scelere iuncta, ntc rursus miseria insignis agitata ridetur. Valla Lib. 5. c. 35.

* Similiter et Illustris Excellens, Egregins et Nobilis in malam partem interdum sumuntur, v. g. Liv. L. 39. c. 9. Nobile scortum. Cic. de Harusp. Resp. Maxime insigne atque illustre periurium. Vorst. de Lat. Neglecta 100. 102. Reitz. de Ambig. 177. 192.

Hinc apud Terentium Eunuch. A. 5. Sc. 6. v. 20: Nobilitare se flagitiis.

INSIMUL Statius et Florus

praeser usitatius, simul. Borrich. in Voss. 200. Cell. Antib. 119. C. P. 164.

INSOLARE i. e. soli exponere

ad solem calefacere; ad solem siccare; vel, ut loquitur Plinius Iunior, in sole siccare, Sonnen, bleichen, an der Sonne trocknen, v. g. per triduum aliquid insolare, immerito damnatur a Vossio de Vit. 777. Verbum enim hoc exstat apud Columellam, cui tamquam hoc proprium est.

Plinius Maior quoque habet insolatio, Die Trocknung an der Sonne, v. g. L. 21. c. 14; Cera candidissima sit, post insolationem etiamnum recocta. Borrich. in Voss. 142.

INSOMNIA

ae, significat vigiliam, quum dormiri non potest: INSOMNIUM vero id, quod in somnis obversatur; quo tamen Latini non nisi Numero Plurali utuntur.

* Insomnia, ae, Graecis dicitur a)grupni/a, a)u+pni/a, Germ. Die Scblaflosigkeit, quod est ex senectutis incommodis unum: Insomnia, orum, Graecis e)nupni/a, Germ. Schwebre Traume. Caecilius apud Non. Consequitur comes insomnia: ea porro insaniam adfert. Suetonius Caligulâ c. 50: Incitabatur insomnia maxime: neque enim plus, quam tribus nocturnis horis, quiescebat. Livius L. 30: Curis insomniisque agitant et excitant saepe somno. Plautus Menaech. Haec nihilo mibi esse videntur setius, quam insomnia. Popma.

INSTITUTIONES sunt praecepta

quibus docentur homines, atque instituuntur, ut institutiones oratoriae, iuris civilis, et aliarum artium: INSTITUTA sunt boni mores, consilio et ratione inducti, qui per quamdam consuetudinem observantur, ut quum dicimus, instituta alicuius sequi; disciplinam alicuius et instituta sequi; more atque institute maiorum aliquid facere. Popma.

* Atque hac notione ita fere differunt ista vocabula. Quo autem significatu mentibus nostris utrimque inferunt id, quod quis instituit, quod animo propositum est, Ein


page 1008

Vorbaben, eine gewisse Weise, eine Sache vorzunehmen, eodem recidunt, ac nihil omnino differentiae habent, v. g. Cic. Abduci ab instituto suo. Hoc alienum instituto vostro 1. ab instituto nostro, Omnis, quae a ratione suscipitur de aliqua re, institutio i. e. agendi propositum. Plin. L. 16. c. 4: Longum est, nec ex institutione operis.

INSTRUMENTUM pro o)rga/nw| seu o)rgalei/w|

v.g. instrumentum Chirurgicum, instrumentum Anatomicum, Scioppio falso suspectum. Nam Val. Max. Lib. 4. c. 4. habet instrumentum rusticum; et Plinius Lib. 3. Ep. 20. instrumentum venatorium; et Cicero Oecon. apud Columellam: Iam seorsim arma ac tela seponebantur, et in altera parte instrumenta, quibus ad lanisicia utuntur. Etiam apud Cic. in Verrem subinde Instrumentum occurrit pro apparatu et supellectili ruricolarum.

* Celso vero non est usitatum; etiamsi saepissime de instrumentis Chirurgicis loquatur: quae vel scalpella, vel ferramenta appellat.

INTEGER generatim opponitur vitioso

corrupto, mutilo, fracto, violato. Ita dicuntur integri fontes ap. Lucret. i. e. ex quibus nemo hausit, quos nemo huc usque turbavit; integrae virgines i. e. non dum vitiatae; integer animus i. e. sincerus; aetas integra i. e. vigens ac florens; integri sensus; integra valetudo; servare se intogrum i. e. neutri parti se adstringere.

* Speciatim notat

1. In quo non dum aliquid laboratum est. v. g. Discipulus integer, Ein Schuler, der noch in niemandes Unterweisung gewesen, andem noch nichts verbumpelt ist. Ita Cicero L. 3. Nat. Deor. c.3: Rudem me discipulum et integrum accipe, et ea, quae requiro, doce. Sic, causa integra: ut Causam integram alicui reservare, Fur iemand die Sache so hin halten, dass davon nichts vergeben werde, Cic. L. 13. Fam. Ep. 4.

2. Subinde de corpore usurpatur, siguificans id, quod Germanice dicimus Frisch, ansgeruhet; cui opponitur fessus. v. g. Integri defessis militibus succedebant. Nonfacile recentes et integros milites sustinebant. Integri et recentes fatigatis succedunt, Caesar. Et Nepos Eumene cap. 9: Ibi diem unum operitur, ad lassitudinem sedandam militum, ac reficienda iumenta, quo integriore exercitu decerneret.

3. Saepe ponitur pro eo, qui opibus et gloviâ floret, cuius opes non dum fractae aut dissipatae sunt. Cic. Quos ego floreutes atque integros vici. Id. Integerrimas pacatissimasque gentes illi ad diripiendum tradidisti. Schori Phraf.


page 1009, image: s0553

INTELLECTUS

ûs, Quintiliano et Plinio est mentis perceptio s. actur intellig endi; quam Cicero semper vocat intelligentiam: quo vocabulo tamen non solum actionem intelligendi, sed et vim et instrumentum ipsum, quo animus aliquid comprebendit, omnes antiquiores expresserunt.

* v. g. Cic. Pars homins, quae actionis atque intelligentiae est particeps. Quo studio et qud intelligentiâ hunc esse censes in rehus rnsticis? Intelligentid iuris civilis praestare. Schor. de Phras. ad Voc. Intelligentia.

INTELLIGERE et PERCIPERE hoc differunt

ut illudl fere ad res et personas: hoc ad verba et sermonem referatur. Ita praeceptor et eruditio eius intelligitur; disciplina autem eius et verba percipiuntur.

* Qui loca veterum conferre velit, hanc observationem nostram haud esse inanem intelliget.

INTELLIGIBILIS

e, i. e. quod potest intelligi, v. g. bonum intelligibile, falso suspectum Vossio de Vit. 479. Habet enim Seneca, Macrobius, Marcellinus, Apuleius, Tertullianus. Cicero pro eo dicit, quod in vel sub intelligentiam cadit; quod ratione sapientiâque comprehenditur; quod intelligentiâ et ratione comprehenditur. Borrich. in Voss. 143. Cell. C. P. 118.

* Adverbium intelligibiliter, v.g. intelligibiliter aliquid cognoscere, exstat apud Augustinum. Inintelligibilis, v. g. inintelligibilis Dei splendor, apud Ambrosium. Fab.

INTER

de spatio proprie dicitur.

* Liv. L. 2. c. 5.: Ager, qui inter urbeni et Tiberim fuit, consecratus Marti fuit. Usurpatur insuper 1. Per Enallagen de tempore pro Intra. Livius L. 2. c. 5.: Inter omne tempus pater, vultusque et os eius spectaculo erat, Wahrender dieser ganzen Zeit sahe man nur den Vater an. Inter tor annos.

2. De rebus et personis, Germ. Unter, zwischen, et saepe statum quemdam significat.

* Cic. L. 2. Offic. c. 11. extt. Quantam iustitiae vim inter leges et iudicia in constituta Rep. fore putamus? Wo man Gesetze hat und Gerichte halt. Cic. Hanc epistolam inter cenam dictavi. Habere aliquid inter manus. Inter vias cogitare de aliqua re. Talia occurrunt ap. Plautum, Ciceronem, Plinium. Inter legendum, Inter iocum, Sueton. Iul. n. 4. Inter mortem eius i. e. dum ille moritur, Flor. L. 1. c. 6. n. 2. Vorst. de Lat. falso Susp. 223. seq.


page 1010

INTERCEDERE

varia significat:

* 1. Apud Terentium et Ciceronem sumitur proprie, Germanice Darzwischen kommen, Ter. Si nulla aegritudo huic gaudio intercesserit. Cic. Una nox intercesserat. Id. Vix annus intercesserat, Es war kaum ein Iahr darzwischen gekommen, es war kaum ein Iahr voruber oder vergangen.

2. Idem est, atque esse s. exsistere. v. g. Cic. Intercedit mihi tecun vetus usus, adsinitas, societas, omnes denique causas et necessitudines veteres. Intercedit mihl cum illo controversin. Intercedunt mihi tecum inimicitiae, bella, officin, cet.

3. Significat pro aliquo spondere, fidem suam interponere. Cic. Nullum neque meum minimum dictum, non modo factum, pro Caesare intercessit.

4. Apud Romanos Tribuni plebis intercedebant, quum in senatu impediebant, ne quid ferretur sine consensu populi. Hinc intercedere est impedire, quo minus aliquid feratur a senatu.

An vero hoc verbum etiam pro deprecari seu pro supplicare pro aliquo aliquem, orare aliquem pro alicuius salute, deprecari pro aliquo, precari pro alicuius salute, adesse alicui ad deprecandem eius calamitatem, quae notio hodie vulgo et sola fere frequentatur, et a Goclenio Obs. 465. Apuleio et Theologis plerisque tribuitur, usurpetur, in controversiam venit. Cellarius Antib. p. 201. INTERCEDO, inquit, INTERCESSIO, INTERCESSOR, minus Latine referuntur ad officium deprecantis, Furbitten, Furbitte, Furbitter; Ciceroni et antiquis omnibus notant, LEGIBUS CONTRADICERE, Protestiren. Olaus contra Borrichius Analect. p. 40. contendit, nihil aliud primam et nativam huius verbi signisicationem velle, quam ingerere se, medium se intericere, interponere sententiam suam, sive illud fiat supplicando, sive modeste aut violenter contradicendo; et quia Tribuni plebis abusi saepe sint concessâ sibi potestate, et refractarie non raro restiterint Patrum sententiis, inde per abusum sensim to\ intercedere declinasse ad designandam austeriorem contradictionem; atque ita hoc verbum deprecantibus convenire: quod probat auctoritate Livii, Caelii, ipsiusque Ciceronis, itemque Suetonii. Dissentit heic Cellarius C. P. 411. sequeq., et loca illa ita intelligit, ut to\ intercedere notionem habeat alias Ciceroni usitatam: quae tamen, contra Cellarium,


page 1011, image: s0554

in gratiam Olai, vindicare laborat Andreas Borrichius Append. 137. et Vindic. L. L. 118. Concludit autem Cellarius I. c.: Haec, inquicns, ex usu auctorum (contra Borrichium) disputata sunt; non autem neg amus, quia generale intercedere est, etiam alteri notioni convenire posse, in qua nihil, nisi certiora exempla desideramus. Adde Cellarii Discuss. Append. p. 59.

* At, quod contra Cellarium notandum est, satis evidens exemplum pro suspecta notione in vocabulo Intercessoris ap. Cic. L. 9. Fam. Ep. 10. exstat. Conf. P. Manutinum ad h. l.

Schorus in Phrasibus indignatur, elegauter locutionem deprecari pro aliquo, non tam vulgarem esse, quam suspectam intercedere pro aliquo.

INTEREA i. e. inter hoc tempus

toto hoc temporis spatio, a principio usque ad finem: INTERIM i. e. intra hoc tempus, antequam finiatur. Virg. Panditur interta domus omnipotentis Olympi. Ter. Interim aliquid fit.

Absurde diceretur: Panditur interim domus; scil. notione illâ, quâ Virgilius id profert. Similiter absurde: Interea aliquid fit pro Interin aliquid sit.

* Comici tamen differentiam hanc interdum mihi negligere videntur.

INTERIM

1. Usurpatur absolute. Cic. Hoc interim spatio conclave illud concidit. Ter. Interim aliquid fit.

2. Cum adiunctione tou= dum. Caesar: Interim dum de conventionibus inter se agunt.

* Hac duplici constructione etiam usurpatur interea. Terent. Prol. Hecyr. v. 31: Interen rumor venit, datum iri gladiatores. Cic. Interea tamen dum haec dispersa sunt, coguntur.

Non numquam tamen post Interea sequitur etiam Quoad. Caes. Interea, quoad fides esset data, Caesarem facturum, quae policeretur. Et post Interim sequitur etiam non numquam Quum, Donec, Posiquam.

3. Interim pro interdum, Quintilianus usque ad fastidium lectoris; interdum etiam Seneca, Plinius et Tacitus hac notione usurpant.

* Quintilianus: Prima barbarismi ac soloecismi foeditas absit: sed, quia interim excusantur haec vitia, aut consuetudine, aut auctoritate, aut vetustate, denique vicinitate virtutum, acriter se in illud tenue discrimen


page 1012

Grammaticus intendat. Traianus apud iPlinium L. 10. Ep. 27: Prudenter autem constitui, interim navibus, interim vebiculis uti. Seneca Consol. ad Marciam cap. 15: Quid aliorum tibi funera Caesarum referam? quos in hoc mibi interim videtur violare fortuna, ut sic quoque generi bumano profint. Tacitus 1 Annal. c. 4: Qui remp. interim premant, quandoque distrabant.

Neque vero Cicero, aut alii id aetatis, vocabulo hoc tali notione usi sunt. Conf. Sciopp. Iud. de Stil. Hist. 57. Wagenseilii Pera Iuv. Loc. 1. p. 42. Buchner. de Commut. Rat. Dic. 165. et ad Plin. 638. Iac. Thomasius ad Tursell. 126. et Schwarz. ad eumdem 437. Durrer. de Partic. 218.

INTERIRE i. e. occidere et emori

generalius est, et maiorem vim habet, quam PERIRF, quod Ievius est, et spem relinquit subinde recuperandi, nec denotat semper rerum omnium sinem. Plaut. Qui per virtutem perierat, non pol interiit.

* Sed non semper observatur haec differentia. Popma.

INTERITIO id est interitus

v.g. centurionum interitio, falso suspectum Scioppio de Stil. Hist. 190. Exstat enim non tantum apud Hirtium B. Hisp. c. 24. n. 6; sed etiam ex ipso Cicerone, et quidem duobus locis producitur a Borrichio adv. Sciopp. 307: in quorum uno quidem Gruterus ex Palatinis restitui vult pro eo, quod vulgatum adhuc fuit, internecione vel internitione; quam quidem scripturam etiam alii ita probant, ut non nulli internitione; alii internecione legant: sed Nonius, Lambinus, Victorius, et Pareus in Codd. suis interitione habent Utitur etiam hoc vocabulo falso suspecto Arnobius L. 2. p. 87.

INTERNUS

a, um, Innerlich, inwendig, v. g. bella interna, reicit Vossius de Vit. Serm. Lib. 3. c. 16. p. 479. Defendit vero Scioppius ob solam Analogiam, quum optimi scriptores habeant externus; quam vero Analogiam solam sufficere, recte negat Borrichius Def. Vossii p. 276. Ceteroquin Adiectivum hoc internus omnino probae notae est, et multis idoneis auctoribus usurpatum v. g. Ovidio (ubi tamen pro internas, Heinsius legit Herceas) Senecae, Plinio, Tacito, Sallustio. Borrich. in Voss. 144. seqq.


page 1013, image: s0555

Aureo aevo tamen usitatiora sunt, intestinus, interior, v. g. bellum intestinum ac domesticum. Cell. C. P. 65. seq. et 68.

INTERPRETAMENTUM

Eine Auslegung, u. g. somniorum interpreramenta, Petronius et Gellius: Cicero, aliique melioris notae pro eo habent, interpretatio.

INTERPRETATUS

Passive, Sallustius, Suetonius, immo ipse Ciccro non semel v. g. L. 1. de Divinat. Ex quo ita illud somnium est interpretatum. It. L. 2. de Leg. Quod nos prope idem nomen Graecum interpretatum tenemus.

† Praesens vero Indicativi Passive veteres vix usurparunt. A posterioribus tamen id crebro est factum: nam ita Amm. Marcellinus, Hieronymus, et Vulgatus Interpres locuti sunt.

Communia vero antique suerunt i. e. et actionem et passionem significarunt adulor, adgredior, adipiscor, amplector, dignor, detestor, consolor, sector, obliviscor, meditor, metior, mentior, experior, interpretor, effor, effari, testor, veneror, comitor, criminor, tueor, aliaque huius generis multa, quae vide sis apud Priscianum 8. p. 291. seqq. Voss. L. 3. Anal. c. 6. et L. 4. c. 11. Bangium Obs. Philol. p. 463. et Doctor Anonymus Parisiensis in Nova Methodo p. 361. quae nunc sunt deponentia, quia Passivam significationem deposuerunt. Horum tamen Passiva significatio non modo in Participiis, sed etiam in ipsis quibusdam Temporibus non nullis adhuc usitata est, nec dum aureâ aetate, praesertim in Participiis, protsus abolita, ut in testatus, detestatus, oblitus, meditatus, mentitus, interpretatus, effatus Liv. L. 1. c. 24: veneratus, commentatus, perfunctus Cic. pro Sext. c. 4: expertus, dimensus, cet. Conferatur etiam heic Cellar. C. P. 247. Vechner. Hellenolexia 63. Elias Maior de Varianda Orat. 458.

INTERSTITIUM

Ein Zwischenstand, mittler Raum, Tacitus, Macrobius, et Ammianus: Cicero, aliique pro eo, intervallum.

* Usurpatur autem Interstitium similiter, ut intervallum, tum de loco, tum vero etiam de tempore. De loco Macrobius usurpat Somn. Scip. L. 1. c. 6: Quattuor elementa tribus interstitiis separantur. De tempore Tacitus Annali 5. c. 4. n. 2: Dandum interstitium paenitentiae senis.

INTERULA

Ein Camisohl, ein Unterkleid, ein Brusttuch, habet Tertullianus, teste Vossio de Vit. 480; Apuleius, teste Cellario; Ovidius, teste Littletono. Vid. Ker Select. de L. L.


page 1014

Observ. it. Borrich. Cogit. 30. Apud Horatium L. 1. Ep. 1. dicitur subucula, pexat quae trita subest tunicae.

INTRA

1. Respicit locum vel terminos, intra quos aliquid peragendum est.

* Cic. Quod facile fuisset, nisi intra parietes meos de mea pernicie consilia inirentur. Id. Artis est, nosse regiones, intra quas venire debeas, ut pervestiges, quod quaeras. Id. Locus intra oceanum iam nullus est, quo non cet. Liv. Compulso intra moenia hoste.

2. Notat etiam tempus, intra quod aliquid fit, saepe etiam idem, quod citra.

* Plaut. Intra viginti dies. Liv. Intra paucos dies. Val. Max. Intra annum exstincti sunt, Vor Ablanff eines Iabres. Traianus ad Plin. Intra hos proximos decem annos, Die nachst verstrichenen zehn Iabre herdurch. Eutropius L. 6. c. 9: Intra triennium ???omnem provinciam cepit h. e. triennio non duum finito. Cicero: Epulamur non modo non contra legem, sed etiam intra legem. Id. Modice hoc faciam, aut etiam intra modum. Id Antiochus intra montem Taurum regnare iussus est. Id. Nullum intra oceani ostium praedonem navinm esse audiatis. Horatius: Intra spem veniae cautus i. e. citra spem 1. sine spe. Florus L. 1. c. 3: Facinus intra gloriam fuit h. e. citra gloriam s. minus gloriosum.

INTUTUS

i. e. minus tutus, non tutus, Adiectivum est, Livio imprimis, Plinio et Tacito familiare. Hi nempe dicunt, Intutus locus, Intuta urbs, Intuta via, Intutum mure, Intuta castra cet. Vorst. de Lat. Falso Susp. 39.

INVALENTIA

Die Schwachheit, das Unvermogen, der krankliche Zustand eines Menschen, v. g. invebit aegritudinem atque invalentiam, immerito suspectum Scioppio Iud. de Stil. Hist. 170. Habet enim praeter Apuleium etiam Gellius L. 20. c. 1. observante id Clariss. Kappio ad Iensium 115. seq. Cicero pro eo, invaletudo, quo tamen vocabulo bis tantum utitur, scil. L. 7. Attic. Ep. 2. et 5; valetudo adversa; valetudo infirma; debilitas; debilitas naturae; debilitas corporis; infirmitas valetudinis; imbecillitas corporis.

INVALESCERE de rebus potius

CORROBORARI et CONFIRMARI de personis dici, recte censet S. Rev. Petrus Adolphus Boysius adsentiento Wolfio in Curis ad Act. 9, 22.

* Quintil. L. 2. c. 1: Consuetudo quottidie magis invalescit. Cic. Lael. Omnino


page 1015, image: s0556

amicitiae corroboratis iam confirmatisque et ingeniis et aetatibus iudicandae sunt.

INVERECUNDE

Unverschamt, v. g. uti aliquâ re inverecunde, falso suspectum. Habet enim Seneca, Quintilianus, Macrobius et Aggenus Urbicus. Borrich. Cogit. 148. Cell. C. P. 118.

* Apud Hieronymum et Augustinum occurrit etiam Comparativus inverecundius.

Adiectivum inverecundus, optimae notae est, Ciceronem, Suetonium, Quintilianum habens auctores, Superlativum inverecundissimus, Plautus; Comparativum inverecundior, Valerius Max. habet.

Inverecundia, ae, Arnobii et Tertulliani est.

INVIDIA

Activam et Passivam significationem habet: INVIDENTIA non nisi Activam.

* Invidiae etiam vocabulum longe usitatius est, quam invidentiae. Ita enim Cicero L. 4. Quaest. Tuscul. c. 7: Aegritudini invidentia: utendum est enim docendi caus â verbo minus usitato; quoniam invidia non in eo, qui invidet, solum dicitur, sed etiam in eo, cui invidetur; subicitur, cet.

INVIDUS

qui invidet: INVIDIOSUS, non modo qui invidet, seu qui morbo invidentiae laborat, sed etiam qui invidiam sustinet; atque hâc posteriori Passivâ significatione saepius et usitatius occurrit. Popma.

† Errat autem Clarus, qui tw=| invidiosus tantummodo Passivam notionem tribuit.

INVIOLABILIS

v. g. caput inviolabile, Silius, Prudentius, et sic pro Poetico habet Vossius de Vit. 810: Cicero pro eo dicit, sanctus, v. g. Nulla sancta societas, nec fides regnis est. It. Difficillimum est, sanctam servare societatem. Borrich. Cogit. 31. Cell. Antib. 60.

INVISIBILIS

falso suspectum Vossio de Vit. 482. Habet enim Celsus, Macrobius, et Lactantius. Graeci pro eo dicunt a)o/ratos; Cicero, quod non cadit sub adspectum; sensum omnem effugiens oculorum; effugiens oculorum aciem s. obtutum; non adspectabilis; res caecae et ab adspectûs iudicio remotae. Gifan. Obs. 28. Cell. C. P. 119.

* Adiectivum visibilis habet Plinius; sed Adverbia visibiliter et invisibiliter sequioris aevi sunt.

IOCUS est in verbis

LUDUS et LUSUS in factis.

* Ludus, iocusque it. Lusus et iocus, coniuncte sie prolata, proverbialiter fere


page 1016

dicuntur de re levi et nullies pretii, quae ludibrio haberi possit. Ter. Ludum iocumque dices fuisse alterum. Cic. Quibus iusiurandum iocus est; testimonium ludus. Sen Non minus inter seria, quam inter lusus et iocos.

Confunditur tamen saepe haec differentia, et ludus in verbo, iocus in facto est, et saepe ludere pro iocari invenitur.

Ludus et Lusus, quomodo inter se differant, vide paullo infra suo loco.

IPSISSIMUS v. g. ipsissima eius verba sunt

Et ist das von Wort zu Wort, was er gefagt bat, praeter snum meritum refertur inter vocabula Plauti ludicra et per iocum cusa a Sam. Werenfels in Dissert. de Meteoris Orationis p. 298. Nimirum usurpare hunc Superlativum possumus, si cum emphasi quadam innuimus, rem, quae in orchestram producitur, prorsus eamdem esse: quum v. g. totidem verbis aliquid repetitur; atque adeo hoc ipso exprimitur Graccorum a)uto/tatos2, quod huic nostro Latino ex asse respondet.

IRACUNDUS est

qui a natura in iram pronus est: IRATUS, qui offensus excanduit.

Sic Iracundia naturae ad iram proclivitatem ostendit: Ira excandescentiam ipsam. Ira casu nascitur: Iracundia est animi vitium: Odium vero inveterata ira est.

Iracundia

semper in vitio ponitur: Ira non item. Neque enim ira est vitium, si quis malis rebus irascitur; sed quum iracundus nimis facile et furenter excandescit.

* Interdum tamen iracundia pro ira usurpatur, et vers â vice ira pro iracundia. Popma. Fronto.

IRASCI levius est

quam SUCCENSERE.

* Cic. Irasci et succensere. Non versâ vice: Succensere et Irasci. Ponderosius enim posteriori loco collocandum est.

Irascimur etiam ob levia et inania: Succensemus non nisi iustis de causis.

* Nec tamen hoc ita perpetuum, ut nihil prorsus in contrarium exstet. Donat. in Ter. Andr. Goclen. Obs. 333.

IRRATIONABILIS

Unvernunftig, v. g. sunt quidam irrationabiles impetus animorum, Quintilianus et Celsus: Cicero pro eo, rationis expers; mente ac ratione vacuus; Horatius, Plinius, brutus, Borrich. in Voss. 150. Cell. C. P. 119.


page 1017, image: s0557

* Irrationabilitas Apuleius: Irrationabiliter Hieronymus et Tertullianus habent.

Irrationalis v. g. Est equus animal, sed irrationale, praeter Celsum et Quintilianum etiam Seneca frequentat. Cell. Antib. 121. C. P. 120. Andr. Borrich. Vind. L. L. 49.

IRRITUM

testamentum est, quum sine vitio quidem est, sed destituitur vel ab herede, vel a testatore, quando capite deminutus est: RUPTUM est, si vitium superveniens in ipsum testamentum inurrat: NULLUM et INIUSTUM, quando vitium tempore testamenti factionis exstat. Popma.

* Testamentum sit irritum, quum is, qui fecit id, capite postea deminutus sit. Nec interest, qualis capitis deminutio intervenerit: nam testamentum non est, nisi hominis liberi, civis Romani et patrisfam. Si quid autem inciderit, quod statum civilem testatoris non mutet, veluti si furiosus factus sit, etc. testamentum ratum manet.

Rumpitur testamentum per vitium superveniens, ut quum Tabulae sunt corruptae, aut aliud testamentum producatur, tempore quod sit posterius, aut ex improviso nascatur filius posthumus, cet.

Testamentum nullum et iniustum utrique opponitur. Nam irritum fieri et rumpi privationem significant, et ideo proprie non nisi de iis, quae ceteroquin iure subsistunt, praedicantur. Privatio enim, ut Philosophorum scholae docent, praesupponit habitum. Sed cuncta haec verbosius inculcant ICti ad tit. 17. L. 2. Institut. Instin.

IS, EA, ID

1. Idem notat, quod et quidem ille.

* Cic. Eius auditor Strato, is qui Physicus appellatur.

2. Cum emphasi antecedens respicit subiectum.

* Sallust. Avaritia pecuniae studium habet, quam nemo sapiens concuptivit: ea quasi venenatis malis imbuta, corpus animumque virilem effeminat.

3. Usurpatur pro utpote.

* Cic. Secedant improbi, secernant se a bonis, unum in locum congregentur, muro denique, id quod saepe iam dixi, secernantur a bonis.

4. Usurpatur pro talis, sequente Relativo qui, vel Coniunctione ut.

* Cic. Itaque ego is in illum sum, quem me esse vis. Id. Quodsi essem eâ perfidiâ, quâ sunt ii, qui in nos haec conferunt. Id Nec tamen is sum, ut mea me maxime delectent. Id. Ea perturbatio est omnium temporum, ut suae quemque fortunae maxime paeniteat.


page 1018

ITA

1. Ponitur pro hac ratione.

* Cic. Ita nobilissima civitas Graecias et olim potentissima sepulcrum civis sui ignorasset, nisi ab homine Arpinate didicisset. Id. Ita mecum locutus est, qunsi non dubinm bellum habeamus. Id. Quare facies, ut ita sit in libro, quemadmodum fuit. Ter. Ita. in istaec tua misceto, ne me admisceas.

2. Pro adeo, atque sie intendendi particula est.

* Cic. Dii te perdant! ita non modo nequam et improbus, sed et fatuns et amens es. Id. Hoc tibi non ita decorum est. Id. Ita sum adflictus, ut nemo umquam. Id. Nec ita claudenda est res familiaris, ut eam benignitas aperire non possit.

3. Pro hac conditione.

* Cic. Ita enim senectus bonesta est, si se ipsa defendit, si ius suum retinet.

4. Iurantis est.

* Cic. Ita vivam, ut maximos sumptus facio. Id. Ita mihi deos omnes propitios esse velim.

5. Stomachantis et indignantis est cum adiectione encliticae ne, ita, ut subiungatur ei tw=| vero vel Tandem, aut etiam omittatur.

* Cic. Itane vero tu tun pericula communi periculo defendes. Itane taudem furis? Ter. Dave, itane contemnor abs te? Conf. Parte Synt. Ita est.

ITEM

1. Notat fere idem, quod similiter.

* Cic. Litterae isti mittuntur a patre vehementes, ab amicis item. Id. Omnium magnarum artium, sicut arborum, altitudines delectant, radices stirpesque non item.

2. Ponitur etiam pro ita.

* Cic. Fecisti item, ut praedones solent. Id. Ut enim de sensibus, item faciunt de reliquis. Varro de L. L. Analogia non item ea definienda, quae dirigitur ad naturam verborum, atque illa, quae ad usum loquendi.

Hac notione saepe cum Ut, Uti, Atque: raro cum Quam et Quemadmodum coniungitur.

3. Copulandi vim habet.

* Cic. Placuit Scaepolae et Coruncane, itemque ceteris. Ter. Unus et item alter.

ITER est via latior et publica

quae populo patet: SEMITA est angustior, et privatus trames: VIA continet utrumque. Popma.

† Ceterum ICti, praeeunte Ulpiano in Digestis, et, qui ex Ulpiano ad verbum idem profert, Triboniana in Instit. Iust. L. 2.


page 1019, image: s0558

Tit. de Servitut. distingvunt intr Iter, ACtum et Viam, ut Iter hominum euntium, Der Fusssteig, Actus pecudum agendorum, Die Trift, Via vehiculorum sit, Der Fahrweg, Heerstrasse. Sed haec distinctio nusquam valet, nisi ubi haec in iure dicundo sibi invicem opponuntur. De cetero Via et Iter apud bonae notae scriptores promiscue usurpantur.. Conf. Aegid. Menagius in Epiff. ad Fabrotum, insertâ c. 36. Amoenit. luris civilis.

IUNCTURA

Eine Fuge, eine Zusammenfugung, das Glelenke, v.g. iunctura verborum, iunctura lapidum, Horatius, Suctonius, Columella, Seneca, Quintilianus, Gellius: Cicero pro eo habet, commissura, iunctio, v. g. Ossa subiecta corpori mirabiles commissuras habent. Molles digitorum commissurae. Et ipsae secum, et inter se ex commissura iunguntur. Seexetio earum partium, quae ante interitum iunctione aliqua tenebantur.

* Etiam Cicero habet coniunctio: at hoc verbum numquam significat iuncturam; sed copulationem, netessitudinem, affinitatem, cognatonem, societatem, consociationem, congregationem, convenientiam. v. g. Quod mibi de filia et Crassipede gratularis, agnosco bumanitatem tuam, et spero, nobis hant coniunctionem voluptati fore.

IURGIOSUS

Zanckisch, v. g. iurgiosa mulier, Gellius, Lib. 1. c. 17: rectius pro eo dixeris cum Cierrone, litigiosus; et cum Plinio contentiosus.

IURGIUM

est inter benevolos aut propinquos levis verborum velitatio, dissensio vel contentio: RIXA contentio amicorum gravior. Tacit. L. 1. Hist. c. 64: Iurgia primum; mox rixae: LIS inimicorum concertatio vehementior.

Itaque lis nulla nobis esse potest cum eo, quem in potestate habemus, auctore Caio ICto.

Cicero de Rep. 4: Si iurgant, benevolorum concertatio est; lis inimicorum, non turpium, dicitur. Popma. Nonius Marcellus.

* Sed haec differentia non ubique locorum satis custodita est.

IURISPERITUS rarius dicitur

IURISCONSULTUS frequentius. Utrumque tamen bonum. Cicero fere non nisi Iurisconsultus usurpat. Parci Lex. Crit. 651.

IUS CIVITATIS

erat ius publicum civis Romani, consistens in iure suffragiorum, honorum Romae adipiscendorum, censûs, tributorum,


page 1020

vectigalium, cet. IUS QUIRITIUM continebat iura privata seu propria civium Romanorum, scil. ius patrium, libertatis, connubiorum, legitimi dominii, testamenti, usucapionis, nexûs, cet. Vide Ezech. Spanhemium in Orbe Romano Exercit. 1. c. 9. 10. et Exercit. 2. c. 5.

IUSSV et PERMISSV tuo

in Singulari fere quartae Declinationis sunt, quorum Pluralis sunt potius secundae, et quidem Generis Neutrius. Neque enim dicere solemus iusso tuo, sed iussu; non permisso tuo, sed permissu. Horatius tamen, utar permisso, id est, re permissâ; non autem permissione: nec dixisset permisso tuo, nec iussibus permissibusque tuis; sed iussis permissisque tuis: nec iuss ûs permissûsque tuos; sed iussa permissaque tua. Valla L. 1. c. 7.

IUSTIFICUS v. g. mens Dei iustisica

solius, quod quidem constat, Catulli est, atque adeo Poeticum: in prosâ malim pro eo, iustum reddens, pro iusto declarans. Cell. C. P. 272.

* Iustificans ab iustisice est Tertulliani, aliorumque sequioris aevi scriptorum Ecclesiasticorum.

IVVENARI i. e. iuveniliter exsultare aut laseivire

sive id fiat sermone, sive factis, Horatius habet de Arte Poet. v. 246.

IVVENTUS et iuvenilem aetatem

et iuvenum multitudinem denotat: IVVENTA solam aetatem, atque insuper magis Poetarum est.

IUXTA

adnotante Perizonio ad Sanctii Minervam p. 102. proprie non Praepositio, sed Adverbium est, et notat

1. Apud. Prope.

* Virg. Furiarum maxima iuxta accubat. Corn. Iuxta viam Appiam sepultus est: ubi, et in aliis huiusmodi exemplis, Perizonio iubente, elliptice Praepositio Ad. v. g. luxts ad viam Appiam sepultus est, subaudiri debet.

Plin. Mai. Utilitate iuxta belluas esse. Tac. Germ. cap. 30. n. 5: Velocitas iuxta formidinem, cunctatio propior constantiae est.

2. Post. Sueton. Tantique in avum, et qui iuxta erant, obsequii i. e. qui avum cognationis iure proxime isequebantur, Die naech dem Grossvater die nachsten Angeborigen waren. Tacitus: Inxta Deum in tua manu positum est, Nachst Gott steht es bey dir.


page 1021, image: s0559

3. Sumitur sine ulla controversia etiam Adverbialiter, quando significat aeque, similiter, perinde, et vel absolute, vel cum Particulis ac, atque, cum et interdum et ponitur.

* Sallust. Cives hostesque iuxta metuere. Id. Iuxta boni malique, strenui et imbelles obtruncati sunt. Id. Quibus contra naturam corpus voluptati, anima oneri suit, eorum ege vitam et mortem iuxta aestimo. Liv. Iuxta hieme atque aestate bella gerere. Cic. Tum reliquis officiis, iuxta ac si mens frater esset. sustentavit. Liv. L. 28. c. 20: Trucidant inermes iuxta atque armatos. Sallust. Que in loco res nostrae sint, iuxta mecum omnes intelligitis. Id. Homines egentes, malis moribus, maximâ spe, rei publicae iuxta ac sibi consuluisse. Plinius in Epp. Mitto, quâ patientiâ corporis hiemes iuxta et aestates serat, ut nullius laboribus cedat.

Atque hic Particulae usus familiaris est Historicis, Oratoribus non item, qui Aeque libentius, quam Iuxta usurpare solent.

IUXTA

respicit situm loci et ordinem v. g. Iuxta viam Appiain sepultus est: Iuxta Deum salutem meam tibi acceptam fero. SECUNDUM non tantum situm loci et ordinem, v. g. Secundum aurem vulneratus est; secundum Deum tibi hoc acceptum refero; sed etiam normam, modum et rationem, . g. secundum Horatium; secundum Ciceronem; collaudare aliquem secundum facta et virtutes, Ter. Eun. Act. 5. Sc. 9. Conf. Part. Synt. Iuxta Horatium cet.

IUXTIM

pro iuxta v. g. iuxtim adsidere, Darneben sitzen, Nabe dabey sitzen, Adverbium Suetonio et Lucretio proprium.

L.

LABIUM

ii, seu potius LABIA, orum; in Plurali, v. g. labiis demissis, Mit Lippen, so untr sich hangen, Terentius habet; Cicero et alii pro eo usitatius, labrum, labellum. v. g. primis, ut dicitur, labris aliquid gustare: primoribus labris aliquid attingere; Platoni parvulo dormienti apes in labellis consederunt.

* Donatus ad Ter. inquit: Labra sunt superiota: Labia inferiora. Agroecius versâ vice: Labia superiora; Labra inferiora. Sed neutra differentia recte se habet satis.

Verrius Flaccus apud Carisium sic distinguit: Modica esse Labra; Labia autem immodica: et inde labeones dici.

* Ex prima, et hac postrema observatione liquet saltem, non satis ad normam veterum


page 1022

loqui eos, qui dicunt, Ne primis quidem labiis hoc attigerunt 1. degustarunt; quum potius dicendum sit, Ne primis quidem sabris cet.

LABO

as, are, priore correptâ, significat ruere et repente cadere, v. g. labat ariete crebro ianua; memoria labat; labare sermone: inde labefacere et labefactare, Machen, dess etwas uber einen Haufen fallt. LABOR, laberis, primâ productâ, significat non repente, sed leniter sensimque descendere v. g. Aetas labistur. Aves labuutur. Etiam pisces in aqua, anguis, muraena, et quidquid motu lubrico est, labitur. Valla LIb. 5. cap. 59.

LACRIMAE

arum, in Plurali tantum; raro in Singulari, v. g. apud Cic. pro Mil. c. 34.

LACUNA

pro lacu seu aquae collectione, Eine Pfutze, Virgilius Georg. L. 3. v. 365. et Curtius Lib. 8. c. 14. n. 8: Ciceroni et aliis notat fere fossam, indigentiam, inopiam, vacuitatem, v. g. Lacunam rei familiaris explere. It. Vide, quaeso, ne qua sit lacuna in auro, Dass nicht was dran mangele.

LACUS est

qui perpetuam habet aquam, licet interdum crescat aut decrescat: PALUS est lacus maior: STAGNUM est, quod continet aquam temporalem ibidem stagnantem, quae quidem aqua plerumque hieme colligitur ex imbribus, aestate autem arescit.

* Quamquam aliquando Lacus dicitur, qui habet aquam ex flumine aut compluvio ad aquandum vel lavandum exceptam. Popma.

Differentia etiam, quae est inter lacum et paludem, subinde negligitur. Ita v. g. apud Caesarem B. Gall. L. 1. c. 2. est lacus Lemanut, Der Genfer See, qui sane inter Incus stricte sic dictos i. e. minores, haud referendus est.

LAETARI plus est

quam GAUDERE. Hinc prius posteriori loco ponendum. cic. Gaudeo, et impense laetor.

LAETUS

quod adspectu laetitiam promit: GAUDENS in animo est. Unde vultûs laetos dicimus; non gaudentes. Transfertur autem laetus etiam ad inanima et bruta. v. g. laetae segetes, oves, boves, vites, arbores, cet. i. e. pulchrae et valentes. Valla L. 6. c. 12.

LAMINA est tabula aeris

sed densior, quam ut crepitet: BRACTBA idem, sed tam tenuis, ut crepitet, aut etiam tam tenuis, ut crepitare non


page 1023, image: s0560

possit, ut quâ nos inauramus libros. Valla Lib. 4. c. 84.

LANIUS

Ein Fleischer, ein Knochenbaver, Ciceronis: CARNARIUS Livii: MACELLARIUS Suetonii est.

LARES et PENATES hoc differunt

quod Lares erant communes omnium aedium; Penates autem singularum aedium proprii. Et Laribus quidem res divina fiebat ad focum; Penatibur autem in atrio, aut interiore aliquâ parte aedium. Popma.

* Quaenam autem differentia sit inter Lares, Lemures seu Larvas, atque Manes, tradit Augustinus L. 9. de Civit. Dei c. 11: Platonicos ait, adfirmare, animas hominum daemones esse, et ex hominibus fieri putare Lares, si boni in vivis fuerint, Lemures s. Larvas, si mali; Manes autem dici, si incertum sit. utrum boni, an mali. Plura lege apud Claud. Salmasium in Not. et Animadv. ad Epictet. et Simplic. p. 323. it. 328.

LASCIVIA

LASCIVUS et LASCIVIRE subinde referuntur ad animum petulantem et procacem. Ita animi civium otio lascivire solent i. e. factionibus studere et nova moliri. Ita apud Iustinum L. 1. c. 5. n. 1. Cyrus puer, Rex inter ludentes forte delectus, per lasciviam contumaces flagellis cecidit, Seine muthwillige und widerspenstige Spiel-Cameraden.

LATIBULA ferarum sunt

LATEBRAE hominum.

* Saepe tamen confunditur haec differentia. Speciatim latebra interdum est ferarum.

Latebrae etiam eleganter ad talia referuntur, quae per Metonymiam hominem repraesentant. v. g. Vide, ne quaeratur latebra culpae i. e. excusatio culpae. Veritat non amat latebras; pro quo barbari dicunt: Veritas non quaerit anguios. Conf. Sect. 1. voc. Angulus. Vide Vallam L. 4. c. 79. it. Popmam.

Latebra raro in Singulari occurrit: occurrit tamen bis apud Ciceronem.

LATOR pro baiulatore

v. g. debet plus virium esse in latore, quam in onere, falso suspectum. Habet enim Seneca de Tranq. Animi cap. 5. Kappius ad Iensium 23.

* Pro inventore, promulgatore, v. g. lator legis, sine controversia optimae notae est.

LAVACRUM

Gellius L. 1. c. 2. et Claudianus 2. in Eutrop. v. 410: elegantiores Latini pro eo, lavatio, balneum.


page 1024

v. g. Cic. Lavatio parata est, Das Bad it fertig. Id. Balneum calefacere. De balneis exire.

† Qandoquidem autem Theologi sacrum baptismum vocant, praeeunte Scripturâ, lavacrum regenerationis; cave, ne heic ineptias, et pro lavacro substituas lavationem aut balneum. Quae enim recepta semel sunt in foro Theologico vocabula, etiamsi id fiat sine periculo, haud deserenda tamen temere vel immutanda esse existimo.

LAUS a singulis

GLORIA ab universis et ipsa fama proficiscitur, Hinc gloria plus est, quam laus, ideoque a Cicerone, si coniunguntur, postponitur. v. g. pro Arth. c. II: Nullam virtus aliam mercedem laborum periculorumque desiderat, praeter hanc laudis et gloriae.

LECTICA et FERETRUM opulentioribus

SANDAPILA et CAPULUS egenis efferendis inserviebat. Kirchmann de Funer, Roman. pag. 175.

LEPIDUS in moribus

FACETV S in verbis: IUCUNDUS, qui utrisque alios recreat.

* Ita sane fere differunt, si a(plw=s2 haec ponuntur. Ceteroquin lepidus etiam in coniunctione ad verba trahitur, v. g. ab Horat. ARt. Poet. v. 27. lepidum dictum, dicitur.

LETIFER i. e. mortem adferens

videtur Poeticum esse. Interim letiferum morbum Nepos et Columella dixerunt. Buchner. de Commutata Rat. Dicendi 227. Gell. C. P. 341.

LETUM id est mors

Poetis quidem, quam Oratoribus convenientius magisque receptum vocabulum: habet tamen etiam aliquoties cum ipse Cicero, tum etiam Curtius.

* Letalis v. g. letale vulnus itidem Poetis frequentissimum est, non item Oratoribus: Plinius tamen, Suetonius et Apuleius pariter eo usi sunt.

Letaliter Adverbium, idem Plinius Mai. usurpavit. Buchner. de Commut. Rat. Dic. 227. Cell. Antib. 275. seq. C. P. 336.

LEX scribitur

IUS etiam non scriptum est, sed rigide exigit: AEQUITAS de iure remittit: fAS ad religionem pertinet; ius tantum ad homines. Atque inde conficitur, fas plus esse, quam ius, et proinde in coniunctione fas ponendum esse loco posteriori, tamquam aliquod gravius, v. g. Cic. de Arusp. c. 16. et Sallust. B. Catil. 15.


page 1025, image: s0561

contra ius fasque. Popma. Ael. Donat. Goclen. Obs. 37.

* Leges sunt Principis aut liberi populi: Iura magis generalia sunt; siquidem et ius gentium et ius civile datur. Ins civile dicimus, leges, plebiscita, senatulconsulta, decreta Principum, responsa prudentum.

LIBER interior

ligno adhaerens, Die inwendige weiche Rinde: CORTEX exterior. Goclen. Obs. 333.

* Liber interiorem partem; Cortex exteriorem respicit. Liber molle et laeve; Cortex durum, tuberibusque informe respicit latus.

† Hinc est, quod liber translate significet votumen s. codicem, quia veteres interiori corticis parti subinde inscripserant, quae memoriae vellent prodere, aut cum aliis communicare. Numquam autem cortex hâc notione increbuit.

LIBERTAS servituti opponitur

et laudem habet: LICENTIA disciplinae et legibus fere obstat; atque omnino in vitio habetur; raro in bonum accipitur: IMMUNITAS tributorum onera non habet, et eorum est, qui non sunt vectigales.

* Licentia, in verbis, semper in malam partem capitur, scilicet pro temeritate loquendi. Licentia in factis, paene semper in malum accipitur; non numquam in bonum, v. g. Data est mihi licentia abeundi, pro quo rectius dixeris, facultas abeundi, potestas abeundi. Valla L. 4. c. 17. conf. Popma. Pontan. Vol. 1. Progymn. Dial. 17. p. 79. seq.

LIBIDINARI

Geil seyn, Unzucht treiben, v. g. abeunt libidinatum ad filios Moab, Suetonius, Martialis, Tertullianus: praestat, incontinentia Veneris abripi ad pravas libidines, polluere se libidinibus, parum caste vivere, litare Veneri, venari eculis viros, Mit verburten Augen nach den Mannsbildern gaffen, Phaedr. libidinis exstimulari furiis, corpus palam ad omnes libidines divulgare, se omnibus pervulgare.

LICET

1. Ponitur, ut Coniunctio, pro etsi, sed raro.

* Cic. Veritas licet in causis nullnm patronum aut defensorem obtineat; tamen per se ipsa detenditur.

2. Ut Verbum.

* Id. Hanc si quis partem putet esse orationis, sequatur Hermagoram licebit.

3. Cum Infinitivo, pro Possumus.

* Cic. Licet ora ipsa cernere iratorum. Id.


page 1026

Mirari licet, quae sint animadversa a Medicis herbarum genera.

Quoties ergo sequitur Tamen, satius est usurpare Esti, Tametsi, Quamquam. Nam Licet hâc significatione, ut diximus, rarum est.

LICET merx

, Steht feil: INDICAT venditor, Biethet feil: LICETUR seu LICITATUR emptor, Biethet, handelt drauf: ADDICIT venditor rem ei, qui emit, Schlagt die Waare dem Kaufer zu: REPRAESENTAT pretium, qui dat pretium praesente (i. e. numeratâ) pecuniâ, Bezablet flugs baar, Zug fur Zug. Goclen. Observ. 176.

LIGATURA

Die Heftung, die Bindung, der Band, v. g. Ligatura in vitibus, immerito suspectum Vossio de Vit. 499. Palladius erum, argenteae aetatis auctor, aliquoties hoc vocabulum usurpat. Alii pro eo habent ligamen, ligamentum. v. g. Colum. L. II. c. 2: Salices ad ligamina vitium praeparari possunt. Tacitus Annali 15. c. 54: Vulneribus ligamenta, quibusque sistitur sangulit, paraere. Borrich. in Voss. 154. Cell. C. P. 120.

LIGNARI id est

ligna colligere, exstat apud Plautum, Hirtium, Livium: Latini alioquin pro eo ustitatius dicunt lignatum ire; pro quo Caesar LIb. 7. B. Gall. c. 73. habet materiari: Erat, inquiens, eo tempore et materiari et frumentari necesse, Nach Holz und Getraide auszulaufen.

LITIGIUM

Ein Gezanke, v. g. ego quid contrahere cupio litigii inter eos, Ich will einen Hader unter ihnen anrichten, vocabulum est Plauto proprium: Cicero, aliique pro eo, lis, rixa, iurgium.

LITTERATUM a LITTERATORE quidam distingvunt

inquit Suetonius de Illustr. Grammat. c. 4, ut Graeci Grammaticum a Grammatista, et illum quidem absolute; hunc mediocriter doctum existimant. Popma.

* Sed haec differentia non usquequaque recto stat talo.

LITTERATURA

i. e. Grammatica, GErm. Die Sprachkunst, it. cognitio ac scientia litterarum, Germ. Die Gelebrsamkeit, falso novitatis suspectum. Nam satis antiquum est, quum eo Cicero, Seneca et Quintilianus usi sint. Gifan. Observ. 129. Schor. Thef. Cic. Cell. C. P. 68.

* Seneca Ep. 88: Prima illa litteratura, per quam pueris elementa traduntur. Cicero


page 1027, image: s0562

Philipp. 2. c. 45, de Caesare: Fuit in illo ingenium, ratio, memoria, litteratura, cogitatio, diligentia.

LOCI librorum

LOCA terrarum sunt. Ita Chemnitius et Gerhardus scripserunt Locos Theologicos non loca Theologica. Ita litteratores colligunt locos communes; non loca communia.

† In Fabro quidem exstat: Loci deiecti et inferiores, Caes. L. 1. de B. Civ. cap. 46, Niedrige Oerter: sed in Caesare l. c. occurrit Ablativus locis deiectis et inferioribus; cuius Nominativus Pluralis formari debebat Genere Neutr. loca deiecta et inferiora.

LOCULATUS i. e. in suos Ioculos distinctus

In gewisse Facher vertbeilet, falso reicit Vossius de Vitiis Serm. L. 3. c. 21. p. 501. Est enim apud ipsum Varronem, qui LIb. 3. R. r. cap. ult. loculatas piscinas vocat, quibus dispares disclusi habeantur pisces, Darinnen iede Gattung der Fische allein und besonders aufbebalten wird. Borrich. Cogn. 156.

Locularis etiam i. e. in loco nostro factus, v. g. locularis resina, quod in Foro Romano non habetur, Romae florentis vocabulum fuit: est enim apud Palladium Febr. t. 25. de Malis.

LOGI Terentio

Plauto, et Ciceroni usurpatum; inter rariora tamen referendum. Significat autem dicta ridicula, nugatoria, inepta et contemnenda, verba sine re, Lacherliche Worte oder Reden, da nichts hinter ist; unde Germanicum Loggen oder Lugen. v. g. Ter. Logi sunt, Es ist Quackeley, Thorheiten, ungegrundete Reden. Plaut. Logos ridiculos vendo, Ich luge den Leuten allerband ldcherlich Zeug vor.

LONGE

Longius, locum: DIV, Diutius, tempus respicit. v. g. Longius abire; non diutius. Diutius desiderium tui ferre non possum; non longius.

LONGE

notat

1. Procul.

* Cic. Longe absum, audio sero. Id. Tu autem abes longe gentium. Id. Longe a me est.

2. Valde.

* Cic. Tota ea res longe ceteris et studiis et artibus antecedit. Id. Longe mihi alia mens est. Id. Quae autem est alia, causa erroris, tam longe lateque diffusi, nisi quod cet. Id. Quam Longe multumque praestet mens atque ratio.

3. Multo.

* Cic. Longe aliter, atque a nie dicta erant, detulerunt. Id. Longe omnium in dicendo et gravissimo et eloquentissimo Platoni. Id. Vir songe post homines natos improissimus. Id.


page 1028

Longe primus civitatis est Epicrates. Longe alius. Longe dissimilis. Longe dispar. Longe aliter. Longe secus. Longe excellit. Longe superat, praestat, antecellit.

4. Cum adiunctione dicitur usitate Longe lateque; raro, Longe multumque. Cic. 5. Fin.

5. Notat ex longinquo loco.

* Cic. Haec tam longe repetita principia quo spectant?

6. De tempore rarissime dicitur.

* Plaut. Menaech. 5. 8. 53. Quid longissime meministi? i. e. a. tempore quam maxime longo.

LOQUENTIA

ae, Die Schwatzhaftigkeit, Sallustius et Plinius, apud quem posteriorem Lib. 5. Ep. 20. Iulius Candidus non invenuste solebat dicere: aliud esse eloquentiam; aliud loquentiam, id est, garrulitatem.

† Hoc autem vocabulum non magnopere placet Scioppio Iud. de Stil. Hist. p. 146. qui dictu ridiculum putat, quod Sallustius B. Catil. c. 5. de Catilina dicat, cum satis loquentiae habere; spientiae parum i. e. verbosis strophis fallere homines posse: in quo tamen iudicio ipse, ni fallor, Scioppius ridiculus est.

Nemo interim diffitetur, Sallustium quidem plane singularia habere in stilo v. g. superare pro superesse; ductare pro ducere; facere pro parare; facinus fere in sensu bono, cet. nequaquam autem dictu ridicula. Sapienter enim ubique et graphice loquitur, et cuncta eleganter et apposite profert.

LOQUI est hominis

OBLOQUI est obtrectatoris: ALLOQUI suadentis est, vel hortantis, vel blandientis: ELOQUI oratoris. Agroec. Popma.

LORICA Flor

LIb. 3. c. 20; seu Pomoerium Idem Flor. Lib. 1. c. 9. n. 7. et Livius Lib. 1. c. 44.; seu Acclive opus Boxborn. Hist. Bred. 141; seu Fossa viae coopertae Heins. Silv. Duc. 61. 97. 121. Eine Contrescarpe, eine Brustwehre.

LUCRANTUR mercatores

et qui negotiantur: VINCUNT, qui certant: MERENT operarii: QUAERITUR et PARATUR victus. Ita Latine distinguimus, quoties Germanice auditur gewinnen oder verdienen. Erasm. in Vall. 226. seq. Goclen. Obs. 36.

† Ac si vel maxime improprie haec verba sumuntur; respicitur tamen ad dictas notiones.

LUCTA

Der Kampf, v. g. Aiax vicit luctâ, falos suspectum Cellario C. P.


page 1029, image: s0563

431. Habet enim Hyginus Fab. 273. et Ausonius Epigr. 83. item Sidonius, Augustinus et Capitolinus. Interim elegantius pro eo dixeris cum Cicerone, luctatio v. g. Cum Diodoro tibi magna luctatio est; et cum Plinio Mai. luctatus, ûs, v. g. Quem luctatum eius si forte alius scarus (piscis marinus est) extrinsecus videat. Fab. Kappius ad Iensium 119.

LUCUS

est utplurimum incaeduus et religiosus, consecratus alicui Deo, aut funeri, v. g. lucus Martis, lucus Dianae.

* Solet enim apud veteres esse magna religio lucorum; id, quod Iudaeis vetitum erat, quos Deus puros volebat esse ab omni contagione gentium ad veram cultus divini lucem caligantium.

NEMUS

voluptatis causâ comparatum est: SILVA nomen generale est, et habet arbores incaeduas pariter et caeduas: SALTUS vero dicitur locus sechrsus, nec viatori pervius, ubi pascuntur armenta, feraeque versantur. Popma. Valla L. 4. c. 56.

LUDICER vel LUDICRUS

a, um, Kurzweilig, bonae notae habetur a Grammaticis, qui ita hoc Adiectivum formant, nec in hâc ipsâ formâ quicquam est, quod pugnet cum Analogia. Neuter autem Masculini Generis Nominativus invenitur apud auctores. Ludicris in Nominativo Singulari dicere iubet Priscianus; sed falso: Femininum enim est ludicra v. g. res ludicra, apud Horatium; ars ludicra, apud Plautum, et Tacitum Annali 14. 16. 1. tibiae ludicrae, apud Plinium; subtilitas ludicra, apud Gellium; exercitatio ludicra, apud Ciceronem. Idem Cicero Accusativum Pluralem Masculini Generis format per ludicros v. g. ludicros sermones. Neutrum habet Seneca, ludicrum certamen; et Plinius, in ludicri certamen vertere; et Curtius L. 3. c. 7. edito spectaculo ludicro; et Virgilius Aen. Lib. 12. v. 764. nec enim levia aut ludiera petuntur. Atque ita omnes casus huius Adiectivi apud probae notae scriptores reperiuntur, praeter Nominativum Masculini Generis Singularem, licet usu vulgati formetur bifa. riam. Goclen. L. 1. Controv. Grammat. Probl. 40. p. 40. Voss. de Vit. L. 1. c. 14. p. 60. Borrich. Cogit. p. 31.

LUDUM et LUSUM putat Valla hoc differre

quod Ludus cum periculum, tum spem lucri sibi propositam habet; Lusus nihil, praeter meram voluptatem. Quâ ratione lusus pilae,


page 1030

trochi, et ocellatorum (lusus ocellatorum, Das Wurfelspiel); aleae ludus dicatur. Quum tamen veteres auctores saepius usurpent lusum alcae; ego potius crediderim, ludum de honestis et gravioribus oblectationibus dici; lusum de puerilibus vel quaestuosis. Ita iudicat Popma.

* Neutra sane distinctio satis fundara mihi videtur esse, satisgque praesidii habere a suffragio veterum. Id autem mihi videre videor. ludum patere latius, et mox ad honestiora recreationum genera, mox ad meram voluptatem, mox ad inepta et puerilia referri; lusum autem strictius sumi, et solius sere voluptatis esse.

LVES generalius est

quam PESTILENTIA. Est enim lues aliquod genus morbi, quod sive homines, sive animum sive arbores, sive sata corrumpit: pestilentia autem refertur non nisi ad hominem.

* Pestis autem et Pestilentia differunt, ut genus et species; quo de videsis infra suo loco.

LUMEN varias

easque elegantes notiones in Latio sustinet, quas e vulgaribus Lexicis quilibet sibi familiares reddere facile potest.

Nostri instituti ratio postulat, ut notemus:

1. Lumen usurpari rectius pro Candela, quae non nisi materiam, quâ lumen praebetur, exprimit. v. g. Cic. de Divin. Noctu, lumine apposito, exporrecta nutrix animadvertit puerum cet. Id. pro Syll. Vos mihi in tentis tenebris clarissimum lumen praetulistis. Plinius L. 7. Ep. 27: Poscit pugillares, stilum. lumen cet. Curtius L. 6. c. 8. n. 17: Secundâ deinde vigiliâ, luminibus exstinctis cet.

2. Lumina pro oculis, etiam in prosa esse in usu. Cic. Democritus, luminibus amissis, alba et atra aiscernere non poterat.

3. Lumina etiam significare partem il. lam aedium, qua lux hauritur, aut lucem, quae ades illustrat, v. g. luminibus alicuius abstruere, So baven, dass dem Nachbar das Licht benommen wird, dass ihm die Fenster verdunkelt werden, dass dempselben das Tageslicht nicht mehr in die Fenster fallen kann. Schor. Phraf.

* Neque Lumen hâc notione confundatur cum Prospectu. Lumen enim de caelo capitur, et aedibus nostris illabitur: Prospectus etiam ex locis inferioribus. Hic plerumque voluptatis est; illud necessitatis. Et


page 1031, image: s0564

prospectûs servitus est, ne quid officiatur ad gratiorem prospectum et liberum: luminis autem servitus est, ne luminibus aedium obstruatur. Popma.

LUTOSUS

a. um, Kothig, v. g. terra lutosa, Plinius: cum Cicerone, eiusque aequalibus pro eo usitatius dixeris, luteus, lutulentus, v. g. vasea lutea; lutulenta sus.

M.

MACTE et MACTI

Vocativus utriusque Numeri, usurpatum a veteribus ita, ut indeclinabile, nec certi generis esset, et Interiectionis locum subiret, signisicationemque haberet

1. Applausûs re bene gestâ, v. g. Virg. Macte noud virtute, puer! Seneca Ep. 68: Macte virtute esto! Viel Glucks darzu! das war wohl gethan! das lies sich sehen!

2. Aut admirationis atque incitationis, ut apud Livium: Macte virtute, hâc pietate in patrem patriamque, T. Manli, esto. P. Manutius Lib. 2. Ep. in fin. seu conclusione epistolae exhortatoriae: Macte igitur istâ voluntate, et isto sensu. Mature vidisti, quis esset rectus ad gloriam cursus. Sequere iudicium tuum: nec tamen contemnes nos, si quando hortamur: et ipse nos vicissim, ubi languemus, hortare. Sic erit mutua gratia. Sic amabimus etiam magis inter nos, mutuo beneficio provocati. Goclen. Obs. 175.

* RAtione constructionis notandum est, Macte poni

1. Absolute. v. g. Cic. L. 6. Attic. Ep. 9. extr. Macte, scribas. Id. L. 15. Attic. Ep. 26.

2. Cum Genitivo, v. g. Stat. L. 1. Silv. 1. it. Martial. L. 12. Epigr. 6. Macte animi.

3. Cum Accusativo, v. g. Flor. l. 2. c. 18: Macte fortissimam, et meo iudicio beatissimam, in ipsis malis civitatem! adsernit cum fide socios cet. quamvis alii heic legant: Macte esse, fortissimam et meo iudicio beatissimam in ipsis malis civitatem adsernit. Priorem tamen seripturam optimi codices tuentur.

4. Cum Ablativo saepius: de quo exempla iam in binis illis membris prioribus, quibus voculae huius significatus exponitur, produxi.

5. Adverbii etiam locum manifeste sustinet apud Livium L. 2. c. 12, ubi Rex Porsena Q. Mutium Scaevolam, postquam hic dexteram velut alienato ab sensu torruisset animo, ita compellat: Tu vero abi! in te magis, quam in me hostilia ausus. Inberem macte virtute esse, si pro mea patria ista


page 1032

virtus staret. Nunc iure belli liberum te, intactum inviolatumque binc dimitto.

Macti autem Pluraliter, solo Ablativo gaudet. v. g. Liv. L. 1. c. 7. et 36. Macti virtute estote! Plin. L. 1. c. 2. Macti ingenio, caeli interpretes. Liv. L. 7. c. 37: Macti virtute milites Romani este. Barnabae Brissonii de Formulis L. 4. p. 328. heic, si placet, conferri potest.

Dicimus, Macte Vocativum, adeoque nomen esse; idque dicimus ex sententia plerorumque Grammaticorum, et nominatim illius, qui inter eos familiam propemodum ducit, nempe Vossii. Sed Iohaunes Brunsmannus, Danus, nil, nisi Adverbium esse, demonstrare conatur singulari libello, quem inscripsit: Macte funeratum et reviviscens.

MAGIS pro PLUS

non temere usurpandum est. Magis enim plerumque ad comparationem pertinet, et Potius significat: Plus autem saepe refertur ad magnitudinem et contrarium habet Minus; ut Plus virium, Plus iucunditatis, it. Plus posse, Plus efficere, et alia eiusmodi, quibus locis Magis usurpare non licet. Tursell. c. 139.

MAGISTRATUS

pars Senatus nobilior et imperans: SENATUS, et imperantes, et consilio consensuque suo edicta confirmantes continere videtur. Sendtus totum: Magistratus pars. Senatus latius patet, quam Magistratus. Sallust. B. Catil. c. 29: Ea potestas per Senatum more Romano Magistr atui maxuma permittitur, exercitum parare, bellum gerere, coercere omnibus modis socios atque cives: domi militiaeque imperium atque iudicium summum habere.

* Si coniunguntur, v. g. apud Cornelinm in Themistocle cap. 7: Ad magistratum senatumque Lacedaemoniorum adiit: cuncta curiae membra designantur.

Romanorum Magistratuum non una eademque fuit ratio Alii enim dicebantur Urbani; alii Provinciales. Urbanorum magistratuum alii erant Maiores; alii Minores. Utrorumque alii iterum Ordinarii; alii Extraordinarii.

Magistratus Maiores Ordinarii erant: Rex. Praefectus vel Tribunus Celerum, Consules, Censores, Praetores, Imperatores, Caesars Augusti donati tribunitia potestate, Principes Iuventutis, Praefectus urbis.

Magistratus Minores Ordinarii: Quaestores urbani aut aerarii, Tribuni plebis, Aediles plebis, Aediles Cereales, Aediles Curules, curatores tribuum omnium, Triumviri capitales, Triumviri monetales, Triumviri valetudinis, Triumviri nocturni,


page 1033, image: s0565

Quattuorviri viarum, Quinqueviri cis et uls (antique pro ultra) Tiberim, Decemviri et Centumviri litibus diiudicandis cet.

Magistratus Maiores Extraordinarii: Praefecti urbis, absente magistratu ordinario, Dictatores, Interreges, Magistri Equitum, Decemviri Consulari potestate, Tribuni anilitum Consulari potestate, Triumviri rei publicae constituendae.

Magistratus Minores Extraordinarii: Duûmviri perduellionis, Quaestores parricidii s. rerum capitalium, Praefecti annonae, Duûmviri navales, Triumviri legendi Senatûs, Quinqueviri Mensarii, cet.

Magistratus Provinciales erant: Proconsules, Propraetores, Legati Proconsulum, Legati Propraetorum, Quaestores Provinciales et Proquaestores, Praefectus Aegypti, Praesecti Praefecturarum, Quattuor Consulares, Triumviri, Quinqueviri, Septembiri et Decemviri coloniae deducendae, Quinqueviri, Septemviri, Vigintiviri agris dandis s. tribuendis, Quinqueviri s. Quindecimviri agrorum metiendorum, cet.

Magistratuum Ministri: Scribae, Apparitores, Accensi, Interpretes, Lictores, Praecones, Viatotes, Servi Publici, Carnifex. Immo, ut maior esset splendor dignitatis magistratuum, insignibus quibusdam a privatis distincti incedebant; ut togâ praetextâ fascibus et securibus.

MAGNATES apud neminem

quod constat, proborum scriptorum reperitur, nisi quod exstat in antiqua quadam inscriptione a Dempstero allata. Cicero, Livius, Iustinus, aliique dicunt pro eo, optimates; Livius et alii, proceres; idem Livius, Virgilius et Horatius, primores; Plautus; summates; Seneca, Tacitus, Suetonius, megistanes penult. prod. Genitivo megistanum. Borrich. in Voss. 158.

Proceres non nisi Pluraliter in usu est. Primores habet quidem Singularem; sed absque Nominativo, in Gen. Primoris. Reliqua in Singulari prorsus in usu sunt, ut: Optimas, atis, Summas, atis, Megistan, anis, Primas, atis. Primates Apuleius habet; quo de Sect. 1.

MAGNIFICENTER

Herrlich, prachtig, v. g. oppidum magnificenter aedisicatum, Adverbium est Vitruvio proprium: cicero, Nepos, alii pro eo, magnifico, magno sumptu, splendide. Borrich. Cogit. 59.

MAGNIFICO

v. g. te magnisico atque colo, non tantum est scriptorum Ecclesiasticorum, sed etiam Plinii, apud quem saepius occurrit; immo et Plauti atque Terentii, docente Stephano Expostul. p. 193. qui tamen simul monet, quosdam


page 1034

superiori aetate, quum suspectum haberent hoc verbum, in Terentii loco mutasse in aliud vocabulum. Andr. Borrich. Append. 150. seq. producit etiam ex Lucilio. Magnificatio, v. g. personarum varia magnisicatio, est apud Macrobium. Pro magnificare Cicero habet, laudare, celebrare, iusti ssimis atque verissimis laudibus aliquem in caelum, vel in astra tollere. Cell. C. P. 289.

MAGNITAS i. e. magnitude

nusquam reperitur, nisi apud Accium, Poetam antiquissimum. Bene certe formatum est secundum Analegiam: nam parvitas occurrit apud Ciceronem, Val. Maximum, Gellium. Vossius de Vit. 505. Borrich. in Voss. 158.

MAGNOPERE

1. Idem notat, quod valde, et interdum Germanico Eben respondet.

* Cic. Quorsum recidat responsum tuum. non magnopere laboro, Darum bekummere ich mich eben nicht. Id. Magnopere miror, Mich nimmt es sehr Wunder. Id. Magnopere censeo tibi Romam properandum, Ich achte es gar nothig.

2. Divise etiam effertur. Cic. Magnoque opere abste peto.

3. Superlativus maximopere pari passu ambulat, praeterquam quod vicem Germanici Eben numquam sustineat.

* Cic. Abs. te maximopere pro nostra summa coniunctione etiam atque etiam quaeso et peto. Terent. Thais maximo te orabat opere, ut cras redires.

MALE

1. In re nobis odiosa eleganter usurpatur apud Latinos pro valde, v. g. male mihi timeo i. e. valde mihi timeo. Similiter peius et pessime, v. g. Nullum hominum genus peius odi, quam ad. sentatorem. Valla L. 2. c. 52. et L. 3. c. 87.

2. Singulari idiotismo subservit in tw=| male narrare, v. g. Male narras de nepotis filio, Germ. Du bringst keine gute Zeitung, Das hore ich ungern. Cui opponitur Narras bene.

MALEDICENTIA

Die Lasterung, v. g. Ob adsiduam maledicentiam et probra in Principes civitatis in vincula coniectus est, Gellius: Cicero pro eo, procacitas linguae, temeritas linguae, petulantia linguae.

* Maledicus, Maledicentior, Maledicentissimus, it. Adverb. Maledice, probae notae, ipsiusque Ciceronis, sunt. v. g. Maledicus conviciutor. Historici maledicentissimi. Qnum de absentibus maledice contumelioseque dicitur.


page 1035, image: s0566

MALEFACTOR

Einer, der uns Boses beweiset, non quidem eiusdem notae est, ac suspectum Benefactor, id quod Sect. 1. iam explosimus; interim quum praeter Plautum veterum nemo usurparit, in obsoletis videtur seribendum esse: etsi proba sint benefacta et malefacta; ut in illo Ennii apud Ciceronem LIb. 2. c. 18. de Officiis:

Benefacta male locata, malefacta arbitror.

Malim igitur pro eo, qui male de nobis meretur, qui malam nobis gratiam refert, vel aliter pro argumento. Borrich. Cogit. 159. Cell. Antib. 10. C. P. 348. Vorst. de Lat. memr. Susp. 25.

* Maleficus, Maleficium, Maleficentia, Malefacio, optimae notae sunt.

MALUS hic

pars navis, vel arbor navis vela tenens, Der Mastbaum: MALUS haec, arbor, Der Apfelbaum: MALUM hoc, fructus ex ea: MALA haec i. e. gena, maxilla. In his prior syllaba producitur.

At MALUS

a. um, Bose, priorem corripit.

MAMMAS esse hominis scito

at pecudis UBERA. Fl. Carus.

* Quam tamen differentiam negligunt non tantum Poetae, sed interdum etiam Prosaici. Ita v. g. mammae etiam dicuntur porcorum, ap. Martial. 2. Epigr. 37. v. 2; capellarum, ap. Virgil. Georg. L. 3. v. 310; multarum aliarum pecudum, ap. Plin. Hist. Nat. L. 11. c. 40: et vicissim nbera hominum, ap. Gellium L. 12. c. 1. Virgil. Aen. L. 6. v. 428. cet.

MANIFESTARE

Offenbaren, entdecken v. g. manifestare latentem, quod apud Ciceronem non reperitur, suspectum quibusdam fuit; sed falso. Usi enim hoc Verbo sunt Ovidius, Poniponius Mela, Iustinus, Solinus, Tertullianus. Ciero pro eo dicit, manifestum facere, planum facere, palam facere, in medium aliquid proferre, in vulgus proferre vel efferre, perspicuum facere, enuntiare, divulgare, apertum ante omnium oculos ponere, patefacere, proferre in vulgus, in luce collocare.

* Manifestatio est Sulpicii Severi. Augustini et Ambrosii.

Manifestater i. e. delator, index, occutrit apud Non. c. 1. et 5. Goclen. Obs. 22. p. 65. Cell. C. P. 68. Borrich, Analect. 58.

MANSIO pro bospitio

v. g. mansionibus octo distat, Acbt mal muss man unterwegens des Nachts sich erst einquartiren, acht Tage ist man unterwegens, der Ort


page 1036

ist acbt Tagereise von bier, Suetonius, Plinius, Palladius, Apuleius habent.

* Pro conimoratione v. g. Haeccine erant itiones crebrae, et mansiones dintinae Lemni? exstat apud Ciceronem L. 4. Fam. Ep. 4. et Terentium Phorm. A. 5. Sc. 9. v. 23: cui opponitur decessio, Der Abschied, der Abzug.

Hiccine, haeccine, boccine, in Plurali non nisi Nominativum et Accusativum neutrius Generis habet, haeccine Cl. Schwaraius Gr. Lat. p. 227. agnoseit etiam in Plur. Femininum haecine, nixus sortasse loco Terentiano, quem exempli gratiâ iam adduxi: sed in omnibus codd. emendate editis non nisi Neutrum invenio.

MANVALIS

e, id est, quod manibus convenit, quod manu teneri commode potest, v. g. fasciculus manualis, saxa manualia, falso suspectum Scioppio de Stil. Hist. 179. Habet enim Plinius Hist. Nat. Lib. 19. c. 1. et Tacitus Anuali 4. c. 15. n. 1. notante Fabro, et Kappio ad Iensium 120. seq.

* Mannale, Substantive, Ein Handbuch, quod citra idoneam auctoritatem usurpatur, rectius cum Epictero dixeris e)gxeiri/dion, enchiridium.

MANUBIAE appellantur

pecunia ex venditione praedae contracta: PRAEDA vero dicitur corpora ipsa rerum ab hostibus capta, donec non sunt divisa aut divendita. Videatur Gellius Lib. 13. c. 24.

* Aliquando tamen Manubiarunt vocabulo pro qualibuscumque spoliis usi sunt veteres, atque etiam ipse Cicero, quum ait: Ex manubiarum venditione.

Itaque verius est, Praedae nomine contineri omnia spolia ab hostibus capta; Manubias vero significare ornamenta hostibus adempta, quae manu serri possint, et pecuniam inde redactam. Ez. Spanhemius de Usu et Praest. Num. p. 224.

MANUS

apud Latinos saepe ipsam litterarum pingendarum rationem, huic vel illi propriam, signisicat, non secus ac Germanicum Hand, v. g. Er schreibt eine gute Hand, es ist eine leserliche Hand.

* Quintilianus L. 1. c. 7: Causa, cassus. divissiones: quomodo et ipsum (Ciceronem) et Virgilium quoque scripsisse, manus eorum docent. Ipse Cicero Ad Attic. L. 4. Ep. 16: Occupationum mearum vel hoc signum erit, quod epistola librarii mann est. Pro quo alibi scribit: Occupationum mearum signum tibi sit librarii manus. Et alibi: Tenentur litterae signa, manus.

† Imitati veteres Latini in eo videntur Graecos, et speciatim Atticos, qui similiter ita th\n xei=ra usurpant. Voss. L. 4. Inst. Orat. p. 116.


page 1037, image: s0567

MARCOR

Die Verwelkung, die Darre, die Schlafrigkeit, non modo ad corpus, sed etiam ad animum transfertur, et occurrit apud Senecam, Celsum et Velleium Paterculum: aureâ aetate pro eo usurpatum, languor, desidia.

MARINUS

a, um, quod incolit mare, vel quod est in mari: MARITIMUS a, um, quod prope abest a mari, quod ad mare habitat, vel sit, vel est. Ita navis, piscis, rudens, periculum, sonus, marina dicuntur; non maritima. Sed ora maritima; non marina: urbes maritimae; non marinae: bellum maritimum; non marinum.

Transmarinus, quod trans mare est: Transmaritanus, quod trans maritima loca est. Popma. Valla L. 4. c. 95.

* Interdum tamen haes et illa confundduntur.

MASCULINUS

a, um, v.g. sexus masculinus, Plinius et Phaedrus. Non est igitur purum putum Grammaticorum verbum. Alias Latini pro eo dicunt, sexus virilis, sexus dignior: cui opponitur sexus femininus, sexus sequior, sexus elegantior, sexus muliebris.

MATERIA

pro argumento seu re illa, de qua commentamur, sunt, qui minus probant, dicentes, huius notionis vix apparere in Latio vestigia. Sed errant, qui ita dicunt. Neque enim in vorsatantum ita occurrit, v. g. apud Horatium Arte Poet. v. 38:

Sumite materiam, vestris, qui scribieis, aequam
Viribus, et versate diu, quid ferre recusent,
Quid valeant humeri.

et ap. Phaedr. Prolog. L. I. v. I:

Aesopus auctor quam materiam repperis,
Hanc ego polivi versibus sersariis.

sed etiam apud probatissimos seriptores in prosa, v. g. apudipsum Ciceronem L. I. de Orat. n. 49: Materies illa fuit Physici, de qua dixit. It. L. 2. n. 145: Eam materiem orationis. Et n. 239: Est etiam deformitatis et corporis vitiorum satis bella materies ad iocandum. It. L. I. Offic. c. 4.: Quocirca huic, quasi materia, quam tractet, et in qua versetur, subiecta est veritas. It. L. I. Fam. Ep. 18: Quodsi te adducemus, ut hoc suscipias ; erit, ut mihi persuadeo, materies digna facultate et copia tua. It. L. 2. Attic. Ep. 8:


page 1038

Quod me, ut seribam aliquid, hortaris: crescit mihi quidem materies. Saepissime autem hâc notioneâc notine occurrit vocabulum Materiae apud Plinium Iun, v. g. L. 2. Ep. 5. L. 3. Ep. 13. L. 5. Ep. 16. L. 9. Ep. 9. cet.

* Plinius L. 3. Ep. 13. dicit pulchritudo materiae: pro quo tamen malim cum Cicerone, argunenti dignitas.

MATRONAE

sunt spectatae auctoritatis et pudicitiae feminae, nuptae aut viduae: MATRES FAMILIAS omnes, quae legitimae uxores habentur. Popam. Servius Non. Marcellus.

* Matronae ap. Ter.Phorm. A. 5. Sc.8. dicuntur feminae primariae.

MAXIME

1. Superlativos format eorum Adiectivorum, quorum Positivus Vocalem praemissam habet Terminationi is et us; sicut eorum Comparativus formatur per magis. v. g. pius, magis pius, maxime pius; idoneus, magis idoneus, maxime idoneus.

2. Significat et praecipue, potissimum, v. g. maxime indigere aliquâ re, einer Sache vor andern bedurfen. Cic. ad Lentul. Lib. 1. Fam. Ep. 9: Quod ego quum audissem ex aliis, maxime ex meo fratre cognovi.

3. Habet et concedendi, seu adnuendi potius signisicationem. Ter. Andr. A. 4. Sc. 5. v. 23: Duc me ad eam, quando huc veni. M. Maxime, Ia, von Herzengern.

4. Superlativo iunctum, rarissimum est. Colum. 9. c. 3: Virgilius maxime probat apes parvulas cet. si vero saevior apis, maxime pessima est.

5. Superlativos autem adverbiales eleganter exprimit.

* Cic. Dicere quam maxime ad veritatem accommodate. Id. Mihi videtur vel maxime consirmare. Id. Domus celebratur, ut quam maxime. Id. Tam sum amicus reip. quam qui maxime.

MAXIMITAS id est

magnitudo, v. g. immanis maximitas, non solius est Arnobii, quem allegat Vossius de Vit., Serm. L. 3. c. 24 p. 520, verum et Lucretii, unde Arnobius procul dubio hausit. Borrich. in Voss. p. 161.

At proximitas a proximo, Die Nahe, die Angrenxung, v. g. latet vitium proximitate boni, saepe ab Ovidio usurpatur.

MEDIETAS

Ein Mistelfach, Cicero, ut vocabulum suo saeculo novum refugere videtur, licet rei, quam denotet, accommodatissimum. Ita enim de Universo p. m. 695. paullo post a medio: Quas partes, ait, intervallis ita locabat,


page 1039, image: s0568

ut in singulis essent bina media: vix enim audeo dicere medietates, quas Graeei mes1o/thtas2 appellant: sed quasi ita dixerim, intelligaiur: erit enim planius.

Non autem refugerunt hoc vocabulum postea alii. Usi enim eo sunt Palladius, Solinus, Macrobius, Vegetius, Marcellinus, Arnobius, Lactantius, Apuleiur, Eutropius, Hieronymus. Borrich. in Voss. 162. Cell. Antib. 122. C. P. 222.

MEDIOS

etiam vocant Cicero, et alii veteres, quos vulgus neutrales, i. e. qui neutram partem sequuntur, qui cum neutra parte faciunt.

* Cic. L. 10. Attic. Ep. 8: Navigabit igitur (Pompeius) et ad Italiam accedet, in qua nos sedentes quid erimus ? Nam medios esse iam non licebit. Et Antonins Ciceroni L. 10. ad Attie. Ep. 10: Qui se medium esse vult, in patria manet: qui prosiciscitur, aliquid de alterutra parte iudicare videtur. Velleius L. 2. c. 21: Se dubium mediumque partibus praestitit. Et Sueton. Caesare cap. 75: Ipse medius et nentrius partis. Item Nerone cap. 2: Consultante autem Pompeio de mediis ac neutram partem sequentibus. Schori Phras.

MELANCHOLIA

vocabulum Graecum est, quo veteres Latini vix utuntur. Cic. Tusc. Quaest. L. 3. n. 11: Quem nos furorem, melagxoli/an illi (Graeci) vocant. Quasi vero atrâ bile solum mens, ac non saepe vel iracundid graviore, vel timore, vel dolore moveatus. Celsus Lib. 2. C. 7. atrae bilis morbum vocat, nec, quod quidem sciam, Graeco melagxoli/as2 vocabulo tamquam latinâ civitate donato umquam utitur. Hanc autem intemperiem, quae melagxoli/a dicatur, non parvis, nec abiectis ingeniis accidere, ait Gellius L. 18. c. 7.

* Concretum autem melancholicus Cicero in civitatem Latinam quasi. adscivit. v. g. Tusc. Quaest. L. 1. n. 80: Aristoteles quidem ait, omnes ingeniosos melancholicos esse: ut ego, me tardiorem esse, non moleste feram. Et de Divin. L. 1. n. 81; Aristoteles quidem eos etiam, qui valetudinis vitio furerent, et melancholici dicerentur, censebat habere aliquid in animis praesagiens atque divinum. Ego antem haud scio, an nec cardiacis hoc tribuendum sit, nec phreneticis: animi enim integri, non vitiosi corporis est divinatio.

† An melancholia possit esse causa divinationis, et sermonis peregrini, et quidem de rebus antea ignotis, disputat Gisbertus Voetius Part. 1. Dispp. Theolog. p. 1043.

Plauto Curul. A. 2. Sc. 1. V. 24. melancholicus dicitur, quem hepatarius morbus agitat; et Poetae, qui liene cinctus ambulat.


page 1040

MEMORIAUIS

e, Dem Gedachtnisse dienlich, v. g. liber memorialis, Ein Denkzettul, ein Buch, darinn man was verzeichnet, damit es nicht vergessen werda, nullius auctoritatis censetur Scioppio Iud. de Stil. Hist. p. 180. Habet tamen Suetonius Iul. Caesare c. 56. Iensius 24.

MENDA

ae, Poetis: MENDUM i, Oratoribus, et in primis Ciceroni frequentius.

* Differentia, quam Grammatistae statuunt, ut menda sit corporis, mendum vero scripturae, ea videlicet nulla est.

MENDACIUM DICERE et NENTIRI

iudice P. Nigidio, differunt. Qui mentitur, inquit, ipse non fallitur, sed alterum fallere conatur: qui mendacium dicit, ipse fallitur. Item hoc addidit: Qui mentitu, inquit, fallit, quantum in se est. Item hoc quoque super eâdem re dicit: Vir bonus, inquit, Pracstare debet, ne mentiatur: prudens, ne mendacium dicat; alterum incidit in hominem; alterum non. Gellius Lib. 11, c. 11.

* Haec differentia recte se habet, si ad obrussam rationis exigas: neque etiam ab nugatore quodam proficiscitur, sed a magno illo Critico, P. Nigidio, quem, ipse Cicero, cuius aequalis erat, magni aestimavit. Interim ut nihil fere tam rectum in Latio est, unde non aberret interdum hic atque ille veteris auctoris locus; ita et habemus, quod opponere etiam heic possimus. Nam mendacium dicere l. loqui interdum positum pto mentiri, v. g. ap. Nep. Attic. c. 15: Mendacium neque dicebat, neque pati poterat. Ubi sane mendacium dicere nihil aliud potest esse, quam mentiri. Et Martialis L. 4. Epigr. 43:

Non sum tam temerarius, nec audax,
Nec mendacia qui loquar libenter.

MENDICUS

est, qui palam precatur omnes, ut vitae suae suae medeantur cibo: PAUPER est, qui parum habet, et honeste victum quaerit. Mendicus miser et odiosus est ; Pauper, tenuis et honestus. Popma.

MERCES

edis, transfertur

1. Ad pecunias, quae pro conductis a nobis rebus penduntur.

* Caesar. L. 3. de Civ. cap. 2: Duas (leges) promulgavit: unam, qud merceder habitationum annuas (iahrlichen hauszins) conductoribus donavit.

† Graeci ta\ e)noi/kia vocant. Suetonius absolute habitationes, Caes. c. 38. ICti obventiones vocant, ut ibi notat Casaubonus. idem Suetonius Caes. c. 20. mercedes dixit, quas publicani pro vectigalibus pendebant.


page 1041, image: s0569

2. Ad annuos reditus ex fundis et praediis.

* Cic. L. 2. de Fin. c. 26. extr. Vides, si amicitiam emolumento metiare, summas familiaritates praediorum pretiosorum mercede superari.

MERERE

subinde idem, quod militare, stipendia facere, seu belli operam Inperatori navare, Gr. s2rateu/ein Cicero: Muraena adolescens Pompeio Imperatore meruit. Aliqua stipendia meruit, Er hat etliche Zuge mit gethan. Sueton. Iul. Caes. c. 3: Meruit et sub Servilio Isaurico in Cilicia, sed brevi tempore. Liv. L. 21. c. 4: Triennio sub Hasdrubale Imperatore meruit.

* Aliquando et aliquid additur, quo inodus merendi designatur: ut equo merere, Zu Rosse dienen; pedibus merere, Zu Fusse dienen. Sed et in genere aere merere dicimus, Um Geld dienen. Lucanus L, 10. v. 409: Aere merent parvo. Item, stipendia merere, apud Suetonium et Livium; pro quo alias dicunt, stipendia facere. Et Tacitus Annali 2. c. 10. n. 4: Qui in castris ductor meruit, Der sur einen Obristen gedienet. Idem Annali 1. c. 36. n. 4. stipendia meritos dixit.

† Sed mereri deponentaliter vix, quod equidem sciam, apud auctorem, classicum hâc notione occurrit. Dico autem, mereri de aliquo, quod est bene aut male alicui facere. Bene mereri de aliquo, est bene facere. Male mereri, est iniuriam facere, v. g. Nihil de me neque bene, neque male meritus est.

* Demereri aliquem, est, merito aliquo sibi obligare aliquem s. bene mereri de aliquo: sed regit Accusativum personae; numquam vero rei, v. g. Etsi plurima de me bene meritus es; tamen hoc uno benesicio me tibi perpetuo demereberis. Quintil. Praefat. L. 1. Pleniori obsequio amantissimos sui demereri, Sich um seine Freunde wohl verdient machen. Livius L. 3. c. 18, Demereri beneficio civitatem. Sic: Benevolentia l. officiis demereri amicos, cet. Tacitus Annali 15. c. 21: Plura saepe peccantur, dum demerenmur, quam dum offendimus. Columella L. 1. c. 4: Demereri amoenitate aliquâ uxorem. Ovid. ad Liviam v. 131: Numina cultu demeruisse, per licentiam Poeticam pro demeritum esse. Demerere enim, Activâ formâ sumptum, praeterquam quod rarius occurrat, similiter, ac simplex merere, de iis fere dicitur, qui locant operas suas, ac quaestum faciunt, v. g. Plant. Pseud. A. 4. Sc. 7. v. 90: Quid mercedis Petasus hodie domino demeret? Valla L. 5. c. 99.

MERETRICARI

Huren, verbum, quo Columella L. 11. c. 1. utitur: usitatius pro eo dixeris cum Cicerone et aliis, meretricio amore irretitum esse; amoren furtivum meditari; amores furtivos sequi; et, si argumentum ita


page 1042

feret, pudicitiam in propatulo habere; corpus palam ad omnes libidines divulgare: palam se in meretricia vita collocare.

* Columella 1. c. Plurimum affert mali, si operario meretricandi potestas fuit.

MERIDIATE

neutraliter, et MERIDIARI deponentaliter, id est, in meridie dormire, Mittagsruhe halten, Catullus, Celsus, Suetonius: elegantius pro eo Cicero, meridianum somnum capere; et Sueton. Aug. c. 78. post cibum meridianum conquiescere; et Varro R. R. Lib. 1. cap. 2. insiticio somno interquiescere.

* Cicero meridiationem pro meridiana quiete habet, v. g. de Divinat. L. 2. c. 68: Meridiationes addidi, quibus uti antea non solebam. Goclem. Obs. 411.

† Meridie per aestatem ex more Romanos dormiisse, refert, Buchnerus ad Plinii Epist. p. 69. n. 263. Rationem huius aestivi otii exsequitur, Plinius L. 9. Ep. 39. Conf. Taubmannum in Plaut. Most. p. 658.

MERITA

maiora sunt, quam OFFICIA

* Cic. L. 11. Fam. Ep. 17: Magna eius in me non dico officia, sed merita. Id. L. 12. Ep. 29: Ad haec officia, vel merita potius, iucundissima consuetudo accedit. Popma.

Debitum est, quod negari non potest; unde neque illi, quibus debemus, facile repulsam ferunt: Meritum autem et negari potest, et bene meriti repulsam accipere possunt.

MERITUM

subinde signisicat etiam id, quod facta nostra consequitur, atque vel praemium notat, vel poenam, atque ita hâc quidem notione vocabulum me/s1on est.

* In bonam partem accipitur v. g. Cic. L. 14. Fam. Ep. 2: Pisonem nostrum merito eius amo plurimum. In malam apud eumdem Cic. pro Sext. c. 16: Caesar, qui a me nullo meo merito alienus esse debebat, inimicissimus esse meae saluti ab eodem quottidianis contionibus dicebatur.

† De verbo Mereri, et Voc. Meritum, egregia Dissertatio exstat apud Radulph. Ardentem Homil. in Vigilia Adscensionis Dominicae, quâ docet, solum Christum et meruisse et mereri potuisse; nec nisi divinam gratiam eiusque opes proprie merita vocari posse. vid. p. 484. seq. Ceterum vocabulum hoc apud veteres usurpatum cum magna latitudine esse, docet Dorschaeus in Relat. Anonymi de S. Marci Corpore not. p. 211.

METAPHORAE

ne nimis longe petitae sint, obscurae nimis aut tutpes, aut vehementer frigidae, praeter necessitatem et sine ornatu inductae, omnium Rhetorum vox est.


page 1043, image: s0570

* Cicero hoc eleganter, id est, more suo inculcat L. 3. de Orat, unde quaedam, quae disciplinam de Metaphoris illustrent, huc transtulisse haud pigebit. Ita autem ille n. 155: Ut vestis frigoris depellendi causâ, reperta primo, post adhiberi coepta est ad ornatum etiam corporis et dignitatem: sic verbi translatio instituta est inopiae caus d frequentata delectationis, Nam gemmare vites, luxuriem esse in herbis, laetas segetes etiam rustici dicunt. Quod enim declarari vix verbo proprio potest, id translato quum est dictum, illustrat id, quod intelligi volumus, eius rei, quam alieno verbo posuimns, similitudo. Et n. 159: Omnes translatis et alienis magis delectantur verbis, quam propriis et suis. Nam si res suum nomen, et proprium vocabulum non habet, ut pes in navi, ut nexum, quod per libram agitur, ut in nxore divortium: necessitas cogit, quod non habeas, aliunde sumere. Sed in suorum verborum maximd copid tamen homines aliena multo magis, si sunt raione translata, delectant. Id accidere, credo, vel quod ingenii specimen est quoddam, transilire ante posita, et alia longe repetita sumerer; vel quod is, qui andit, alio ducitur cogitatione, neque tamen aberrat; quae maxima est delectatio: vel quod singulis verbis res ac totum simile conficitur: vel quod omnis translatio, quae quidem sumpta ratione est, ad sensus ipsos admovetur, maxime oculorum, qui est sensus acerrimus. Et n. 163. 164. 165: Deinde videndum est, ne longe simile sit dictum. Syrtim patrimonii, scopulum libentius dixerim; charybdim bonorum, voraginem potius. Facilius enim ad ea, quae visa, quam ad illa, quae audita sunt, mentis oculi feruntur. Et quoniam baec vel summa laus est verbi transferedi, ut sensum feriat id, quod translatum sit; fugienda est omnis turpitudo earum rerum, ad quas eorum animos, qui audiunt, trahet similitudo. Nolo, morte, dici, Africani castratam esse remp. Nolo stercus curiae dici Glauciam. Quamvis sit simile; tamen est in utroque deformis cogitatio similitudinis. Nolo esse aut maius, quam res postulet; tempestas comissationis: aut minus; comissatio tempestatis. Nolo esse verbum ang ustius id, quod translatum sit, quam fuisset illud proprium ac suum.

Quidnam est, obsecro? quid te adiri abnutas?
Melius esset, vetas, prohibes, absterres: quoniam ille dixerat:
Ilico istic, ne contagio mea bonis umbrave sit.

Atque etiam si verare, ne paullo durior tvanslatio esse videatur, mollienda est, praeposito saepe verbo: ut, si olim M. Catone mortuo, pupillum senatum quis relictum diceret, paullo durius: sin, ut ita dicam, pupillum, aliquando mitius est. Etenim verecunda debet esst translatio, ut deducta esse in alienum


page 1044

locum, non irruisse, atque ut precario, non vi venisse videntur. Conf. Schraderus ad Aristor. Rhetor. p. 505. it. 508. it. seqq. it Wehrenfels de Meteoris Orat. §. 11.

METHODUS

vocabulum Graecum, quo veteres Latini fere abstinent: Cicero eam vocat Latine, rationem, viam, modum v. g. de Orat. n. 11: Quidquid est igitur, de quo ratione et viâ disputetur, Welches methodice abgehandelt werden soll. It. n 114: Quae quidem resduplicem habuit docendi viam.

METICULOSUS

Plautus frequentat, sumitque mox intransitive, v. g. homo meticulosus i. e. qui metu facile afficitur; mox transitive, v. g. res meticulosa id est, quae metum adferre nobis solet. Cum Cicerone et aliis elegantius pro eo, timidus, ignavus, parum animi habens, homo nullius animi, circumspectans omnia, quidquid increpuerit pertimescens, diffidens, imbellis, vecors, qui kradi/hn e)la/foio habet, quem ipsa silentiaterrent; vel transitive, res, quae magnum nobis timorem adfert, incutit, inicit.

METVIMUS, TIMEMUS et FORMIDAMUS

serviliter et periculum, quod instare arbitramur: PAVEMUS pueriliter: VEREMUR libere et in rebus honestis.

TIMEMUS

dominos et tyrannos: VEREMUR parentes ac seniores, et qui sunt in honore aliquo aut dignitate constituti. Popma.

* Porro Formidare naturaem pavorem: Timere et Metuere iustas formidinis causas magis respicere videtur. Curt. L. 4. c. 16. n. 17: Ubi intravit animos pavor; id solum metuunt, quod primum formidare coeperunt.

METUS

adsicit mentem: HORROR mentem et corpus simus. Metus dissimulari potest; Horror non item. Goclen. Obs. 333.

METUS

futura prospicit: FORMIDO est metus permanens; TIMOR est subita consternatio: PAVOR mentium imbecilliorum. Popma.

* Cicero: Metus est exspectatio mali. Est enim metus, futurae aeg ritudinis sollicita recordatio. Id. Resp. metu est debilitata servili. Id. Minas iactare, formidines opponere. Id. Timor est metus malis appropinquantis. Id. Animos a minore cnra ad sinnnum timorem traducere. Id. Nostris animus accessit; hostibus timor iniectus est. Id. Civitas perculsa magno timore. Id. Pavor metus est, mentem loco movens.


page 1045, image: s0571

METUS a TERRORE

ita discrepat: Metus proprie dicitur, quem habent timentes; Terror est, qui aliis infertur; ut si dicas, ille habet terrorem i. e. timendus est; unde et terribilis dicitur.

* Confunduntur tamen haec interdum.

MI

pro Mihi, vix alibi, quam apud Poetas, et quidem rarius, occurrit. Lucret. 3. v. 106:

Magnopere in quo mi diversi errare videntur.

Virg. L. 6. Aen. v. 103:

- - - Non ulla laborum,
O virgo, nova mi facies, inopinave surgit.

Horat. Lib. 1. Sat. 2. v. 57:

Nil fuerit mi, inquit, cum uxoribus umquam alienis.

In prosa tamen etiam occurrit apud Varr. L. 2. c. 5.: Tu vero, Murri, veni mî advocatus.

MICARE

eleganter de venis dicitur, quum pulsant. v. g. Cicero de Nat. Deor. L. 2. n. 24.: Iam verovenae et arteriae micare non desinunt, Sie horen nicht auf zu pucken. Quae Latinis ita dicta venarum et arteriarum agitativ, Plinio dicitur pulsus vel percussus venarum, Der Puls. Schor. Phras.

MIHIPET

non solum Catullus habet, sed etiam Cato, ut Festus Pompeius testatur: quemadmodum etiam mepte pro me ipsum apud Plautum Menaech. A. 5. Sc. 8. v. 10. occurrit. Vide Voss. Analog. L. 4. p. 187.

† Syllabica Adiectio pte frequenter quidem apud Livium, Tacitum, et alios componitur cum Ablativis mea, tua, sua, nostra, vestra, ut menpte, tuapte, suapte, nostrapte, vestrapte: et interdum cum meo, tuo, suo cet. ut meopte, tuopte, suopte cet. sed Compositio eius cum mihi, ut mihipte, valde insolens, et propterea eo magis notanda.

MILITIA

pro militum copia, v. g. eum omni militia inter sicitur, falso suspectum Scioppio in Stradam. Nam Iustinus, Valerius Maximus et Sulpicius Severus ita loquuti sunt. Borrich. in Sciopp. p. 286. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 28.

MINGO

i. e. ut Petronius honestus loquitur, vesicam exonero, Vossius de Vit. Serm. L. 1. c. 22. p. 92. et L. 4. c. 13. p. 739. habet pro barbaro, aut certe obsoleto: quod idem iudicat de permingo: quamquam agnoscat, Flav.


page 1046

Vopiscum et Vegetium mingere dixisse; et concedat, Latinum esse minxi et perminxi, quod posterius apud Horatium inveniatur. Eodem redit iudicium Scioppi in Paradox. Litter. Epist. 5. p. 35. et de Stil. Hist. p. 95. Praeferunt ergo hi duum viri verbum usitatius, meiere; quod autem Praeterito et Supino caret.

Verum non est improbandum verbum mingere. Neque enim solus Vopiscus sibi illud permisti, sed etiam Ammianus Marcellinus, immo ipse Cornelius Celsus.

* Minxi Praeteritum habet etiam Martialis; comminxi et mictum Horatius. borrich. in Voss. p. 167. seq.

MINISTERIA

in Plurali capitur etiam interdum pro ipsis ministris, v. g. publica ministeria perducunt, et orchestrae mediae sistunt; sicut servitia pro servis, officia pro officium exhibentibus, legationes pro legatis, magisterium pro magistris.

† Nominatim Quintilianus saepe ministeria pro ministvis dixit. Valla L. 4. c. 50.

MINUS

1. Omnibus Positivis iungi potest, praestatque periphrasin Comparativi, v. g. minus potens id est, impotentior; minus firmus id est, infirmior.

2. Notationi temporis etiam inservit.

* Nepos Themist. c. 5. n. 2. Minus diebus triginta i. e. minus, quam cet. Nicht gar in dreyssig Tagen.

3. Saepe non Comparativum est, sed idem, ac non valet.

* Corn. Minnus bene vestitus i. e. non bene vestitus. Id. Minus prospere i. e. improspere. Ter. Minus intelligo i. e. non intelligo.

4. Interdum etiam notat idem, quod paurm.

* Caes. Ut et minus late vagarentur, et minus facile finitimis bellum inferre possent.

5. Minus, quam Oratoribus et Historicis: Minus ac vel atque Poetis magis frequens.

* Cic. Praestitimus enim patriae non minus certe, ac debuimus. Virg. Haud minus, ac dussi faciunt. Horat. Qui peccat minus atque ego.

6. Elliptice sumitur.

* Cic. Si mihi tecum mimus esset, quam est cum tuis omnibus, Wenn deine Anverwandte mit mir in grosserer Vertraulichkeit stunden, als du.

7. Per geminationem opponitur tw=| magis magisque.


page 1047, image: s0572

* v. g. Ter. Minus minusque mihi obtemperat, Ie langer, ie weniger; quod minus et minus est Ovidio 2 Pont. Ep. 8. v. 73; minus ac minus Plinio L. 11. c. 10.

8. Ad numerum refertur. Liv. Hostium plus mille caesi, Romanorum minus mille.

9. Ad personas. Liv. Minus militum periit.

MISCEPE

notat etiam dare bibere. Cic. de Fin. Dico ergo in eadem voluptate eum, qui alteri miscent mulsum, ipse non sitiens, et eum, qui illud sitiens bibat.

MISERARI

est lamentari et deplorare: MISERERI vero est alterius inselicitate moveri. Ita miseramur casum nostrum aut communem; miseremur semper aliorum. Popma.

Vetus quidam Grammaticus etiam ita distinguit: Miseremur, quum eodem tempore et dolet nobis de alicuius causa, et subvenimus laboranti: Miserari consolari tantum est intra adfectum doloris. Talia et apud Festum legimus. Et sane hanc differentiam muita veterum loca vehementer comprobant. Cic. Audite, quaeso, iudices, et aliquando miseremini sociorum. Idem, Non queo satis huius eventum fortunamque miserari.

* Poetae tamen, ut omnino disserentiarum incuriosi sunt, haec duo plerumque confundunt, et altero uruntur pro altero indifferenter.

Servius heic se pro Critico parum curioso gerit, quum plane non agnoscat discrimen, nisi constructionis: cuius verba ad Virg. Aeneid. L. 1. v. 601. haec sunt: Et Miseror et Misereor unum signisicant; sed Miseror Accusativum rgit; Misereor Genitivum. Et quod insuper contra Servium notandum, Miseror non solum Accusativum, sed etiam, licer rarius, Genitivum adsciscit. Conf. Parte Synt. Voc. Misereor.

MITRATUS pro eo

qui infulatus vel Sacerdotali ornatus infulâ est, vel qui mitram capite gestat s. mitrâ caput tegit, operit, Einer, der mit einer Mutze bedeckt ist, falso suspectum Vossio de Vit. Serm. L. 3. c. 26. p. 527. Reperitur enim apud Plinium et Solinum. Borrich. in Voss. 168.

MITTO

saepe idem, atque omitto. v. g. Mitte orare.. Mitte iram. Quin mittimus ambages? Mitte male loqui. Mitto heic aliquid commemorare. Schori Phras.

MIXTIO

Ein Gemeng, eine Vermischung, v. g. amarae mixtiones, falso suspectum. Habet enim Vitruvius, cui


page 1048

quasi proprium est, et apud quem frequentius occurrit. Andr. Borrich. Vindic. L. L. p. 50. Usitatiora tamen, mixtura et permixtio.

MODERATIO

sese exserit in ipsa rei tractatione: MODESTIA vero consistit in animi ac vultus signisicatione, et in ipsa etiam voluntate. Cic. Novi animi tui moderationem, Ad modestiae leges se componere. Eam prae se fert animi modestiam.

MODICUM

non solum apud veteres dicitur, ut Vossius de Vit. Serm. L. 1. c. 33. p. 148. et alii cum eo volunt, quod intra modum se continet; cui contrarium est immodicum: verum etiam interdum est idem, quod pusillum s. exiguum.

* Cic. L. 5. Fam Ep. 16: Adhibere aliquam modicam consolationem. Item Livius L. 25. c. 22. Modico ibi praesidio relicto. Et alibi, commisso modico certamine. Item Valerius Max. in Praef. Quis omnis aevi gesta modico voluminum numero comprehenderit? In quibus omnibus manifeste modicum est pro exiguo, pusillo. Occurrit etiam hâc notione subinde apud Tacitum et Tertullianum. Vorst. de Lat. Mer. Susp. p. 23.

Ita etiam Adverbium Modice interdum notat parum. Cic. Attico: Minae Clodii, contemptionesque, quae mihi proponuntur, modice me tangunt.

MODO Adverbium

1. Minus significat, quam nuper, et ponitur pro aliquanto ante.

* Cic. in 6. Verrin. c. 3: Quid dico nupar? immo vero, modo, ac plane paullo ante vidimus. Id. In qua urbe modo gratiâ, auctoritate et gloriâ floruimus, in ea nunc iis quidem omnibus caremus. Ter. Davum modo timere sensi, ubi nuptias futuras esse audivit. Plaut. Modo, quum dicta in me ingerebas.

2. Tempus alternum notat.

* Ter. Modo ait, modo negat, Bald sagt er ia, bald sagt er nein.

3. Signisicat tantummodo.

* Ter. Modo facito, ut illam serves. Cic. Si vos mediocris modo fortuna reip. adiuverit.

4. Ponitur etiam subinde pro dummodo.

* Cic Concedo ut impune emerit, modo ut bonâ ratione emerit. Id. Omnia ei obsequia polliceor, si modo remp. respicere volet.

MOECHARI

ex veteribus solus, quod quidem constat, Catullus dixit; Ecclesialsticis vero scriptoribus non infrequens est. Latini usitatius pro eo, adulterare et adulterari intransitive


page 1049, image: s0573

utrumque, i. e. adulterium committere, Ehebrechen, einen Ehebruch begehen; et notione Activâ, quâ Suetonius non semel utitur, v. g. adulter are aliquam i. e. per adulterium stuprare.

* Catullus Moechari intransitive; Ecclesiastici transitive usurpant. v. g. Moechari cum aliqua. Conf. Part. Synt. Moechari aliquam.

Moechus autem et moecha plures usurpaverunt, optimae etiam notae scriptores Cell. antib. 264. C. P. 181

MOESTUS est

qui animo angitur: TRISTIS, qui vultu demisso aut severo aegritudinem ostendit. Popma. Fl. Clarus.

* Differunt ita, si a(plw=s2 ponuntur. Conf. infra ad ealcem huius Sect. Voc Videmus. Hinc frustra obicias ex Auct. ad Herennium L. 3. c. 15. Maestus et conturbatus unltus.

Interim libenter concedimus, neque hanc differentiam perpetuo sibi constare.

MOLESTARE

v. g. haec res me molestat, Petronius in Fragm. Tragur. Scribonius Largus, Iul. Obsequens, Modestinuss: aevo aureo pro eo usitatum fuit, molestiam alicui adferre vel exhibere; molestiâ aliquem adficere. Voss. de Vit. 740. Steph. Expostul. 147. Borrich. in voss. 169. Cell. C. P. 223.

MOLLIFICARE

v. g. mollificare ventrem, Vossius de Vit. Serm. Lat. L. 4. c. 13. p. 740. perperam damnat: exstat enim apud Aemil. Macrum, scriptorem argenteae aetatis, de Herb. L. 4. c. 14. Alias veteres pro eo habent mollire, emollire.

MONASTERIUM

aedificium et locus ipse: COENOBIUM in monasterio vitae significat communionem et convictum: quod discrimen vulgo minime aut observatum, aut animadversum etiam. Eram. in Vall. 223. Goclen. Obs. 37.

* Interim per Metonymiam coenobium pro monasterio dici posse, existimamus.

MONEMUS consilio

praeparaturi aliquem ad omnes, ut se dant, casus ancipites: HORTAMUR impulsu et persuasoriis ad certam aliquam et determintatm actionem. Ael. Donat.

Monemus verbis levioribus: Hortamur gravioribus.

* Cic. L. 10. Ep. 5, ad Paetum: Sic moneo, nt filium: sic faveo, ut mihi: sic hortor, ut et pro patria et amicissimum.

† Hinc hortor, ut gravius et ponderosius, quoties cum moneo coniungitur, loco


page 1050

posteriori ponendum. In quo tamen interdum hallucinantur veteres; ut Plinius L. 1. Ep. 16: Quod te quoque ut sacias, et hortor et moneo.

MONSTRARE

pro docere, falso suspectum. Nam de verbo hoc Henricus Stephanus monuit Gallcs suos, ne, si Latine dicatur monstrare alicui, quomodo Gallice montrer a quelqu'un, idque ita sine Casu quarto ad doctrinam referatur, suspectum hoc ipsis sit. Pari mode non supervacuum videtur, eâdem de re moneri nostros homines. Nos enim similiter dicimus, Einem weisen, einem zeigen. Latinitatem autem istam probam esse, apparet ex his Plautinis Bacch. A. 1. Sc. 2:

Iam perdidisti te que me, atque operam meam,
Qui tibi nequiquam saepe monstravi bene.

Heic monstrare alicui idem est, quod doctrinam alicui tradere. Quod apparet ex eo, quod Pistoclerus, cui ista dicuntur, respondet:

Ibidem ego meam operam perdidi, ubi tu tuam.
Tua disciplina nec mihi prodest, nec tibi.

Iustinus quodque Lib. 2. c. 6. dicit: Arare quoque et serere frumenta, glandem vescentibus monstrarunt. Vorst. de Lat. Falso Susp. 133.

MORBUM

appellant totius corporis corruptionem: AEGROTATIONEM morbum cum imbecillitate: VITIUM, quum corporis partes inter se dissident. Ita ipse Cicero Lib. 4. Tusc. Quaest. c. 29.

* Modestinus Differentiarum 9. ita etiam recte distinxit, ut morbus sit temporalis corporis imbecillitas; vitium vero perpetuum corporis impedimentum, veuti si quis talum excussit. Potest ergo, qui vitiosus est, non morbosus esse; ut balbus et atypus (i. e. homo impeditae linguae) vitiosi magis, quam morbosi sunt, et equus mordax aut calcitro vitiosus, non morbosus est. Gellius L. 4. c. 2.

MORDICUS

Adverbium, Gr. o)da\c, Mit den Zahnen vest haltend, v. g. sententiae suae mordicus inbaerere, Vest bey seiner Meynung bleiben, Laurenbergius praeter meritum suum inter obsoleta refert. Habet enim praeter Plautum, Horatium et Apuleium, ipse Cicero Lib. 4. Acad. cap. 16: Perspicuitatem, inquiens, mordicus tenere debemus.


page 1051, image: s0574

MORS

in bonam partem plerumque: NEX et INTERITUS in malam partem plerumque: CAEDES autem semper in malam partem sumitur. Goclen. Obs. 334. Vavassor Antib. 564.

.

* En! exempla! Cic. pro Quint. c. 18: Mors honesta saepe vitam quoque turpem exornat: vita turpis, ne morti quidem honestae locum relinquit. Id. pro Mil. cap. 37: Mortem naturae finem esse, non poenam. Id. Catil. 4. c. 4: Mors aut necessitas naturae, aut laborum ac miseriarum quies est. Id. Qui de nostro interitu et urbis exitio cogitent. Id. Iunius necem sibi ipsi conscivit. Id. Homines vincla, neces, ignminiasque vitant. Id. Qui in caede atque ex caede vivunt. Facere caedem vicinorum. Conducere aliquem ad caedem saciendam. Mihi res spectare ad caedem videtur.

† Nex, necis, raro exemplo de morte naturali accipitur: accipitur autem ap. Sueton. Caes. 5. 2. Senecam Consol. ad Marc. c.21. Iustin. 42. 1. 1. ubi vid. Bernegger. it. Freinsbem. ad Flor. L. 3. Cap. ult. fin.

MORTALES

pro hominibus v. g. eâ sumus mortales indole, non modo Poetice, esd in historia etiam non numquam e)mfatikw/teron dicitur. Praecipue Livius ita frequentat hoc vocabulum.

MORTIFER

v. g. mortiferum vulnus accepit, non est, ut primâ fronte videtur, Poetarum tantum, sed et Oratorum et Historicorum, Livii, Ciceronis, Nepotis.

* Mortiferus Cornelius Celsus dixit duobus locis. Buchner. de Commut. Rat. Die. 163. et. 217. Cell. C. P. 341. Borrich. in Voss. 193. Cons. insra. Pestiferus.

MOS

est institutum consuetudine sirmatum: RITUS est ordo et modus in administrandis maxime sacrisiciis.

* Interdum tamen ritus pro more atque instituto usurpatur. Cic. in Lael. Qui pecudum ritu ad voluptatem omnia referunt. Id. Phil. 2: Erat ei vivendum latronum ritu.

MOX

1. Notat paullo post. Cic. Iussitque mibi nuntiari, mox se venturum.

2. Inservit designando tempori instanti, sed indeterminato. Ter. Dum exspecto, quam mox veniat.

3. Etiam consecutivum est, praesertim apud Tacitum, e. g. in Germ. cap. 101. n. 1: Sortium consuetudo simplex: virgam frugiferao arbori decisam, in surculos amputant, eosque notis quibusdam discretos super candidam vestem temere ac fortuito spargunt. Mox si publice consulatur, Sacerdos civitatis; sin privatim, ipse pater


page 1052

familiae precatus deos, caelumque suspiciems, ter singulos tollit, sublatos secundum impressam ante notem interpretatur.

4. De ordine et situ. v. g. Germaniae Academias frequentavit; mox adiit Belgicas.

5. De gradibus praestantiae. Plin. 16. c. 10: Scandulae e robore aptissimae, mox e glandiferis aliis.

MULIER

adultam aetatem: FEMINA sexum: UXOR coniugium: MATRONA statum honoratiorem respicit.

* Quae tamen differentia non exacte in Scriptoribus Classieis ubique servatur.

MULTIFARIUS

a, um, v. g. militares coronae multifariae sunt, Gellius Lib. 5. c. 6. item sequiori aetate Apuleius et Solinus: melioris notae scriptores pro eo dicunt, diversus, multiplex, varius, cuiusque generis, diversi generis.

* Adverbium autem multifariam, v. g. aurum multifariam defossum, Ciceronis, Livii, et Plinii est.

* Plinius Mai. etiam habet multifarie; unde transiit ad Solinum, qui Plinium vehementer in deliciis habuit, câ propter dictus Plinii Simia.

MUNIMENTUM et MUNITIO

tam dicitur de muro et propugnaculis urbis, quam de operibus, quibus oppugnantes urbem cingunt.

Sed Vallo circumdare urbem, plerumque de oppugnantibus dicitur. Reiz. 373. 624:

MURMURAT

qui obstrepit et tumultuatur sono obscuro; MUSSAT vel MUSSITAT, qui submissa voce loquitur, et intus verba volvit magis, quam eloquitur.

* Murmurare etiam ad inanima transfertur, ut murmurantia litora,murmurans mare, nemus, et alia: Mussare tantum est hominum. Popma.

MURUS

latius patet, quam MOENIA. Murus urbium est, et urbis similium, castrotum munitionumque: Moenia tantum sunt urbis. Valla Lib 3. c. 8. Hinc nemo dixerit, saepire castra moenibus; sed saepire castra muro.

* Videntur autem Moenia interdum etiam pro propugnaculis et manitionibus, quae fossd ac vallo aliisque, quae extra murum urbi praesidio esse possunt, tantum modo continentur, ab auctoribus poni. v. g. Florus L. 1. c. 4. n. 2: Hic igitur et moenia muro amplexus est. Caesar. L. 2. de B. Civ. Cap. 16: Quum paene aedificata ab exercitu nostro in


page 1053, image: s0575

muris moenia viderentur.´Vitruvius L. 8. c. 4. pr. Zama est civitas Afrorum, cuius moenia Rex Iuba duplici muro saepsit.

Murus ergo in his et aliis huiusmodi auctorum locis notat Germ. Die Maver; et Moenia Germ. Allerhand Fortisications-Werke.

MUSINARI

Verbum a Varrone et Plinio Praefat. Hist. Nat. usurpatum, idem significans, quod Germanicum Kunstlich aussinnen, dichten, kalmeusern, v. g. Dum ista musinamur, Unterdessen da wir dieses mit unserer Kalmeuserey aushecken.

† Fictum est a musa; sicut a vulpes, vulpinari; et a muges, muginari i. e. nugari, tarde conari, quo Plinius et Cicero ad Art. L. 16. Ep. 12. utitur.

Pro musinari, quum in vitio ponitur, et eruditionem umbratilem et infructuosam respicit, Cicero L. 7. Fam. Ep. 28. Se totum in litteras abdere. Et pro Arch. cap. 6: Ego vero fateor, me his studiis esse aeditum: ceteros pudeat, si qui ita se litteris abdiderunt, ut nihil possint ex bis neque ad communem adferre fructum, neque in adspectum lucemque proferre.

MUTIRE

Muchsen, Plautus, Terentius, Phaedrus: Cicero pro eo habet, hiscere. v. g. ne hiscere quidem audet, Er darf nicht Muck sagen.

N.

NANCISCI

notat

1. Adsequi, obtinere, adquiterer, quod voto nostro conveniat.

* Cic. Cato sic abiit e vita, ut cansam moviendi se natum esse gauderet.

2. Ad usum transferre suum, quod forte fortuna nobis obtigit.

* Caes. L. 2. B. Civ. c. 22: Nactus turbidam tempestatem. Et L. 3. c. 54: Noctem subnubilam nactus. Flor. L. 2. c. 4: Hostes nivalem nacti diem sc. Tempestatem eius diei in consilium verterunt.

3. In rem odiosam incidere.

* v. g. Nacisci febrim, morbum, aliquid mali. Vid. Corn. Attie. c. 21. Sueton. Tit. Terentium Phorm. A. 3. Vorst. de Lat. Falso Susp. 61.

NASCENDUS

Gellius; et NASCITURUS Palladius: meliores usitatius, in lucem edendus, exoriturus, in lucem proditutus. Goclen. Obs. 440. it Probl. Grammat. 1. 43.

† Nasciturus est quasi a nascitum: naturus enim a Supino natum, haud est in usu.


page 1054

NATATUS

Das Schwimmen, Poetarum magis est: in prosa malim NATATIO, quod non modo apud Cornelium Celsum, sed etiam apud ipsum Ciceronem de Senect. cap. 16. exstat.

NATUS vel GNATUS

pro filio, Poetis, quam Oratoribus frequentius effe, observat Valla Lib. 3. Elegant. cap. 70.

† Habet quidem Cicero pro Plancio: sed ibi alludit ad veteris Poetae verba, quae mox subiieit. Eo utitut quoque Quintilianus Prooem. Instit. Orat. ad quem vero locum Pithoeus: Non adducor, inquit, ut credam, Quintilianum, Latini sermonis observatorem sincerum, vocem istam, quae omnino Poetarum est, non Oratorum, usurpasse. At occurrit tamen hoc vocabulum in ipsis Ciceronis verbis verbis de Amicitia cap. 8: Ex ea caritate, quae est inter natos et parentes. Cellar. Antib. 276. C. P. 337.

* Gnatus tamen Cicero numquam habet; sicuti etiam abstinet a gnavus et gnarus, Prosthesin in his respuens.

NAVALIA

ium, Der Stapel, oder der Ort am Ufer in grossen Seehafen, wo die Schiffe gebavet, oder ausgebessert werden. Hinc Caesar Lib. 2. B. Civ. cap. 3: Ex navalibus navem deducere, Vom Stapel laufen.

NAVIGATOR

Quintiliani est: Cicero, Caesar, alii, pro eo dicunt nauta. Navita autem non nisi Poetarum est, occurrens apud Propertium, et Ciceronem in verbis Poetae Lib. 2. Tusc. Quaest. n. 23.

NAVIS

nomine omnes navigiorum species continentur, cuiuscumque sint usûs, materiae, formae: RATES di cuntur proprie longae naves, trabibus et asseribus inter se tantum nexis factae, vel trabes connexae, Flossholzer, sive, ut Festus definit, tigna inter se colligata, quae per aquas aguntur.

* Ita Cicero a navi distinguit rates, in Verr. 7. c. 2: Quum aut navibus, ant ratibus conarentur accedere, Mit Schiffen oder zusammengefassten Holzern. Et Livius L. 36: Navibus incensis, rates ad traiciendum exercitum in magna inopi materiae aegre comparabat.

Poetae frequenterrates Metonymice pro navibus usurpant. Popma.

NE

1. Post verba timendi, adsirmat; quemadmodum ut negat. v. g. Timeo, ne pater resciscat, Ich furchte, der Vater kriege es zu wissen. Timeo, ut pater resciscat,


page 1055, image: s0576

Ich furchte, der Vater kriege es nicht zu wissen.

* Altera autem negatio quum accedit; to\ ne contra negat. Accedente autem negatione tertiâ, to\ ne vieissim adfirmat.

Ita fit, ut notet

a) Nolim, sed metuo. Cic. Vereor, ne arroganter facias, si dixeris.

b) Nolim, sed nen timeo. Cic. Non vereor, ne quid stulte facias.

c) Velim, sed timeo. Cic. Vereor, ne exercitum firmun habere non possit.

d) Velim, sed non timeo Cic. Non vereor; ne hoc officium meum P. Servilio iudici non probem.

2. Sensu prohibendi, construitur

a) Cum Coniunctivo.

* Plaut. Ne me moneatis: memini ego officium meum.

b) Cum imperativo.

* Ter. Ne nega. Nota: Cicero heic libentius usu? pat Noli, v. g. Noli putare, me quidquam maluisse. Vel: Cave, sequente Coniunctivo. v. g. Cave enim, putes, ullas, ullas litteras umquam gratiores, quam suas, esse in senatu recitatas.

3. Iurantis est.

* Cic. Sed, ne vivam, si tibi concedo. It. Ne valeam. Ne sim salvus, si aliter scribo, ac sentio: quod ferociores no stratium impie dicunt: Strafe mich Gott.

4. Supplicantis est, ut Deus hoc vel illud averruncet.

* Cic. Ne dii siverint, ut hoc decus mei capitis, aut demere mihi quisquam, aut condonare pessit.

5. Corrigentis, atque adeo augentis sermonis emphasin est.

* Cic. In tam leves, ne dicam ineptas sententias incidisse. Atque heic

a) Mox Substantivum huic particulae praecedit. Cic. Crudelis Castor, ne dicam sceleratum et impium.

b) Mox Substantivum eamdem sequitur. Cic. Crudelis, ne dicam sceleratus et impius Castor.

† Nota: Si Substantivum post hanc particulam subsequitur; Adiectiva, quae post ne dicam ponuntur, haud Casum Verbi, sed antecedentis primi Adiectivi vel Substantivi, sui respiciunt, sive hoc Substantivum expresse, sive vi consturctionis antecedat.

6. Concedentis est.

* Cic. Ne Sit sane! videri certe potest. Id. Obliviscor iam iniurias Clodii: depono memoriam: ne sint baec in te dicta, qude dixi.

7. In sequentibus formulis: Ne metuas; Ne fugite hospitium; Ne quis illud admiretur;


page 1056

ac similibus Ne Adverbium est prohibendi seu vetandi: quod distinguere iubet Quintilianus ab Adverbiis negandi L. 1. c. 9. (al. 5.) ita dicens: NE ac NON Adverbia (sunt:) qui tamen dicat pro illo, NE FECERIS, non seceris, in vitium incidat, quia alterum (non) negandi est, alterum (ne) vetandi.

† Sciendum tamen, in aliis loquendi formulis etiam ne Adverbium esse negandi. v. g. Te obsecro, ut ne dicas h. e. ne dicas, vel. ut non dicas. Nam et apud Quintilianum ut non reperias Lib. 12. cap. 10. Ut non dicam pingnioribus, fortioribus certe verbis. Cicero utrumque simul adhibuit 2. de Fin. c. 8.: Ex quo efficitur, non nt voluptas, ne sit voluptas, sed ut voluptas non sit summum bonum. Observatione dignus heic Ovidii locus est, qui ordine inverso, quo carminis metro consuleret, ne ut usurpavit, pro ut ne, Lib. 1. de Pont. Epist. 2. v. 113:

Et ne, si superest aliquis post funera sensus,
Terreat ut manes Sarmatis umbra meos.

Quamquam ita locutus est et Tacitus L. 4. Hist. c. 13. n. 3.

8. Cum Quidem coniunctum, exprimit Germanicum Nicht einmal.

* Cic. Ne istius quidem laudis sum cupidus. Ne tantillum quidem commotus est. Numquam illum ne minimd quidem re offendi.

Nota: Heic Ne cum Quidem ita coniungitur, ut semper verbum aliquod interponatur. Guil. tamen Insulanus Menapius p. 34. Observ. bis reperit apud Ciceronem et semel apud livium inter Ne et Quidem nihil interesse.

9. Interdum dubitativum aut interrogativum est.

* Cic. 1. Offic. c. 3: Honestum ne factu sit, an turpe, dubitant, Ter. Andr. A. 4. Sc. 5. v. 6: Estne hic Crito sobrinus Chrysidis? Plaut. Capt. A. 3. Sc. 5. v. 55:Emitteresne, nec ne? eum servum manu? Ob du denselben Knecht frey liessest, oder, nicht?

† Nota: 1. In eiusmodi locutionibus an aut alterum ne interdum omittitur, v. g. Cic. Fiat, nec ne fiat, id quaeritur. 2. Plautus ne et ante verbum suum ponit; ut Capt. A.1. Sc. 2. v. 24: Visam, ne nocte hac quidquam turbaverint, pro turbaverintne quidquam.

10. Interdum pare/lkei nec aliud quidquam sonat, quam adiectio syllabica, qualis est Graecorum ge. Horat. 1. Sat. 10. v. 21:

O seri studiorum, qui ne putetis
Dissicile et mirum, Rhodio quod Pytholeonit Contigit.

Vide ibi notas Xylandir p. 142, qui observat, similiter eumdem Horatium dixisse uterne 2. Sat. 2. v. 107; et quone et quantane, Sat. 3. v. 295. et 317; Terentium item anne.


page 1057, image: s0577

NECATE

et OCCIDERE quidam censent hoc differre, quod necare est interficere etiam sine ictu et telo, veluti fame, laqueo, veneno; occidere autem gladio et manu.

* Sed differentiae huic obstant veterum loca, ex quibus conficitur, utrumque verbum generale esse, et ad omnes mortis inferendae modos pertinere. Livius enim habet securi necare, et Cicero Occidere veneno.

NECESSE EST ab OPUS EST

differre, indicat Catonis praeceptum ap. Senecam Epist. 94: Emas, non quod opus, sed quod necesse est. Item Cicero L. 2. de Orat. n. 43: Etiamsi opus est, tamen minus est necessarium.

NECESSITAS

pro necessitudine, quatenus notatur per eam vinculum illud, quo cognati vel amici intimi invicem obligati sunt, habet Caesar L. 1. B. Civ. c. 8. et Cicero pro Sulla c. 1.

Sed apud Sallustium, et interdum etiam alios, versâ vice NECESSITUDO subinde occurrit pro necessitate, cui parere, pars rationis est.

* Neutrum tamen debet trahi ad exemplum: quandoquidem, id, quod contra Gellium L. 13. c. 3. notandum est, seundum stili proprietatem necessitas est vis quaedam premens et urgens; necessitudo autem ius et vinculum adfinitatis aut familiaritatis. Cons. Manut. in Ep. ult. L.2. it. Popma.

NEFARIUM et IMPIUM

Ciceronis sunt: NEFANDUM aliorum. Goclen. Obs. 4, 7.

NEGOTIATIO

ad mercaturam pertinet: an autem etiam hoc vocabulo Graecum polupragmos1u/nh exprimi possit, merito dubitat Gellius L. 11. c. 16; qui quum uno vocabulo Latino nequeat, plura adhibet, quum Graecum hoc vertere cupit, estque illi ad multas res adgressio, earumque rerum actio.

NEMPE

1. Cum reprehensione et indignatione quadam interrogat.

* Cic. 5. Tuscul. c. 5: Nempe negas, ad beate vivendum satis esse virtutem? Entblodest du dich nicht, zu sagen.

Etiam citra interrogationem hoc modo non numquam occurrit. v. g. Curt. 10. 2, 25.

2. Cum emphasi quadam aliquid explicare vult.

* Ter. Andr. A. 2. Sc. 3. v 13: Nempe hoc sic esse dicturum patrem. Cic. Sad effugi


page 1058

insidias: nempe in conspectum Antonii veniendum est.

3. Approbantis est.

* Plaut. Apud Archilochum ego ero argentarium. D. Nempe in foro, Ia, ia! recht so! nehmich auf dem Mardte.

4. Elegantissime autem interrogationibus cum responsione subicitur.

* Cic. 1. Philipp. cap. 7: Pompeii Consulatus, in quibus actis consistit? Nempe in legibus. Valla L. 2. c. 22.

5. Eleganter etiam cum ergo iungitur.

* Ter. Andr. A. 1. Sc 2. v. 21:

S. Nempe ergo arerte vis, quae restant, me loqui?
D. Sane quidem.

6. Confirmantis est, quod nunc cum interrogation. Nunc sine ea ponitur. Plaut. Rud. Nempe hic tuus est? D. Meus est. Menae. Nempe iubes? M. Iubeo Hercle vero. Ter. Eun. Nempe emnia haec nunc verba huc redeunt.

7. Raro admodum usurpari solet in explicatione aut enumeratione multarum rerum: sed eius loco Nimirum aut Videlicet usurpatur usitatius.

NEOTERICE

Neu, heurig, v. g. hoc neoterice dicitur, Das lauft auf den heurigen Schlag hinaus, Adverbium non est Latinitatis prolapsae. Usus enim eo est Asconius Pedinaus. Conf. Sect. 1. Neotericus. Unde Adiectivum neotericus, v. g. scriptor neotericus, quod ceteroquin occurrit apud Aurel. Victorem et Claudianum Mamertum, Neroniano aevo in usu suisse, colligit Borrichius in Voss p. 176. v. Cell. Antib. 264. C. P. 181. et 224.

NIHIL

eleganter subinde ponitur pro Non, Minime. v. g. Quo minus id facias, nihil equidem impedio. It. Nihil iam opus esse arbitror.

NIMIETAS

Der Veberfluss, die allzu grosse Menge, v. g. nimietas sanguinis. it. nimietate verni pabuli pecudes exhilaratae lasciviunt, falso suspectum est: habet enim Columella et Palladius; it. Solinus, Apuleius, Macrobius, Capitolinus, Marcellinus, Treb. Pollio, alii. Borrich. Cogitat. 176. Cellar. Antib. 123. C. P. 164.

NIMIRUM

1. Cum indignatione aliquid adserit.

* Tern Nimirum heic homines frigent. Ach! liebe Kinder, hier ist nichts zu thun.


page 1059, image: s0578

Id. Nimirum dabit haec Thais mihi magnum malum. Cic. Sed nimirum maius est hoc quiddam, quam homines opinantur. Id Et nimirum id fuit: solvendo enim non erat.

2. Cum reprehensione exprobrat. Hovat. L. 1. Ep. 14. v. 11:

Cui placet alterius, sua nimirum est odio sors.

3. Subicitur interrogationi eodem modo, quo nempe

* Quintil. L. 12. C. 1: Uter melior dicetur orator? Nimirum qui homo quoque melior.

4. Subicitur Protasi, inchoans Apodosin cum aliqua siducia.

* Cic. L. 3. Off. c. 20: Sed si res in contentionem veniet; nimirum Themistocles est auctor adhibendus, Germ. So mussen wir uns ia wohl nach dem Gutachten des Themistocilis richten.

5. Additur pluribus confuse enumeratis.

* Cic. Haec. enim est tyrannorum vita: nimirum, in qua nulla fides cet.

6. Explicat antecedentia.

* Cic. Nimirum igitur ut in causis cet. sic in aegritudine.

7. Adseverat cum emphasi.

* Cic. Quae non modo summa bona, sed nianirum audebo vel sela dicere.

8 Adfirmationem nostram lenit, vel etiam desiderium nostrum modeste exprimit.

* Cic. Quae non modo summa bona, sed nimirum audebo vel sola dicere, Sondern ich will mich auch allenfalls wobl untersteben. Conf. infra Utique, n. 5.

NISUS

ûs refertur tum ad animum, tum ad corpus.

NITI et ENITI

est conari et labore contendere: OBNITI contra adversa et difficilia luctari et obsirmari. Popma.

NOBILIS

non numquam in malam partem accipitur, idemque tunc significat, ac notabilis, v. g. Liv. L. 39. c. 9. nobile scortum.

* Ita etiam nobilitare, v. g. ap. Ter. Eun. A. 5. Sc. 6. v. 20. nobilitare se flagitiis. Valla L. 5. c. 35.

Eadem ratio tou= Insignis est; quo de supra.

NOCITUS SUM

pro laesus sum, nocuit mihi, barbare dicitur, teste Voss. de Vit. Serm.L. 4. c. 30. p. 795. Sed tamen Passivum illud non infrequens est, nec solum absolute positum seu


page 1060

impersonaliter, aut cum Dativo Personae, v. g. Caes. L. 5. B. G. c 19: Ut in agris vastandis incendiisque faciendis, hostibus noceretur; Et ibidem cap. 38: ipsi nibil nocitum iri: verum etiam cum Nominativo rei; ut apud Vitruvium: Larix a tinea non nocetur; et Solinum: Si pars alterutra noceatur. Borrich. in Voss. 177.

NOCTESCIT

auctores idonei non dixerunt. Ceterum habet Furius. vetus Poeta, apud Nonium: quem quidem huius vocabuli ergo Caesellius Vindex, Grammaticus, reprehendit; Gellius vero defendit L. 18. c. 11. Malim tamen pro eo cum elegantioribus, tenebrae ingruunt; nox appetit; iam ad solis occasum est, Hirt. B. Afr. c. 70; in noctem coniectus est, Caes. L. 3. B. Civ. c. 28; illum nox oppressit; vel cum Poeta, nox ingruit atra. Cell. Antib. 123. C. P. 353.

NOCVUS

Columellae est, ut Ker testatur: Cicero pro eo, nocens, infestus; Plinius, Phaedrus, perniciosus, nocivus, quo posteriori in primis Poetae etiam sese oblectant; Cornelius Nepos, Tacitus, alii, noxius.

* Innocuus optimae quidem notae; sed Poetarum modo est.

NOMEN

pro populo ponere, elegantiis adnumeratur. v. g. nomen Romanum, nomen Latinum, nomen Saxonicum, pro pooulo Romano, Latino, Saxonico. Turca Christiano nomini infensissimus hostis, pro Christiano populo.

NOMEN est

quod quisque proprium et certum habet, ut Cicero, Roma: VOCABULUM est, cuius significatio est communis, ut homo, urbs. Popma.

NOMINATIVUS CASUS

Grammaticorum quidem verbum, sed antiquum tamen, quo iam tum suo tempore Varro de L. L. Lib. 7. c. 29. et L. 9. usus est. Alias dicitur Casus rectus vel nominandi Casus.

NoN

Latinorum saepe ibi ponitur, ubi Germani ponunt Nein. Cic. Cluent. c. 5.: Ut matrem non pudor, non pudicitia, non pietas, non macula familiae a cupiditate revocaret.

NORMA, REGULA, PERRENDICULUM

distingvuntur, auctore Vitruvio L. 7. c.3. ita: Longitudines, inquit, ad regulam et lineam; altitudines ad perpendiculum; anguli ad normam respondentes exignatur. Gracce vocatur norma gnw/mwn regula kanw\n perpendiculum ka/qetos2.


page 1061, image: s0579

NOSTRAS

VESTRAS, CVIAS, atis, non solum patriam nationemque respicit, sed etiam sectam et partes. v. g. Cuias es tu? nostrasne es, an externus? ibi patriam signisicat. Sed quum dico:Cuias es tu ? Epicureusne, an Stoicus? tunc sectam innuit. Valla L. 2. cap. 3.

NOTHUS

appellatur, qui ex concubina, non ex uxore legitima natus est, sed patrem certum habet; qualem Institutiones, Pandectae ac Latini recentiores vocant filium naturalem, utpote qui sine legitimo matrimonio, tantum naturae coniunctione, nascatur: SPURIUS est, qui patre incerto aut illicito genitus est, veluti ex scortatione, vel alio quodam exsecrando concubitu, ut adulterio, stupro vel incestu. Popma.

* Hacc differentia vulgatissima est, et antiquissima videtur, probantibus eam gravissimis auctoribus, v. g. Quintiliano, Ulpiano, cet.

Ceterum Critici circa hanc differentiam mire variant: quo de multa adfert Aegid. Menagius in Amoenitat. Iur. Civ. c. 39. p. 357 -- 367.

NOTIFICARE

Kund thun, v. g. notisicare alicui aliquid, nemini suspectum sit: exstat enim apud Ovidium Lib .1. de Ponto. Ep. 2. v. 12. et Gellium Lib. 5. c. 14. Usitatius tamen et elegantius pro eo dixeris, certiorem aliquem facere alicuius rei vel de aliqua re; in notitiam alicuius aliquid deferre; scientem aliquem facere, Corn.; palam facere alicui aliquid, idem.

NOVISSIMUS

v. g. novissimo tempore id est, ultimâ aetate; et NOVISSIME v. g. quae ut ex omnibus novissime est inventa, ita est multo utilissima, falso suspecta. Nam quod ad adiectivum novissimus attinet, usurpavit illud Cicero non solum pro Roscio Comoed. Cap. 11. (quod tamen Ciceronem adhuc adolescentem fecisse, dicit Scioppius iud. de Stil. Hist. p. 146.) sed et alibi (vide Eliae Maioris Lib. de Varianda Oratione p. 103.) item plurimi alii aetatis aureae scriptores, ut Cato, Varro, Caesar, Hirtius, Suetonius, Sallustius, Livius, Cassius, Catullus, Virgilius.

* Adverbium novissime improbavit etiam ipse Tiro. Verum et hoc usi sunt Cicero, eiusque aequales, et alii, ut Plancus, Cassius, Hirtius, Sallustius, Varro, Livius, Plinius L. 3. Ep. 7. et L. 7. Ep. 17, Cornelius Celsus, Quintilianus, et omnium


page 1062

frequentissime Seneca. Hadr. Card. de Eleg. Lat. Serm. 20. Goclen. Silv. Barb. 42. Cell. C. P. 69. seq. Pontani Progymnasm. 25. Ol. Borrich, Analect. 58. Andr. Borrich. Append. 168. 171.Vind. L. L. 144. seq. it 175.

NOVUM est

quod nonc primum accidit, seu quod nunc demum est factum: RECENS, quod nuper.

* Sic lex nova est, quae primum fertur; eadem recens, quia mon diu ante ante fuit lata. Atque ita novum ad rem; recens ad tempus pertinet. Homo recens natus i. e. qui paullo ante in lucein editus est: at homo novus i. e. qui suis ipsius, non maiorum, meritis inclaruit. Popma.

NULLIBI

Nirgends, norgendwo, soli, quod quidem constat, Vitruvio inter antiquos placuit. Plebem Romanam dixisse nullibi pro nusquam, notat Scioppius Grammat. Philos. p. m. 17. Iud. de Stil. Hist. p. 55. et 129. et 183. Infam. Fam. p. 116. Nullibi, inquiens, ab uno Vitruvio diclum, usque eo plebeium sordidumque est, ut eius vel linguae buius tirones pudere debeat. Frequentius igitur nobis in ore sit pusquam, utpote omnibus veteribus usurpatum. Vossius de Vit. 109. et 814. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 24. Borrich. in Voss. 128. Cell. Antib. 124. C. P. 183.

* Ullibi omni auctoritate idoneâ caret.

† Vitruvius, ut ut aureae aetatis seriptor, puram tamen et nitidam saeculi sui dictionem non raro negligere videtur, melior Architecturae, quam Latinitatis magister. Taceo similia plura huius scriptoris, vel nova, vel non temere imitanda vocabula, ut aperegre L. 5. c. 7: aetes Plur. L. i. c. i. conf. Lucret. L. 4. v. 291; calefaciuntur L. 5. c. 10. conf. Falst. Supplem. L. L. p. 47; concalefaciuntur L. 4. c. 6. et L. 6. c. 11; consonantissime L. 6. c. 1; ausiliatus Passive, L. 5. c. 8. v. Falst. Supplem. p. 42; complecto, ete, L. 10. c. 6; dimetior Passive L. 5. c. 9. cet.

NULLUS

1. Notat idem, quod non.

* Ter. Memini, tametsi nullus moneas. Cic. Philotimus non modo nullus venit, sed ne per litteras quidem, aut per nuntium, certiorem me fecit. It. Nullus dubito Pro Non dubito.

† Hunc tamen loquendi modum in prosa nolim frequentius usurpari. Comici enim propter metrum videntur ita dixisse: quamlibet ipse Ciero aliquoties ita etiam locutus sit, Terentii, ni fallor, familiaris sui, lectione eo abreptus.

2. Idem, quod nullius momenti.

* Cie. Ex eo tempore vir ille summus, Imperator nullus fuit. Id. Igitus Titias, et Apuleias leges, nullas putas?


page 1063, image: s0580

3. Usurpatur etiam in re perdita aut desperata.

* Ter. Nullus sum, Es ist aus mit mir.

4. Separatur.

* Cic. Nec insipientid ullum maius malum est.

5. Usitatissime subiectum tollit.

* Cic. Ad quas litteras tibi reseribi vellis, nescio: nullas enim acceperam, praeter eas.

NUM

adseiscit etiam encilticas voculas ne, nam, quid, quidnem, v. g. numne, numnam, numquid, numquidnam.

* Cic. Deum ipsum numne vidisti? Id. Numnam adspicis, quae in templa veneris? Id. Te puto saepe habere, qui, numquid Remam velis, quaerant. Id. Numquidnam de Oratore ipso restat? Conf. Parte Synt. Numquid.

NUMERUS

pro quantitate vel copia sumitur, quoties veteres dicunt magnum numerum frumenti, vini, olei.

NUNC

sinificat

1. Idem, quod modo. Cic. nuper, et nunc videbam de ea re. id. Nunc iam sum expeditus.

2. Coniunctum cum tw=| ipsum, sinisicat idem, quod hoc ipso momento. Cic. Nunc ipsum sine te esse non possum.

3. Usitate notat hoc tempore. Cic. Tu illum animum nunc adbibe, quaeso, quo me tum oportere esse censebas.

4. Eleganter etiam sine temporis sigificatione et crebro ponitur, et Coniunctionis adversativae vim habet, atque id quidem more Graecorum, qui nu=n pro a)lla\ frequentissime usurpant.

* Cic. L. 1. Divin. c. 29. Quae quidem multo plura evenirent, si ad quietem integri iremus: numc onusti cibo et vino, confusa et trubata cernimus. Nostrates suniliter: Ich habs dir gnng gesagt: da dn nun nicht folgen willst. Idem Cicero: Si ho non apud cives Romanos, si ad saxa et solitudines conqueri ac deplorare vellem, tamen commoveventur. Nunc vero quum loquar apud Senatores pop. Rom.

5. Elegans etiam huius particulae usus est in sarcasmis, ironiis yel indignatione.

* Ita notus est sarcasmus Alexandri M. Clitum necantis ap. Curt. L. 8. c. 1. fin. I nunc, inquit, ad Philippum et Parmenionem et Attalum. It. Eant nunc parentes, filiorum corruptores, et accusent Praeceptorum ant scholarum vitia. Immo vero sibi ipsis imputent, si pro alato Mercurio Vulcanus clandicans domum redent, et Achillem exhillem exspectantibus Thersites obveniat.


page 1064

6. Propriam etiam sedem habet in his locutionibus: ut nunc est, ut nunc babet, ut nunc fit, So wie es beutiges Tages gehet.

7. Geminatur tandem per Epizeuxin non ineleganter. Horat. Epod. 5. v. 53:

Nunc, nunc adeste.

Virgil. 5. Aeneid. v. 189:

- - nunc, nunc insurgite remis.

NUNTIUM

Substantive, pro re, quae nuntiatur; quodammodo toleretur.

* Distinetio est vulgatissima, quâ nuntius et hominem et rem; nuntium vero solam rem significat: atque ita veteres Grammatici, Servius, Isidorus, alii, inculcant. Id certum est, nuntius esse Adiectivum: unde, quum in Masculino absolute ponitur, subaudiendum est vir, homo, rumor, sermo. Virgilius habet nuntia fama: Cicero historiam, vocat nuntiam vetustatis: Ovidius dicit verba nuntia. Ceterum nuntium Substantive, genere Neutro, pro re nuntiata, contra veterum usum dici, adeoque non Latinum esse, observarunt Nonius, Lambinus, Muretus, Valla L. 6. Eleg. e. 432, Ant. Schorus in Thes. Ciceron. it. in Phras. it. Libello de Rat. docendi et discendi L. L. p. 89. et 164. Gifanius Observ. p. 153. Scioppius Paradox. Litter. Ep. 5. p. 6. Vossius de Vit. Serm. L. 1. c. 14. p. 61. seqq. et Reyherus in Thesauro. Olaus vero et Andrens Borrichii: quod idem tamen ante illos iam senserat Goclenius L. 2. Controvers. Grammat. Probl. 12. p. 84. et Probl. 16. p. 194: contendunt, nuntius quidem Masculino genere frequentius usurpari; sed tamen interdum etiam inveniri Neutrum absolute et Substantive: ille quidem in Analect. p. 43. seqq.; hic vero in Append. p. 162. seqq. et Vindic. L. L. p. 146. seq., producuntque pro stabilienda sententia sua loca aliquot; nempe

1. Catulli: cuius tamen locum dubium aut adulterinum censet cum aliis Vossius et Cellarius, Borrichii vero ad codices accuratiores plerosque impressos et MStos provocant.

2. Tibulli: ubi quidem Vossius et alii aliter distingvunt, quam Vorrichii: hi vero contra editiones alias, et praecipue MStum suum codicem praeferunt.

3. Lucretii: ubi tamen Vossius, Lambinus. Gisanius, Pareus, et alii to\ nuntia Adiective Gen. Fem. in Numero Singulari sumi, probant.

4. Livii: ubi quidem Cellarius indicat, veteres et novas alias editiones tristem nuntium habere; Borrichii vero contra ostendunt, triste nuntium legere non solum Francofurtensem, sed et Parisiensem editionem anni 1625.


page 1065, image: s0581

5. Plauti: ubi Pareus quidem, MStis bibliothecae Palatinae nixus, legit istuc nontium; ceteros vero codices omnes Cellarius monet legere istunc nuntium: quod etiam Olaus Fatetur; a quo tamen Andreas dissentit.

6. Varronis: ubi tamen pro de caelo nuntium erit, alii legunt de caelo nuntiatum erit; uti id Vossius l. c. p. 62. testatur.

7. Senecae et Plinii, qui habent praenuntia Neutro Plurali: quae tamen Adiective exponi posse, putat Cellarius, ut sint res praenuntiae; Andreas vero Borrichius omnino Substantive efferri contendit.

Vossii tandem sententia l. c. p. 61. est: Si quis vulgatam distinctionem sequi velit, in Neutro absolute posiro subaudiendum esse verbum aut dictum; quod etiam notat Scioppius ad Sanctii Minerv. L. 4. P. 476. et Paradox. Litter. Ep. 5. Quâ tamen ratione, eo quod neutum monstrari probato exemplo nequeat, rem ncn dum confici, monet Cellarius C. P. 197.

Quum igitur probatissimi auctores, Cicero, Virgilius, Horatius, Livius, et horum aequales hoc vocabulo numquam neutrali formâ usi sint: Tibulli vero, Catulli, Lucretii, Livii, Plauti et Varronis loca varietate lectionis vexentur: aut in dubiis et suspectis relinquendum; aut, si certa neutrius generis exempla inveniantur, in raris et singularibus scribendum erit. Cell. l. c. p. 100. et Discuss. p. 70. seqq.

NUSQUAM

notat motum in loco. Ter. Ille bonus vir nusquam apparet. Et motum ad locum. Plaut. Te nusquam miitam.

Iungitur etiam Genitivo, qui quidem in sensu abundat, v. g. Nusquam terrarum. Nusquam gentium.

NUTRICIUS

immerito suspectum. Substantive enim eo usus est Varro, itemque Caesar non semel: habetur etiam in antiqua inseriptione Gruteri; itemque apud hyginum. Adiective invenitur apud Columellam et Arnobium. v. g. Quis Faustulum nescit pastorem suisse nutricium, qui Romulum et Remum educavit? Cell. C. P. 70. Andr. Borrich. Append. 168. Alii veterum pro eo habent, educator; Suetonius, Statius et Claudius Mamertinus, autritor.

* Nutricius et nutritor Latius tamen patet, quam educator. Educator restringitur ad solos impuberes: Nutricius etiam ad alios, immo etiam ad pias fundationes spectat. ita Princeps impuberum agnatorum suorum et educator et nutritor est; Academiae autem suae tantum nutricius vel nutritor.


page 1066

NUTRIRI

est parvulorum, ut crescat; unde nutrices dicuntur, nutriciique, qui curam infantium habent. Nutriri est etiam adultorum, ut vivat. ALI in eodem signisicatu adhibetur; interdum tamen eâ translatione, quae plane elegans est, nec perinde priori verbo convenit. v. g. Alere facundiam. Cic. Haec studia adolescentiam alunt. Id Sed nec illa exstincta, sunt, alunturque potius et augentur cogitatione et memoriâ meâ.

O.

O Indteriectio

1. Appellantis est.

* Cic. O, mi Fanni, quam tu causam eius non nosti!

2. Admirantis.

* Cic. O consuetudo peccandi, quantam habes iucunditatem, in improlis et audacibus. It. O faciem pulchram!

3. Exclamantis cum indignatione.

* Cic. O incredibilem audaciam! o impudentiam praedicandam! It. O caelum, o terre, o maria Neptuni, o audaciam!

4. Dolentis. Cic. O spectaculum miserum atque acerbum!

* Ter. Andr. A. 1. Sc. 5. v. 48: O Mysis, Mysis, etiam nunc mibi scripta illa dicta sunt in animo Chrysidis, Ach! Meine liebe Mysis, es ist in meinem herzen noch wohl angeschrieben, und ich gedenke noch wohl daran, was mir die Chrysis sagte. Lucretius L. 2. v. 14:

O miseras hominum mentes! o pectora caeca!

5. Laetantis seu Exsultantis.

* Ter. O factum bene! beasti me Cic.O gratas tuas mihi iucundasque litteras!

6. Optantis vel Desiderantis.

* v. g. O si! utinam! virgil. Aeneid. 8. v. 560:

O mihi praeteritos referat si Iuppiter annos!

Id Ecloga 2. v. 28:

O tantum Libent mecum tibi sordida rura,
Atque humiles habitare casas!

7. Optati adventus.

* Ter. O salve, o' Pamphile! Plaut. O mea opportunitas, o mea commoditas, salve.

8. Implorantis.

* Cic. O nomen dulce libertatis! o ius eximium nostrae civitatis!

9. Exsecrantis.

* Cic. O scelus, o portentum, in ultimas terras asportandum!


page 1067, image: s0582

10. Irridentis.

* Cic. 3. Philipp. 11: O praeclarum custodem ovium, ut aiunt, Iupum!

OB

Praepositio notat

1. Propter.

* Cic. Quanto illud flagitiosius, eum, a quo ab absolvendum pecuniam acceperis, eondemnare? Id. pro Marcello c. 6. Ob delictum dii poenas expetunt. Ter. Andr. A. 3. Sc. 5. v. 4: Pretium ob stultitiam fero. Et hac notione eausam et finem notat.

2. Interdum significat etiam coram seu ante.

* Cic. Mihi ob oculos exitium versatur. Id. Ob oculos inihi saepe mors versata est.

3. Sallustius B. Iugurthino cap. 31. Ob rem tw=| frustra opposuit: Ego, inquit apud eum Memmius, libertatem, quae mihi a parente meo tradita est, experiar: verum id frustra, an ob rem faciam, in vestra manu situm est, Quirites.

4. Notat etiam, quamvis rarius, circum. Virg.

Cunctus ob Italiam terrarum clauditur orbis.

Inde Obire Provinciam, fundos, sacra, cet.

† 5. Antique etiam positum pro Ad. v. g. Poeta vetus ap. Cir. L. o. Ep. 23: Cuins ob os Graii ora obvertebant sua. Plaut. in Mil. Experior ob os caliginem prius mihi obtigisse. P. Manut. Comment. in Epp. Cic. T. 2. p. 1056.

OBESARE id est

pinguefacere, falso suspectum Vossio de Vit. 743. Habet enim Columella Lib. 8. c. 7: Madefacto triticeo pane obesant avem. Ita optimi codices: alii tamen legunt boescant. Borrich. in Voss. 183.

* Obesare autem est ab obcsus: quod quum proprie notet arrosum; tamen pro pingni etiam solet sumi, ut est apud Gellium L. 19. c. 7.

OBESITAS

, Die Fettigkeit, v. g. eorporis obesitas; it. obesitate eius defracta subsellia sunt, falso suspectum Scioppio in Stradam 177. Habet enim tum Columella 6. c. 24. tum etiam Suetonius Claud. c. 41. et Domit. c. 18. Iensius et Kappius ad eumdem 25.

OBIECTIO

i. e. argumentum in contrarium adductum, v. g. obiectionem alicuius non timere, falso suspectum. Neque enim occurrit tantum apud Ambrosium, sed etiam apud ipsum Quintilianum. Voss. de Vit. 158.

OBICERE Absolute

pro occurrere sententiae alicuius, Einwenden, non placet


page 1068

Vossio de Vit. 158. quamquam concedat, Quintilianum ita locutum; et proinde in scholis Rhetorum tolerandum esse. Verum non solum Quintilianus, sed etiam Seneca, item Treb. Pollio, Vopiscus, ipscque adeo Cicero hoc modo et significatu usurparunt, v. g. Cic. Quid stultius, quam obicere adversario, quod ille si verbo negarit, longius progredi non possit, qui obiecerit?

* Iunctum ceteroqui cum Accusativo suo, satis usitate dicitur, v. g. obicere alicui argumentum. Quamquam loco huius Accusativi adsciscat etiam Ablativum cum Praepositione de, Accusativo per Ellipsin omissio, v. g. Cic, Illa diluam, quae de peculatu mihi iste obiecit.

Alias dicunt etiam pro eo veteres, contradicere, adversus aliquem disputare; it. inicere, 1. absolute, v. g. Cic. Quum mibi in sermone iniecisset, se velle Asiam visere. 2. cum Accus. v. g. inicere alicui scrupulum. Borrich. Cogit. 183.

* Ceterum notione accusandi v. g. obicere alicui probrum, Einem ein Laster vorwerfen, usitatissimum est.

OBITER id est

praeter propositum, Obenhin, zufalliger weise, ungefabr, v.g. obiter per rimam foris speculari, valde accusatur, et propemodum damnatur a Scioppio Iud. de Stil. Hist. pag. 60. Sed praeter Senecam, Plinium et Petronium, Quintilianus etiam et Iuvenalis eo usi sunt. Alias dicimus pro eo cum Plinio, in transcursu; cum Seneca, in transitu; cum Graecis, w(s2 e)n paro/dw|, w(s2 e)n e)pime/trw|, w(s2 e)n pare/rgw|, o(dou= pa/rergon, cum Cicerone, praeter rem, praeter propositum; cum aliis, non consulto, sed casu, quasi praeteriens, perfunctorie, aliad quasi agens, aliud quasi agendo. Borrich. Defens. Vossii 278. Coll. C. P. 71.

OBIURGAT eum

cuius habet potestatem: MONET propter benevolentiam: ADMONET, ut confirmet memoriam: SUBMONET, ut possit ordinate pronuntiare. In obiurgante ergo potestas; in monente benevolentia; in admonente memoria; in submonente officium. Fronto.

Monco et Admoneo hoc etiam differunt, quod monemus futura; admenemus praeterita; illo, ut caveamus et discamus; hoc, ut recordemur. Livius Lib. 31: Per deos, foederum arbitros ac testes monuisse, praedixisse se. Idem L. 34: Admonet saepe usurpatae Dionysii tyranni vocis. Popma.


page 1069, image: s0583

OBSCENA

vocabula in stilo fugienda esse, ipsa honestatis ratio iubet. Praestet orator, ait Cicero L. 2. de Orat. n. 242, ingenuitatem et ruborem suum, verborum turpitudine, et rerum obscenitate vitanda. Sordida, ait, Masenius in Pal. Orat. 140, vel ipso sono, ut vacca, vel etiam significatione, ut cacare, proscribantur in stilo. Sic et cetera, quae natura tegi voluit, suis etiam velis honeste tegat oratio.

Weissius de Stil. Rom. p. 163: Pura et casta ut sit oratio, nemo non bonus cupit. Ubi vero sordida sunt intermista et turpia, exhorrescunt aures, nauseat mens, et lectione avertuntur oculi. Illa vero heic nominamus sordida, quae non tantum vili plebeculae in ore sunt, politioribus ignota, qualia Suetonius de Claris Rhetorib. trivialia nominat, ut elutriare lintea; induis capitium tunicae pictacium; sed illa etiam, quae sordes significant et notionem habent parum mundam et puram, ita et Ethice et Critice talia. Nullum quidem vocabulum per se fordidum est, nullum male olet, nullum turpe est. Litteras et syllabas, quas pronuntiamus, et in voces copulamus, nullus contaminat squalor: fecit autem partim usus istorum inter homines impuros frequentior in animis bonorum aversationem; partim opinio sola citra probabilem admodum causam, ut hoc illudve vocabulum magis fastidiretur, et petulantiae libidinisque reum perageretur, quam aliud aliquod rem denotans eamdem. Hoc certum est et indubitatum, quod vulgi de faece homines multo minus turpiter et obscene loqui erubescant, quam illi, quibus splendor natalium inde a prima pueritia bonos conciliavit magistros. In illis, qui dignitate alios praecedunt, saepe plus clandestinae in vita turpitudinis, quam in verbis deprehends: honesta loqui, ut lubet, agere, aulae et urbis moribus non nostris demum temporibus, sed omnibus convenientissimum creditum est. Absit vero, haec et talia in stilo ponere: stercus, merda, lotium, latrina, lotiolentus, meiere sive mingere, cacare, et reliqua. Pudice perquam et verecunde a priscis hacc Lstinis reddi consueverunt citra honestarum aurium contumeliam, quando excrementa et saeces alvi; urinam; locum, quo saturi ire solent, auctore Plauto; urina maculosum, urinam reddere, alvum levare dixerunt. Multo minus obscena et libidinosa vocabula sermoni immisceantur: ex sermone enim turpi vitae turpitudo facile eritur. Nos illi non sumus, qui ista libidinosa, quorum auctores non nulli feracissimi fuerunt, in medium adferre in deliciis habeamus. Verba praetextata, aut rectius nupta, summa cum verecundia


page 1070

circumscribi potius, et modeste rem ipsam indicando declinari, quam sine fronte et sine ore, data quavis occasione, cumulari debent, quod veteres in Fescenninis fecerunt. Fecit hoc, si Tanbmanno Dissert. de Lat. Ling. p. 70. et 74. sides habenda est, Virgilius noster, quando per vocabula pomorum, saltûs, horti, fundi, conchae, navis, thyrsi, gladii, vasorum, radicis, neque minus per verba concidere, scindere, cadere talia subinnuit, quae naturalis ipsi et insita verecundia magis proprie enuntiare prohibebat. Eodem modo Tanbmannus Virgilianum illud vult intelligi:

Malo me Galatea petit, lasciva puella.

Nescio tamen, an Taubmanuns Virgilio heic aliquid praeter ipsius mentem affingat. Minimum id exrra controversiam est, Maronem multo castius locutum esse, si haec omnia, quae posuit, sensu posuerit proprio, nihilque clandestini furri aenigmatibus illis occultaverit. Veteres Romani, ut imperii potentia, sic virtutum omnium et in primis continentiae gloria nulli genti concesserunt: unde etiaminter loquendum verecundia ipsorum plane admirabilis fuit. Partes verecundiores, quas natura tegi unlt, per quas viri sumus, dicere maluerunt, quam loquendo sine velo ipsi videri turpes. Hactenus Weisius.

Haud te paeniteat, benevole Lector heic conferre, quae infra Parte Synt. disseruimus ad Cum sequente nomine ab N iuchoante.

Sunt, qui Terentium Christianum, qui Virgilium Christianum magnopere commendant, eo quod multum periculi metuunt ex lectione Terentii et Virgilii veteris propter obscenas res et verba, quibus subinde scateant. Sed hoc consilio parum consuli castitati sermonis et adolescentiae nostrae, tum ostenderunt alii, tum in primis Gnil. Mechocius, quem vide non modo in Hermathene p. 262. seqq. sed etiam in Antiphila p. 171. seqq.

Delibemus inde paucula quacdam dicta ex iis, quae locis citatis fuse et sapienter proferuntur. In Hermath. p. 247: Si eo nomine isti libri sint explodendi, quod turpia quaedam ibi recenseantur, aut idolorum nomina proferantur, aut pravi mores exprimantur, ipsis sacris litteris erit metuendum. Et p. 256: Ovidius amare docet, fateor, et turpitudinem suam ipse profitetur: Horatius etiam nugas saegpe insignibus suis carminibus miscet. Sed haec non statim iuventuti sunt proponenda. Legantur ea, quae sana sunt et pulchra; et ista sputatilica (Sisennae verbum est, ignoscite Quirites) ad Rhadamantum et Aeacum amandentur. Deinde aliud remedium in proclivi est, modo res ea hominibus nostris curae esset. Nam libros, quos iuventuti proponimus, ab his fordibus expurgatos habere possumus.


page 1071, image: s0584

Addiderim his Mechovii consiliis remedium tertium, quod in ipsa praeceptoris persona situm esse debet. Nimirum pietatem is ubique in explicandis scriptoribus prae se ferat, et quae irreligiosius minusque probe dicuntur, iis rationibus damnet, quae aculeum relinquant in animis discipulorum: quae autem exsecrandum in modum impia sunt, vel cum singulari quadam gravitate silentio involvat, vel tolerabili explicatione transforinet. Sapienti sat!

Redeundum est ad Mechovinm. Hic porro l. c. p. 257. ita ait: At, quaeso, vos, unde est, quod pueri decem annorum longe turpiora saepe proferant, quam toto Terentio leguntur, qui tamen hunc auctorem sorte non dum viderunt? Unde illa verborum dehonestamenta hauriuntur? Rem cognoscite, amici. Clamat non nemo e ludo suo iam dudum mortuus magister: Non accipiunt ista mala in scholis pueri; sed in scholas adferunt. Quintil. L. 1. c. 2: Et contra Drechslerum in Antiphila p. 171: Placet tibi, e scholis excludi Terentium gentilem, quem vocas, substitui Christianum, modo fieri posset per universalem in re litteraria reformationem. Puritate enim sermonis ex aequo illi est comparandus, castitare rei et materiae tuus praeferendus. Sic ais?

Nec stlopo tumidas intendis rumpere buccas?

Pers. Sat. 5.

Num adeo tibi excidisti, ut Christiani locutoris tui obliviscaris? Verum audi iam me quoque. Si clientes mei exterminandi sunt, quod obscena admiscent, salsos deos iurant; si tu in animo habuisti, ab inhonestis formulis et impiis iuramentis purgatum Terentium, Afrum illum, bono publico exponere: tuus ille tibi ante o)belw=| esset transfigendus, quam Susanna quereretur, deferbuisse corporeum illum senum stimulum; Nam sine Cerere et Baccho friget Venus. O Maria Neptuni; Teneo te meum delicium, desiste male loqui, meum suavium. Ille Batavus tuus Afrum meum longe anteit nequitiâ, quum inducit senes contrectatione mulierculae magis, quam taurum vaccae, gestientes. Iurare si lubeat Romano more, Ita me dii ament; Ita me Mavors et Bellona iuvent, mirum, si noster illum superet. Proh dii immortales; Ego iurabo in caput Schonaei varium et multiplex iusiurandum; Hercule; Mecastor; Pol; Edepol; Pro Iuppiter; Per Iovem, et malo auspicio saepius, quam Carthaginienses in ipsa Byrsa. Quid dicam de Soloecismis, de Barbarismis, qui forte stomachum tibi non faciunt puro labio loquenti?

OBSCURIUS

aliquod aut insolens vocabulum si forte necessario adhibetur, illud addito aliquo clariore statim explicetur.


page 1072

* Iulius Caesar hoc persaepe factitavit, ut minus clara clarioribus subiunctis declararet. Tiberium Imperatorem adfectatione et morositate nimiâ stilum obscurasse, Suetonius scribit in vita ipsius: contra ea Augustus, vitatis, ut idem Tranquillus loquitur, reconditorum verborum foetoribus, praecipuam curam duxit, sensum animi quam apertissime exprimere; qui locus in Augusti vita, proprer laudem perspicuitatis, quae ibi est, insignem, lectu est dignissimus. Weissius de Stilo Rom. p. 280. seq.

† Aegidius Menagius quum togae vocabulum paullo reconditiore atque secretiore significatu usurpasset, et pro vili cliente alicubi posuisset; in crimen laesi Senatus Parisiensis vocatus est: prout hoc uberius discimus ex illa epistola eius, quâ Ludovico Nublaeo, Advocato Parisiensi, Amoenitates suas Iuris Civilis inscribit.

OBSECRATIO apud idololatras erat

quum dii irati precibus rogabantur: SUPFLICATIO, quum ob rem bene ac feliciter gestam gratulatio vel honor diis habebatur. Popma.

OBSECRO et OBTESTOR

maiorem vim habent, quam ORO et ROGO. Nam obsccrare est quasi ob sacra et res carissimas postulare: Obteslari est precari cum mentione earum rerum, per quas petimus, ut per Deum, per quicquid carum est, per parentis cineres, per solitudinem matris, per familiae decus: Orare est humiliter et cum veneratione petere: Rogare cum precibus supplicare.

Obsecro et Obtestor eamdem habent emphasin, ideoqueve ratione ordinis promiscue ponuntur: sed Oro plus est quam Rogo; unde in coniunctione oro locatur loco posteriori. Nemo enim elegantiorum Latinae linguae scriptorum scribit, ore atque rogo; sed semper rogo atque oro.

* Age, declaremusrem exemplis. Nempe ita Cicero: Idque ut facias, te obtestor atque obsecro. it. Ut ego te obsecrare obtestarique non dubitem. It. Te obsecro obtestorque per senectutem et solitudinem meam. It. Pro amore nostro rogo atque oro.

Quando autem Obsecro vel Obtestor cum Rogo vel Oro coniungitur; illa quidem plerumque, sed non semper, locum occupant posteriorem. Cic. Oro obtestorque vos, ut misericordiam huic tribuatis. It. Oro atque obsecro te. It. Oro obtestorque te, ut qnintum fratrem ames. It. Denique ipse pro mea vos salute non rogavit solum, verum etiam obsecravit. It. Quum multis lacrimis eum oraret atque obsecraret. It. Ego vos, P. C. Oro atque obsecro. It. Quare obtestor oroque vos, iudices, ut cet. Popma.


page 1073, image: s0585

† Differentia illa, quam Ael. Donatus adfert, quâ Orare, est placidos petere; Obsecrare iratos rogare: merito explodenda est, quum loca veterum subinde refragentur.

OBSERVANTIA

pro observatione i. e. animadversione s. consideratione, numquam usurpavit Cicero, cui semper est veneratio, eaque animi conditio, quâ aetate, virtute, dignitate antecedentes colimus et observamus. Quam quidem notionem ipse inculcat L. 2. de Invent. n. 66: Observantiam, inquiens, per quam aetate, aut sapientiâ, aut honore, aut aliquâ dignitate antecedentes reveremur et colimus.

* Hinc locutiones: Observantiâ, quâ me colit, accedit ad proximos. Officia illius observantiamque dilexit. Amicos observantiâ, rem parsimoniâ retinere. Mea tibi observantia numquam defuit.

Sed apud Vellium L. 2. c. 106. n. 3. et Pompon. L. 2. de Origin. 1. §. 24. alterâ illâ significatione occurrit, v.g. temporum observantia scil. in navigando; it. vetustissima iuris observantia.

* Quemadmodum autem observantia pro observatione, apud hos modo dictos et fortassis alios quosdam scriptores interdum occurrit; ita verlâ vice observatio etiam pro observantia usurpare videtur Valerius Maximus L. 1. c. 1. n. 8: Quo minus religionibus suus tenor, suaque observatio redderetur.

Sic etiam verbum Observare, numquam Cicero pro animadvertere, inimice sectari, sed semper pro colere, in bonore babere. Et sic fere optimus quisque veterum. Interdum tamen etiam prior notio obtinet, v. g. ap. Terent. Prolog. Adelph. 1.

OBSIDIUM

ii, Die Belagerung, v. g. obsidium solvere, Die Belagerung aufbeben, Plautus, Gellius, Columella, et praecipue Tacitus: Cicero et optimus quisque usitatius pro eo dicunt, obsidio, onis, v. g. urbem obsidione cingere, claudere, premere, capere, in obsidione tenere.

OBSIGNO

quanta in obscuritate versetur, loquuntur, vel me tacente, ea, quae vulgus et usus trivit, ut rem, quam obsigno notat, exprimerent. Hinc sigillum suum appendere, suum sigillum addere, et similia multa. Latini vero hoc verbo significabant, impressione signi aut testari et confirmare aliquid, aut occludere.

* Cic. Lex tabulas Iudicum signis obsiguari iubet. Decretum, quod obsignatum est ab


page 1074

amplissimis viris. Haec, quae est a nobis prolata landatio, obsignata erat cretâ illâ Asiaticâ, quâ utuntur omnes in publicis et privatis litteris. Obsignare lagenas inanes. Obsignaram iam epistolam meam, quam te puto perlegisse. Schori Phras.

OBSOLETA

vocabula quo locohabenda sint, Gellius L. 1. c. 10. scite admodum docet: Favorinus, inquiens, Philosophus adolescenti veterum verborum cupidissimo, et plerasque voces nimis priscas et ignotissimas in quottidianis communibusque sermonibus expromenti dixit: VIVE MORIBUS PRAETERITIS, LOQUERE VERBIS PRAESENTIBUS atque id, quod a. C. Caesare, excellentis ingenii ac prudentiae viro, in primo de Analogia libro scriptum est, habe semper in memoria atque in pectore, UT, TAMQUAM SCOPULUM, SIC FUGIAS INSOLENS VERBUM.

* Cicero in Bruto: Nimia, inquit, vetustas nec habet, quam quaerimus, suavitatem, nec est sane tolerabilis. Et vocibus obsoletis exculcatisque, iudice Erasmo de Cop. Verb. L. 1., nullus amplius locus est, nisi per iocum et ironiam.

† Sicubi tamen forte opus sit, aut conveniat aliquando iis uti, tamquam e(mfatikwte/rois2, adhibenda est haec, aut similis castigatio: ut prisco, ut obsoleto utar verbo; ut Plautino more dicam; ut cum Catone dicam; ut Sallustiano verbo utar; ut cum matre Evandri loquar; ut in re antiquata alebria verba coaxem, cet.

Accedit, quod in rebus horridis horrida asperaque vocabula, qualia in obsoletis multa sunt, sermonem non deformant. Lucretius sane, ut tonitru, quod terrorem incutit magnum, exprimeret, ita detonat:

Tum perterricrepo sonitu dat missa fragorem.

Et quum Mechovius in Antiphila sua p. 54. gravius fert, ex lacunis recentiorum adversarium peti velle Latinitatem, sic inter, alia perorat: Quid habet iuventus in his myropoliis, quod exspectare possit? Quid feret aliud, nisi blenna munera, fatunm frit, bliteas scandulacas, murcos fungos, et malesanam lingulam? Sed ista in epistolis sale quodam condiendis, et in familiari sermone, qualis fere eorum est, qui disputant, non in orationibus gravibus et seriis locum habent. Conf. 10. Petri Titii Manud. 412. seqq.

Erasmus in Moriae Encomio p. m. 189. vehementer exagitat id Grammaticorum vulgus, qui huiusmodi obsoletis mirum quantum delectantur. Iam adde, inquit, 7 hoc voluptatis genus, quoties istorum (scil. Grammaticorum) aliquis Anchisae matrem, aut voculam vulgo incognitam, in putri quapiam


page 1075, image: s0586

charta deprehenderit, puta bubsequam, bovinatorem, aut manticulatorem, aut si quis vetusti saxi frag mentum, mutilis notatum litteris, alicubi effoderit: O Iuppiter, quae tum exsultatio, qui triumphi, quae encomia, perinde quasi vel Africam devicerint, vel Babylonas ceperint.

Ipsis autem ac meris obsoletis vocabulis hoc Grammaticorum vulgus, deditâ operâ Osce loquens, similiter salse perstringit Mariangeli Accursii de antiquato et obsoleto sermone sugiendo Dialogus elegantissimus, ante annos 200. Romae productus, et denuo. in Iucem reductus. Argentor. 1609. 8. et Helmst. 1676. 12. In eo Oscus et Volscus perridicule colloquuntur.

OBVIARE

non penitus respuendum est. Nam usi eo sunt Quintilianus et Palladius, et cadente Latinitate Macrobius, Vegetius, Orosius, Hieronymus, Claudius Mamertinus et Beda.

† Sallustius vero hoc verbum non habet, cui tamen ab non nullis tribuitur. Probatissimi enim libri pro obviatum est, legunt obviam itum est.

* Significar autem Obviare non modo idem, quod obvium alicui fieri vel procedere; obviam alicni descendere, venire, ire, exire, prodire, procedere, occurrere; sed etiam aliquando idem, quod resistere, adversari, v. g. Nequitid obviatum est legi. Henr. Stephani Expostul. de Lat. Falso Susp. p. 153. seq. Cel. Antib. 72. C. P. 225. Andr. Borrich. Vind. L. L. 153.

OCCIDENTALIS

Gegen Abend gelegen, v.g. ab occidentali latere, falso quibusdam suspectum: utitur enim eo Plinius Mai. Alias Latini pro eo usitatius dicunt, occidens, ad occidentem vergens. Cell. C. P. 165.

* Orientalis similiter auctoritate qualieumque veterum nititur, quamvis usitate pro eo periphrasis quaedam placeat; quo de suo loco, paullo infra.

OCCULTE

latent: CLAM celant. Fronto.

OCCUMBERE pro fato cedere

morte decedere, adquiescere, cadere fato, concedere naturae, decedere, efflare animam, emittere animam, excedere vitâ, excedere e vita, discedere e vita, migrare ex vita, obire, ex vita hominum migrare, obire diem, obire diem suum, obire diem supremum, reddere debitum naturae, displicet Scioppio Infam. Famiani p. 242. Occumbere inquit, mortem, morti, vel morte, itemque concise occumbere dicitur, qui ex vulnere moritur, et humi decumbit vel procumbit, qui ferro periit; non qui


page 1076

fato cedit, qui tranquille exstinguitur, qui naturae satisfacit, et in suo lectulo moritur. Sed ostendit Olaus Borrichius Defens. Stradae p. 304, occumbere pro placide exspirare, Ovidium etiam habere.

* Notandum praeterea, occnmbere absolute positum, vel Dativo iunctum, v. g. morti occumbere, characteris Poetici fere esse.

ODIUM apertum

SIMULTAS occulta et obseura.

* Sed non dissimulo, hoc non esse perpetuum. Nam simultas etiam de apertis inimiciriis non raro usurpatur. Gocl. Obs. 36.

ODOR

obiecti est. v. g. gratus vini odor. ODORATUS est subiecti, hominis, qui olfacit.

ODORAMENTA

orum, Wohlriechende Specerey, Rauchwerk, Plinius Lib. 21. cap. 7: Cicero pro eo habet, odores.

ODORUM

quod ex se odorem mittit, v. g. flos odorus: ODORATUM, et quod mittit ex se, et quod aliunde accipit odorem, v. g. cedrus odorata, rosae odoratae, serta odorata, templum odoratum.

* Interdum tamen, in primis apud Poetas, odorum etiam est, quod aliunde odorem accipit. v. g. Virgil. Odora canum vis i. e. vis canum, quae pervestigat aliquid et odoratur.

OFFATIM id est

ad modum, quâ alicui offam obicimus, singulatim offerendo offam, Bissenweise, stuckweise, mit einzeln Bissen, v. g. Fgo te hac machaera offatim conficiam, Ich will dich mit diesem Schwerdte in Stuken zerhaven, falso suspectum Vossio de Vit. 815. Invenitur cnim apud Plautum non semel. Vorst. de Latin. Mer. Susp. 26. Borrich. in Voss. 186.

OFFICINA cst Iocus

in quo artifices opera faciunt: TABERNA, ubi eadem opera vel merces venduntur. Officinae praeest magister, Der Meister; Tabernae institor, Der Kramer, der Trodeler. Sic dicitur Officina pictoris statuarii, fabri, sutoris, et aliorum opificum; Taberna vero argentaria, vinaria, lanaria, olearia cet.

* Dixerim igitur ossicinam librariam, ubi libri vel typis absolvuntur, vel compinguntur; at tabernam librariam, ubi solum divenduntur. Typographus et bibliopega habet officinam; at bibliopola tabernam librariam. Hinc officina chartaria ap. Plin. L. 18. c. 10. est Eine Papiermuhle, et officina


page 1077, image: s0587

aeraria, Eine Schmelzbutte. Voss. de Vit. 128. Schor. de Phraf. ad Voc. Taberna.

Ceterum differentia haec non est perpetua. Tabernas enim alicubi accipit Cicero pro officinis, in quibus operarii conducti opera faciunt.

† Aliquando etiam unus idemque locus officina et taberna est, ut sutrina, in qua calcei fiunt et venduntur. Popma. Valla L. 4. c. 44. Goclen. Obs. 336.

Magister officinae apud Vitruvium et Apuleium dicitur Officinator; quod vocabulum Vitruvio ita proprium est, ut ad eius Idiotismos pertinere videatur, qui etiam illud certo quodam loco ita parafra/zei, ut speciatim faber structorque parietarius sit.

OFFICIUM pro honore publico

munere, dignitate seu procuratione, v. g. huic officio praepositus erat, ad argenteam aetatem refert Scioppius Iud. de Stil. Hist. p. 57. seq. dicitque, apud aureae aetatis scriptores officium nibil aliud, quam id, quod decet, Pflicht, Schuldigkeit, significasse: nihilominus tamen, ita usurpare Caesarem et Hirtium, concedit, additque, videri magis pro castrorum, quam rostrorum consuetudine esse usurpatum.

Sed etiam Nepos in Eumene c. 1. n. 5. eodem fere modo adhibuit. Ita etlam usurpant Plinius et Suetonius ex argentea aetate. Quintilianus praeterea hâc notione dixit, officium publicum. Immo ipse Cicero L. 2. Divinat. c. 2: Quantum temporis vacabit ab officio publico. Et pro Sulla c. 23: Deponere onus officii. Cellar. Antib. 205. C. P. 414.

* Interim dantur locutiones, in quibus huic vocabulo hâc notione posito non datur locus. Ita v. g. Latini non facile dixerint officium petere; sed honores petere, honoribus operam dare, cet. Sed ralia usus, et quottidiana auctorum lectio docet.

OLFACTUS

Der Geruch, das Rieehen, v. g. Basiliscus Olfactu necat; it. subsistere ab olfactu, Etwas riechen und daruber stutzen, Plinii Mai. est: Cicero pro eo habet, odoratus, v. g. Pomorum iucundus non gustatus solum, sed odoratus etiam et adspectus.

* Utrumque significat et facultatem et ipsum actum odorandi.

OLIM

1. Inservit tempori Praeterito.

* Ter. Eun. A. 2. Sc. 2. v. 15: Olim isti fuit generi quondam quaestus apud saeclum prius.


page 1078

2. Inservit tempori Futuro.

* Virg. Olim meminisse invabit. Quintil. L. 10. c. 1: Sunt clari bodieque et qui olinm nominabuntur.

Apud Prosaicos hoc modo occurrit rarius.

3. Significat iam a longo tempore.

* Cic. Olim iam, Imperator, inter fulgentes virtutes tuas livor locum quaerit. Seneca Ep. 77. (al. 78.) Olim iam nec perit quidquam mihi, nec adquiritur, Schon eine geranme Zeit her.

4. Horatius pro etiam interdum seu aliquando posuit Lib. 1. Sat. 1. v. 25:

- - Ut pueris olim dant crustula blandi.
Doctores, elementa velint ut discere prima.

Heic to\ olim idem, quod Germanicum Zu Zeiten, bisweilen. Sic etiam Plaut. Asin. 2. 3. Iuven. Sat. 6. v. 345. Quintil. L. 8. Sen. Ep. 77.

OLIVA arbor et fructus est

OLEA arbor: OLEUM et OLIVUM liquor, qui ex fructibus fluit vel exprimitur. Fl. Clarus. Servius.

OMNIFARIAM

Auf allerley Weise, v. g. Oceanus terras omnifariam et undique versum circumfluit, Gellius L. 12. c. 13. Cicero aliique pro eo, omnis generis, in omnes partes, multis partibus, quavis ratione. v.g. Atque ista omnis generis habentur, Aber das kann man auf allerley Weise haben; it. In omnes partes differre, Auf allerley Weise unterschieden seyn.

* Multifariam autem v. g. Hostes carpere multifariam vires Romanas adgressi sunt, Ciceronis et Livii.

OMNIGENUS

a, um, v. g. Te Deus omnigenâ prosperitate beet, Poetis, quorum fere est, relinquendum puto esse: in prosa dicunt, ex omni genere, omnis, quivis, varii generis.

OMNIMODUS Lucretii est

nec nisi in metro tolerandum: in prosa malim, cuiusque modi, quavis ratione, quovis modo.

* Adverbium Omnimode suspectum. Sed omnimodo per Vocalem quartam, habet Gellius, Celsus et Lactantius. Conf. Sect. 1. Omnimode.

OMNINO notat

1. Prorsus.

* Cic. Epulabar cum sodalibus, omnino modice. Omnino omnis eruditionis expers. Omnino omnia se facturum recepit. Omnino.


page 1079, image: s0588

ant magnâ ex parte liberatus. Vix, aut omnino non posse fieri.

2. Summatim, si uno obtutu rem omnem consideremus, Germ. Zusammen gerechnet, Veberhaupt, uberbaupt von der Sache zu sprechen.

* Cic. Quinque omnino fuerunt, qui illum absolverunt. Aptissima omnino sunt arma senectutis. Mihi perdifficile est, contra tales oratores, non modo tantam cansam perorare, sed omnino verbum facere conari.

3. Usurpatur etiam post entumeratas aliquot partes vel species, ad significandum totum; pro quo etiam dicitur universe, breviter, in summa, summatim, Gr. o(/lws2, le/gein e)n kefalai/ois2, le/gein kefalaiwdw=s2: cui opponitur sigillatim.

* Cicero L. 5. Fam. Ep. 16. praemissis minoribus addit hanc particulam maiori, in exemplo sequenti: Quid est enim iam non modo pudori, probitati, virtuti, rectis studiis, bonis artibus, sed omnino libertati ac saluti, loci?

† Unde quoque Omnes omnino, Alle mit ein ander, eleganter dicitur.

4. Interdum etiam particula est adfirmationis; cui opponitur, nibil minus. v.g. Num patravit id scelus frater tuus? R. Omnino. Num tu patrasti id scelus? R. Nihil minus. Goclen. Obs. 184. seq.

* Consulto dico: interdum; ut eorum proinde mos minus placeat, qui susque deque habitis notionibus, quas modo recensuimus, usitatioribus, in hac posteriore et rariore tantum subsistunt, ita, ut haec particula ipsorum opinione semper aientis sit, et, aliquid ita esse, indicantis; pro qua tamen notione longe usitatius dixeris, sane, certe, maxime, utique, ita sane est, sic est, ita est.

5. Sumitur etiam pro Ullo modo. Cic. Lib. 1. Ep. 5: Ne quis omnino Regem reduceret, Es sollte ihn gar niemand wieder einsetzen.

Atque hâc notione iungitur cum Non, Nihil, Vix, Numquam et Nusquam. Cic. Poetas omnino non conor attingere. Idem, Ut non multam aut nihil omnino Graecis cederetur. Idem, Haec autem omittamus, quae omnino nusquam reperiuntur.

OMNIS ad quantitatem discretam

TOTUS ad continuam refertur. Sive Omnis de universis numero distinctis ut omnis grex id est, omnes greges; omne auditorium id est, omnia auditoria; omnis scieneia id est, omnes scientiae; Omnis Gallia divisa est in partes tres, Caes. Totus autem est unius corporis plenitudo,


page 1080

vel de corpore integro dicitur, ut tota domus, totus homo.

* Poetae tamen, et interdum etiam Prosaici, praesertim sequioris aetatis, non semper hanc differentiam observant. servius ad Virg. Aeneid. L. 1. v. 185.

Porro Omnes a Cunctis ita differeunt: Omnes seiunctos et diversis locis constitutos, v.g. Nep. Themistocl. c. 9: Plurima mala omnium Graiorum in domum tuam intuli: Cuncli coniunctos respicit, v.g. Cuncti adsunt. Cuncto cum Senatu ornare eum solebamus. Cuncta Graecia supplex venit.

Omnis nullum excipit: Cuncti omnes in uno loco: Universi quasi ad unum versi.

Omne a numero: Integrum et Totum a partibus dependet.

* Sed et has differentias non modo Poetae, sed Prosaici etiam interdum negligunt.

Tandem Omnis discernendum est a Quivis et Quilibet: Omnis est universale; Quivis et Quilibet est indefinitum.

ONUS

vehiculorum et maius est, v.g. Plaustrum sub onere gemit: SARCINA hominum et minus est, v.g. Sarcinas aptare itineri, Das Bundlein schnuren.

* Onus autem sensu morali sumptum, perquam eleganter hominibus tribuitur, v.g. Liv. Oneri esse alicui. Cic. Onus Aetnâ gravius sustinere. Onus suscipere. Onns alicui imponere. Quintil. Liberare aliquem onere.

OPERA est labor

actio, et industria, ut quum dicimus operam dare, navare, sumere, conterere, conferre in aliquid, ponere in aliqua re, ludere, perdere: OPUS est id, quod operâ perficitur, aut post operam exstat, ut opus rusticum, textorium, fabrile, caelatum, sculptum; unde opus facere, locare, conducere, elegantes et usitatae locutiones sunt.

* Interdum tamen Opus pro Opera sumitur. Cicero L. 2. Offic. Neque agricultura, neque frugnm fructnumque reliquorum perceptio et conservatio sine opere hominum esse nlla potnisset. Ibidem: Adde dnctâs aquarum, derivationes fluminum, agrorum irrigationes, moles oppositas fluctibus, portus mann factos, quae unde sine hominum opere habere possemus?

Operam et Operas ita distinguit Servius, ut Opera significet actionem; Operae homines mercede conductos. Cicero pro Flacco: Operae facessant, servitia sileant.

Sed Iurisconsulti frequenter Operas actiones et ministeria vocant, in titulo, quam de operibus libertorum fecerunt. Atque


page 1081, image: s0589

etiam ipse Cicero L. 3. Offic. Pleraque sient hominum operis essecta. Et L. 11. Att. Ep. 10: Operas in portu et scriptura pro magistro dat, Er tbut die Dienste eines Ober-Zollschreibers. Itaque puto, rectius dici de actione Operam et Operas; de personis Operas tantum. Popma.

OPES

Numero Plurali divitias et potentiam significat; Numero Singulari auxilium; utroque Numero possibilitatem, omnemque conatum.

* Sic dicimus: Cic. Homo praeditus magnis opibus. Hor. Stultitiam patiuntur opes. Ovid. Effodiuntur opes, irritamenta malorum. Cornel. Opibus alicuius defendi. It. Ferre, afferre alicui opem. Opem alicuius implorare. It. Omni ope niti. Plaut. Summis opibus niti. Enn. Summd contendere opum vi.

Opim quando dicimus, innuimus Nomen Proprium deae vel nymphae; sin autem dicimus Opem, tunc nimirum significamus auxilium.

* Accusativus Opim est vel a Nominativo Ops, Gen. Opis, quae soror est et uxor Saturni, quae et Rhea et Cybele, et mater Deûm vocitatur, et priorem corripit; vel a Nominativo Opis, Gen. Opis, quae nympha, comes et ministra Dianae est, et priorem producit. Popma.

OPHTHALMIA

i. e. aegritudo oculorum, Augenwebtage, vocabulum origine Graecum, ab Hippocrate profectum: Latine pro eo dixeris cum Aemilio Probo Timol. c. 4. valetudo oculorum; pro quo Celsus dicit, oculorum vitia, et Lib. 7. cap. 7. varia eorum genera adfert.

OPINIO

hominem vel suspectum vel gratiosum facit: FAMA vel commendat, vel destruit. Opinio ostendit; Fama indicat, Rumor tumultuatur.

* Cicero L. 2. ad Herenn. c. 8: Fama temere non nascitur, quin subsit aliquid, Es fallen keine Spane, sie werden denn gehaven. Id. Nullâ umquam famâ clarus fuit; opinion numquam de eo fuit, Er ist niemals in grosser Repatation gewesen. Fronto 163. Popma.

OPINIO

nume Active, nunc Passive significat, sicut omnia verbalia in io: praeter haec suspicio, oblivio, offensio, quae fere Passive signisicant.

* v. g. Dabo operam, ne nmquam tua de me te fallat opinio: heic Active. homo magnae opinionis: heic Passive capitur. Venit mihi Petrus in suspicionem furti i. e. suspicor furtum de eo. Videor mihi post tanta in te merita tibi in oblivionem venisse.


page 1082

In offensionem populi cadere. Incurrere in odium offensionemque populi.

Olivio tua quâ oblivisceris: Oblivio tui, quâ alius tui non meminit. Sed oblivio tua rarissime occorrit, quia oblivio, uti iam dixi, fere Passive sumitur. Valla L. 3. c. 86.

OPPIDUM minus est et vilius

et dicitur apud veteres plerumque omnis civitas praeter Romam: URBS maius quid notione suâ animis nostris infert, et nobilius. Unde metropolis, urbs, et kat) e)coxh\n Roma dicitur urbs.

* Interdum tamen consunduntur, neque ullâ re aliâ, nisi Etymologiâ differunt. Popma ed. Giess. 128. ed. Hekel. 110. it. 328. Valla L. 3. c. 20.

ORAMUS

quae bona sunt: SUPPLICAMUS in adversis magis, vel cum lacrimis. Ael. Donat.

* Interdum tamen etiam Orare veteres pro supplicare utuntur.

ORATIO est

quae copiose, graviter et ornate rem exponit; vid. Cic. Orat. n. 64: SERMO est oratio remissa, et finitima quottidianae locutioni: CONCIO est, quae in magno conventu adfectû concitare studet, et genus, quod vocant Rhetores, deliberativum in primis sequitur. Popma.

* Sermo etiam est confabulatio duorum vel plurium; unde et pro familiari colloquio sumitur.

ORATIO SOLUTA

quia humilius incedit, quam ligata adstrictaque numeris, vocatur pedestris: lo/gos2 pezo\s2 Graecis. Goclen. Obs. 5, 10. 11. Quintilianus Lib. 10. cap. 1. de Platone: Multum supra prosam orationem, et quam pedestrem Graeci vocant, surgit.

† Aliis oratio pedestris illa dici videtur, quae quidem metrica et Poetica non est, attamen numerosa. Et ad hanc notionem Quintilianum l. c. respexisse arbitrantur.

* Horatio autem de Arte Poet. v. 95. sermo pedestris in genere est humilis; atque ita etiam Musam pedestrem dixit L. 2. Sat. 6. v. 17.

ORATOR est

qui in causis publicis et privatis perfectâ utitur eloquentiâ; unde Latinis interdum pro legate ponitur: RHETOR, qui artem eloquentiae profitetur: DECLAMATOR, qui aut docendi alios, aut se exercendi gratiâ fictam causam privatim agit, ut possit veram publice orare.

* Aliquando tamen, ut quidem semper apud Graecos, Rhetor accipitur pro Oratore vel declamatore. Popma. Valla L. 4. c. 81.


page 1083, image: s0590

ORDINARIUS id est

in quo servatur erdo, Was nacb der Ordnung gebet oder stehet, v.g. ordinariae vites, officium ordinarium, Professor ordinarius, Goclenius Obs. 20. ex Analogia voc. Extraordinarius, quod Cicero et Varro habet, probat. Sed hâc ficulneâ ratione non opus erat: habet enim Columella Lib. 3. c. 16. Seneca Lib. 3. Benefic. c. 28. Ep. 7. Sueton. Augu. c. 45. Galb. c. 6. Curtius L. 4. c. 16. n. 25. Conf. Sect. 1. voc. Ordinarie.

ORDO suo quidque loco disponit

v. g. ordo successionis apud Iustin. Lib. 1. c. 4. n. 1. Et Plin. L. 3. Ep. 13: Atque utinam ordo saltem, et transitus, et sigurae simul spectarentur. SERIES autem est rerum quaedam continuata progressio. Hinc inter annos series est verius, quam ordo. Equestris ordo dicitur, non series. Nam in civitatibus ordines sunt, v.g. ordo Consularis, Praetorius, Senatorius, Equestris; sicuti in acie, ubi pedites, ubi alae equitum, ubi leviter armati, ubi sagittarii, ubi fundibularii, ubi ceteri ex utilitate rei distribuuntur. Valla Lib. 4. cap. 14.

* Quum autem Historicus pro annorum serie, cuncta persequitur; tunc nimirum inde rursus exsistit ordo quidam: ut adeo Plinius L. 1. Ep. 1. dicat: Servare temporis ordinem.

Reum autem, quatenus sese dant, est series; quatenus autem a scriptore collocantur, est ordo. Iustinus Praefat. n. 3. Omissis, quae sine fructu erant, eaomnia Pompeius divisa temporibus, et serie rerum digesta composuit.

ORIENTALIS

v.g. populi orientales, linguae orientales, Iustinus, Palladius, et Apuleius: Scriptoribus aureae aetatis, reliquisque argenteae periphrasis magis placere videtur, v. g. Qui terras ab oriente ad occidentem colunt. Orientis populi. Orientis oceanus, cet. Cell. Antib. 126. C. P. 165.

OSCULA

osficiorum sunt ac religionis: BASIA pudicorum adfectuum et piorum coniugum: SUAVIA libidinum et amorum furtivorum et illicitorum. Ita distinguit Donatus ad Terent. Eun. A. 3. Sc. 2.

* Sed haec differentia non est perpetua. Ut plurimum tamen et rectissime ita se habet. Atque hinc est, quod suavium et pro amoribus dicant Comici, v. g. Meum suavium; ut apud Graecos fi/lhma, simul et osculum et amores significat. Popma.

OSTENTUM est

quod praeter consuetudinem apparet, veluti si


page 1084

videatur caelum ardere, aut spectrum aliquod se ostendat: PORTBNTUM, quod porro et diutius tendit, futurumque aliquid postea indicat, ut ululatus canum, statuarum, deiectiones: PRODIGIUM, quodcumque ante praedicit detrimentum: MONSTRUM, quod contra naturam est, et eo monet futura, ut homo tripes, Minotaurus. Cicero de Nat. Deor. 2: Praedictiones et praesensienes rerum futurarum quid aliud declarant hominibus, nisi ea, quae siunt, ostendi, monstrari, praedici? ex quo illa ostenta, monstra, portenta, et prodigia dicuntur.

* Est tamen interdum, ut priora dno latius accipiantur, et Ostentum significet omne contra naturam cuiusque rei factum genitumve, Portentum autem, quidquid mirum et inusitatum evenit. Popma, Fronto, Servius.

P.

PABULATOR

Ein Fouragirer, Caesaris: FRUMENTATOR Livii est, qui tamen interdum etiam vocabulo pabulatoris utitur. Proprie enim inter pabulatorem et frumentatorem haec differentia est, ut ille equis et iumentis; hic hominibus supportet alimenta.

* Quam quidem differentiam Livius, opinor, observat; alii eius incuriosi sunt.

PACISCI

est de re certa est indubitata convenire, ut pacisci nuptias, pacisci mercedem: TRANSIGERE vero est rem dubiam, et litem incertam, neque finitam, aliquo dato, retento, promissove, decidere. Plin. Lib. 5. Ep. 1: Apparebat iudicii dies: ceheredes mei componere et transigere cupiebant, non diffidentiâ causae, sed metu temporum. Popma.

PACTUM

est contractus inter duos pluresve, qui proprium nomen habet, ut emptio, venditio, locatio aut conductio: PACTUM CONVENTUM est, quod inter aliquos convenit tantum, nec proprium contractûs nomen adsumit, ita appellatum, quod non lege firmetur, sed ex solo conventu valeat, ut Iurisconsulti scribunt. Cicero Rhetor. Lib. 2. cap. 13: Sunt item pacta, quae sine legihus observantur ex conventu, quae iuri praestare dicuntur. Popma.

PACTUM et PACTIO

sunt diversa apud Oratores et Historicos, apud quos Pactio est conventio de re communi aut publicâ inter collegas, socios, mancipes, aut eos, qui pacem vel


page 1085, image: s0591

amicitiam conditionibus dictis paciscuntur: Pactum vero est conventio de re quacumque, et inter quoslibet.

* Sed apud Iurisconsultos nullam vocabulorum istorum differentiam esse animadvertimus. Nam et nudam pactionem et nudum pactum promiscue et indistincte dicunt, ut ex ipsorum responsis liquet. Standum autem et heic est potius iudicio elegantiorum soriptorum et ICtorum veterum, qui huic differentiae magis favere videntur. Popma.

PAEDAGOGI puerorum ductores

et subinde etiam doctores erant, praesertim morum et valetudinis curatores: PRAECEPTORES non nisi docebant. Illi olim servi: hi fere liberi et honesti.

PAGI

sunt villae rusticanae in eodem tractu et parte regionis dispositae, dictae a pangando et iungendo; non, ut Festus, Servius, aliique Grammatici opinantur, a)po\ tw=n phgw=n, id est, a fontibus, quod illi, qui in uno pago habitant, plerumque uno et eodem fonte utantur: VICI sunt plures iunctae domus, remotae ab urbe et absque moenibus.

* Itaque, pagi sunt partes provinciarum seu praefecturae, in quibus vici insunt, et non numquam etiam oppida, Ein Amt, ein District, ein Krais; ut Helvetia olim divisa erat in quattuor pagos, qui urbes duodecim, et vicos quadringentos habebant. Popma 131. it. 334. Perotti C. C. Epigr. 2. Col. 156. v. 57. seq. Scilicet hâc significatione pagus apud Caesarem, Plinium, Tacitum, alios, legitur. Videnturque in plano fuisse pagi. Inde paganos a montanis distinguit Cicero pro Domo cap. 28. Vide Scalig. Lect. Auson. 1. c. 23. p. 66.

Vicus duplici modo dicitur, extra urbem et in urbe. Extra urbem significat locum, ubi plures casae sunt, nullâ munitione saeptum, Germ. ein offener Flecken oder Dorf. In urbe vicus dicitur continuata aedium series, Germ. Eine reihe Hauser, eine Gasse.

Vulgaris notio pagi, quâ notat Germ. Ein Dorf, non nisi ex medio aevo videtur esse.

PALAM est aperte

manifeste et coram pluribus: VULGO est plerumque, fere, passim et a multis, vel in multis locis: APERTE ad verba pertinet non obscura. Richter. ad Popm. 78.

PALLADOS Poetae

in prosa dicitur PALLADIS. Sed Panos a Pan ubique differentiae causâ, ne cum Gen. panis a Nomin. panis confundatur. Sic


page 1086

Aeneidos malim; non item pyxidos, sed pyxidis.

PANEM et TRITICUM

Virgilius nusquam dixit; sed Cererem, dona Cereris, Cerealia dona.

PANNUS XYLINUS

Barchent oder Cathun. Pannus Atalicus, Atlas. Pannus aureus, Drap d'or. Pannus bombycinus undulatus, Tobin. Pannus cilicinus, Percan. Pannus conchyliatus, Scharlach. Pannus Damascenus, Dammas. Pannus pinguis, Boy. Pannus pseudolosericus, Tripp, cet.

PAR et SIMILIS

differunt aliquo modo. Par respicit plerumque aetatem ac dignitatem, raro mores: Similis mores magis ac corporis formam. Quintil. L. 10. c. 1: Mihi egregie dixisse videtur Servilius Novianus, pares eos magis quam similes. De Sallustio et Livio loquitur.

Par subinde idem notat, quod Aequalis, et sic non nisi ad aetatem tempusque refertur. At quoties ita usurpatur, dici non solet Par ipsi est, nisi addatur actate, annis, aut aliquid huiusmodi, sed Aequalis eius.

PARARE

est ad necessitatem instruere: APPARARE est ad dignitatem et pompam parare, ut apparare cenam, apparare nuptias, cet. Popma.

PARITURUS frequentius a Pario

Ich gebahre, quam a Pareo, Ich gehorche. Hâc rariori notione occurrit apud Vellei. Lib. 2. c. 90: Uter populus alteri pariturs foret.

PAROXISMUS parocus1mo\s2

Der kranckheit Anfalli, auctore Hippocrate et Galeno in foro Medicorum increbuit: Latini, in primis Celsus Lib. 3. cap. 5. pro eo, morbi vel febris accessio.

* Tempns accessionis transiit, praeteriit, Der Paroxysmus ist vorbey. Altero die gravior, altero levior accessio est, An einem Tage ist der Paroxysmns heftiger, als am andern. Accedit febris, Der febrilische Paroxysmus tritt an.

Accessioni autem opponitur Remissio morbi.

PARTICULATIM pro speciatim

Insonderheit, v.g. vota pro aliquo particulatim facere, reicit Vossius de Vit. 161. Ita tamen locutus est Plinius: tribuitur et hâc notione Senecae.

* Usitate et proprie particulatim notat per partes, membratim, Stuckweise, einzeln, v. g. Grex ovium particulatim facilius convalescit, quam universus. It. Excarnisicare aliquem particulatim, Einem ein Glied nach dem


page 1087, image: s0592

andern abnehmen. Atque ita usurpat Plinius, Columella, Apicius, Marcellinus, Vegetius, Lactantius. Borrich. Cogit. 188.

PASCI

proprie bestiarum et pecudum: VESCI autem hominum est. Unde Pasci ad saginam dumtaxat refertur; Vesci vero ad victum atque etiam usum quarumlibet rerum. Ita Cicero, Vesci voluptatibus, ac Virgilius vesci aurâ aethereâ, dixit.

* Interdum tamen Pasci, translate praesertim sumptum, hominum est; Vesci vero pecudum. Cicero: Pasci scelere et malesicio. Varro: Quaecumque iubentur, vescuntur, ut folia ficulnea, et Paleas, et vinacea. Popma.

PASCO Active

Germ. Weiden, v.g. pasce capellas. Sed PASCO neutrale, est errare in pascuis. Virg. Ecloga 5. v. 12:

Pascentes servabit Tityrus haedos.

Ovidius:

Mille greges illi totidemque armenta per berbas
Pascebant.

Sed

PASCOR et DEPASCOR

deponentale est vorare, comedere, v. g. Pascitur herbas. Ovid.

Pascitur in vivis livor, post fata quiescit.

Virgil.

- -Artus depascitur arida febris.

Idem:

- - Miseros morsu depascitur artus.

Quamvis sunt, qui pascor, quoties occurrit, Passivâ notione explicent.

†Pro depascor dicunt etiam depasco. Colum. L. 7. c. 5. sub fin. Si haedi roscidas herbas depaverint.

PASSIO

sive pa/qos2 adfectum adfectionem animi, perturbationem animi, animi commotionem, animi motum, sive perpessionem malorum significare velis, non satis tuto adhibetur. Interim occurrit utrâque notione apud Palladium, Cornelium. Gallum, Firmicum, Apuleium, et frequenter apud scriptores Ecclesiasticos, v. g. Prudentium, Sulpicium Severum, cet. v. g. Mortis exitu omnis peracta est passio. It. Vitiosae animi passiones. Cell. Antib. 126. C.P. 225.

* De passione Christi longe alia res est, quoniam vox ea a Theologis est consecrata, et ad horum disciplinam referenda. Mechov. Antiph. 198.


page 1088

PASTIO

non tam significat actum pascendi, quam ipsum cibum, sed proprie glandes, poma, hordeum, legumina; et est pecudum: PABULUM id ipsum idemque significat, sed est proprie cibus herbaceus, foeniceus, paleaceus, stramenticius, potius, quam seminum; PASTUS omnium antimalium, praecipue hominum est.

* Cicero pro Lege Man. c. 6: Asia magnitudine pastionis omnibus terris antecellit. Hygin. Feb. 254: In pastionem boves mittere.

Virgil. Ecloga 1. v. 50;

Non insueta graves tentabunt pabula fetas.

Quintil. L. 2. c. 10. pabulo distendi, Wohl ausgefuttert werden. Cicero per translationem dixit in Acad. L. 4. c. 41: Animorum ingeniorumque naturale quasi quoddam pabulum, consideratio contemplatioque est.

Cicero L. 1. Offic. c. 3: Principio generi animantium onni est a natura tributum, ut se, vitam, corpusque tueatur, declinetque ea, quae nocitura videantur, onmniaque, quae sint ad vivendum necessaria, inquirat et paret; ut pastum, ut latibula, ut alia eiusdemgeneris. Idem etiam per translationem 5. Tuscul. c. 23: Suavissimus pastus animorum oblectatio sollertiae. Valla L. 4. c. 53.

PATENS est

quod aperitur et clauditur, et quod ad tempus patet, ut ianuae patentes, portae patentes, oculi patentes: PATULUM, quod naturaliter per se semper patet, ut bos patulus, qui cornua diversa et late distantia habet, ut arbor patula, patulae quadrae, patulae naves, patulae aures. Popma.

PATRONUS

, qui accusatum defendit, vel quemcumque alium adflictum: ADVOCATUS, quicumque paratus venit alium defendere, etiamsi nihil agat. Valla. L. 4. c. 12.

* Asconins autem Pedianus ad Divinat. in Caecil. c. 4. ita distinguit: Qui defendit alium in iudicio, aut Patronus dicitur, si orator est: aut Advocatus, si aut ius suggerit, aut praesentiam suam accommodat amico, ut ab eo adversarii iniuriam propulset: aut Procurator, si negotium absentis nomine suscipit: aut Cognitor, si praesentis causam novit, et sic tuetur, ut suam. Ergo Cognitorem Cicero appellavit familiarissimum defensorem.

Quia autem hi Cognitores alienas lites non raro suscipiebant turpis quaestûs causâ, iccirco eorum nomen non semper optimae audiit, quemadmodum et sectorum, qui proscriptorum bona emebant, iisque subinde inhiabant cum aliqua praevaricatione, Sic colludirten ofters


page 1089, image: s0593

mit dem Praecone, dass er ihnen zum grosten Vortheile eilen und bald zuscblagen muste, und trieben also verdeckte Spitzbubereyen.

* Alii Cognitores et Procuratores ita distingvunt: Cognitores in controversiis statûs; Procnratores in reliquis Casibus constituunt: Cognitores item sollemni ritu; Procnratores solo mandato sine ulla caerimonia accitos fuisse dicunt. Vide D. Io. Gottl. Heineccii Antiq. Rom. ad Institution. L. 4. Tit. 10. p. 293. Atque hinc Schorus in Phras. ad voc. Cognitor, ubi has notiones haud distinguit, emendari potest. Conf. etiam Popma 115. seq. it. 337.

PAUPERIES Poetarum est

in prosa dicendum, paupertas.

* Differentia, quam inter paupertatem et pauperiem Popma comminiscitur, quâ paupertas est ipsa pauperis conditio; pauperies damnum nobis illatum, nugatoria mihi quidem videtur esse, quum compluribus veterum scriptorum locis confutari possit.

PAUSA id est

quies, finis, respiratio, v.g. facta pausa est, Sie haben inne gebolten, antiquissimos, v.g. Accium et Lucilium, dixisse, Nonius testatur; Ennium item, Plautum, et Lucretium usurpasse, probat Henr. Stephanus Expostul. de Latin. Susp. 4. Ab eo autem Virgilium et aequales abstinuisse, monet Macrobius. Posteriores tamen, v. g. Gellius, Arnobius, alii, in usum quodammodo revocarunt. Cell. Antib. 265.

* Magis infrequens est verbum pansare i. e. quiescere, quo Plautus modo et Fulgentius usi leguntur.

PAX

est inter personas publicas et de maximis Principum dissidiis: CONCORDIA seu OTIUM inter privatos et de rebus domesticis.

* Sed interdum confunduntur haec.

PECULOR

mediâ productâ, id est furor ea, quae ad remp. vel Principem, vel sacra pertinent, v. g. peculari rem publicam, Vossius de Vit. 747. pro obsoleto habet. Sed exstat tamen apud Florum L. 3. cap. 17.

PENES notat

1. Apud.

* Plaut. Omnia bona adsunt, quem penes est virtus.

2. Sed per heterosin est in potestate, sub arbitrio.

* Ovid. Me penes est unum vasti cnstodia mundi.

Quomodo differat ab Apud, de eo vide supra suo loco.


page 1090

PENULTIMUS

v.g. syllaba penultima, ad Grammaticos vulgo remittunt; immo barbarum pronuntiat Scioppius Iud. de Stil. Hist. p. 217. Verum non solum Priscianus, sed etiam Gellius, Macrobius, et Hieronymus eo usi sunt. Antiquiorum autem scriptorum auctoritatem non habet. Cicero: Hos quum in clausulis pedes nomino, non loquor de uno pede extremo: adiungo, quod maximum sit, proximum superiorem, saepe etiam tertium: pro penultimum et antepenultimum. Sciopp. Iud. de Stil. Hist. 217. Cell. C. P. 192.

PEPERCI a Parco

usitatius, quam PARSI. Peperci ut plurimum notat Germ. Ich habe verschonet; Parsi autem Ich habe gesparet. Vid. Bosium ad Corn. in Thrasybulo c.2.

PEPLUM

Der Schleyer, der Mantel, perperam damnatur ab Laur. Valla in Anton. Raudens. 107. Neque enim tantum peplus, sed etiam peplum, idonei scriptores habent. Vide Fabri Thesaurum. In Graeco etiam est d pe/plos2 et to\ pe/plon.

PER

de locis dicitur proprie. Liv. L. 2. c. 23: Per omnes vias cum clamore in forum curritur. Praeterea

1. Respicit instrumentalem causam.

* Cic. Nihil interest, utrum per procnratorem agas, an per te ipsum. Damnatus per arbitrum. Reliqua per nos agemus.

2. Causam efficientem.

* Cic. Romae vos esse tntos posse, per Delabellam, i. e. ope s. beneficio Dolabellac. Id. Per se ipsa splendet virtus semper, neque alienis umquam sordibus obsolescit propter praestantiam sui. Id. Amicitia per se et propter se expetita.

3. Tempus.

* Cic. Dno fratres per idem tempus dissi miles inter se.

4. Concessionem.

* Cic. Per me quidem facies, ut voles, Meinetwegen magstu machen, was du willst. Ego tibi per aetatem filii loco esse possem. Per leges non licet. Per valetudinem, per anni tempus non licet. Per me vel stertas licet.

5. Causam per accidens.

* Cic. Ut primum per aetatem iudicium fa cere potueris. Id. Per iram aliquid facere. quod nos paeniteat. Liv. Nec agi quidquam per infreqnentiam poterat Senatus, Weil der Rathsherren so gar wenig waren, konnte man nichts schliessen. Id. L. 1. c. 11: Per occasio nem ac solitndinem hostiliter in fines Roma nos incursionem facit.


page 1091, image: s0594

6. Obsecrantis est.

* Cic. Sed propera per deos. Per deûm immortalium fidem. Per parentis manes, per solitudinem matris, per existimationem familine te oro atque obtestor.

7. Eleganter etiam infert qualitatem rei, atque ita ponitur loco Adverbiorum qualitatis, et tunc Germanice Weise vertitur.

* Ita v. g. pro calumniose; desidiose; vicissim; occasionaliter, quod barbare dicitur; ludibriose, quo tamen nemo classicorum utitur: lusorie, quod Pandectae habent: simnlate; et pro aliis huius generis Adverbiis, tum recte, tum eleganter et multo usitatius dicunt, per calumniam, per desidiam, per otium, per vices, per occasionem, per ludibrium, per ludum et iocum, per simnlationem, per speciem, per causam, per iniuriam, per insidins, per libidinem atque avaritiam, per litteras, per pactionem, per partes, per scelus, Schelmischer Weise, per dedecus, Schandlicher Weise, per vices, Wechselsweise, per summum facinus, Recht gottloser weise, cet.

8. Usurpatur etiam pro In.

* Sallust. B. Catil. c. 51: Censeo, eos in vincnlis habendos per municipia. Id. c. 52: Quasi vero mali atque scelesti tantummodo in nrbe, et non per totam Italiam sintr.

9. Eleganter etiam saepe indicat opem, auxilium, operam, v. g. Per Deum fortia patrabimus. Quamvis haec notio ad causam efficientem n.2. referri possit.

PERCENSERE

usitatius, quam recensere; quatenus nempe hoc posterius significat enumerare. v.g. Cic. Quis possit vestra in me universa promeritu non dicam complecti orando, sed percensere numerande.

* Ceteroquin recensere pro lustrare, recognoscere, Mustern, etwqas von nevem wieder uberseben, frequenti apud Latinos in usu est. v. g. recensere exercitum; it recensere librum, quod in edendis libris Criticorum est.

PERCEPTUS, COMPREHENSUS, COGNITUS

differunt gradu. Cic. L. 5. Fin. c. 12: An vero quisquam porest probare, quod perceptum, quod comprebensum, quod cognitum non habuit.

PERCUTERE

de instrumentis gravioribus dicitur, quibus vulneramur vel occidimur, v. g. percutere gladio, securi, lapidibus: VERBERARE de virgis et fustibus. Schori Phraf.

PERDERE

est amittere et pessum dare. Ita Filium perdidit, geminam


page 1092

notionem habet: significat 1. morte amisist, 2. corrupit vel pessum dedit eum.

PERFICERE est finem rei imponere

nihil ut desit: ABSOLVERE rem ad exitum quoquo modo perducere. Ita perfectum plus est, quam absolutum. Popma. Cicero de Nat. Deor. 2: In emni natura necesse est absolvi aliquid, aut perfici.

* Interdum tamen Absolvere apud veteres idem, quod Perscere. Plin. L. 8. Ep. 4: Prima quaeque nt absolveris, mitte; immo etiam antequam absolvas, sic ut erunt recentia et rudia, et adhuc similia nascentibus.

PERFUGA

qui ad hostes prosugit, alias dictus transfuga; quamlibet diflerentia detur quaedam Perfugam inter et Transfugam; qua de infra suo loco, scil. ad voc. Transfuga: PROFUGUS, qui e patria et domicilio, ubi degit antea, profugit.

*Liv. L. 37. c. 15: Pro perfuga iussus Tarentum transire. Cic. in Orat. c. 66: De perfugis nostris copias comparant contra nos. Sallust. Gatil. c. 6: Troiani Aeneâ dnce profugi sedibus incertis vagabantur. Et cum patrio Casu Plinius L. 7. c. 28: Bis ab Hannibale captus: bis vincnlorum eius profugus. Popma.

† Ciceroni tamen perfugium et profugium, unum sunt. Goclen. Observ. 343: quamlibet Gruterus, Graevius, et optimus quisque illis locis, ubi profuginm exstat, legant perfugium. Signisicat autem perfugium locum, quo saluti nostrae consulturi tendimus, Eine Retirade, eine Zuflucht. Cic. Commune perfugium. Studia adversis rebus perfugium ac solatinm praebent. Laborum omnium et sollicitudinum perfngium somnus est. Perfugio uti, xur Entschuldigung vorwenden.

PERFUGIUM usitatius est Ciceroni, quam REFUGIUM

: nostris hodie litteratis contra. Schori Phras. Conf. supra Confugium.

PERINDE

1. Valet idem, quod ita, et requirit post se ac, atque, ac fi, atque si, interdum etiam ut, quam, quasi, tamquam, prout, et.

* Cic. Perinde in ista re tua faciam, ac si mea res esset. Philosophia non perinde, ac de hominum est vita merita, laudatur. Quae perdissicilia sunt, perinde habenda sunt, ac si effici non possint. Plinius L. 8. Ep. 4: Respondebis, non posse perinde carptim, ut contexta, perinde inchoata placere, ut effecta. Cic. L. 1. Offic. Praefat. Habes a patre munus, Marce fili, med quidem sententid magnum; sed perinde erit, ut acceperis.


page 1093, image: s0595

In negativa oratione potest sequi quam.

* v. g. Nulla mihi res perinde dolet, quam tui perditio. Sueton. Domitiano c. 16: Nullâ re perinde commotus est, quam responso Mathematici.

Cicero: Perinde valebit, quasi armatissimi fuerint. Id. Lib. 3. in Verr. n. 48: Perinde loquor, quasi in eo sit iniquitas eius reprehendenda. Gell. L. 15. c. 19: Hoc perinde est, tamquam fi ego dicam. Plin. Paneg. Meminerint perinde coniecturam de moribus suis homines esse facturos, prout hoc vel illud egerint. Liv. L. 4. c. 37: Non perinde Patres moti sunt, et Sempronius.

2. Capitur pro aeque pariter.

* Cic. Funus Rufi, clarissimi et perinde felicissimi. Legi tuas litteras suaves, ac perinde eruditas. Nactus sum praeceptorem eruditum, ac perinde gravem i. e. aeque gravem et honestum. Plinius in Epp. nuncupat coendi munus, utilissimum, sed non perinde populare.

3. Capitur pro ita id est, multum, sed tum negatione v. g. Nihil attulit, quare adventus illius non perinde gratus sit i. e. non multum gratus sit. Valla Lib. 2. cap. 50.

4. Inservit etiam ironiae, cum adiunctione tou= quasi.

* Cic. Perinde quasi Appius ille caecus viam munierit, non quâ populus uteretur, sed ubi impune sui posteri latrocinarentur.

PERNA est pes porci

: PETASO autem est ipsa coxa. Unde na est pars Petasonis, auctore Athenaeo Dipnosophist. 14. his verbis: *ekei= de\ petas1w=nos2 me/ros2 e(ka/sw| kei=ton, th\n pe/rnan kalou=s1i Varro de R. R. 2: E Gallia apportantur Romam pernae, tomacinae et petasones, Botels, Schlackwurste und Schincken.

* Horatius tamen L. 1. Sat. 2. v. 117. dixisse videtur synedochice pernam pro petasone: Olus fumosae cum pede pernae. Popma.

PERNICITAS et VELOCITAS

fere pedum pennarumquae: CELERITAS etiam mentium et factorum: AGILITAS membrorum et motûs est. Agroecius.

* Velocitas interdum ad totum corpus refertur. Livius: Quos in expeditione velocitate corporum, ac levitate ar morum aptissimos esse ratus est. Popma.

PERPETVUM proprie ad homines

SEMPITERNUM et AETERNUM ad Deum, et caeli incolas pertinet.


page 1094

Et Perpetum est continuatum, non interruptum; Sempiternum et aeternum, quod semper manet. Perpetuum est, quod intermissione; Sempiternum et aeternum, quod fine caret. Goclen. Observ. 345.

* Ita etiam Aeternitas finem tollit; Perpetuitas interruptionem: haec enim est quasi continuitas, quando non intermittitur aliquid. Goclen. Obs. 339. seq. it. 341. Popma. Ael. Donat.

PERESEQUI in malam partem

: PROSEQUI in bonam partem inclinat magis.

Quum autem Persequi etiam in bonam partem sumitur, nude id fit ac sine addito. v.g. Cic. Att. 7. Ep. 22: Persequar eum i. e. amicum Pompeium sequar. Quum Prosequor etiam in malam partem sumitur, fere id fit non nisi cum addito. v. g. Prosequi aliquem odio, invidiâ.

PERSONA

Latinis est simulatum aliquid, larva, quin etiam officii qualitas. Sed an etiam pro bomine singulari dicatur, quaeritur. Negant istud Goclenius Observat. 187. et Grammat. Controv. Part. ult. 122. Vallo Lib. 6. c. 35. Vossius de Vitiis Serm. 140. Sanctius Minerv. 59. et Cell. Antib. 206. et C.P. 380.

Scioppius vero Iud. de Stil. Hist. p. 143. dicit, quum veteribus aureâ aetate xh=ma sive species fuisset, posteriores, v.g. Senecam et alios pro capite seu homine accepisse. Et Iacobus Perizonius Animad. in Sanct. personam pro bomine interdum etiam usurpari probat. Nam sic, inquit, suetonius loquitur Neron. c.1: Modo continuantes unumquodque praenomen per ternas. personas, modo alternatnes per singulas. Ubi manifestissime ternae et singulae personae pro tot hominibus gentis Domitiae ponuntur. Sic forte et Cicero Fam. Lib. 5. Ep. 12. (vel ord. Sib. Lib. 1. Ep. 18.) Si uno in argumento, unaque in persona mens tua tota versabitur: Scioppius de Stil. Hist. p. 119. posterioris solummedo aevi scripteriibus hanc personae significationem tribuis, probatque ex his Senecae verbis: In personam non in rem dicere. Sed profecto si beic simpliciter honunem signi sicat, ut vult Scioppius, significat etiam in Cicer. Fam. Lib. 6. Ep. 6; Numquam nisi honorisicentissime Pompeium appellat Caesar; at in eius personam multa fecit asperius, h. e. in ipsum hominem. Sic Lib. 12. Ep. 6; Turpitudo personae eius, in quem invehimur, nos vindicabit. Hactenus Perizonius.


page 1095, image: s0596

Notandum et illud Gellii: Sub persona et ex persona alicuius dicere. Item illud Quintiliani: Id Cicero suâ ipse personâ frequentissime praecipit, h. e. per se, non ex aliorum sententia.

* Kappius ad Iensium p. 68: Felicissime, nisi me fallit augurium, Cel. Andreas Borriebius Vind. L. L. 159. ex Ammiano, Ulpiano et Quintiliano suspectum vocabulum vindicavit. Iccirco non video, quâ ratione Cl. Cellarius C. P. 380. illud incertis potuerit adnumerare. Quin et ego addiderim locis a Borrichio allatis, verba ex Plin. L. 10. Ep. 88, ubi manifeste persona pro homine singnlari ponitur: Nicensibus, qui intestatorum suorum concessam vindicationem bonorum a divo Augusto adfirmant, debebis vacare, contractis omnibus personis, ad idem negotium pertinentibus, adhibitis Viridio Gemellino, et Epimacho, liberto meo, cet.

Vel nuper adeo incidi etiam in locum Ciceronis, ubi suspecta vocabuli huius notio similiter sine ulla controversia occurrit; nempe Lib. 4. Acad. Quaest. n. 5: Ac vereor interdum, ne talium personarum, quum amplificare velim, imminuam etiam gloriam.

* In persona aliquid licere, quod quidam dicebat, non tam novum Scioppius dicit esse, quam peregrinum. Cicero pro eo in Milone: Si in me aliquid offendisses, cur non in meo capite potius luitur, quam Milonis?

Omnium autem frequentissimae sunt locutiones sequentes, in quibus persona sumitur in significatu elegantiori et crebriori pro qualitate, quâ homo ab homine differt: Imponere alicui personam. Personam indnere. Deponit personam amici, quum induit iudicis. Abesse a persona Principis. Non satis dignum esse persona alicuius.

Sed haec meletemata nihil detrahant usui vocabuli Theologico, quam Ecclesia gravibus de causis in sinum suscepit.

PERTINACIA malae rei

raro bonae: PERSEURANTIA non nisi bonae: PERVICACIA et CONTUMACIA modo bonae, modo malae. Agroecius, Non. Marcellus. Goclen. Obs. 342.

PERTINAX est

qui obstinate tenet et pertendit id, quod non debet: PERVICAX et CONTUMAX est, qui constanti et forti animo rem modo laudabilem, modo illaudabilem gerit.

* Sed interdum Pertinax, similiter ut abstractum Pertinacia, etiam in bonis rebus est. Liutus L. 35: Vicit tamen omnia pertinax virtus. Seneca ad Lucilium: Nihil est, quod non expugnet pertinax opera, et intenta ac diligens cura.


page 1096

PERVADERE

insigni candore et prope cum dulcedine quâdam notat etiam idem, quod grassari. v. g. Pervadit incendium per agros; Pervadit tempestas per vineta; Pervadit furor irati aut crudelis alicuius per populos, per fortunas nostras.

PERVAGATUS vocabulum

cuius usus non magnopere pervagatus est. Latini eo nominare solent id, quod omnibus commune et notum et pervulgatum est. v. g. Haec causa apud Graecos pervagata est. Res pervagata et vulgaris. Commune et pervagatum vitium. Schor. de Phraf.

PERVERSIO

Die Umkebrung, die Verkehrung ramquam plane non Latinum damnavit, et pro eo substituit eversio, Olaus Borrichius Cogit. 273. Sed habet Auctor ad Herennium, et Tertullianus, teste Andr. Borrich. Defectu Lexic. 252.

* Notandum tamen, apud Auctorem ad Herennium hoc ipso vocabulo in Rhetoricis certum quemdam transgressionis modum designari.

PESTIFERUS

displicet Vossio de Vitiis Serm. 563. Sed quamvis pestifer sit usitatius, et Ciceroni, Quidio, Plinio et Senecae familiare: pestiferus tamen magnum quoque defensorem reperit in Cornelio Celso, cuius verba sunt Lib. 2. Inst. Med. cap. 6: Sudor quoque frigidus in acuta febre pestiferus est.

* Ab eodem Celso mortiferus dicitur duobus locis; pro quo similiter usitatius dicimus mortifer, de quo supra in hac Sect. Borrich. Cogit. 192. seq.

PESTIS et PERSTILENTIA

ita differre, observat Popma Ed. Giess. 1660. p. 134. it. 342, et alii, ut pestis quodcumque malum; pestilentia vero morbum contagiosum notet.

* Sic autem habendum: pestem in prosa non facile inveniri, quim translarte significet, e. g. pesiis rei publicae, pestis civitatis, nulla capitalior pestis est in nmicitia, cet. In metro autem aliter se res habet: apud Virgilium enim, Lucanum, Silium, rel. pro morbo contagioso etiam usurpatur.

Consulto dixi: pestem in prosa non facila inveniri, quin translate significet. Neque enim omnino desunt loca auctorum prosaicorum, quibus notio etiam propria stabiliri queat. Ita v. g. apud Iustinum L. 2. c. 13. n. 13. haec occurrunt verba: Multorum deinde dierum inopiâ contr axerat et pestem; tantaque foeditas morientium fuit, ut via cadaveribus implerentur, alitesque et bestiae


page 1097, image: s0597

illecebris sollicitatae exercitum sequerentur. Et ap. Liv. L. 4. c. 25: Pestilentia eo anno aedes Apollini pro valetudine populi vota est. Multa advumviri-avertendae a populo pestis causa fecere.

Schorus Thes. Ciceron. 693: Pestis morbus est corporis notus; sed Cicero plerumque ad mores et mala exterior accmmodat: qui pestilentiae nomine corporis morbum exprimit.

* Ceterum notandum, pestilentias etiam Numero Plurali Gellium dicere; item pestilis habere Arnobium; pestilitas Lucretium; pestilentissimus non solum Vittuvium dicere et Iul. Obsequentem, sed ipsum quoque Ciceronem. Cell. C. P. 337. it. Discuss. Append. Dan. it. Iudic. de Vindic. Borrich. Andr. Borrich. Append. ad Cur. et Antib. Cell. Ol. Borrich. Cogit. 192. Golen. Observ. 59.

PETERE

est simpliciter rogare: POSCERE est instanter et imperiose exigere. POSTULARE est iure repetere; unde et pro agere in iudicio sumitur, et postulationes sunt interpellationes iudiciales.

* Sed haec verborum proprietas non semper observatur. Nam petere interdum est iure exigere et vindicare; a quo petitor pro actore apud Ciceronem et Iurisconsultos: contra poscere et postulare est interdum quoque submisse orare.

In eo tamen perpetuo differunt, quod petunt soli homines, alter ab altero; poscunt et postulant etiam res inanimae, ut locus, tempus, oratio, causa. Peto etiam gratis; posco iure; flagito cum ardore; postulo caute. Popma.

PETULANS

est, qui se in omnem nequitiam effundit: PROTERVUS est importunus et lascivus, ut qui obvium cubito ferit, aut sibi cedere cogit: PROCAX est, qui mordaciter et contumeliose loquitur. Ita petulans plus est, quam protervus, et uterque dictis simul et factis modestiam excedit; procax dictis tantum. Popma.

* Quae tamen differentia non satis ubique sibi constat. Ita v. g. pr. ax etiam ad facta extenditur. apud Phaedrum L. I. Fab. 3:

Athnae quum florerent aequis legibus,
Procax libertas civitatem miscuit,
Frenumque solvit pristinm licentia.

Valla L. 4. c. 105. ita distinguit: Protervus minore contumeliâ: Procax maiore licentiâ: Petulans maximâ iniuriâ. Quam quidem differentiam ut plurimum custoditam a veteribus video.

PHILOTHECA

Gr. filoqh/kh, Ein Stammbuch: Latine dixeris, album


page 1098

amicorum. Confer, M. Michaelis Lilienthalii Sched. Crit. de Philothecis, varioque earumdem usu et abusu. Regiom. 1712.

PHLEGMA et PHLEGMATICUS

nemo barbara dixerit, quum usitata sint Medicis Graecis: Latini tamen non habent, quibuscum usurpes pro illo, pituita; pro hoc, pituitâ abundans, vel cum Cicerone de Fato c. 4. pituitosus, vel cum Horatio L. 1. Ep. 1. cui pituita molesta est. Voss. de Vit. 564, Borrichius Cogit. 33. Cellar. Antib. 74.

PIGER

similis aegro: SEGNIS et DESES sine fervore: TARDUS terit tempus: INERS ad nullam rem idoneus: SOCORS stupidus.

Piger et Socors, naturâ; Segnis, Deses, Tardus, Iners, voluntate sunt.

* Quamlibet hoc non perpetuum est. Popma.

PIGNERARE

Active, notat dare pignori, Versetzen, verpfanden; PIGNERARI Deponentaliter, notat capere pignus, accepto pignere sibi aliquem obligare, zum Pfande nehmen. Sueton. Vitell. cap. 7: Ex aure matris detractum unienem pigneravit ad itineris impensas. Cic. Philipp. 14. c. 12: In fugâ, foeda mors: in victoriâ. gloriosa. Etenim Mars ipse ex axie fortissimum quemque pignerari solet.

PIISSIMUS

Ciceronis aevo in usu non fuit. Etenim M. Antonio demum suos natales acceptos referre testis est ipse Cicero in Philipp. 13. c. 19. ubi scribit: Tu porro ne pios quidem, sed piissimos quaeris, et quod verbum omnino nullum in lingua Latina est, id propter tuam divinam pietatem novum inducis.

Argenteâ vero actate hunc Superlativum frequentare nihil dubitarunt Curdtius, Quintilianus, Florus L. 4. c. 7. n. 14, Seneca Rhetor et Philosophus, Frontinus de Aquae Duct. et Tacitus.

* Pientissimus vero non nisi in inscriptionibus abhuc observatum fuit, quae singulae infra auream aetatem putantur esse. Piissime Adverbium, habet Seneca; impiissimus Ausonius et Hieronymus. Andr. Borrich. Append. 176. Vind. L. L. 161. Cell. Antib. 142. C. P. 165. Discuss. Append. 74. seqq.

PINNAS

murorum: PENNAS avium dicimus.

PIRATA

itinera maritima reddit intuta: LATRO itinera terrestria: PRAEDO refertur ad utrumque.

* Cicero pro Domo c. 55: Templorum omnum atque tectorum, totiusque urbis praedo. Corn. 2. 2. 3. dicit praedones maritimos.


page 1099, image: s0598

Praefectus navis, qui auctoritate publicâ, vel Principis sui praedatum exit, Germ. Ein Armateur oder Caper, der mit Erlaubnis seines Landesherrn auf die feindlichen Schiffe kreuzet, multum ab his differt.

Praedo maritimus, nullâ vel plurium Principum auctoritate instructus, Germ. Ein Forban, ein Seerauber, welcher allerhand Flaggen fuhrt, und so wohl Freunde als Feinde obne Unterscheid angreiffet.

PLACERE

quoties reciproce ponitur, in vitium accipitur, id est, pro superbire, et mirari se. v. g. Tu tibi places opum fiduciâ. Hic omnes contemnit, se unum miratur, sibi uni placet, de se solo magnisice sentit.

* Hinc displicere sibi dicitur is, qui parum bene adfectus est, et sibi ipsi succenset indignabundus, Der voll Unmuths und sich selber gram ist. Valla L. 5. c. 92.

PLACIDITAS

Die Sanftmuth, die Gelindigkeit, der Glimpf, v. g. dicere aliquid sine irâ et cum placiditate, Vaaro, Gellius, Ammianus Marcellinus et Lactantius: usitatius pro eo usurpes, lenitas. v. g. Non est iam lenitati locus: severitatem res ipsa flagitat. Fab.

PLANCTUS

id est, percussio it. la. mentatio, Lucanus, Seneca Tragicus, Claudianus habent, atque ita Poetarum est: in prosa Cicero et optimus quisque pro eo usurpat, plangor. v.g. Philipp. 2. c. 34: Diadema imponebat cum plangore populi, Mit Betrubniss und Wehklagen des Volks. Fab.

PLANE notat

1. Clare, Aperte.

* Cic. Plane et aperte loqui. Plane et dilucide loqui. Quod tibi ut planius exponam. Apertissime et planissime aliquid explicare.

2. Interdum etiam, quod Omnino seu Prorus est.

* Cic. Si te habebo, non mibi videbor plane periisse. Hor. Communi sensu plane caret.

3. Affeverandi vim habet, apud Comicos praesertim.

* Plaut. Ipsane ea est? Sed immo plane est, In warlich sie ist es.

4. Notat etiam idem, quod valde, vebementer, atque adeo intendendi vim habet.

* Cic. Explicari mihi tuum consilium plane volo, ut intelligam.

5. Idem etiam, quod sine circuitione, sine ambagibus.

* Cic. Orat. 1. p. 39: Ac si quaeritis, plane quid sentiam, Und wenn ibr meine Meynung recht wissen wollt.


page 1100

6 Interdum, quod necessario, sane.

* Cic. Id plane est eiusmodi, Das ist nicht anders, es hat damit solche Beschaffenheit. Plin. L. 10. Ep. 69: Quem plane debes mittere, ut polliceris, Es ist nicht anders, der Herr muss den Kerl schicken, wie er verspricht.

PLANITUDO

v. g. terrae planitudo, Columella: usitatius pro eo dixeris, planities, loca plana, porrecta atque aperta loca.

PLEBEIUM et DE PLEBE ESSE

plurimum distant. Nam de plebe significat ordinem; plebeius autem genus dicit. Sic Cicero plebeius quidem erat; nec enim de patricia erat familia, sed equestri dumtaxat: idem tamen, quum Aedilis Curulis, Praetor, Consul soret, de plebe esse minime dicendus fuit. Voss. de Vit L. L. Lib. 1. c. 33. p. 150.

* Plebeius apud Latinos idem fere erat, qui non ex gente Patriciorum, vel ex ordine Senatorum erat. Conf. paullo infra Populus. Rarius ponitur pro eo, qui est ex ima faece plebis, ex insima multitudine, ex ultima plebe, e colluvione hominum, ex purgamentis civitatis.

Plebis enim nomen mox opponebatur Senatoribus atque Patriciis, atque sic ad omnes reliquos cives, et ad ipsos equites pertinbat; mox civibus honoratioribus opponebatur, atque sic ad inopem et vilem multitudinem restringebatur.

PLENUM

est, in quo est aliquod intervallum: REFERTUM, quod coactum est, in quo nullum spatium est, Ita distinguit Goclenius Obs. 340.

* Sed haec differentia nulla est, eique tot veterum loca obstant, ut vix in numerum veniant, v. g. Cic. Ornamentis fanorum domus plena, villae refertae. Locuples et referta domus. Urbem refertam esse optimatium, audio. Referta quondam Italia Pythagoreorum fuit. Mare refertum praedonum. Referta Gallia negotiatorum est. plena civium Romanorum.

PLORARE

plus est, quam LACRIMARI. Seneca Ep. 63: Nec sicci sint oculi, amisso amico, nec fluant. Lacrimandum est; non plorandum.

* Nimirum Plorare est voce flebili et querulâ dolorem ostendere: unde implorare, est plorando opem orare.

PLURIES

i. e. saepius, v.g. pluries in locis campestribus subsistebant, falso suspectum Vosso de Vit. 107. Neque enim inclinantis solum latinitatis scriptores eo usi sunt, v. g. Trebellius


page 1101, image: s0599

Pollio; sed aureâ aetate etiam ita dixit Caesar L. 1. de B. C. c. 79. in cuius quidem loco libri superiori saeculo Lugduni Galliarum et alibi impressi habent plures pro pluries; sed sensu repugnante, adeo, ut recentiores et castigatiores editiones hodie prae se iterum ferant pluries1. Cui etiam scripturae insuper patrocinatur Compositum compluries, quo Plautus, Cato et Gellius usi sunt; ut supra suo loco dictum. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 23. Borrich. in Voss. 194. Cell. C. P. 72.

PAENITENDUS

v. g. Ita in litterarum studiis non paenitendos feceris profecius, falso suspectum Vollie de Vit. 569. Eo enim Plautus, Livius, Columella, Seneca, P.Syrus, Tacitus, Val. Maximus, Suetonius, Plinius, Gellius, Apuleius, Symmachus, Ausonius usi sunt.

* Verbaliter paenitendum est, ipse Cicero et Sallustius habent. Borrich. Vogit 195. Cell. C. P. 7a.

PAENITERE

pro paenitentia duci, id est, personaliter sumptum, reiucit Vossius de Vit. Serm. L. 1. c. 33. 158; rectius tamen sentit L. 4. c. 30. p. 793. ubi ex Iustino haec addueit verba: Athenienses primi paenitere coeperunt. Et ita Iustinus etiam alibi: immo et Cicero, Pacuvius, Plautus, Terentius, Seneca. alii.

* Paenitens est Ciceronis, Sallustii, et Suctonii, Paeniturus etiam dixit Sallustius, teste Nonio. Perizonius ad Sanctii Minerv. 197. Borrich. Cogit. 195. seqq.

POESIS

respicit actum exercitum: POETICA autem actum signatum. Poeis verba et dictionem, et totum orationis habitum Poetae cuiusdam: Poetica ipsam artem et eius praecepta notat. Cic. Tusc. 4. c. 33: Anacreontis tota Poesis est amatoria.

POETICA

non raro etiam in oratione prosa occurrunt

* Ita nimirum altivolae aves, primâ fronte videtur Poeticum esse tantummodo; sed habet tamen etiam Plinius L. 10. c. 19. Sunt autem et alia vocabula, quae videntur Poetarum propria esse, quae tamen Oratoribus cum Poetis sunt communia. v. g. pestiferum bellum, apud Cic. L. 4. Ep. 3; pestiferum gaudium, Liv. L. 1. c. 58; mortiferum vulnus, Liv. L. 2. c. 47; letifer morbus, Colum. L. 7. c. 12; arbor fructifera, Plin. L. 12. c. 3; somnifera vis, Plin. L. 18. c. 25; terrificum sidus, Plin. L. 2. Tom. 1. p. 89. ed. Hard.; somnifica medicamenta, Plin. L. 37. c. 10; pater altitonans, Cic. 1. Divin.


page 1102

c. 12; genus altivolantû, ibid. c. 48; flammifera vis, Cic. Acad.; ignifer, in Arato; spinifera cauda, ibid.; iuventa, Flor. Prooem. L. 1.; salubre ac frugiferum. Liv. Praef.; adde quod, Plin. L. 8. Ep. 14; fefellit et latuit, Plin. L. 4. Ep. 25; repens i. e. repentinus, Liv. L. 1. c. 14. it Curt. L. 10. c. 2. n. 15; infit i. e. loqui incipit, Liv. L. 1. c. 23; reser i. e. deses. Liv. L. 2. c. 32. it. Varron. L. 3. c. 17; iam nunc. Plin. L. 9. Ep. 26. L. 10. Ep. 57. L. 3. Ep. 6. L. 3. Ep. 15. L. 5. Ep. 73. L. 8. Ep. 3; me fortuna vultu meliore respexit, Plin. L. 10. Ep. 66; nummûm pro nummorum. Plin. L. 10. Ep. 79; caput pro fonte, Plin. L. 10. Ep. 91; pauci, quos aequns amavit, Plin. L. 1. Ep. 2; balneum plurimus sol implet et circumit, ibid.; rumpe moras, Plin. L. 5. c. 11; supervacuus pro supervacaneus, Curt. L. 6. c. 10. n. 4. L. 8. c. 7. n. 11. L. 8. c. 8. n. 5. Plin. L. 6. Ep. 2. L. 7. Ep. 17; sient pro sint, Plin. L. 2. Ep. 5; per ora hominum ferri, Plin. L. 2. Ep. 10; nec mora, Plin. L. 2. Ep. 20. Curt. L. 7. c. 5. n. 34; queis pro quibus, Curt. L. 3. c. 13. n. 3. it. L. 4. c. 3. n. 26; monstrisicus et Adverb. monstrisice, Wunderthatig. Plin. cet.

† Et Cicero quidem L. 3. de Orat. c. 38. non plane excludit Poetica, sed sed raro tantum adhibenda esse censet. Contra si saepius adhibeantur, frigida et insolens oratio efficitur: quo genere vitii Apuleius ferme, Marcianus Capella, Sidonius Apollinaris et alii recentiores non parum laborant. Buchner. de Commut. Rat. Dic. p. 163. Cell. C. P. 341.

Pure autem Poetica in prosa oratione fugienda esse, nemo non videt, ut sunt auricomus, fatifer, setiger, noctivagus, aerisonus. Cetera autem Poetica adeo non damnat Cellarius Iud. de Vind. L. L. Borrich. p. 54. seq. ut ad summi viri, Petri Cunaei, orationes, quam multa ex Poetis ad Oratoribus etiam usurpari possint, luculente demonstraverit.

Weissius de Stilo Romanop. 161. seq.: Poetica vocabula, quibus accensenda quoque sunt dithyrambica (et Decomposita), formulasque loquendi Poetis relinquamus, quibus altius insurgere, et in furore illo suo audacius verba componere, sensusque sublimiores sectari licet. Poetarum lectionem Oratoribus utilissimam esse non negamus, quoniam quam plurima apud illos occurrunt, quae Oratorem disertiorem efficiant: id tamen sedulo cavendum, ut ne propria Poetis vocabula sermoni soluto illigemus. Si Christum recens natum, salutiferum orbi puerum dixeris, nimis ad Poetae similitudinem accedas. Terentius, reliqua bonus lectuque utilissimus scriptor, ea de causa prudenter et caute legendus est, quia, ut Poeta, multa habet carmini eptiora, quam


page 1103, image: s0600

orationi numerorum mensurâ liberae. Duae illae loquendi formulae ex Horatio: plus vice simplici, it cane peius et angue, apud omnes hodie in prosa eloquentia adhibentur, in qua tamen non ita commode locum obtinent. Multo purius pro prima, secunda, tertia, vice, in stilo ponitur primo, secumdo, tertio, quae Adverbiis adnumerantur; vel Adiective primo, altero, tertio loco. Vebemens odium, quod Horatius illâ formulâ: cane peius et angue, expressit; melius reddetur acerbe et pessime odisse. Ex omni stili soluti genere nullum tam prope ad carminis excelsitatem adscendit, quam laudantium. Experiantur illi, quibus animus est, et panegyricam aliquam orationem sibi proponant carmine exprimendam; videbunt, opus incomparabile exinde pertexi posse.

Masenius Pal. Orat. p. 140: Poetica, ut sunt audaciores Synecdochae, Metonymiae, Metaphorae, Periphrases, in prosâ fugienda sunt. Sic non recte CRUSTUM aut CEREREM pro PANE, SQUAMIGERUM GREGEM pro PISCIBUS, LIBITINAE IMMOLARI pro MORI usurpabo.

Ridentur merito, qui dicunt repandirostrum et incurvicervicum pecus pro delphinis, hypobrychium irrespirabile pro aliqua periculi magnitudine, animal reciprocorne pro ariete, nemorivagus pro apro, silvicultrix pro cerva. Wehrenf. de Met. §. 17.

POLYHISTOR

Suetonius Grammat. c. 10: cum Cicerone eum voces hominem, in quo multae litterae sunt; hominem abundanti doctrinâ, et quâdam incredibili varietate rerum et copiâ.

POPULUS et PLEBS

varie differunt. Nam interdum Populi appellatione omnes civitatis ordines continentur: Plebis vero nomine sine Patriciis et Senatoribus ceteri cives significantur, ut Gellius et ICti tradunt. Aliquando Populus nominantur Patricii: Plebs autem ceteri cives. Rursus Populus ea pars civitatis dicitur, in qua sunt cives Romani honestiores et opulentiores; Plebs veroinops et vilis multitudo, in omnes tribûs divisa. Popma.

PORTUS

est, ad quem applicant naves det in quo hiemant, Der Hafen: STATIO, ubi ad tempus stant, Der Anfurt.

* Caes. L. 3. de B. C. C. c. 6: Saxa inter et alia loca periculosa quietem nactus, stationem et portûs omnes timens. Et cap. 8: A Salonis ad Orici portum stationes litoraque omnia eiassibus occupavit. In quibus exemplis vides, stationes a portubus discerni. Videatur Servius ad Virgil. L. 2. Aeneid. v. 23. Portus itaque conclusus est, et tutior, quam Statio.


page 1104

Popma ed. Giess. 1660. 136. it 349. Manut. ad. Cic. Fam. L. 12. Ep. 15.

Interdum tamen Statio est pro Portu, ut apud Velleium L. 2. c. 72. n. 5.

POSSIBILIS

i. e. quod fieri potest, v. g. hoc possibile est, durius Adiectivum, iudice Fabio L. 3. c. 8. Fuere etiam, qui probum non arbitrarentur, et Graeco mallent uti, ut Cicero L. 8. Fam. Ep. 11: Me dunatw=n soito secundum Diodorum iudicare. Sed tamen aliorum ICtorum auctoritas obtinuit, ut Latinâ civitate quodammodo hoc vocabulum donatum videatur. Nec Tertullianus et Lactantius, Christianus ille Cicero, eo abstinuit. Quin etiam Plautum hoc Adiectivo usum esse, testatur Heur. Stephanus Expostul. p. 118. Vide Scopp. Iud. de Stil. Hist. 230. Cell. Antib. 128. C. P. 226. Andr. Borrich. Vindic. L. L. 185.

* Impossibilis quo loco habendum, de eo vide supra suo loco.

POSSIBILITAS

Die Moglichkeit. v. g. Medebatur quisque vulneribus pro possibilitate vel curantium copia, male reicit Vossius de Vit. 572. Habet enim Palladius Rutilius, argenteae aetatis scriptor, nec non Symmachus, Arnobius, Marcellinus et Marcianus Capella. Rectius tamen pro eo dixeris cum elegantioribus, quantum fieri potest; quantum potero; quantum humano consilio efficere possum; quantum conniti animno possum; quoad licitum est; ut potero; pro virili; quoad possum et mibi licet; vel cum Virgilio, hoc opis est nostrae; vel cum Graecis, vocabulum dunati/as2 usurpes. Borrich. in Voss. 198. Cell. Antib. 128. C. P. 226.

* Impossibilitas occurrit, apud Tertullianum et Apuleium.

POSSUM

et ad potentiam refertur, et ad casum, ut possum boh efficere, it. possum errare, potest fieri; VALEO ad potentiam, non ad casum pertinet.

* Itaque dicimus, valeo opibus, gratiâ auctoritate, viribus; valere ad consolandum. Cic. 5 Fam. Ep. 13; valere dicendo, Nepos Alcibiad. c. 1: non item valeo errare, valet fieri. Inepte item diceretur: Ego nibil praetermisi, quantum facere enitique valui, pro potui. Item: Tota res iam quomodo se habeat, ignorare diutius non vales, pro potes. In eiusmodi enim locutionibus non respicitur ad vires et potentiam, sed ad casum, ad conditionem temporum, quae multum saepe impedit. Popma. Cell. Antib. 220.


page 1105, image: s0601

POSTERIUS

pro Postea usitatum est; contrarium enim habet Prius, et ad tempus refertur. Cic. 6. Verr. 29: Iubet iste posterius illos ad se reverti, Er befieblt ihnen, hernach wieder zu ihm zu kommen. Id. pro Quint. 5: Posterius, inquit, istavidebimus: nunc cet.

POTENTATUS

id est. potestas et dominatio, immerito suspectum Vossio de Vit. 573. Aureae enim aetatis scriptores hoc vocabulum amavere, nempe Livius et Caesar; quorum posterior, de potentatu, inquit, inter se contendere. Borrich. in Voss. 199. Cell. C. P. 73.

POTIONATUS

Getrankt, Participium est apud Suetonium Calig. cap. 50: inde verbum potionare i. e. potionem dare, potum praebere, potum ministrare, probum esse colligunt Goclenius Part. ult. Controv. Grammat. Probl. 20. p. 94. et Vossius de Vitiis Serm. L. L. p. 195.

* Borrichius vero Cogit. 199. non magis a potionatus colligi posse existimat verbum potionare. quam ab his Participiis, vel potius denominativis; tunicatus, ocreatus, palliolatus, capillatus, togatus, illaudatus, impransus, incoenatus, insperatus, indoctus, inconsultus cet. verba tunicare, ocreare, palliolare, capillare, togare, illaudare, imprandere, incoenare, insperare, indocere, inconsulere cet. nimirum Participia haec omnia frequentari; verba non item.

Verum inter to\ potionatus, et Participia a Borrichio adducta non parum interesse, non nulli dicunt. Illud enim, pergunt, Suetonius cum Ablativo et Praepositione iunxit, quum scribit: Creditur potionatus a caesonia uxore amatorio quidem poculo, sed quod in furorem verterit; haec vero hoc modo construi non possunt. Ceterum Irenaei interpres scripsit: Potionare patrem vino. Sed eius auctoritas tenuissima est.

Nihil autem facit ad rem, quod obvertunt. Nam Tacitus etiam habet Incelebratus; quod locet cum Ablativo et Praepositione construat; absurdum tamen foret, formare inde velle verbum Incelebrare.

POTIS

hic et haec, POTE hoc, v. g. potis est. pote est, i. e. potens est, unde potier et potissimus, Goclenius ad Latinitatem Poeticam refert: et Cellarius vel a)rxai+ko\n, vel Poeticum esse adfirmat; quamquam non solum Poetae et Comici, Plautus et Terentius, sed etiam ipse Cicero vel quinquies eo usus sit: etenim Ciceronem quidem usurpare bis ad Atticum; sed in his epistolis loqui saepe a)rxai+kw=s2, et verbis Comicorum veterum: deinde Tusc. L. 2. c. 16; sed verbis Ennii: et de Clar.


page 1106

Orat. c. 46; sed ex ore aniculae: Poetis autem non esse hoc infrequens: potis habere Lucretium et Virgilium; utrumque non semel: pote autem Persium, Propertium et Catullum. Goclen. in Silv. Barbar. 45. Cell. Antib. 276. C. P. 338. Sanctii Minerv. 636.

POTIUS et MAGIS

etsi utrumque comparationis Adverbium est: tamen magis in comparatione non nisi fere quantitatem; potius vero desiderium et voluntatem rei cuiusdam eligendae vel praeferendae respicit, et sic particula exclusionis est, et Germanice notat Viel lieber, aut etiam particula correctionis est, ut: Meâ ac tuâ causâ, vel aliorum potius.

* Itaque aliud est: Homines amant potius tenebras, quam lucem; quam: Homines magis amant tenebras, quam lucem. Aliud est: Hic magis iustificatus est, quam ille; quam: Hic potius iustisicatus est, quam ille. Prius ambobus communem iustitiam dicit: posterius alteri fere tantum. Potius perdam pecuniam, quam vitam. Heic non dicendum est magis. Publicanus Luc. 18, 14. abiit domum suam iustisicatus potius, quam Pharisaeus. Quem potius instituam heredem? Petrum, an Iacobum? In his exemplis non congruit magis. Aliud est: Magis alit patrem, quam extraneum; aliud: Potius alit patrem, quam extraneum. Goclen. Obs. 340. seq.

Interim tamen Magis non temere pro Plus vel Amplius usurpandum est. Tametsi enim hae tres particulae cunctae quantitatem respiciunt; tamen in eo differunt, quod magis comparationem et quantitatem, quae est in facto rebusque gestis vel gerendis, potissimum intendat; plus autem et amplius non nisi ad quantitatem, quae est in tempore et numero, referatur, et speciatim plus contrarium habeat minus, propiusque accedat ad nomen, quam magis. Quando igitur v.g. Cicero 2. de Orat. dicit: Magis id felicitate, quam ullâ meâ culpâ contigit; satis liquet, magis heic sumi et comparative, et quantitative respectu rei cuiusdam gestae. At quando v. g. dicimus: Hic babet plus virium. Hoc habet plus iucunditatis. Plus viginti vulneribus accepit. Plus quingentes colaphos infregit mibi. Item: Amplius sunt sex menses. Cic. in Attic. Non amplius quaternis versibus; manifestum est, solam quantitatem innui.

* Atque hoc sane pacto veteres plerumque has particulas usurpant. Dico,


page 1107, image: s0602

plerumque: neuque enim deest exemplum in contrariunm. v. g. Cicero pro Rose. Amer, c. 14: Annos natus magis quadraginta. Potuisset heic Cicero rectius dicere, plus vel amplius quadraginta. Sed solent ita vel optimi Romanorum scriptores contra linguae a)kri/beian interdum impingere: a qua quidem labe nec ipse Cicero immunis est.

POTUS

iudice Vossio de Vit. Serm. L. 1. c. 35. p. 138, pro pharmaco i. e. potione medicatâ, non dicitur, sed potio tantummodo. Potio vero generale putat nomen esse, et Plauto, Ciceroni, Varroni, aliis, sumi non de eo tantum, quod Medici adhibent aegrotis, sed etiam simul de vino, zytho, vel alio, quod bibunt sani. Consentiunt Schorus de Phras. ad voc. Potio. it. Popma 137. et Valla L. 4. c. 4.

Verum quamquam certum sit, elegantius loqui eos, qui vocabulum potionis sensu Medico magis usurpant, quod frequentissime ita Cicero, Celsus, Plinius, Scribonius, Curtius, alii, praeierint; tamen nec defuere, qui etiam potum pro potione medicata dixerunt. v. g. Plinius, Celsus, Serenus Sammonicus, Borrich. in Voss. 200.

PRAE nota

1. Ante.

* Cic. Qui prae se pugionem tulit. Liv. L. 1. c. 7: Armentum prne se agere.

2. Propter. Ter. Prae gandio ubi sim, nescio. Cic Prae lacrimis possum reliqua nec cogitare, nec scribere. Prae ira; Prae maerore loqui non posse.

3. Comparationi inservit. Ter. Illum contempsi prae me. Cic. Ut neminem prae se hominem putet. Liv. L. 1. c. 6: Lavinium parvum est prae ea urbe.

4. Prae se ferre, elegans dicendi apud Latinos modus est, Von sich merken lassen, offenbar zu verstehen geben.

* Quintil. L. 5. c. 13: Fiduciam prae se ferat orator, semperque ita dicat, tamquam de causa optme sentiat. Cic. Prae me tuli, me nihil malle, quam pacem.

5. Illud quoque notandum, verba, quae ex hac Praepositione componuntur, non tertium semper, sed quartum etiam Casum adsumere: in qua ratione creber est Tacitus, qui praeiacere castra, pro praeiacere castris; praeiacere campum, pro praeiacere campo; praeeminere ceteros, pro praecminere ceteris; praesidere provinciam, pro praesidere provinciae; flumen castra praefluit, pro flumen casiris praefluit, dixit.


page 1108

PRAECIDERE notat

1. Proprie idem, quod amputare. Cic. Manum gladio praecidere.

2. Idem, quod Germanicum Kurz um versagen.

* Cic. ad Attic. Numquam reo tam humili, tam nocenti, tam praecise negavi, quam hic mihi plane sine ulla exceptione praecidit, i. e. negavit. Schori Phras.

3. Interdum etiam idem, quod eximere, adimere, Benehmen. v. g. Praecidere alicui occasionem, spem, dubitationem.

PRAECIPERE

non tantum notionem iubendi sustinet, sed etiam est

1. Interdum idem, quod ante capere, quae quidem notio eius prima ac propria est. v. g. Praecipere cogitatione futura. Pecuniam insequentis anni praecipere.

* Flor. L. 3. c. 9. n. 4: Veneno fata praecipere. Plin. L. 9. Ep. 13. p. m. 368: Omnia praecepi, atque animo mecum ante peregi. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 176. seq.

Similiter, ac praesumere. Tacit. 1. Histor. c. 62: Fortunam principatus luxu et prodigis epulis praesumebat i. e. stolidâ et inani persuasione usurpabat. Cic. Ingenii magni est, praecipere cogitatione futura. Seneca Ep. 107: Cogitare futura ac praesumere, Sich in Gedanken kunftige Dinge dermassen vorstellen, als ob sie wurklich gegenwartig.

2. Ponitur et pro docerc.

* Cic. L. 2. de Orat. n. 48: De eloquentia praecipere, Von der Beredsamkeit Untericht ertheilen. Sueton. Nerone c. 7: Fevunt Senecam proximâ nocte visum sibi per quietem C. Cansari praecipere. Idem de Illustr. Grammat. cap. 16. quo de Quinto Caecilio exponit: Scholam aperuit: sed ita, ut paucis, et tantum adolescentibus praeciperet.

3. Idem etiam est, quod moneo. Cic. Hoc tibi amicissimo animo praecipio.

PRAECIPVE et PRAESERTIM

differunt, Scilicet Praecipue est particula exceptionis, et usurpatur, quum aliquid excipitur, vel omnibus aliis praesertur, idemque est, quod in primis, cum primis, potissimum, maxime, singulariter, prae ceteris, Besenders, Sonderlich, Vor allen andern, eique opponitur conmuniter, commune, universum. v.g. Cic. Nihil tibi praecipue timendum est i. e. nihil tibi prae ceteris timendum est, nobis tam timendum est, quam tibi. Item: Nihil sibi appetit praecipue, id est, vult communi atque eodem, quo ceteri, iure vivere. Praesertim autem est particula restrictionis seu restringendi, rem, innuens, ita se se habere kat) e)coxh\n,


page 1109, image: s0603

idemque notat, quod nos Germani dicimus, Eigentlich zu sagen, v. g. Cic. de Senect. c. 17: Habet senectus, honorata praesertim, tantam auctoritatem, Nicht so wohl das Alter uberhaupt, als eigentlich zu sagen, das im Ansebn stehende Alter. Schori Phras. ad vocab. Praecipue.

* Haec sane differentia non est de nihilo; sed, verum ut fatear, ita subtilis, ut nec ipsi veteres accuratam eius rationem ubique habuisse videantur.

Praecipue etiam, et in primis seu cum primis aliquo modo differunt. Aliud enim est: Hunc uraccipue diligo i. e. ante omnes alios, omnibusque praeferendo; adiud: Hunc in primis vel cum primis diligo i. e. non quidem hunc praefero omnibus; at ita tamen diligo, ut diligere soleo amicorum meorum antesignanos.

* At nec hanc differentiam veteres ubique observant. Nimirum ea est hominum, etiam eorum, qui sapere praeceteris volunt, incuria, ea negligentia, ut contra vocabulorum proprietatem tam manifestam etiam subinde peccent.

PRAECISE notat

1. Eo modo, ut aliquid praecisum sit kat) e)lleiyin.

* Cic. de Nat. Deor. 2. c. 29: Sed id praecise dicitur, ut, si quis dicat, Atheniensium remp. consilio regi, desit illud Areopagi. Id praecise dicitur, Germ. Das wird elliptice geredt.

2. Sine circuitione, sine ambagibus. v.g. Praecise alicui aliquid negare, Einemkurz um etwas abschlagen.

PRAECURRERE

apud Ciceronem et optimos quosque idem significat, quod aliis praecedere, quo verbo Cicero numquam est usus; sed Antecedere eius loco, aut praecurrere. v. g. Qui auctoritate, et aetate, et usu rerum antecedebat. Horum uterque Isocratem aetate praecurrit. Studio aliquem praecurrere. Nep. Thrasyb.c. 1: Sed nescio, quo modo, quum eum nemo anteiret his virtutibus, multi nobilitate praecurrerunt. Et Plinii elegans de studio et voluntate proficiendi dictum est Lib. 4. epist. 15: Amor votis suis plerumque praecurrit. Die Begierde erwartet der Zeit nicht, wills flugs fassen und haben. Schori Phras.

* Praecedere hâc notione translatâ, rarius apud veteres occurrit, v. g. Plin. L. 29. c. 1: Praecedere aliquem auctoritate.


page 1110

PRAEDESTINARE

non tantum Scriptorum Ecclesiasticorum, sed etiam Livii est, qui L. 45. c. 40. ait: Quos filios praetextatos curru vehi cum patre (Aemilio Paullo) sibi ipsis similes praedestinantes triumphos, oportuerat. Borrich. Analect. 45. Cell. C. P. 73.

* Praedestinatio autem non isi Ecclesiasticae Latinitati adserendum; de quo Sect. 1.

PRAEDICAMUS

ut res sunt: LAUDAMUS extollendo. Praedicamus voce; Laudamus argumentis. Ter. Quid ergo eius tibi nunc faciem praedicem aut laudem? Ael. Donat. Popma.

* Nimirum Praedicare est proprie palam dicere, et opponitur tw=| tacere. Atque hinc pro quidvis commemorare ponitur, et me/s1on est, ut in utramque partem usurpari possit. v. g. Ter. Quid ergo audio? actum est, si quidem haec vera praedicat. Wo er sonsten die Wahrheit sagt. Caes. Iniuriam in eripiendis legionibus praedicat. Frequentissime tamen in meliorem partem sumitur, et nihil aliud, quam dilaudare est: quamquam non nihil aliquando adici soleat, quo id declaret. Cic. Philipp. 2. c. 13: Honorifice et graviter multa de aliquo praedicare. Id. L. 1. de Offic. c. 38, extr. Deforme est, de se ipso praedicare. falsa praesertim.

PRAEFISCINE

quos magis archaice, vel PRAEFISCINI, penult. correptâ, i. e. sine fascino, Graec. a)bas1ka/ntws2, Ohne Neid, Zur guten Stunde, Doch dass ich ihn nicht beruffe, vocabulum Plautinum; unde Apuleius mutuatus est.

† Arguit hoc verbum superstitionem veterum gentilium, quorum hac in parte vestigia premunt nostrates de vulgo, quamvis doctrina Christi imbuti ab hac superstitione abesse debeant quam longissime. Addebant autem gentiles, quum aliquid laudarent. Putabant enim, se amoliri hâc voce fascinum, a quo metuebant, si quis impensius se laudaret ipse, aut ab alio laudaretur. Integra autem formula erat: Quod praefiscini dixerim. Simile quodammodo est, quod apud eruditos hodie in formulae huius successisse locum videtur: Dicto absit invidial Germ. Ohne Ruhm zu melden!

PRAEVOCARE

Ersticken v. g. Mella praefocant (mediâ longâ) animae viam; Das Honig stopfet, das Honig benimmt einem den Athem, Ovidii est et Macrobii: usitatius pro eo, suffocare.

PRAEGUSTATOR

est Suetonii in Claud. c. 14, notatque Germanice, Einen Credenzer, der an grosser Heren


page 1111, image: s0604

Tafel die Speise und Trank zuvor kosten muss.

* Potum et cibum praegustare, Credenzen, habet Curtius L. 10. c. 4.

PRAENOMEN

NOMEN; COGNOMEN et AGNOMEN, quomodo differant, videre licet in exemplo; quod nunc quidem sit P. Cornelius Scipio Africanus. Publius praenomen est, quod ita dicitur, quia proprio seu gentilicio nomini praeponitur; Cornelius nomen est gentilicium vel familiae; Scipio cognomen est, proprium scilicet, quod gentilicio subiungitur; Africanus agnomen est, quod ex aliquo facto seu eventu accedere solet. Sic M. Porcius Cato Censorius. Vide Valer. Maximi Epit. de Nominum Ratione.

† Raro Praenomen litteraturâ integrâ nominibus praeponitur; sed aut unâ litterâ maiusculâ, aut duabus, aut tribus, ut: C. Caius; M. Marcus; Cn. Cneius; Sex. Sextus.

PRAEOPTARE

eleganter Latini pro malle.

* Ter. Hec. A. 4. Sc. 1. v. 17: Adeone pervicati esse animo, ut puerum praeoptares perire. Nepos Attico cap. 12: Praeoptare equitis Romani siliam generosorum nuptiis. Liv. L. 9. c. 45: Suas leges Romanae civitati praeoptare.

PRAES

praedis, significat sponsorem datum in civill causa et lite nummaria: VAS, vadis, proprie est sponsor alterius in re capitali, qui propterea cavere capite dicitur.

Budaeus inter Praedem et Vadem hanc facit differentiam, ut Vas pro altero vadimonium promittat; Praes autem a Magistratu interrogetur, in publicum ut praestet; a quo, quum responderit, dicitur Praes. Seu: Praes est ille, qui sponsor rei publicae vel Principi est factus pro eo, qui pecuniam publicam dispensat; alias, et barbare quidem, Receptor doctus, Germ. Der Cavente. Popma.

* Utrumque coniungit, et translate usurpat Curtius Lib. 9. c. 2. n. 25: Vestram virtutem rerum, quas gesturus sum, vadem praedemque habeo.

Vas interdum etiam dicitur sponsor, qui ex pactis conventis, et mancupiis sese pro reo obstringebat, si fortasse res ab emptore evinceretur.

PRAESENSIO

rerum futurarum, it. PRAESAGITIO Ciceroni significat, quod Ovidio L. 2. Pont. Ep. 8. v. 57. Velleio L: 2. c. 57. n. 2. Columellae, et


page 1112

aliis, praesagium dicitur; quo vocabulo Cicero non est usus. v. g. Praedictiones et praesensiunes rerum futurarum. Divinatio, id est, praesensio et scientia rerum futurarum. Inest animis praesagitio divinitus inclusa. Schori Phras.

PRAESENTANEUS

i.e. in praesenti statim efficax, v. g. remedium praesentaneum, falso quibusdam suspectum. Est enim apud Quintilianum, Suetonium, et Plinium, Cell. C. P. 121. Andr. Borrichius Append. 183. Vind. L. L. 188.

Usitatiora tamen eâdem notione Latinis sunt praesens, praesentissimus. v. g. praesens mors, periculum praesentissimum, remedium praesentissimum.

PRAESENTIA

ae, bonae quidem notae vocabulum est; sed usurpatur fere de tempore. v. g. In praesentia, Fur ietzo, vel Metaphorice, v. g. animi praesentia.

Ad actum illum, quo homines praesentes dicuntur, denotandum, aliter ac varie loquuntur Cicero et elegantiores, v. g. Conspectus vester multo iucundissimus est mihi. Si te praesentem habuissem. Praesens tecum egi. Qui ante oculos sunt. Quos videmus. Quem praesentem intuemur. Cuius mentem sensusque et os cernimus. In conspectu eius pro in eius praesentia.

PRAESIDES

etiam deos et deas vocarunt Latini, quales vulgus nunc patronos et patronas. v. g. S. Marcus est patronus Reip. Venetae; pro quo rectius dixeris: S. Marcus est praeses et cultos Venetorum libertatis. It. Patronus buius templi est S. Bonifacius; pro quo rectius dixeris: Custos et praeses huius templi est S. Bonifacius.

Praeter hanc notionem vocabulum Praesidis ita etiam sumitur, ut ad eum respiciat, qui provinciae alicui aut populo praeest, Germ. Einen Landpfleger, einen Statthalter, einen Gouverneur. Ita Plinius Iunior, erat Praeses Bithyniae, Kayserlicher Gouverneur in Bithynien.

* Sic Praesidere latinis quoque est, quod vulgo dicitur patronum aut patronam regni aliucuius aut provincine esse. Cic. Vos dii patrii, qui huic urbi atque imperio praesidetis. Schori Phras.

† Scilicet praesidere generatim est, ad opem praestandam alicui praeesse, quam quidem opem proprie praestant homines iniuriam patientibus, aut in discrimen adductis; dii vero beneficentiam ipsorum favoremque invocantibus.


page 1113, image: s0605

Ad superstitionem haec dicuntur aliorum. Ceteroquin aversamur deorum culturm, tum subtilem, tum crassiorem, ut in vita, ita et in sermone; neque indigetes quosdam pro praesidibus aut custodibus provinciarum habemus. Honorifice sentimus de sanctis. eorumque vitam intuemur ad exemplum; at omnem provinciarum custodiam soli deferimus Deo O. M. in eoque fiduciam nostram collocamus unice.

* Quamlibet igitur a Latii indole alienum esse videatur, praesides et custodes provinciarum nuncupare patronos; recte tamen dicimus, Maecenatem egregium studiorum patronum fuisse, et collegiorum seu sodalitiorum patronos, cuiusmodi olim eligere solebant potissimum aliquem ex decurionibus. Nempe praeses et custos ampliora sub se habet, et imperium involvit; patronus minus ampla curat, et fere tutelam habet. Praesidi opponuntur provinciae, et templa; Patronis clientes.

PRAESIDIUM

est auxilium militare, quod ad custodiam et defensionem alicuius praesidet: SUBSIDIUM vero est, quod postponitur ad subveniendum laborantibus aut deficientibus, dictum a subsidendo, quod in extrema acie subsidebant triarii, qui ceteris usu et fortitudine praestabant, et si priores duo ordines, nimirum hastati et principes, loco moti fusique ab hostibus fuissent, tum ipsi, renovatâ pugnâ, hostes invadebant.

Vel Subsidium est, quod subest desicientibus: Praesidium imponitur: Auxilium repentinum est. Ita Subsidum ad secundos caus praeparatur; Praesidium ad custodiam collocatur; Auxilium, ut prosit, ex insperato venit. Popma. Fronto. Sex. Pomp. Festus.

PRAESTARE

saepe idem, quod pro suo periculo in se recipere, Gut fur ein Ding seyn, versprechen, zusagen.

* Cic. Hunc rumorem verum esse, quis praestare poterit? Praestabo, sumptum nusquam melius poni posse. Istam culpam, quam vereris, ego praestabo. Praestabo, si Caesarem bene novi, eum tuae dignitatis rationem habiturum. Me non ingratum esse, praestabo. Liv. L. 2. c. 18: Si quod impensae factum in bellum erat, praestare Sabini in animum indexerant.

Imperiti pro eo dicunt: Se aut sua interponere pro aliquo; recipere in se aliquid; spondere pro aliqua re; sponsorem esse pro aliquo; promittere, se satis facturum, et alia istiusmodi, quae excogitarunt, ut id efferrent, quod proprie verbo praestare dicitur. Schori Phras.

† Notandum, Schorum locutiones ab se allatas non damnare: probae enim notae


page 1114

sunt: sed indignari modo, has solas fere in orbe litterato frequentari pro eo, quod ore rotundo veteres expresserint per unum praestandi verbum.

PRAETER

1. In sententia negata, exclusiva est. v. g. Non coles Deum praeter lehovam, qui se nobis patefecit i. e. tantummodo Ieho. vam coles.

2. In adfirmata idem est, quod maxime, supra, prae, Germ. Vor andern, et non tantum Verbo, sed etiam Adiectivo absoluto additur.

* V. g. Coluit omnes virtutes, et Philosopho dignas, et homine Christiano: sed continentiam praeter ceteras. Hac ille triumphavit maxime. It. Senes praeter ceteros docendis instruendisque minoribus delectantur. Cur. Attici in eo genere praeter ceteros excllunt. Id. Hac de re nihil habeo, quod praeter ceteros ipse sentiam. Plaut. Amph. A. 2. Sc. 2. v. 10: Quem amo praeter omnes. Terent. Andr. A. 1. Sc. 1, v. 94:

Quia tum mihi lamentari praeter ceteras
Visa est: et quia erat formâ praeter ceteras
Honestâ et liberali.

† Idem Terentius d. l. v. 31. tamen hanc etiam notionem usurpat in sententia negata:

Horum ille nihil egregie praeter cetera studebat.

Id, quod condonandum Comico; haud ad imitationem temere trahendum.

3. Idem etiam subinde notat, quod extra, sine, ultra.

* Cic. Multa autem impendere videbantur, praeter naturam, praeterque fatum. Quod quoniam praeter opinionem mihi acciderat. Praeter spem si quid erit, facies, ut sciam. Ter. Praeter aequnm et bonum, Germ. Mehr. dann es recht und billig. Plaut. Merc. Omnia mihi eveniunt praeter sententiam, Anders, als ich gedacht. Praeter aetatem i. e. plus quam aetati tuae convenit. Praeter modum, morent, consuetudinem. Praeter spem evenit, Germ. Anders, als man verhoffet. Eum te esse, praeter opinionem nostram comperi, Germ. Dass du der nicht seyst, wofur wir dich gehalten

.

4. Interdum vicinitatem loci denotat, et explicari potest. per iuxta, prope, ante, aoram, in conspectu, e conspectu, vel aliter pro argumento.

* Plin. L. 1. Ep. 7: Erit ergo pergratum mihi, hinc effigiem eius subinde intueri, subinde respicere, sub hac consistere, praeter hanc commeare. Liv. Praeter ripam euntibus, Galli Matris Magnae, a Pessinunte occurrere. Plaut. Sticho A. 3. Sc. 8. v. 7: Mustela mihi murem abstulit praeter pedes. Cic. 5. in Verr. c. 25: Praeter oculos


page 1115, image: s0606

Lollii haec ferebant. Sueton. Calig. cap. 36: Quas plerumque cum maritis, praeterque pedes suos transeuntes considerabat. Seneca de Irâ L. 2. c. 8: Nec furitva tam talia sunt: praeter oculos eunt i. e. obiciunt sese oculis, palam videnda. Livius 10, 35: Via una et ea ipsa praeter bostes erat, Gerade vor den Feinden vorbey.

5. Praeter Propter, vetus vulgatumque verbum, quo Cato, Varro, Ennius, usi sunt, ut Gellius L. 19. c. 10. probavit, laudans Ennianum illud:

Incerte errat animus: praeter propter vita vivitur.

Est autem praeter propter absolutum, sicut plus minus, ultro citroque, cet.eiusque sensus, circiter, plus minus, Germ. Ungefahr, mehr oder weniger; sive, interdum hoc modo, interdum alio, Germ. Bald so. bald so. Vide Salmasium in Solini cap. 42. p. 617.

PRAETEREA

includit modo Singulare, modo Plurale. Virg. Si duo praeterea tales Idaea tulisset Terra viros i. e. praeter eum Aeneam. Cic. Praeterea quidem de consularibus i. e. praeter eos.

Pro Practerea argenteo aevo etiam increbuit Praeter haec.

PRAETERFERRI

i. e. navi praetervehi, v. g. Praeterferebamzr Cretam, rarum verbum, Livio proprium.

PRAETEXTUS

pro causa, quae praetexi solet, Der Vorwand, v. g. sub praetextu, sub eo praetextu, Suetonius in Tiberio cap. 28, et Petronius p. m. 31, cuius verba haec sunt: Funde sanguinem, quem sub praetextu quaestionis petiisti. Cicero et alii pro eo, simulatio, cause, species, nomen, titulus, pruescriptio, obtentus, v. g. simulatione, cum simulatione, in simulationem, per simulationem, simulans; specie Flor. L. 2. c. 2. n. 4, in speciem, ad speciem Flor. Lib. 1. c. 13. 11. 16, sub specie Livius et Iustinus L. 1. c. 5. n. 10; per causma, causam interponens, causam interserens; otii nomine servitutem concilias Nep. Epamin. c. 5; titulum sollemnis officii occulto sceleri praeferre Curt.; honestâ praescriptione rem turpissimam tegere Caes.; obtentu pietatis aliquid facere, sub eius obtentu cognominis Liv. L. 1. c. 56.

PRAETORIUM

in castris dicebatur

1. Ubi Impertor ipse degebat, utpote qui antiquis Praetor dicebatur, Germ. Das Hauptquartier; quod alias etiam principia castrorum vocatur.

2. Sed et ipse conventus eorum, qui accipiendis imperiis ad praetorium


page 1116

accesserant, ita appellatur; Germanice Der Kriegsrath, die Versammlung der Generalitat. Ita enim praetorium dimittere dixit Livius L. 37. c, 5: Priusquam praetorium dimittit, denuntiavit, ut ante lucem ermeti paratique essent. Plura exempal Lipsius notavit Lib. 5. de Rom. Milit. Dial. 2.

PRAEVALERE

v. g. Virtute semper praevalet sapientia; Praevalent iam fata consiliis; Scioppius Infam. Fam. 87. novicium verbum dicit, et ab aurea Latinae linguae aetate alienum. Id certum est, Ciceronem hoc verbo nusquam usum esse. Borrichius vero Defens. Stradae 293. probat ex Catullo; quamlibet ipse moneat, a Scaligero in dubium apud Catullum vocari. Praevalens occurrit tamen sine controversia apud Livium. Sed ex eo aurei saeculi verbum conficere, parum tutum esse, idem Borrichius Analect. 46. adfirmat.

Argenteâ vero aetate satis frequens est. Ita enim usurpant Seneca, Suetonius, Plinius, Columella, Quintilianus, Statius, Velleius Paterculus, Phaedrus et Tacitus, apud quem hoc vocabulo nihil est tritius. Vorst. de Lat. Falso Susp. 280. Cell. C. P. 75. Iensius et Kappius ad eumdem 28.

PRAEVARICATOK

eo differt a PATRONO, quod hic ea dicit, quae causae conducunt; ille vero, se causam simulans deferidere, quae obsimt, dicendo, causam prodit. Goclen. Obs. 39.

* Cicero in Partitionibus c. 36: Praevaricator, inquit, significat eum, qui in contrariis causis quasi varie esse positus videatur, Ein Achseltrager, der den Baum auf beyden Achseln tragt, ein Praetiquenmacher, der es mit beyden Partheyen halt. Ulpianus Leg. 4. §. 5. p. de his, qui notantur infamia: Praevaricator est quasi varicator (Ein Vebertreter) qui diversam partem adiuvat, proditâ causâ suâ.

Proprie accusator ita dicitur, qui ita accusat; vel reus, a quo corruptus, ut absolvatur potius, quam damnetur. Quod sit, quum vera abscondit crimina, et falsas accusationes contra recipit, et sic colludit cum reo, quemadmodum Mucianus ICtus loquitur lege 1. ad SC. Turpilian. Vide Cuiacium Lib. 9. Observat. cap. 40. et Aeg. Menagium in Amoenit. Iur. Civ. 39. p. 330. seqq.

Pro quovis corruptore posuit Cicero in Pison. c. 10: Praevaricator Catilinae quondam, nunc ultor. Et in Philipp. 2. c. 11: Vereor, ne mihi praevaricatorem apposuisse videar, qui me non solum meis laudibus ornaret, sed etiam honoraret alienis. Caelius Ciceroni L. 8. Fam. Ep. 11: Praevaricator causae publicae.


page 1117, image: s0607

† Nimirum verbum Praevaricor, (mediâ brevi) unde hoc nomen derivatum, proprie de aratoribus dicitur, quum deflectunt in damnum vicini; inde ad causarum actores translatum, qui corrupte et fraudulenter agunt. Atque adeo in genere notat, quocumque modo a praescripta muneris sui norma aberrare, et in officio claudicare cum malitia et astutia.

* Hinc etiam Praevaricatio generatim pro corruptela quacumque; at speciatim pro crimine illo, quod in foro regnat apud eos, qui conscientiam minus verentur suam.

Praevarieatori respondet Iudex prorogator, Der die Sache auf halt, damit desto mehr Sporteln fallen.

PRAEVENIRE

verbum a(/pac lego/menon in Cicerone, L. 3. Offic. c. 7: Eiusmodi igitur, credo, res Panaetium persecuturum fuisse, nisi aliquis casus, aut occupatio consilium eius praevenisset. Livio tamen aliisque satis frequens. Ciceroni et Caesari usitatiora, antevertere, praevertere, antercedere, praecurrere alicui et aliquem. Praecedere apud Ciceronem non exstat.

PRAXIS

Graecum vocabulum; sed, ut hodie usurpatur, cum Latinis pro eo substituendum, usus, it, exercitatio et usus. v. g. in usu aliquid habere, Etwas practisiren; usus exercitatioque ferenfis, Die Advocaten-Praxis; exercitatio ususque dicendi. Cell. Antib. 265.

* Ipse Cicero et alii veteres hoc vocabulo Graeco utuntur; sed eo fere sensu, quem apud Graecos habet, quos notat actionem, negotium.

PRECE

Ablativus in vorsa sat bene se habet, nec in prosa contemnendus: si tamen precibus in prosa praeferas, usitatius praetulisse videaris.

* Virgil. 3. Aeneid. v. 437: Primum prece Numen adora. Terent. Andr. A. 3. Sc. 4. v. 22: Nihil est preci loci relictum, Es hilft kein Bitten. Auctor ad herenium L. 3. c. 3: Nec prece, nec pretio, nec gratiâ, nec simultate, a via recta oportet deduci. Tacitus 12. Annali c. 19: Prece haud degenere permotus. Sed usitatior, Pluralis, ut, precibus aliquem fatigare, Livius L. 1. c. 11. id est, instanter orare. Idem. L. 8. c. 2: Precibus insimis petere, Demuthig bitten.

PRIMATUS

ûs, Der Oberstand, der Vorzug, v. g. Primatum alicui dare, falso suspectum Voigtio Ind. Bard. et Schoro Phras. ad voc. Principatus, et Praschio Bard. 30. Habet enim Plinius L. 8. c. 5. et L. 13. c. 12. et Varro L. 1. R. R. c. 7. Cicero pro eo, principatus, v. g.


page 1118

principatum eloquentiae tenere; alii, dignitas, quâ reliquos omnes antecedimus.

PRIMOGENITUS

barbarum pronuntiat Sciopp. Infam. Fam. 75. it. Iud. de Stil. Hist. 234. Sed ne damnemus, facit Palladius, scriptor argenteae aetatis, qui eo usus est.

† Citatur et Plinius: sed huius locus suspectus est, quum antiqui libri non legant primo genitis, sed primis genitis.

Ceterum sacris scriptoribus, v. g. Lactantio, Sulpicio Severo, Hieronymo, cet. usitatissimum est. Latinitamen pro eo usitte dicunt, natu maximas, si plures sint fratres; natu maior, si duo tantum; it. primum genitus; Tacitus, liberorum vetustissimus; Catullus, natus primaevus. Cell. Antib. 129. C. P. 279.

PRIMUM

est aliquid dicitur, respectu sui ipsius: PRIMO, relative ad alterum. Primum respicit iterationem eiusdem rei, quae tot vicibus sequatur; Primo ordinem temporis vel loci, quo quid locetur.

* Varro apud Gellium L. 10. c. 1: Aliud, inquit, estnuartè Praetorem fieri, et quartum: quod quarto locum adsignificat, ac tres ante factos: quartum tempus adsignificat, et terante factum.

† Rideat hanc differentiam paschasius Grosippus i. e. personatus Scoppius Paradox. Litter. Ep. 1. p. 2: ego non riserim; quamvis pulchre sciam, non semper observasse hanc vel ipsum Ciceronem, curatissime ceteroquin haec discernentem, praesertim autem reliquos veteres auctores, ut alibi saepe, ita et heic ou)kribei/as2 linguae suae incuriosos. Confer, quae infra proferuntur ad voc. Tertium et Tertio.

* Par ratio in Secundum et Secundo; Tertium et Tertio; Quartum et Quarto; Quintum et Quinto; cet.

PRIMUM

1. Interdum absolute positum, nullo membro deinceps sequente, Cic. Primum ipse ego Musas numquam tanti putassem.

2. Interdum etiam omissum. Cic. Quinqus faciunt, quasi membra, eloquentiam: invenire, quid dicas; inventa disponere; deinde ornare verbis; post mandare memoriae; tum ad extremum, agere et pronuntiare.

PRISCUS

dicitur de superioribus saeculis, de priore aetate, de illis, qui sunt extra nostram memoriam, ut prisci Reges, prisca tempore. Priscis saeculis litterati in honore habebantur. Prisca aetas sapientes coluit; nostra bene


page 1119, image: s0608

nummatos colit. PRISTINUS dicitur de superioribus annis, mensibus, diebus, et de rebus, quae sub nostram memoriam eadunt. v. g. Ubi est pristinus ille amer, quo me complectebaris? Reeipe te ad nes, ut pristinâ consuetudine fruamur, id est, quae prius inter nos fuit. Sed quando loquimur de rebus, quae non senescunt, pristinus semper utendum est; non priscus. v. g. Pietas numquam in pristinum statum reditura est. nisi Deus nos peculiariter respexerit. Valla Lib. 4. cap. 86.

PRIVATIVUS

i. e. privans, v. g. Ne particula privativa est; it. *as1ebh\s2 descendit ex Alpha privativo et s1e/bomai, Deum colo, pro scholastico vocabulo habet Vollius de Vit. 581. Sed iam usurpatum est a Gellio L. 5. c. 12. et L. 13. c. 22. Quod si magis Latine Philosophorum mentem vis exprimere, audi Ciceronem in Topicis c. 11: Sunt alia, inquit, contraria, quae PRIVANTIA licet appellemus Latine, Graece appellantur s2erhtika/. Borrich. in Voss. 205.

PRIVILEGIUM

i. e. beneficium sive exemptio. v. g. Iustin. L. 2. c. 10. 11. 2: Aetatis privilegio regnum sibi vindicabat; Scioppius Iud. de Stil. Hist. 58. ad argenteam tantummodo aetatem refert: inquo tamen, si vocabulum per se atque in modo dicta notione spectes, fallitur. Occurrit enim in Cicerone; cui tamen, quod notari velim, lex est de privato homine lata, et plerumque in vitio ponitur, v. g. Cives indemnatos exturbare, privilegiis tyrannicis irrogatis. Cic. Parad. 4: Familiarissimus tuus: alloquitur Clodium, pestem illam rei publicae: de te privilegium tulit, si in opertum Bonae deae accessisses, exsulares, Er hat deinetbalben Verordnung gemacht, zur Strafe verordnet.

† Nimirum privilegium dicitur a privus et lex, legis. Privos lautem privasque dexerunt antiqui pro singulis: unde et privata dicuntur, quae singulorum sunt. Atque hinc lux, opinor, oboritur verbis Ciceronis pro Domo sua cap. 17. pr.: Vetant leges sacratae, vetant XII. Tabulae, leges privis hominibus irrogari: id est enim privilegium. Et L. 3. de LL. cap. 19: Maiores in privos homines leges ferri noluerunt: id est enim privilegium. Et videtur Ulpianus quoque eiusmodi privilegia parum probasse Leg. 8. p. de Legibus.

* Cicero has inde locutiones etiam format, pro Sextio cap. 30: Irrogare alicui privilegium, Germ. Wider iemanden eine Vererdnung ergehen lassen. Et Paras. 4; Ferre


page 1120

de aliquo privilegium. Conf. Gell. L. 10. c. 20. Schori Thes. it. de Phras.

PRO notat

1. Idem. quod ante, eoram.

* Cic. pro Mil. c. 1. Illa praesidia, quae pro templis omnibus cernitis. Flor. L. 3. c. 3. n. 20: Eodem die, quo gesta res est, visi pro aede Castoris et Pollucis, iuvenes laureati Praetori litteras tradere. Caes. Pro oppido collocare copias. Pro vallo, it. Pro castris constituere legiones.

2. In v. g. Cic. Pic contione aliquid exponere. Liv. Laudati quoque pro contione omnes. Plin. L. 1. Ep. 10: Sedeo pro tribunali.

3. Vice, Loco. Cic. Unus Cato mihi est pro centum milibus.

4. Comparationibus etiam elegantissime inservit. Liv. Proelium atrocius, quam pro numero pugnantium, editur. Maier Romanis, quam pro numero, iactura fuit. Castra metatus latius, quam pro copiis. Plura vide apud Gell. Lib. 2. cap. 3. Weiss de Stil. Rom. p. 423.

† Alia Comparationis ratio est Praepositionis Prae. Ter. Ego illum contempsi prae me.

5. Normam, Proporitionem, Modum, ac Rationem innuit.

* Cic. Agit pro sapientia. Uterque pro sua dignitate et pro rerum magnitudine in summa severitate versatur. Ego vos pro mea summa et vobis cognita in remp. diligentia moneo; pro auctoritate Cousulari hortor; pro magnitudine periculi obtestor. Pro tempore, In Betracht der schlechten Zeiten. Pro rata, Pro rata parte, Pro rata portione, Pro portione, Germ. So viel einem ieden davon zukommt, Cic. Dono tibi hoc qualecumque munus pro tempore, Du musst fur lieb nehmen mit dem geringen Geschenk, es sind knappe Zeiten, man kann nicht mehr geben. Pro loco. Pro modo virium. Pro facultate. Pro re, Nach Gelegenheit der Sache. Pro re nata, Nach Erforderung der Sache, der Umstande. Pro re panca loquar. Pro sua quisque facultate parant. Pro mea, tua, sua parte. Pro virili: Pro virili parte. Ter. Agere omnia pro suo iure. Satis pro imperio i. e. satis imperiose, Nu sachte ein Bisgen, hat der Herr was zu befehlen? Cic. Qui intervallis coniuncti imparibus, sed tamen pro rata portione distinctis. Pro eo, ut temporis difficultas, aratorumque penuria tulit. Equidem pro eo, quanti te facio, quidquid feceris, approbabo.

Huc pertinent locutiones: Pro certo aliquid adfrimare, dicere, habere, scire, putare, polliceri, negare, credere, sumere, concedere, ponere, scribere; item Pro nihilo putare, habere, et alia huiusmodi, quae occutrunt


page 1121, image: s0609

apud Plautum, Terentium, Ciceronem et Livium. Item. Pro comperto aliquid habere, quod occurrit apud Plinium L. 6. Ep. 19. et alios. Vorst. de Lat. Falso Susp. 219. seqq.

6. Propter. In alicuius gratiam.

* Ter. Ut pro huius pecatis ego supplicium susseram. Cic Misi, qui pro vectura solveret. Cuius erga me studium pro Cn. Pompeii necesstitudine multis in rebus perspexeram. Hoc non modo pro me, sed contra me est potius. Borrich. Cogit. 301.

7. Interdum negotium compensationis´ innuit.

* Ter. Eun. 1. 2. v. 89: Mians viginti pro ambobus dedi. Cic. Lael. c. 9: Pro hoc enim, quia minor natu est. meo iure respondeo. L. 1. in Verr. n. 116: Pro qua pecuniam acceperas. It L. 2. in Verr. n. 176: His pro rebus quod protorium non esset datum.

8. Respicit etiam commodum et utilitatem. v. g. Pro libertate loqui.

PROBRUM

significat omnem turpitudinem, flagitium, dedecus, crimen, quod delinquentem adficit, etiamsi nemo sciat. Ita adulteria, stupra, furta, probra sunt. OPPROBRIUM est convicium, quod ob admissum probrum fit, et ad hominum vocibus proficiscitur. IGNOMINIA similiter est nata ex probro, flagitio, nec vocibus hominum, sed existimatione continetur: capitur tamen saepe pro convicio seu opprobrio. Valla L. 6. c. 44.

PROELIUM

significat ipsum certamen armatorum: PUGNA et CERTAMEN fiunt etiam sine armis, non numquam nudis verbis. Valla Lib. 4. cap. 46.

PROFECTUS

Das Zunehmen, das Vortkommen, die Besserung, v. g. egregios in studiis litterarum profectus habet, falso suspectum Schoro de Phras. ad voc. Progressus. Habet enim Ovidius Lib. 1. Trist. Eleg. 9. v. 2. Seneca Ep. 11. et. 20. Quintilianus L. 10. c. 3. et Palladius. Cicero pro eo dicit, progressus, progressio. v. g. Philosophi numquam in suis studiis tantes progressus facere potuissent. Quae et ingenii bonitate multi adsequuntur, et progressione dicendi. Ab his initiis profecti omnium virtutum et originem et progressionm persecuti sunt.

PROFITERI

notat

1. Idem, quod gloriari, libere eloqui, cum par)r(hs1i/a| quadam dicere.

* Cicero pro Rabirio cap. 5: Fateor, atque etiam prositeor, et prae me fero, Ich sage


page 1122

es frey offentlich, und trage dessen keinen Scheu. L. 1. de Orat. n. 103: Postea vero vulgo hoc facere coeperunt, hodieque faciunt, ut nulla sit res neque tanta, neque tam improvisa, neque tam nova, de qua se non omnia, quae dici possunt, profiteantur esse dicturos. Item Orat. n. 141: Sed si prositear, quod utinam possem, me studiosis dicendi praecepta, et quasi vias, quae nd eloquentiam ferrent, traditurum; quis tandem id iustus rerum aestimator reprehenderet?

2. Venditare publice et prae se ferre.

* Liv. L. 26. c. 18: Prositeri nomen, Sich angeben. Ita elegans est Terentii formula, in Prologo Eunuchi; Si quisquam est, qui placere se student bonis quam plurimis, et minime multos laedere; in his poeta hic nomen profitetur suum. Sic dicunt etiam: Profiteri se Grammaticum, Medicum, Philosophum, Sich fur einen Grammaticum, Medicum, Philosophum ausgeben. Velleius L. 2. c. 75. n. 1: Prositeri alicuius patrocinium.

3. Publice docere.

* Cic. in Pison. c. 29: Profiteri Philosophiam. Plin. L. 2. Ep. 18: Quod superest, quum omnes, qui prositentur, audiero, quid de quoque sentiam, scribam: efficiamque, quantum tamen epistold consequi potero, ut ip se omnes audisse videaris. It. L. 4. Ep. 11: Translatus est in Siciliam, ubi nunc prositetur, seque de fortuna praefationibus vindicat

4. Offere alicui et pelliceri.

* Cic. L. 5. Fam. Ep. 8: Meum studium in omni genere officii tibi profiteor et polliceor. Id. pro Cluentio cap. 18: Impudentiae est, profiteri, quod non possis implere.

5. Significat etiam actionem illam, qua edimus et indicamus Censoribus et magistratur, quantum vini, olei, frumenti, possessionum et bonorum omnium possideamus, v. g. Profiteri pecunias, agros suos, Sein Vermogen ansagen. Cic. in Verrin. 5. c. 15: Edixerat, ut arateres iugera sationum suarum prositerentur.

* Quam notionem hoc verbum etiam habet, si absolute ponitur, ut apud Ciceronem pro Archia c. 4: Apud Praetorem profiteri, Bey dem Praetore sein Vermogen angeben. In quo quidem Vulgatus Ciceronem secutus videtur Luc. 2. v. 3. 4. 5: Ibant omnes, ut profiterentur --- Adsendit autem et Ioseph, --- ut profiteretur cum Maria desponsata sibi uxore, Dass er sich schatzen liesse.

Imperti ignoratione huius verbi significatûs dicunt, insinuare, indicare magistratui possessiones suas. Schori Phras.

PROGENERO

falso suspectum Schore de Phras. ad Voc. hoc. Exstat


page 1123, image: s0610

enim apud Horatium Lib. 4. Od. 4. v. 31: Nec imbellem feroces progenerant aquilae columbam. Cicero tamen pro eo semper, progigno. v.g. Sic hic, qui hos lumen progenuit, ex filio est nominamdus.

PROHIBERE

est ante rem inceptam. v. g. Prohibui illum domo meâ. Probibuit, na abirem aliquo se ignaro. INHIBERE, est ren ubceotanm be procedat, impedire. v. g. Inhibemus loquentem, ne plura dicat. Valla L. 5. c. 4.

PROINDE

pro ideo, notum est omnibus: pro perinde vero non item. Cicero enim, Varro, Plautus dicunt: Proinde ac, Proinde quasi, Proinde ac si, proinde quasi si, Proinde tamquam si, Proinde ut, Proinde uti, Proinde ut ita: pro co, quod est, Periude ac, Perinde quasi, Perinde ac si, Perinde quasi si, Perinde tamquam si, Perinde ut, Perinde uti, Perinde ut ita, Germ, Gleich als. Cic. L. 10. Fam. Ep. 11: Preinde ad omnia paratus ero, ac res me monebit. Ita videlicet sciscit Goclenius Obs. 207. seq.

* Observavi autem, in locis Ciceronis, qui huc faciunt, et a Goclenio et Nizolio allegantur, immo etiam in hoc ipso, quem citavi, loco codices non pessimae notae pro Proinde habere Perinde: ut ea propter mihi quidem non satis tutum videatur, observationi huic Goclenianae cum Lexicographis insistere. Fortassis enim ea etiam loca, quae praeterea pro stabiliendo hoc particulae significatu adferuntur, suspicione mendi non vacant: praesertim quum videam, in loco etiam Cornelii Alcib. c. 6. v. 1. pro Proinde, quod MSC. Dan habet. Boeclerum im melioribus Codd. legisse Perinde. Litem vero omnem iis dirimendam relinquo, qui co codicum apparatu instructi sunt, quem ego in praesenti frustra desidero. Etiam Lucretii L. 3. de Scipione locus, qui magna cum confidentia heic obicitur, corruptus nobis quidem videtur. Puto autem, legendum heic esse pro Proinde. Perin: pariter ut Dein dicitur pro Deinde.

† Occurrit autem cum Adunctione tou= quasi ap. Terent. Heaut A. 1. Sc. 1. v. 13. pro nihilominus tamem, Dem ungenchtet, wie dem allen. Id quod ex contextu luce meridianâ clarius patet. En! ipsa verba, quomodo cohaereant?

Quid quaeris? annos sexaginta natus es,
Aut plus eo, ut conicio: agrum in his regionibus
Meliorem neque pretii maioris nemo habet:
Servos complures. Proinde quasi nemo siet,
Ita tute attente illorum officia fungere.
Numquam tam mane egredior, neque tam vespere


page 1124

Domum revertor, quin te in fundo conspicer
Fodere, aut arare, aut aliquid ferre denique.
Nullum remittis tempus, neque te respicis.

PROLETARII a CAPITE CENSIS

sic differebant, ut proletarii essent, qui in plebe Romana tenuissimi pauperrimique non amplius, quam mille quingentûm aeris in censum deferrent: capite censi, qui nullo, aut perquam parvo aere censebantur. Dicti proletarii, quod tantum reip. prolem sufficerent.

* Hinc proletarius sermo apud Plautum in Mili A. 3. Sc. 1. v. 157. est sermo plebeius et vilis. Goclen. Obs. 142.

Proletariorum ordo igitur, honestior aliquanto et re et nomine, quam capite censorum.

PROMITTERE

est nudis verbis polliceri; ex quo constituitur tantum nudum pactum; SPONDERE autem est per stipulationem promittere; unde nascitur actio ex sponsu: RECIPERE est fidem dare, se praestaturum. Ita recipere plus est, quam promittere; et spondere plus, quam utrumque istorum: quamvis Iuris consulti promittendi verbum interdum latius interpretantur, et non modo ad nudam promissionem, sed etiam ad sponsionem referunt. Popma.

* Alias etiam haec differentia est notanda: Pollicemur sponte vel ex pactione; Promittimus autem rogati. Quod tamen non est perpetuum. Cicero etiam ad verbum Polliceri interdum addit ultro. v. g. Ultro hoc mihi pollicebatur. Servius Popma od. Hek. 357. Goclen. Obs. 254. it. 340.

Recipere etiam amplius quippiam significare, quam Polliceri, argumento est, quod Cicero inquit: De aestate polliceris, vel potius recipis. Recipere est quasi periculum et eventum rei suscipere in se. Goclen. Obs. 344.

Immo etiam Recipere plus aliquid innuere, quam Promittere, non modo liquet ex utriusque notione, sed etiam quodammodo ex eo, quod Promittere, quoties haec duc coniunguntur, priorem; Recipere autem posteriorem occupet locum. v. g. Cic. Quae tibi promitto ac recipio.

* Cicero praeterea Promitto et Spondeo, coniuncte subinde effert. v. g. Quem ego vobis ita commendo, ut eum inimicissimum huic coniurationi futurum esse promittam ac spondeam. Promitto hoc vobis et reip. spondeo. Tum illud tibi expertus promitto et spondeo.


page 1125, image: s0611

PROMOVERE

absolute, de honoribus, Befordern, v. g. Promovere aliquem, non nisi posteriores v. g. Iulius Capitolinus et Lampridius, usi sunt. Semel etiam Plinius ita videtur usurpasse.

Veteres vero verbum hoc extulerunt cum addito dignitatis gradu. v. g. Promoveri ab humili ordine ad superiorem gradum, ad ampliora officia, in ampliorem gradum, in amplissimum ordinem, cet. Vel pro eo: Decerncre alicui honores. Augere seu amplisicare alicuius dignitatum pristinam. Ornare aliquem. Ad dignitatem aliquem evebere. Provehere ad honores. Perdacere ad bonores. Cell. Antib. 209. C. P. 251.

PROMTVARIUM

Lactantius et Apuleius: PENVARIUM Plautus: CELLA PENARIA Cicero: alii cella promptuaria; Graece, tamei=on; Germ. Eine Speisekammer. Goclen. Obs. 4,7.

Heinsius ad Petron. c. 49. p. 107. ex Catone c. 11. n 3. citat armarium, promptuarium, quasi diversa Substantiva; unde Goclenius l. c. Promptuarium Substantive positum Catoni adscribit. At apud Catonem l. c. premptuavium Adiective ponitur; et Clariss. Gesnerus p. 27. recte monet, Substantivum esse aliquanto recentius.

PROMUS

Columella: CELLARIUS, PROCURATOR PENI, PROMUS CONDUS, Plautus; Graece d tami/as2 vel tamei/as2; Germ. Ein Speisemeister, ein Schaffner, Goclen. Obs. 4, 9.

PROPE notat

1. Iuxta.

* Cic. Ut non modo prope me, sed plane mecum habitaret. Prope montes consistere. Prope ripam. Prope a meis aedibus, Nicht weit von meinem hause, nahe bey mir an.

* Hinc etiam elegans Latinorum locutio: Prope abesse ab aliquo. Proxime abesse a veritate, Der Wahrheit sebr nahe kommen.

2. Adverbialiter usurpatur a Cicerone pro cominus, v.g. de Senect. c. 14: Prope intueri, In der Nahe betrachten.

3. Significat adverbialiter etiam Propemodum. Ter. Annos prope quinquaginta natus, Bey nabe funfzig Iabr alt.

* Et hac quidem notione elegantem locutionem format, Prope esse, ut, prope factum esse, ut, An dem seyn, dass. Liv. Iam prope erat, ut in summum clivum evaderent, Es war bereits an dem, dass sie die oberste Spitze des hugels erreichen wollten. Liv. L. 25: Prope est factum, ut iniussu Praetoris signis convulsis in aciem exirent, Um ein kleines waren sie ungeheissen ausgezogen.


page 1126

PROPERANTER

magis Poetarum est: prosaici pro eo frequentant, festinanter; vel Adiective, properans, festidnans, v. g. Haec properantes scripsimus. Haec festinans seripsi.

PROPERUS

v. g. gressus properi, pede propero, properus irae, Iabzornig, Catullus, Tacitus, Val. Flaccus: usitatius pro eo Compositum, Praeproperus v. g. Cic. Ex litteris tuis cognovi praeproperam quamdam festinationem tuam. Liv. Celeritas praepropera. Ingenium praeproperum, quod alias sicitur ingenium praeceps, Ein Mensch, der allzu hitzig ist, der wild Fever hat.

* Similiter Adverbium Praepropere usitatius, quam Propere, in prosâ praesertim.

PROPTER notat

1. Prope, Iuxta, Apud.

* Cic. Propter Platonis statuam consedimus. Duo filii propter patrem cubantes. Hic vir clarissimus, qui propter te sedet. Liv. L. 28. c. 8: Oppida propter Appiam viam i. e. iuxta. Virgil. Ecloga 7. v. 87: Propter aquae rivum, Hart, oder zu nachst bey dem Bacche. Cic. Fluvius Eurotas, qui propter Lacedaemonem fluit. Propter aedem Vulcani.

2. Notat scopum et causum finalem ac moventem.

* Cic. Tironem propte humanitatem, et modestiam, malo salvum, quam propter usum meum. Virtus per se et propter se expetenda. Propter tuum in me amorem. Legibus propter metum parere.

3. Signat interdum causam accidentalem, et usurpatur pro Per.

* Cic. Milen. c. 22: Quod praemium satis magnum est tam benevolis servis, propter quos vivit? Denen ers zu danken hat, dass er noch lebet.

4. Et adverbialiter sumitur, et quidem notione illâ primâ.

* v. g. Terentius Adelph. A. 4. Sc. 2. v. 39: Ibi angiportum propter est. Zu nachst dabey ist ein Gasslein. It. Phaedrus L. 2. fab. 7: Venit per auras cornix, et propter volans, Indem die Krabe dichte vorbey flieget.

5. Et quoniam numquam innuit causam ab obiecto desumptam; inepte et barbare loquuntur, qui dicunt v.g. Gaudeo propter hanc rem, Gratulor tibi propter bonores, Maereo et Maestus sum propter mortem fratris, pro Gaudeo banc rem, hac re, et de hac re, Gratulor tibi henores et de honoribus, Maerere morte fratris, Maestum esse morte vel de morse fratris.


page 1127, image: s0612

6. Propter quam rem, Proter quae, Propter quod, rariora sunt: usitate pro iis, Propterea.

PROSA ORATIO

immerito pro recentiori vocabulo habet Schorus in Phras. et male Muretus Latine dici negat, ut Palmerius advertit in Spicilegio, et Scaliger Auson. Lect. 1. c. 14. Occurrit enim non tantum apud Velleium, dicens Lib. 1. c. 17. n. 3, perfectum prosae eloquentiae decus; sed etiam apud Afranium, Ennium, alios. Cicero tamen solutam aut liberam orationem vocat, aut quae numeris non est adstricta et devincta.

PROSTITVERE

i. e. aliquid turpi fere modo venale habere, et quaestui exponere. v. g. Meretrix, quae se toto corpore prostituit, Ein Schandsack, eine Schandhure; Prostituere pudicitiam, Seine Ehre und Zucht feil setzen, Schoro de Phras. immerito suspectum. Habet enim Ovidius, Catullus, Suetonius. Cicero tamen pro eo, vulgare se omnibus, divulgare se ad omnes libidines, omnibus se pervulgare, collocare se in vita meretricia palam; et Sallust. pudicitiam in propatulo habere, ingentes sumptus stupro corporis tolerare; quod quae facit, a Suetonio in Domit. c. 2. vocatur meretrix vulgatissima, ab aliis prostibulum.

PROTENUS

significat porro tenus i. e. longe a finibus, Weiter weg, von dannen; PROTINUS est statim, ac sine intermissione. Illud Adverbium loci; hoc temporis est. Ita sciscunt Popma. Fl. Clarus, Servius et Caper.

* At te vera haec differentia nulla est. Utroque enim modo scribitur, et neuter scribendi modus alteram notionem respuit. Vide Taubm. ad Virgil. Eclog. p. 8. et Barth. ad Stat. Animadvers. Tom. 2. p. 683.

† Unum autem idemque vocabulum propter diversas, quas sustinet, notiones, haud diversimode scribendum est, nisi id antiquitatis lege constet: et fuit alioqui veteribus usitata commutatio litterarum E et I. Confer, quae paullo infra similem in modum occurrunt ad Voc. Quatenus.

* Aliquando enim Protinus etiam notat idem, quod deinceps. v. g. Virgil. Lib. 4. Georg. v. 1:

Protinus aerii mellis caelestia dona
Exsequar: Hanc etiam, Maecenas, adspice partem.

ubi Servius: PROTINUS, deinceps, exinde. Horat. L. 1. Ep. 18. v. 67:

Protinus ut moneam: si quid monitoris eget in


page 1128

Quid de quoque viro, et cui dicas, saepe videto;
Percunctatorem fugito: nam garrulus idem est;
Nec retinent patulae commissa fideliter aures,
Et semel emissum volat irrevocabile verbum.

ubi Minellius ad Voc. Protinus: Verum ut consequenter, deinceps te admoneam, id est, monere pergam. Haec vox notat heic continuationem institutae monitionis: ut apud Virg. 4. Georg. Protinus aerii mellis caelestia dona exsequar.

PROVOCARE

tum in malum, tum in bonum accipitur. v. g. Vide, ne, ubi satis convicii hominem provocâris, placare nequeas. Cicero: Tuis amantissimis litteris provocatus sum, id est, incitatus. LACESSO in malum frequentius. Cic. Iustitiae munus est, ne cui quis noceat, nisi lacessitus iniuriâ. Rarius in bonum. Cic. Quibus epistolis sum abs te lacessitus ad scribendum. IRRITO, (mediâ longâ) raro in bonum, sed eleganter tamen. v. g. Cibi irritant stomachum. Irritare calamum alicuius i. e. excitare aliquem ad scribendum. Item: Segnius irritant animos demissa per aures. Was durch den Sinn des Horens nur allein ins Gemuthe fallt, davon wird dieses eben nicht so stark eingenommen. Valla L. 5. c. 14.

* Quid irrito (mediâ brevi) significet, et quo loco habendum sit, de eo vide Sect 1.

PROXIMARE

i. e. proxime accedere, approprinquare, proximum esse, v. g. Geloni ad hos proximant i. e. horum vicini sunt; Ei proximans lacus miraculo i. e. proxime accedens ad miraculum; Capiti equi proximat aquarii dextra i. e. appropinquat; quibusdam pro recentioris Latinitatis vocabulo habetur; quum tamen habeat ipse Cicero L. 2. de Nat. Deor. cap. 44. Frequens vero est scriptoribus posterioribus v. g. Censorino, Solino, et Apuleio, qui saepe eo utitur. Cell. C. P. 75. Reyb. Thes.

PROXIMIOR

i. e. vicinior, propior, v. g. Modum servemus, et quidem abstinentiae proximiorem, damnant Schorus de Phras. ad voc. Propior, it. de Rat. Doc. et Disc. L. L. 120. et Scioppius de Stil. Hist. 107. Sed exstat tamen apud Senecam Ep. 108. Vegetium et Minucium Felicem cap. 19.

† Putat Scioppius, a Superlativo fieri Comparativum non posse. Gradus, inquit, Superlativi proximus Comparativum facere,


page 1129, image: s0613

neque ratio, neque Grammaticorum canones, neque melioris notae auctorum usus permittit. Verum et antiquus Gracchus a postremo fecit etiam Superlativum alium, nempe postremissimus, cuius verba adducit Gellius L. 13. c. 12. et Arnobius bis dixit minimissimus: quae tamen temere non sunt adhibenda. Borrich. Cogit. 307.

PROXIMITAS

non solum, quod quidam putant, ICtorum est, sed et Ovidii, qui hoc vocabulo saepe utitur. ICtis notat propinquitatem, cognationem, vel adfinitatem, quae ab uxore ad nos pertinet. v. g. Hanc ob proximitatem matrimonio mihi iungere nequeo; Ovidio autem viciniam s. vicinitatem. v. g. Et lateat vitium proximitate boni. Henr. Stephan. de Latin. Susp. 70. Borrich. Cogit. 161.

PROXIMUS

Substantive, sive pro quovis alio, Valerium Maximum Lib. 6. cap. 8. usurpasse, docet Vorstius de Latin. Mer. Susp. cap. 21. p. 192. In Sacris Scripturis et Ecclesiasticis satis frequens est.

† A quaestione autem alienum est, quum Andreas Borrichius Vind. L. L. 294. ex Quintiliani Declamat. 259. exemplum eius adfert: In naufragio pro sua quemque salute sollicitum, nihil de proximo cogitare, id est, proxime iuxta se natante vel pereunte. Haec enim longe alia est notio, quam illa Sacrarum Litterarum vel Ecclesiae, ubi etiam disiunctissimus a nobis, immo omnis homo noster proximus est. At enim addit Borrichius ex Declam. 3: Optimum fuerat, non habuisse tolem proximum, aut libenter perdidisse. Longe alienius tamen hoc est, quia ibidem propinquus Marii semel iterumque explicatur. Cell. Antib. 211. C. P. 281. Iudic. 59. Kappius ad Iensium 69.

* Ecclesiasticam r(h=s1in, proximum amare debemus, extra forum Theologicum constitutus sic exprimas: Socium quisque suum amare debet. Hominem quemvis amare debemus. Alter alterum amare debet. Homo hominem debet vero amore complecti.

PROXIMUS

is est, quem nemo antecedit, et quo nemo vicinior est: VICINUS proximus, et idem non proximus potest esse. Hadrianus Card. de Serm. Lat. et Modis Latine loquendi p. 299.

PROXIMUS

Adiective sumptum v. g. Proximae litterae, Proximum tempus, Proximus dies, et similia, respicit praeteritum aeque ac futurum tempus. De futuro nemini temere dubium fuerit: De praeterito vide exempla apud Reitz. 472.


page 1130

PUBES

pro iuventute seu iuvenibus, v. g. vir de pube scholastica bene meritus, putatur fere Poeticum: et Poetis quidem frequentius est, quam Oratoribus et Historicis. Habet tamen Cicero quoque et Livius. Schori Thes. Cic. Cell. C. p. 339.

PUDOR

est metus rerum turpium, et ingenua quaedam timiditas, dedecus fugiens, laudemque maxime consectans; ex quo ortum ruborem virtutis colorem Diogenes Cynicus appellabat; conf. Buchneri Not. ad Plinii L. 4. Ep. 17: PUDICITIA est continentia a libidine: VERECUNDIA est reverentia quaedam adversus homines; cuius proprium est, neminem offendere. Popma ed. Giess. 1660. 140. ed. Hek. 358. Goclen. Observ. 340.

Pudor fere vultu proditur; Pudicitia animi, virtutum praeceptis imbuti, latebris continetur. Goclen. Obs. 342.

PUGNAT

qui resistit: OPPUGNAT, qui obsessor est: IMPUGNAT, qui per omnia inimicus est. Itaque pugnat exercitus; oppugnantur vel castra vel urbes; impugnantur inimici. Fronto. Popma ed. Hek. 359.

* Pugnare etiam dicitur, qui adgreditur hostem.

PULCHRE

eleganter pro Bene, v. g. Hoc pulchre intelligo. Lepidum pulchre noram.

Saepe etiam, hâc notione usurpatum, irrisionis clandestinae quiddam infert.

* Cic. Cluent. c. 26: Qui esset totus ex fraude et mendaciis factus, - pulchre adseverat, se ab Oppiano destitutum.

PULMONES

usitatius et elegantius Pluraliter dicitur; quamvis non desint exempla, ubi Singularis etiam Numerus obtinet, praesertim apud Poetas. Cic. 2. Tuscul. c. 19: Pulmones dolent.

PULVINAR

licet apud alios auctores; tamen apud Ciceronem non idem notat, quod pulvinus, Ein Polster, oder Kopfkiissen; sed locus ille, quo recumbebant divi in templis v. g. Catil. 3. c. 10: Ad omnia pulvinaria supplicatio decreta est. Schori Phras.

* Atque hanc posteriorem notionem tuentur etiam multis locis Livius, Suetonius, alii.

PUNCTUM

proprie in lineis est: MONENTUM in tempore.


page 1131, image: s0614

* Sed confunditur subinde haec differentia. Ita punctum temporis pro momento temporis, apud otpimae notae auctores, v. g. Terentium, Ciceronem e. g. 4. Catil. c. 4. 1. Verr. n. 103. L. 9. Ep. 28. cet. Caesarem, alios, valde increbuit.

PUPILLUS

refertur ad tutorem: ORPHANUS, simpliciter quidem et sine adiunctione positum, ad defunctos parentes.

PURIFICARE

non tantum Ecclesiasticis, sed etiam aliis scriptoribus usitatum est. Habet enim Plinius quoque et Suetonius.

Cell

. C. P. 289. Borrich. Append. 150.

* Quin etiam Purificatio est apud Plinium L. 15. extr. Laurus purificationibus adhibetur.

PURITAS

v. g. amavit puritatem vivendi, immerito suspectum Scioppio in Scalig. Hypobol. 241. et Vossio de Vit. 585: quamlibet ex eo defendi nequeat, quod Cicero composito impuritas usus est. Hoc enim non sufficit, quum multa exstent composita, quorum simplicia in usu non sunt, v. g. improviso, informis, inertia, innocentia, insania, insolentia, inscitia, cet. Usus vero hoc vocabulo est Palladius, ab ipso Scioppio in argenteae aetatis scriptoribus numeratus, et, praeter hunc, Capitolinus, Arnobius, Macrobius, Symmachus, Hieronymus. Varroni placuit purities.

* Purissime Superlativo usus est Gellius. Borrich. in Voss. 208. 216. seqq. et adversus Sciopp. 269. Cell. Antib. 131. C. P. 154.

Pro puritate interim elegantiores malunt mundities, castitas, pudicitia, elegantia, proprietas, vel aliud quid pro argumento, v,. g. pudicitia hominis, stili castitas, stili mundities, sermonis elegantia, sermonis proprietas.

PURITER

v. g. vitam puriter egit, Cato et Catullus: usitatius cum Cicerone pro eo dixeris, pure, v. g. pure loqui, pure et emendate, pure et Latine, pure et eleganter, pure et caste; it. caste integreque, v. g. Labor meus omnis hac in causa caste integreque versatus est.

Q.

QUA Adverbium, notat

1. Per quem locum.

* Cic. Ipse in templum, nescie qua per cuniculum adscendit. Id. Ad omnes introitus, qua adiri poterat in eum fundum. Corn. Nep. Them. c. 5. n. 2: Qua sex mensibus iter


page 1132

fecerat, eâdem minas diebus triginta in Asiam reversus est. Qua patet orbis.

Hinc Quacumque notat idem, quod per quemcumque locum. Cic. Quacumque iter fecit, eiusmodi fuit, ut non legatus populi Romani, sed ut quaedam calamitas pervadere videretur.

2. Geminando notat Tum, Tum; Partim, Partim; Et, Et; Aeque ac vel Atque: So wohl, als; Beydes, als auch.

* Cic. Topiarium laudavi; ita omnia convestivit hedera, qua basin villae, qua intercocolumnia ambulationis. Quoniam intelligo te distentissimum esse, qua de Buthrotiis, qua de Bruto. Plin. Paneg. c. 13: Satisfactum qua civium, qua sociorum utilitatibus. Id. L. 9. Ep. 2: Ingenio materia, qua varietas, qua magnitudo, largissime suppetebat. Et. Ep. 18: Certatim, et, qua privatim, qua publice, testimonium retribuerunt. Liv. L. 2. c. 35: Usi sunt, qua suis quisque, qua totius ordinis viribus. Et c. 45: Nihil movebant, qua Consules ipsos, qua exercitum increpando. Eod. cap. Omnium illo die, qua plebis, qua patrum eximia virtus fuit. Qua genere qua virtute nobilis. Eum odere, qua viri, qua mulieres. Omnem tibi felicitatem apprecor, qua animam, qua corpus.

QUADRIGAE

arum, Caesari, Ciceroni, Livio, et aliis quattuor equi currui adiuncti, v. g. curru quadrigarum vehi.

Pro curru vero quatuor equis iuncto, Scioppius de Stil. Hist. 55. apud Hyginum tantum, quem scriptorem plebeium vocat, inveniri existimat. Sed Curtius quoque habet, quadrigae falcatae; immo etiam Horatius, apta quadrigis equa.

Interdum etiam Quadrigarum nomine veniunt quattuor equi, licet currum non trahant. Virgil. L. 8. Aeneid. v. 642:

Haud procul inde citae Metium in diversa quadrigae
Distulerant.

Id quum negavisset Turnebus, acerbe reprehensus est ab Audomaro Talaeo Admon. ad Turneb. p. 1103.

* Caesar, teste Gellio L. 19. c. 8, Quadrigas Pluralis Numeri tantum esse voluit, quamvis et Singularis apud probatos auctores inveniatur. Ita v. g. Valerius Maximus L. 1. c. 8. Singulari Numero usus est, quando ait: Oraculo Macedonum Rex Philippus admonitus, ut a quadrigae violentiâ salutem suam custodiret. Vide Barthium ad Script. Venat. p. 106. Borrich. Vind. p. 170.

QUAERIMUS

disciplinam: INQUIRIMUS, de quo dubitamus:


page 1133, image: s0615

DESIDERAMUS, vel quod diligimus, vel quod amisimus. Fronto.

QUAM

Coniunctio, diversissima significat in aliis atque aliis locutionibus. Et quidem

1. Eleganter ei praeponitur Tam.

* Ter. Parmenionis tam scio esse hanc rechnam, quam me vivere, So gewiss, als ich lebe. Cic. Nihil mihi nunc scito tam deesse, quam eum, quicum omnia communicem.

Vel etiam versâ vice Tam postponitur, et Quam priori locatur membro, addito utrobique tw=|; magis; qui tamen nexus non nisi Comicorum et Poetarum videtur esse, v. g. Plaut. Quam magis id repeto, tam magis uxor.

2. Connectit et eleganter duos Comparativos. Cic. Libentius in aliquem evomere aliquid, quam verius. Quintilian. Liber salubrior studiis, quam dulcior. Plin. Eloquentius, quam verius scribitur.

3. Superlativis additur, et tunc intendit augetque significatum eorum. Cic. Commodissimum est, quam laxissimas habere habenas amicitiae.

4. Etiam Positivis additur, si oratio est admirans, aut ironica.

* v. g. Quam pulchre curasti, quod praeceperam! Cic. L. 11. Ep. 24: Te igitur imitabor, quam multa quam paucis? Germ. Wie viel Dinge mit was fur wenig Worten. Id. 11. Phil. 5: At videtis, quot et quam multos habeat Antonius latrones.

Nota: Quot et Quam multi bene discernenda sunt. Prius numerum; posterius multitudinem respiscit.

5. Interdum notat idem, quod valde, perquam.

* v. g. Sunt vestrum quam multi i. e. perquam multi. Cic. Liberis dare operam, quam honeste dicitur i. e. perquam honeste dicitur. Oratio quam lucubrata, Fleissig gemacht. In artificio et opera quam tenui et levi. Sehr geringschatzig: Fecerunt alii quam multa i. e. permulta. Sunt vestrum quam multi i. e. valde multi. Is auctoritatem suam quam magni aestimat i. e. perquam magni. Interdum tamen Per Valde additur. Cic. Suos valde quam paucos habet. Id. Hos perquam breviter perstrinxi.

6. Ponitur et pro Quantum, et iungitur hâc notione subinde cum Verbo posse ac similibus.

* Cic. Quam morosi sint, qui amant, ex hoc potes intelligere. Quam verissime potero, paucis dicam. Quam maxima possum, voce dico.

7. Additur Comparativo.


page 1134

* Cic. Morbi perniciosiores pluresque sunt animi, quam corporis. Quintil. Discipuli libentius praecipientem audiunt, quam reprehendentem. Cic. Versificator, quam Poeta, melior. Sed hoc maius est quiddam, quam ut ab iis postulandum sit. Multa praeclara in eo viro cognovi; sed nihil est admirabilius, quam quomodo ille mortem Marci fili tulit.

8. Optantis est. Cic. Quam vellem, domi mansisses.

9. Etiam tempori definiendo eleganter inservit, ita, ut Post praecedat, atque adeo, saltem in quibusdam exemplis, tmesis tou= postquam videatur esse.

* Cic. Litteras tuas postridie, quam accepit, recitavit in senatu, Den andern Tag, nachdem er den Brief empfangen. Tabellarii venerunt post diem quadragesimum et sextum, quam a nobis discesserant. Undecimo die post, quam a te discesseram.

Livius in huiusmodi loquendi modis to\ Post omisit. v. g. Octavo mense, quam coeptum oppugnari, captum Saguntum. It. Septimo die, quam profectus erat.

10. Diversis particulis usitate iungitur, v. g. Quamdiu, Quam pridem, Quam mox.

*Plura de huius particulae usu vide infra Parte Syntact.

QUAMQUAM, Coniunctio, idem significans, quod quamvis, etsi etc. excipitur a particula adversativa tamen vel verumtamen vel sed tamen.

* Ter. Heaut. A. 1. Sc. 1. princ. Quamquam haec inter nos nupera notitia admodum est - .; tamen vel virtus tua me, vel vicinitas, quod ego in propinqua parte amicitiae puto, facit, ut te audacter moneam, et familiariter. Cic. Quamquam sunt omnes virtutes aequales et pares: sed tamen est species alia magis formosa et illustris.

Interdum tamen absolute ponitur, ita ut nec particula adversativa sequatur, nec ulla praecedat, puta explicite.

* Cic. Quamquam ille quidem nihil difficilius esse dicebat, quam amicitiam usque ad extremum vitae diem permanere.

QUAMVIS

interdum idem notat, quod Valde, Perquam, Quantumvis. Cic. Lael. c. 25: Quamvis multis nominibus est hoc vitium notendum: Et hâc quidem ratione est Adverbium. Quatenus autem est Coniunctio, construendi eius modum vide in Parte Syntactica.

QUANDO

1. Temporis Adverbium est.

* Cic. Quando te visuri essemus, nihil ex litteris tuis potui suspicari. Quando me ista curasse arbitramini?


page 1135, image: s0616

2. Coniunctio causalis est, idem notans, quod Quia, Quoniam.

* Terent. Adelph. A. 5. Sc. 3. v. 16: Quando ego tuum non curo, ne cura meum. Weil ich mich um deinen Sohn nicht bekummere, so bekummere du dich auch um meinen Sohn nicht. Livius L. 34. c. 34. pr. Obsideamus Lacedaemonem, quando ita placet. Cic. Quam, quando complexus es, tene.

QUANDOQUE

pro Interdum seu non numquam, falso suspectum; quamvis hâc notione videatur apud veteres occurrere rarissime: ut adeo crebrior eius usus, qui apud eruditos hâc nostrâ et patrum memoriâ invaluit, non magnopere probari queat.

* Viri sane complures, hoc quidem in litterarum genere gravissimi, hanc notionem praeter omnem veterum auctoritatem increbuisse audacter adfirmant. Etenim

1. Veteribus, et quidem saepissime idem esse, ac quandocumque, quoties, quotiescumque, si quando, tunc quum;

2. Non numquam significare aliquando l. olim, et referri mox ad tempus praeteritum, ut apud Macrobium; mox ad futurum, ut apud Senecam, Quintilianum et Tacitum: quibus ego heic addiderim aliquot loca Plinii Iunioris: primum, L. 2. Ep. 10: Enotuerunt quidam tui versus, et invito te claustra tua refregerunt: hos nisi retrahes in corpus, quandoque, ut errones, aliquem, cuius dicantur, invenient: alterum L. 3. Ep. 20. Non ideo tamen segnius precor, ut quandoque veniat dies, (utinamque iam venerit!) quo austeris illis severisque duloia haec blandaque vel iusta possessione decedant; tertium L. 6. Ep. 21: Atque adeo nuper audii Verginium Romanum paucis legentem comoediam, ad exemplar veteris comoediae scriptam, tam bene, ut esse quandoque possit exemplar: quamvis sunt, qui arbitrantur, in his et aliis auctorum locis quibusdam, ubi per olim l. aliquando explicetur, commode etiam per quandocumque reddi posse;

3. Significare etiam et quando; id, quod per se constet, ac manifestum omnibus sit. Conf. Vavassor de vi et usu quorumdam verborum; it. Sanctii Minerva p. 358, Gronovius ad Liv. L. 1. c. 24. et 30, et Graevius ad Sueton. Claud. cap. 1. Apud Livium etiam simpliciter pro quoniam poni, monet Iacobus Perizonius ad d. l. Sanctii. Sed pro interdum, nullum certum et indubitatum existimant ex antiquitate adduci posse exemplum. Vulgo quidem iactari hoc sensu poluqru/llhton illud Horatii de Arte Poetica v. 359:

- - Quandoque bonus dormitat Homerus;

verba autem integra sic se habere:

Indignor, quandoque bonus dormitat Homerus;


page 1136

ubi sane quandoque non sit interdum, sed quandocumque. Vide Lambinum ad h. l. et Petrum Victorium in Columellae L. 3. p. 67. Conf. etiam Philippi Parei Lex. Crit. Mantiss. p. 110. In Ciceronis loco de Senect. c. 10, qui obici soleat, a castigato opere Gruteri, nec non ab editionibus Gothofredi, Lambini, Graevii omnino abesse to\ quandoque. In Plinii autem L. 1. Ep. 10. editiones quasdam habere quando. Cell. Antib. 212. C. P. 417. Exempla etiam, quae Andreas Borrichius Vindic. 196. seqq. in contrarium glomeraverit, et in Fabri Thesauro, editionis saltem a. 1710, pro certis venditentur, non satis id, quod debeant, evincere. Cell. Iud. de Vindic. Borrich. p. 61.

Ita nimirum viri doctissimi unitis quasi viribus oppugnarunt Adverbii huius vulgatam huc usque apud eruditos notionem illam, quâ pro interdum poni solet. Sed quo minus penitus hic eius significarus tantopere accusatus proscribi debeat, intercedit Clericus dans sa Bibliotheque Choisie Tom. XXV. p. 176, qui tandem invenit locum quemdam apud Senecam Lib. 1. Quaest. Nat. cap. 1. sub sin. ubi sine controversia usurpatur. Ipse locus ita habet: Quandoque igitur fiunt trabes, quandoque clypei et vastorum imagines ignium. Gallice: Quelquefois les sexu aeriens se forment comme des poutres, quelquefois comme des boucliers, et comme de vastes embrasemens. Atque hinc suo quodam iure Clericus existimat, in loco Pliniano L. 1. Ep. 10. mendum esse, quum pro tw=| quandoque scriptura tou= quando temere irrepserit: quum praefertim, Iohannem Mariam Catanaeum Comment. ad Plin. Epp. in iis editionibus ac codicibus, quos quidem prae manibus habuerit, legisse, videat, non nisi quandoque.

QUANTI

pro Quot, magnitudinis vocabulum pro multitudinis, v. g. Quanti iuvenes, quantae matres studio spectandi spreverunt pudorem, Wie viel iunge Leute und bubsche Fraven sind unverschamt worden; reperitur non solum apud aevi cadentis scriptores, Hieronymum, Ambrosium, Augustinum, Claudianum, sed etiam apud Catullum, Propertium, Manilium, Statium, Senecam. Thomasius ad Tursellinum 285. Weitzius ad Val. Flaccum 92.

* Ita etiam Tanti pro Tot; quo de infra.

QUANTUS

1. Usurpatur absolute.

* Cic. Quamobrem, tu quantum tuo iudicio tribuendum esse putes, statues ipse. Ego, quantum auguror coniecturd, non despero, fore aliquem. Ter. Quantum et quam veram capiet Parmeno?


page 1137, image: s0617

2. Inservit extenuationi.

* Cic. Quamobrem, Quirites, consilio, quantum potero, labore, plus paene quam potero, vigilabo pro vobis. It. Quantum in me est, operam dabo.

Atque huic extenuationi eleganter etiam u(pokoris2iko\n additur. Cic. Nos, qui iam, et quid facere, et quantulum iudicare possemus, ostendimus. Id. Sed tamen quicquid erit in his libellis, quantulumcumque videbitur esse, hoc quidem certe manifestum erit.

3. Neque tantum absolute ponitur, sed etiam excipitur interdum a suo redditivo.

* Cic. Quantum me diligis, tantum adhibe diligentiae. Iuvenalis Sat. 3. v. 143:

Quantum quisque sua nummorum servat in arca,
Tantum habet et fidei.

Florus heic pro tantum dixit ita, v. g. L. 2. c. 18. init. Numantia, quantum Carthaginis, Capuae, Corinthi opibus inferior, ita virtutis nomine et honore prae omnibus.

Interdum etiam latet redditivum, et subauditur. v. g. Ter. Phorm. A. 1. Sc. 2. v. 3: Conveniet numerus, quantum debui. Et. Andr. A. 3. Sc. 2. v. 4: Quod iussi ei dare bibere, et quantum imperavi.

4. Genitivus Quanti aestimationis et pretii verbis additur.

* Cic. Quanti autem haec Philosophia aestimanda est? It. Quanti venditur? Quanti emitur? Quanti est, sapere? Quanti faciam illum? Vide, quanti apud me sis.

Similiter et Genitivi tanti, pluris, minoris eiusmodi verbis adduntur: si non addantur Substantiva. Nam si addatur Substantivum, exigunt more consneto Ablativum. v. g. Quanto emis hanc rem pretio?

5. Tametsi etiam, Substantivo iunctum, frequentissime Substantivi naturam et ipsum induit Neutro genere, eoque Genitivum regit, v. g. quantum nummorum, quantum fidei; aliquando tamen retinet vim Adiectivi, v. g. apud Lactantium L. 4. c. 15: Vocavit (Christus) discipules suos, quaerens, quantos secum gestarent cibos? pro, quantum cibi?

QUAQUA VERSUM

i. e. per quemcumque locum. Quoquo versum i. e. versus quemcumque locum. Aliquo versum, i. e. versus aliquem locum. Alio versum i. e. versus aliquem locum. Utroque versum i. e. versus utrumque. Deorsum versum i. e. versus inferiorem locum. Sursum versum id est, versus superiorem locum.


page 1138

QUASI

pro fere, circiter, Ungefehr, bey nahe, Gr. w(s2, w(s1ei\, nempe quum contrahitur numerus, spatium, aut aliud eiusmodi, occurrit apud bonae notae scriptores.

* Sueton. Calig. c. 58: Horâ quasi septimâ, Ungefehr um die siebende Stunde. Terent. Heaut. A. 4. Sc. 1. Quasi talenta ad quindecim coegi, Ich habe bey die funfzehn Talenta zusammen gebracht.

Praecipue haec particulae notio apud Sallustium frequens; at apud Ciceronem rara admodum est. Loco eius fere, ferme, paene, prope, propemodum, circiter, apud Ciceronem et alios bonae notae scriptores usurpari solent.

Praeterea notat Quasi

1. Tamquam.

* Cic. Philosophia laudandarum omnium artium procreatrix quaedam, et quasi parens. It. Sic eas exponam, quasi agatur res, non quasi narretur.

† Atque hâc notione apud ICtos veteres increbuit, qui crepant Contractûs vel quasi, s. Quasi - contractûs, Peculium quasi - campestre, Quasi - usus fructûs, Quasi - delictum cet. In quibus vocabulis Iuridicis haec particula nostra est distinctus character iuris, quod propter certas circumstantias denominationem accepit a iure, cum quo habet similitudinem. Si quid v. g. ex contignatione domûs alicuius est effusum vel deiectum, ex quo alter damnum percepit; tunc id habetur pro Delicto vel quasi s. Quasi-delicto, et incola obligatus est ad resarciendum damnum, quamvis nec ipse aliquid effuderit, vel deiecerit, neque sciverit, quis idem fecerit, aut si ipse etiam fecerit, sine dolo tamen et imprudens fecerit. Nam si fecisset per dolum et deliberato animo; tunc delictum foret, non Quasidelictum.

Sunt, qui autumant, Antecessores veteres hunc particulae usum arcessivisse a Stoicis, quibus maximam partem illi addicti fuissent respectu philosophematum suorum: Stoicos autem vehementer amasse in explicatione rerum to\ Quasi. Confer heic eruditam Commentationem Ioh. Davidis Dieterici de genuina tou= Quasi notione Iuridica, Gottingae 1740. editam.

2. Non secus ac.

* Cic. Ut quasi aurum igne; sic benevolentia fidelis, periculo aliquo perspici possit. Litteras Graecas sic avide arripuit, quasi diuturnam sitim explere cupiens. Plaut. Quasi tu dicas, me te velle argento circumducere.

3. Ironiam format, iunctum scil. tw=| vero. Cic. Quasi vero id cupiditate defendendae nobilitatis, aut studio partium fecerit.


page 1139, image: s0618

4. Non numquam adfirmationem vel negationem emollit. v. g. Ne infinitam quasi copiam exemplorum persequar, locum dumtaxat unum ex Platone subiciam, Damit ich nicht etwa eine unzahlige Menge Exempel aufs Tapet bringe. Conf. infra Utique n. 5.

† Nota: Cicero in comparatione ac similitudinibus libentius Quasi et Tamquam usurpat, quam Velut.

QUATENUS

QUANDO, QUANDOQUIDEM idem significant: significant autem idem, quod quoniam. Sed Quatenus ita accipitur dumtaxat apud saeculum Quintiliani, quod incipit a Livio, Virgilio, Horatio: nam Cicero eo semper utitur pro in quantum, qua ex parte, ad quem terminum; sicut catenus pro in tantum, ea ex parte, ad eum terminum. v. g. In omni re videndum est, quatenus: etsi enim suus cuique modus est; tamen magis ostendit nimium, quam parum. Item: Quambrem id primum videamus, quatenus amor in amicitiis progredi debeat. Item: Quatenus sint ridicula tractanda oratori, perquam diligenter est videndum. Valla L. 2. c. 42.

QUATIO

est violenter agito vel impello: QUASSO est in varias partes iacio, vel moveo cum magna indignatione, magnâque vehementiâ: quod gravius et violentius est, quam Quatio. Virg. Fundamenta quatere. Liv. Moenia ariete quatere. Cic. Quatere alicui verbera. Item: Quati aegritudine. Plaut. Quassare caput, Das Haupt schutteln. Cic. Res publica quassata, Das zerschutterte, das wohlgeplagte gemeine Wesen. Popma.

QUERIMONIA

certae rei est: QUERELA supervacua. Itaque prior gravitatis est; posterior levitatis. Fronto.

* Nec tamen hoc perpetuum est. v. g. Flor. L. 1. c. 18. n. 5: Aderat sine mora, querelam ferens legatio.

QUIA

causam reddit plerumque, et respicit Quare, ut Graece o(/ti, dio/ti. Cic. de Senect. Ut bene vixisse videar, quia cum Scipione vixerim. QUONIAM plerumque rei statum aut conditionem declarat, et est idem, quod Siquidem, vel Quando seu Quandoquidem, e)peidh/. Cic. I. de Leg. Quoniam in populari ratione omnis nostra versatur oratio; populariter interdum loqui necesse erit. Weil alle unsere Rede dem gemeinen Manne zu gute gemeynet, mussen wir auch reden, wie der gemeine Mann redet. Idem pro Planco:


page 1140

Quoniam tu ita vis, nimium me gratum esse concedam.

Dico: plerumque rem ita se habere. Neque enim desunt loca veterum, ubi Quia pro Quoniam, et versâ vice Quoniam pro Quia ponitur.

Quia pro Quoniam, habet v. g. Plinius L. 1. Ep. 2: Quia tardiorem adventum tuum prospicio, librum, quem prioribus epistolis promiseram, exhibeo.

Quoniam pro Quia, nimirum quum causa redditur, oppido rarum est. Cic. 3. Tusc. Qui fortis est, idem est fidens, quoniam confidens malâ consuetudine in vitio ponitur. Servius Ciceroni L. 4. Ep. 5: Tamen ei moriendum fuit, quoniam homo nata erat. Quamquam etiam his locis, et aliis eiusmodi, Quoniam pro Siquidem positum videri potest.

Quia nam pro cur, Poetis est familiare Virg. 5. Aeneid.

Heu! quia nam tanti cinxerunt aethera nimbi.

QUID, ALIQUID et QUICQUID

Substantiva sunt, v. g. Quid monstri alit? Aliquid monstri alunt: ea quoniam nemini obtrudi potest, itur ad me, Ter. Quid remedii huic malo habes? Quicquid virtutis. Quicquid gaudiorum. QUOD, ALIQUOD et QUODCUMQUE Adiectiva sunt. v. g. Id. ipsum, quod dicis. Quod remedium huic malo invenire poteris? Vitium aliquod huic rei inest. Quodcumque telum. Quodcumque donum. Valla L. 3. c. 16.

QUIDAM

unum certum hominem significat. v. g. Vocat te quidam; non aliquis. Quidam conveniunt; non aliqui. QUISPIAM et ALIQUIS significat unumquemlibet, incertum, vagum v. g. Veniat huc quispiam vel aliquis vestram; non quidam vestrum.

* Sed haec differentia non semper ita vera est, ut flagitiosum sit, contra fecisse, quum Cicero de provinciis Consularibus ita scripserit: Ego vero si mihi non licet per aliquos gloriari, me dolorem atque inimicitias meas Reip. concessisse. Quos heic Cicero aliquos dixit, eosdem post quattuor versûs quosdam appellat. Plin. L. 7: Vires quibusdam dextrâ maiores: quibusdam aeque utraque: aliquibus laevâ praecipuae.

Ita etiam Alicubi, quod idem est, ac loco aliquo vago et incerto, quemcumque velis, non satis belle et accurate usurpatur pro loco certo et definito: quamvis et hanc differentiam non usquequaque observant veteres.


page 1141, image: s0619

QUISQUAM

idem est, quod QUISPIAM seu ALIQUIS; sed amat orationem interrogativam aut negativam. v. g. Num debeo tibi quicquam? Non reperies quemquam. Eiusdem fere naturae est Ullus. Valla L. 3. c. 16. Popma 38. seq. ed. Hek. 363.

QUIDEM

usurpatur

1. Pro coniunctione expletiva, atque adeo ornatûs causâ, in primisque Nominibus Propriis adiungitur, quum auctoritas alicuius testimoniumve adfertur. v. g.

* Cic. Cyrus quidem apud Xeophontem in eo sermone, Lls lasst sich ia dann der Cyrus beym Xenophonte heraus. Omnis causa haec est: quam quidem tibi prorsus commendo, Welche ich dir dann gar sehr empfehle.

† Heic to\ Quidem imitatur Graecorum me/n. v. g. *ku=ros2 me\n, Cyrus quidem. *swkra/ths2 me\n, i. e. Socrates quidem. Cic. Theophrastus quidem Tauriscum quemdam dixit. Id. Dicaearchus quidem et Aristoxenus cet. dixerunt. Id. Agrigentinum quidem doctum quemdam virum carminibus Graecis vaticinatum ferunt.

2. Modestiae causâ, quum loquimur de nobismet ipsis. v. g. Meo quidem iudicio. At meâ quidem sententiâ, Wenigstens meinem Bedunken nach.

3. Pro certe, aut pro eo, quod Graecis sonat, ge\, pro quo Latini interdum ponunt sane.

* V. g. Quid tibi, Petre, istic negotii est? Nihil quidem mihi heic negotii est. Ach! gar nichts hab ich hier zu thun. Cic. Lael. c. 2: Recte tu quidem, Scaevola, et vere. Ia freylich, ia wohl, mein lieber Scaevola, es hat allerdings seine Richtigkeit, was du sagest. Id. c. 8: Vim hoc quidem est adferre, Das heisst ia wohl einem Gewalt anthun. Id. 1. Offic. 5: Formam quidem ipsam et tamquam faciem honesti vides. Id. L. 3. de Orat. n. 55: Quarum virtutum expertibus si dicendi copiam tradiderimus, non eos quidem Oratores effecerimus, sed furentibus qunedam arma dederimus. Plin. L. 2. Ep. 13: Epistolas quidem scribit, ut Musas ipsas Latine loqui credas, Er schreibt gewisslich einen solchen netten Lateinischen Brief, dass nichts daruber ist.

Quidem profecto vehementius adfirmat.

* Cic. Attic. Lib. 6. Ep. 5: Nunc quidem profecto Romae est; quo te, si ita est, salvum venisse gaudeo.

4. Coniunctum cum tw=| Certe ponitur pro saltem, zum wenigsten.

* Cic. Spero, me tibi causam probasse; cupio quidem certe. It. Sed si certorum


page 1142

hominum mentes nullâ ratione placare possumus; vestros quidem animos certe confidimus esse placatos. It. Et tu me consiliario fortasse non imperitissimo, fideli quidem et benevolo certe usus esses.

Etiam a(plw=s2 positum, interdum hanc notionem habet. Cic. pro Milone c. 7: Domi suae nobilissimus vir, Senatûs propugnator, atque, illis quidem temporibus, paene patronus.

5. Coniunctum cum Pronomine ille, ita, ut hoc proxime particulam nostram antecedat, est e)chghtiko\n praecedentis subiecti.

* Cic. Quamquam de morte P. Clodii fuit quaestio, non satis prudenter illa quidem constituta. It. L. 3. Offic. cap. 9: Atque hoc loco Philosophi quidam, minime mali illi quidem, sed non satis acuti.

6. In ceteris locutionibus excipitur fere ab adversariis particulis, sed, verum, at, attamen. v. g. Haec quidem vera fatetur esse; attamen morem iis gerere detrectat.

* Interdum heic non sine elegantia subauditur. Cic. 2. Verr. n. 59: Est magnum argumentum: verum illud maximum.

7. Usurpatur etiam pro ipsa adversativa particula, autem, Aber.

* Nepos Phocione cap. 3. n. 3: Causam apud Philippum Regem verbo; re ipsa quidem apud Polysperchontem iussus est dicere. Ubi quidem est pro autem. Nec aliter Ciceroni significat pro Marcello cap. 9: Sed nisi haec urbs stabilita tuis consiliis et institutis erit, vagabitur modo nomen tuum longe atque late: sedem quidem stabilem et domicilium certum non habebit. Ubi rursus quidem pro autem est.

8. Sed et vehementem haec particula negationem praecedente Ne constituit.

* v. g. Ne fui quidem Romae, Ich bin nicht einmal zu Rom gewesen. Cic. L. 10. Fam. Ep. 2: Numquam deero, ne cum periculo quidem meo, dignitati tuae, Ich will deine Ehre zu retten gar nicht unterlassen, sollte ichs auch mit Schadex und Gefahr thun. Inter Ne et Quidem fere semper verbum aliquod, vel etiam plus eo, interponitur. Sunt enim loca, ubi nihil intericitur. V. Schwarz ad Turs. 549.

9. Tandem personas distinguit.

Cic. Quamquam ille quidem, Wiewol, so viel ienen betrifft. Ego quidem scribo; tu vero legis; ille autem dormit.

10. Eleganter subicitur tw= Si. v. g. Si quidem, Germ. Wann nemlich, wo sonsten, Cic. Pauci, si quidem cum illis conferantur. It. Laudabo te, si quidem recta feceris.


page 1143, image: s0620

QUILIBET

non universale, sed indefinitum est. Quintilianus: Quam diu quilibet unus ex civibus superfuerit id est, unus aliquis, quicumque sit ille. Voca quemlibet id est, unum, quem vis, qui tibi arrideat, qui tibi placuerit. Valla in Raud.

* Par ratio in Quivis.

Universale autem est UNUSQUISQUE; sed QUISQUE indefinitum eiusmodi, quod distributive sumitur. Ita v. g. recte dicitur: Quisque suae fortunae faber; sed non: Quilibet vel unusquisque fortunae suae faber. Prius verum; posterius falsum est: multa enim multis obtingunt, quae vel nullâ arte comparari, vel nullâ circumspectione evitari potuissent. Huius vero a)kribei/as2 suae veteres non semper fuere memores. Confer. Sect. 1. voc. Unusquisque.

QUIPPE notat

1. Certe.

* Cic. Dixisti: quippe iam fixum et statutum est.

2. Utpote.

* Cic. Sol Democrito magnus videtur, quippe homini erudito. It. Quippe quae in lege scripta non sit. It. Harum igitur duarum ad fidem faciendam iustitia plus posset, quippe quum ea sine prudentia satis habeat auctoritatis. It. Multa de mea sententia questus est Caesar, quippe quod etiam Crassum ante vidisset. Ter. Quippe quia magnarum id remedium aegritudinum est.

3. Nam.

* Cic. Leve nomen habet utraque res. Quippe leve est totum hoc risum movere.

4. Ironiam parit.

* Cic. Movet quippe me lumen curiae. Virgil. Quippe vetor fatis.

QUIS infinitum ad unum refertur: QUISQUIS vero, vel QUICUMQUE ad universos confuse dicitur. Popma.

QUOD sumitur interdum pro Quantum ad id, quod, et quidem in principiis. Cic. Quod ad me scribis de Hermathena, mihi gratissimum est. Id. Quod ad me saepe scripsisti de nostro amico placando, feci et expertus sum omnia.

QUOD

interdum a Cicerone usurpatur pro sed vel Quamobrem, v. g. Lib. 8. Ep. 14: Quod non dubito, quin te quoque haec deliberatio sit perturbatura. It. L. 14. Ep. 4. vel secundum ordin. Siber. Lib. 1.


page 1144

Ep. 8: Quod utinam minus, vitae cupidus fuissem.

* Alii to\ Quod, heic abundare putant.

QUOD

non numquam significat Quantum vel Quatenus. Cic. Nunc vero censeo: quod commodo tuo facere poteris: venias ad tempus. Id. Ipse; quod commodo tuo fiat; cum eo colloquere. Id. Tu velim: quod commodo valetudinis tuae fiat: quam longissime poteris, nobis obviam properes. Id. Quod absque molestia tua fiat. Id. Quae tibi mandavi, velim, ut scribis, cures, quod sine molestia tua facere poteris. Id. Ut se tota res habeat, quod ad eam civitatem attinet, demonstrabitur. Conf. de eo Part. Synt. Quod pro Quatenus.

QUOTANNIS et QUOTIDIE

tempus continuatum significat: IN SINGULOS ANNOS et IN DIES SINGULOS tempus interrumptum, per intervalla annorum et dierum. Cicero ad Atticum: Quottidie vel potius in dies singulos breviores litteras ad te mitto. Ulpianus: Amphoras decem quotannis in annos singulos dare. Popma. 143. Ed. Heckel. 363.

QUOTUS

QUOTUSQUISQUE et QUOTUSCUMQUE differunt.

Quotus interrogat simpliciter: Quotusquisque autem similiter interrogat quidem; sed ita, ut paucitatem inferat.

* Martial. Quota pars spectatur? Horat. Quota est hora? Cicero pro Caelio cap. 16: Famam quotusquisque istam potest effugere in tam maledica civitate? Quasi dicas: nemo propemodum. It. Quotusquisque est, qui virtutem curet? Quasi dicas: nemo vel oppido pauci. Germ. Wie viele mogen derer wohl seyn? Et per tmesin id. Cic. de Divinat L. 2. c. 24: Quota enim quaeque ves evenit praedicta ab istis? Id. pro Ligar. c. 9: Quotus enim istud quisque fecisset, ut cet.

Interdum etiam Quotus sine interrogatione potest subsistere. Cic. Quota pars ex eo deducetur, ea pars sit profutura.

Quotuscumque paucitatem infert etiam sine interrogatione. v. g. Quotacumque portia mihi sufficit, Germ. Ich bin zu frieden, es sey so wenig, als es wolle.

R.

RADICARE

Wurzeln, Wurzel schlagen, v. g. ARbor strata in solo humido tota radicatur, sed in frutices, non in arborem. It. Caepe et allium non nisi in


page 1145, image: s0621

rectum radicantur, verbum soli Plinio Mai. familiare: Cicero aliique pro eo dicunt, radices agere.

RAPINA

est petulantiae, et ad rem proprie refertur: RAPTUS ad personam, speciatim ad stuprum: PRAEDA ad victoriam. Donatus ad Terent. Adelph. A. 3. Sc. 3.

* Idem Terentius tamen hoc ipso in loco raptionem etiam dixit pro raptu. Apud Tacitum etiam raptus saepe pro rapina occurrit.

RARIORA

vocabula, sive omnino eiusmodi existimentur, sive a(/pac lego/mena, sive huic vel illi scriptori propria sint, adnotare quidem fas est, immiscere autem temere sermoni non licet. Talium vocabulorum silvam ostendit ex solo Cicerone frobenius in Penu Tulliano; ex Virgilio Taubmannus Dissert. de Lingua Latina p. 63; ex Cicerone, Cornelio, Livio collegit Ioh. Wilhelmus Bergerus de naturali pulchritudine orationis p. 423. 455. 457.

* Puritas stili vocabula nimis rara non amat. Quae classici auctores rarius adhibuerunt, nobis quoque rarius dici debent; illis vero maxime adsuescendum, quibus illi quam frequentissime usi sunt. Saepissime id tironibus linguae Latinae inculcandum est, ut ne vocabulorum nitorem et puritatem cum raritate coniunctissimam esse credant, quum magna raritas vocabula reddat suspecta. Neque enim, ut probetur vocabulum aliquod, unius auctoritas scriptoris idonei sufficit, sed duorum ad minimum, vel plurium requiritur. Non omne enim est aurum, quod apud scriptores aurei saeculi occurrit, neque omne ferrum quod scriptores saeculi ferrei habent. Eadem vocabulorum et nummorum ratio est: illos, nummos, qui in emptione et venditione dari et accipi vulgo solent, optimos esse iudicant mercatores et nundinatores, quamquam inter illos quoque discrimen est: sic notissima vocabula in stilo sunt optima. Quintilianus L. 1. c. 6. p. m. 63: Consuetudo, inquit, certissima loquendi magistra est, utendumque plane sermone, ut nummo, cui publica forma est. Cicero L. 1. de Orat. p. m. 135. docet, in dicendo vitium vel maximum esse, a vulgari genere orationis, et a consuetudine communis sensûs abhorrere: Immo, ut in Oratore ad M. Brutum p. m. 330. scribit, impetratum est a consuetudine, ut peccare suavitatis causâ liceret. Tantum summus Orator consuetudini tribuit, ut contra ipsam Analogiam, et contra recte dicendi leges, ut ne auribus hominum ingrati simus, peccare liceat, cuius rei loco citato satis multa adducit exempla. Weiss. de Stilo Rom. p. 159. seqq. Titii Manud. 408. seqq.


page 1146

Et quemadmodum rariora vocabula, ita etiam rariores locutiones etiam atque etiam in sermone comto et elegantiori vitandae sunt; quales apud Poetas et Comicos complures occurrunt.

RATIONABILIS

v. g. rationabilem sortitus est naturam; it. quae ad rationabilem animam pertinent, falso reicitur a Vossio de Vit. 818. et Goclenio Silv. Barb. 44. Exstat enim non solum apud Senecam, Columellam et Celsum, sed etiam alios sequioris aetatis scriptores, Ulpianum, Marcellinum, Lactantium, Frontinum, Aggenum Urbicum et Capellam. Borrich. in Voss. 217.

Alias Latini pro eo dicunt, rationalis, rationis particeps, ratione utens, ratione plenus.

Et sic etiam Adverbium

RATIONABILITER

i. e. probabiliter, certâ ratione, probabili coniecturâ et ratione. v. g. Quantum rationabiliter potui, immerito suspectum eidem Vossio l. c. Neque enim solum Aptileius, Hieronymus, Macrobius, Marcellinus, Probus, Capella, et Lactantius hoc Adverbio usi sunt, sed etiam ipse Seneca Epist. 109. Quamquam enim in hoc Senecae loco Princianus, Gruterus, Lipsius et Gronovius hodie non legant rationabiliter, sed rationaliter; tamen et quidam huc usque legerunt rationabiliter, et inter eos Robertus Constantinus. Et scripsisse Senecam rationabiliter, inde constare potest, quod nullus bonus auctor dixit rationaliter; item quod nec Senecae placuit rationalis, sed rationabilis. Borrich. in Voss. 216.

RECENTER

Adverbium v. g. poma recenter lecta, falso suspectum Goclenio Silv. Barb. 58. Vossio de Vit. 108. Olao Borrichio Cogit. 34, aliis. Palladius enim, Apicius, et Macer hoc Adverbio usi sunt.

* Recentissime Superlativus est apud Plinium L. 18. c. 23.

Ceterum veteres fere omnes pro recenter, dicunt recens. v. g. Filiolus recens natus. Virgilius: Sole recens orto. Cicero: Rhegini quidam eo venerunt Româ recentes. Cell. Antib. 83. C. P. 121.

RECITANT

proprie, qui de scripto legunt: PRONUNTIANT, qui memoriter dicunt.

* Cic. Litteras in Senatu recitare. Id. Memoriter pronuntiare. It. Uno spiritu pronuntiare multos versus.


page 1147, image: s0622

Recitare male vulgo usurpari pro memoriter dicere, contendit Scioppius: sed et in hac notione inveniri, ostendit Schultingius Not. ad Praef. ad Controv. Lib. 1. Senecae. Interim proprie et w(s2 e)pi\ to\ polu\ ad lectionem refertur; quemadmodum etiam recitator.

Porro Recitant et recitationes instituunt eruditi in coetu amicorum: Pronuntiant, qui aliquid pro auctoritate dicunt, notatu dignum. Atque ita verbo recitandi saepe utitur Plinius Iunior, e. gr. L. 1. Ep. 13.

† Scriptores quippe, et initio quidem Poetae, postea tamen et ceteri, poemata et lucubrationes suas, priusquam ederent, cum privatim convocatis auditoribus, tum publice in auditorio recitabant, ut iudicium atque censura de iis fieret: de quo praeclaro et utilissimo instituto videndus Lipsius est Centuriâ 2. ad Belgas Epist. 48.

REFERRE, EXPONERE, et EXPLICARE

gradu differunt: illud respicit simplicem narrationem; istud addit omnes ac singulas circumstantias; boc uberius interpretatur et illustrat.

* Cic. 3. Leg. 67: Referre et exponere. Quintil. L. 3. c. 11: Verbosius exponere. Cic. 2. de Invent. Praecepta enodata diligenter exponere. Id. Brut. cap. 7: Quod ex quibusdam capitibus expositis, nec explicatis (DIe da umstandlich zwar vorgestellet, man aber dabey mit seinem Urtheil an sich gehalten) intelligi potest.

Hinc explicare vel interpretari auctorem rectius dicitur, quam exponere auctorem.

REFIBULARE

i. e. fibulam solvere, fibulam laxare, Abschnallen, losschnallen, veteres non dixisse arbitratur Vossius de Vit. 762. Sed ita dixit Martialis L. 9. Epigr. 28.

Simplex Fibulare, Zuschnallen, est Columellae; Infibulare, Einschnuren, einbeften, Celsi et Apicii. Borrich. in Voss. 219.

REFOCILLARE

Starcken, erquicken, v. g. lugentem efficacibus remediis refocillari, Seneca L. 3. Benef. cap. 9: Cicero aliique pro eo usitatius, recreare, reficere, revocare vires.

REFRACTIO

v. g. refractio luminis, Der Wiederschein, Ulpianus L. 8. p. t. 2. l. 17. §. 2: Plinius autem, Tacitus et Florus Lib. 3. c. 3. n. 15. pro eo habent repercussus, ûs.

* Quare in Opticis pro refractione radiorum, magis Latine dixeris repercussus radiorum.

Seneca et Ulpianus l. d. habet etiam repercussio.

REGIUM

quod Regis: REGALE, quod Rege dignum est. Corn. Fronto. Sex. Pomp. Festus.


page 1148

* Cic. L. 1. Offic. c. 12: Regalis sane, et digna Aeacidarum genere sententia. Ita apud Curtium L. 5. c. a. n. 10. Abulites cum donis Regalis opulentiae occurrit. Ita munera, quae Rege digna sunt, dicimus Regalia. Romani autem, Tarquinio Superbo expulso, non Regale, sed Regium nomen horrebant.

Poetae tamen haec subinde confundunt; quemadmodum, quod toties inculco, omnium huiusmodi differentiarum incuriosi sunt, praesertim quum metri leges obstant.

REGNUM

est, cui Rex, et quidem cum Regiis insignibus praeest: DOMINATUS, ubi unus imperat, ceteri servi sunt: PRINCIPATUS est status monarchicus quidem, sed qui cum dominatu libertatem miscet. Sic Plinius Panegyr. cap. 45. principatum distinguit a dominatu, et Suetonius Calig. c. 22. a regno.

REIICIO

praeter illas notiones, quas nec pueri ignorant, eleganter etiam adhibetur in formulis sequentibus: In extremo me ad litteras tuas reicis, Am ENde weisest du mich auf deinen Brief. Item: Sed de his reicio me ad eas litteras, Aber diesfalls referire oder beziehe ich mich auf denienigen Brief. Item: Videndum de ratione itineris, quam tu ad meam voluntatem, meumque consilium: quae tua est humanitas: totam reicis, Du stellest es mir ganz anheim, wie ich solche Reise antreten wolle.

* Reicere iudices, est recusare eos, quos habeas suspectos.

Reiectaneum est reiectum, seu reprobatum, vel reiciendum et reprobandum, ut: reiectanei doctores, quos reici oportet, ut qui doctrinam adulterant. Goclen. Obs. 215.

RELEGATUS

ius civitatis retinebat, certo loco concludebatur, aut urbe, provincia, aliove loco prohibebatur ad tempus vel in perpetuum, et tamen omnia iura sua et bona, praeterquam si quaedam bonorum pars ademptafuerat, servabat integra: EXSUL ius civitatis amittebat, in perpetuum vel ablegabatur in insulam, quam Princeps adsignarat, vel extra Italiae fines ad socios transire iubebatur, et omnia iura sua et bona, quae publicabantur, amittebat. Differunt ita, ut minus et maius.

RELIGIO

est erga Deum: PIETAS erga parentes, patriam, patronos.

* Sed non est perpetuum hoc. Nam pietas adversum deos, pietas erga deos, Ciceroniana sunt. Ita nimirum sciscit Goclenius Obs. 344; in quo tamen ipsi haud sumus dmo/yhfoi. Omnino enim differentia haec recto stat talo, si iudicandum ex eo, quomodo


page 1149, image: s0623

absolute posita vocabula sumantur; non autem, ad quam notionem eadem interdum detrudat aliquod epitheton vel additamentum. Confer, quae hanc in rem dicuntur infra ad loc. Videmus naturâ.

Religiones in Plurali, notat cultus divini rationem, v. g. Liv. L. 1. c. 32: Numa religiones instituit.

RELINQUERE

interdum pro renuntiare alicui rei, etwas fabren lassen. Cic. L. 2. de Orat. n. 5: Omnia, quaecumque in hominum disceptationem cadere possunt, (Germ. Was sonsten nur Menschenkinder erortern und entscheiden konnen) bene sunt ei dicenda, qui hoc se posse profitetur: aut eloquentiae nomen relinquendum est.

REMEDIARE

i. e. mederi, curare, sanare, remedia adferre, remedia proponere, v. g. Capitis dolorem in perpetuum remediat; item Passivum REMEDIARI v. g. hâc herbâ aegrotus remediatur, displicet Voss. de Vit. 764. Et quamvis ex aetate argentea Scribonii Largi, et ex aetate aenea Apuleii, Hygini, Tertulliani et Hieronymi se vindicet auctoritate; non desinit tamen nescio quid plebeium olere, quum elegantiores veterum omnes istud refugiant.

* Remediatio i. e. sanatio, Die Heilung, v. g. Torpor signum est remediationis, eiusdem Scribonii Largi est.

Remediabilis i. e. sanabilis, v. g. levi curâ remediabiles, placuit Senecae Ep. 95: quam scripturam defendit Gronovius ex MSS. contra vulgatam medicabilis.

Remedialis i. e. vim medendi adferens, v. g. Inest aeri vis quaedam remedialis, habet Macrobius. Vid. Rhodius Lex. SCribon. 434. Ol. Borrich. in Voss. 221. seq. Cell. C. P. 187. Stephani de Latin. Susp. 116. Andr. Borrich. Append. 189. seqq. it. 191. Vind. L. L. 201.

REMUNERO et REMUNEROR

deponentaliter: at Remuneror multo usitatius.

REPERIMUS

nostra: INVENIMUS aliena. Corn. Fronto.

* Sed non usquequaque hoc observatur. Cicero enim L. 3. Tuscul. c. 16. dicit, causam aegritudinis reperire scil. in alio.

† Illa autem differentia, quam Valla, et ex hoc Popma ed. Giess. 103. et ed. Hekel. 262. et 367. comminiscitur, quâ quidem Invenire sit consilii; Reperire vero fortunae, prorsus nulla videtur esse. Nam optimus quisque Latinitatis auctor his verbis promiscue, respectu notionum earum, utitur. Conf. Heins. et Burmann. ad Ovid. 1. Metam. 654.

REPREHENDERE

pro iterum prehendere, retro trahere, revocare, v. g. reprehendere aliquem manu, nemini suspectum sit. Is enim huius verbi


page 1150

primus et proprius significatus est, atque hic ipse occurrit apud optimos scriptores, Plautum, Ciceronem, Suetonium, Phaedrum. Vorst. de Lat. Fals. Susp. 180.

REPRIMO

ad tempus: COMPRIMO in perpetuum. Comprimo igitur plus est, quam Reprimo i. e. refreno. Ita Quintilianus.

* Interdum tamen Comprimere pro Reprimere usurpatur. v. g. animam comprintere, Den Athem an sich halten; it. manus comprimere i. e. continere a lascivis attrectationibus, Mit seinen Augen, und um so viel mehr mit seinen Handen einen Bund machen.

RESONANTIA

i. e. sonus suo modo repercussus, Der Wiederschall, v. g. Voces sine resonantia perventiunt ad aures, displicet Vossio de Vit. 598. Invenitur tamen apud Vitruvium Lib. 5. cap. 3: qui etiam ad l. c. 5. habet consonantia, Die Zusammenstimmung, v. g. vocis consonantia. Borrich. in Voss. 223.

* Dissonantia i. e. vocum discrepantia, exstat ap. Hieronymum et Claudianum Mamertum.

RESPONSUS

ûs, pro harmonia, convenientiâ partium, quando v. g. ultima primis exacte respondent, v. g. Omnium linearum responsus, idiotismus Vitruvii est. Occurrit etiam hâc notione apud Manilium Lib. 3. v. 71.

* Pro responsione, v. g. Interrogatione et responsu, occurrit in Pandectis.

RESTAURARE

Erstatten, ersetzen, v. g. bellum ex integre restaurare, Augusti aevo nemo dixit. Hinc Latinum esse, negant complures, qui in re Grammatica cum populi suffragio dictaturam sibi patrum memoriâ sumpserunt. Praecipue heic in censum venit Iul. Caes. Scaliger, qui Hieronymum Cardanum hoc verbo saepius utentem vehementer reprehendit Exercitat. 195. p. 633. Sed toto caelo errant, magni ceteroquin, viri. Neque enim solum hoc verbum usurparunt veteres ICti, ex quibus solis Latinam linguam, si periisset, instaurari posse, ex nimio erga eos studio adifrmare non dubitavit Laurentius Valla; sed etiam Iustinus, immo etiam Tacitus, uterque non semel, et vetus quaedam inscriptio apud Gruterum.

* Restauratio etiam v. g. restauratio servitutis veteres ICti, Ulpianus et Iulianus, dixerunt.

Ceterum cum antiquioribus et elegantioribus praestat dicere, instaurare, reficere, renovare, resarcire, restituere; et pro Substantivo Restauratio malim cum Cicerone et aliis usurpare Instauratio, Renovatio. Vid. Claud. Verdierius,


page 1151, image: s0624

Criticus ille iniquus, et plus iusto saepe sapiens, suâ in varios scriptores censurâ. Andr. Schottus Lib. 3. Tull. Quaest. p. 239. Henr. Stephan. Expostul. 157. Voss. de Vit. 766. Vorst. de Lat. Falso Susp. 173. Cell. Antib. 132. C. P. 166.

* Substantivum Restaurator, occurrit apud Sponium Miscell. p. 27.

RESTITVIMUR

iis, quibus nos volumus: REDDIMUR iis, qui nos volunt. Restituimus volentem; Reddimus volentibus. Et Restituitur cupiens; Redditur cupientibus. REdditur et restituitur cupiens cupientibus. Ael. Donatus. Popma. Ed. Hek. 368.

Reddere etiam est, acceptum, ablatum vel abductum retro dare: Restituere vero est, amissa, alienata aut immutata ad priorem dominum atque statum pristinum reducere.

* Sed haec a)kri/beia non usquequaque observatur.

RESUSCITARE

pro rursus excitare, iterum suscitare, Wieder erwecken, v. g. positam resuscitat iram, Ovidius L. 8. Metamorph. v. 457. it. Lib. 27. p. de Adimend. vel transf. Legatis.

Pro revocare aliquem a mortuis, vitam alicui restituere, a mortuis, excitare aliquem, Revocare mortuum in vitam, Revocare aliquem ex mortuis in vitam, Revocare aliquem a morte, defunctum vitae restituere. Prudentius aliique scriptores Ecclesiastici habent: quemadmodum etiam hâc ipsâ notione resuscitator occurrit apud Tertullianum, venerandum illum canitie et suâ dicendi gravitate Patrem.

RETRACTARE

pro irritum facere, falso suspectum. Habet enim Plinius Lib. 10. Ep. 112: Largitiones factas ante aliquantum temporis, retractari atque in irritum vindicari non oportet.

* Ceteroquin

1. Usitate significat. Iterum recensere, Eine Schrift von nevem wieder durchsehen, und nothigen Falls hier und dar etwas andern und verbessern; denuo tractare; iterum tractare; recognoscere; repetere; emendare. v. g. Plin. L. 9. Ep. 10: Oratiunculam unam atque alteram retractavi.

2. Interdum etiam notat Iterum contrectare. Ovid. L. 4. Trist. Eleg. 4. v. 41

Neve retractando non dum coeuntia rumpam Vulnera.

3. Reminisci, memoriâ aliquid recolere. Cic. ad Attic. L. 8. Ep. 9: Augemus retractando dolorem. h. e. reminiscendo.


page 1152

4. Retrahere, Virgil. L. 12. Aeneid. v. 889.

Quae nunc deinde mora est? aut quid iam,
Turne, retractas?

RETROGRADUS

v. g. ordine retrogrado aliquid legere, etwas uberrucks, oder von binten zu lesen, immerito dammat Scioppius in Stradam. 91. Habet enim Plinius Hist. Nat. Lib. 2. cap. 17. Kappius ad Iensium 140.

REVALESCERE

, Wieder gesund werden, v. g. ex gravi morbo revalescere, nemini temere suspectum sit. Habet enim Ovidius Heroid. Ep. 21. et Gellius L. 16. c. 13. Usitatius tamen pro eo cum Cicerone dixeris, convalescere; it. cumlaesa valetudine redire in gratiam. Vorst. de Lat. Falso Susp. 179.

* Reconvalescere, barbarum est; quod de Sect. 1.

REVENIRE

i. e. redire, reducem fieri, v. g. Legiones reveniunt domum. Quum miles domum revenisset. Rursus reventum in gratiam, nemini suspectum sit. Habet enim Plautus, Tacitus, quin ipse Cicero. Vorst. de Lat. Falso Susp. 171.

REVERSUS SUM

apud neminem occurrit aureae aetatis scriptorum, praeter Cornelium Nepotem Themist. c. 5. it. Hyginum, et incertum illum auctorem Commentarii de Caesaris adversus Pompeii liberos bello Hispaniensi cap. 13. n. 6. et cap. 17. n. 1. Apud Ciceronem et reliquos eius aequales semper legitur reverti, ab antiquo reverto. Caesar semel forsan Participium reversus suum fecit, de B. G. L. 6. c. 42. Postea, aetate argenteâ, to\ reversus sum frequentarunt Phaedrus, Iustinus, Velleius Paterculus, Valerius Maximus, Aaconius Pedianus, Frontinus. Voss. de Vit. 105. Ol. Borrich. in Voss. 223. Cell. C. P. 166. Andr. Borrich. Vind. L. L. 204.

* Dicunt Latini, Reverto, ti, sum, tere, et Revertor, sus sum, ti. Sed usitatius Revertor, quam obsoletum Reverto; usitatius Reverti, quam Reversus sum; usitatius Reverti, quam obsoletum Revertere. Cic. L. 9. Ep. 20: Ut in eam civitatem boni viri et boni cives, nullâ ignaminiâ notati, n on revertantur, in quam tot nefariorum scelerum condemnati, reverterunt.

RIDICULOSUS

Lacherlich, v. g. ridiculosa negotia defendere, improbat Vossius de Vit. 73. Ita tamen non solum Arnobius locutus est; sed apud Plautum etiam est Superlativus eius ridiculosissimus. Hic Superlativus Vossio quidem ad


page 1153, image: s0625

risum excitandum ridicule confictus videtur: quod autem aliis non fit verisimile. Tutius tamen et longe usitatius dixeris, ridiculus, iocularis. v. g. Ridiculus mus. O rem ridiculam et iocosam! Logos ridiculos vendere. Ioculare est istud quidem, et a multis saepe derisum. Plautus et Gellius habent etiam ridicularius; quomodo Terentius, iocularius. v. g. In malum iocularium paene incidissem, Ich hatte bald einen possierlichen Streich erlebet. Borrich in Voss. 224.

Hieronymus adv. Rufin. L. 3. c. 4. pr. Ridiculosus a Ridiculus distinguit: Non ridiculosa, ut scribis, sed ridicula mihi forte res accidit. Venerandus pater id, ni fallor, vult, Ridiculum plus aliquid esse, quam Ridiculosum: nempe ridiculosum ipsi videtur, quod tisu dignum sit; ridiculum, quod risum ipso actu moveat.

ROGATIO

legum peragebatur hoc modo. Legem laturus magistratus eam domi scribebat, et cum peritis consultabat, ne quid contra populi rem aut voluntatem sanciret: atque hoc erat legem rogare. Tunc in pleno senatu de eiusmodi lege referebatur. Inde lex promulgabatur, id est, in publico ponebatur, ut quilibet, qui vellet, cognoscere posset et ante deliberare, utrum antiquanda, an approbanda videretur. Spatium promulgationis erat Trinundinum, id est, per ternas nundinas, sive dies viginti septem. Nundinae autem Romae a nono die dicebantur: quo quidem die nono rusticani urbem adibant ad mercatum et iudicia, et ad leges denuo cognoscendas, postquam octo integros dies operi rustico impenderant. At post ternas demum eiusmodi nundinas, seu post Trinundinum magistratus in forum aut campum Martium populum convocabat, et tum collectis populi suffragiis lex vel antiquabatur, vel accipiebatur. Quod si rogatio non videretur e re populi, Tribuni plebis intercedebant, utentes sollemni suo verbo Vetamus; et tum comitia vel dissolvebantur, vel in alium diem proferebantur. Nemine autem Tribunorum intercedente, discedebat populus in Curias vel Centurias; post singulae Curiae vel Centuriae una post alteram, sorte vocatae exibant, et suffragium ferebant. Quae prima Curia exierat, Principium dicebatur, et quae prima Centuria exierat, Praerogativa dicebatur, et quod plures ex triginta Curiis vel 193. Centuriis iusserant, id ratum habebatur.


page 1154

Totus autem hic actus dicebatur Suffragii latio. Acceptam ita legem omnes cives iureiurando confirmabant; atque hoc vocabatur Acceptatio legis. Post iusiurandum in aeneas tabulas lex incidebatur, interdum in columnas, et hae tabulae vel in publico affigebantur, vel ad aerarium deferebantur, et ibi conditae adservabantur. Qui primus populo, ut legem acciperet, suadebat, is Auctor legis appellabatur.

* Atque ita Lex apud Romanos erat generale iussum populi aut plebis, rogante magistratu: nec propterea confundi debet

1. Cum Plebiscito, quod plebs rogante plebeio magistratu sive Tribuno constituebat.

† Populi nomine, quatenus hoc loco plebi contradistinguitur, universi cives significantur, connumeratis etiam Patriciis et Senatoribus. At plebis appellatione ita universi cives, heic significantur, ut Patricii et Senatores excludantur. Conf. supra Plebeium it. Populus et Plebs.

2. Cum Senatus Consulto, quod Senatus iubet et constituit.

3. Cum Principum Placitis, quaecumque Imperator per epistolam constituit, aut cognoscens decrevit aut edicto praecepit.

4. Cum Praetorum edictis, quae dicebantur Ius honorarium, quibus Praetor aut iubebat aliquid fieri, aut prohibebat, e. g. ne hoc vel illud fieret.

5. Cum Responsis Prudentum, quae sunt sententiae eorum, quibus permissum est, de iure respondere, nempe ICtorum.

Et sic Lex ad universum reip. statum pertinebat; reliquae ordinationes omnes meris particularibus et singularibus continebantur.

RORULENTUS

i. e. rore plenus rore perfusus, roscidus, Bethavet, bereifet, v. g. Vua rorulenta falso a Vossio de Vit. 602. in vitiosis ponitur. Est enim apud Columellam, Plinium et Solinum. Cell. C. P. 122. Ol. Borrich. Cogit. 35. Andr. Borrich. Vindic. L. L. 205.

ROSEUM

quod rosarum qualitates exhibet: ROSACEUM, quod ex rosis confectum est. Sic rosaceas corollas quaerimus; noseam autem fragrantiam in talibus corollis. Sic rubor roseus, genae roseae; oleum autem rosaceum, unguentum rosaceum, non roseum dicitur.

ROTUNDITAS

i. e. forma rotunda. v. g. Rotunditas caeli, rotunditas terrae, falso suspectum quibusdam est. Habent enim saepe Vitruvius et Plinius Cell. C. P. 76. et 123. Borrich. Analect. 50.

RUBEUS

pro rubro, non probum putat Vossius de Vit. 602, et ex eo


page 1155, image: s0626

provenisse arbitratur, quod, quum rubens esset scriptum, ob similitudinem litterae u et n, inter eas non distinguerent. Pro rubro etiam rubeus usquam legi, Hermolaus Barbarus et Beroaldus negant; ideoque in Plinii L. 9. c. 37. pro rubeus substituunt rubens. Sed licet ruber et rubens et rubicundus tutissime usurpentur; non tamen ideo damnandum est ilico rubeus. Neque enim solum Gellius, sed etiam Hyginus et Columella et Palladius, nec non Iul. Firmicus eo usi sunt: ne quid dicam de loco Plinii modo adducto, quem Hermolaus et Beroaldus ex praeconcepta opinione corruperunt.

* Rubeus a rubus, i, frutice, i. e. spineus, Dornicht, beckicht, v. g. virga rubea, Eine Ruthe von Dornen, sine controversia recte se habet, occurrens apud Virgilium. Borrich. in Voss. 226. Cell. C. P. 167., Erasm. in Vall. 181.

Cum his, cave, ne confundas rubidus i. e. rusus fatrior et nigrore multo inustus l. infuscatus, Schwarzroth, dunkelroth. v. g. Sueton. Vitell. c. 17: Rubida facies, Ein kupfricht Gesichte.

RURICOLA

Poetae: Prosaici, agricola.

S.

SACRUM

est, quod publicâ auctoritate Deo rite consecratum est, ut sacri luci, montes; sacra templa, ornamenta, certamina, et alia, quae publico civitatis instituto aut permissu Principis Deo fuerunt dicata: SANCTUM est, quod sanctione quâdam et praecepto firmatum, et ab iniuria hominum munitum est, etsi non sit Deo consecratum, ut sancti muri, sanctae poxtae, sanctae slatuae, sanctae viae regiae, quae non sine nefario scelere violantur; sancti legati, quibus noceri non debet; sanctae leges, quae rectam poenam constituunt, et sanciunt in eos, qui praeceptis legum non obtemperant: RELIGIOSUM est, quod a communi hominum usu remotum, et sanctitate quadam reverendum est, ut religiosa sepulcra, monumenta, in quae mortuus illatus est.

Ita Sacrum est divinum, Deo dicatum: Sanctum est, quod violari non debet: Religiosum est venerandum.

* Interdum tamen haec tria similitudine eadem sunt, ut templa, altaria eadem et sacra, quia Deo dicata; et sancta, quod ea violare nefas sit; et religiosa, quoniam ab usu hominum vulgari remota. Popma ed. Giess.


page 1156

1660. p. 146. ed. Hekel. p. 372. Conf. Gellii L. 4. c. 9.

SAEVUS

factis: TRISTIS animo: TRUCULENTUS vultu. Ael. Donat.

* Quae tamen differentia non satis sibi ubique constat.

SAGITTARE

i. e. sagittâ petere seu ferire, sagittam torquere, emittere, conicere, praeter meritum barbaris adnumeratur. Quamlibet enim non est optimae notae; tamen non improbae prorsus videtur esse. Augusti quidem aetate, et toto postea saeculo non videtur in usu fuisse; interim sub Antoninis tamen obtinuit: habetur enim apud Iustinum Lib. 41. c. 2. n. 5. et Solinum cap. 21. et 61. nec non Vegetium L. 3. c. 9. Etiam apud Curtium L. 7. c. 5. n. 42. est celebris sagittandi usus. Et Plautus Trin. A. 2. Sc. 1. v. 16. dicit: Suaviis sagittatis percussus est, i. e. instar sagittarum animum ferientibus.

* Atque illi quidem auctores significatione neutrâ seu intransitivâ, atque sine Casu adiuncto usurparunt hoc verbum: Dictys vero Cretensis eo etiam passivâ utitur significatione et Casu comitante. v. g. Sagittatis hostibus i. e. sagittâ percussis; quod utique novum est, et huius auctoris commentum. Goclen. Silv. Barb. 59. Proscripsit hoc verbum Vossius de Vit. L. 1. c. 23. p. 99. et restituit ipse Lib. 4. c. 23. p. 770. tamquam posterioris aevi vocabulum ab Iustino l. c. usurpatum. Conf. Sciopp. Animadv. in Voss. Borrich. Defens. Voss. 283. Analect. 18. Cogit. 13.

SALTEM

pro solum vel tantum, notione excludendi, v. g. Non omnia persecutus scribendo est; sed ea saltem attigit, quae scopo suo essent propiora, suspectum Vossio de Vit. Serm. L. 1. c. 35. p. 161. Goclenio Obs. p. 216. Silv. Barb. 60. Scioppio Iud. de Stil. Hist. 172. 182. Vorstio de Lat. Mer., Susp. 157. seqq. et Cellario Antib. 213. Concedit quidem Vossius, Plinium hoc sensu vocabulum usurpasse; sed monet tamen, suspectam eam lectionem esse Dalecampio, qui ibi pro saltem reponat solum.

* Olaus contra Borrichius Animadv. in Voss. p. 228. licet saltem ut plurimum designare minimum, Zum wenigsten, concedat; id tamen non esse perpetuum, sed etiam non numquam pro solum vel tantum usurpari contendit. Quod ad Plinii locum attinet, dicit ultimam et emendatissimam Plinii editionem, a Ioh. de Laet procuratam, rectissime legere saltem,


page 1157, image: s0627

Dalecampium autem nimis audacem fuisse in corrigendo Plinio; et hâc notione to\ saltem usurpasse etiam Lucanum, Virgilium et Ovidium. Cellarius vero C. P. 422. in locis Virgilii et Ovidii saltem per minimum exponi posse adfirmat; de Lucano autem concedit, argenteo saeculo ita, licet raro, dici coeptum. Qua in re tamen dissentit Borrichius Analect. p. 19: ubi etiam locum addit ex Livio; qui vero et ipse altero illo sensu pro minimum, explicari videtur posse, Cellario d. l. Borrichius profert insuper etiam loca quaedam Quintiliani et Plinii, ac tandem Plauti: ad quae vero Plauti loca respondit iam tum suo tempore Vorstius de Lat. Mer. Susp. c. 18. p. 157. seqq. Pluribus hac de re disputat Andreas Borrichius, et Olai sui sententiam etiam atque etiam defensitare studet, Append. p. 53. seqq. ubi et Senecae testimonium adicit: item in Vindiciis Latinitatis purioris pag. 206. seqq. ubi Liviana exempla congerit: quorum vero plurima possunt, Cellario iudice, etiam minuendi sensu exponi.

Res, ut patet, de argentea aetate certa est; de aurea lis superest. Cicero et aequales pro minimum semper usurpasse videntur. Ceterum inferioris aetatis scriptores, v. g. Apuleius, Hieronymus, et alii ab hoc sensu excludendi, quo pro tantum ponitur, minus abhorruerunt.

SALTARE verbum generale est

quo omne genus saltationis continetur: TRIPUDIARE proprie est ter pede saltando, quantum per artem licet, terram ferire, estque exsultantium cum iibilo, Fur gutem Muthe springen und iauchzen. Hinc Saltatum et Tripudium separat Livius Lib. 1: Ferre ac per urbem ire cantantes carmina cum tripudiis sollemnique saltatu iussit. Popma.

* Pro tripudiare Horatius L. 1. Od. 37. dicit, pede libero tellurem pulsare.

SALVATOR

inter semibarbara refert Goclenius Observat. 3. p. 5. Vocem, inquiens, Salvator eruditiores tamquam parum probam fugiunt, ut et verbum salvo, quod nec ipsum satis Latimum esse iudicant, ac putant, locum Ciceronis in Pisonem: me posse iterum remp. salvare; mendâ non vacare, praesertim quum id verbum non facile apud quemquam veterum, apud Ciceronem certe alibi nusquam, invenire liceat. Dicimus igitur, Servator et servare, s1wth\r et s1w/zw, theologis interim suam libertatem et usum relinquentes. Vossius de Vitiis Sermonis Lat. L. 4. c. 23. p. 771: Vocabulum, inquit, Salvatoris, ut videtur, nec dum in Africa receptum fuit Tertulliani aevo, cui Christus


page 1158

Salutificator dicitur. Servatoris vero nomen non putavit satis exprimere Graecum s1wth=ros2 nomen: quamquam hoc Graecum quum signaret Tacitus, Conservatoris pro eo dixerit: Conservatoris, inquiens, sibi nomen Graeco eius rei vocabulo adsumpsit. Hactenus verba Vossii. Ceterum satis constat, Bezam, Castalionem, et alios, vocabulum Salvatoris, ut parum Latinum, reicere, suffecto in eius locum Servatoris nomine. Verum Servatoris vocabulum olim non magis conveniebat, quam Salvatoris, ad exprimendum s1wth=ra: id, quod vel illud Ciceronis ostendit Lib. 2. in Verrem, n. 154. his quidem verbis: Itaque eum non solum patronum (Verrem) istius insulae, sed etiam sotera, inscriptum vidi Syracusis. Hoc quantum est? Ita magnum, ut Latino uno verbo exprimi non possit. Is est nimirum soter, qui salutem dedit. Hinc Martianus Capella Lib. 5: Insolentiam, inquit, vitans Cicero, soterem Salvatorem noluit nominare. Nec tamen hoc vocabulum scriptoribus solum Christianis, Arnobio, Lactantio, Cypriano et Augustino fuit familiare; sed habetur etiam in antiquis inscriptionibus Gruteri et aliorum. Augustinus Lib. 3. de Trinitate cap. 10: Qui est Hebraice Iesus, Graece s1wth\r, nostrâ autem locutione Salvator; quod verbum Latina lingua antea non habebat, sed habere poterat, sicut potuit, quando voluit. Casp. Er. Brochmann L. de Servat. Christo: Quis vocem Salvatoris volet proclamare barbaram, quippe quâ Cyprianus, Lactantius, Arnobius, Hieronymus, Augustinus usi sunt? Vide Borrich. in Voss. p. 229. seqq. Cell. C. P. 124. et 168. Balth. Meisneri Disp. 6. Christol. Sac. §. 11. it. Iacobum Pontanum in Atticis Bellariis Syntagm. 10. p. 612.

Atque ex his omnibus facile colligitur, quum de Christo sermo est, Salvatoris potius, quam Servatoris vocabulo utendum esse. Servare militare verbum est, et de eo dicitur, qui parcit in bello, quos caedere poterat. Salvare autem eius est, qui non vitam donat tantum, sed et meliorem statum addit, felicemque facit: quod et Dausqueius ad Basilii Seleuc. Orat. 11. de Iona observat; et reprehendit eos, qui Christum Iesum, Servatorem Germ. Einen Erloser malint, quam Salvatorem Germ. Einen Heiland dicere: quod et Baronius fecit notis ad Martyrologium Romanum M. Novembr. D. 9. Barth. ad Lib. 5. Theb. Statii p. 19.


page 1159, image: s0628

Reines. Epist. p. 682. Adde Ezech. Spanhem. Diss. de Praestantia Numism. p. 380. Matth. Zimmerm. Analect. Misc. Mens. 3. §. 3. p. 121.

Etiam Tertullianus, quod et Vossius et Ol. Borrichius negat, hoc vocabulum Salvatoris usurpavit Lib. 3. adv. Marc. cap. 18. de Christo: Aliis ferus, ut Iudex; aliis mansuetus, ut Salvator. Et Sedulius L. 2. v. 155:

Sic delicta fugans Salvator nostra gerendo
Tersit, et a tactu procul evanescere iussit.

* Verbum Salvare saepe est apud Lactantium, et in antiqua inscriptione, Antonini principatu expressa; ac deinde Ecclesiasticis scriptoribus satis frequens. Nizolius etiam Ciceroni tribuit in Pison. cap. 31. rem publicam salvare: sed in optimo quoque codice pro salvare perscriptum est servare, quod etiam Lambinus, Gruterus, et alii ediderunt. Et similiter locus Plinii, ad quem pro stabiliendo hoc verbo Casp. Barthius provocat, a Th. Reinesio in Var. Lect. p. 194. emendatur.

Castellio in Bibliis suis pro hoc verbo Salvare, semper fere ponit Servare; et pro Passivo Salvari, ponit Servari, Evadere. At officio Christi longe convenientiora sunt, Salvare, Salvari, Salvator.

SALUBRIS et SALUTARIS differunt

Salubris fere Physice; Salutaris moraliter sumitur. Salubris de rebus dicitur sanitatem iuvantibus: Salutaris de rebus, quae civiliter prosunt. Ita locus saluber, non salutaris; aquae salubres, non salutares: et versâ vice, consilia salutaria rectius, quam salubria: litterae salutares, non salubres dicuntur. Ita salubritatem orationi praestare debemus, Wir mussen einen reinen Stilum schreiben; salutaria autem suademus.

* Nec tamen haec differentia ubique custoditur. Salubris saltem interdum etiam usurpatur pro salutaris. Sic consilia salubriora, consilia salubria occurrunt apud Ciceronem ad Attic. L. 8. Ep. 12. et Curtium L. 7. c. 4. §. 7. et L. 7. c. 7. §. 24. Ac Livins L. 2. cap. 3. dicit: Leges res salubrior meliorque inopi, quam potenti.

Sed inter Salubris et Sanus haec datur differentia. Saluber vel Salubris dicitur, qui praebet sanitatem, v. g. aer salubris, potus salubris, somnus saluber. Vinum male habentibus salubre non est; sanis saluberrimum. Sed Sanus est, qui accipit et tenet sanitatem, v. g. sanus homo, sana mens, sanum corpus.


page 1160

* Dicitur tamen etiam salubre corpus, bonae valetudinis, forte quia corpus boni succi plenum sanitatem homini adfert; non homo saluber, sed tantum sanus. Valla L. 4. c. 88.

SANE

notat

1. Sapienter, et tunc ei opponitur insane.

* Plaut. Curcul. A. 1. Sc. 3. v. 20: Bonum est pauxillum, amare sane; insane, non bonum est. Horat. L. 2. Od. 7. extr. Non ego sanius bacchabor.

Hâc autem notione raro occurrit, et Comicorum fere ac Poetarum est.

2. Vere, Profecto. Cic. Quaedam sanc pessima.

Et hâc etiam notione rarissime occurrit: id, quod notent tirones nostri, quibus nihil hoc ipso temere est usitatius.

3. Valde.

* Cic. Homo sane nobilis. Res haud sane difficilis. Sane sum perturbatus. Pauca sane, si cum reliqua multitudine comparentur. Homo nobis sane familicris. Stilpho, Megaricus Philosophus, acutus sane homo, et probatus temporibus illis. Res rustica, sane bene culta. Oratio sane longa. De Parthici belli suspicione quod scribis, sane me commovit. Sane moleste Pompeium id ferre, constabat. Sane autem vellem posse obsequi voluntati tuae. Dii mihi quidem sane multi videntur. Huic sane magna est in mento cicatrix. Non ita sane vetus.

Et hic quidem huius particulae significatus omnium creberrimus est, atque hâc notione saepe numero adsciscit haud, v. g. labor haud sane paenitendus.

Subinde etiam additur ei, hoc significatu posito, Quam. v. g. Sane quam, i. e. perquam, valde.

* Cic. Nam quod de Pompeio Caninius agit, sane quam refrixit. Sane quam eos sermones repressit. Sane quam pro eo, ac debui, graviter molesteque tuli. Sane quam multis incutit metum. Sane quam sum gavisus.

4. Permittendi s. concedendi etiam vim habet.

* Ter. Andr. A. 1. Sc. 2. v. 24: Nempe ergo aperte vis, quae restant, me loqui? Sane quidem, Ey, ia doch! allerdings! Curre sane, Ey! so lauff denn, wenn du nicht warten willst. Cic. L. 4. Acad. n. 105: haec si vobis non probamus, sint falsa sane: invidiosa certe non sunt. Id. L. 1. Acad. n. 14: Simul adisdamus, inquam, si videtur. R. Sane istud quidem, inquit: sum enim admodum infirmus. Wenns so gefallig ist, wollen wir uns ein wenig setzen. Resp. O ia! nach


page 1161, image: s0629

Belieben, denn ich bin ziemlich mude. Quintil. Tulerit sane filius noster merito poenas. Plinius L. 1. Ep. 2: Sed sane blandiantur, dum per hoc mendacium nobis studia nostra commendent, Doch mogen sie uns all wohl nach dem Munde reden, wenn nur.

† Apud Terent. Adelph. A. 4. Sc. 2. v. 47: Ubi poteritis vos. D. Recte sane: est ironicum senis responsum, non approbans, ut Donatus monet.

5. Interdum etiam usurpatur pro Quidem.

* Cic. Orat. n. 30: Thucydides autem res gestas et bella narrat, et proelia, graviter sane et probe, sed nihil ab eo transferri potest ad forensem usum et publicum. Id. Acad. Haec sint falsa sane, invidiosa certe non sunt. Id. Bene sane facis: sed enitar, ut Latine loquar.

SANGVIS est

dum manat: effusus vero CRVOR erit. Fl. Clarus Tritus est versiculus:

Sanguis inest venis: Cruor est de corpore fusus.

* Rarissime haec apud veteres confunduntur. Poetas autem semper excipio, disserentiarum harum omnium incuriosos. Valerius Flaccus 3. Argonaut. 58: Pingui sanguine concreti crines.

Sanies, cruor est putridus.

SANGVISUGA

Ein Blutigel, Plinius et Celsus: Cicero, eiusque s1u/gxronoi id vocabuli nesciverunt, dixeruntque pro eo, hirudo.

SAPIENTIA magis theoriam

ac virtutem in intellectu, quatenus praecipue ad pietatem et internum Dei cultum manu quasi ducit: PRUDENTIA autem magis praxin ipsam, et circumspectionem in vita negotiali et exercita respicit. Cic. L. 1. Offic. c. 43: Princeps omnium virtutum est illa scpientia, quam s1ofi/an Graeci vocant. Prudentiam, quam Graeci fro/nhs1in dicunt, aliam quamdam intelligimus, quae est rerum expetendarum fugiendarumque scientia. Illa autem sapientia, quam principem dixi, rerum est divinarum atque humanarum scientia.

* Quamlibet autem Sapientia et Prudentia ita differunt, quod etiam Aristoteles in Ethicis docet, atque omnino in Philosophorum scholis inculcatur; non raro tamen confunduntur, et alterum pro altero ponitur. Ita Cicero pro M. Marcello cap. 2: Numquam temeritas cum sapientia commiscetur, nec ad consilium casus admittitur. Item pro Lege manilia c. 7: Quod ad multorum hona civium Rom. pertinet: quorum vobis, pro


page 1162

vestra sapientia, Quirites, habenda ratio est diligenter.

Speciatim cogitandi ac dicendi praeceptis, sapientiae nomen tribuerunt vetustissimi Philosophi, teste Cicerone L. 3. de Orat. n. 56. Conf. Mechovii Dissert. de Studiis p. 8.

SATIO ad omnes sensus

et ad animum quoque pertinet: SATURO magis ad corpus. Cicer. Satiare desideria naturae.

* Hinc dicitur Satietas omnium rerum. ut Satietas hominum, aurium; satietas vitae, provinciae, apud Ciceronem: Saturitas tantum earum rerum, quae ad victum pertinent. Idem de Senectute: Saturitate copiaque rerum omnium, quae ad vitum hominum, et ad cultum etiam deorum pertinent. Popma ed. Giess. 1660. p. 148. ed. Hekel. p. 376.

Cicero quidem dicit: iracundiam meam satura tuo sanguine: sed sigurate loquitur: idem enim est, ac si diceret, sitim meam satura.

SATISFACERE

est desiderium creditoris quocumque modo implere, et Satisfactum accepimus acceptilatione et iureiurando, et nudâ conventione, vel fideiussore, vel pignore, vel pretio aliquo dato: SOLVERE proprie est, pecuniam pro eo, quod debetur, creditori reddere; hoc enim verbo nummorum numeratio, vel alia naturalis eius, quod debetur, praestatio intelligitur.

* Sed interdum Solvere latius patet, et Solutionis appellatione omnis liberatio quoquo modo facta, et qualiscumque satisfactio, quâ creditor contentus fuerit, continetur, ut auctor est Ulpianus.

Satisfacere etiam interdum est, verbis excusare, et Satisfactio interdum est excusatio. v. g. Cic. Philipp. 2: Acceperam Caesaris litteras, ut mihi satisfieri paterer a te. Idem Trebatio: Heic tu me etiam insimulas, nec satisfactionem meam accipis. Popma ed. hek. 377. Hinc in interpretandis auctoribus probe ponderandum est, utra huius verbi notio obtineat.

SAXUM ingeris est

et pars rupis: LAPIS, qui e saxo caesus est: CALCULUS in vesica et renibus, quo qui laborat, exquisitos cruciatus patitur.

* Sed non perpetuum hoc est. Saxum saltem ponitur interdum pro lapide. Ita Tacitus Annali 4. c. 51. habet saxa manualia, Steine, sa man mit der Hand tractiren kann. Et Curtius L. 6. c. 11. n. 9. dicit: Obrui saxis. Et L. 7. c. 2. n. 1: Saxa in eum iacere.

SCILICET et VIDELICET

significant


page 1163, image: s0630

1. Certe; sed frequenter cum quadam amaritudine et irrisione usurpantur.

* V. g. Ter. Id populus curat soilieet. Tu alios docebis scilicet, qui docendus es. Cic. Att. L. 7. Ep. 1: Quis tu ipse scilicet laudator scriptorum meorum? Curtius L. 6. c. 10. n. 9: Qui de se confitebuntur, me videlicet subtrabent, Die sich selber werden kund geben, die werden mich auch (hort, welche Thorbeit!) vertuschen und durchhelfen: kann das wohl ein vernunftiger Mensch glauben? Cic. 2. Catil. c. 6: Homo enim videlicet timidus et permodestus (sc. Catilina, homo iste minime timidus et modestus) vocem Consulis ferre non potuit.

2. Capiuntur adfirmative, praecipue Scilicet, maxime in responsionibus.

* V. g. Petre, tune cras rediturus es huc? Scilicet, ia freylich, allerdings. Terent. Eunuch. A. 5. Sc. 8. v. 10: Fratris igitur Thais tota est? Scilicet, Ia, ist das noch Fragens werth?

Videlicet etiam ita capitur, sed fere extra responsionem, pro certe, nimirum. Cic. Caste iubet lex adire ad Deos, animo videlicet, nec tollit castimoniam corporis.

3. Adduntur vel subiunguntur enumeratis multis confuse. v. g. Tres sunt corporis dimensiones: scilicet vel videlicet, longitudo, latitudo et altitudo.

† Cicero heic videlicet et nimirum, pro scilicet frequenter utitur. Quin scilicet hoc modo vix apud elegantiores reperitur, prout censet Valla L. 2. c. 60.

4. Aliquando plane verba sunt, sed contracte posita, et idem notant, quod scire licet, videre licet.

* Terent. Heaut. A. 2. Sc. 3. v. 117. quum Syrus ait: Sed istum (Cliniam puta) exora, ut suam esse, adsimulet. Ad ea Clinia: Scilicet, facturum me esse, id est, scire licet, me facturum. Item A. 5. eiusdem Fabulae Sc. 1. v. 19: Continuo iniecisse verba tibi Dromonem, scilicet. Plaut. Sticho A. 4. Sc. 1. v. 49: Videlicet, parcum illum fuisse senem, id est, videre licet, illum parcum fuisse.

SCINTILLA excutitur ex silice

Ein Funke: FAVILLA est quasi scintilla exstincta, Die verloschene Asche, die Loderasche.

SCINTILLARE

Funcken von sich geben. v. g. scintillaresursum ac deorsum, non tantum vocabulum artis, Physicis tritum, quod Goolen. Obs. 71. putat, sed etiam insuper satis Latinum est, occurrens apud Virgilium Lib. 1. Georg. v. 392. Plinium L. 20. c. 1. et Silium L. 7. v. 593.


page 1164

SCOMMA

atis, est contumelia levior, quae urbanitate tegitur: CONVICIUM est contumelia aperta, gravior et petulantior. Scomma, Germ. Ein spottischer Beyname.

SCORPIO

onis, Vallae in Raudens. 13. falso suspectum. Neque enim tantum Scorpius, ii, bonae notae est, sed etiam suspectâ illâ priori formâ occurrit apud Plinium L. 17. c. 24.

* Animal venenatum est, cuius cauda semper, quemadmodum :linius L. 11. c. 25. inquit, in ictu est, nulloque momento meditari cessat, ne quando desit occasioni, Germ. Ein Scorpion. Conf. Celsus L. 5. c. 27.

SCRIBIMUS seria

quod nobis usui sit: PINGUNT litteras calligraphiae studiosi, eiusque magistri ac tirones, qui discunt litterarum notas eleganter formare.

SCRUPULOSUS

et Adverbium inde formatum SCRUPULOSE, sensu nimirum translato, v. g. Scrupulosa disputatio; Quorumdam fides scrupulosior est; Minus scrupulose aliquid probare; Minutius et scrupulosius omnia scrutari; Columella, Plinius, Quintilianus: Cicero pro eo dicit, anxie, nimis exigue, vel exiliter ad calculos revocare aliquid, Allzu scrupuleux in einer Sache seyn. Minima non curat Praetor, Germ. Bey wichtigen Handeln muss man nicht mit unnothigem Scrupuliren die Zeit verderben.

* Scrupulose Adv. numquam, quod sciam, notione propriâ, sed semper translate: at Scrupulosus etiam, vel apud ipsum Ciceronem, notione illâ propriâ occurrit, idemque significat, quod asper, scrupulis plenus, Raub, steinigt. v. g. Ex quibus, tamquam e scrupulosis cotibus, enavigabit oratio.

SCRUTOR profundum

SCISCITOR sciendi: PERCONTOR arguendi: INTERROGO noscendi causâ. Valla Lib. 5. c. 61.

* Possit e veteribus heic aliquid obverti, si cum adiunctione haec verba ponuntur. Sed, quod aliquoties iam inculcavi, vocabulorum differentia praecipue ex eo aestimanda est, quomodo usurpentur a(plw=s2 posita.

SCULPTOR latius patet

quam FICTOR. Fictor tantum circa statuas et rerum simulacra: Sculptor etiam circa id, quod in aes inciditur, quod inciditur in marmore, in gemma, occupatur. Fictor Germanice Ein Bildbaver; Sculptor non tantum Ein Bildbaver, sed


page 1165, image: s0631

etiam v. g. Ein Pitschierstecher, Ein Kupferstecher.

* Fictor apud ipsum Ciceronem exstat; Sculptor non nisi apud Plinium.

SCURRILITAS

Narrentheidung, schandbare Worte, unverschamter Scherz, v. g. foeda et insulsa scurrilitas, Auctor Dialogi de Orat. c. 22: usitatius pro eo dixeris cum Cicerone, et aliis, obscenitas, scurrilis iocus, scurrilis licentia vel dicacitas.

Scurra, unde est scurrilitas, initio significavit hominem urbano otio adsuetum, qui etsi solidam haud prae se ferat laudem, tamen inhonestum plane non est nomen, dummodo modum servet, et graviora negotia ipse obeat, eaque suis tantum salibus distinguat. At quum iocantium studia facile in licentiam erumpant; male tandem audire coepit scurrarum nomen, iisque tribui, qui parasitico more sectarentur viros principes et opulentos, dictisque ridiculis, nullo nec loci, nec teinporis, qut personarum respectu habito, victum quaererent; qualem Horatius L. 1. Ep. 15. v. 26. seqq. Maenium describit, et L. 1. Sat. 5. v. 52. seqq. Sarmentum et Messium inducit. Atque utinam eiusmodi scurrae exsularent ab aulis Principum, qui Christum profitentur, sed prae ineptiis, quibus se subinde quasi stipatos vident, crucifixi Dei imaginem raro, quod vereor, cum fructu intueri possunt.

Neque vero scurrae tantum appellati, qui dictis movebant risum, sed et qui gestu et imitatione; quales scurrae alias dicuntur mimi. Quemadmodum mimum illum, qui vocem porcelli admodum scite imitabatur, scurram Phaedrus vocat L. 5. Fab. 5. v. 27. Et mimos, scurras appellari, ex Iuvenale et Prudentio observat Scaliger ad Catulli Epigr. 19. Ad differentiam tamen Capitolinus scurras mimarios in Verro cap. 8, et scurras mimicos in Maximinis cap. 9. dixit.

SCUTUM oblongum est

Gr. qureo/s2: CLYPEUS rotundior, Graec. a)s1pi/s2. Hic militum pedestrium; illud equitum.

* Quae tamen differentia non videtur esse perpetua; et loca veterum adsunt, unde intelligitur, scuta tam peditum, quam equitum fuisse: sed illorum longiora; horum breviora.

SE et SESE Pronomina

Caesar L. 2. de Anal. ita distinguit, ut se dicamus, quum aliquem quid in alium fecisse ostendimus, ut ille dicit, se hoc illi fecisse; quum autem in se ipsum, tunc sese geminari, ut dixit, sese hoc sibi fecisse.


page 1166

* At non usquequaque hoc observarunt scriptores.

SECUNDUM

notat

1. Prope, Ad.

* Sulpic. ad Cicer. L. 4. Ep. 12: Duo vulnera accepit: unum in stomacho; alterum in capite secundum aurem.

2. Post.

8 Cic. Secundum ea quaero, servarisne in eo fidem. Plaut. Secundum patrem tu es proximus. Cic. Proxime et secundum deos homines hominibus maxime utiles sunt. It. Secundum te nihil est mihi amicius solitudine.

3. In favorem.

* Cic. Secundum nos iudicari volumus. It. Ferre sententiam secundum testamentum. Attic. L. 4. Ep. 2: Secundum causam multa disputare. Atque heic probe notanda locutio: Secundum aliquem litem dare, vel dare absolute, est pronuntiare pro aliquo, Auf eines Seite sprechen, Suetonius Claudio cap. 15: Absentibus, secundum praesentes, facillime dabat, nullo delectu: id est, si contingeret, alteram litigantium partem abesse, ne comperendinanda esset causa, pro praesentibus pronuntiavit, hoc est, ita pronuntiavit, ut praesentes causâ vincerent.

4. Usurpatur etiam, quando modum, ac proportionem alicuius rei sistimus.

* Ter. Collaudavi te secundum facta et virtutes tuas. Cic. Quae Consules decreverunt secundum Caesaris decreta. Horat. Secundum vota Parthorum perire.

5. In citandis scriptorum verbis, vel sententiis.

* V. g. Secundum Platonem, Secundum Ciceronem ita hac de re statuendum. Gloria, secundum Senecam Ep. 80, umbra virtutis est, etiam invitos comitabitur.

6. Singulais etiam loquendi modus est: Secundum quietem, pro in quiete, per quietem, Im Traume.

* Loquitur autem ita Cicero 1. de Divinat. c. 24. it L. 2. c. 61. de somniis exponens.

SECURE

Adverbium Frey, Sicher, v. g. secure dormire, falso suspectum Vossio de Vit. 819. Occurrit enim apud Velleium Paterculum.

* Comparativum autem securius, v. g. Securius divites erimus, si scierimus, quam non sit grave, pauperes esse, habet Plinius Mai. Iustinus, Seneca et Palladius.

Securiter vero citra controversiam barbarum est. Ceterum securissimus est Quintiliani; securitates Plural. Plinii et Marcellini. Borrich. Cogit. 35. it. 234.

SEGNITIA est tarditas

SOCORDIA est stupor et remissio. Illa


page 1167, image: s0632

corporis; haec animi. Segnitia est, quae in agendis iis, quae provisa consultaque sunt, remissior est: Socordia, quae nihil excogitare et invenire potest, quod ad rem sit.

* Quamquam et Socordia interdum sumatur pro Segnitia.

SEMEL

notat

1. Primo facto tentamine seu experimento.

* Terent. Heaut. 1. 2. 34: Ubi animus semel cupiditate se devinxit mala. Item: Quo semel est imbuta recens, servabit odorem Testa diu.

2. Semel fieri dicitur, quod non iteratur, aut iterari seu repeti nequit, barbare Semel pro semper, Germ. Einmal fur alles.

* Ovid. Heroid. Epist. Oenones v. 105: Nullâ reparabilis arte Laesa pudicitia est: deperit illa semel. Virg. 11. Aeneid. v. 418: Procubuit moriens, et humum semel ore momordit. Sic qui semel humum momordit mortuus, non umquam iterum mordebit. Itaque Servium non audio, to\ Semel in hoc Virgilii loco per Cito vel Confestim interpretandum esse.

3. Denique semel, apud Quintilianum idem est, quod Tandem aliquando.

* Ita L. 9. c. ult. Denique ut semel finiam, sic fere componendum, quomodo pronuntiandum erit. Et L. 11. c. 1: Denique ut semel complectar.

4. Notar Primâ vice, Primum, Einmal, zum ersten mal, ac refertur ad Iterum, Tertium cet.

* Liv. L. 1. c. 19: Semel T. Manlio Cos. post Punicum primum bellum; iterum cet. Id. L. 23. c. 9: Tuam doleo vicem, cui ter proditae patriae sustinendum est crimen. Semel quum defectionem iniisti ab Romanis: iterum, quum pacis cum Annibale fuisti auctor: tertio bodie, quum restituendae Romanis Capuae mora atque impedimentum tu es.

Hinc 5. Cicero cum iterum non semel coniunxit, ut pro Fonteio cap. 8: Semel atque iterum, hoc est, aliquoties. Suetonius Item subiecit in Tiberio cap. 6: Semel quum a nutricis ubere: item quum a sinu matris auferretur. Conf. infra Parte Syntact. ad Loc. Semel aut bis; it. Q. mar. Corradum Lib. 10. Ling. Lat. pag. 363.

SEMENTIS est ipsa satio

v. g. Ut sementem vel sementim feceris, ita et metes: SEGES non dum demessa: FRUGES fructus agri et arborum. Valla L. 4. c. 24.


page 1168

SEMOTE Adverbium

Allein, abgesonderterweise, v. g. semote vivere, Plinius L. 3. c. 4: usitatius pro eo dixeris, scparatim; seorsum; remotis, semotis, submotis arbitris. Voss. de Vit. 819. Borrich. Cogit. 35.

Adiectivum autem semotus non tantum occurrit apud Lucretium et in Dialogo de Oratore cap. 2. sed etiam apud Horatium L. 1. Od. 3. v. 32.

SENATUSCONSULTUM a SENATUSDECRETO ita differt

ut species a genere. Nam Senatusconsultum est, quodcumque senatus de singulis pluribusve rebus aut hominibus censuit: Senatusdecretum autem est, quod de singulis dumtaxat, non pluribus, rebus aut hominibus senatus constituit, ut quum alicui provincia, honos, supplicatio decernitur.

* Frequenter tamen Decretum pro Senatus consulto accipitur apud Historico et ICtos.

SENSIBILIS Lucretius

Vitruvius, Seneca, alii: Cicero pro eo dicit, cui natura sensum dedit; quod sensu percipitur vel accipitur; quod sentitur; quod sensus habet; quod in vel sub sensum cadit. Sensibilis enim modo transitive, modo intransitive significat.

SENSUS pro sententia verborum vel scripturae

Verstand oder Meynung der Worte, v. g. hic est verborum horum sensus, falso quibusdam suspectum est. Hâc enim notione vocabulum illud non Ammianus solum, sed etiam Seneca, Asconius, Gellius, Phaedrus, immo Ovidius quoque usurparunt. Cell. C. P. 88.

* Ceteroquin Sensus usitate significat

1. Eam mentis facultatem, quâ sentimus. v. g. Cic. Nullus in te sensus est humanitatis.

2. Sumitur etiam transitive, pro wo, quod facultatem nostram sentiendi adficit. v. g. Cic. Affici sensu doloris. Plin. Sensum quemdam voluptatemque percipio.

† Veteres, quia, ut ethnici, dubitabant, an sensus rerum humanarum ad defunctos perveniret, his usi sunt formulis: Si quis manium sensus est. Si quis in morte sensus est. Si quis etiam inferis sensus est. Si quis post funera sensus est cet. Vide Graevium ad Cic. L. 4. Fam. Ep. 5.

3. Notat quoque interdum ingenium et indolem naturalem.

* Velleius L. 2. c. 9: Sensibus celebris; verbis rudis. Statius L. 2. Silv. 1. v. 119: Ipse pater sensûs, ipsi stupuere magistri. Hinc etiam apud Latinos communi sensu carere


page 1169, image: s0633

dicuntur, qui stupidi sunt, et indole plane hebeti.

SEPARATIO

v. g. Separatio animae et corporis in morte evidens est, Praschio de Barb. 34. falso suspectum. Habet enim ipse Cicero Lib. 2. Invent. c. 18, tum etiam Quintilianus, Columella, Frontinus et Gellius. Alias dicitur pro eo divortium, vel pro argumento disiunctio. v. g. Cic. Lentulus cum Metella fecit divortium. Amanus Syriam a Cilicia aquarum divortio dividit. Qui mons mihi cum Bibulo communis est, divisus aquarum divortiis. Item: Statim alienatio et disiunctio facienda est. Animorum disiunctio dissensionem facit.

SEPTEMTRIO

in Singulari s1o/loikon possit videri: nam septem Pluralis; trio autem id est, bos arator, Ein Ioch-Ochse, Singularis Numeri est: et aeque absurdum videri posset, ac si dicerem septem bos, pro septem boves. Usus tamen recepit: et sicut alterum ratione; ita hoc auctoritate nititur. Ceterum Septentrionum nomine ursam minorem, sidus illud boreale, ex septem stellis compositum, appellarunt: sed Septentrionis vocabulo Singulariter usi maxime veteres, quum de plaga vel vento septentrionali loquerentur. Sic quando Ovidius L. 1. Metam. v. 65. vento Boreae plagam septentrionalem attribuit, non Pluralem, sed Singularem Numerum usurpat. En! ipsa eius verba:

Eurus ad Auroram, Nabathaeaque regna recessit,
Persidaque, et radiis iuga subdita matutinis.
Vesper, et occiduo quae litora sole tepescunt,
Proxima sunt Zephyro: Scythiam Septemque trionem
Horrifer invasit Boreas: contraria tellus
Nubibus assiduis, pluvioque madescit ab Austro.

SERMO omnium gentium

atque adeo hominum est: LINGVA cuiusque gentis dialectus propria. Sermonem cum amicis producere interdum solemus in multam noctem; sed lingua est vel Latina, vel Graeca, vel Germanica, vel Gallica, cet.

* Sunt tamen loca veterum scriptorum, quibus sermo usurpatur pro lingua. v. g. Sermo patrius; sermo Latinus; sermo Graecus. Occurrunt nimirum haec et talia apud Aem. Probum Attic. c. 4. Plin. L. 4. c. 3. et


page 1170

18. Curt. L. 6. c. 9. n. 34. et 36. et cap. 10. v. 23. iustinum in Praefat. n. 1. et alibi.

SERMOCINARI est inferre sermonem, caedere sermonem

Discouriren, schwatzen; non orationem continuam, quamvis remissiorem, habere, Eine Rede halten: SERMONEM HABERE utrumque notat. Nep. Epam. c. 3: Quum in circulum venisset, in quo aut de republica disputaretur, aut de Philosophia sermo haberetur, numquam inde prius discessit, quam ad finem sermo esset adductus. Cic. Lib. 9. Fam. Ep. 8: Feci igitur sermonem inter nos habitum in Cumano, Ich habe den Discous, den wir mit einander auf dem Guthe Cumano gehabt haben, ordentlich aufgeschrieben.

SERRARE i. e. serrâ dissecare

immerito damnatur a Vossio de Vit. 775. Est enim apud Vegetium de Re Milit. Lib. 2. c. 25: Materia ac pali dedolantur atque serrantur. Et fortasse non plane abstinuere antiquiores, quibus non tantum serratus frequens in ore est, sed et serratum. Serratim quoque, id est, inftar serrae, Wie eine Sage, est qpud Vitruvium. Borrich. in Voss. 236.

SEXCENTI

ae, a, infinitum numerum apud Ciceronem et optimos quosque Latinitatis auctores significat, quod argenteae et sequentis aetatis scriptores similiter, ut nos Germani, per mille potius faciunt. v. g. Sexcenta licet eiusmodi proferre, Dergleichen kann man wohl tausend aufs Tapet bringen. Item: Belli periculum, militum improbitas, sexcenta praeterea alia. Schorus de Phras.

* Similiter Sexcenties pro pluries, saepissime, occurrit apud auctores optimae notae passim, v. g. Plaut. Maen. 5. 4. Phaedr. L. 4. f. 25. v. 20. Plinius heic frequentat mille. v. g. L. 1. Ep. 15: Alia mille non minus lauta. It. L. 1. Ep. 20: In optima quaque mille figuras extemporales invenimus. It. L. 5, Ep. 21. His verbis, ac mille praeterea. It. L. 9. Ep. 26: Et mille talia.

Immo etiam Auctor ad Herennium L. 3. n. 38: In verborum innumerabilium multitudine ridiculum est, mille verborum imagines comparare.

Quin et ipse Cicero huic modo videtur favere, quoties Millies suum ita usurpat. v. g. L. 14. Attic. Ep. 9: Mori millies praestat, quam haec pati. Id. L. 3. Verr. n. 130. Millies audivit.

SI notat

praeter vulgatam illam notionem conditionalem

1. quandoquidem.


page 1171, image: s0634

* Ter. Si te in germani fratris dilexi loco. Cic. Omnino si quaeris, ludi apparatissimi, sed non tui stomachi.

2. Subinde pro num vel an, similiter ut Graeci suum e)i, addito Coniunctivo, et interdum etiam, maxime apud Comicos, Indicativo.

* Iul. Caes. L. 7. c. 20. §. 10: Milites se esse legionarios dicunt, fame et inopiâ adductos, clam ex castris exisse, si quid frumenti aut pecoris in agris reperire possent. Livius L. 1. c. 57: Tentata res est, si primo impetu capi Ardea possit. Cicero L. 3. Fam. Ep. 9: Te adeunt fere omnes, si quid velis, Sie sprechen gemeiniglich alle mit einander erst bey dir an, ob du etwa was zu bestellen habest. Vid. Graevius ad h. l. Terent. Heaut. A. 3. Sc. 4. v. 7: Visam, si domi est i. e. an domi sit. Item: Estne ea intus? Si sit, rogas? i. e. an sit? Saepe ita etiam hâc particulâ utitur Horatius, ut Lib. 1. Ep. 3. v. 30; et Ep. 6. v. 41; et Ep. 7. v. 39; et Ep. 17. v. 4: item propertius Lib. 2. Eleg. 22; Ovidius 11. Metam. v. 678; et Virgilius L. 4. Aeneid. v. 110. Et hac ratione istâ particulâ innumeris locis usus Vetus Interpres S. Bibliorum, itemque Patres Latini.

3. Notat etiam, maxime apud Comicos, quum, ubi, postquam.

* Terent. Heaut. A. 5. Sc. 1. v. 5: Abi nunc iam intro, atque, illa si iam laverit, nuntia. Et Phorm. A. 1. Sc. 2. v. 69: Non, si redisset, ei pater veniam daret?

4. Sumitur etiam pro Etsi.

* Terent. Eun. A. 5. Sc. 2. v. 26: Si ego digna hâc contumeliâ sum maxime i. e. etsi ego. Plant. Capt. A. 1. Sc. 2. v. 28: Nam si herus mihi es tu, atque ego me tuum esse servum adsimulo; tamen viso opus est.

Quodsi hâc notione apud Ciceronem occurrit, sequitur fere in Apodosi at, vel at certe pro tamen. v. g. Si minus supplicio adsici; at custodiri oportebat. Item: Si minus ut separatim de his rebus respondeat; at certe ut in causa prudenter possit intexere.

5. Pro Tametsi. Ter. Redeam? non, si me obsecret.

6. Pro Dummodo vel Si tamen, quoties subiungitur Quidem, tamquam particula expletiva.

* Cic. Gratulor Baiis nostris, si quidem, ut scribis, salubres repente factae sunt. It. O fortunatam rem publicam, si quidem hanc sentinam eiecerit.

7. Observent etiam adolescentuli nostri, hanc particulam interdum omitti; quod tamen notandum, haud imitandum


page 1172

censeo: ut adeo nolim, eos eiusmodi loca obtentui sumere, quoties ex imperitia Germanismum, cui haec ipsa ellipsis quasi propria est, ita v. g. vertunt: Adbibebis diligentiam ac pietatem; parentes tui te porro amabunt, Wirst du fleissig und fromm seyn; so werden dich deine Aeltern ferner lieben. i. e. Si adhibebis, Wenn du wirst fleissig und fromm seyn.

* Sunt autem exempla, quae huic Germanismo elliptico favent, fere sequentia. Terent. Heaut. A. 3. Sc. 1. v. 78:

Dare denegaris; ibit ad illud ilico,
Quo maxime apud te se valere sentiet,
Abiturum se abs te esse ilico, minabitur.

Ad Denegaris, subaudi si. Et sic Ovidius L. 6. Fastor. v. 113:

Huic aliquis iuvenum dixisset amantia verba:
Reddebat tales protinus ille sonos.

Idem de Remedio Amoris v. 745:

Gnossida fecisses inopem: sapienter amasset:
Divitiis alitur luxuriosus amor.

Dixisset: Fecisses: pro, si dixisset, si fecisses. Vide et Priscianum L. 18. c. 3. Favet etiam huic Germanismo elliptico formula Plautina et Terentiana Absque eo esset; quâ de Parte Syntact.

SIC

1. Similitudinem infert.

* Cic. Pomponium sic amo, ut alterum fratrem. It. Ut in seminibus causa est arborum et stirpium: sic buius luctuosissimi belli semen tu fuisti.

2. Notat Adeo.

* Cic. Id mihi sic erit gratum, ut gratius esse nihil possit.

3. Modum ac Rationem alicuius rei sistit.

* Cic. Apud eum sic fui, tamquam domi meae. It. Sic ulciscar singula genera, quemadmodum a quibusque sum provocatus.

4. Naturam alicuius, indolem vel consuetudiem hoc vel illo modo comparatam esse, eleganter adfirmat.

* Ter. Sic sum: si placeo, utere. Id. Sic est ingenium. Cic. Sic. est vulgus: ex veritate pauca; ex opinione multa aestimat.

5. Apud Poetas praecipue, particula bene precantis est.

* Horat. L. 2. Sat. 3. v. 300:

Sic vendas omnia pluris.

Ita ovidius L. 4. Trist. Eleg. 5. bene precatur amico, cuius in amore fidem praedicat; similiter ut nos Germani in apprecandi


page 1173, image: s0635

formulis utimur particulis, So dann. v. g. So wunsche ich dann hiemit;

Sic tua processus habeat fortuna perennes:
Sic ope non egeas ipse, iuvesque tuos:
Sic aequet tua nupta virum bonitate perenni,
Incidat et vestro rara querela toro:
Diligat et semper socius te sanguinis illo,
Quo pius affectu Castora frater amat:
Sic iuvenis tibi consimilis sit natus; et illum
Moribus agnoscat quilibet esse tuum.
Sic faciat socerum taedâ te nata iugali,
Nec tardum iuveni det tibi nomen avi.

De semibarbaro huius particulae usu differitur infra, Parte Syntactica.

SICILIENSIS Ciceronis et oratorum

SICULUS Poetarum est. Utitur quidem etiam Tullius vocabulo Siculi, sed Substantive considerato.

SIGNIFICANTER

Adverbium est Senecae et Quintiliani, et exprimit Graecum illud tw=| noi+/ vot. v. g. Ita animo orabo, ut signisicanter orem; ita animo cantabo, ut significanter cantem, 1 Cor. 14, 15. *nou=s2 est mentis sententia, et Orare noi/ est significanter orare, efficereque, ut anditor possit noei=n, videre et intelligere, quid dicatur.

SIGNIFICATUS

Die Bedeutung, v. g. vocabuli significatum eruere ex antiquitate, Plinius et Gellius: Cicero pro co habet, vis, notio, potestas, significatio.

SIGNUM et STATVA differunt

ut genus et species. Signum genus est; Statua species. Signum est exemplum deastri, et hominis, et bruti: STATVA est deastri tantum et hominis. Ita Statua omnis signum est; non omne Signum est Statua.

Statua ponitur in foro, aut in alio loco publico et conspicuo: Signum in templis vel in aedibus privatis.

Signum interdum dimidiam habet eminentiam, et cingulotenus refert hominem, atque haeret in ipsa materia; in qua vel incisum est, ut in gemma; vel incrustatum aut adfixum, ut in vase caelato; vel intextum, ut in veste.

Ab utroque differt TABELLA, quae penicillo exprimitur.

SILET

cuius loquentis sermo comprimitur, ab ipsa significatione litterae S: TACET, qui ne loqui quidem coepit. Fronto.

Quandoquidem vero silere saepe usurpatur etiam pro Tacere; rectius, opinor, sciscunt, qui Silere latius patere existimant, quam Tacere, Loca autem, quibus Silere pro Tacere sumitur, in


page 1174

promptu sunt, v. g. apud Senecam in Hippolyto v. 876: Alium silere quod voles, primus sile. Cicero pro Milone cap. 4: Inter arma silent leges. Ovid. 10. Metam. v. 389: Muta silet virgo. Idem 3. Pont. Epist. 1. v. 247: Mala causa silenda est.

Porro Silere proprie est eorum, qui re vera loqui possunt: Tacere autem est tum loquentium, tum non loquentium. v. g. Nunc tacet omnis ager. At haec dia/kris1is2 Poetarum modo videtur esse.

* Confunduntur tamen interdum etiam hoc respectu; ut quam Catullus tacentem noctem, eamdem virgilius silentem dixit.

SILVA interdum pro copia

v. g. silva dicendi, id est, argumentum locuples. Cic. de Orat. L. 2. n. 65: Atque in hoc genere illa quoque est infinisa silva. It. L. 3. c. 26: Primum silva rerum ac sententiarum comparanda est.

SIMIUS

Ein Affe, Genere Masculino, interdum Poetae v. g. Horat. Lib. 1. Sat. 10. v. 18. et Phaedrus Lib. 1. Fab. 10: in prosa et alias usitatius, simia, genere Feminino.

SIMUL notat

1. Coniunctionem. Cic. Simul animus cum re concidit.

2. Deinde. Cic. Simul et illud cogita.

3. Ponitur etiam pro Simul ac vel Simul atque.

* Cic. Simul inflavit tibicen, carmen agnoscitur. Livius L. 6. c. 1: Q. Fabio, simul primum magistratu abiit, ab C. Mario dies dicta est, Caesar. B. C. L. 1. c. 30. n. 3: Caralitani, simul ad se Valerium mitti audierunt, non dum profecto ex iItalia, suâ sponte. ex oppido Cottam eiciunt.

SIMUL notat Coniunctionem

respectu temporis: UNA Coniunctionem, respectu loci et facti. Unde dicuntur simul fuisse, qui eodem tempore fuerunt; una fuisse, qui in eodem loco fuerunt et facto. v. g. Proxime fuimus una. Una ambulabant. Terent. Eun. A. 3. Sc. 5: Consilium volo capere una tecum.

Et Brontes Steropesque, et nudus membra Pyracmon una incudem malleis feriunt; sed non simul: Sie schlagen zusammen zu; aber nicht auf einmal. Popma. Chrisius.

* At impingunt heic veteres interdum, et simul minus recte ponunt pro una. v. g. Cic. Propter propinguitatem, totos dies simul eramus.

† Adeo omnis Latii antiquitas, ne ipso quidem Cicerone excepto, hallucinationum


page 1175, image: s0636

et parorama/twn plena est. O admodum tenuis, haerens et titubans scientia hominum, qui ne in verbis quidem sibi satis constare possunt, etiam quum maxime volunt. Qui librum hunc meum evolverit, tot huius rei exempla se invenisse recordabitur, ut merito mecum exclamare possit: Quantum mortalia pectora caecae noctis habent!

SINE particula negationis

PRAETER particula exclusionis est. Ita v. g. non dicendum est: Possidet omnia sine eo, quod in agro est; sed: Possidet omnia praeter id, quod in agro est. Neque dicendum: Praeter ullum dubium; sed: Sine ullo dubio.

SINGULARIS

etiam de rebus pessimis usurpatur. v. g. Singulari audaciâ; singulari perfidiâ est. Vorst. de Lat. Sel. 100.

SINUS et GREMIUM differunt

quum Sinus sit, quidquid pectoris brachiorumque complexu continetur; Gremium autem, quod est intra complexum femorum: veluti in sinu gestantur infantes; in gremio foventur et reponuntur. Sane etiam, quum dicimus in sinu gaudere pro occulte laetari, non ad gremium, sed cor sive pectus attenditur, Germ. Sich recht herzinniglich freven. Voss. de Vit. 115. Valla Eleg. Lib. 3. c. 37. Popma. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 13.

* Petronius tamen, ovidius, Seneca, Florus, alii sinum pro gremio. interdum usurparunt. Borrich. in Voss. 237. Reiz. 558.

SOCIETAS in utramque partem

CONIURATIO in malam tantummodo accipitur.

* Cic. Vir egregius, coniunctissimus mecum consiliorum omnium societate. It. Clodius nefarias cum multis scelerum pactiones societatesque conflavit. Id. L. 3. Offic. c. 10: Siomnia facienda sint, quae amici velint; non amicitiae tales, sed coniurationes putandae sunt. Goclen. Observ. 346.

SOLAMEN usitatius multis et notius est

quam SOLATIUM. Sed Solamen Poetarum magis, quam Oratorum esse videtur. Schor. de Phras. ad voc. Solatium.

SOLATIUM et SOLAMEN in rebus ipsis est

CONSOLATIO fit verbis. Valla L. 4. c. 77.

* Nec tamen hoc discriminis perpetuum est. Nam et Consolatio subinde rebus etiam tribuitur. Cic. L. 6. Fam. Ep. 4: Conscientia rectae voluntatis, maxima est consolatio rerum incommodarum.


page 1176

SOLUMMODO non quidem est optimae notae

sed tamen proinde non barbarum, quemadmodum Anton. Schorus de Phras. adserit; nec adeo recens, ut Vorstius de Lat. Mer. Susp. 265. seq. putat. Nam post aetatem Augustam primus usurpavit Plinius Maior Lib. 34. cap. 8. quem tuetur editio Aldina, et Quintilianus: exstat deinceps ap. Ulpianum et Scaevolam l. ult. D. de Poen. At vero multi et idonei post Plinium et Quintilianum scriptores consulto ab eo vocabulo abstinuerunt: unde inter rara et singularia refertur. Postea vero illud scriptores Ecclesiastici, v. g. Tertullianus, Minucius Felix, Hieronymus, Cassiodorus, frequentarunt. Tantummodo contra apud scriptores, etiam antiquos, crebrum est. Cell. Antib. 133. C. P. 189.

SOMNUS est naturalis et placidus

SOPOR est profundus et plerumque noxius, ut temulentorum, fessorum et aegrorum. Sic enim ipse Plinius L. 21. c. 18. inter somnum et soporem discernere videtur: Invenio, inquiens, etiamnum unum iunci genus, quod tropicen vocant. Huius semine somnum allici; sed modum servandum, ne sopor fiat. Ex quibus Plinii verbis facile intelligitur, somnum dici, qui levet; soporem, qui gravet.

* Haec qutem differentia his et eiusmodi vocabulis inest, si a(plw=s2 ponuntur. Hinc nihil infringit differentiam, si apud Ciceronem et alios, somnus artus, somnus artior, occurrit:

SONORUS

Hell- und wohlklingend, v. g. sonora cithara, Poetarum magis est: in prosa fere pro eo dicitur, canorus. v. g. Vox suavis et canora. Schori de Phras.

SORDIDUS est

cui vultus et manus illuvie scabrae sunt, cuius corpus illuvie et sordibus squalidum est: SORDIDATUS, qui sordidâ veste et obsoletâ amictus est. Sordidus naturâ vel instituto; Sordidatus necessitate fit. Popma.

* Differunt haec ita, si a(plw=s2 ponuntur. Hinc differentiae nihil obstant loca Ovidii, Virgilii, Ciceronis, quibus occurrit sordida lana, sordida mappa, sordidum palliolum.

Plautus Asin. A. 2. Sc. 4. v. 90: Quamquam ego sum sordidatus; frugi tamen sum, i. e. sordide vestitus. Terent. Heautont. A. 2. Sc. 2. v. 56: Scin hanc, quam dicit sordidatam et sordidam? ubi prius ad vestitum; alterum ad squalorem et illuviem corporis pertinet. Nam de utroque paullo ante de eâdem ancillulâ


page 1177, image: s0637

dixerat: Ea texebat una pannis obsita, neglecta, immunda illuvie. Quia pannis obsita, iccirco sordidatam hoc loco: quia neglecta immundaque illuvie, eamdem sordidam appellat. Nam vestis pannacea pauperrimorum hominum habitus. Et sordes eiusmodi vestitum notant. Sordidatus igitur quasi sordes indutus: ut togatus, sagatus etc. dicitur. Hinc sordidata turba Livio L. 45. c. 28. est plebs pullata.

Sordidati apud Ciceronem rei plerumque sunt et accusati; ut in Verr. 4. c. 25: Sordidati maxima barba et capillo Romae biennium fuerunt. Sic Livius L. 6. c. 20: Postquam sordidatum reum viderunt.

Quoniam etiam sordidi subinde ex avaritia tales sunt, ipsi avari etiam hoc vocabulo insigniuntur, atque omnino ii, qui cum egestate sua conflictantur, aut parum splendide vivunt, et in obscuro delitescunt.

SORTILEGIUM id est

actus legendae sortis, Das Glucksspiel, das Greifen in den Gluckstopf, das Loosen, immerito suspectum Cellario Antib. 97. Habet enim Plinius Maior. Teste Andrea Borrichio, Defectu Lexic. 336.

* Sortilegus i. e. qui per sortes futura praennntiat, v. g. Sortilegi Delphi, sine controversia probum est.

SOSPITARE i. e. incolumem servare

v. g. Propitius eius sospitat progeniem, Livius Lib. 1. c. 16. et Plautus Asin. A. 3. Sc. 3. v. 93: usitatius pro eo dixeris, salvum conservare, salvum et incolumem conservare, salvum praestare, salvum aliquem velle.

SPARTA

urbs Peloponnesi, et SPARTE, in Accus. Spartam et Sparten: sed posteriori formâ Graecâ non nisi Poetarum videtur esse. Illustr. Menken. Spec. 2. p. 128. Quartum Casum Ovidius semper Sparten, numquam Spartam facit.

SPECIALIS et SPECIALITER

v. g. Hoc speciale familia illa semper habuit. Item: Hactenus de ista re generatim praecepimus: nunc illud addimus specialiter; non sunt barbara, quemadmodum pro talibus habentur a Schoro de Phras. Hadriano Cardinale Eleg. Lat. Serm. 213. Wagenseilio Locul. 1. Perae Iuv. 85. et aliis. Argenteâ enim aetate ita locuti sunt Asconius, Celsus, Columella, Quintilianus. Ciceronis autem tempore verba illa usurpata fuisse, non constat. Speciatim quidem semel habet Cicero post Red. ad Senatum cap. 20: Legem speciatim initio de salute mea promulgavit; secundum quosdam codices


page 1178

vero ibi vulgo legunt, separatim. Voss. de Vit. 161. Cell. C. P. 168.

* *tw=| Specialiter opponitur Generaliter, quod Cicero, si locus apud eum mendo vacat, it. Quintilianus et Plinius L. 1. Ep. 8. et L. 4. Ep. 20. habet.

Alias Latini pro Generaliter et Specialiter, dicunt generatim et nominatim; it. generatim et sigillatim v. g. apud Cic. Attic. Lib. 1. Ep. 6. dicunt.

SPERARE per a)kurologi/an interdum pro metuere

v. g. sperare supplicium; similiter ut nos, dicentes, Ey! das wollen wir nicht hoffen, i. e. absit, ut formidemus talia. Occurrit haec a)kurologi/a, ut sequiores scriptores tantisper reticeam, apud Virgilium L. 1. Aeneid. v. 543. Iuvenalem Sat. 4. v. 57, et Florum Lib. 3. c. 1. n. 1.

† In illo Terentiano Andr. A. 2. Sc. 3. v. 21: Nam quod tu speras, propulsabo facile; non nulli etiam to\ speras pro times interpretantur; at male, ut ostendit Franciscus Fabricius. Vide Vossii. L. 4. Instit. Orat. c. 12. p. 222. seq. Cons. Sect. 1. Sperare pro Exspectare.

SPISSITUDO

v. g. spissitudo aeris crassi mellis habet spissitudinem, Es ist, wie Honig, so dicke; ubi spissitudinem contraxerit, Wenn es geronnen und dick geworden, Seneca, Scribonius Largus et Apicius: Cicero id vocabuli ignorat, proque eo habet crassitudo, v. g. aeris crassitudo.

SPONDEMUS virginem adolescenti

unde sponsa: DESPONDEMUS et virginem adolescenti, et adolescentem virgini; immo ipse adolescens sibi despondet virginem, ut apud Cic. L. 8. Fam. Ep. 7; unde desponsati.

SPONTANEUS

Freywillig. v. g. Spontanea insania est ebrietas, falso suspectum Vossio de Vit. 632. Schoro de Phras. Scioppio Iud. de Stil. Hist. 224. et Nizolio ad voc. Voluntarius. Apud aureae aetatis quidem scriptores non habetur; dixerunt tamen ita Seneca, Plinius, Solinus, Macrobius, Arnobius, Minucius Felix, Symmachus. Cicero pro eo habet, voluntarius. v. g. Iniuriam alicuius voluntariâ quâdam oblivione conterere. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 26. Borrich. in Voss. 242. Cell. C. P. 125.

* *tw=| Voluntarins et Spontaneus opponitur, invitus, fictus, simulatus, necessarius. v. g. Illa fuit oratio necessaria; haec erat voluntaria. Pietas eius non est spontanea; sed sicta, sed simulata.


page 1179, image: s0638

Spontaneus autem latius patet, quam Voluntarius. Spontaneus etiam ad machinarum usum, succrescentes plantas et arbores, ac fluminis cursum, similiaque: Voluntarius non nisi ad animi actum refertur.

STATIM pro ilico

confestim, sine mora, a statuo, corripit syllabam priorem: STATIM pro fixe, perseveranter, constanter, i(s2ame/nws2, a stando, eamdem syllabam communem habet, Catullus quidem corripuit, apud Festum autem et Plautum producitur.

* Sunt, qui hunc diversum significatum non attenderint, et priorem syllabam in Statim, pro mos sive confestim posito, produxerint. Poet. Giess. p. 25. it. 36. it. 83. Conf. Ioh. Petri Titii Comment. de stator et statim. Ita quidem produxerunt inter recentiores Alcimus Avitus L. 2. v. 180. et Festus Avienus in Phaenom. Arati v. 398. Sed potior habenda veterum Poetarum auctoritas.

STATUS

pro conditione v. g. Peiore statu res esse non possunt; it. Deteriore statu ut simus, unus est inferior gradus, aut interitûs, aut servitutis, falso suspectum. Habet enim Terentius, Cicero, Caesar, Livius, alii. Vorst. de Lat. Falso Susp. 28.

* Ceteroquin usitate Status notat

1. Habitum et speciem corporis. v. g. Corn. Chabr. c. 1: Illo statu Chabrias sibi statuam fieri voluit, Er hat sich in einer solchen Positur wollen bilden lassen.

2. Apud Rhetores est id, in quo causa maxime vertitur, Das Hauptwerk, daruf der ganze handel ankommt. v. g. Status cause est in oratione Ciceronis pro Archia, quod Archia sit civis Romanus.

STELLA Singularis est

SIDUS idem significat; sed praecipue usurpatur pro signo compacto ex multis stellis; quale est Aries, Taurus, Perseus, Andromeda, cet. Valla Lib. 6. c. 22.

Hinc notio Sideris latius patet, quam Stellae.

STERNUTATIO

Das Niesen, v. g. sternutationem incitare, Niesend machen, falso suspectum Vossio de vit. 633. et Borrichio Cogit. 36. it. Analect. 53 Nam praeter Apuleium et augustinum, reperitur etiam apud Scribonium Largum, argenteae aetatis scriptorem; qui tamen alias aeque, ac Cicero, Celsus, Plinius et Gellius pro eo sternutamentum frequentat, v. g. sternutamenta movere, evocare, proritare, observare. Sternumenta etiam dicuntur medicamenta sternutationem moventia, apud Plinium Lib. 25. cap. 13. Cellar. Antib. 153. C. P. 125.


page 1180

STIPENDIARII

qui Principi aut rei publicae stipendia solvunt; ut Aegyptus facta est stipendiaria; item: Habere civitates stipendiarias: STIPENDIATI, stipendio conducti vel publico sumptu sustentati. Valla Lib. 1. c. 6.

STIPENDIUM a TRIBUTO ita dissert

ut species a genere. Nam Stipendium proprie est, quod confertur in mercedem militum: Tributum quod in quemcumque usum rei publicae tribuitur.

Ita omne Stipendium est Tributum; non contra.

Sed ab imperio Augusti, qui cum populo provincias partitus est, coepit alia horum vocabulorum differentia, atque eadem fere, quae aerarii et fisci. Quippe Stipendium dictum, quod bello victae provinciae Caesari quotannis pendebant; Tributum, quod populo in aerarium inferebant. Unde praedia alia stipendiaria, alia tributaria. Popma.

STIRPS pro arbore

planta, germine, Generis Feminini, interdum etiam Masculini: STIRPS pro hominum, progenie, subole, semper Femin. Gen.

STRIGIL

is, Gen. neutr. Die Striegel, falso suspectum Scioppio de Stil. Hist. 83. Habet enim Celsus, teste Andr. Borrichio Defectu Lexicor. 336. Usitatius pro eo dixeris, Strigilis, is, Gen. Femin.

STUDERE absolute et simpliciter pro litteris deditum esse

Studiren, v. g. Tunc autem, quum studeret, habebatur bonus declamator; aureo, quod constat, aevo non dixerunt: argenteo vero ita locuti sunt Seneca, Quintilianus, Suetonius. Plinius Iunior. Cell. C. P. 170.

Ceterum Dativo iunctum, hanc notionem adferenti. v. g. Studere optimis disciplinis, litteris, artibus, aureae etiam aetatis est, et vel pueris notum.

At vero

STUDIOSUS absolute

pro litterarum cupido, occurrit quidem aetate aureâ; at inter rariora tamen referendum est. Ita vero ipse Cicero de Opt. Gen. Orat. c. 5: Suscepi laborem utilem studiosis. Aetate argenteâ aliquanto saepius occurrit. Plin. L. 4. Ep. 28: Tibi Studiorum summa reverentia, summus amor studiosorum.

† Nimirum Stociis Studere, erat Philosophiae operam dare: quibus et ii, qui in eo occupati erant, Studiosi dicebantur; et qui ad aliquam perfectionem adspirassent, Eruditi. Vid. Lipsium L. 2. Manud. ad Stoic. Philos. Dissert. 1.


page 1181, image: s0639

Genitivus autem huic significatui accommodatus ubi additur, v. g. studiosus litterarum, bonarum artium studiosus; nil quicquam insolens amplius sonat.

STUDIUM

simpliciter et Numero Singulari pro studiis litterarum, Das Studiren, raro admodum dicunt veteres. Occurrit tamen ita apud Ciceronem pro Archia cap. 2: Eiusmodi persona, quae propter otium ac studium minime in iudiciis periculisque tractata est. Item apud Plinium L. 3. Ep. 5: Ut ne caeli quidem asperitas ullum studii tempus eriperet. Et Ovidium L. 5. Trist. Eleg. 1. v. 33:

Tot mala pertulimus: quorum medicina quiesave
Nulla, nisi in studio Pieridumque morâ est.

Veteres usitate Pluraliter, hâc quidem notione, efferunt, v. g. vacare studiis, studiis se adserere. Lubentius etiam et elegantius, ambiguitatis, credo, evitandae ergo, Genitivum addunt huic significatui servientem, v. g. studia litterarum, optimarum artium studia, discipliarum studia. Cell. Antib. 216. Andr. Borrich. Vindic. Lat. L. 220. seqq.

Qui Genitivus etiam Numero Singulari additur a Cicerone de Arusp. c. 9: Versari in studio litterarum.

* Studium in Singulari, usitate significat industriam, vel amorem, favorem, et meritum. v. g. Tibi omnes navare operam et studium volunt. Item: Polliceri alicui suum eximium et singulare studium.

Studia etiam apud sequiores scriptores sunt loca, in quibus eruditi conveniebant, communicaturi de studiis. Capitolin. in M. Antonino Philosophoc. 26: Apud Aegyptios civem se egit, et Philosophum in omnibus studiis, templis, locis. Salmasius tamen heic loci pro studiis legit stadiis. Sed quae nos hodie Academias et Universitates appellamus, S. Hieronymum et venerandam antiquitatem accommodate Studia dixisse, notat Cambdenus in Britannia p. 269. Hinc aegre faciunt huic notioni, qui eam non nisi ad medium aevum reiciunt, quo frequenter legitur. v. g. Studium Patavinum; Studium Bononiense; Anno 1391. fundatum est Studium Erfordiense, Die Universitat Erfurt ist gestigtet im Iahre 1391.

Ab eodem Hieronymo Studium etiam usurpatur pro secta et certo vitae genere. v. g. In Vita Hilarionis: Fundator et eruditor huius conversationis et studii fuit. It. L. 2. Ep. 8: Tu quae primam scintillam nostro fomiti subiecisti, quae ad hoc stuidum nos et sermone hortata es et exemplo.


page 1182

Studio, auferendi Casu, perperam usurpari pro de industria; suo iam loco, supra Sect. 1. dictum a nobis fusius est.

SVADEMUS facilia

PERSVADEMUS difficilia.

* Nec tamen hoc perpetuum est.

Constantius servatur hoc discriminis: Suadere facientis est; Persuadere perficientis. Laur. Valla L. 5. c. 30.

SUB

notat

1. proprie actum illum, quo aliquid supra nos exsistere dicitur.

* V. g. Sub dio commorari. Et cum Accusativo motum significat. v. g. Cic. Caelumsub adspectum cadit. Virg. Omnia ferre sub auras.

2. Tempus.

* V. g. Sub Alexandro i. e. Alexandri tempore. Caes. B. G. L. 8. c. 49. n. 2: Sub discessu suo, Bey seinem Abzuge. Virg. Aen. L. 7. v. 87: Sub nocte, Bey der Nacht.

3. Terminum a quo.

* Cic. Sub eas litteras, recitatae sunt tuae. Liv. Sub equestris finem certaminis, coorta est pugna equitum. Id. Sub hanc vocem fremitus fuit.

4. Versus, Circa.

* V. g. Sub idem tempus. Sub initium anni huius. Sub lucem; Sub noctem; Sub vesperam i. e. incipiente luce, cet. Sub ortum ferme lucis.

5. In.

* Cic. Sub adspectum et tactum cadit. Id. Sub iudicium sapientis et delectum cadunt. Id. Sub exemplo uno pulcherrimo aliquid demonstrare.

6. Locum designat.

* V. g. Sub castris subsistere. Sub muro aciem struere.

7. Imperium innuit.

* V. g. Sub aliquo aliquid agere i. e. ad eius nutum. Virgil. Subte magistro durum Martis opus tolerare condiscat puer.

8. Usurpatur pro Ante.

* Velleius L. 2. c. 79. n. 4: Gravis sub ipsius Caesaris oculis circa Tauromenium accepta clades.

9. Pro Per vel Cum de modo.

* Cit. Arch. 10: Sulla iussit Poetae praeminum tribni sub ea conditione, ne quid postea scriberet. Liv. L. 25. c. 40: Sub Annibale magistro omnes belli artes edoctus.

10. Pro Propter.

* Tacitus Hist. 2. c. 26. n. 2: iulium sub eodem crimine Othoniani vinxerunt.

11. Goclenio etiam iudice, Obs. 431. haec Praepositio Ciceroni ansam dedit, per Graecismum efferendi locutiones sequentes: Rerum, quasi gerantur, sub adspectum paene subiectio. Subicere aliquam rem sub adspectu omnium. Subicere se sub potestatem alicuius.


page 1183, image: s0640

Neque vident, sub hac voce honestatis quae sit subicienda sententia. Res subiecta sub sensus. Sub metum subiecta sunt. Quae subiecta sunt sub metu. Ingenuis sub hostilem libidinem subiectis. Virtus est subiecta sub varios casus. Latinorum enim to\ subicere sibi, Graeci efferunt per u(f) a(utw=| poiei=sqai, et suos subditos, per tou\s2 u(f) e(autw=|.

De diversimoda huius Praepositionis Constructione agitur infra, Parte Syntacticâ.

SUBAUDIRE

i. e. aliquid non expressum intelligere. v. g. Id agam pro virili; subaudi, parte; non primus Ulpianus dixit, quod arbitratur Vossius de Vit. Serm. L. 4. c. 26. p. 779: sed diu ante Ulpianum Asconius Pedianus hoc verbo usus est saepissime.

* Subauditio v. g. Est heic defectus et necessaria subauditio, Hier fehlt etwas, und muss nothwendig noch etwas darunter verstanden werden, hier ist eine Ellipsis, est Hieronymi. Borrich. in Voss. 243. Cell. C. P. 126.

SUBITANEUS

i. e. subitus, v. g. subitaneus imber, falso suspectum Croco. Habet enim Columella Lib. 1. c. 6. Erasm. in Vallam 249.

Pro subitaneus idem etiam Columella, itemque Livius et Tacitus habent subitarius, v. g. subitarii milites, i. e. qui in auxilium subito mittuntur; exercitus subitarius, i. e. subito collectus; subitaria aedificia i. e. temere et subito exstructa.

SUBIUGARE

i. e. subdere iugo, subigo, bello domo, iugum servile impono, sub iugum mitto, debello, imperio subicio, non solius est Claudiani, quem allegat Vossius de Vit. Serm. Lib. 3. c. 51. p. 637; quamquam, an ita Claudianus scripserit, adhuc sub iudice lis est, quod istic loci alii pro subiugat restituerint subicit: sed argenteo etiam saeculo Participio subiugatus usus est Asconius Pedianus; cuius tamen locum a describentibus corruptum esse, Scioppius existimat. Verbum tamen ipsum exstat in inscriptionibus antiquis. Praeterea etiam eo usi sunt Arnobius, Lactantius, Vegetius, Eutropius, Prudentius, Hieronymus, et omnes posterioris Latinitatis auctores. Subiugator etiam est Apuleii. Borrich. in Voss. 245. seqq. Cell. Antib. 134. C. P. 126.

Cum dandi Casu construxit Lactantius L. 4. c. 10: Ingratum populum legi, quam per Mosen dederat, subiugavit. Et paullo post: Eos alienigenis subiugabat.

SUBLIMARE

i. e. in altum evehere, tollere, v. g. Sol quâ candentem im caelo sublimat facem, verbum obsoletum est,


page 1184

Ennii videlicet et Catonis. Participium sublimatus, v. g. granaria sublimata, est apud Vitruvium. Verbum posteriores reduxerunt Apuleius, Solinus, Lactantius, Mamertinus, Prudentius, Cassiodorus.

* Tandem Chymici vocabulum artis fecerunt, v. g. Vinum sublimatum; Spiritus sublimatus. Cell. C. P. 230. Andr. Borrich. Vind. L. L. 227.

SUBLIMITAS

v. g. natura sublimitatis avida, Plinius Maior: Cicero pro eo, excelsitas, celsitas, altitudo.

* Pluralis sublimitates, occurrit apud Tertullianum. Fab.

SUBLIMITER Adverbium

v. g. sublimiter volitare, Columella et Cato: usitatius pro eo cum Cicerone, et aliis dixeris, sublime. v. g. Nihil mea interest, humine, an sublime putrescam. Animi sublime feruntur. Singuli pluresque hostium sublime rapti. Inde Comparativus sublimius, ad verbialiter sumptus similiter. Quintil. Lib. 9. c. 4: Quis dubitat, alia lenius, alia concitatius, alia sublimius, alia pugnacius, alia gravius esse dicenda?

SUBSIDIUM interdum etiam dicitur

quidquid remedii atque auxilii loco est, et susinet sive sustentat. Caesar L. 3. B. C. c. 70: His tantis malis haec subsiaia succurrrebant. Et L. 2. B. G. c. 20: His difficultatibus duae res erant subsidio. Cic. L. 1. Orat. c. 60: Subsidium bellissimum esse existimo senectuti otium. Idem pro Sylla: Quum litterae posteritatis caus â repertae sint, quae subsidio oblivioni esse possint, i. e. contra oblivione, ne quid oblivisceretur posteritas.

SUBSIGNARE scil

spistolam, Plin. L. 3. Ep. 1; quod tamen verbum in ea sententia apud Ciceronem non invenitur; neque item subscribere. Schori Phras. ad Voc. Consigno. Cum Cicerone igitur pro subsignare, dixeris signare, consignare epistolam; et pro subscribere, dixeris cum eodem Cicerone eiusque aequalibus, subsignare aliquid, scribendo adesse.

Subscribere hâc notione apud veteres ICtos occurrit; et eleganti translatione pro adstipulari ponitur apud Celsum, Ovidium, Columellam, v. g. Si voto fortuna subscripserit. Subscribere alicuius irae, luxuriae.

* Consignare, cave, confundas cum Obsignare i. e. s1fragi/di s1hmai/nesqai de qua differentia supra ad voc. Consignare.


page 1185, image: s0641

SUMIMUS

quae posita sunt: ACCIPIMUS, quae porriguntur. v. g. Sallust. Epistolam super caput temere positam sumit. Cic. Quod mihi a te datur, accipio. Cic. L. 2. de Orat. n. 365: Quis Antonio permisit, ut et partes faceret, et utram vellet, prior ipse sumeret.

Ita Sumimus ipsi: Accipimus ab alio, quod datur, sive rem datam capiendo tollimus. Sic, quum damus, et de manu in manum tradimus, dicendum est, Accipe! Gallice, Tenes! quum permittimus alicui quippiam tollere, dicendum est, Sume! Gallice, Prenes! Popma. Fronto. Fl. Clarus.

SUMMITAS

i. e. fastigium, v. g. Summitas vitis; Ad terrae summitatem; Ad perfectam non venire summitatem; falso suspectum Vossio de Vit. 640. Est enim apud Palladium non semel. Usi praeterea hoc vocabulo sunt Marcellinus, Arnobius, Censorinus, Macrobius, Cassiodorus. Borrich. in Voss. 248. Cell. Antib. 135 C. P. 155.

SUMMUM Adverbialiter sumptum

idem notat, quod Germanicum Zum hochsten, hochstens. Cic. Scies igitur fortasse cras, summum perendie, Vielleicht morgen, oder doch hochstens ubermorgen wirst du es erfahren.

SUPER quomodo differat a SUPRA

ita accipe. Super contiguitatem dicit. v. g. Sedet super lapide; non supra. Iacere fronde super viridi; non supra. Florus L. 1. c. 7. n. 3: Nec abborrebat moribus uxor Tullia, quae, ut virum Regem salutaret, super cruentum patrem, vecta carpento, consternatos equos egit. SUPRA non dicit contiguitatem. v. g. Supra nos volat aquila; non super. Supra caput adstitit iris; non super.

* Rarissime hanc a)kri/beian veteres violant. Plinius tamen L. 9. Ep. 23. dicit, recubare super aliquem, pro supra aliquem. Et Curtius L. 8. c. 5. n. 22: Cubare super Regem, pro supra Regem.

Super relativum habet Subter: Supra relativum habet Infra. Ita puerulus repit super trabe; at musca consedit subter trabe. Ita caelum est supra nos: at habitant infra nos, qui imam aedium partem tenent. Valla L. 2. c. 53.

SUPRA dicitur de re et loco

ANTEA de tempore v. g. Hunc locum in hoc libro supra attigi. It. Nunc scribo tibi: antea id facere non audebam.


page 1186

* Super quam diversimode pro diversa sui constructione significet, de eo vide in Parte Syntactica.

SUPERBIA alios prae se contemnit

et super omnes se effert, caditque in eos, qui dignitate vel opibus eminent: ARROGANTIA nimium sibi tribuit, atque hinc etiam in tenuioris fortis homines et pauperes cadit: FASTUS fere est intolerabilis admiratio sui, coniuncta cum strenuo aliorum contemptu, qui ex superbia oritur, et Poetis praecipue familiare vocabulum est. Superbia paullo moderatior est, quam Fastus, qui rationem exuit, et bruto aliquo impetu fertur, ex inani dignitatis suae persuasione.

* Arrogans est; qui nimium sibi temere tribuit, et vel ea, quae non habet, sibi vindicat, vel, quae habet, in maius extollit: Superbus autem est, qui alios omnes prae se contemnit, et quasi super alios homines ire solet. Itaque maiore fastu tumet Superbus, quam Arrogans: ut maius vitium est Superbia, quam Arrogantia.

Arrogantia semper in rebus alienis est: Insolentia autem similiter quidem in alienis est, sed praeter solitum, et non crebro usitatis. Est ergo Insolentia, quaedam rara et singularis arrogantia, et accipitur quoque in bonam partem, et sic accepta idem est, ac raritas. Popma.

SUPERCILIOSUS

i. e. qui grandis supercilii est, qui supercilium contrahit seu adducit, qui alto supercilio alios prae se contemnit, qui, ut Cicero Ioquitur, vultu importuno est, vel, ut Phaedrus, inaeni tumet superhiâ, v. g. Tristes et superciliosi alienae vitae censores, falso suspectum Vossio de Vit. 640. Habet enim Seneca, nec non Arnobius et Sidonius. Superciliosior. v. g. Me superciliosior increpabas, est apud Marcianum Capellam. Borrich. in Voss. 249. Cell. C. P. 127.

SUPEREROGATIO

i. e. additamentum, quod superadditur rei debitae, Die uberflussige zugabe, die ich zu geben nicht hatte nothig gebabt, vocabulum est, quod occurrit apud Quintilianum Declamat. ult. antehac in Latio inauditum.

* Hinc dicuntur opera supererogationis, quae tamen Sacra Scriptura non agnoscit. Si enim vel maxime sanctitati studemus; tamen numquam adsequimur id, quod Deo debemus: ut ita opera supererogationis frustra a misello homine exspectentur. Quum vero homini eiusmodi opera abiudicamus; id nemo temere eo trahat, quasi desidiae in negotio sanctitatis patrocinemut. Nimirum


page 1187, image: s0642

id eiuramus; nec vero sanctitatem superficiariam aut arbitrariam, aut nudis adstrictam caerimoniis, sed eam, quae lege divina constet, et omnibus numeris absoluta sit, etiam atque etiam exigimus: atque adeo vehementer dolemus, quoties ita vivitur, ac si nullum futurae illius ac sempiternae vitae praemium adhibitae sanctitati foret propositum.

SUPERFLVUS

proprie quidem sumptum, falso quibusdam suspectum est.

* De usitata notione, vocabuli huius ita iudicat Scioppius Iud. de Stil. Hist. p. 86: Superfluus apud Senecam pro supervacuus, inanis, otiosus, minimeque necessarius, noviciae significationis est: quum apud ICtos ferreae aetatis quidem legatur, sed ut significet vel superfluentem et redundantem, vel etiam reliquum et residuum.

Sed proprie etiam Plinius dixit Panegyr. c. 82: Flumina campis superflua, Die uber die Felder gehen.

* Superfluitas est Plinii Avunculi L. 14. c. 1: Superfluitate pampinorum atria implere.

Pro superfluus, Cicero habet supervacuus, supervacaneus, redundans, inundans; et pro superfluum esse, redundare; et pro superfluitas, redundantia, abundantid. Henr. Stephani Expostul. 309. Schori Phras. ad Voc. Redundare. Cellar. C. P. 128.

SUPERNE

pro Desuper a)/nwqen, falso suspectum Goclen. Observ. 32. Ut enim demus, exempla illa Virgilii L. 6. Aen. v. 658. et Curtii L. 3. c. 9. n. 11. L. 7. c. 3. n. 9. L. 9. c. 4. n. 32. aliaque eâ notione, quâ etiam in loco supero denotat, et apud Livium Lib. 1. c. 51. et alibi occurrit, explicari posse; in promptu tamen sunt alia veterum loca, quae accusatam a Goclenio notionem penitus absolvunt. En! verba Suetonii in Vita Tiberii c. 39: In praetorie, cui speluncae nomen erat, incoenante eo, complura et ingentia saxa fortuito superne delapsa sunt: multisque convivarum et ministrorum elisis, praeter spem evasit.

SUPERO

pro abundo Ciceronis est et Sallustii. Cic. Parad. Uter igitur ditior est? cui deest, an cui superat? Sallust. Illis divitiae superant. Goclen. Obs. 224.

SUPPLICATIO

pro die quodam sollemni, quo Deo preces publicae agantur, Fur einen Bettag, oder Dankfest, v.g. Supplicationem Deo decernere, Supplicationem indicere, Ein Dankfest anordnen. Ciceronis est, et Iul. Caesaris: Sallustius autem hâc ipsâ significatione verbo


page 1188

Supplicii non semel usus est, v.g.B. Catil. c. 52: Non votis, neque muliebribus suppliciis Deorum auxilia parantur: sed vigilando, agendo, bene consulendo prospere omnia cedunt. Et in Iug. c. 55: Senatus ob ea felieiter acta diis immortalibus supplicia decernere. Goclen. Obs. 4, 9.

SUPRA

proprie est Veber de loco.

* Liv. L. 3. c. 8: Lucretium praedonum agmen fefellit supra montes Praenestinos ductum.

1. Per heterosin est Ultra de tempore.

* Hirtius B. Afr. c. 9. n. 3: Legio in naves imposita ad litora Africae paullo supra Alexandriam delata est.

2. Pro Magis quam.

* Sallust. B. Iug. c. 82: Quibus rebus supra bonum atque honestum perculsus, neque lacrimas tenere, neque moderari linguam. Adde Curt. L. 8. c. 9. n. 23.

3. Pro Ante de tempore.

* Caes. B. G. L. 6. c. 19. n. 4: Apud Gallos paullo supra hanc memoriam servi et clientes una cremabantur.

4. Pro Ultra de tempore.

* Colum. 12. 49. extr. Supra duos menses sapor eius non permanet integer.

Et de numero Livius L. 23. c. 17: Supra LXX damnatos proditionis securi percussit.

5. Pro Praeter, Auser.

* Liv. L. 2. c. 18: Supra belli Latini metum id quoque accesserat, quod.

SUPREMA

absolute pro morte seu obitu, et iis quae fieri moribundis vel mortuis solent, v. g. Ordinare suprema sua, Bey seinem Ende alles in Richtigkeit bringen; solari alicuius suprema, Iemandem im Tode trostlich zusprechen, falso suspectum Scioppio Infam. Fam. 21. nam ita Plinius et Tacitus hoc vocabulum usurparunt: quorum ille, circa suprema principis Neronis, dixit; hic autem planctum et lamenta, et supremorum imaginem vocat mortem, et quae mortuis fieri solent.

Occurrit etiam hâc notione apud Ammianum Marcellinum et in Pandectis. Borrich. Defens. Stradae Advers. Sciopp. 287. seq.

* Huc vero non pertinet illud Virgilii: Cineri ingrato suprema ferre. Nam heic to\ Suprema significat exsequialia, vel, ut Ovidius ait, feralia dona.

SUSPICOR

non tantum est suspicionem concipere sed etiam putare,


page 1189, image: s0643

arbitrari, coniectur am facere. v. g. Cic. L. 16. Fam. Ep. 14: Suspicor, ipsum hominem, quem tibi commendo, perdignum esse tuâ amicitiâ. Idem Nat. Deorum: Deus, in quo neque figuram divinam, neque sensum quisquam suspicari potest.

SUSTENTACULUM

i. e. columen, tibicen, fulcrum, adminiculum, quo quis adnititur, v. g. Hoc nitimur sustentacule, falso suspectum Vossio de Vit. 642. Habet enim Tacitus.

* Posteriores v. g. Augustinus et Paullinus Petrocorius pro alimento posuerunt. v. g. Viliore victu vivere placet, minimeque sumptuoso corporis sustentaculo aetatem tranquillissimam ducere. Cell. Antib. 134. C. P. 191. Borrich. Cogit. 36. Analect. 21.

SUTOR Ciceronis

CALCEOLARIUS Ein Schuster, Plauti est. Goclen. Obs. 4, 7.

SYLLOGISMUS

ex Graecia venit in Latium occurritque apud Plinium Lib. 2. Ep. 3, et alibi: Latini ceteroqui pro eo dicunt, ratiocinatio; quamvis hoc vocabulum alias etiam notiones sustinet.

Ab Aristotele ipsa Conclusio, non raro Syllogismi nomine signatur, quia pars eius est potissima.

T.

TACEMUS consilia

RETICEMUS dolores: OBTICEMUS, quorum nos pudet. Ita Donatus ad Terent. Eun. A. 5. Sc. 1. v. 4: quam Donati differentiam ibi laudat Daceria, Tanaquilli Fabri filia doctissima, singulare sexûs sui decus in Gallia.

Falsterus in Noctibus Ripensibus p. 51. quum videat, verbum Obticere in Lemmate Gelliano deficientis cap. 9. intransitive poni pro repente obmutescere, lingvâ fidere velut percuss â, memoriâ venenis quasi ereptâ, ut loquitur Cicero in Orat. cap. 37. Germ. Auf einmal verstummen, als ob man vom Donner geruhret sey; ex eo inferre videtur; differentiam Donati quam hoc loco adducimus, non usque quaque valere. Sed falsus in eo Falsterus est. Haud enim obstat huiusmodi discrimini singularis quaedam notio, quam huic vel illi inesse videmus vocabulo praeter illam famosiorem, quâ differt ab aliis ad sui similitudinem quam proxime accedentibus. Differentiae enim vocabulorum non nisi ex synonymico suo aestimandae sunt respectu.

TACITUS

sumitur

1. Mox intransitive, pro eo, qui tacet.


page 1190

Cic. pro Marcello: Hoc tacitus nullo modo praeterire possum.

2. Mox Passive, pro eo, qui tacetur, pro occulto. Cic. pro Caecina c. 18: Si voluntas tacitis verbis intelligi posset, verbis omnino non uteremur. Id. L. 3. Fam. Ep. 8: Prima duo capita epistolae tacita mihi quodammodo relinquenda sunt. Schorus de Phraf.

TAM

1. Relativum habet Quam, atque ita comparationi fere inservit. Cic. Tam sum amicus rei publicae, quam qui maxime.

2. Absolute ponitur pro Adeo. Ter. Quandoquidem tam iners, tam nullius consilii sum.

3. Ponitur etiam pro Adeo, sequente ut. Cic. Non essem tam inurbanus, ac paenc inhumanus, ut ego eo gravarer, quod vos cupere sentirem.

Vel sequente Relativo Qui. Cic. Quis est tam lynceus, qui in tantis tenebris nihil offendat, nusquam incurrat?

TAMEN

1. Subicitur fere particulis Etsi, Etiamsi, Quamvis, Quamquam, Licet, cet.

* Sulpicius Ciceroni L. 4. Fam. Ep. 12: Etsi scio, non iucundissimum nuntium me vobis allaturum esse; tamen, quoniam casus et natura in nobis dominantur, visum est faciendum. Ovidius L. 3. de Ponto Ep. 4. v. 79:

Ut desint vires; tamen est laudanda voluntas.

2. Ponitur pro Nihilominus, et quidem in principio orationis, ita ut rem animo agitatam vel antecedentem pro concessiva sua respiciat.

* Cic. L. 9. Fam. Ep. 19: Tamen a malitia non discedis. Florus L. 1. c. 7. n. 8: Tamen de manubiis captarum urbium templum erexit. Id. L. 2. c. 18. n. 6: Tamen cum hoc quoque foedus maluére.

3. Ponitur et non semel pro Autem a Flavio Vopisco. Atque ita Virgilius posuisse videtur Lib. 2. Aeneid. v. 185.

4. Si tamen, pro Si quidem, Wo anderst, wo sonsten; ubi pare/lkei et particula expletiva est, correctionem qualemcumque indicans.

* Plin. L. 3. Ep. 1: Liber legitur ptaesentibus amicis, si tamen illi non gravantur. Horat. L. 1. Od. 3. v. 24:

Si tamen impiae
Non tangenda rates transiliunt vada.

Adsine huic est Nisi tamen; quod similiter in aliqua correctione pare/lkei. Plin.


page 1191, image: s0644

Paneg. c. 93: Ullamne tibi pro beneficiis referre gratiam parem possumus, nisi tamen illam, ut semper nos meminerimus Consules fuisse?

Ita et in aliis to\ Tamen abundat.

* Virg. Ecloga 3. v. 7:

Parcius ista viris tamen ob icienda memento.

Sulpicius Ciceroni L. 4. Fam. Ep. 12: Impetrare non potui, quod religione se impediri dicerent; neque tamen id antea cuiquam concesserant. Ita Plaut. Capt. A. 2. Sc. 3. v. 33. et 44; Terent. Andr. A. 1. Sc. 1. v. 67; et Heaut. A. 1. Sc. 1. v. 67.

5. Ponitur etiam interdum Tamen in posteriori periodi parte, licet in priori nulla concessiva particula expressis verbis exstet.

* Cic. L. 3. Fam. Ep. 12: Non dum erat auditum, te ad Italiam adventare, quum Sextum Villium, Milonis mei familiarem, cum his ad te litteris misi: sed tamen, quum appropinquare tuus adventus putaretur, et te iam ex Asia Romam versus profectum esse constaret; magnitudo rei fecit, ut non vereremur, ne nimis cito mitteremus, quum has ad te quam primum perferri litteras magnopere vellemus.

TAMOVAM

Adverbium comparandi,

1. Notat Quasi.

* Cic. L. 3. Tusc. Quaest. c. 45: Gloria virtutem, tamquam umbra, sequitur. Idem in Vatin. c. 2: Repente te, tamquam serpens, e latibulis intulisti. Id. L. 3. Off. c. 9: Sed tamquam tormenta quaedam adhibemus, ut, si responderint, se impunitate propositâ facturos, quod expediat, facinorosos se esse fateantur.

2. Immo etiam Sic, Ita, sequi possunt post Tamquam, atque hoc nexu usurpatur pro Sicuti, Quemadmodum.

* Cic. post Redit. ad Quirit. c. 1. extr. Sed tamquam bona valetudo iucundior est iis, qui e gravi morbo recreati sunt, quam qui numquam aegro corpore fuerunt: sic ea omnia desiderata magis, quam adsidue percepta, delectant.

† Nota: Cicero in comparationibus et similitudinibus, Tamquam et Quasi usurpat libentius, quam Velut.

3. Interdum etiam ponitur pro Ac si.

* Plin. L. 7. Ep. 28: Ais, quosdam apud te reprehendisse, tamquam amicos meos ex omni occasione ultra modum ludem.

TANDEM

Adverbium et Coniunctio expletiva est, auctore Valla Lib. 6. c. 21. Ut plurimum Adverbium ordinis est. v. g. Secuti me sunt longo ordine homines equestri dignitate conspicui, tum multi ex ordine civico, tandem rustici.


page 1192

Praeter hanc notionem

1. Accommodatur tempori desideratissimo, et nunc advenienti vel appropinquanti.

* V. g. Tandem fit surculus arbor. Terent. Eun. A. 1. Sc. 2. v. 74: Tandem perdoluit.

Usitate heic addunt aliquando. v. g. Cic. Ibis tandem aliquando, quo te iam pridem tua ista cupiditas effrenata rapiebat.

2. In interrogatione multum habet venustatis, et urgens quiddam atque accelerans significat, et respondet heic Germanico nostro Doch, vel wol.

* V. g. Quid mihi tandem putas fore iucundius? Was meynest du doch? was meynest du wohl? Cic. Quod genus tandem est illud ostentationis? Was ist doch das fur eine Prahlerey? Item: Quo tandem illum maerore afflictum esse putatis? Was meynet ihr wohl, wie ihm zu Muthe geworden?

TANTI pro Tot

magnitudinis vocabulum pro multitudinis, v. g. Tantis postea rebus novis, Da sich nachgehends so viel neve Dinge zugetragen; reperitur apud Ciceronem, Plautum et Manilium: quamquam in loco Ciceronis alii aliter legant. Vide Anton. Augustin. L. 2. Emend. Frequentius autem Tanti pro Tot, occurrit apud scriptores recentiores. Sic etiam apud Graecos tos1ou=toi pro to/s1oi. Thomasius ad Tursellin. 285. Fabri Thes. 1877. et 2287. Hadrian. Cardin. de Eleg. Lat. Serm. 55.

* Similite: Quanti usurpatur pro Quot; quo de supra.

TANTUM sequente Quod

v. g. Tan. tum quod pro Vix, Vix dum, Fere vel commodùm usurpari videtur.

* Cic. L. 7. Fam. Ep. 23: Tantum quod ex Arpinati veneram, quum mihi a te litterae redditae sunt. Nostri dicerent: Ich war nur eben von meinem Landgute Arpinati gekommen, als mir dein Brief uberantwortet ward. Cic. L. 15. Attic. Ep. 15: Haec quum scriberem, tantùm quod existimabam ad te orationem esse perlatam. Sueton. Aug. c. 63: Iuliam primùm Marcello Octavio, sororis suae filio, tantum quod pueritiam egresso, nuptum dedit. Et Nerone c. 6: Natus est XVII. Kal. Ian. tantum quod exoriente sole, Da eben die Sonne aufging.

† Nota: Arpinas, atis, in Ablativo habet terminationem I: id quod in Grammaticis compendiis omissum ubique est.

Vulgares non nullae editiones in loco Ciceronis ex Lib. 7. Fam. Ep. 23. legunt Tantum ex Arpinati. Sed Victorius, Corradus et Manutius ex vett. exemplaribus restituunt Tantum quod.


page 1193, image: s0645

TAXARE pro reprehendere

v. g. taxare alicuius mores, Plinius L. 15. c. 15. Suetonius Aug. c. 4. n. 5. et Velleius Paterculus non semel: Cicero, et alii aureae aetatis pro eo habent, reprehendere, increpare, arguere, redarguere, accusare, verbis castigare, exagitare, insectari, asperius appellare, in crimen vocare, damnare, condemnare, culpare, perstringere, salse perstringere.

* Ceteroqui Taxare est aestimare. v. g. Pretio aliquid taxare. Quanti illud taxas? Atque hâc notione occurrit apud Plinitum Avunculum, Senecam, et Siculum Flaccum, qui inter scriptores agri mensorios primum locum occupat, et sub finem Suec. I. vixisse, videtur, Sexti Iulii Frontini aequalis.

TECHENMATOPHYLACIUM

Gr. texnhmatofula/keion, Germ. Eine Kunstkammer, vocabulum a Taubmanno cusum in Diss. de L. L. p. 32.

TELLUS

et globum terrestrem et deam: TERRA solum globum respicit.

TEMERE

notat

1. Ab re, Sine causa, Sine sufficienti ratione, Casu, Sine consilio et provisu. Unde et Tacitus Annali 12. c. 39. Temere et Proviso opponit.

* Terent. Phorm. A. 5. Sc. 8. v. 9: Non pol temere est, quod tu iam times, h. e. non ab re, Nicht ohn Ursach. Id. Heaut. A. 4. Sc. 1. v. 1: Nescio, quid tristis est; non temere est, Es hat was auf sich. Auctor ad Herennium L. 2. c. 8: Non temere fama nasci solet, Man sagt selten von einem Dinge, da gar nichts daran seyn sollte, Es fallen keine Spane, sie werden gehaven. Cic. L. 1. Tusc. cap. ult. Non enim temere, nec fortuito creati sumus. It. L. 1. de Invent. c. 34: Temere et imprudenter aliquid facere. It. L. 1. de Nat. Deor. c. 16: Inconsulte ac temere aliquid dicere. Caesar ad Cic. Lib. 10. ad Attic. Ep. 8: Temere et imprudenter aliquid facere.

2. Saepe et facile significat.

* Cic. Epist. 1. ad Brutum: Non soleo, mi Brute, temere affirmare de altero: est enim periculosum propter occultas voluntates, multiplicesque naturas. Nepos Attico c. 20: Nullus dies tamen temere intercessit, quo non ad eum scriberet. Livius L. 30. c. 30: Non temere adversa casuum reputat, quem fortuna numquam decepit.

TEMERITAS

sine consilio dicitur: AUDACIA post consilium. Agroecius 173.

* Interdum tamen Audacia notionem etiam Temeritatis habet.


page 1194

Audaciam pro virtute usurpari interdum, haud est instituti nostri heic monuisse. Pertinent ista ad Lexica vulgaria.

TEMPERANTIA est animorum

TEMPERATIO rerum: TEMPERIES caeli et ventorum. Agroecius.

* Differunt ita vocabula, id. quod subinde iam inculcavi, si a(plw=s2 ponuntur. Ceteroqui Temperatio etiam caelo tribuitur; neque tantum Cicero didit temperatio rei publicae, sed etiam temperatio caeli, temperatio caloris.

Plinius L. 5. Ep. 6. et Curtius L. 4. c. 7. habet temperies caeli; et Claudianus 1. de Raptu Proserpinae v. 260. mitis temperies.

TEMPUS

pro opportunitate rei gerendae, kairw=|, v. g. Tempus capere scite et commode aliquem adeundi; Insidiari temporibus; Tempus rei gerendae non dimisit, nemini suspectum sit. Habet enim Plautus, Cicero, Nepos, Virgilius. Vorst. de Lat. Falso Susp. 29.

TENEBRAS

pro nocte accipimus non numquam: si tamen partem noctis dicas, rectius tenebris, quam nocte uteris. v. g. Primis tenebris, si crepusculum signisices. Sed ante noctem rectius, quam ante tenebras dixeris. Valla L. 4. c. 8.

* Non raro Tenebrarum nomine, vita intelligitur, quae in obscuro, et procul omni fama et gloria degitur: nam contra in luce vivere dicuntur, qui in celebritate positi sunt. Virg. 2. Aen. v. 92:

Vitam in tenebris luctuque trahebam.

TENERE pro obtinere

Livius frequentat. v. g. Lib. 2. c. 42: Invisum erat Fabium nomen plebi, propter novissimum Consulem: tenuere tamen patres, ut cum L. Aemilio Caeso Fabius Consul crearetur.

TEPIDARE id est

tepefacere, v. g. aquam tepidare, falso suspectum Vossio de Vit. 756. Habet enim Plinius Hist. Nat. Lib. 17. c. 26: Ne frigus vites adurat, circumfundunt riguis, quod ibi tepidare vocant. Sie setzen Wasser um die Weinstocke, damit die Kalte das Wasser angreife, und der Weinstocke verschone.

† Nota: Rigua Neutrum Plurale, Plinius Substantive sumit pro rigatione. Ita etiam L. 17. c. 27. dicit: Rigua aestivis vaporibus utilia i. e. rigationes s. rivi ex amne ducti.

TERRIFICARE Poetarum

TERRERE Prosaicorum est.

TERTIO

an TERTIUM scribendum sit, quaeritur.

Ex mente Varronis Tertiò locum; Tertiùm tempus notat, ita, ut Tertio Consul


page 1195, image: s0646

notet, duos Consules alios ante factos; Tertium Consul notet, hunc bis ante id tempus fuisse Consulem.

* Sed hanc differentiam, quam Varro ita inculcat, non semper observant veteres auctores, circa linguae suae a)kri/beian subinde minus sollertes.

Cn. Pompeius quum aedem Victoriae dedicaturus foret, cuius gradus vice theatri essent, nomenque eius et honores inscriberentur; quaeri coeptum est: Utrum Consul Tertiò inseribendum esset, an Consul Tertiùm? Eam rem Pompeius exquisitissime retulit ad doctissimos civitatis; quumque dissentirent, et pars Tertio, alii Tertium scribendum contenderent: rogavit Ciceronem Pompeius, ut, quod rectius videretur, scribi iuberet. Tum Cicero iudicare de viris doctis veritus est, ne, quorum opiniones improbasset, ipsos videretur improbasse. Persuasit igitur Pompeio, ut neque Tertio, neque Tertium scriberetur, sed ad secundum usque T fierent litterae, ut verbo non perscripto res quidem demonstraretur, sed terminatio tamen illius lateret ambigua. Vide A. Gellii N. A. L. 10. c. 1.

Turpiter autem heic tum ipsum Ciceronem, tum etiam Varronem, maximos Latinitatis auctores, sese dedisse, putat Paschasius Grosippus Paradox. Litter. Ep. 1. p. 2. Confer, quae supra occurrunt ad Primum.

Nos ad mentem Varronis, et ex linguae Analogia, hanc differentiam ita sistimus, et quidem, nisi amore nostri frallimur, magis perspicue: TERTIUM scilicet esse aliquid dicitur, respectu sui ipsius: TERTIO, relative ad alterum. Tertiùm respicit iterationem eiusdem rei, quae tot vicibus sequatur; Tertiò ordinem temporis vel loci, quo quid nunc constituatur. Sed Ter notat, quod olim toties factum est. Ita Tertium Consul est Germ. Der ietzo zum vierten mal das Burgermeisteramt fuhrt: Tertio Consul, Der nunmehro der dritte Burgermeister ist, der vermoge einer ordentlichen Wahl gesetzt worden: Ter Consul, Der dreymal zeitlebens das Burgermeisteramt bekleidet.

THESAURARIUS scil

Quaestor, Ein Schatzmeister, qui Graece *qhs1aurofu/lac i. e. thesauri custos, qui est Principis cuiusdam a thesauris, aerarii Praefectus, praeter meritum suum reiectum a Voss. de Vit. 71. et 649. Quum enim Adiective hâc notione commode sumi possit, subaudito Substantivo aliquo conveniente; Plautum utique invenit patronum, utpote qui Aulul. A. 2. Sc. 8. ita ait: Apollo, quaeso, subveni mihi, confige


page 1196

sagitis fures thesaurarios. Borrichius in Voss. 252.

THESIS

vocabulum Graecum est, quo tamen uti, nec ipsum puduit Ciceronem. Sumitur bifariam:

1. Pro eo, quod Ciceroni Latine dicitur propositio, quatenus nempe ea pars est ratiocinationis, per quam breviter locus is exponitur, ex quo omnis vis oportet emanet ratiocinationis; Germ. Ein gewisser Satz, Eine Thesis in einer gelehrten Untersuchung.

2. Pro quacstione, quam Rhetores vocant, universali vel generali; cui opponitur Hypothesis, quae causa est certis personis, locis et temporibus accommodata.

Thesis, posteriori hâc notione sumpta, Ciceroni dicitur Propositum et In finitum, it. Causa et controversia, quae in finite de universo genere quaerit, it. Quaestio infinita; Quaestio, quae a propriis personis et temporibus avocat controversiam; Quaestio a propriis personis ad universi generis rationem traducta; Quaestio universi generis; Communis quaestio universi generis; Quaestio ab homine et tempore ad communes rerum et generum formas revoluta. Hypothesis autem Ciceroni dicitur: Controver sia certis temporibus ac personis definita.

THRONUS

teste Vavassore Antib. 601, ex veteribus solus Plinius L. 35. c. 9. terminatione Latinâ usurpavit: usitatiora Latinis sunt, solium, sella Regia.

* Solium non tantum notat sellam Regiam, sed etiam notione primariâ, sellam excavatam, et propterea commodiorem, qua patres familias omnes et feminae in conviviis, in primis autem ICti, quum domi de iure responderent, utebantur. Io. Aug. Ernesti Clav. Cic. Menken. Spec. 2. p. 127.

TIBI, MIHI, SIBI, NOBIS

Dativi commodi, subinde per Pleonasmum usurpantur, atque supervacanei sunt, quemadmodum et Hebraeis et Graecis et Germanis.

* Cic. in Pison. Hic mihi gloriatur, se omnes honores sine repulsa obtinuisse, Er darf mir noch wohl viel daher schwartzen. Id. ad Attic. At ego tibi postridie a villa ante lucem supple, profectus sum. It. Heic tibi Cato advolat. It. L. 8. Ep. 2: Hic tibi strepitus, fremitus, clamor tonitruum et rudentum sibilus. Virgil. Bucol.

Tu mihi seu magni superas iam saxa Timavi,
Sive oram Illyrici legis aequoris, en! erit umquam.


page 1197, image: s0647

Plaut. Mil. Ego hanc machaeram mihi consolari volo. It. Hiccine Achilles est, inquit, Tibi.

Atque hoc Tibi non modo ita pare/lkei, ut nihil propemodum significet, atque instar particulae expletivae sit; sed etiam speciatim aliquando innuit

1. Rem inopinatam. Cic. Epistolam quum a te avide exspectarem; ecce! tibi nuntius, pueros venisse Româ.

2. Indignantis est. Cic. Ecce! tibi, qui Rex populi Rom. esse concupierit. Schor. Phras. Goclen. Observ. 416. seq. Valla L. 3. c. 52.

TIMOR

cadit in virum fortem; sed non TIMIDITAS. Timor enim sumitur Physice, estque adfectus, quo animal futurum aliquod malum reformidat, Eine naturliche Furcht: Timiditas autem capitur Ethice, estque habitus vitiosus, quo homo timet, quod, ubi, quando, quomodo, quantum, timere non decet, Eine unartige Zaghaftigkeit.

TITUBAT

qui pedibus non valet insistere, quales sunt ebrii, aut infirmi, aut grandes natur, aut vulnerati. Transfertur etiam ad animum. v. g. Quintil. Neque ulla umquam fuerit tanta dicendi facultas, quae non titubet aut haereat, quoties ab animo verba dissentiunt. Titubare quoque lingua et dentes dicuntur; unde linguae et oris titubantia. NUTARE est proprie alicuius male solidatae molis, ruinam minantis. Ita aedificia et rami pondere nutant. Animus quoque dubitans et nesciens, quo se conferat, nutare dicitur. VACILLARE est alterno motu inconstantem esse. Cic. Quum ex eo in utramque partem toto corpore vacillante quaesivit. Unde ebrius vacillare ex vino: et litterae negligenter in chartam coniectae; item naves vacuae vacillare dicuntur. Sumitur etiam hoc verbum subinde translate. Cic. Stabilitas amicitiae vacillare videtur.

TOGA virorum

STOLA matronarum est.

TOLLERE

Iugulare, Confodere, Configere, Inducere, Ciceronis: EXPUNGERE Plauti et Senecae: CANCELLARE verba, veterum et recentiorum ICtorum est. Hoc tamen, ut insolens in stilo elegantiori verbum, respuo; istud et illa Ciceroniana malim. Significat Durchziehen, Ausstreichen, Ausloschen, Austhun. Goclen. Obs. 4, 7.

TOXICUM

i. e. venenum, v. g. toxico se morti dare, habent fere Poetae, et pauci inter Prosaicos, nec tamen, quod


page 1198

quidam existimant, Philosophi tantum, speciatim Plinius Hist. Nat. L. 16. c. 10, sed etiam Historici, nominatim Suetonius Claud. 44. et Ner. 35.

Taxi, arboris illius venenatevenenatae, unde hoc nomen ducitur, mentio est apud Iul. Caesarem B. G. L. 6. c. 31. n. 5.

TRANSFUGA suos relinquit

et ad alios venit: PERFUGA supplex est. Ergo Transfuga ut adiuvetur, fit Perfuga. Transfugas suspendimus; non perfugas, quos excipimus. Tacitus de Germ. c. 12: Proditores et transfugas arboribus suspendunt.

TRANSMUTATIO

i. e. immutatio, commutatio, transpositio, v. g. transmutatio litterarum, falso suspectum Vossio de Vit. 653. Exstat enim apud Quintilianum, qui non semel hoc vocabulo usus est. Cell. C. P. 128. addit alium, quamvis inaequalem, huius vocabuli patronum, Aelium Donatum.

* Borrichius Cogit. 37. in vitiosis ponit; Analect. 55. autem defendit.

Verbum transmutare, habet Horatius L. 3. Od. 23. v. 49.

TREDECIM Livius

Cicero et alii elegantius hunc et sequentes numeros diviserunt, v. g. pro Rosc. Amer. c. 7: Fundos decem et tres reliquit. It. pro Cluent. c. 27: Sententiis decem et sex absolutio confici poterat.

* Quamvis infra viginti maior numerus ita praeponatur, et minor subsequatur; non desunt tamen loca veterum, quibus etiam minor numerus praeponitur. v. g. tres et decem. Confer, quae infra Parte Syntact. ad Numerorum regulae cet. occurrunt.

TRIUMPHABANT veteres curru

OVABANT pedibus aut equo. Hinc Ovare minus quid erat, quam Triumphare. Nam si bellum, quod iam confectum est, non fuisset ab initio hostibus indictum, aut sine sanguine confectum, non dabatur triumpbus, sed tantum ovabant. vid. Alex. ab Alex. Lib. 6. c. 17. Richt. ad Popm. 423.

TRUCIDARE

est occidere cum truculentia: NECARE et OCCIDERE est occidere simpliciter. Trucidare maius; Necare et Occidere minus est. Hinc in coniunctione illud posteriori loco rectius ponendum est. Cic. pro Lege Manilia cap. 3: Cives Romanos necandos trucidandosque denotavit.


page 1199, image: s0648

* Qui distingvunt inter Necare et Occidere, praeter rem sapiunt, atque adeo nugantur. Popma ed. Hek. 314. seq.

TRUNCARE

zerstummeln, v. g. truncare cervos, non Claudianus tantum habet, et Val. Flaccus, Domitiani aevo, ut existimat Vossius de Vit. 787; sed Livius quoque et Columella Participio truncatus; Lucanus vero ipso verbo non semel, nec non Tacitus, Silius, Statius, Amm. Marcellinus usi sunt. Plauti quoque est praetruncare, v. g. Linguam, it. colla praetruncare. Cell. C. P. 76. Borrich. Analect. 56.

Usitatiora sunt detruncare, v. g. caput, vitem, cet. et Obtruncare i. e. occidere quomodocumque, v. g. Regem in proelio obtruncat et spoliat.

TUBA

quae peditum et directa est, appellatur: LITVUS et BUCCINA, quae equitum est, et in semet aereo circulo flectitur. Vid. Vegetius L. 3. c. 5. Illius sonus est gravis; huius acutus. Popma ed. Hekel. 287. Perotti Cornu Copiae Epigr. 5. col. 512.

Tubae autem a Tihiis ita differebant, ut tuba in bello ad convocandos milites, tibia in sacris uterentur. Tibiae ex buxo; Tubae ex aere plerumque argentoque factae: Tibiae minores, oblongae et foraminosae; Tubae maiores, ad extremitatem incurvae saltem, licet ceteroquin in longitudinem protensae, ac sine foraminibus. Tubae Germ. Trompeten, Posaunen; Tibiae Germ. Floten, Schalmeyen.

TUM ponitur

1. Saepe simpliciter pro Tunc.

* Cic. Quae non tum incipit esse lex scripta, sed tum, quum orta est. Ter. Andr. A. 1. Sc. 1. v. 53. et 60: Qui tum illam amabant.

† Nota: Cicero quidem libentius usurpat Tum ut Adverbium temporis, quam Tunc.

2. Non raro pro Deinde, Postea, Praeterea.

* Virgil. Eclog. 2. v. 41.

Narcissum et florem iungit bene olentis anethi:
Tum casia atque aliis intexens suavibus herbis.

Cic. Tum rationes in ea disputatione a te collectae, vetabant me reip. penitus diffidere.

† Nec aliter accipienda haec particula in illa formula est: Quid tum? Terent. Eunuch. A. 2. Sc. 3. v. 78.

3. Interdum et cum aliis particulis eleganter coniungitur, ut: Tum autem.


page 1200

Tum vero. Tum maxime. Tum demum. Tum denique. Tum etiam. Tum praeterea.

* Terent. Andr. A. I. Sc. 5. v. 34: Laborat e dolore, tum autem hoc timet. Cic. Fructus enim ingenii et virtutis tum maxime capitur, qunm in proximum quemque confertur. Id. Tum vero illa egregia ac praeclara mater, exsultare laetitiâ, ac triumphare gaudio coepit.

Tum deinde, minus eleganter et raro.

4. Omnium elegantissime tandem geminatur, quando duo, quae paria sunt, dicuntur, addito in posteriori membro subinde tw=| etiam.

* Cic. Tum semper, tum in his rebus. Id. Scripsisti epistolam ad me plenam consilii, summaeque tum benevolentiae, tum etiam prudentiae.

Quodsi dicuntur imparia, levius et momenti minoris quod est, per QUUM s. CUM efferendum praeponendumque; gravius vero per TUM postponendum, eique non numquam adiungendum Maxime, Praecipue, Certe, Inprimis, Praeterea, Denique, Multo vel Etiam sequente Comparativo, it. Vero, vel Superlativus Adiective positus. Plura de harum vocularum iunctura, vide Parte Synatactica ad vocc. Cum - Tum.

TUMULTUS

est perturbatio magna et repentina, quae ex hostili incursu aut populari seditione oritur: TURBA vero est turbatio minor. Cicero Philippica 8: Quid est enim tumultus, nisi perturbatio tanta, ut maior rumor oriatur. Livius L. 35: Qui turbae ac tumultûs concitatores fuerunt. Popma.

* Turba etiam in Singulari accipitur pro multitudine: in Plurali autem turbas dicunt esse hominum perturbationes et strepitus. v. g. Miras turbas dare, Wunderliche Handel machen.

TUNC

temporis Adverbium: TUM ordinis est. Fl. Clarus.

* Interim tamen Tum, saepe ponitur pro Tunc; uti paullo ante dictum ad Voc. Tum.

Tunc certarum particularum societate gaudet. v. g. Tunc vero, Tunc demum, Tunc tandem.

TURBAM

angustus locus facit: FREQUENTIAM multitudo. Popma 396.

TURBO

quando Appellativum est, facit in Genit. Turbinis; si Nomen Proprium, Turbonis.

TURPE

levius aliquid est: FOEDUM vim habet maiorem. Cicero de


page 1201, image: s0649

Offic. Luxuria cum omni aetati turpis, tum senectuti foedissima est. Popma.

TURPE est

quod omni laude atque honore spoliandum: NEFARIUM, quod lege cum primis coercendum. Popma. Ed. Hekel. 397.

TURPITUDO est animi

quae celata esse potest: FOEDITAS autem proprie oculis obicitur.

* Sed tamen hoc discrimen a Latinis vel optimis non semper observatur. Goclen. Obs. 37.

TUTELA

ad eos spectat, qui per aetatem se defendere nequeunt: FIDES et CLIENTELA ad illos, qui sufficienti robore destituuntur. Ita Pupilli sunt in tutelâ; victi et egentes sunt in fide et clientelâ.

* Neque vero tantum Tutela, dquod vulgo inculcant tantummodo Lexica, Active, sumitur et transitive, pro actu defendendi et tuendi alicuius, quâ quidem notione occurrit fere, v. g. apud Cic. Commendare filios suos aliculius tutelae; Esse in tutela alicuius; In suam tutelam venire i. e. ex tutoris potestate exire, et puberem factum ipsummet sui tutelam gerere; it. apud Ter. Qui in tutelam meam suum studium, et se in vestram commisit sidem: sed etiam Passive sumitur et intransitive, pro otio et pace, quâ quis ab omni parte tutus fruitur, v. g. apud Plinium Lib. 10. ep. 60: Diem, Domine, quo servasti imperium, dum suscipis, quantâ mereris, laetitiâ celebravimus; precati deos, ut te generi humano, cuius tutela et securitas saluti tuae innisa est; incolumem florentemque praestarent.

TYMPANOTRIBA

ae, Ein Tambour, ein Trommelschlager, Plautus habet et Apuleius: pro eo Curtius Lib. 8. c. 14. tympana pulsare solitus.

* Notes heic locutiones: Tympana equestria, Die Paucken, Caes. B. C. L. 3. c. 105. Tympana sonant, Die Trommel wird geruhrt. Tympana resonantia, tympanorum sonus, klingende Spiel. Suscitabulum matutinum militum, Quartae vigiliae signum, Die Revaille, Diane oder Tagewach. Ad quartam vigiliam signum tympano dare, Gall. Battre la Diane, Die Revaille schlagen. Circuitio tympanorum vespertina, Der Zapfenstreich.

TYRANNICIDA

Suetonius Tiber. c. 4. et Quintilianus L. 5. c. 10: Cicero pro eo, Vindex et oppressor dominationis; tyrannoctonus; qui tyrannum necavit.


page 1202

V.

VACIVUS

v. g. vacivae aedes aurium, Offen gehor; dare alicui vacivas aures, Einem fleissig zuhoren, Adiectivum est Plauto proprium: Cicero et alii pro eo habent, vacuus. v. g. Habere dies vacuos, Mussige Tage haben.

* Locutionem, Dare alicui vacivas aures; Cicero exprimit, attentissime aliquem audire, attente bonaque cum venia verba alicuius audire, benigne attenteque aliquem audire, benigne et diligenter aliquem audire, aliquem attendere et audire silentio.

VACVARE

v.g. ripam erigi iubeat, sulcumque vacuari, Columella, Martialis, Silius Italicus: Cicero et alii pro eo, exhaurire, vacuefacere, vacuum facere, nudum inanemque relinquere. Exhaurire sentinam, aerarium, praedam ex urbibus sociorum. Vacuefacere insulam, eiectis scil. incolis, Corn. Subsellia vacuefacta sunt, Cic. 1. in Catil. pro quo tamen alii legunt, vacua facta sunt. Id. Quum morte superioris uxoris novis nuptiis domum vacuam fecisses.

VADIMONIUM

est sponsio sistendi se ad certum diem in iudicio, vel per se, vel per advocatum, quum quis reus citatur.

* Tenebis autem locutiones inde formatas: Promittere vadimonium, dicitur is, qui dicto die in iudicium se venire promittit, Verheissen, sich vor dem Richter einzustellen. Vadimonium alicui imponere i. e. imponere alicui necessitatem sistendi sese in iudicio, datis vadibus. Obire Vadimonium, et venire ad vadimonium dicitur, qui dicto die venit, Den Gerichts-Termin abwarten, sich in termino einstellen: quod et vadimonium sistere, Cato dixit apud Gellium L. 11. c. 14, et Nepos Attico cap. 9. Deserere vadimonium dicitur, qui dicto die non advenit, Auf dem angesetzten Termin nicht erscheinen. Hinc Proverbia: Res digna, ob quam vadimonium deseratur, Es ist eine Sache, wofur man alle Dinge soll stehen und liegen lassen. Malo deserere vadimonium, quam exercitum relinquere, Ich will lieber viel verlieren, oder ehehafte Geschafte nachlassen, denn dem Kriegsvolke nicht folgen. Vadimonium enim deseri non solebat, nisi ex causa iustissima. Differre vadimonium, est Dilation geben. Comperendinari vadimonium, est in tertium diem reicere, Den Termin bis in den dritten Tag aufschieben. Hinc vadimonia saepe dilata i. e. multae in iudicio factae dilationes, ut vulgo loquuntur. Vadari est vadimonio obligari, Sich verburgen, dass man sich stellen wolle; item: Solche Burg schaft fordern. v. g.


page 1203, image: s0650

Vadari aliquem, Einen fordern, sich vor dem Giericht zu stellen. Vadimonio obstrictus, Der sich vorm Richter verburget hat, sich einzust ellen, wenn er gefordert wird. Vadimonium concipere, Eine gewisse Form der Burgschaft aufsetzen. Vadimonium missum facere, i. e. Obligationem vadimonii remittere, Einem die Burgschaft erlassen, apud Cic. pro Quintio c. 14.

VALEDICERE

uno verbo seu coniunctim, suspectum est Vossio de Vit. p. 788. qui mavult cum Tullio valere iubeo; vel divisis verbis, v. g. vale alicui dicere vel valere aliquem dicere, ut Tranquillus in Augusto, Vale singulis dicere in Senatu; et in Tiber. quin singulos valere dicentes apellaret; et in Galba, ut vespere valere sibi singuli dicerent; vel, ut Iul. Capitol. si iam me dimittis, vale vobis dico.

* Profert quidem Olaus Borrichius Cogit. 258. locum ex Ovidio:

Idque quod ignoti faciunt, valedicere saltem; item ex Senecae Epist. 17: Tibi valedicere non licet gratis: in quibus exemplis scriptum coniunctis syllabis esse existimat. Verum et heic divise olim scriptum fuisse, conicit Cellarius Antib. p. 136: sicut Ovidius alias seiunxerit Eleg. 3. L. 1. Tristium:

Saepe vale dicto, rursus sum multa locutus; et Apuleius L. 4: Post beic vale facto. Vide Eius Cur. Post. p. 77.

Andreas tamen Borrichius Append. p. 92. respondet, inde, quod interdum separatim scribi observetur, non sequi, semper ita scribi aut scribendum esse: quum etiam consuefacere coniunctim dicatur; Varro tamen consue - quoque - faciunt dicat: item pro excandefecerunt me, apud eumdem excandeme-fecerunt reperiatur. Conferantur heic Olai Borrichii Analect. 20. et Andr. Borrichii Vind. L. L. 232, qui unum verbum esse, et heic pertendunt. Contrarium tuetur Cellarius non tantum dd. ll. sed etiam Discuss. Append. Dan. p. 46. et Iudic. 69. quem laudat Io. Vorstius Latin. Select. 318.

VALENS plus est

quam FIRMUS. Hinc si coniunguntur, illud prius ponendum loco posteriore est, Cic. Fuit quondam ita firma haec civitas et valens, ut iniurias civium ferre posset. Valentes omnes, firmi; at non vers â vice Firmi omnes, valentes. Schorus de Ratione Disc. L. L. p. 97. Firmi opes subinde non sufficiunt; at Valentis opes adversario sine formidine opponi possunt.

VALENTER

v. g. Nimis valenter materia ibi retenta; Non diu dicebat, sed valenter; si sensum aestimes, copiose et


page 1204

valenter; Celsus, Seneca, Valerius Maximus: usitatius, valde, fortiter, et pro argumento diserte et copiose, accommodate ad persuadendum.

VALETUDO

vocabulum medium est, quo tam bona, quam mala corporis adfectio significatur. Sed quoniam barbari infirmitatem vocant, quam Latini infirmam, aegram, incommodam valetudinem, aut infirmitatem, imbecillitatem gravitatemque valetudinis; corrigendum id quoque est puriore consuetudine loquendi. Schorus de Phras.

* Nimirum Infirmitas hâc notione reicitur, quoties a(plw=s2 ponitur: at cum adiunctione Genitivi utique recte se habet v. g. infirmitas corporis; infirmitas valetudinis.

VALOR

i. e. pretium v. g. Oboli valore redimi potest, Man kanns fur funf Pfennige haben, falso pro barbaro habitum a Schoro in Phras. Est enim apud Plinium L. 33. c. 3.

VAPORARIUM Ciceronis

LACONICUM Columellae: SUDATORIUM Senecae est. Ein Schweissbad. Goclen. Obs. 4, 7.

VASTATIO

eodem iure utitur, quo VASTITAS: utrumque enim Cicero habet. Sed Vastitas latius patet, quam Vastatio: nam vastitas etiam notat magnitudinem. Seneca: Sterilis profundi vastitas soli. Cic. Tecta urbis, Italiam denique totam, ad exitium et vastitatem vocas. Id. Defendere aliquid a vastatione.

* Differentia insuper quaedam datur vastitatem inter et vastationem. Vastatio sumitur Active; vastitns Passive. Vastatio est actus devastandi; Vastitas, calamitas illa, quâ quid devastatum est.

VASTUS interdum idem

quod rudis, inhabilis, agrestis.

* Cicero L. 1. de Orat. c. 25: Sunt quidam aut ita linguâ haesitantes, aut ita voce absoni, aut ita vultu motuque corporis vasti atqne agrestes, ut, etiamsi ingeniis atque arte valeant, tamen in Oratorum numerum venire non possint. Idem paullo post: Quis vestrûm aequalem meum Qu. Varium, vastum hominem atque foedum, non intelligit illâ ips â facultate, quamcumque habet, magnam esse in civitate gratiam consecutum.

VATICINIUM

i. e. vaticinatio, quod saepe occurrit apud Ciceronem et alios, immerito suspectum est Vossio de Vit. 660. Est enim Plinii, Solini, Gellii, Quintiliani, Marcellini, Lactantii:


page 1205, image: s0651

est etiam in antiqua inscriptione Gruteri Borrich. in Voss. 260. Cell. C. P. 128.

UBERARE

i. e. uberem et fecundum facere, Fruchtbar machen. v. g. Benignitas caeli terr am uberat fovetque, exstat apud Plinium in Paneg. c. 32. Neutraliter pro abundare, usus est Columella Lib. 5. cap. 9: Olea continuo biennio non uberat. Der Oehlbaum tragt keine zwey Iahre hinter einander.

Pro uberare, quatenus priorem significatum tuectur, Cicero dicit fecunditatem dare; Virgilius autem et Palladius, fecundare.

UBERTIM

i. e. Abunde, adfatim, copiose, v. g. Ubertim lacrimulas fundere, falso suspectum Sciopp. Iud. de Stil. Hist. 111. Usus enim eo est Suetonius in Iulio 71. et Catullus Carm. 66. v. 17, item Claudianus de Laude Serenae v. 214. Vid. Kappius ad Iensium 34.

UBI

1. Relativum habet Ibi.

* Cic. Tempus est huiusmodi, ut, ubi quisque sit ibi esse minime velit. Id. Ibi malis esse, ubi aliquo numero sis, quam istic, ubi solus sapere videare.

2. Cum Genitivis nihil significantibus. v. g. Ubi gentium. Ubi loci. Ubi terrarum. Ubi locorum. Ubinam gentium. Ubicumque gentium.

* Cic. Quid ageres, ubi terrarum esses, ne suspicabar quidem. Plaut. Ubinam est is homo gentium?

3. Notat Postquam, Quando.

* Virgil. Haec ubi dicta dedit. Tibull. 2. Eleg. 5. v. 83. Laurus ubi bona signa dedit. Cic. Ubi semel quis peieraverit, ei credi postea etiamsi per plures deos iuret, non oportet. Id. Haec ubi filio nuntiata sunt, statim exanimatus ad aedes contendit. Ter. Ubi aperuit ostium continuo hic se conicit intrò. Cato: Olea ubi matura erit, quam primum cogi oportet. Plaut. Amph. Haec ubi legati pertulére; castris ilico producit omnem exercitum. Caes. L. 1. B. C. Ubi Caesaris castra posita animadvertére; sese subito proripiunt. Plaut. Epid. Ubi erit otium, revertere ad me extemplo.

† Et quidem hâc notione Adverbium nostrum Poetis praesertim atque Historicis familiare et frequens est.

4. Notat etiam et ponitur subinde pro in quo, in qua, in quibus, vel propter quos cet.

* Terent. Eun. A. 2. Sc. 3. v. 20: Digna res est, ubi tu nervos intendes tuos i. e. in qua. Cic. Eâ urbe natus es, ubi nata et alta est vatio ac moderatio vite tuae. Terent.


page 1206

Heaut. A. 4. Sc. 6. v. 9: Huiusmodi res semper comminiscere, ubi me excarnifices i. e. in quibus vel propter quas.

5. Interdum pro Simul ac, Quum primum, Ut primum. Plaut. Ubi erit otium, revertere ad me extemplo.

Eleganter heic adiungitur Primum. v. g. Ubi primum.

* Cat. Ubi primum incipiunt hiscere, tum legi oportet. Ter. Eun. A. 4. Sc. 1. v. 14: Ubi primum poterit, se illinc sabducet, scio.

6. Geminatum notat idem, quod Ubicumque. Cic. 1. Tusc. 29: Nunc ubi ubi sit animus, certe quidem in te est.

UBIVIS

eleganter locum invenit in enuntiationibus negativis. Cic. ad Attic. L. 14. extr. Qui mihi videntur ubivis tutius, quam in Senatu, fore, i. e. prorsus non videntur in Senatu tuti fore. Id. L. 6. Fam. Ep. 1: Nemo est, quin ubivis, quam ibi, ubi est, esse malit, i. e. nemo prorsus ibi, ubi est, esse desiderat.

VECTIGAL

non solum ex publico, verum etiam ex priuto capitur, vocaturque Gallice une revenue, Germanice Renten, iahrblich Einkommen von den Gutern. v. g. Cic. Ex meo tenui vectigali capio ego ducenta. Id. Non intelligunt homines, quantum vectigal parsimonia sit. FENUS provenit ex solo ipso: nam fenus dicitur naturalis terrae fructus; postea autem ad usuram translatum, quasi pecunia per si fructum producat, sicut terra. TRIBUTUM est pecunia, quae populo imperatur, ita dictum, quod tributim a singulis proportione censûs exigitur.

* Vectigal proprie dicitur, quod pro invectione vel evectione mercium dabatur; sed generaliter significeat omne, ex quo res publica reditum habet, veluti vectigal protûs, decimarum, vicesimae, scripturae, salinarum, metallorum, et similium. Interdum vectigal latissime sumitur pro tributo ac stipendio; et vectigales provinciae agrive, pro stipendiariis vel tributariis. Popma.

Vectigal vicesimae, Germ. Wenn der zwanzigste Theil musste abgegeben werden, quod ex servis et libertis redigebatur. Vectigal scripturae, quod ex pecore pascuisque accipiebatur, Germ. Trift-und Weide-Geld.

VEGETUM corporis

VIGENS etiam animi dicitur, auctore Nonio.

* Atque ita fere differunt, si a(plw=s2 ponuntur. Differentiae enim vocabulorum eo ipso exspirant, si quid in coniunctione additur. Hinc opponi non debet, quod Cicero Lib. 1. Tusc. c. 18. dicat, mens vegeta.


page 1207, image: s0652

Quodsi dico: Vir vegetus est; respicio corpus eius robustum. At ubi dico, aetate viget; non modo corpus, sed etiam mentem respicio.

VEHEMENTIA

ae, Die Heftigkeit, pro recentiorum vocabulo habet Ant. Schorus in Phrasibus. Et rectus quidem Schorus est, si, quod videtur, vocabulo recentiorum eos intelligit, qui aureo aevo inferiores sunt. Est enim apud Plinium L. 13. c. 8: vehementia odoris. Cicero autem pro eo dicit acrimonia.

VEL

1. Interdum diazeuktiko\n est, et pro Aut ponitur.

* Curt. L. 3. c. 1. n. 18: Oraculi sortem vel elusit, vel implevit. Terent. Hanc tu mihi vel vi, vel clam, vel precario, fac, tradas. Conf. supra in hac Sect. Aut.

2. Copulat, et pro Et seu Tum ponitur.

* Cic. de Clar. Orat. c. 69: Multorum vel honori, vel periculo inservire. It. Lael. c. 2. Multa eius et in Senatu, et in foro, vel provisa prudenter, vel acta constanter, vel responsa acute ferebantur. Livius L. 1. c. 42: Hunc ordinem ex censu descripsit, vel paci decorum, vel bello. Sueton. Tito c. 3: Latinae Graecaeque linguae, vel in orando, vel in fingendis poematibus promptus. Vegetius L. 2. de Re Milit. c. 5: Deo enim vel privatus, vel militans servit, quum fideliter eum diligit, qui Deo regnat auctore. Virg. 2. Aen. v. 769.

Silvius Aenens pariter pietate vel armis.

† Praecipue Christianis scriptoribus hâc notione admodum frequens est.

3. Indignantis est.

* Ter. Andr. A. 3. Sc. 2. v. 9: Vel hoc quis non credat abs te esse ortum? Wer wollte doch wohl nicht glauben. Cic. Vel quod multo etiam minus est ferendum.

4. Notat Etiam.

* Cic. Haec sunt omnia ingenii vel mediocris, exercitationis autem vel maximae. It. Quam morosi sint, qui amant, vel ex hoc intelligi potest. Virg. Ecl. 8. v. 69:

Carmina vel caelo possunt deducere lunam.

Nota: Vel pro Etiam in Propositionibus adfirmativis tantum usurpatur; in negativis autem pro eo Ne quidem adhiberi solet, unâ itemque alterâ voce interiectâ, v. g. Ne patrem quidem honorat. Item: Ne ex hoc quidem intelligi potest.

5. Notat Certe, Sane, Profecto.

* Cic. Sophista temporibus illis vel maximus, Der wol zu der Zeit der vornehmste


page 1208

war. Id. Acad. L. 4. c. 3: Statuere, qui sit sapiens, vel maxime videtur esse sapientis.

6. Notat idem, quod Sine controversia, Sine dubio, Procul dubio.

* Cic. Sophocles scripsit vel optime Electram, Die Tragoedie, Electra genannt, ist dem Sophocli wol am allerbesten gerathen. It. Quum vel maxime populus Rom. bellum cum Antiocho Rege gessisset.

7. Donatus, Vel apud Terentium aliquoties pro Veluti positum esse, indicat, ut in Hecyra A. 1. Sc. 1. v. 3: Vel hic Pamphilus iurabat, quoties. Id, quod ratione connexionis, quâ cum praecedentibus cohaeret, ita vertendum est: Zum Exempel dieser Pamphilus, was war das nicht fur ein Kerl? Wie hat der liederliche Vogel der guten Bacchis nicht oft bey Stein und Bein zugeschworen. Item: Quo in periculo salutis aeternae versetur homo ebrietati deditus, neminem temere ignorare arbitror. Vel nuper adeo vidimus eiusmodi hominem in flagranti peccato miserrime obtruncatum. Germ. Wie wir dann zum Exempel ganz neulich erst dergleichen Purschen in seinen Sunden elendiglicher Weise ermordet gesehen haben. Terent. Heaut. A. 4. Sc. 6. pr. Nulla est tam facilis res, quae non difficilis fiat, quum invitus facias. Vel mea haec deambulatio, quam non laboriosa, ad languorem dedit. So hat mich zum Exempel dieser kleine Spaziergang recht mude gemacht.

8. Pro Salterm, Zum wenigsten, dicunt etiam non nulli poni in Terent. Pghorm. A. 2. Sc. 1. v. 71: Postremo si nullo alio pacto, vel fenore: scil. fumeret argentum s. pecuniam. At in optimis Codd. Vel plane deest.

Interim non desunt alia veterum loca, ubi huic notioni locus esse possit.

VELUT, VELUTI, UTI

similiora sunt in significatione tw=| quasi, tamquam, ceu, et imaginem personae innuunt: SICUT, SICUTI, similitudinem agendi innuunt. v. g. Comedis, veluti canis, i. e. tamquam canis esses: Comedis, sicut canis, i. e. sicut canis comedit. Incedis, velut Rex, i. e. velut Rex esses: Incedis, sicut Rex, i. e. sicut Rex incedit.

* Possunt tamen illae locutiones, ubi velut, veluti cet. imaginem innuunt, resolvi similiter per idem verbum, sed non in Indicativo. Nec omnino illa, quae habent sibi adiunctam Praepositionem vix aliter resolvi possunt. v. g. In hac Propositione: Ego venio ad te, tamquam ad Deum; non est dicendum: Tamquam Deus esses, sed, Tamquam ad Deum accederem.

UT tamen

et QUEMADMODUM videtur esse commune significatui huic utrique.


page 1209, image: s0653

* Una tamen figura est loquendi, in qua Sicut et Velut idem valent: ut quum, enumeratis rebus, aliquid exempli caus â subiungimus. v. g. Quid est dementius, quam, quum nihil discitur, praeceptorem fallere, velut tu facis? Item: Omnibus, quibus friget sanguis, minus valet ingenium, velut senibus. Cic. Bestiae, quae gignuntur e terra; velut crocodili. Valla L. 2. c. 36.

VENALE

i. e. expositum venditioni, v. g. domus venalis i. e. quam emere possis: VENDIBILE est, quod tale est, ut facile vendatur. v. g. Vino vendibili non opus est hedera suspensa.

VENDITATIO

Das Anbieten, das Ruhmen und Prangen, v. g. Laudabiliera mihi videntur omnia, quae sine venditatione et sine populo teste fiunt; bis tantum, ni fallor, Ciceroni usurpatum: magis frequentatur ab eo, ostentatio.

Subinde etiam utrumque coniungitur, v. g. in altero illo Ciceronis loco, de Amic. c. 23: A multis virtus contemnitur, et venditatio quaedam atque ostentatio esse dicitur. Item ap. Plin. Lib. 29. cap. 31: Ostentatio artis, et portentosa scientiae venditatio.

VENIUNT

qui accedunt; VENEUNT, qui venduntur.

VERBO

Graece lo/gw|, opponitur tw=| Re factoque, ut: Verbo promittis; re negas. Verbo magnus; Re factoque parvus.

* Interdum Verbo idem est, quod loquendo dumtaxat et iubendo. Sic verbo agere solent, quorum summa est potestas in u(pecous1i/ous2, id est, subiectos. Cic. 2. Catil. Ego vehemens ille Consul, qui verbo cives in exsilium eicio. Et paullo infra: Quod ego si verbo adsequi possem, ipsos istos eicerem, qui haec loquuntur. Matth. 8. v. 32: Christus verbo eiecit daemonia.

VERNALIS

pro vernus a ver, v. g. Nundinae Lipsienses vernales, Die Fruhlings-oder Iubilate-Messe zu Leipzig, falso Latinitatis prolapsae esse putatur. Cell. C. P. 321. Habet enim Manilius, observante Andr. Borrich. Vind. L. L. 237: item Varro L. 3. R. R. c. 5. Interim vernus longe usitatius est.

* Vernalis autem pro vernilis, Sclavisch, knechtisch, sine controversia bonum et antiquum est, v. g. apud Tacitum, blanditiae vernales.

VERSIFICARE

Verse machen, etwas in gebundener Rede aufsetzen, Quintilianus: Cicero et alii pro eo, condere vel facere poema seu carmen, pangere


page 1210

versus, facere vel fundere versus, conficere versus, carmen componere vel contexere.

* Hinc versificator apud eumdem Quintilianum L. 10. c. 1: quod tamen Poetae contradistinguit, de Corn. Severo inquiens, quod versificator, quam Poeta melior fuerit.

Abstractum autem Versificatio, non modo Quintiliani, sed etiam Columellae est.

VERTERE

eleganter etiam usurpatur intransitive pro vertere se, seu verti.

* V. g. Quod bene vertat, i. e. quod Deus fortunet, quod Deus fortunatum esse iubeat. Perperam heic non nulli Ellipsin statuunt, dicentes: Quod bene vertat, scil. Deus. Plaut. Aulul. A. 4. Sc. 10. v. 57: Quae res tibi bene feliciterque vertat. Idem Persa A. 4. Sc. 1. v. 5: Si malus aut nequam est, male res vertunt, quas agit. Terent. Phorm. A. 4. Sc. 3. v. 73: Quae res tibi vertat male. Curtius L. 4. c. 5. n. 12. it. L. 7. c. 11. n. 14: Quod bene verteret. Et per imprecandi formulam, apud Virgilium Ecloga 9. v. 6: Quod nec bene vertat. Huc etiam pertinet annus vertens, qui dicitur, i. e. circumactus, completus, Ein volles Iahr. v. g. Corn. Tanta usus est celeritate, ut, quod iter Xerxes anno vertente confecerat, hic transierit triginta diebus.

Ita etiam similiter intransitive interdum sumuntur Habere, Volvere, Vehere, Ponere, Rotare, Migrare.

VERUM et VERO

coniunctiones adversativae, unum idemque notant: sed illud inchoat: hec unum itemque alterum verbum praemittit.

VERUM ENIM VERO

quo in primis Livius gaudet, et ENIM VERO significat sed profecto.

* Enim vero si non inchoat periodum, nota indignantis est. Conf. Parte Synt. Voc. Enim.

VERO

praeterquam quod Coniunctio adversativa est,

1. Aliquando orationem tantum connectit, si ad ulteriora progredimur.

* V. g. Corn. Attico c. 16. n. 1: Ex quo iudicari poterat, non inertiâ, sed iudicio fugisse reip. procurationem. Humanitatiis vero nullum adferre maius testimonium possum, quam quod cet.

Quae tamen connexionis ratio si nimis crebro usurpatur, nauseam movere solet. Quod graviter inculcant non nulli Rhetores nostrates, eosque, quyi in lingua nostra vernacula hac plus iusto utuntur connexione, nuncupant per iocum Abermanner.


page 1211, image: s0654

2. Modo Adverbium est: procul dubio a verus: ex Ablativo, ut a serus, serò; a falsus, falsò. Sane verò et falsò opponit Plautus Mostell. A. 1. Sc. 3. v. 22: Eho, mavis vituperari falsò, quam verò extolli.

* Similiter Terentius Heaut. A. 2. Sc. 4. v. 24: Hoc beneficio ab utrisquo verò devincimini: VERO i. e. vere, ex vero. Cic. pro M. Marcello c. 1: Est verò fortunatus ille, Derienige ist wohl gewiss und in der That gluckselig. Perperam heic to\ verò per autem verti solet.

† Atque hinc Virgilius ultimam semper producit. Sed ut alia Adverbia ab Ablativis Nominum facta, ut quomodo, sero, interdum ab aliis corripiuntur: ita et in Vero est factum. Val. Flaccus 5. v. 321:

Quid petimus, sin vero preces et dicta superbus.

Respuerit. It. Auson. Epigr. 115:

Pars te Furippum vocitat, pars vero Turippum.

Quos alii quoque secuti sunt: ut Cyprianus de Ligno Vitae v. 59; Paullinus Benedictus de Vita B. Martini 4. v. 433. et v. 631. etc. Vide Barth. ad 2. Thebaid. Statii p. 365. seq.

3. Locutionibus ironicis saepe subservit.

* Plaut. Rud. A. 2. Sc. 3. v. 9: Eia vero quasi non sit intus. Terent. Eunuch. A. 1. Sc. 2. v. 9: Quia vero hae mihi semper patent fores Huc et Quasi vero pertiner. v. g. Quasi vero re bene gestâ, Du magst dir nur noch was damit einbilden. Virgil. 4. Aeneid. v. 93:

Egregiam vero laudem, et spolia ampla refertis
Tuque puerque tuus.

4. Ciceroni saepe est adseverandi particula, atque ita ponitur pro Quidem seu Profecto, Gr. dh\, non adversandi: et praemisso Ego, non tantum in genere periodum inchoat, sed etiam in responsione adhibetur.

* V. g. Tibi et fuit hoc semper facillimum, et vero esse debuit. Cic. Philipp. 13: Turpem vero actionem, quâ defenditur amplissimi auctoritas ordinis contra crudelissimi gladiatoris amentiam. Id. ad Attic. Quod quaeris a me, fugamne subitam, an moram dispertitam meliorem putem: ego vero in praesentia subitum discessum et praecipitem profectionem tum tibi, tum ipsi Cneio inutilem et perniciosam puto. Hierauf autworte ich, dass ich dafur halte. Vulgo: Ad hoc respondeo, me putare. Phaedr. L. 3. Fab. 7. v. 11: Ego vero sum paratus, Wohlan, sprach der Wolf zum Hunde, ich bin bereit dazu, ich will wurklich eine solche Bedienung annehmen. Cic. L. 3. Offic.


page 1212

c. 20. Themistocles quum consuleretur, utrum bono viro pauperi, an minus probato diviti filiam collocaret; Ego vero, inquit, malo virum, qui pecuniâ egeat, quam pecuniam, quae viro. Id. L. 1. Fin. n. 28: Tuo vero id quidem arbitratu, Sie konnen machen, wie es ihnen gefallig ist; Plaut. Asin. A. 1. Sc. 1. v. 42: DE. Tune es adiutor nunc amanti filio? LI. Sum vero etc. Ia ich bin es; ia, wer sonst? Cic. L. 3. Offic. ineunte: Magnifica vero vox et magno viro et sapiente digna. Conf. Parte Syntact. Ego vero, it. Et vero.

† Quo sensu etiam initio poni potest, nec necesse, ut alias, postponi: quemadmodum ostendit Cellarius ad Lactantii L. 3. c. 17. Sect. 34. Cic. 2. Tusc. c. 11. MARC. Fuisti saepe, credo, quum Athenis esses, in scholis Philosophorum. AUD. Vero: ac libenter quidem: VERO i. e. immo fui; sane, profecto fui.

Ita Terentius etiam tw= Verùm usus est non semel, e. g. Eunuch. A. 2. Sc. 3. v. 55: PA. Comites secuti scilicet sunt virginem? CH. Verum: parasitus cum ancilla. h. e. utique secuti sunt, parassitus certe cum ancilla. Et Heaut. A. 5. Sc. 3. v. 10: SO. Facies? CH. Verum. Item Adelpn. 4. Sc. 2. v. 4: CT. Syre: SY. Quid ais? CT. men' quaerit? SY. Verùm, Ia freylich! fragst du noch?

* 5. In Terentii Andr. A. 4. Sc. 4. v. 10: Move verò ocius te, nutrix, Willtu gehen, so gehe fort; stomachantis etiam vim habet.

6. Pronomini is, ea, id, subiectum, vim quamdam et adfectus vehementiam infert. Sallust. Catil. c. 37: Nam in fuga salutem sperare, ea vero dementia est.

7. Venuste in antithesi adhibetur, praecedente Infinitivo. Ter. Eun. Prol. Eas se non negat personas transtulisse in Eunuchum suam ex Graeca: sed eas fabulas prius Latinas scisse sese, id vero pernegat.

8. Adicitur etiam eius personae, quam advocamus vel allectamus e multis. v. g. Tu vero, Christiane, accede propius! nimirum paucis te volo, Germ. Ey, du Christian, dich meyne ich, sey doch so gut, und komm zu mir.

* 9. Quarum particularum societate gaudeat? de eo vide infra Parte Syntactica ad Non vero.

VERSUTOS

inquit Cicero de Nat. Deor. L. 3. c. 10, eos appello, quorum celeriter mens versatur: CALLIDOS autem, quorum tamquam manus opere, sic animus usu concalluit. Omnino de callidis legendus Cicero pro Cluentio cap. 65.

* Hinc versutus Germ. Einer, der einen verschmitzten Kopf hat; Callidus Germ.


page 1213, image: s0655

Einer, der in allerhand Ranken lange Zeit her geubt ist.

VERUM pro aequum

non tantum Poetarum est, ut apud Horatium Lib. 1. Ep. 7. v. 98: Metiri se quemque suo modulo ac pede, verum est: Et Ep. 12. v. 23. sed etiam Ciceronis, Livii, Caesaris.

* Cic. pro Murena: Negat verum esse, allici bencvolentiam cibo. Sic ad Attic. Quid verius? i. e. aequius. Caesar de B. G. L. 4. c. 8. n. 2: Neque verum (aequum et iustum) esse, qui suos fines tueri non potuerint, alienos occupare. Livius L. 40: Verius fuisse, Consules, quorum provincin esset, quam se, quid e republica esset, decernere.

VETUSTAS

non tantum in Praeteritum, ut quum dicit Cicero: Res ab nostra memoria propter vetustatem remotas ex litterarum monumentis repetere instituo; sed etiam in futurum dicitur, et pro posteritate longo intervallo secuturâ non numquam accipitur, ut: Libros hos nulla umquam vetustas obruet, id est, longinquitas temporis et diuturnitas, vel sera posteritas. Cicero ad Attic. Lib. 14. Ep. 9: Mori millies praestat, quam haec pati, quae mihi videntur habitura etiam vetustatem. Sic apud Columellam Lib. 12. c. 44: In vetustatem reponere i. e. servare, Etwas aufheben, dass es alt werde.

VIATORUM

frequens mentio fit in epitaphiis Romanis. Saepe etiam defuncti Viatores alloqui, et de communi mortalitate rerumque omnium vanitate admonere fingebantur. Nimirum sepulcra Romae solebant esse iuxta vias, ubi et spatium quoddam, saepto plerumque cinctum, religione occupari credebatur: unde D. M. S. i. e. Dis Manibus Sacrum, litterae illae erant, quae fere in epitaphiis supra praeminebant.

Quam intempestiva igitur imitatio sit, si et hodie in epitaphiis nostris, vel in ipso aedium sacrarum penetrali positis, viator compelletur, et initiales litterae D. O. M. S. superscribantur? alii dispiciant. Nos certe, qui Christianam doctrinam profitemur, nullam peculiarem Dei praesentiam circa tumbas versari statuimus; nec ad viam publicam sepelire etiam solemus vita defunctos. *kakozhli/an igitur gentilium prae se ferre videri possint sepulcrales inscriptiones nostrae; nisi tamen obverti queat, et sanctissimum Deum nostrum sibi circa inhumata sanctorum ossa custodiam quamdam in sacris litteris adserere, et


page 1214

viatorum nomine venire omnes Christianos, quoad in vivis sint.

VICINIA

vicorum coniunctio: VICINITAS hominum conversatio propter vicorum coniunctionem est. Fronto. Charisius.

Hinc Cicero Tusc. 1. cap. 16. In nostra vicinia, Auf unserer Nachbarschaft. Id. pro Cluent. c. 17: Mihi cum eo vicinitas et magnus usus est, Ich halte mit ihm gute nachbarliche Freundsehaft.

* Interdum tamen Vicinitas ponitur pro Vicinia. Cic. pro Rosc. Amer. c. 46: Cantu vocum et tibiarum tata vicinitas personat.

VICTIMA proprie

quae post victoriam immolatur: HOSTIA, quae ante proelium commissum.

Hostia est Ducis, quum ad hostem proficiscitur: Victima, quum vincit: Holocaustum igne consumitur: Sacrificium est generale.

Victima item maior est, et tauris constat; Hostia minor, et v. g. oves, capras, aves offert. Corn. Fronto.

* At hoc non est perpetuum, praecipue apud Poetas, qui omnino differentiae vocabulorum propter metrum incuriosi sunt. Phaedr. L. 3. Fab. 3: Et avertendum victimâ periculum. - - Sed expiari posse maiori hostiâ. Quae posteriora tamen verba differentiae nostrae nihil obstant. quum vocabula non nisi a(plw=s2 posita eo modo, quem inculcamus, differant. Conf. Ovid. L. 3. Amor. Eleg. 12. Gell. L. 4. c. 6. Popma ed. Hek. 240.

VIDELICET

Vide supra, Scilicet.

VIDEMUS naturâ

SPECTAMUS voluntate: INTVEMUR curâ: APSPICIMUS negligenter et ex improviso: ANIMADVER TIMUS animo: CERNIMUS oculis. Fronto. Popma Ed. Hekel. 399.

* Ita sane haec verba inter se differunt, si primo significatu et a(plw=s2 ponuntur. Hinc ea auctorum loca, ubi his verbis aliae operandi facultates et organa tribuuntur, obstare huic differentiae non magnopere videntur. Tametsi enim Cernere etiam menti subinde tribuatur, v. g. Cic. Cernere non sensu, sed mente; Cernere mentis acie; Cernere et intelligere aliquid animo: tamen si praecise ponitur, v. g. apud Cic. pro Mil. c. 31: Forte iccirco esse non putant, quia non apparet, nec cernitur; Id. de Orat. n. 101: Quam formam et speciem etsi non cernimus, tamen animo tenere possumus; liquidò sane apparet, proprie et significatu primo de oculis dici.


page 1215, image: s0656

Ita Videre, oculis, immo et menti, tribuitur. v. g. Terent. Eun. A. 4. Sc. 4: Hunc oculis suis nostrorum numquam quisquam vidit. Et Cic. Orat. c. 16. n. 101: Nisi mentis oculis videre possumus. Interim si absolute ponitur, facultatem videndi a natura datam fere refert.

† Sic, ut ad alia etiam huiusmodi exempla delabamur, inimicus, quod nemo nescit, sensu primo et absolute positus, occultus est; hostis autem manifestus: nec tamen huic obstat, sicubi repereris occultus hostis, et apud Cic. pro Domo p. m. 574. n. 29. apertus inimicus.

Similiter Carbo est exstinctus, et Pruna, candens, putà, si praecise ponuntur. Quodsi igitur apud Ciceronem L. 2. Offic. c. 7. Dionysius tyrannus memoratur, cultros metuens tonsorios, candente carbone sibi adussisse capillum; nihil sane id nocet differentiae, quae ceteroquin ita manifesta est, ut incurrat in oculos.

* Quamlibet haec a me non ita disputantur, quasi contendam, huiusmodi vocabulorum differentiis nihil prorsus apud scriptores veteres exstare in contrarium. Nulla enim propemodum datur differentia, cuius sibi apud illos perpetuo ratio constet. Sufficit, w(s2 e)pi\ to\ polu\ rem ita se habere. Poetae autem pro metri ratione, et licentia, quâ sibi indulgent, omnino illam negligunt; quorum loca proinde hac in causa frustra opponuntur.

Id autem quod subinde iam inculcavi, in genere tenendum est: Omnes vocabulorum differentias ex eo semper aestimandas esse, quem illa respectum ad similia sibi vocabula prae se ferant, quoties a(plw=s2 et sine adiunctione ponuntur.

VIDERE pro curare

v. g. Ille de hoc viderit, Da mag er fur sorgen, Cicero, Livius, et optimus quisque. Vorst. de Lat. Falso Susp. 127.

VIGILAX

i. e. vigilaus, v. g. vigilaces canes, Wachsame Hunde, suspectum est Vossio de Vit. 663. eò quod non nisi apud Sidonium Apollinarem invenerit. Sed, praeter Sidonium, etiam Propertium et Columellam patronos agnoscit. Cicero pro eo dicit, vigilans, industrius. Borrich. in Voss. 262. Cell. C. P. 28.

VINDICT factum punit

vel futurum prohibet atque propulsat: ULTIO persequitur contumeliam, vel iniuriam factam, aut damnum datum.

Et Vindicta etiam legitima est, et ad magistratum pertinet; Ultio aliorum quorumlibet est. Popma ed. Giess. 1660. 159. ed. Hekel. 400.


page 1216

* Rarius confunduntur haec apud veteres.

VIOLARE homines

iustitiae; OFFENDERE, verecundiae opponitur. Cic. 1. Offic. c. 28: Iustitiae partes sunt; non violare homines: verecundiae, non offendere: in quo maxime perspicitur vis decori. Vavassor Antib. 567.

VIR

interdum pro marito: et MV. LIER pro uxore, ponitur; non solum apud Poetas et Comicos, sed etiam apud Prosaicos. Qualia tamen exempla notanda sunt; non imitanda.

VIROR

i. e. viriditas, it. vigor, v. g. Cui adhuc superest aliquid de virore; it. Pratorum virores, non tantum Apuleii, Vopisci, et Fortunati est, quod putant Koenig in Gazophyl. et Cellarius Antib. 137; sed etiam Palladii, argenteae aetatis scriptoris. Cell. C. P. 155.

VIRULENTUS

quo Cicero nusquam usus esse legitur, occurrit apud Gellium L. 16. c. 11: Cicero, et elegantiores pro eo habent, venenatus, pestifer. v. g. Vipera venenata ac pestifera. It. A pestiferis et nocentibus rebus refugere. Cornel. Celsus habet etiam pestiferus; quo de supra.

* Odium virulentum usitatissime dicitur hodie ab eruditis nostris; sed, ut hinc constat, parum eleganter. Si ad veterum normam omne dicendi genus nostrum malimus exigi, multo quidem libentius pro eo dixerimus, odium immane, crudele, hostile, diuturnum, inveteratum, capitale, inexpiabile; Odio inter se gravi et simultate diutina conflictari.

VISIBILIS

v. g. Oculi visibilem eius partem accipiunt, falso suspectum est quibusdam. Est enim apud Plinium Seniorem. Cicero pro eo habet, adspectabilis, quod cadit sub oculorum adspectum, quod sub sensum oculorum cadit, quod sub adspectum venit. Stephani Expost. de Latin. Susp. 116. Cell. C. P. 322.

* Adverbium autem Visibiliter sequioris aevi est; quo de supra Sect. 1.

VISUS

naturalem videndi facultatem designat, et intransitive sumitur: CONSPECTUS actum oculorum notat, quo adicitur ad alios, et propterea transitive sumitur. Ita v. g. non dicimus: Praeditus est conspectu acriori; sed visu: nec: Eius visum sustinere non possum; sed conspectum.

VIVACITAS

Das Vermogen lange zu leben, it. Die Lebhaftigkeit, v. g. Vivacitatem suam usque in annos decem prorogat; it. Multum acuminis et


page 1217, image: s0657

vivacitatis habet, Columella et Valerius Maximus: Cicero pro eo, vitae curriculum, quod nobis exiguum natura circumscripsit; Hoc tam exiguum vitae curriculum, tam breve; it. Viriditas; egregia animi alacritas.

ULCISCOR

habet duplicem notionem et puniendi et vindicandi. Ita Ulciscor te, significat tum punio te, Ich rache mich an dir; tum vindico te, Ich ube um deinetwillen Rache aus. Ter. Eun. A. 5. Sc. 4. extr. Ego te pro istis dictis et factis, scelus, ulciscar, ut ne impune in nos illuseris, i. e. sumam poenam de te. Plaut. Pseud. A. 5. Sc. 2. v. 26: Erit, ubi te ulciscar, si vivo. Terent. Phorm. A. 1. Sc. 4. v. 12: Recte ego mihi cavissem, et senis essem ultus iracundiam. Cic. pro Rabirio c. 5: Ulcisci alicuius mortem.

ULCUS est

quod nascitur: VULNUS, quod ab alio infertur. Ulcus tecta et clausa est malignitas; Vulnus hians et patens. Ulucus innatum: Vulnus illatum. Agroecius. Nonius Marcellus. Popma ed. Hekel. 401.

ULTERUS Adv

v. g. Priusquam ulterius provebar, Ehe und bevor ich weiter in meinem Vortrage gehe, Seneca et Ovidius: usitatius pro eo dixeris, ultra, longius, v. g. Cic. Ultra, quo progrediar, non habeo; it. Longius abire.

ULTRA oppositum habet Citra

Sall. Hist. Fragm. p. 204: Mauri contendebant, Antipodas ultra Aethiopiam cultu Persarum iustos et egregios agere. Porro

1. Per Heterosin usurpatur de rebus pro Praeter. Cic. Tusc. 4. c. 17: Peripatetici adhibent modum quemdam, quem ultra progredi non oporteat.

2. Pro Supra. Celsus L. 4. c. 2: Non ultra heminam aquae assumere.

ULTRO

refertur solum ad animata. Ter. Venit Chremes ultro ad me. SPONTE etiam ad inanimata. v. g. Haec herba sponte crescit.

ULTRO CITROQUE tam ad dicta

quam ad locum referuntur. Cic. Multis verbis ultro citroque habitis. It. Non decet Christianum in templis ultro citroque commeare.

Ultro citroque sumitur insuper pro Mutuo et inter se. Sic. Beneficia ultro citroque data et accepta.

ULTRO

interdum significat Insuper. Ter. Eun. Ultro etiam irrisum advenit. Virg. Aen. L. 9: Viderit irrumpentem, ultroque incluserit urbi. Cic. Catil. 3:


page 1218

Est etiam in nobis animus, Quirites, ut non modo nullius audaciae cedamus, sed etiam omnes improbos ultro semper lacessamus.

ULTRONEUS

v. g. Ultroneae patent merces, falso suspectum Scioppio de Stil. Hist. 224. Est enim apud Senecam Lib. 2. Quaest. Nat. cap. ult. item apud Hieronymum et Apuleium. Usitatiora tamen sunt, voluntarius, spontaneus. Borrich. adv. Sciopp. 310. Conf. supra voc. Spontaneus.

UNUS pro Quidam

v. g. Unus scriba pro Quidam scriba, perperam suspectum Vossio de Vit. Lib. 1. cap. 33. extr. Neque enim solum Vulgatus Interpres usurpat, sed etiam optimi quique scriptores, Plautus, Terentius, Cicero, Catullus, Virgilius, Horatius, Ovidius, Seneca, Quintilianus, Plinius, Apuleius.

* Ita etiam Graeci loqui solent, v. g. Matth. 8. v. 19. ei(=s2 grammateu\s2 pro grammateu/s2 tis2: quod loquendi genus Ioh. Pricaeus suspicatur in notis ad h. l. acceptum esse a Latinis; quamquam voculae Graecae ei(=s2 sic usurpatae exemplum Henricus Stephanus etiam ex orationibus Aristidis protulit. Eodem etiam modo Hebraei v. g. 1. Reg. 22. v. 9:
[Gap desc: Greek words]
Quare vocavit Rex Israelis Eunuchum unum i. e. aliquem, Da rief der Konig einen Kammerer. Vorst. de Lat. Falso Susp. 4. 40. 288. Id. de Lat. Merito Susp. 23. Id. in not. ad Sulpicii Sevveri cap. 8. de Vita S. Martini. Borrich. in Voss. 265. Parei Lex. Crit. 1317.

Stephanus Riccius ad Cic. L. 1. Ep. 9. et quidem ad verba: De uno acerrimo viro, p. 107. fol. 2: Observabis, quomodo Cicero heic absolute usus sit particulâ uno pro quodam, ut habeat vim articuli Germanici, qui sine accentu pronuntiari solet: ut quum dico, Ein Hausvater sine Accentu, articulata oratio est, et non significat numerum, qui cum Accentu solet efferri, ut quum dico, Ich habe nur einen Rock. Atque hoc non heic tantum, sed in aliis quoque libris fecisse Ciceronem, constat. Sic Lib. 1. de Orqt. ad Qu. Fr. Sicut unus pater familias, hic de rebus loquor, Ich rede von diesen Dingen wie ein Hausvater.

Obiter heic notari velim, Hebraeorum
[Gap desc: Greek word]
et Graecorum ei(=s2, mi/a, e(\n, etiam subinde denotare primum; atque ita accipi Marc. 16, 2. 9. Ioh. 20, 19.. Act. 20, 7; et proinde his locis e)n mia=| tw=n s1abba/twn idem esse, quod primâ post sabbatum die, Am ersten Tage der Woche, i. e. Die Solis, Am Sountage.

VOCABULA

quaedam Active et Passive, alia etiam transitive et


page 1219, image: s0658

intransitive significant. v. g. Formidolosus i. e. qui formidat, ut formidolo sus homo, et qui formidatur, ut formidolosa tempora, Damnosus i. e. qui damnum patitur, et qui damnum infert. Alumnus i. e. qui alit, ut: eloquentia bene constitutae civitatis quasi alumna quaedam, et qui alitur, ut scholae nostrae alumnus. Infestus i. e. qui malum infert cuipiam, et contra cui aliunde impendet malum. Ita etiam Tacitus, Falsus, Penetrabilis, Invidiosus, Suspiciosus, Ridiculus, Ambitiosus, Gratiosus, quod tamen Gellius tantum Active usurpat; item Laboriosus. Sic Favorabilis i. e. qui favet, et cui favetur. Indocilis i. e. qui difficulter inftrui potest, et qui invitus docet. Innoxius i. e. is, qui non nocet, et interdum is, qui non nocetur; quâ posteriori notione habet Sallustius B. Cat. cap. 39. Ridiculus i. e. qui deridet, et qui deridetur. Sensibilis i. e. qui sensum habet, et quod sensibus percipitur. Tutus, id est, qui tutus est, et qui tutum reddit. Vectores i. c. qui vehunt, Die Fubrleute, et qui vehunter, Die Passagiers. Patibilis i. e. qui sensu potest aliquid percipere, et qui tolerabilis est seu facile tolerari potest. Circumspectus i. e. qui cuncta probe expendit, et qui probe ponderatus est. Ignarus et Ignotus i. e. qui ignorat, et qui ignoratur. Necopinus i. e. qui non opinatur, et qui inopinatus est.

* Sic etiam Potus Active et Passive accipitur. Est enim modo, qui hausit, ut bene potus; modo, haustus, ut potae aquae. Ita et Vebens est, qui vehit, et qui vehitur. De priore nemo dubitat; de posteriore Cicero: Vehens quadrigis, id est, qui vehitur. Similiter Vertere transitive et interansitive sumitur. De significatur transitivo res evidens est; de Passivo Terentius: Quae res tibi vertat bene, id est vertatur, Welches dir zum Besten ausschlage. Quod bene vertat, id est, vertatur, Welches glucklich ablauffen moge; quod alias transitive ita exprimunt: Quod Deus bene vertat. Conf. supra Vertere.

VOLATICUS a VOLATILI ita differt

ut hoc proprie pro volucri; illud autem eleganti Metaphora accipiatur pro instabili, inconstante, levi, seu eo, qui modo huc, modo illus, ut Cicero loquitur ad Attic. Lib. 13. Ep. 25: O Academiam volaticam et sui similem, modo huc, modo illus. Talis volaticus, Graecis est a)bebai/ws2 e)/xwn, et aliquando mete/wros2, hoc est, is, cuius animus velut in aere suspensus modo huc, modo illuc inclinat, qui etiam a)llopro/s1allos2 dici potest i. e.


page 1220

qui levitatem adhibet desultoriam, Ein Raisonneur, Ein Quackeler, Ein Fickfacker, der von einem aufs andere verfallt. Is similis est incertis sedibus erranti, a)s2atou=nti.

VOLUMEN

a volvendo dictum est. et tantum codicis significat, quantum commodum est ferre manu. LIBER est tanta pars operis, quantam auctor ingenio suo metiri voluit: ut Aeneis virgilii in unum coacta codicem, unum quidem volumen est, sed duodecim libri. Tamen librum in Singulari sine appositione auctoris vel argumenti pro codice sive volumine licet accipere. v.g. Habet librum in manu. Sed non recte dicitur: Habet in manu librum Virgilii, pro Aeneide totâ. Valla L. 6. c. 43.

* Sed, quod contra Vallam notandum. Sunt etiam loca, quibus liber sumitur pro volumine, et versâ vice. Iustinus L. 1. c. 10. n. 33. volumen dicit pro libro. Post haec, inquiens, Darius bellum Scythis infert, quod sequente volumine referetur. Vide multa super hoc loco disputata apud Duckerum de Latinit. vett. ICtor. p. 100. seqq. Conf. Reitz. de Amb. 342.

VOLUPTVOSUS

v. g. vita voluptuosa, salso suspectum est. Licet enim Cicero et aequales voluptuarius dicant; est tamen voluptuosus argentei aevi: usi enim eo sunt Plinius, Quintilianus, et aetate aeneâ Claudius Mamertinus. Cell. C. P. 129.

VOMITUS et VOMITIO

utrumque Plinius et Celsus: Cicero non nisi vomitio.

* Vomitum facere, creare, movere, concitare, invitare, sistere, cohibere; item Vomitionem ciere, inimicae oculis vomitiones, vomitione aliquid reddere, rarâ vomitione mederi sibi, omnia haec Pliniana sunt. Cicero habet: Vomitione alvum curare.

VORACITAS i. e. edacitas

Die Gefrassigkeit. v. g. Natura voracitatem in toto mundo avidissimam sine damno sui pascit, falso suspectum Vossio de Vit. 665. Est enim non solum Arnobii, Eutropii, orosii Apuleii, sed etiam Plinii Avunculi. Borrich. Analect. 20. Cell. C. P. 129.

* Pluraliter voracitates ebrietatesque, Augustinus dixit libro de Moribus Ecclesiae Cathol. c. 34.

VORTEX fluminis est

VERTEX capitis. Fl. Clarus.

* Rectius sciscunt, qui Verticem utrumque existimamt significare, sed antique


page 1221, image: s0659

Vorticem scribi, et hanc antiquam scribendi rationem gurgiti differentiae ergo relictam deinceps esse, tamquam ex plebiscito quodam, cui suscripserint patres.

† Scipio Africanus primus Vertex per E exaravit, quod priores per O extulere. Vossii Art. Grammat. 57.

VOX

pro vocabulo seu notione rei impositiâ, verbo articulato et significabili, raro Latinis usurpatur, v. g. apud Cio. L. 2. Fin. Non intelligere interdum, quid sonet haec vox voluptatis. Est autem usitute sdem, quod sonus ore emissus, v. g. altâ voce dicere, Stark reden; remissiore voce uti, Sachte, leise sprechen.

* Vox etiam subinde sententiam et dictum notat. v. g. Praeclara viri vox est, Das ist recht wohl geredt, was der ebrliche Manu sagt. Cic. L. 3. de Orat. n. 21: Est etiam illa Platonis vera, et tibi, Catule, certe non inaudita vox, omnem doctrinam harum ingenuarum, et humanarum artium uno quodam societatis vinculo contineri.

USUS et EXPERIENTIA differunt

ut causa efficiens et effectus: ex usu nascitur experientia.

* Quumque ita adfinitate quasi et cognatione quâdam coniuncta haec duo videantur, ab auctoribus interdum coniunguntur, tamquam synonyma, v. g. Columella L. 1. c. 1.: Usus et experientia dominantur in artibus; immo usus subinde pro experientia ponitur per Metonymiam: quemdmodum id videre est in poluqrullh/rw illo Ovidii L. 6. Metamorph. v 29: Seris venit usus ab annis; et in verbis Caes. L. 2. B. C. c. 8. n. 3: Est rerum omnium magister usus. Scioppius in Scaligero Hypobolimaeo p. 234.

USPIAM et USQUAM

solo sus differunt. Uspiam amat orationem adfirmantem; Usquam amat orationem interrogativam aut negativam.

* Ter. Adelph. A. 1. Sc. 1. v. 3: Si absis uspiam. Cic. Att. 7. 131. 2: Inde utrum consistere uspiam velit, an mare transire, nescitur. Ter. Andr. A. 2. Sc. 5. v. 9: Neque istic, neque alibi usquam tibi erit in me mora. Id. Hecyr. A. 3. Sc. 1. v. 13: An quisquam usquam gentium est aeque miser?

† Sicubi exemplum exstat in contrarium, mendi suspicio est. Facilime enim haec librariorum oscitatione permutantur.

* Poetae tamen proter metrum hanc differentiam negligunt; ut generatim vocabulorum differentiae incuriosi solent esse.

Nusquam autem tum orationi adfirmanti, tum orationi interrogativae aut negativae iungitur: nam nuspiam


page 1222

auctoritatem certam ac legitimam non habet. Conf. Sect. 1. voc. Nuspiam.

UT Coniunctio et Adverbium

pro notionum diversitate diversimode construitur, modo cum Indicativo, modo cum Coniunctivo.

1. Si innuit intentionem animi certumque scopum, adsciscit Coniunctivum.

* Cic. Ut vere dicam. Ut alia obliviscar.

2. Notat Quum vel Postquam.

* Ter. Ut abii abs te, fit forte obviam mihi hic Phormio. Cic. Ut ab urbe discessi, nullum intermisi diem, quin aliquid ad te litterarum darem. Id. Quem ut agnovi, equidem cohorrui.

In qua significatione memineris efferri fete solere cum verbo Indicativo.

Hâc etiam notione sumpto, eleganter adiungitur Primum, v. g. Ut primum i. e. Quum Primum, ubi primum, So bald als. Cic. Ego ut primum fletu erpresso loqui posse coepi.

* 3. Quemadmodum autem veteres cum verbo iungere aliquando Coniunctionem Quod solebant, quae elegantius abesse poterat, oratione in Infinitivum mutatâ, de quo loquendi genere infra Parte Syntacticâ loco suo monemus; ita et tw=| Ut videntur usi, ac si Ut pro Quod positum esset: quemadmodum apud Graecos i(/na, ut, non semper telikw=s2 seu de causa finali acciupitur, sed interdum e)idikw=s2, ita, ut specificativa seu explanativa sit particula. Corn. Nepos in Hannibale pr. Si verum est, quod nemo dubitat, ut populus Romanus omnes gentes virtute superavit, non est infitiandum, hannibalem tanto praestitisse Imperatores ceteros prudentiâ, quanto populus Romanus antecedat fortitudine cunctas nationes. Ad quem locum Lambinus: Mirum, inquit, loquendi genus! Cur non ita dixit potius? Si verum est, quod nemo dubitat, pop. Romanum omnes gentes virtute superasse. Verumtamen nihil mutandum. Sic enim veteres interdum loquebantur. Haec ille. Exemplo sit Plin. 2. Ep. 5. Sect. 7: Videmur posse confidere, ut universitatem varietas ipsa commendet. Iustin. L. 1. c. 5. n. 8: Scribit ei, ut ablegatus in Persas ab avo suerit. In quo tamen Iustini loco to\ Ut explicari possit per Quemadmodum, Quâ ratione.

* 4. Cum Ita vel Sic coniunctum usurpatur in exprimenda similitudine. Cic. de orat. 1. c. 26: Ut enim quisque optime dicit, ita maxime dicendi facultatem et pericula extimescit.

Interdum et sine Ita vel Sic, comparationis vis est. Nepos 18, 8, 2. Elatus est in lecticula, ut ipse praescripserat.

5. Interdum est admirantis aut interrogantis et ponitur pro Quam, s. Quantopere vel Quomodo aut Quemadmodum. v. g.


page 1223, image: s0660

Ut ille loquax est! Ut scire cupit omnia! Ut saepe summa ingenia in occulto latent!

* Terent. Ego postquam te emi a parvulo, ut semper tibi apud me iusta et clemenes fuerit servitus, scis. It. Scis, quam intimum habeam te, et mea consilia, ut tibi credam omnia.

Nota: Ut hâc notione admirationi serviens, usitatius est, quam Quomodo.

6. Elegans quoque eius usus est in formulis illis parentheticis: ut erat, ut opinor, ut videtur, ut apparet, ut dicitur, ut ferunt, ut aiuni, ut perhibent, ut fama est, ut est consuetudo, ut fit, ita ut fit, ut temporibus illis, ut in tali tempore, ut nunc est, ut nunc fit, ut nunc se habet, ut nunc quidem est, ut se nunc causa habet. In quibus formulis omnibus qualitas rei vel temporis designatur.

* Formula: Ut qui maxime. v. g. Tac. in Germ. Auspicia sortesque, ut qui maxime, observant; it. Plin. Iun. Amat, ut qui maxime: dolet, ut qui impatientissime; Superlativo gradui formando inservit.

7. Ut si pro Quasi, Ac si, Tamquam si, Gleich als ob.

* Cic. Eius negotium sic velim suscipias, ut si esset res mea.

8. Interdum Ut idem est, quod Licet aut Quamvis, cum Coniunctivo.

* Cic. ad Brutum Ep. 9: Nos te tuumque exercitum exspectamus, sine quo, ut reliqua ex sententia succedant, vix satis liberi videmur fore. Item:

Ut desint vires, tamen est laudanda voluntas.

9. Ponitur pro Utinam in imprecandi formula apud Terentium:

Ut te omnes dii deaeque perdant!

10. Saepe intendendi formulis inservit, sive praecedant eo, adeo, talis, tantus, sive omnitantur.

* Corn. Fit strepitus, adeo, ut audiri posset foris. Id. Adeo veritatis diligens, ut ne ioco quidem mentiretur. Id. Tanto plus virtute valuerunt Athenienses, ut decemplicem hostium numerum profligarent. Idem Nepos alteram omnittit particulam: Fuit disertus, ut in primis dicendo valeret.

11. Ut ne pro Ne, eleganter per Pleonasmum.

* Cic. Velim, ut ne quid properes. Perinde ut Graeci w(s2 mh\ dicunt.

† Non coniunguntur tamen semper particulae istae, sed disparantur aliquando, et interponitur aliquid, non sine elegantia. Cic. Ut socrus adolescentis rea ne fiat.

Ne ut pro Ne, dixit Tacitus.


page 1224

12. Saepe per Ellipsin eleganter dissimulatur. v. g. Des mihi, rogo.

13. Sicuti autem Ne interrogationibus etiam inservit, et idem, quod An significat; ita et Ut non raro ponitur.

* Plautus Trinummo A. 3. Sc. 3. v. 21:

Ut ego nunc adolescenti thesaurum indicem?

Frequentius tamen per Pleonasmum to\ Ne adicitur quoque, ita, ut praecedat.

* Plaut. Egone ut te adversum mentiar. Id. Egone ut cavere nequeam, cui praedicitur. Ter. Eine ego ut adverser. Et oin locis aliis pluribus.

14. Eleganter, in primis apud Livium, ponitur pro Utpote seu Quippe. v. g. Senes nemini fidunt, ut quibus omnia sunt suspecta. Et pro Prout. v. g. Magna babenda est gratia, si quis quid reddat, ut nunc sunt mores. It. Satis moratus est Iohannes, ut in hac aetate. i. e. prout sunt homines in eius aetate; quo de paullo ante ad n. 6.

15. Ut Multum eleganter pro Ad summum, Wenns hoch kommt. v. g. Aetatis hominis numerus est, ut multum, centum annorum.

* Hoc sensu Columella de Arbor. c. 7: Ut maxime posuit. Ne passus fueris plus, quam duas, aut, ut maxime, tres gemmas babere.

16. Gemeinatum Ut ut idem notat, quod Utcumque. Cic. Sed, ut ut est, indulge valetudini. Ter. Ut ut haec sunt, tamen hoc faciam. Id. Ut ut erant alia, illi certe consuleres.

UTCUMQUE

respicit

1. Modum, significans Quomodocumque. Cic. Or. c. 17: Utcumque res sit, ita animum habeat.

2. Tempus, significans Quandocumque. Horat. Epod. 17: Utcumque fortis exfilis puerpera.

3. Locum, significans Ubicumque. Horat. L. 4. Od. 4: Utcumque defecere mores, dedecorant bene nata culpae.

* Quatenus sumitur pro Quomodocumque. ponitur interdum absolute, et tunc notat Germ. Einiger massen: cum verbo iunctum, adsciscit usitate Indicativum, rarius Coniunctivum atque adeo Potentialem.

UTER quaerit de duobus

QUIS de pluribus: NEUTER negat de duobus: NULLUS de pluribus.

* Interpres Bibliorum Vulgatus in hanc a)kri/beian subinde impingit, v. g. Luc. 22.


page 1225, image: s0661

v. 27: Quis maior est, qui accumbit, an qui ministrat? Recius heic Castellio: Uter maior est.

Poetae tamen interdum Quis pro Uter, v. g. Phaedr. L. 1. Fab. 24: Natos suos interrogavit, an bove esset latior. Illi negarunt. Rursus intendit cutem maiore nisu, et simili quaesivit modo, quis maior esset. Immo ipse Livius L. 1. c. 24. heic impingit.

UTERVIS

UTERLIBET, UTERCUMQUE eâdem notione gaudent, nihil discrepant, nisi quod Utervis frequentissime occurrat, Uterlibet rarius usurpetur, et Utercumque rarissime.

UTI pro ut

v. g. orat, uti sibi veniam det, frequentat Sallustius, Tacitus, Suetonius et Livius.

UTIQUE

1. Vix vel rarissime saltem adhibetur in respondendo ad interrogationem. v. g. Num iam adest praeceptor? Utique. Pro quo usitatius dicendum: Omnino! adest.

2. Est particula expletiva, Imperativum quodammodo molliens.

* Cic. Quid censeas mihi faciendum, utique scribito, Ey! sey doch so gut, und schreib mir solches.

3. Idem notat, quod Saltem.

* Cic. Att. L. 13. Ep. 22: Ego, ut constitui, adero, atque utinam ut eâdem die: sin, (quid enim multa?) utique postridie.

4. Notat interdum, nominatim apud Senecam, idem, quod Praesertim.

* Seneca Ep. 11: Coram pluribus erubuit, utique in contionibus. Id. Ep. 102: Ita compositus sum, ut aliorum bonum meum iudicem, utique eorum, quibus ipse sum boni causa. Id. Ep. 109: Similia delectant, utique ubi bonesta sunt.

5. Aliquando etiam est particula adfirmationem nostram leniens, vel etiam desiderium nostrum nodeste exprimens; ut apud Graecos ta/xa kai\ i)/s1ws2. v. g. Quod utique intelligit Philosphus, quum dicit cet. Welches etwa die Meynung des Philosophi ist.

* Cic. Litteris, quae ad me utique perferantur, id consequerer, Die mir etwa zu handen kommen. Id. Illud vero utique scire cupio, Das mochte ich wol wissen.

Ita interdum etiam Nimirum usurpatur e. g. Cic. Quae non modo summa bona, sed minirum audebo vel sola dicere, Sondern ich will mich auch allenfalls wol unterstehen. Item: Cupiditas sciendi adeo non decrescit, ut potius, sicut reliqua nimirum desidria, Germ. (Wie etwa die ubrigen Begierlichkeiten,) cum aetate augeatur.


page 1226

Sic etiam non numquam Quasi adfirmationem vel negationem emollit, ut: Ne infinitam quasi copiam exemplorum persequar, locum dumtaxat unum ex Platone subiciam, Damit ich nicht etwa eine unzahlliche Menge Exempel aufs tapet bringe. Cic. in Fragm. Academ. Aqua et terra habent partes accipiendi et quasi patiendi, id est, si comparentur cum igne et aere, tardam aut nullam propemodum vim halent. Goclen. Obs. 238. seq.

6. Interdum etiam est particula negantis aliquid cum indignatione. v. g. Non odi homines eruditos; nec, quod inutiles quaestiunculas et tricas in disciplinas respuo, utique damno studia scientiarum, So verwerfe ich deswegen nicht flugs rechtschaffene Studia. Alias Latini heic pro utique, usurpant ilico.

7. Tandem Utique omnino notat idem, quod Profecto. Sed Utique frequentius apud posteriores: apud priores, Ciceronem eiusque aequales ceteros rarissime; Profecto autem plerumque ab his posterioribus adhibetur, idque etiam in responsione ad interrogationem.

* Idem fit per Certe, Nimirum, Nempe. Cic. L. 1. de Orat. n. 16: Sed nimirum maius est hoc quiddam, quam homines opinantur. Curt. L. 6. c. 9. n. 11: Subest nimirum silentio facinus, Weil er die Sache cachirt, so sieht man ia wohl, dass er musse mit Schuld dran seyn. Phaedr. L. 3. Fab. 3: A feminis utcumque spoliari viros, ament, amentur, nempe exemplis discimus, Das konnen wir ia zur Gnuge aus den gewohnlichen Begebenheiten lernen, das beweisen ia unzahliche Exempel.

Minus ergo recte sese habent haec sequentia: Quis haec renuntiavit? Utique qui interfuit: eo, quod Utique apud veteres, ut paullo ante dixi, in responsione vix adhiberi solet. Elegantius ergo heic cum veteribus respondes: Profecto, Certe, Nimirum, Nempe qui interfuit.

UT PLURIMUM

rationem ac mores; SAEPE iterandi actus respicit. Illud notat Fere, Plerumque, Germ. Insgemiein, gemeiniglich; hoc idemptidem, crebro, Germ. Oft.

UTROBIQUE

significat in loce v. g. Utrobique peccatur, id est, in utroque duorum, vel in utraque parte, In beyden Orten, oder an beyden Orten: UTRIMQUE significat de loco. v. g. Utrimque peccatur, id est, ex vel ab utraque parte, Von beyden Orten, von beyden Parteyen; Acriter utrimque pugnatur, von beyden Seiten her wird tapfer gefochten: UTROQUE significat ad locum.


page 1227, image: s0662

v. g. Utroque veniemus, id est, in utrumque locum. Indocti confundunt haec non numquam. Goclen. Obs. 347.

VULGARITER

v.g. Non vulgariter doctus, immerito suspectum. Neque enim solum recentiores habent, Macer et Aurelius Victor, sed e veteribus quoque Plinius Lib. 8. c. 5. et L. 28. c. 14. immo Cicero quoque Lib. 13. Fam Ep. 69. secundum plerasque editiones, nominatim Aldinas, quin etiam recentissimam et accuratissimam Graevii: quamquam in optimis codicibus manu exaratis non sit vulgariter, sed vulgare; pro quo Pareus legit, vulgarie, ab Adiectivo vulgarius, quod Gellius usus est. Cicero alias, non vulgari et pervagatâ ratione, nullâ arte abhibitâ, vel pro argumento, populariter, v. g. populariter loqui. Cellar. Antib. 139. C. P. 79.

VULNERATUS

Gr. tetrwme/nos2, proprie est, quem in certa corporis parte vulnus accepisse novimus, quotque vulnera acceperit, constat: SAUCIUS, Gr. tetraumatioume/nos2, est, de cuius vulneribus, corumque numero non dum nobis liquet.

* Subinde tamen recedunt ab hac vocabulorum istorum differentiâ, adeoque


page 1228

confundunt ea, nec modo Poetae, quos nimirum in hac differentiarum disciplina haud moramur, sed etiam Prosaici.

Z.

ZELUS

i, Graec. zh=los2, Der Eifer, Latinitatis graecissantis est, nec tantum occurrit apud Vulgatum Bibliorum Interpretem, Augustimum et Fulgentium, sed etiam apud Plinium Iun. Lib. 1. Ep. 2.

* Sed Zelare, quod et Deponentaliter usurpant Zelari, v. g. Zelo zelatus sum pro Demino; item Zelotes, v. g. Deminus, Deus tuus, fortis Zelotes, non nisi Vulgati, Tertulliani, aliorumque scriptorum Ecclesiasticorum putamus esse.

Pro zelus et zelare, Latini dicunt Aemulatio, Aemulari; it. Ingens studium pro aliquo. Invidere pro aliquo: vel aliter pro argumento.

* Zelotypus autem i. e. qui prae amore magno non potest rivalem pati, Ein eifersuchtiger Mensch, apud Quintilianum et Iuvenalem; et Zelotypia i. e. aemulatio, simultas, obtrectatio, Gallice Ia ialousie, Germanice Die Eifersucht, apud ipsum Ciceronem occurrit.

ZEPHYRUS magis Poetarum est

FAVONIUS magis Prosaicorum, nominatim Ciceronis et aequalium.


image: s0663