IOH. FRID. NOLTENII EINBECCENSIS DUCALIS SCHOLAE SCHENINGENSIS CONRECTORIS LEXICON LATINAE LINGVAE ANTIBARBARUM QUADRIPARTITUM CUM ADNEXA AD CALCEM RECENSIONE SCRIPTORUM LATINORUM CRITICA, ITERATA HAC EDITIONE SIC AB AUCTORE RECOGNITUM, EMENDATUM AC LOCUPLETATUM, UT NOVUM OPUS VIDERI POSSIT. ACCEDIT PRAEFATIO SUMME VENERABILIS ABBATIS MOSHEMII.
ERASMUS
Artes extenuantibus et dicentibus, non opus esse facundiâ, prudentissime respondit: Nec opus est barbarismis et soloecismis.
CUM PRIVILEGIO SACRAE CAESAREAE MAIESTATIS ET POLON. REGIS ET SAXON. ELECT. Lipsiae et Helmstadii APUD CHRISTIAN. FRIDERIC. WEYGAND. MDCCXLIV.
SERENISSIME DUX DOMINE CLEMENTISSIME,
QUEM ante hos quatuordecim annos SERENITATI TVAE, et reliquis eo tempore Patriae IVVENTUTIS PRINCIPIBUS devotissimo animi cultu inscripseram, multo auctior multoque emendatior atque omnino ad meliorem formam redactus ad TE unum nunc liber redit, postquam ex voluntate Dei sanctissima summo harum terrarum regimini singulares ac tanto dignas
fastigio virtutes TVAS hereditatis iure admotas laetamur esse, DUX SERENISSIME. Temeritatis crimine absolvere tunc quidem me poterat IMP. CAROLUS IV, a quo profecta est Aurea Bulla, quam vocant, lex illa Sacri Imperii fundamentalis, in cuius capite trigesimo Latinam linguam, cui ego nativum suum decus adserere libro hoc mihi videor, a septimo usque ad quartum decimum aetatis annum propter utilitatem et summam necessitatem maximorum S. R. I. Principum Filiis et Heredibus perfecte planeque discendam commendari atque adeo iniungi, iis adfirmaveram verbis, quae causae servirent nostrae, aditumque libro ad tantos Principes ablegato utcumque aperirent. At enim quo nunc patrono utar? aut quis tandem omnium pro me verba quaedam
amplius interponet sua? quum hoc locupletatum Syntagma nostrum ad SERENITATEM TVAM repetere pristinum iter haud verecundetur, tametsi negotia illa, quibus fasces TVI, DOMINE, hodie moderantur, graviora existimentur esse, quam ut ad ea, quae fori litterarii sunt, vacare magnopere possis. Nimirum bonae litterae, quae maximam partem Latini sermonis proprietate et elegantia exsplendescunt, et sine summorum Principum cura nequeunt diu salvae esse, pietati nostrae, quâ munusculum hoc litterarium denuo offero, ita favent, ut ipsae SERENITATEM TVAM ambire conentur, TIBI, DOMINE, factum hoc vehermenter excusent, meamque, cultoris sui, parum idonei illius quidem, at bene animati tamen, et voluntatis non nulla
inclinatione in earum praestantiam propendentis, omnino causam agant pro singulari illa fiducia, quâ in TE, DOMINE, feruntur, et quam ipse accendisti in iis, ex quo ruinosas quondam aedes illas, quibus hoc, quod me fovet, Athenaeum TVUM, ab ANNA SOPHIA, sanctâ Principe, FRIDERICI ULRICI Viduâ, conditum, ab AUGUSTO autem, Proavo TVO paterno, certis reditibus locupletatum, et tandem ab ANTONIO ULRICO, Proavo TVO materno, Laurentianis beneficiis auctum, continetur, TVO, DOMINE, clementissimo mandato magnisque sumptibus TVIS intuentur vestitutas, et quidem, quod omen accipiunt, ipso sacrae sundationis anno saeculari, qui fuit nuperus saeculi huius euntis trigesimus octavus. Quod ingens TVUM
beneficium ut ad caelum iustissimis tollunt laudibus; ita nunc, me quidem interprete, ut universam civitatem eruditam reaedificatae domûs huius suae habeant consciam, hâc occasione eas SERENITATI TVAE agunt gratias, quae devotissimum TIBI, DOMINE, arguere animi habitum queant, et cum curatis ac religiosis precibus pro TVA, DUX indulgentissime, TVAEque SERENISSIMAE CONIUGIS, et totius splendidissimae PROSAPIAE perenni felicitate coniunctae sunt. Unum est, quod ab incredibili benignitate ac gratia TVA mecum suppliciter precantur, ut faveas, DOMINE, eximio huic beneficio, quod in palaestram nostram litterariam contulisti, et eam porro propagandae solidioris doctrinae rationem habere ad exemplum
SERENISSIMORUM MAIORUM TVORUM clementissime velis, quae grata Deo, sapientiae omnis unico illi fonti, terrarum autem TV ARUM PRINCIPI HEREDI, ac reliquis FILIIS TVIS SERENISSIMIS, in spem ac solatium posteritatis divinâ favente gratiâ succrescentibus, gloriosa, civiumque ac Patriae commodis opportuna, et Scholarum denique ac iuventutis in iis recte et religiose educandae saluti quam maxime possit esse accommodata.
SERENITATI TVAE
subiectissimus ac devotissimus
Iohannes Fridericus Noltenius.
Quum praefari me nonnihil ad hunc librum, quem integrae orationis Latinae thesaurum quemdam haud male vocaverim, necesse sit, (nec enim lubens in alienam involavi provinciam,) placet, pauca quaedam de hodierna Romani sermonis in patria nostra existimatione disserere. Testes habeo locupletissimos, qui quotannis in lucem exeunt, libros partim Latinâ oratione comtâ et castâ exaratos, partim ad ornandas et vindicandas Latinas litteras magnâ curâ et diligentiâ compositos, abundare hodie Germaniam viris eximiis, quibus id in primis curae est, ut et ipsi scite et eleganter animi sui sensa Romanorum sermone exprimant, et iuventutem bonis artibus et disciplinis dicatam exprimere doceant. Immo
dixeris paene, contentius hodie et curiosius, qui Latine scribendum sibi esse ducunt, providere, ne sordidi et agrestes videantur, quam qui ante hos ipsos viginti aut quadraginta annos Romane lectores suos compellarunt: quod quidem, nisi me fallit opinio, bonae mentis aut rectae rationis inter nos incrementis tribuendum est, quae turpe atque illiberale sciscit esse, quos erudire et delectare cupias, eosdem aspero, impedito et rustico sermonis genere offendere. Sed nascitur inter haec simul et sensim adolescit ac diffunditur secta non severa, non tristis, non illitterata, verum elegans, hilaris, erudita, eaque ere non leviter formidanda, quae Latini sermonis culturam dissuadet, ridet, despicit, tempusque, quod in scholis nostris ei dicatur, inutiliter collocari, rebusque sanctioribus et maioribus iniuste subtrahi queritur. Factio haec (absit omnis ab hoc nomine invidia!) in binos veluti ramos distribuitur. Alii a linguarum studio iuvenes prorsus avocant, et mentem commentando et philosophando acuere, non ediscendis formulis et vocabulis, conquirendisque stili luminibus et ornamentis frangere et enervare volunt: putamina haec esse aiunt, fucum, crepundia, aut si quid hisce vilius est, quibus vir sapiens et veri cupidus sine ulla molestia careat: res ipsas consectandas esse ingenuo homini et ad veram laudem nitenti, integumenta rerum et sententiarum otiosis ludimagistris relinquenda esse, ne desit, quod inter puerorum subsellia disputent. Alii
verecundiores dicam, an callidiores? ipsam quidem eloquentiam facunde laudant, at Latinae male volunt. His satius et honestum magis videtur, Germanum hominem patriae linguae ditandae et purgandae, quidquid habet ingenii, commodare, quam peregrinae et obsoletae. Iniuriam, inquiunt, et ipsos sibi et genti suae non exiguam inferre, qui Latinis verbis explicent, quod commode, commodius etiam et aptius, Germanicis enuntiare possint. Francos, Anglos, Italos, cultissimas Europae nationes, suis singulas linguis publice loqui solere: hos igitur Germanis aemulandos, veterem illum Quiritum sermonem antiquitatum studiosis commendandaum esse.
Cum priori illo genere, quod dicendi studia prorsus, si posset, e civitate litterata eiceret, nunc quidem multis certare nolo. Dabit illud posteritati iustissimas temeritatis suae poenas, quae in vicos tus et piper vendentes charteas migrare iubebit sale, lepore, venustate omni nudas, verborumque male iunctorum, minus propriorum et aures radentium mole tumentes. Quod qui non temere me vaticinari, cognoscere cupit, is in celebrem illam et acutam Scholasticorum, ut vulgo nominatur, gentem oculos tantum coniciat: quae cum multa excogitaverit et in litteras haud parvo labore retulerit ingeniosa, vera, laudabilia, ita tamen, quia bene meditata rudi et inficetâ oratione deformavit, omnibus, in quibus sensus aliquid et luminis est, hodie sordet, ut ipsa, quae reliquit, volumina nauseam et gravedinem
commoveant. Viderint praeterea, quibus orationis sapienter et scienter conformatae cura res adeo levis et nugatoria videtur, viderint, inquam, si philosophi sunt, quod esse volunt, quemadmodum prudentiae doctoribus rationem suam probent, quos discipulis idemptidem haec monita inculcare novimus: Non parum ad hominum animos capiendos et iusti, honestique amore imbuendos referre, quali in corpore, quae credenda et agenda proponuntur, locata sint: saluberrima saepenumero et optima, si male condita sint, reici: contra ea molesta et acerba libenter admitti, modo formam aliquam et colorem secum vehant, verbisque gratis et probabilibus vestita compareant. Haec, quae vitae usus supra omnem dubitationem evehit, si qui possunt, refellant: nobis interea hoc unum credant, sic longe plurimis, nec ineptis viris persuasum esse, qui vanitatis utilem quamdam facultatem postulant, eos aut tardiores esse, quam ut eam assequi possint, aut segniores, quam ut eam comparare sibi velint.
Cum altero genere, quod Germanicam eloquentiam longe Latinae anteponit, hancque contabescere et interire optat, quo illa sola vivat et valeat, paullo agam copiosius. Nam, ut nunc sunt tempora, plus in dies fautorum et amicorum sibi colligit et a potentissimo illo, quem natura omnes sentimus, amore patriae vehementer adiuvatur et roboratur. Quaeramus ante omnia, quid in disceptationem veniat, ne visa, non
oblata, sed ficta, debellare videamur: quod eo magis necessarium est, quoniam, qui Germanicam linguam defensum veniunt, faciem crebro mutant, nec eamdem nobis omnes quaestionem ponere solent. Hoc igitur si vernaculi sermonis patroni dari sibi a nobis velint, qui in linguae Latinae facultate sibi comparanda consenescant, et omnes animi vires absumant, nullâ linguae patriae vel ipsarum rerum ratione habitâ, malos et ingratos cives esse; boni et iusti civis esse, ad eam curam incumbere, maxime si vulgi pars esse nolit, ut eâ, quam a maioribus accepit traditam, linguâ pure, perspicue, concinne ac copiose scribere discat; ad Germanorum hoc pertinere decus et gloriam, ut, quo utuntur, avitus sermo eamdem nitoris, ubertatis, perspicuitatis, dignitatis laudem, quam exterarum quarumdam gentium linguae nactae sunt, sensim adipiscatur; e re publica esse, ut rationis, virtutis, sapientiae praecepta, disciplinarum humanae vitae conducenium initia, alia item, quae vim ingenii excitant, mores componunt et emendant, vincula societatis muniunt, superstitionum et errorum semina interimunt, otio honeste et fructuose fallendo materiam suppeditant, ut haec omnia et cognata illis alia Germanicis litteris, neque inepte ac negligenter, sed quam fieri potest accurate et ornate, mandentur: Haec, inquam, si poscunt sibi concedi, nec verbis, nec argumentis apud nos, ut, quod volunt, obtineant, opus est. Valeant, quorum aciem Romani sermonis maiestas adeo praestringit, ut nihi honeste, graviter, decore, nisi
Latine, scribi posse putent. Quorum errorem, ut cetera minus ferenda taceam, id unum intolerabilem reddit, quod per eum maxima pars popularium nostrorum, Latini quippe sermonis inscia, multarum rerum optimarum et utilissimarum cognitione iniquissime interdicitur. Abeant et illi, quos adeo ignavos et illiberales esse iuvat, ut, si quid Germanice sive ore, sive calamo efferendum sit, illud nullo verborum delectu, nulla norma et regula adhibita, ut sua quemque libido et inscitia ducit, enuntiandum esse confirment. Quasi vero fas sit, hominem, qui doctoris publici personam sibi sumit, ita loqui et scribere, ut barbarie suâ discendi cupidos absterreat, sibique ipse magistri stolidi et imperiti nomen adquirat. Haec nempe, quod paucos ignorare arbitror, incommoda et mala illa sunt, quae neglectam plane et impolitam orationem sequuntur. Sibi solis ad extremum canant, nobis parcant, qui naturâ ipsa magistrâ ac duce, sine praeceptore, sine exercitatione, ad Germanici sermonis facultatem, qualis viros doctos et honestos decet, perveniri posse arbitrantur, patriaeque idcirco eloquentiae scholas claudere iubent. Habemus id a natura et educatione, ut loqui et garrire queamus, ut apte, ut prudenter, ut sermonis, rerumque indoli convenienter loquamur, id aut artis et institutionis, aut usus et consuetudinis beneficium est. Qua in re si nobis credere recusant, quibus omnis intempestiva et parum necessaria ducitur cura, quae vernaculo sermoni tribuitur, Romanis suis, quos in oculis ferunt, credant: hos enim
accepimus in ipsa Latini sermonis sede, in ipsa urbe, non Graecarum tantum, sed etiam Romanarum litterarum ludos aperuisse, in quibus ingenui iuvenes pravum illum loquendi morem, quem ex nutrice, vernisque tenerâ aetate hauserant, dediscerent, et sapienter, commode et scienter dicendi leges acciperent. Credant item Francis, quorum mores et ingenium tantopere plurimis placent: nam hac etiam in gente illi, qui cum populo componi nolunt, in vernaculae linguae regulis et praescriptis cognoscendis tantum locant diligentiae, quantum vix inter nos illi in Latinis elegantiis et dicendei praeceptis addiscendis ponunt, quibus Romanae facundiae procuratio commissa est.
Hactenus ergo aut nihil, aut parum nos ab illis seiungit, qui Germanos suam ipsos linguam despicere, negligere et longe infra Latinam ponere, moleste ferunt. Atqui hos si excedant limites, quod nonnulli facere videntur, vereor, ut salva diu esse queat concordia nostra. Memini, me legere et audire quosdam, bonos quidem illos, lepidos, facetos et ingeniosos viros, verum immoderato patriae amore inflatos, quum statuerent, aut ne quid nimis dicam, statuere viderentur, indignum facinus esse, Germanum hominem Latino sermone libros componere, deterius etiam et stultum plane, cavere hoc vehementer Germanos Latine scribentes, ne quid calamo excidat Romanis auribus insuetum et insolens, bonamque temporis, quod maioris momenti rebus impendi poterat, in verborum
Latinorum et nominum potestatibus indagandis et limandis perdere; legibus principum coercendam esse Latinam illam scabiem, quae ex scholis egressa universam, qua patet in Germania, rem publicam eruditam turpiter contaminet. Haec si vere sentiunt viri praeclari, ego quidem, quod bona eorum cum gratia fiat, profiteri minime dubito, secus mihi videri, et sententiam illam patriae nostrae non gloriae tantum, verum etiam saluti noxiam esse.
Principio certissimus ego sum, non expedire rei publicae, ut, quaecumque inter viros eruditos quaeruntur et disputantur, omnia promiscue sermone populari explicentur et cunctis legenda exhibeantur. Sunt quaedam, nisi me fallit opinio, quae nescire illos satius est, quibus tantum natura luminis haud dedit, ut atra albaque, vera et falsa facile discernere possint, quam scire. Inter ea refero universam illam philosophiam, abstrusam sane et longe a plerorumque mortalium intelligentia remotam, quae de primis rerum omnium causis et rationibus, de aeternis iusti et honesti originibus, de voluntate Dei, ceterisque eius immensis perfectionibus, de generalibus eorum, quae vere sunt et exsistunt, affectionibus, de proudientiae natura, de animorum indole ac viribus, similibusque argumentis subtilissime disserit. Satis habet multitudo praesidii ad res suas prudenter agendas, ad vitam sancte et moderate ducendam, ad bene beateque moriendum, si tantum de his novit et intelligit, quantum supremi Numinis sapientia libris illis, quos divinitus
dictatos esse scimus, aperire nobis consultum iudicavit. Plura si perceperit, primum illi, qui aut ingenio supra ceteros eminent, aut eminere sibi videntur, quaestiunculis et se et alios exagitare incipiunt: de multis deinde gravissimisque rebus imperite ac conturbate disputant et dubitant, porro, quae vere et bene dicta sunt, perperam interpretantur et ad vitae actionumque perversitatem excusandam audacissime trahunt, postremo scientiâ suâ elati simplicem illam et sanctam disciplinam, quam ex libris caelestibus sacrorum ministri promunt et proponunt, adspernantur, nec sibi, hominibus scilicet vafris et acutis, sed plebi, scriptam esse pugnant. Testamur, ne quis haec temere dici putet, temporum nostrorum historiam. Ecquid, obsecro, quantumque felicitati Germaniae nostrae accessit, postquam viri magno et excellenti ingenio praediti de rebus arduis et vulgi captum fugientibus sermone populi philosophari coeperunt? Hoc unum, si recte recordor, quod turba passim importunorum utriusque sexus hominum obsidemur, qui quae minus distincte comprehenderunt, quia mentem a sensibus sevocare nesciunt, sublimioris doctrinae mysteria in conventibus et circulis confuse proferunt, insanis disputationibus omnis turbant, scitisque denique et decretis male intellectis ad vivendi licentiam et religionum contemptionem impie abutuntur. Maneant ergo ista, quae populi praetervehuntur intelligentiam, intra saepta civitatis eruditae, nec alio, quam eo sermonis genere, quo viri docti dudum inter se colloquuntur, exponantur. Quod
philosophis, id mei quoque ordinis hominibus dictum volo. Non satis enim prudentiae monitis obtemperare mihi videntur, qui ante multitudinis oculos sine velo collocant, quae religionis antistites de sublimibus et reconditis fidei Christianae dogmatibus audacius interdum et subtilius, quam necesse est, disceptant. Fateor, si qui populum pravis opinionibus corrumpere et in errores inducere studeant, confutationes istiusmodi monstrorum linguâ, quam populus intelligit, accurate conscribendas esse. At si metus absit periculi, aut de rebus quaeratur, quas sine salutis iactura multitudo indocta ignorat, mentesque incultae et exiles difficulter capiunt, meâ quidem opinione praestabilius est, controversias sacras peregrini sermonis involucro tegere, quam in lucem publicam protrahere. Habent enim hoc plerumque eius generis certamina, si publicentur, ut plebem in factiones perniciosas distrahant, ut ab eo, quod unum est necessarium, imbecilles et contentiosos svocent, ut doctoribus invidiam et obtrectationes pariant, ut improbis et religionis hostibus maledicendi et cavillandi materiam subiciant. Haec tanta mala quis probus et sapiens non libenter, quantâ fieri maximâ potest, iperâ redimat? Adicerem his alia, nisi tempus spatiumque brevitatem imperarent.
Hic si quis mihi Anglos et Francos obducat, populos in magna sapientiae et ingenii laude positos, quos de summis rebus tam facris, quam philosophicis et civilibus linguâ cunctis notâ commentari solere constat, ante omnia commoda et
emolumenta demonstrari mihi velim ex illa consuetudine nata. Si quae porro emolumenta eiusmodi, quod minime totum negem, ostendi possint, poscam, ut cum malis ex edodem fonte surgentibus ingenue comparentur, et utra maiora sint, aequis animis expendatur. Ancipitem vides et perdifficilem disputationem, ex qua linguae Latinae hostes victores esse discessuros, prope despero. Sunt certe in utraque gente viri incliti et eruditione maximi, qui hanc cum populo de gravissimis et subtilissimis rebus agendi libertatem fortiter accusant, et magnarum conversionum, impietatis, bellorum intestinorum tam sacrorum, quam civilium infelicissimam matrem et suisse olim et adhuc esse contendunt. In quo prorsus eos falli, nemo rerum inter Anglos et Francos gestarum peritus arbitrabitur.
Dixi de eo, quod salutare et utile Germaniae nostrae opinor esse: iam ad id venio, quod eidem gloriosum et honorificum putari debet. Nullus hodie est, quod inviti etiam fatentur, invidi et inimici nostri, Europae populus, cui Germania inventorum utilissimorum multitudine, ingeniorum fertilissimorum copiâ, scriptorum omnis generis doctissimorum proventu cedat: multae sunt etiam gentes, quas his opibus longe superamus ac vincimus. Tantarum divitiarum notitia et fructus, ut quam longissime diffundatur, ecquis neget non iustum tantum et aequum, verum etiam patriae nostrae honorificum esse? Hoc autem quomodo fiet, Europaeque magistra evadet Germania, si, qui nostrorum arte valent et ingenio,
cogitata sua Germanicis cuncta litteris perscribant, spreto illo, quem suum res publica erudita fecit, Lationorum sermone? Frustra sane speramus, futurum esse aliquando, ut, qui scientiis et artibus apud exteras gentes dediti sunt, linguae nostrae cognitionem omnes appetant, quo ex nostris libris proficere possint: alios ipsa rei difficultas, alios arrogantia, alios inertia, ne in hanc cogitationem veniant, impediet, Inhumani quoque simus et superbi, si viros doctos ceteris, quas, si docti velint esse, suscipere debent, molestiis, istam minime levem linguam nostram ediscendi addere velimus. Eadem fere impedimenta occurrent, nostramque levitatem nobis exprobrabunt, si forte alienigenas convertendis in linguas suas libris nostris consulere sibi debere, putemus. Hoc illi eventurum esse, verisimile iudicent, quos omnis fugit rerum humanarum, temporumque nostrorum cognitio. Nihil ergo, nisi aut invidi, aut honoris nostri parum menmores dici volumus, reliquum est, qum ut ea, quae scire omnium interest, communi gentis eruditae sermone explicemus.
Incidit hic aliud, quod, nisi egregie fallor, ostendit, ne in patria quidem sua diuturnam sibi ludem et famam, cuius, qui scribunt, cupidine plerumque trahuntur, polliceri sibi posse, qui Latino sermoni renuntiant. Omnes, quae vivunt, et in ore hominum versantur, linguae eodem incerto et volubili, quo ceterae res humanae, cursu feruntur, et alias ex aliis formas et habitus induunt, Tempus, quod omnia, vocabula quoque,
dicendi modos, formam orationis, ipsam, ut sic loquar, animam et medullam linguarum mutat. Inde fit, ut, qui castissimi, politissimi, suavissimi scriptores aetate suâ vocantur, magnam laudis huius partem paullo post fata, maiorem lustris aliquot, decem, viginti, triginta elapsis, postremo saeculo, aut binis ad summum saeculis transactis totam amittant. Exempla omnes fere Europaeae linguae, nostra quoque, praebent, ut hoc tamquam notum et ab omnibus concessum sumere mihi liceat. Alia longe ratio et fortuna est linguarum, quae in usu esse desierunt et mortuae appellantur. His ipsa mors immortalitatem parit: facit nempe, ut, communi lege solutae, formam, quam habent, constanter sevent, nec amplius mutationis aliquid subeant. Cuius rei hic fructus est minime contemnendus, ut pulchra semper, grata, luculenta maneant, incetramque et mobilem rerum humanarum conditionem effugiant, quae illis semel kscite et pulchre in litteras relata sunt. Cogitent haec velim secum praeclari viri, qui Germanos non, nisi Germanice, Scribere oportere existimant, si quidem vivere inter mortales post hanc vitam, et laborum suorum famam perennem restare cupiant. Quid erimus nos, qui Germoanorum hodie disertissimi et politissimi videmur, non dicam consequentibus saeculis, sed hoc ipso, quod agimus, exeunte? Infima fortassis scriptorum faex, quibus mille notas delicata posteritas, aliis dicendi legibus sancitis, inuret. Id fatum non timent libri veteri Romanorum stilo de rebus bonis, saltem haud malis, ornate
conscripti: hi remotissimis etiam nepotibus parentum suorum facundiam, ingenium et doctrinam praedicabunt. Iacent in tabernis mole ineptarum chartarum oppressi, qui ante hos quinquaginta annos eloquentiae in Germania principatum tenebant: at, qui ante tria saecula primi Romani sermonis decus inter Italos instaurarunt, longe licet a summa perfectione absint, POGGIUS, PHILELPHUS, ARETINUS, VALLA, CAMPANUS, alii, tantum abest, ut senescant et spernantur, ut potius novam existimationem ab ipso tempore ducant, et renovati in virorum doctorum manus tradantur, quibus numquam molesti et ingrati veniunt.
Sunt haec, quae monuimus, et alia, quae consulto praetermittimus, tam aperta, ut intelligentiam eorum fugere nequeant, qui his nostris temporibus ad linguam patriam amandam et colendam dam iuvenes litteris dicatos tam studiose incitant. Quocirca plurimi eorum negant hoc sibi propositum esse, ut Lavinam linguam plane prosciribant, et Germanicam in eius locum substituant. Feramus, aiunt, inveteratum illud Romani sermonis in erudita civitate imperium, ut mala illa patienter ferimus, quibus frustra remedia quaeruntur: hoc vero quis aequo animo ferat, viros graves et sapientes in captandis elegantiis Latinis, in finiendis Et determinandis nominum potestatibus et particularum viribus, in oratione ad superbissimae gentis Grammaticae normam exigenda, in dinumerandis vocabulis puris et impuris, similibusque nugis tantum studii et otii
consumere? Satis ille Latine doctus est, qui, quas animus effinxit imagines et sententias qualicumque ratione exprimere, verbaque sic inter se iungere valet, ut, quid sibi velit, lectores intelligant. Munditiem et incorruptam Latini sermonis integritatem qui tam cupide affectant, illi futilis diligentiae hoc plerumque referunt praemium, ut, quum Germanice loquendum et scribendum est, balbutiant, et nihil concinnum et illustre proferre queant.
Haec illi non sine quadam veri et honesti specie: quae tanto fallit facilius, quanto citius nostram sibi naturam conciliant, quae opere et laboris parte quadam nos levant. Sed accedamus paullo propius, et, num talia revera sint, qualia videntur esse, cognoscamus. Principio quidem procul me b illorum opinione remotum esse prositeor, qui dignitatem et doctrinam hominis ex Latini sermonis, qua pollet, facultate metiuntur, et pallent, sudant, nauseant, ubi egregios alioquin viros rerum magnis, quam verborum, studio duci aut damnatis quibusdam vocabulis orationem distinguere vident. Non is ego sum, qui, quod ille non illepide apud comicum, invitos canes venatum ducere, et durae huius legis auctor esse velim: Nemini scribendi potestatem concedendam esse, nisi qui verba omnia et unviersam dictionem ad amussim Romanam conformare studeat. Hoc autem quaeritur: Anne honori suo, utilitatique publicae rectius consulant, qui, pro suo quisque modo et consilio, quae bene et sapienter excogitarunt, mundâ, aequabili, clarâ,
nervis suis adstrictâ, tali, verbo, quali Romani veteres immortalitatem sibi pararunt, oratione vestiunt? Atque hoc, ut puto, iisdem facile praeceptis et rationibus, quibus Germanicae facundiae patroni adversarios suos obtundunt, effecero.
Dicite nobis, quaesumus, viri doctissimi, quidnam id est, quod vos stimulat et impellit, ut de restituenda sermoni patrio nativa sua dignitate et pulchritudine, de nominibus et vocabulis peregrinis, obsloetis, rusticis, de particularum vero usu et potestate, de veteri multorum verborum pretio et originibus, de rite instruenda et componenda oratione haud aliter consultetis, ac si patriae salus his quaestionibus Criticis et Grammaticis contineatur? Haec, inquiunt, ideo suscipimus et fovemus consilia, quia pura, mascula, nervosa et rotunda oratio incredibilem vim habet ad persuadendum, ad animos flectendos et molliendos, ad durissima quaevis pectora demulcenda, quia, quod verum ipsum non potest, triste natura sua et humanae indoli invisum, id decens veri amictus et ornatus saepe efficit, quia strenua illa, qua maxima pars mortalim delectatur, inertia scribentes monet, dulce utili miscendum esse. Ipsum illud, si absolute spectetur, sermonis purgandi, limandi et ornandi studium exile est, nec magnorum et excellentium virorum personis dignum: idem vero si ad finem suum referatur, et cum eo copuletur, egregium est, nec postremo loco inter boni viri et humani generis amantis officia ponendum. Non exigua pars eorum, nec
enim, quod res est, dissitendum ducimus, quae inter nos magnis animorum motibus disputantur, et contentiosius interdum, quam par est, disputantur, parum aut nihil habet dignitatis: litteras, apices, voculas saepe consectamur: at hoc nomine qui nos reprehendunt, illi ex his levibus et contemptis interrogatiunculis dignitatem et splendorem orationis pendere quodammodo non perspiciunt. Si nihil aliud, hoc tamen nobis praestant istae minutae concertationes, ne maiora vitia et monstra in provinciam nostram irrumpant, et in ipsa eloquentiae viscera penetrent.
Bene sese haec onia habent, neque oppugnari honeste possunt, nisi ab illis, qui totam bene dicendi artem ludicram et vanam esse putant: quod tamen genus, hâc tantâ Germaniae luce, inter homines vel mediocriter institutos et educatos nullos patronos invenit. Verum iisdem argumentis causam suam defendunt, iisdem plane armis pugnant, ne nugas agere videantur, stili Romani vindices et tutores. Quid igitur? Adeone aut vecors, aut iniquus quisquam erit, ut, quod ipse causae suae tuendae adhibitum, validum, certum, rationale statuit esse, idem in aliena, non simillima, sed eadem plane causa infirmum, fragile, virtute vacuum iudicet? Aut igitur desinant, qui hodie Germanorum linguae excolendae, purgandae, legibusque certis muniendae operam dant, facere id, quod bonis monibus et intelligentibus secundis faciunt, aut, Latino sermoni qui eamdem praestant operam, praeposterae sedulitatis absolvant.
Sed attingamus id quoque paucis, ne quid practermissum videatur, quod adiciunt: Vix Commode in una sede Latinam, Germanamque eloquentiam versari posse, alteram alteri naturâ veluti inimicam esse, alterâ qui valeant, alterius plerumque inopes esse solere: maius autem probrum esse, in solo patrio errare, quam in Latio, turpius longe vitium, patrii sermonis, quam peregrini, sacultate destitui: illam igitur quaerendam unice, hanc missam faciendam esse. Demus hic, nec enim nostrum est, vel artificiose tegere, vel impudenter negare, quae omnium obversantur ocilis, demus igitur, haud paucos copiosos, disertos, luculentos esse, dum ore Romano loqui licet, eosdem infatissimos, sordidos, mutos paene apparere, si stilus mutarndus, eademque res Germanicis verbis clare et accurate enuntianda sit. Reliquum est, ut deliberemus, utrum hoc a naturlai quadam difficultate utriusque linguae divitias consequendi veniat, an hominum socordiae et negligentiae adscribendum sit? Ego quidem arbitror, si, qui divites verborum sunt, quum Latina poscitur oratio, pauperes, quum Germaicâ opus est, tertiam industriae, quam Romanis litteris tribuerunt, Partem Germanicis dedissent, futurum fuisse, ut parem dicendi et scribendi vim in utraque lingua sibi pararent. Cui quidem sententiae tot patriae nostrae lumina et ornamenta praesidio sunt, quos aeque promptos, facundos, disertos, verborumque felices videmus esse, sive Germanice expedienda sint, quae mente volvunt, sive Latine. Si qui tamen sunt,
quibus ingenium adeo angustum obtigit, ut utri usque eloquentiae praecepta simul complecti et custodire nequeant, illis ego humilis quidem , at forte non insipiens, auctor sim, ut, nisi muneris ratio repugnet, unius in Germanicae disciplinam sese tradant.
Haec quum ita sint, laudem sine controversia merentur amplissimam, qui se nobis, quibus Latine scribendum est, duces et magistros praebent ad naturalem orationis pulchritudinem et incorruptam sanitatem assequendam, quaeque vel ipsi eius rei causâ observarunt, vel ab aliis observata legerunt, iusto et concinno ordine digesta et disposita sistunt. Longum est eorum agmen, qui aut deditâ, aut aliud agendo utilissimo huic lagori manum admoverunt. Omnes, si qua mini est de rebus a professione mea alienis iudicandi potestas, studio, copiâ, facilitate vicit vir celeberriumus, ordinisque scholastici apud nos non mediocre decus, IO. FRID. NOLTENIUS felicissimus in ludo Scheningensi, cui pro Rectore praeest, fingendae iuventutis artifex, mihi a multis annis officiis et amicitiâ iunctus. Is in Lexico Latinae Linguae Antibarbaro, quod nunc secundis curis magnifice locupletatum et emendatum, formâ praeterea et habitu longe nitidiori, emittit, quaecumque nescire nefas est hominem, cui dictionis barbaries magna scriptoris turpitudo videtur, partim ex diuturna veterum Romanorum scriptorum lectione, partim ex innumeris virorum Latine doctissimorum commentariis hausta mirabili diligentiâ collegit et in classes suas
accurate distribuit. Rationes instituti in praefatione ipse more suo, id est, diserte et eleganter exposuit: nec idcirco ut a me minus apte ac decore (nam a meae conditionis homine quis dilucidam, amoenam et lepore quodam coloratam orationem exspectet?) commemorentur, necesse est. Perspexerunt praestantiam et utilitatem operis, rudis adhuc, quod ipse doctissmus parens eius, quâ est ingenuitate, non dissimulat, et longius a perfectione distantis non Germani modo, verum etiam incorrupti plane hac in cava et integerrimi iudices, Itali, quorum formis non ita pridem Venetiis iterum descriptum est. Quanto magis nunc Latinae castitatis amicis probabitur, quum renatum quasi et rerum optimarum infintâ paene silvâ auctum, correctum, expolitum in lucem revertitur? Ego quidem primus, quas mecum omnes eruditi debent, ingentes egregio viro gratias persolvo, quod incredibili molestiâ suâ et immenso prope labore veras fictasque Latini sermonis pestes et maculas indicare, et ad integrae, casteque orationis laudem contendentibus instructissimum armamentarium aperire voluit: iungent sese mihi, non dubito, quotquot aequi sunt et rerum istiusmodi gustum qualemcumque habent, NOLTENIV Mque meum, carissimum mihi et Musis caput, ad omnem memoriam haud inviti commendabunt. Dab. in Acad. Iulia d. XIV. mensis Febr. A. O. R. M DC C C XLIV.
ETSI in recognitione huius libri etiam atque etiam cavere cupiebamus, ne emptores discendi cupidi, quorum bona pars nummis haud abundare magnopere solet, pretio pro locupletata editione augendo, aut omnino quicumque alii exstantiore aliqua eius magnitudine offenderentur; refragari tamen et obstare haud potuimus tantae multitudini utilissimarum observationum, quae tamquam cum impetu quodam sese ingererent: quum librum illae spissiorem quidem reddant; at qualemcumque temporis ac pecuniae huc impendendae iacturam cumulate pensare videantur. Neque tamen admisimus ilico, quicquid in occursum nobis alicunde venisset, et hoc, quem nunc quidem agimus, censu aestimari utcumque possit. Immo vereo ut plurimum procul iussimus esse non modo ea, quae a Grammaticis sine urgente necessitate paullo morosius excutiuntur et quasi ad vivum resecari solent, sed etiam cuncta ea, quae barbara quidem aut minus Latina sunt, nullum tamen contagionis aliquod existimentur adferre periculum. Quis enim, ut exemplis utar, temere usurpat hodie psaltrius i. e. psaltes, protectus pro cautus, sectare pro sectari? quae tamen Scioppius in Stradam p. 80. 82.88. et 149. vehementer exagitat. Et quis porro verbigerare i. e. verba facere, quod Apuleii est, et quis iugulationem facere i. e. magnam stagem edere vel infinit nitam hostium cadem facere, quae locutio apud incertum illum auctorem Belli Hispaniensis adversus Pompeii liberos cap. 16. reperitur, et sexcenta huiusmodi alia sibi in stilo ita redditit familiaria, ut de iis monendi Latinae linguae tirones esse videantur? Atque ex eadem ratione subducere etiam lectorum conspectui obsoleta illa et insolentiora volui, quae priori editioni inserta erant, et uberiori numero multoque rectius singularibus continentur libris: quales sunt IO. PHILIPPI PAREI Lexicon Criticum, EIUSDEM Lexicon Plautinum, DANIELIS PAREI Lexicon Lucretianum, BERNARDINI BALDI Lexicon Vitruvianum, IOHANNIS RHODII Lexicon Scribonianum, IANI WILHELMI F. LAURENBERGII Antiquarius, EILHARDI LUBINI Antiquarius, ac si qui hoc in genere prostant alii.
Locupletavimus tamen nihilominus librum insigniter et tantopere, ut plane novus nunc videatur esse. Ne quid enim dicam de emendatione varia illa ac multiplici, quâ mox demere aliquid, mox tollere penitus hoc atque illud, alia item leviter immutare,
alia translocare, alia substituere, alia etiam interpolare debui; legitimum particularum usum, et varios earum significatus Sectioni Posteriori Partis Etymologicae, atque ominio tum huic ipsi, tum etiam Parti Syntacticae multa ingessi, quae Latinae linguae corruptelas directe quidem haud seriunt, at singula tamen eo spectant, ut, quicquid ab eorum forma ac modo abit, in numero possit esse eorum, quae saltem suspectorum veniunt nomine. Longe etiam fertilior nunc seges est observationum earum, quae a qualicumque industria nostra sunt profectae. In quarum tamen expositione ita me tracto, ut nihil temere eorum, quorum vix aliquam dari auctoritatem apud veteres existimem, simpliciter damnare ausim, sed declarem ea tantummodo pro suspectis, probe memor sententiae, quam litterarum intelligentiores numquam non approbarunt, atque ante hos decem retro annos, nempe a 1734 mense Decembri, Vir Clarissmus M. MARTINUS BORK Ienae publice Tuitus est singulari Dissertatione illâ, scientissime contendit, aliqua Latine dici, negari difficilius, quam adfirmari. Tametsi interim eorum, quae mihi quidem a barbariei turpitudine quam proxime visa sunt abesse, qualiscumque auctoritas aliquando proferatur; neminem tamen magnopere, opinor, paenitere poterit, si voce meâ inductus tantisper illis abstinuerit: quum scilicet insolentiora minusque a veteribus frequentata eo etiam ceteroquin veniant censu, qui ornare Latinam civitatem parum possit. Quo quidem in genere id etiam tenere debent castae atque emendatae dictionis studiosi, ut, quicquid rationi et Analogiae convenit, atque insuper sexcentis bonorum scriptorum exemplis stabilitur, id vero ita a nobis inculcatum esse arbitrentur, ut a nemine eorum, qui purum dicendi genus ignorant, ac barbarismis suis delectantur, in ignorantiae fomentum arripi iure aliquo possint loca illa veterum rariora, quae in contrarium e latibulis suis possunt protrahi, et a me ipso subinde portrahuntur. Sunt enim haec non nisi parora/mata ipsorum Romanae linguae proprietatis atque elegantiae custodum: quae adnotare curiose possumus; at imitari nemo temere debet. Sic v.g. rursus pro vicissim, item vel pro seu et versâ vice; itemque aut post utrum, num vel an, nemo eruditior velim usurpet: quamvis pro his loquendi modis non nulla veterum loca deprecatum quasi veniunt. Nimirum vitiose haec et alia huius commatis dicuntur, nec absolvi in foro Latinitatis possunt, etiamsi vel ipse Tullius pro rostris eorum agat causam, vel alius testis locuples, et ceteroquin omni exceptione maior, verba quaedam sua interponat. Quid multa? Si, quae veteribus per oscitationem interdum exciderunt, eodem, quo reliqua, quae recto et eleganti usu se commendant, iure trahi ad
imitationem queunt; actum sane est de omni a)kribei/a|, quâ linguae Quiritium decussibiperpetuo constare debet. Quotamquamque enim eorum, quae minus recte se habent, putamus superesse partem, quae non aliquo niti veterum praesidio possit? Magna autem foret vecordia, propterea pueriliter hallucinari et peccare in scribendo malle cum aliqua excusatione, quam incorrupte loqui, et ab errati aut ignorantiae suspicione remotiorem esse.
Et quamlibet omnes ita praecidiumus fistulas, quibus aqua turbida deferri in Latium solet; tamen tamen ne sic quidem puritati ilinguae satis consultum esse existimamus, nisi accedat id, quod maxime arbitramur negotio huic conducere. Ut nempe occurri barbarismis possit omnibus, etiam iis, quorum in hoc libro nostro nulla fieri potuit mentio, quia eorum, quae linguae genium offendunt, infinita quaedam ratio est, et innumeris aliis, quae in scriptis ac commentationibus recentiorum quottidie, veluti nova hydrae Lernaeae capita, loco eorum, quae amputata ab hoc atque illo Criticorum Hercule sunt, in duplo quasi succrescunt; hoc est remedium, et quidem omnium optimum ac certissimum, si lectione meliorum scriptorum satis imbutum pectus adferas ad scribendum, ne, quae ex aetatis ferreae ac figlinae recentiorumque libris perperam dicta memoriae inhaerent, misceantur temere cum probis, stilumque inquinent, eumdemque reddant invenustum ac deformem.
Differentias verborum eorum, quae vel synonyma certo respectu sunt, vel pro synonymis saltem a multis habentur, maximam partem ab Ausonio Popma mutuatus sum; quamvis non sine selectu, non sine castigatione, non sine augemento, Quae ex notionum proprietate satis in propatulo positae vel inanes videbantur esse, eas, quum transiliendas esse existimarem, omisi, substituens in locum earum alias notatu digniores, a nobis vel aliis animadversas: complures ex modo dicto scriptore in chartas quidem nostras transtuli; sed contractas tamen et in breviorem summam plerumque coactas, etiam pro diversa earum conditione aliquo modo mox locupletatas, mox emendatas. Si quid Poetarum esse adfirmamus; haud ea nobis mens est, quasi nusquam apud eos, qui proâ oratione utuntur, reperiatur: sed vel nulla, vel rariora apud hos; apud Poetas vero frequentissima eius apparere vestigia. Ac pari quidem cautione me quasi munitum volo, sicubi forte edocuerim, quae loquendi formula Oratoribus, quae Comicis, quae Historicis, et quae tandem huic vel illi veterum scriptorum propria videatur esse atque sollemnis. Nimirum id innuo, eas ab singulis horum sic usurpari, ut apud eos quasi domicilium habere vidantur, quum apud reliquos vel prorsus non occurrant, vel rarius saltem minusque frequenter. Neque etiam, quoties vocabulo
aut locutioni huc usque suspectae suam ex idoneo scriptore adstruimus auctoritatem, id ita accipi volumus, ac si nulla exempla alia, quibus eius probetur bonitas, praeter illa, quibus usi sumus, in promptu sint: Immo vero satis habui, uno itemque altero auctoris classici alicuius loco planum fecisse, immerito proscribi et adhuc proscriptum hoc atque illud esse. Varium illum construendi modum, qui multis iisque singulis vocibus verbisque proprius est, ita exposui, ut pro re nata adderem, quae constructio praeserenda reliquis, quae minus usitata, quae in ligato sermone ius suum magis obtineat, et quae tandem heic atque illic diversa pro civerso efferendi modo subsit significatio. Modos Grammaticae consecutionis valde insolentes, cum primis eos, qui ab Ammiano Marcellino, Dicty Cretensi, Apuleio, Macrobio, Flavio Vopisco, et aliis tum horum aequalibus, tum multo deterioris notae et ferreae ac siglinae aetatis scriptoribus, praeter omnium veterum morem formati, petuntur, ab scena hac nostra de consulto procul esse iussimus, quum eodem fere loco habendi sint, quo haberi solent, quae hodieque ab litterarum Latinarum rudioribus subinde cuduntur nova et veteri elegantique Latio ignota loquendi genera. Constructiones valde protritas, ac de quibus ne tironibus quidem scrupulus esse potest, praesertim illas, quas sermonis humani natura ad unam aliquam praepostitionem adstringit, non magnopere moratus ubique sum. Nolui etiam communire sine ullo discrimine et comprobare omnia, praesertim ea, quorum usus in Latio frequentissimus est, exemplis veterum, ne liber temere in nimiam molem excresceret, hoc interim adfirmans, bonâ fide in eiusmodi locis conficiendis a me actum, nec quicuquam adsertum esse, quodnon certo scierim corroborari idoneâ auctoritate posse. Si quis tamen nihilo setius hanc veterum auctoritatem cum indignatione alicubi requirat: hic, quaeso, primum benevole intelligat, neminem omnibus horis ac locis sibi et aliis sapere, nec propterea cuiusvis voluntati ac desiderio respondere ubique potuisse operam nostram; quum praesertim alii etiam alia, ut certis auctoribus comperi, quamvis sere praeter rem et non dum satis pensitato instituto nostro, desiderent, multique omnino cupere ac praeoptare pro captu civerso diversa soleant: deinde consulat vel Nizolii, vel Fabri, vel Frisii, vel Reyheri, vel Curionis, vel Roberti Stephani Thesaurum, vel aliud huiusmodi Lexicon aliquod locupletius, quodcumque tandem ipsi prae maibus sit: ac sine negotio videbit, quae etiam ita simpliciter a me allata sunt, satis recte se habere, ac sine vitio iis inhaereri posse.
Ut vero omnem difficultatem, quae quidem adferre remoram inter legendum possit, Latinae linguae minus peritis omnino
tollerem; nimirum aliis atque aliis, mox Latinae, mox vernaculae, mox etiam simul utriusque linguae verbis exposui sensum vocabulorum et locutinum quarumdam, quae vocari ad Critiocrum tribunal debuerunt, nec eius tamen videbantur notionis esse, quae cuivis pateret, expositaque atque obvia omnibus abunde foret. Quumque ita servire cupiamus captui diversorum, atque ea propter haud unius generis esse potuerint animadversiones nostrae; trifariam a typothetis disiungi ac discerni diversa ista voluimus. Illa, quae maiusculo litterarum Gothicarum genere expressa sunt, sibi scripta esse existiment, quibus emendatior dicendi scribendique ratio curae cordique est et esse debet, id est, generatim omnibus, qui dediti bonarum litterarum studiis sunt, et eruditiorum nomen tueri cupiunt. Quae paullo minoribus constant characteribus, ea fere, quoties praepositum sibi astersci signum habent, vel necessariâ explicatione, vel uberiori illustratione continentur eorum, quae in quaestionem venere, consulatur ut tironibus, sufficienti vocabulorum et locutionum cognitione non dum imbutis atque iis etiam, uqibus ea, quae simpliciter dicta sunt, minus sufficere videntur; quoties autem altero illo crucis signo notantur, addunt quaedam si non manifestae utlitatis et cuivis eruditorum generi prosutura, at talia tamen, quae saltem hoc litterarum genere curatius imbutis placere, aut gignere in animis eorum, qui nihil non ex omnibus pertentant partibus, interiorem animadversionum primi ordinis notitiam possint. Curiosius enim interdum commoror in Criticorum minutiis: neque tamen temere aut citra ullam necessitatem; sed re spsâ quasi ita exigente: ne quid benevolus Lector iure desideret, quod ad sufficientem huius atque illius loci vexatissimi atque intricatioris explicationem pertinere videatur: quum praesertim, si fides habenda non nullorum sermonibus est, praeter omnem exspectationem meam viri quidam praecipuae dignationis magnaeque eruditionis laude illustres existimassent, sibi etiam non nihil prodesse hunc librum, quem proinde ad manum habere inter scribendum soleant. Causas tamen earum constructionum, quae rationi, quatenus ea etiam in arte Grammatica regnare debet, obstare videntur, nolui operosius excutere. Sufficit mihi, ostendisse, quâ formâ, quot modis, quo diverso respectu, quâ denique cautione usurpari singula sine labe possint. Si cui iucundum sit ac volupe, ad subtiliora ista descendere, et venari ea, quae singulari cum gratia in hoc negotio vel verisimiliter, vel certâ quâdam ratione, exemplis illis veterum, in quibus, quae ceteroquin fere hiant, supplentur, satis suffulta ac corroborata, ab ellipsibus petuntur; hunc ex his scholis nostris bona cum pace aliquantisper dimittimus atque ablegamus ad Sanctii Minervam, Scioppii
Grammaticam Philosophicam, Vossii Aristarchum et Scaligeri Causas Linguae Latinae: hi nempe libri affatim suppeditant, quod gratum solet esse iis, qui ultra vulgarem sortem in elegantioris literaturae cultu eminere Cupunt, vel pro muneris ratione se totos eidem immergunt, et interiores Syntaxeos causas ubique intelligere et perspicere penitus allaborant.
Praefationem prioris editionis haud resecandam, sed praemittendam iterum existimavi: quoniam de totius libri ratione, de occasione scrbendi de scopo nostro et commodis, quae redundare hinc in ludos litterarios possint, ea habet, quae benevolo Lectori ignota esse nolim; quum praesertim monita quaedam in ea simul occurrant haud omnino, quemadmodum opinor, spernenda. Verborum quidem non nihil in ea immutatum est, quum quaedam paullo aliter efferenda viderentur, et alia iteratae huic editioni amplius haud convenirent. Catalogum praesertim eorum scriptorum, qui lixivio suo Latinitatis maculas variasque dictionis sordes eluere umquam studuerunt, eicere ex ea debui totum, quia tantopere locupletatus est, ut singularem libellum nunc sibi deposcat, adscitis in eorum numerum tum quam plurimis aliis, quiad accurationem, proprietatem et elegantiam Latinae linguae stabiliendam aliquid contulerunt, tum praefertim etiam iis, qui ab eo tempore, ex quo liber noster emissus est, vel editi sunt, vel ex superiori aetate mihi demum innotuerunt, magis ut Lectores ex eorum recensione, aliquando, si Deo ita visum fuerit, edenda, intelligant, quot libri in purioris Latinitatis causa umquam publicae expositi sint luci, quam quod operosius eosdem adhibuerim in consilum. OPpido enim pauci horum sunt, unde aliquid arcessivimus: ac si vel maxime inde transtulimus non nihil in usus nostros; purgatum tamen hoc fere per nos simul a scoriis admixtis est: id, quod ad oculum patebit, si allegata, quae vel interposita, vel ad cuiusvis loci extremitatem subiuncta sunt, cum iis, quae exposuimus, conferre cuipiam libitum forte sit. Omnes reliqui huiusmodi scriptores eum tantummodo in finem suo tempore comparebunt, ne quis a me ignorari eosdem, vel insigne augementum inde accedere labori huic nostro potuisse arbitretur. Quae enim recta ihabebant, iam nos aliunde decerpseramus, et quidem ut plurimum ea cum emendatione et illustratione, quae haud ingrata possit esse rigidis incorruptae dictionis exactoribus.
Atque ut fontem illum, ex quo lompidissimos bibi latices, ad legem veteris proverbiicoronem; praedicare grato animo debeo, quae Cl. LONGOLIUS pro sua voluntate cum in me, tum vero in has ipsas litteras satis prolixa in Actis Erud. Lips. publ. cal. Aprilis 1731. accurate et ex vero monere circa librum hunc nostum
voluit. Emendata igitur ad eius mentem suis singula locis sunt: etiam partitionem libri ita nunc vir optimus a me ordinatam esse intelliget, quemadmodum sibi placere obiter et quasi in transcursu ostendit, id est, paullo aliter, atque in priore editione factum est: quadripartitam nempe feci, quum fuisset antea quinquepartita: ut alia minutiora tantisper reticeam, in quibus ipsi itidem morem gerendum putavi. Semel, vel, ad summum, bis, non video, cur priorem meam sententiam mutem; quum ea, quae contra me disputantur, satis quidem belle se habeant, sed ita tamen comparata sint, ut esse solent, quae dictis ex adverso collocatis haud magnopere repuangant. Quemadmodum id, opinor, patebit omnibus, qui benevolentissimi Censoris nostri verba, quae adduxi propterea atque integra suis locis interposui, conferre aliquantisper cum meis voluerint.
Ne etiam benevolus Lector, quos ad calcem prioris editionis, ex voluntate LAURENTII HEISTERI, magni illius Anatonimci in vicina Academia Iulia, Medicorum barbarismos aliquot valde vulgatos exploseram, locosque insuper alios meo ipsius arbitratu addideram, frustra ibidem quaerat; sic sane ille habeto, suo singulos hos ordini esse adscriptos, et pronide in ipso nunc comparere libro. Quae incrementa ut olim benevolentissimo illustris huius Medici instinctu cepimus; sic iteratae huic editioni aliud ornamentum, et quidem valde insigne, accedit, quod continetur Prolusione illa, quâ commendare rogatu meo rei publicae literariae laborem nostrum pro gravissimi sui muneris ac nominis amplitudine voluit, Summe Venerabilis Abbas MOSHEMIUS, tamquam Scholarum perterras has Brunsvico-Guelpherbytanas Generalis Ephorus: quo summt viri testimonio ornatus liber si ulteriorem quamdam gratiam in litterariis palaestris et apud eruditos invenerit; non minus gartulabor mihi, quod tanto favore fruar, quam ipsis Latnis litteris, quarum et elegantiae et castiati tuendae consultum etiam atque etiam voluimus, omnemque hanc navavimus operam.
Vix opus fuerit, ut, quod ceteroquin ex humanae conditionis imbecillitate apud scriptores in consuetudinem fere abiit, errorum typographicorum veniam rogem enixius: horum enim ita immunes sumus, ut, si vel maxime videatur aliquid erratum esse, id tamen non nisi ad leviora spectet, et solos forte apices non nullos adsiciat, nec sensum turbet, et ipsâ denique paucitate suâ vix advertatur. Quod quidem ferimus acceptum Casparo Gottlob Pohlio, Iaura-Silesio, qui tollendorum sphalmatum curam me absente sibi a Bibliopola imponi passus est. Nec enim eximiam modo eruditionis laudem suo upsius Commentario publici iuris facto, quo vernaculae linguae nostrae Orthographiam persequitur, aliquot abhinc annis consecutus est, sed etiam in praestantissimorum virorum
libris emendate edendis fingularem diligentiam coliocare solet, quum hoc in negotio versatissimus sit, ac laboris huius, satis molesti quidem, at necessarii tamen ac valde salutaris, specimina huc usque ediderit, edatque porro ea, quae, dici non potest, quam accepta soleant esse iis, qui libris curate exscriptis vehementer delectantur, eorumque nitori singulare aliquod statuunt pretium. Indicum conficiendorum curam in se suscepit filius noster Iohannes Andreas Noltenius, qui peropportune hoc labore perfunctus sibi videtur sub ipsum ex subselliis nostris in Academiam Iuliam abitum suum, Iurisprudentiae legumque civilium studiis iperam, favente Deo, cuius gratiam ei comprecamur, ibi daturus.
Exit ita liber noster denuo, et quidem iis viis ac modis quo indicavimus, vehementer emendatus et auctus, addo etiam, ornatus ac transformatus. Satis erat, prioris editionis conditionem prodiisse semel, eo quod imperfectione laborat quâdam suâ: nihilo setius tamen eam cognoscimus proxime praeterito anno, quo haec iterata melior editio iam Lipsiae sub prelo sudabat, Venetiis apud Recurtum recusam esse in forma, quam dicunt, octava, duobus alphabetis et septem plagulis constantem. Pergratum quidem nobis accidit, Italis non displicere nostrum Syntagma: dispilicere tamen iisdem et mihi et bonis omnibus debet, denuo obtrudi litterariae civitati librum minus exaciatum, suisque, ut ita dicam, numeris non dum absolutum, quum praesertim multo perfectior cultiorque nunc redeat in publicum. Deprecamur in posterum studium huiusmodi intempestivum, ac Bibliopolae, viro optimo et integerrimo, minus gratum, tum ne sine praescitu meo quicquam hoc in libro recudendo tentetur amplius, quod arridere nec mihi nec aliis possit, tum ne honestum, quod ex impensis in hunc librum factis ille sperat, lucrum quodammodo apud exteros ei intervertatur.
Deo autem, Patri meo per Christum benignissimo, gratias ago supplices atque humillimas, quod ad persiciendum hunc iteratum laborem sufficientes mihi vires concedere clementissime voluerit. Pergat idem adesse mihi pro summa illa et infinita, quâ me misellum tutatur et conservat, misericordia, et qualecumque hoc opus ita fructuosum esse iubeat, ut qui ad maiorem ingenii cultum capessendum in palaestris litterariis praeparantur, citiores quam provulgari consuetudine, in emendatiori et candida dicendi scriben dique ratione progressus facere, et in timore Domini non minus bene sentire, quam verâ illâ ac simplici sibique constanti formâ eloqui, et cum universo orbe erudito communicare aliquando rectissime possint, quae ab suis aliorumque ingeniis profecta cum laude sunt. Scribebam Scheningae mense Ianuario, M DC CCXLIV.
EAM Romanae linguae in republica et ecclesia esse utilitatem, ut florenti in schlolis iuventuti iuxta reliqua humanitatis studia, pietatisque et bonarum artium disciplinas sedulo inculcanda sit, una omnium eruditorum vox est. Neque audiendi sunt, qui qualemcumque Latine dicendi vel scribendi facultatem, etiam barbaram et a veterum loquendi ratione alienam, sufficere credunt, modo nihil insit ei, quod cum Grammaticae praeceptis pugnet. Nam quum Plinii verbo Lib. I. ep. 5. stultissimum sit, ad initandum non optima quaeque proponere; eam profecto Latini sermonis idolem sequamur, quae sine controversia in eorum scriptis exsplendescit, qui, quum maxime vigeret Latinitas, Romae vixerunt. Haecautem quum subinde ab eruditis deseratur, et tot vocabula vel barbara, vel numquam optimis Latinis scriptoribus usurpata, et formulae dicendi, ab antiqua illa et optima norma abhorrentes, Latinam civitatem furatae, suumque genus ementitae, irrepsisse in censum videantur: arcendi sane iuvenes ab iis eo maiori studio sunt, quo magis vulgo in sermone et scriptis multorum occurrunt. Quam provinciam quum mihi quoque datam esse existimem; id operam huc usque dedi, ut fidei meae concreditis magis magisque innotescerent testatiores Latinitatis naevi ex libris eorum, qui barbara vocabula explodere et barbarum dicendi genus insectari in praecipuo habuerunt negotio. Quandoquidem vero saepe incidi in voculam vel r(h=sin, a magni nominis Phiologo damnatam, quam non ita multo post ab alio barbariei absolutam, suoque iuri restitutam viderem; cupidius inquisivi, ut, ubi pedem tuto ponam, invenirem. Quare optimorum Criticorum, qui hanc Grammatices partem nostrâ et patrum memoriâ illustrarunt, scripta et commentationes excussi et ponderavi, ut perviderem, quo tandem vocabulum et locutio quaelibet, quae quidem suspecta huc usque fuerat, habenda sit loco ne sola unius, qui nominis celebritate multis sui ordinis praestat, amplius abriperer auctoritate, nec sine suo merito quicquam proscriberem.
Et huius quidem laboris fructum hic liber noster offert, in usum pubis scholasticae a me nunc adornatus: cuius tamen industriae laudem nullam mihi tribui cupio, nisi quae in colligendo et vera a minus rectis discernendo versatur. Quod etsi negotium satis molestum sit; tamen parum gloriae adferre, credo, potest.
Neque vero, sicubi, scriptoribus inter se collatis, a veritate paullulum aberrasse unum itemque alterum deprehendi, nominatim semper et uberius consutandum esse duxi: sed ut plurimum simplici narratione et verbis brevioribus tantummodo indicavi, quid ex meliorum, quin ipsius veritatis, suffragio de singulis, quae in controversiam veniunt, statuendum sit: immo multos non nullorum errores ne verbo quidem tetigi, quod manifestos esse, et propterea nemini facile nocituros, nec increbuisse intelligebam. Longior nusquam sum, praeterquam in paucis locis, quibus clariorem adfundere lucem debui, praecipue propter tirones, quibus nec librorum supellectilem, quâ in concinnanda hac Sylloge usus sum, evolvere, nec omnia sibi invicem componere integrum est. Neque etiam complexus sum omnia, quae in Latinitate notam merentur, aut barbarismi alicuius argui possunt, et vel illis saeculis, in quibus extrema barbaries Latinitati officiebat, efficta sunt, et iustae molis voluminibus DV FRESNE, SPEELMANNI, LYDII, SOMNERI, VOSSII, addo etiam HOTOMANNI, LINDENBROGII, WENDELINI, LOCCENII, MEURSII, BARTHII libris hoc in genere emissis continentur, vel pro licentia illa, quam Atteius Capito ne ipsi quidem Caesari olim concessisset, eruditi tamen nostrihaud raro sibi arrogant, quum aut sine necessitate solent o)nomatopoiei=n, aut insolentes locutiones in medium proferunt, in elegantis linguae opprobrium denuo effinguntur et excuduntur; sed ea tantum excerpsi, quae mihi prae reliquis notanda videbantur, et accusare praecipue volui, a quibus propter crebriorem usum, quo pervulgata sunt, cavere nobis vix possumus. Interposui non numquam meas quasdam observationes: quarum etsi nec ubertatem et copiam, nec insigniorem praestantiam commendare magnopere queam; reticere tamen id ex eo capite haud consultum videbatur, quod mirum et insolens censeri queat, quarumdam in illis libris, ex quibus hic noster conflatus est, nulla omnino adesse vestigia. In his meis si quid erratum sit, nec omnino satis circumspecte cuncta a me selecta esse videantur; ignoscant, quaeso, id mihi viri Latine docti, et pro sua in bonas litteras voluntate rectiora me edoceant, ut, si fortassis iterata editio poscetur, emendem, quae non satis ad amussim revocata fuerint, et gratias illis publice, quin etiam nominatim agam, si quidem per ipsorum modestiam hoc mihi licuerit. Quis enim tam lynceus est, qui in his tricis, in tanta, quae subinde mentem in contrarias partes distrahit, sententiarum diversitate nihil offendat, nusquam incurrat?
Huius meae et aliorum humanae conditionis memor, Latinae linguae cultores etiam atque etiam moneo, ut, quamvis ipsi tuto abstinere et possint et debeant ab iis, quae tamquam barbara a me,
atque adeo ab iis scriptoribus, unde omnia paene hausi, sunt adnotata, donec forsitan, quod improbatum est, tueri loco aliquo classici auctoris queant; tamen non aeque tuto, auctoritate horum freti, in aliorum scriptis ea reiciant atque vituperent. Potest enim unum atque alterum fugisse diligentiam vel optimorum Criticorum, quos secuti sumus. Tutissimi ergo ibimus, si vocabuli vel locutionis ab alio usurpatae, sed a citatis auctoribus barbarismi notatae, vel alio nomine nobis suspectae, exigamus ante auctoritatem, quam scriptori intendamus controversiam: quae tamen temere haud debet constitui, nec acerba sit, sed benevola et amica, et talis, quae homines bonarum artium disciplinis mitigatos decet. Parum enim litteraturam nostram commendant, qui de istiusmodi quaestiunculis ambitiose dimicant. Nec profecto eum in finem has observationes congessi, ut iniqui litteriones reperire eo nunc citius possint, quod sugillent in viris, qui exactam Latinitatis regulam non usquequaque servare ipsis videntur, tam etsi ceteroquin probi et docti sint, et subinde non ex errore impingant, sed ex polumaqei/as2 abundantia. Immo vero, quoniam facilis in Latino sermone lapsus est; intempestivi censores ipsi videant, ne peccent, et errores, si qui manifesti sunt in aliis, aequitati et modestiae condonent. Nil enim probri per se habet, puro et emendato dicendi genere non esse curatius imbutum: sed studium eius iactare in contemptum bonorum, vel e contrario naso suspendere adunco et strenue contemnere in aliis, quia ipsi ignoramus, id vero utrumque turpe credo esse et quâvis ignorantiâ peius.
Inscripseram librum EXEGETICUM: sic enim solent veteres Graecorummore appellare, quod iuniores *l*e*c*k*k*o*n vocitant: at quum Bibliopola, vir optimus et amicus meus, a me peteret, ut propter emptores iuniores, qui vocabuli vim primo intuitu non intelligerent, hoc iuniorum scriptorum volgatius substituerem; ilico morem ei gerendum putavi. ANTIBARBARUM voco, quia barbarieisermonis praecipue opponitur. Tametsi enim multa etiam admixta habeat, quae ad Latinitatem dubiam et controversam aut etiam elegantiorem pertinent, ac propterea horsum proprie non spectant; a potiori tamen denominatio arcessenda erat. Divisi autem in quattuor Partes. Prima est ORTHOGRAPHICA, ea exhibens vocabula, quorum scriptura vel vitiosa, vel suspecta, vel obsoleta, vel dubia est. Secunda est PROSODICA, ea repraesentans vocabula, quorum quantitas in pronuntiando vel vitiosa, vel suspecta, vel anceps solet esse ac dubia: cui accedit Auctarium, versiculos complectens memoriales, partim satis huc usque tritos, partim autem nove a me in tironum gratiam nunc demum compositos, quibus multorum vocabulorum differentiae
Etymologicae ac Prosodicae continentur. Tertia, ETYMOLOGICA, duas habet Sectiones: Sectio PRIOR comprehendit vocabula vulgo quidem, sed auctoribus neutiquam idoneis, aut non optimae notae, vel notione peregrinâ receptâ; Sectio POSTERIOR in scenam producit vocabula falso suspecta; raro usurpata; a Graecis petita; Poetis, Oratoribus, Historicis, Graecis, vel uni alicui scriptori plane propria; singularis, at vulgo neglectae notionis aut observationis; not abili differentiae synonymicae obnoxia; a Latinis quidem, sed numquam aureae aetatis scriptoribus usurpata; et tandem particularum significatum et usum, notabiliorem praesertim et elegantiorem. Quarta, SYNTACTICA, locutiones sistit vitiosas; suspectas; notione peregrinâ receptas; immerito damnatas; raro usurpatas; Poetis, Oratoribus, Historicis, Graecis, vel uni alicui scriptori plane proprias; variae constructioni obnoxias; tum per se, tum pro constructione diversa diversos significatus habentes; propter singularem, at vulgo neglectam elegantiam vel alio quodam nomine bene notandas. Accedit ad calcem Series Latinorum Scriptorum, secundum quattuor, quas Grammatici fere constituunt, aetates, de singulorum stilo et scriptis, eorumque praestantioribus editionibus, ex doctissimorum virorum iudiciis, non nulla scitu iucunda non minus, quam necessaria subiungens. Tandem sequuntur, atque omne agmen quasi claudunt tres peculiares Indices, unus auctorum, alter rerum, tertius vocabulorum et locutionum omnium, quocumque modo in libro hoc nostro occurrentium, ut quaerendi possit commodior liberiorque copia esse, praecipue autem ad investiganda et ex suis quasi latibulis ilico protrahenda ea, quae in singulis eius Partibus etiam extra alphabeti seriem occurrunt, ipsi contextui et sermonis continuationi inserta, ac ceteroquin non nisi ex integri libri pertractatione, aut forte fortuna et praeter exspectationem in lectoris venirent conspectum ac notitiam.
In Parte Orthographica nihil temere prorsus damnavi, cuius qualemcumque viderem auctoritatem. Scio enim, in quot partes Grammatici, non minus veteres, quam recentiores, abeant, et quam vehementer, praesertim circa apices et litteras, dissideant, et quoties eadem aliis aliter videantur; prout quisque in hanc vel illam antiquitatis scripturam, quae saepe diversa est, incidit. Ostendi interim, in quam partem ubique inclinem: quam tamen e)pi/krisin meam nemini obtrudo; quin ne discipulos quidem meos adigo, ut eadem semper mecum praeferant, dummodo ne scribant, quod futile est et communi calculo improbatur. Eligant; sed certi sint suae sententiae, eiusque teneant rationes non spernendas:
et salva res erit. Partem Prosodicam valde locupletare potuissem, si omnia nomina propria oppidorum, fluviorum, montium, virorum, herbarum, morborum, medicamentorum, et id genus alia, quorum in pronuntiando quantitas, praesertim quum barbara et extra Latinam civitatem nata sunt, contumax saepenumero et difficilior est, voluissem commemorare. Missa autem haec feci consulto, paucis, quorum usus manifeste erroneus increbuit, exceptis; tum quia partim non nisi apud Poetas fere occurrunt, quorum tamen metra accentum per se satis docent, partim adolescentiae, cui inservire potissimum volui, ante eam aetatem, quae sublimioribus disciplinis innutritur, vix solent innotescere; tum quia non tam regulis Prosodicis et veterum Poetarum auctoritate, quam consuetudine, quae apud eruditos invaluisset, multorum tonus constabat: et ea tantum congessi, quae praecipue in Prosa locum habent, nec nisi maximam partem in veteri Latio occurrunt, et quottidiano omnium usu frequentantur, quorumque in pronuntiandi ratione inexercitatos tirones saepissime hallucinari memini. In reliquis Partibus adornandis industria mea ita versata est, ut barbaris Latina, suspectis certiora, minus probis meliora, et rarioribus tandem longe usitationa ubique subiungerem. Neque vero simpliciter ea damno vocabula, quae in Partis Etymologicae Sectione Priori vel Ecclesiae propria esse dico, vel illorum scriptorum, qui ab aetate meliroum quam proximeabsunt, mediocri suffragio gaudent: sed docere tantum volui, ignorata veteri Romae fuisse. Quin ipse nonnulla eorum, pro re quidem nata, usurpare malim, quam, destitutus melioribus, perifra/zein, quod non omnes perspicue satis intelligant, et excidere ita fine sermonis humani. Vocabulorum, quae nemo aureae vel argenteae aetatis habet, auctores non omnes, quos possem, indico; sed, quoties indicavi, eorum tantum mentionem feci, quibus non omnis in testimonio dicendo fides abiudicatur. In Sectione Partis Etymologicae Posteriori ea, quae argenteae quidem, sed non aureae aetatis, vel rariora sunt, admitti temere, praesertim ab adolescentulis, nolim, quia loco eorum Cicero eiusque aequales largâ manu suppeditant, quae eamdem notionem animis nostris inferunt. Plurima strictim cursimque attigi, ne liber ultra eam formam, quae quottidiano usui sit apta, et discipulorum manibus commode teratur, excresceret. Uberiorem eorum expositionem qui cupit, inspiciat velim libros ipsos, quos saepenumero et tantum non ubique allegavi, horum ut auctoritatibus me contra temerarios sciolorum impetus quodammodo munirem, et quorum, si Deo ita visum furit, in singulari libro qualemcumque aliquando dabimus notitiam. Nec vero hos eâdem diligentiâ perlustrare singulos, operae erat
pretium: quin eos, quorum sententias iam abunde et quidem multo rectius excussas vidissem apud celebriores hac in disciplina magistros, vel penitus neglexi, vel vocavi modo in consilium, quoties vel meliorum suffragiis me non satis adiutum viderem, vel ex perlustratione veterum auctorum ea mihi in mentem venissent, quae Criticorum nostrorum edictis obstarent, vel omnino locus aliquis mihi paullo intricatior, varioque dissensui obnoxius videretur. Ipsa autem scriptorum, quorum suffragatione veritatis iussu singulis locis, vel simpliciter, vel cum aliqua adiunctione aut emendatione standum fuit, verba subinde retinui, aut ita mea feci, ut, sicubi mihi visum est, aut res ipsa ita exegit, quaedam ipsorum vel prorsus immutarem, vel non numquam interpolarem, vel heic atque illic etiam paullo aliter proferrem. Neque etiam, quod maxime cuperem, primos ubique et optimos observationum auctores ante oculos habui; sed, ut res inter scribendum dederunt se, ita etiam in eorum, qui ex his sua mutuati sunt, libellos subinde incidi: cuius mihi, ita spero, ita confido, graviorem dicam haud scripserint pro humanitate sua ac singulari modestia, qui aequiori animo rerum earum, quas tot commentationum diversis expositionibus implicitas esse animadvertunt, conditionem intuentur; quum praesertim ipsi verborum totiusque explicationis perspicuitati atque evidentiae nihil prorsus inde decedat. Tantum autem abest, ut auctores hos, editâ hâc Sylloge, excutere ex cuiusquam manibus velim, ut potius hanc ex illis perfici verbosiusque explicari, et illos vicissim ex hac passim emendari cupiam ab omnibus, quorum quidem istud interest, in primis autem ab iis, qui instituendae iuventuti docendo praesunt. Nam ipse ita, si Deus vitam ac valetudinem concesserit, usurus sum hoc libro in singulis stili speciminum emendationibus, eumque a discipulis evolvi iubebo, quoties vel in Orthographia, vel pronuntiandi ratione, vel notatione vocabulorum et dicendi formularum aliquid offenditur dignum, quod aut cum primis notetur, aut suo civitatis iuri restituatur, aut etiam explodatur et quasi de ponte in Tiberim deiciatur; idque efficiam, ut, quod uberius singulis dixero, eius fructus semper ad omnes publice queat redundare: quam qui praeceptores viam mecum ingredi benevole velint; non inutilem, quemadmodum opinor, navabunt operam.
Et quamlibet de libri huius mei ratione et usu nihil amplius monendum esse existimem; tamen non possum, quin aliquid insuper addam, cuius evitandi studium vehementer etiam atque etiam rogatum volo. Solent non pauci frequentes sermoni suo adspergere locutiones, quae in veterum scriptis abominandum deorum cultum, aut profanam ethnicorum disciplinam referunt: qui quidem
praeposterus antiquitatis amor multos nostrâ et superiore aetate viros ceteroquin doctissimos, veluti pestilenti quodam spiritu adflavit, et tantopere in transversum egit, ut non nullis litteratis, qui pietatem a litterarum studiis haud seiungendam esse existimassent, de stili Ethnicismo conquerendi inde sit enata occasio. Quorum verba quum sint iustissima atque verissima; omnes, qui erudiendae iuventutis rationem habent, per Deum, cuius honos heic agitur, rogo atque obtestor, ut in speciminibus, qua prorsâ, qua urosâ oratione, sollicite mecum expungere velint, si quid immixtum ab incautis adolescentibus est, quod insanientis istius sapientiae placita redolet, et ita Christianae doctrinae fundamenta mecum inculcent, ut suâ sponte discipuli non minus in sermone, quam in ipsa vita fugere discant, quod cum sanctissimi Numinis opprobrio coniunctum esse videatur.
Quod reliquum est, Patrem caelestem per Iesum Christum, Dominum ac Salvatorem meum unicum, cui ratio sermonis nativa, certa sibique constans displicere non potest, supplex veneror, ut hanc opellam meam fructuosam esse iubea,t et, concessis ubique emendatioris rei scholasticae praesidiis, Ecclesiae, quae sine ludis recte et religiose apertis salva esse diu nequit, magis magisque consulat.
Sectio PRIOR comprehendit vocabula, vulgo quidem, sed auctoribus neutiquam idoneis, aut non optimae notae, vel notione peregrinâ recepta. 397
Sectio POSTERIOR in scenam producit vocabula salso suspecta; raro usurpata; a Graecis petita; Poetis, Oratoribus, Historicis, Graecis, vel uni alicui scriptori plane propria; singularis, at vulgo neglectae notionis aut observationis; notabili differentiae Synonymicae obnoxia; a Latinis quidem, sed numquam aureae aetatis scriptoribus usurpata; et tandem particularum significatum et usum, notabiliorem praesertim et elegantiorem. 777
Appendicis loco apparet ad calcem SERIES LATINORUM SCRIPTORUM secundum quattuor, quas Grammatici fere constituunt, aetates, de singulorum stilo et scriptis, eorumque praestantioribus editionibus, ex doctissimorum virorum iudiciis, non nulla scitu iucunda non minus, quam necessaria subiungens. 1825
* Vocabulum a Firmico et Apuleio usurpatum.
† Pro posteriori scribendi ratione suspecta in subsidium vocantur verba in Iulii Paulli Sententiis Lib. 4. Tit. 18. Qui bovem, vel equum errantem abduxerit, furem magis, quam abigeatorem constitui placuit. Sed haec verba absunt in editione Clar. Leewii.
* Herba apud Plinium et Lucan. Lib. 9. v. 919. vulgaris notitiae, mas et femina. Et mas quidem duorum generum, hortense nimirum abrotonum, Germanice Garten-Wurz, et per se in campestribus nascens, Germanice Stab-Wurz: quod vero femineo adscribitur generi, vulgo cupressus dicitur, et ab non nullis santollna, penult. producta.
Schurzfleischius, Absynthium per B et Y probat, quia Graece etiam a)yu/nqion per u dicatur, et Latini p mutent in b; quomodo iidem pro o)yw/nion scribant obsonium, pro a)/yurtos2 absyrtus, pro a)yi\s2 absis. Sic enim, pergit Vossius, baec proferri debent, non per P. Quamvis etiam apud antiquos B cum P saepe alternet; tamen in vocabulis origine Graecis y fere mutatum in BS, non in PS. Favet etiam analogia: quandoquidem nemo non scribit Arabs, Arabis per B, licet in Graeco sit *ara/y.
* Posteriori saeculo pro absinthium, absenthum, et inde absenthatum vinum dixisse videntur: ut ex MSS. codicibus probat Salmasius ad Capitolinum. Par ratio in
* Qui ergo in hoc et proxime praecedenti vocabulo Graecum y urgent, et propterea apsinthium et apsis scribi iubent, non modo veterum mori reluctantur, sed etiam ex ea ratione, qua suum ius tuentur, scribere etiam mihi debebunt Araps, per P, non Arabs per B: nam in Graeco est *ara/y.
* Sic scripsi a scribo, et nupsi a nubo, auctoritate veterum non nisi per P efferuntur. Priscian. Lib. 9. p. 354.
* Audiamus tamen heic etiam Io. Fabricium in Responsionibus suis ad non neminis de Orthographia Latina scrupulos, quos Octavii Ferrarii de pantomimis et mimis Dissertationi subiunxit, et quidem in scrupulo III. Isti, inquit, tam accentus, quam circumflexus e scholis trivialibus profecti sunt, sed litteratoribus et veris Grammaticis ac Philologis fastidium movent: ut vere scribat elegantioris eruditionis alumnus et propagator Daumius in Epist. Part. 1. p. 31. Omnis accentuandi ratio est insuper habenda; et Iosephus Iustus Scaliger in Scaligeranis p. 4. et in Epistola 297. Accentus graves, qui dictionibus Latinis apponuntur, nostra memoria introducti sunt, et in libros illati, qui quum nihil iuvent auditorem, qui nescit, utrum sit accipiendum quantum, ad modum adverbii, vel ut nomen, nec etiam pronuntiantem; toto
caelo Latino eiciendi et expellendi sunt. Vide etiam Muretum et Vossium apud Walchium im Bucher-Saal T. 3. p. 533. Scaligerana p. 333. Melissum in Epist. Goldasti p. 317. Sanctium Minervae Lib. 4. c. 14. n. 5. Christoph. Cellarium Grammat. Lat. p. 128. atque Orthograph. Lat. p. 53. et Praefat. in Schurzfleisch. Orthograph. Rom. p. 10. Et quamvis Norisius in Orthograph. p. 139. contra Vossium pertendat, non esse recentem accentûs apponendi consuetudinem, eosque in celebri etiam marmore Pisano reperiri; ibidem tamen fatetur, rariores in lapidibus conspici. Nec indigna sunt eius verba, quac exscribantur: Vocabulerum sonos fateor esse antiquissimos, quos accentus vocant, sed cum ipsa pronuntiatione statim coepisse, non dixerim: quin horum notae ac lineolae multo recentiores sunt, et Latii antiquitatem mentiuntur: quas ex Fabio qui exsculpunt, plus conantur, quam praestant, et mentem Rhetoris non adsequuntur. Tum signa, quae, vitandae ambiguitatis causa, poni solent, nova Grammaticorum inventa sunt, propter tirones, quos admoneant, recepta vulgo; at Romae Latine loquenti ne nota quidem, ne dum usu probata. Hactenus Fabricius.
Ex his autem apparet, accentus in scriptura tractu temporis melioris intelligentiae causa superinductos quasi esse. Qui autem eos tantopere aversantur, eo quod antiquitatis idoneis exemplis destituantur; hi, miror, cur etiam non tolli iubeant alias notas diacriticas v. g. commata, cola, semicola, et eiusmodi alia, quae similiter apud veteres non habuerunt locum.
Favent epicrisi nostrae Clericus Art. Crit. Part. 5. Sect. 1. cap. 11. p. 163. Marius Corradus L. L. 1. 2. Becmannus Manud. ad L. L. c. 18. Christophorus Augustus Heumannus, cuius Meditatio Orthographica ad Dissertationem modo commemoratam Io. Fabricii legitur in Actis Erud. A. 1715. p. 16. seqq. et Christianus Falsterus Cogit. 175. seqq.
* Accredere autem idem est, quod credere, estque verbum Plauto familiare, et a Lucretio Lib. 3. v. 870. et Cornelio Nepote in Datame, et ab Horatio Lib. 1. Epist. 15. v. 25. usurpatum, et plerumque in codicibus corruptum et in aliud quoddam verbum transmutatum est. Conf. Vorst. de Latin. falso susp. 181.
* Unus ex Ulyssis sociis, apud Virgilium Aeneid. Lib. 3. v. 613.
per E simplex, excusari et tolerari potest ob Aeolicae formationis rationem.
* Oppidum est Epiri et promontorium, ad quod Augustus Antonium et Cleopatram pugna navali vicit, hodie vulgo Figalo et Capo Figalo dictum.
Ante C semper cedit, ut accedo, accendo, accipio.
Ante D semper manet, ut addo, adduco.
Ante F res dubia est; ut plurimum tamen in inscriptionibus manet, ut adfero et affero, adfundo, et affundo.
Ante G cedit in aggero, et agger: dubiae conditionis est in agglomero, aggelo, agglutino, in quibus secundum alios haud contemnendos codices ad etiam manet integrum, ut adglomero, adgelo, adglutino; saepissime manet in adgredior, adgrego, adgemo, adgravo.
Ante L ambiguae sortis est, ut adlevo et allevo; sed in adloquor nummi semper ad servant integrum; v. Ruhe Spec. Phil. 2. p. 2.
Ante M manet, ut admoneo, admoveo. *arxai=xw=s2 cedit apud Plaut. Trucul. 2. 6. 20. in ammonitrix pro admonitrix, item in ammiror pro admiror.
Ante N manet, ut adnuo, adnoto, adnitor, adnuntio.
† Quid vero existimandum de agnosco et agnatus? an sunt pro adnosco, adnatus? In Pandectis reperitur adgnosco, adgnasci, adgnatus: quod Taciti libri etiam referunt v. g. Annali 3. cap. 41. adgnoscendum se praebuisse; et Lib. 4. cap. 34. adgnitae. Favet Priscianus: Notus, inquiens, gnotus antique, unde ignotus: nosco, gnosco; novi, gnovi. Citant etiam Caecilium pro gnosco. Quis vero praeterea dici observavit gnosco, guovi, gnotus, gnascor? novimus gnatus per prosthesin factum: cetera ignoramus. Et quod castigatissimi auctores, qui praepositiones diligentissime sueverunt conservare, Virgilius et Prudentius, a summis Criticis ex vetustissimis membranis perpurgati, agnosco tenent; nolumus in hoc verbo aliquid mutare. Haec ita disputari possunt; interim non nego, Caecilii gnosco a Diomede prolatum: nec repugno Taciti ac iuris Romani libris.
Ante P olim se accommodavit: postea, inclinata Latinitate, servark coepit. Quare rectius approbare, apparere, apponere.
† In unico verbo aperio, D suum perdit. v. Poet. Giess. p. 30.
Ante Q servatur, ut adquiesco, adquiro. Vulgo hodie scribunt acquiesco, acquiro; sed sine auctoritate veterum.
Ante R variat quidem apud veteres: interim quum usus hodie in plurimis vocabulis sequenti R adsimilet; et nos facile istud largiri possumus. Manet tamen semper in adrepo.
Ante S saeculo Augusteo et sequentibus plerumque se conservat, ut adspiro, adscendo: interdum cedit; et quidem archaice in assum pro adsum.
Ante T cedat ob plurima veterum documenta: nec obstent paucula exempla apud Gruterum, et alios, ubi retinetur, ut adtulit, adtribuit, adtestari, adtingo: quae sane scriptura hodie insolens foret, et vehementer adfectata, quum prior scriptura, quae rectior et verior est, bono eruditorum consensu invaluerit. Conferantur Cellarius, schurzfl. Lips. Scaliger.
ADFATIM et AFFATIM utrumque ex usu antiquitatis: ad enim ante F ambiguae sortis est.
* Adfatim autem est ex ad et fatim i. e. largiter, abundanter, ut Servius in Lib. 1. Aeneid. v. 123. observat.
† Ant. Muretus in Heaut. A. 3. Sc. 1. v. 65. suspicatur, veteres, quum vellent secundam in adolescens, producere, scripsisse adnolescens, quasi a supino adultum derivetur: sed adolescens per O, a praesente adolesco secundam habere correptam. V. Poet. Giess. p. 20.
* Notat locum secretiorem in templo, ad quem nulli accedere licebat, praeterquam Sacerdoti.
* Ita etiam Ioannes Fabricius in Responsionibus ad non neminis de Orthographia Latina scrupulos, subiunctis Octavii Ferrarii de Pantomimis et Mimis Dissertationi: Dubium 1. Litterae in diphthongis non sunt in vulgari seu cursiva scriptione divellendae, adeoque non ponendum est ae et oe, sed ae et oe, ficut fecerunt Erasmus, Lipsius, Manutius, Vossius, Gronovius, Graevius, et alii. Respondetur: Si vel maxime probatum hoc esset de Criticis hisce, nusquam tamen legimus, eos praeceptum ac regulam dedisse et iure meritoque dare potuisse, sic, et non aliter scribendi. Nimirum sequuti sunt morem vulgarem, cui a pueris adsueverant, et
accommodarunt se typis, non ab eruditis, sed ab opificibus in gratiam typographorum, ut uno typo duas literas absolvere possent, adeoque compendii causa formatis. Sed quod de Manutio dicitur, id quidem a vero abludit, si non ex libris recusis, sed iis, quos ipse edidit, iudicare velis. Habeo enim codicem epistolarum Paulli Manutii, Venetiis anno 1571. in aedibus Manutianis, ab Aldo Iuniore, cum effigie Aldi senioris, tamquam [Note: (*) Inscriptio addita sic habet: LECTORI QUI. LIBRI CUM. ALDI. IUNIORIS. NOMINE SENIORISQUE. EFFIGIE IN. POSTERUM. EDENTUR EOS. TANTUM. SCITO MANUTIANAE. EDITIONIS ESSE.] veris Manutianae editionis indiciis, impressum, in quo omnes diphthongi disiunguntur, ac perpetuo scribitur ae et oe, numquam vero ae et oe. Et illam scribendi rationem inter eruditos sequuntur Io. Vorstius, Noris, Io. Phil. Slevogt, Christoph. Schubartus, D. Antonius, D. Neumannus, D. Buddeus. D. Pritius, Cellarius, in Orthograph. Lat. p. 14. Schurzfleischii et Bergeri fratres, Kriegk, multique alii elegantioris ingenii: et Mitternachtius, optimis adnumerandus magistris, ut mihi relatum est, approbavit. Eccur in vocibus aer, Poeta, et similibus, apponuntur puncta diaeretica, nisi ut ostendant, vocales a et e, item o et e, quae in aliis ut una littera leguntur, esse discernendas, et duabus syllabis pronuntiandas? Videantur Scioppius, in Grammat. Philosoph. p. 156. 160. Erasmus, in Lingua p. 7. 10. 43. Caselius, Oper. T. 2. p. 60. et Praschius, in Grammat. nova Lat. p. 11. non Grammatistae, sed veri et excellentes Grammatici. Quid multa? Audiamus Georg. Schubartum, virum hac in arte exercitatissimum, qui, consultus hac de re, instar oraculi sic pronuntiavit: Ad hanc quaestionem vix respondendum: quia non ad Orthographiam eruditam, et Romanam, sed Longobardicam pertinet. Romanae litterae non sunt ligabiles, ut Grammatici loquuntur. Si tamen in marmore, aere, vel gemma litterarum compendium appareat, id fit ex necessitate, propter spatium angustum. Ita E in O inclusum, et AE pingitur a Romanis, sed raro. Nostra scriptura vulgaris, quam Latinom putamus, non est Latina, sed barbarica, in qua litterae sunt ligabiles pro arbitrio scribentis: quare et diphthongi non aliter, quam consonantes, coniungi possunt, et coniunguntur ita, ne quid fiat contra orthographiam vel
orthoepiam. Audiamus etiam accuratissimum Magn. Dan. Omeisium, quamvis ipse vulgari solitus sit uti scriptione: Illi, ait vir laudatus, qui pro ae scribunt ae, Lipsium in primis videntur sequi, qui in Orthographia sua scribit: AE diphthongus, sicut aliae omnes apud antiquos semper divisis litteris, non coniunctis, scriptae sunt: quod et hodie servatur a doctis. (Vide Virgil. L. 7. Aeneid. v. 704. et L. 10. v. 189.) Neque vero inde sequitur, si scribam quaeritur, verbum hoc quattuor, non tribus syllabis constare. Ratio mea haec est, quia veteres to\ AE legerunt, ut E; immo saepius etiam E pro Ae, et vicissim Ae pro E posuerunt. Id quod contra Lipsium ostendit Rutgersius Var. Lect. L. 3. c. 5. p. 206. Item: Pro scriptione ae insignis ad manus meas venit locus Salmasii, in veter. manuscriptis versatissimi, quem citat Morhofius in Polyhist. T. 1. p. 60. his verbis: Si quibus in libris manuscriptis diphthongus reperiatur Ae, duabus litteris non in unam coalitis, sed separatis, expressa ad hunc modum AE, aut ae, scias, codices illos et vetustos esse in primis, et fideli manu confectos, cetera. Et alius vir doctus: Miror, inquit, Aristarchi a)kri/beian. Inde a puere nomen meum scripturus didici, litteris a et e signum diaereseos esse inscribendum. (Cellarius Orthograph. Lat. 61.) Hoc vero quid opus, si distincte scriptae hae vocales non coalescerent in diphthongum? Hisce adde litteratissimi viri iudicium, quod legitur in C. S. Schurzfleischii Praefatione in Orthogr. Rom. p. 7. et seqq. Nec me, inquit ille, nunc remoratur conglutinatio litterarum vocalium, quas nihilo minus distincte scribi oportere a Doctore meo admonitus, adseveranter dico, si tabularum, quae non fallunt, et codicum, a quibus vitium abest, testimonio standum est: quod utique pro certo concessoque sumo. Id vero non tantum indicio nominis, duplicem sonum significantis, verum etiam antiqua pronuntiandi consuetudine firmatur, propterea, quod veteres Romani ita lii ad alios loquebantur, ut non confunderetur a pronuntiante sonus, sed ab audiente etiam utraque littera vocalis perciperetur. Hodie, postquam illa tam accurata pronuntiandi ratio intercidit, litterae tamen sub eodem sono diversae manent, et scribendo recte adhuc distinguuntur. Accedit, quod literae AE, quae diphthongum, arcessito a Graecia nomine, componunt, in locum AI successerint, et illae perinde, atque hae, distinctam scribendi rationem servarint. Argumento sunt nomina CAESAR, PRAESUL, et complura eius generis alia, quae antiquitus scriptitarunt CAISAR, PRAISUL. Ut vero ab antiquo scribendi littevas maiusculas more discessum est, sic diphthongi litteris quoque minusculis constari coeperunt, in quibus alterutra de litteris diphthongum constituentibus, speciatim littera A, sive quodam compendiario scrihendi modo, sive librariorum culpa, saepenumero desideratur. Quod mihi, veterum Quiritium
scripturam adserenti, minime fraudi est, immo ad distinguendas huius diphthongi litteras valet, quum littera E, diphthongum finiens, in sequioribus librorum charits, per se ac sola crebro posita reperiatur, ac praecipue eius in hoc latine scribendi genere ratio habeatur. Perantiquus Sallustii codex, quem versavit Cl. Reinesius, nunc possidet noster, et magni aestimat, rem demonstrat satis, et fidem scripturae facit. Nihil enim causae est, quamobrem plures nominare debeam, quos vidisse memini, eumdem scribendi morem observantes. Ex quibus omnibus clarissime patet, si ae et oe disiunctim scribantur, id nec novum esse, nec ratione destitui. Hactenus Fabricius.
Ita nimirum disputant litteratores et eruditi de diphthongorum ductu rectiori. Nos, ne quid dissimulemus, neutri refragamur magnopere parti. Qui divisis scribunt literis, habent sane impressiora antiquitatis vestigia: at qui uno eodemque nexu ligant, commoditati magis serviunt, cum in legendo, tum etiam in primis in scribendo, cui tota minusculis litteris scribendi ratio dicata est; nec antiquitati tamen videntur propterea obtrectare ilico, quum omnis hodie litteras effingendi ratio citra antiquitatis suffragium sit adscita. Diaereseos autem puncta non nisi illi scribendi formae, quae diphthongos divellit, posse accommodari, nemo non videt.
† Nota: In denariis et antiquis monumentis AE, Graecorum more scriptum est AI, ut AILIUS, AIMILIUS: quod cum reliquis huius generis v. g. terrai, frugiferai, et apud Gruter. p. 81. BONAI DEAI in Archaisinis relinquendum est, Raro posteriores a)rxaio/thta illam aemulati sunt, ut in Claudii inscriptione Grut. p. 194. CAISAR est.
* Ex sententia Prisciani et manutii eius, non tius scribendum in vocabulis, quae derivantur 1) A nominibus i. e. in denominativis v. g. Patricius, natalicius, Saturnalicius, Tribunicius, novicius, Craticius, sarmenticius, stramenticius, caementicius, latericius, gentilicius, Floralicius, Mauricius; sic et amicicia, pudicicia, rel. 2) A supinis v. g. advecticius, adventicius, commendaticius, con
ducticius, translaticius, ficticius, pigneraticius, feneraticius, adscripticius, dediticius, insiticius, emissicius, suppositicius, proiecticius, surrepticius, adopticius, compellaticius, rel.
Scaliger vero, et plures alii plurima ex iam dictis per T scribunt, ut adventitius quia secundum ipsorum opinionem est ab adventito; aedilitius, quia ab aedilitas; fictitius, quia a factito; novitius, quia a novitas; amicitia, quia ab amiciter, id est, amice, quod Plautinum est adverbium.
Nummi et lapides et MSS. melioris notae, teste manutio et Vossio in eiusmodi vocabulis semper cius tenent: conf. Voss. Art. Grammat. 149. et Analog. L. 2. p. 390. Titii Manud. 279. it. infra litt. C. Primitiva tamen ex origine aestimantur, ut Potitius per T, non Poticius per C. i. e. rusticus sacerdos Herculis. v. Poet. Giess. p. 75. Apicius per C, non Apitius per T, nomen proprium Romanorum. Sed Itius, Munatius, Horatius, Brutius, Statius, Pancratius, Vegetius, Helvetius, Lucretius, Aetius per T, non per C scribuntur. Minucius tamen saepe etiam occurrit per C, licet sit a minutus. Et Domitius ap. Grut. semel per C, et Domicia bis per C occurrit, licet sit a domitus.
AEDITVUS et aeditimus s. aeditumus Varro aeditumi vocabulum magis probat, quam aeditui, quod vult esse recentius. Ita etiam olim in fidelissimis exemplaribus Ciceronis repertum. Aedituus tamen in inscriptionibus passim et apud Sueton. Aug. c. 5. Florentiori aetate aeditimus saepe pro aeditumus. Conf. A. Gellius N. A. Lib. 12. c. 10. Reimmannus Introd. in Hist. Voc. L. L. p. 22. et Aeg. Menagius Amoen. Iur. Civ. c. 39. p. 393.
* Dicuntur ita Burgundiones, Die Burgundier.
* Aegaeum scil. mare, hodie Archipelagus dicitur, inter Graeciam Asiamque situm, insulis abundans.
libros Graecorum, in quibus ut plurimum est *aimu/lios2. Sed Romani in hoc nomine constantissime I tuentur.
* Est nomen Romanorum gentile. Multi enim apud eos clari Aemilii fuere, ut Paullus Macedoniae victor, Scaurus, Mamercus, Porcina, Lepidus Triumvir, et alii, de quibus passim in historiis.
† Scaliger Obiectat, non aera, sed era, scribi in monumento veteri. Sed vetustissimum, quod adfert, habet, era DIII: qui erit annus Christi CCCCLXV. quo tempore iam in desuetudinem abire diphthongi coeperant: praesertim in Hispaniis, Africa, aliisque terris longius remotis ab urbe.
* Ruhe Spec. Phil. 2. p. 4. Alemannia per E, numquam in nummis agnoscit.
* Par ratio in Antiochia et Antiochea; Caesaria et Caesarea. Quaedam tamen constantius E longum habent, ut Laodicen, Heraclea, Apamea, Cassandrea: quaedam fere per ia scribuntur, ut Seleucia, Nicomedia, Philadelphia, Sebastia.
* Est autem Alexandria aliquot urbium nomen, quod maximam partem ab Alexandro M. acceperunt, quarum apud Strabonem Pliniumque mentio fit. Nobilissima omnium Aegypti fuit ad Nilum, hodie maiori ex parre in ruderibus destructa iacens, Turcis appellata Scanderia, et Italis Alessandria. Cellar. p. 74.
* Servius ad illus Aeneid. 7. v. 717: Infaustum interluit Allia nomen; dicit, nomen Alia esse, a Poeta metri causa duplicatam litteram. Iuvat Plutarchus in camillo p. 137. para\ to\n lli/an potamo/n. Hos duces sequuntur Manutius, Signonius, Dausquius. At duplex LL in aliis omnium libris Varronis, Ciceronis, Livii, Taciti, Suetonii, Macrobii occurrit: neque credibile est, hos omnes potuisse corrumpi. Accedit incorruptum testimonium Caiani, quod Pisis est, Cenotaphii, quo PRO ALLIENSi diem VIIII K. MARTIAs, quo obierat Caius Caesar, habendum esse decernitur.
* Est Fluvius Italiae, qui a Crustuminis montibus defluens Tiberino miscetur amni, Romana clade nobilitatur, inflicta a Brenno, Gallorum Duce. Cell.
* Vocabulum est Syriacum, quod in Sueronii Neron. cap. 27. et Horat. L. 1. Sat. 2. occurrit, et significat mulieres cantatrices, et ob lasciviam infames. Conf. Io. Schildium ad d. l. Sueton.
† Sunt etiam, qui pro Ambubaiae malunt Ambubaeae, eo quod in Graeco sit a)mboubai=ai, apud Latinos autem ai Graecorum transeat in ae.
L. F. AMOENA. Addit Manutius vetustos codices Virgilii. Cellar.
* Est autem anachoreta vocabulum medii nevi, et significat hominem, qui religionis ergo in solitudinen secedit, Einen Wald-Bruder. Fuerunt autem et eremitae et anachoretae solitudinum incolae; sed illi tabernacula certa habebant et casas, quibus anachoretae carebant plane, ut ex Sulpitio Severo Dial. 1. de virtutibus Monach. Orient. e. 9. constare potest. Voss. de Art. Grammat. 145. it. Etymol. 197.
* Fluvius est Siciliae.
† Mureto L. 13. Variar. Lect. c. 17. dici videtur a Graeco a)gko/los2, incurvus: quae est etiam aliorum quorumdam opinio, qui iccirco per Y scribunt. Sed Varro, Festus et Servius alias adferunt origines, et quidem eas, quae scripturae veterum per I suffragantur. Voss. Etymol. 28. Latini insuper in vocabulis quibusdam origine Graecis, I tuentur, quamvis in Graeco occurrere videatur Y. Conf. inf. litt. Y.
† Errant igitur, qui per T scribunt, licet ex a)nta\ adversum, e regione, et bh+nai scandere, originem suam traxisse videatur. Graece enim scribitur a)ndaba/ths2: nempe T
post N fere sonat, ut D: unde a mentier mendax; et, ut in Graecis consistam, caliendrum Horatio L. 1. Sat. 8. et Arnobio L. 6. adversus gentes ex ka/lluntron; pondo ex peta/w.
* Nomen regionis cuiusdam in Westphalia, proscripte quondam Henrico Leoni odemptae, est, probe distinguendum ab angaria, Gr. a)ggarei/a, quod vocabulum origine Persicum est, notans id, quod nostrates appellant postas, quasi currus et servos positos collocatosque certis in locis, et semper in procinctu excubantes, Germanica terminatione, Die Posten, Das Postwesen, Der Postzwang. Vossl. de Vit. 24.
* Schurzfleischius, Anquiro, inquit, multis in locis in adquiro et inquiro scribarum inscitia mutatum.
Anquiro significat 1) meditando l. quaerendo aliquid extundo v. g. Cic. L. 1. Offic. c. 3. Tum autem aut anquirunt, aut consultant; et cap. 30. Hominis mens cogitando semper aliquid aut anquirit, aut anquirit, aut agit. Id. L> 2. Off. c. 13. In eum, quid agat, quemadmodum vivat, anquiritur, Es wird Kunde auf ibn geleget. 2) Adscisco, mihi adiungo v. g. anquirere aliquem, id est, sibi adiungere. Sed in his locutionibus, Capitis et capite anquirere, verbum est accusandi, Peinlich mit einem procediren, einem auf den Hals anklagen, Liv. L. 2. c. 52; et Pecuniâ anquiri, Wegen einer Schuldfoderung angeklaget werden,, idem Liv. L. 26. c. 3.
* Franci fuere, adserente B. Rhenano Rerum Germ. L. 1. p. 62.
* Lignum est in malo transversum, in quo velum alligatur, Germanice, Die Segelstange. Voss. Etymol. 32.
* Est autem idem, quod testem vocare vel citare, Einen zum Zeugen anruffen. Cic. pro Mil. c. 25.
* Est nomen proprium, quo nomine tres fuerunt Romae, omnes gulae studio infames. Conf. supra Aedilicius.
* Nec enim homo Aegyptius ab APPIA gente Romana nomen accepit; sed ab Api,
deo Aegypito; ut pleraeque gentes a numine suo nomina solent imponere. Sic Iudaeorum Elischab, Elisabet: Chaldaeorum Balsasar, *balsa/sar, quod vulgo Balthasar, *balta/sar, scribitur, per dialectum forte Atticam, s mutato in t: Assyriorum Nabuchodonosor: Graecorum Latinorumque Diogenes, Diodorus, Apollonius, Apollinaris, Herodotus, Heraclitus, Hermippus, Dionysius, Bacchylides, Martialis, Martinus, et tot alia. Voss. de Vit. 44. it L. 2. Hist. Graec. c. 6. p. 190. Dalechamp. ad Plin. p. 7. et 1577.
† Scribebant etiam vetustissimis temporibus, quum consonas, praesertim liquidas, non geminarent. Apolo, L simplici. Conf. Ruhe Spec. Phil. 2. p. 6.
Thes. Pal. p. 324. et quattuor lapides apud Minutium. Aquillius per LL duplicatum, in nummis et lapidibus similiter invenit Lipsius: cui suffragantur codices Ciceronis emendate editi.
* Nomen est gentis Romane, ex qua Aquilius Praetor, collega et familiaris Ciceronis, edicto suo, dolis malis opposito, inclaruit.
* Locus erat Athenis, ubi capitale iudicium exercebant.
* Possessivum est, originem suam referens ad Ariadnen, siliam Minois, Regis Cretae, quae Thesea, Labyrinthum ingressurum, adiuvit.
* Urbs in tribu Ephraim, Iosephi, Adsessoris Synedrii, patria, Matth. 27. v. 57. Ioh. 19. v. 38. Praschius de Barbarismis p. 27.
* Regina Halicarnassi, uxor Mausoli, cui monumentum aliquod sepulcrale, inter miracula mundi connumeratum, constituit. Voss. Etymol. 46.
* Cellarius: Artus, angustus, non arctus, placet eruditis. Sic Priscianus scripsit et artus et artare verbum Lib. 6; et Valer. Probus p. 1474. artus angustus, et artûs membra, sola flexione et casu, non scriptura, discernit. Dicis, ab arceo esse. Esto: ut vero ex factus fit fartus; sic etiam artus ab arctus.
Schurzfleischius: Artus pro arctus, id est, angustus, si etymon specto, scribi oporter arctus; si scripturam veterem, C omittendum. Neutra tamen scriptio inepta: non illa, propter originem Latinam, quia est ab arceo, arcitum, kata\ sugkoph\n arctum; neque haec, si ab a)rta/w, Graeco verbo, derivetur.
* Linteum, quod igni non consumitur.
† Qui inter auctor et auctor distinguunt, eo abundant sensu, qui in saniori Grammatica locum non invenit.
* In uno nummo aeneo ap. Patinum Thes. p. 132. est SALUSTIUS AUCTOR, ubi tamen videtur nomen esse proprium. Noli tamen intelligere belli Iugurthini scritorem.
* Si adspiratio praefertur, tunc, quemadmodum Pontanus observat, melius distingui potest ab ave i. e. volucre. Vid. Manutius, Cellarius.
CLAUDIAE VENERIAE A. GELLIUS A. F. DUM SECUNDUS cet. Accedit Petrus Servius, Medicus Romanus, qui cap. 2. Miscellaneorum pro hac scriptura provocat ad sex Vaticanos codices, impressos libros omnes, et Romanum usum. Vide I. A. Fabricii Biblioth. Lat. Vol. 3. p. 1. 2. 3.
* Quare non audiendus est Christianus Becmannus, qui cum Lipsio, et Gifanio suo contendit, scribendum esse Agellius una eademque voce; licet multi viri docti, interque eos magnus Vossius, hanc scripturam sequantur. Rationes eius sunt ficulneae. Ab AGELLO, inquit, Lipsius derivat: at enim hic in Orthographia nimium subinde opinionibus suis indulget. Pergit: Talia nomina Romanis olim consueta suerunt. Sed Gelliorum nomen apud Romanos aeque obtinuit, et, ni fallor, magis, quam Agelliorum.
Sed quid confutamus magnopere adversarium, cui in hoc ipso quidem nomine tot veterum documenta, scripturam Auli Gellii satis distincte exprimentia, reclament?
†
Videas etiam, in antiquis Inscriptionibus P loco B positum esse, ut aPsens pro aBsens, oPtinebit pro oBtinebit, aPstinere pro aBstinere, oPservare pro oBservare, oPsequi pro oBsequi, oPstetrix pro oBstetrix, apud Laurentium Pignorium de servis p. 184. in marmore antiquo aPsolutus pro aBsolutus, suPsignare pro suBsignare, oPses pro oBses. Causam tradit Quintilianus Lib. 1. c. 7. Quum dico, inquiens, obitnuit, secundam B. litteram ratio poscit: aures magis audiunt P. Notanda interim haec sunt, non imitanda. Quod enim B praepositionum ab, ob et sub in compositione durius pronuntiarunt; non numquam imperiti, opinor, lapicidae ita, ut pronuntiabant, etiam scripserunt.
* Hinc eodem modo scribenda derivata Bacchius et Antibacchius, vocabula satis nota in Prosodicis.
† Inscriptio apud Grut. p. 446. inserit adspirationem: Procons. Provinc. Baethicae; quod notandum, non imitandum.
* Baetis, fluvius Hispaniae est, hodie ab incolis Guadalquivir dictus, et in Accusativo habet Baetim et Baetin.
* Notat machinam militarem, qua muri concutiuntur, ingentibus inde emissis saxis, Germ. Einen Maverbrecher.
Descendit enim a Chald.
[Gap desc: Greek word]
bar, filius, et
[Gap desc: Greek word]
, abba, pater: et in Graeco est *barabba=s2. Prasch. de Barbarism. p. 27. Quin et Hieronymus et vetus Bibliorum interpres eam scripturam tuentur, quae sit per unum R et duplex BB.
* Syriace
[Gap desc: Greek word]
, Bartholomai: vocabulum compositum ex
[Gap desc: Greek word]
bar filius,
[Gap desc: Greek word]
tholeh suspendens, et
[Gap desc: Greek word]
maim aquas: quod erat servorum vilissimorum: Conf. Ios. 9. v. 21. 23. Aliis a
[Gap desc: Greek word]
Tholomai, quod fuit nomen gigantis Cananaei, Num. 13. v. 22. Iud. 1. v. 10. 2 Sam. 13. v. 37. Valentino Schindlero ab radice
[Gap desc: Greek word]
in Lexico pentaglw/ttw. Bartholomaeus ergo q. d. filius Tholomai, qui fuit gigas, aut tyrannus famosissimus.
† HInc etiam non nullis videtur ortum to\ *ptolomai=os2 Ptolomaeus, quod malumus scribere *ptolemai=os2 Ptolemaens q. d. bellicosus a po/lemos2, poefice pto/lemos2 bellum: sicut pro po/lis2 dicitur pto/lis2, urbs, civitas.
Consentit Schurzfleischius, qui hanc scripturam pro veteri et recta habet.
† Cellarius una cum Lipsio belua per unum L, plane improbat. At Barthius Advers. Lib. 8. c. 23. producit ex Manilio locum, ubi prima corripitur. Est ille huiuscemodi:
- - - Dabit et iaculum torquere lacertis
Et calamum nervis; beluas et mittere virgis,
Pendentemque suo volucrem deprendere caelo:
subiciens: De modo syllabae ne quis sollicitus sit; sciat, brevi prima eadem voce usum esse Varronem:
Quid dubitatis, utrum nunc sitis cercopitheci,
An colubri, on beluae?
Et Plautum Pseudolo A. 1. Sc. 2.
Ex his sane colligi possit, etiam belua per unum L scriptum fuisse, antiquissimis saltem temporibus, quibus litteras non geminabant: nisi tamen, quod alii volunt, in his Poetarum exemplis Synizesis statuenda sit, et suspecta scriptura nihil hinc habeat praesidii.
* Significat hominem, qui difficili et impedita loquitur lingua; Einen, der da lispelt oder stottert.
* Graeciae regio est inter Achaiam, Thessaliam et Euripum.
* Scythiae fluvins est maximus et uberrimus, hodie dicitur vulgo Der Nieper, oder Dnieper.
* Calabriae oppidum et portus, ab Italis hodie Brundisi dictus.
† C veteres pro F, ut Caunus pro Faunus, Curcilla pro Furcilla; et versa vice F pro C, ut Fulina pro Culina, Farmen pro Carmen: item S pro C, ut exSepit pro exCepit.
semper in inscriptionibus antiquis: nam veteres non habuerunt litteram X. C vero respondet K. Voss. Art. Grammat. 66.
* In itius exeuntia Derivativa elegantiores per C scribunt, ut tribuniCia potestas, nediliCius, caementiCius, adventiCius, commendatiCius, missiCius, emissiCius, fictiCius, noviCius, patriCius, reliqua; et sic est in nummis et lapidibus, maximeque Capitolinis, qui apud Criticos plurimi fiunt: quae omnino vera ratio est. Confer supra Aedilicius. Vid. Cell. Becmann. Manut. Dausq. 2. 234.
* P. Manutius: Caecina, inquit, et unico N scribo, et secunda syllaba producta, ut Porcina, Catilina, Arvina, Spurina, Hemina: quibus Romanae familiae cognominibus usae sunt. Id trium quoque veterum lapidum testimonio comprobatur. Comment. in Cic. L. 6. Ep. 5. ad Famil. p. 611.
* Nec refragatur originatio, absona licet et varia. Nam Isidorus esse putat a carendo, quod caecus oculis careat; Perottus a caedendo, quod sit oculis quasi concisus; et Martinius a kai/ein, urere, quod ignis maxime et fumus visum impediat.
haereticus iste dictus sit CAELESTIUS. Voss. de Vit. 39.
* Qui per AE scribunt, derivant a caelare, quod tamquam vas caelatum lumina habeat impressa stellarum signa, quod Isidorus L. 13. c. 4. vult; quae tamen notatio aliis longius petita videtur. Qui per OE scribunt, provocant ad Ennium et alios veteres, qui Coilum pro Caelo scripserint, et deducunt a Graeco koi=los2, cavus, quod caelum veluti concavum sit; et sic a caelum, quod instrumentum est sculptorium, et in plurali facit caela, probe distingui potest. Schurzfl. Cell. Varro. Lips. A. Manutius. Scaliger. Voss. Etymol. 145. Martinius in Etymol. Dausqu. Vol. 1. p. 53. et Vol. 2. p. 88.
Rube Spec. Phil. 2. p. 9. et inscriptiones veterum: Caeruleus et caerulus per OE, ab antiquitatis suffragio abhorret. Cell.
* Est autem Caesaria aliquot urbium nomen, quarum una in Manritania, quae hodie Algier ab non nullis esse existimatur; alia in Cappadocia, quae Episcopum olim habuit Basilium M. nunc Tisaria et Gaisar dicta; et in Polaestina alia, cuius in Actis Apostolorum aliquoties mentio inicitur.
utrumque brachium armabant, cum AE: est enim a caedendo. Vid. Festus, itemque Vossius Etymolog. et Art. Grammat. p. 140. CESTUS vero cum E simplici, balteum veneris: generatim cingulum significat, praecipue autem illam Zonam, qua nova nupta nuptiarum die praecingebatur, a sponso solvenda. Graece kesto\s2, Dorice kasto/s2. Schurxfleisch. Manut. Dausq. Turnebus L. 14. Advers. c. 4. Iul. Caesar Scaliger 1. Poet. c. 22. Nicol. Rigaltius ad Onosandri Strat. Popme 105.
* Praestantissima Musarum, alias dicta Calliope penultima correpte pronuntianda.
* Livio L. 1. c. 21. eiusmodi rhedae genus dicitur Currus arcuatus v. g. Bigis curru arcuato vehi, In einer bespanneten Carosse fahren; et Plin. L. 7. Ep. 21. Tectum vebiculum v. g. Huc tecto vehiculo undique inclusus, quasi in cubiculo, perveni, Ich bin hieber gekommen, in einem zugemachten Wagen um und um verwahret, als in einem Schlaf - Gemache; Ich sass in einer zugemachten Kutsche, als in einer Stube, wie ich hieher fuhr.
* Hoc quidem, non illud, increbuir huc usque in orbe litterato, praeeunte, quemadmodum opinor, Vossio L. 1. de Vit. Lat. Serm. cap. 1. p. 6. et de Arte Grammat. L. 1. c. 43. qui adseveranter dicit, analogiam id evincere. Verum enim vero Carthaginiensis scribendum esse, probatur
1. Testimonio Ennii, qui ita scripsit: quod metri causa eum fecisse, sine causa putat Vossius.
2. Prisciani praecepto: derivata scilicet, a Primitivis tertiae Declinationis deducenda, a Genitivo, abiecto S, derivari; qua ratione I retineri necesse est.
3. Analogia: dicimus enim, Latiniensis, Atheniensis, Alciensis, Aventiniensis, Crotoniensis, cetera. Sic etiam apud Florum L. 2. c. 2. similiter pro Camerinensmm, in vetustissimis libris Comeriniensium legitur, ut Salmesius auctor est.
4. Antiquis inscriptionibus: v. Grut. Inscript. p. 1063. nec non Duillii columna antiquissima, hodieque in Capitolio Romano visenda, ad quam inter alia provocat Ol. Borrichius Cogit. de L. L. p. 57.
5. Codicibus emendatis Plauti, Ciceronis, Sallustii, Livii, Flori, Velleii, Iustini, qui omnes legunt Carthaginiensis.
6. Consensu Prisciani, Angeli Politiani, Manutii, Lipsii, Dausquii, Wagenseilii, Schurzfleischii, Cellarii et tandem Gronovii in Not. ad Liv. 28. c. 26. it. Hagonis Grorii, qui in suo Iure Belli ac Pacis constanter hanc scripturam tuetur.
* Proponunt non nulli hanc differentiam: si vili contrarium significet, tunc sine adspiratione; sin autem notionem filhtou= vel a)gaphtou= sustineat, cum adspiratione utique scribendum esse, et tunc a)po\ th=s2 xa/ritos2, a gratia, derivari, comminiscuntur: nam gratiam quod haberet, amabile esse. Sed
Etymologia ista et dia/krisis2 mere arbitraria nugacium Grammaticorum est, nulloque penitus nititur fundamento: in quo quidem inagnum Vossium, aliosque summi nominis Criticos consentientes habemus. Conf. Ruhe Spec. Phil. 2. p. 11. Manut. Schurzfl. Cell. p. 5. et 83. Conf. etiam infra X.
* Cephei, Regis Aethiopum uxor, mater Andromedes, relata inter sidera.
* Homo Allobrox, Latinarum litterarum callentissimus. Gallice, Chateillon.
* Prius qui praeferunt, Priscianum habent patronum, cuius iudicio sonus gemini SS post diphthongum AV paullo horridior est. Posterius qui amant, auctore utuntur Cicerone et Virgilio, qui heic geminarunt S, teste Fabio L. 1. c. 7. et 10. Conf. Manutius, Cellarius, Schurzfleischius, it Vossius Art. Grammat. 143. et de Vit. 56.
Ratio, quae pro scriptura, quae fit per geminum SS, pugnat, mihi videtur
infirmior, quamvis suffragante Cellario vehementer hodie increbuit.
† Id autem omnino tenendum est in eiusmodi vocabulis: antiquissimis temporibus litteras haud fuisse geminatas: quod tamen quum deinceps aevo Augusteo a politioribus ingeniis delicatioris pronuntiationis ergo factum subinde sit; contigisse inde, ut aliis antiquitatis consuetudo haereret, litteramque geminare haud cuperent, aliis contra duplicatio illa videretur ornatior. Conferatur supra Bracca. Nec in omnibus vocabulis tamen illis, in quibus litteram subinde florentiori aevo geminarunt, geminatio illa universe approbata fuit: Quintiliano enim teste, Cicero et Virgilius scriptitarunt etiam Cassus pro Casus et Divissiones pro Divisiones; quae tamen bina exempla numquam fuere recepta.
* Montes Epiri, ita appellati, quod alti sint et fulminibus infestentur, hodie montes de Chimara, seu Chimera, et Chimarioti, s. Cimarioti dicti.
plures militant lapides vetusti, et tabulae aeneae; pro secunda pauciores. Qui pro diphthongo pugnant, deducunt a kai\ et e(/teroi; sed minus recte: nam sic copulandi vim haberet; quam tamen non habet: quum interdum copula v. g. ET CETERIS DIIS, praefigi in lapidibus soleat. Cell. Schurzfl. Lips. Manut. Dausq. Vol. 2. p. 70. Voss. de Art. Grammat. 146. Orthograph. Norisiana c. 2. p. 59.
* X Graeca littera apud Latinos per CH exprimitur, ut chaos, chimaera, charta, machina. Raro Latinis, aut quorum incertior origo est, vindicatur, ut pulcher, inchoo: nam et antiquitus pulcher dixerunt, ut Cicero in Oratore cap. 48. auctor est; postea suavitatis causa H adiectum: quod sine ratione tamen tum olim, teste Gellio L. 2. c. 3, tum processu temporis adscitum in sepulcrum, et saeculis barbatis etiam in lacrimae et carus; quae ex melioris antiquitatis suffragio rectius sine adspiratione scribuntur. Cellar. it. Priscian. L. 1. p. 13.
* Urbs Bithyniae ad Bosporum prope Byzantium, cuius hodie vix rudera amplius supersunt, Synodo Oecumenica quarta contra Eutychen instituta illustris.
* Choreum Cicero ac Fabius vocant. Nomen hoc ex eo, quia aptus choris ac saltationi. Vulgo a)po\ tou= tri/xein, quia celeriter currit, o( troxai=os2, trochaeus dicitur. Nec nova haec est appellatio: quia sic etiam ab aliis vocari agnoscir Fabius. Atque ita etiam nuncupat eruditissimus Grammaticus, Terentianus Maurus.
vocalibus, M litteram in enuntiatione amittit; in scriptura servat. Sed, ut vidimus, nec in enuntiatione semper, immo ne saepe quidem amittit. Pronuntiamus enim bene circumago, circumegi. Freinshemius Curtiano indice ubique M servandum censet, etiam in circumire et circumitus, quod in vetustis ita libris esset. Sane Varro scripsit circumitus: et Suetonii Caesare cap. 25. in optimis codicibus est circumitus. Circuitus autem in metro haud necessarium est, quod M in compositione haud elidatur, sed secundum vulgatam regulam breve sit: ut adeo circumitus in vorsa idem praestet, quod circuitus.
* Nihil vero agunt, qui ante plures consonantes M in N convertunt, scribentes circumdare, circumferre, circumspicere, circumstare, tandiu, nanque; quia putida haec et horrida: grata vero et suavia circumdo, circumferre, circumspicio, circumstare, tamdin, namque. Cell.
* Cythera, ae, insula in sinu Laconico, hodie Cerigo dicta; Cythera, orum, urbs Cypri, ad quam primum devecta Venus concha est, quum e mari nata esset; unde Cythere, es, s. Cythera, ae, it. Cythereis, idis, et Cytherea, ae, Gr. *kuqe/reia, appellatur.
* Discipulus erat Christi, ut patet ex Luc. 24, 18.
* Y antiquissimis temporibus scriptum et pronuntiatum, sicuti V.
* Antique scribendi ratio in aliis vocabulis una cum illa, quae florentiori aevo invaluit, remansit; uti in hoc ipso vocabulo nostro: in aliis prorsus exspiravit, ac recentiori locum fecit; uti in paullulum, pro quo antiquissimis temporibus scripsere pollulum; et in planstrum, claustrum, cauda, pro quibus a)rxai/kw=s2 plostrum, clostrum, coda.
monumentis, nominatim in nummis familiae Caeliae apud Ursinum, et in basi marmorea Vespasiani aevo posita, et sic alibi saepe: CAELIUS, CAELIA per AE, rarius quidem; sed tamen in ipsis lapidibus Capitolinis occurrit. Cell.
Cui volupe est, heic conferre possit Iani Camptoni, scriptoris personati, Diatriben Criticam de verbo Collimara, ed. Hamburgi (Ienae) 1725. 8. Et Iac. Frid. Reimmanni Diatriben Anti-Criticam, qua personati Camptonis Diatribe Critica ad stateram revocatur, ed. Hildes. 1726. 8. It. Vindicias nominis Buddeani contra obtrectationes nuperas I. F. Reimmanni, ed. Ienae 1726. 8. Porro Vindiciarum nominis Buddeani appendiculam priorem I. F. Reimmanni, Latinum Hegingense complexam cet. ibid. 1726. 8. editam.
* Neque vero accedendum iis, qui, solido destituti fundamento, scribunt vel comessari, vel commessari, vel commassari, vel commissari. Descendit a kwma/zein, ebriorum more se gerere: ut igitur a patri\a/zein fit patrissare; sic a kwma/zein comissari. Schurzfleisch. Cell. Voss. Etymol. Lips.
* Gellius Lib. 5. cap. 21. posterius i. e. pluria et compluria videtur praeferre; quemadmodum etiam solitus est ipse scribere v. g. Lib. 5. cap. 18. Ex quo libro pluria verba adscripsimus: quod recentiores tamen Critioi Archaicum quid redolere arbitrantur. Cicero et Terentius promiscue usurparunt complura et compluria. Conf. Codex et Candex; quo de paullo ante.
* Varia sane huius vocabuli lectio est apud Ciceronem, in quo tantum semel reperitur, nempe 1. Acad. Cap. 11. Alii codices heic legunt comprehensibilis; alii comprehendibilis: nihilque heic definit Gruterus, sed Grammaticis relinquit. Pareus autem Lex. Crit. p. 240. contendit, legendum esse comprehendibilis, et provocat ad veteres libros, et MSS. Palat. omnes. Atque huic scripturae, quae fit per D, Schurzfleischius favere videtur: Save, inquiens, ut a credo est credibilis, ut que a vendo vendibilis, sic a comprehendo utique comprehendibilis derivandum, existimare possis. Quamvis analogiae huic obicere non nemo possit, haec Adiectiva non esse a prima Praesentis, sed a Supino potius, atque ut a creditum, sit credibilis, a venditum vendibilis, sic a compreheusum comprehensibilis. Etiam Plinii editiones, quas prae manibus habeo, Lib. 1. Ep. 20. tuentur incomprehensibilis.
1. Ante vocalem, N suum amittit, ut coaequalis, coire, coortus; quo etiam adspiratio referenda, cohaereo: ante consonantes plures, etiam ex vocalibus ortas, servatur integra, ut concido, conduco, confero, congero, conicio, connecto, conquiro, conservo, contero, convolvo: ante alias mutatur, sed ante quasdam plerumque; secus ante ceteras. In cognatus et cognosco N mutatur in G, vel potius N abicitur, et G melioris soni causa adsciscitur. Conf. infra litt. G.
2. Ante B mutatur in com, ut combibo, comburo.
3. Ante L saepe manet, ut conlapsus, conlatus, conlegium, conlega, conloco. Saeculo Traiani, et insequenti tempore cedit, ut collatus, collibertus: cui scribendi rationi accedit Manutius 203. 1566.
* Quod speciatim attinet ad to\ conlatus, id etiam legitur ita praecipue in recentioribus litteris, et plerisque tabulis Imperatorum Teutonicorum.
4. Ante M cedit sequenti litterae, ut committo, commoveo, communio.
5. Ante P plerumque in com vertitur, ut comparo, compertus, compono, computo.
6. Ante R transit ultimum N in similem, ut corrado, corripio. Cell.
observandum est, consilium pro senatorum coetu aut iudicum consessa a Cicerone saepe usurpari: ne, quod quidam inculcant, putemus, ea significatione non nisi per C, scribi.
antiquissimis temporibus non geminabant v. g. Capadocia pro Cappadocia; Galus pro Gallus; Larisa pro Larissa. Ursini Obs. Philol. p. 30.
* Simplex quidem tendo habet in Supino tensum et tentum, similiterque in compositis intensum et intentum, extensum et extentum; sed in compositis aliis tentum modo est, ut contentus, attentus, distentus, praetentus, protentus, item obtentum, pertentum, portentum, vetentum. Contra ostensum usitatius est, quam ostentum, quo veteres antiquissimis temporibus usi: unde tamen remansit Substantivum ostentum, et verbum ostentare.
quod crocum atque eius odorem refugiot; v. Plin. Lib. 8. cap. 25. et Cic. Lib. 1. Nat. Deor. 111. suffragatur etiam metrum apud Iuvenalem Sat. 15. v. 2.
Quis nescit, - - - qualia demens
Aegyptus portenta colat? crocodilon adorat.
Corcodilus Phaedrus Lib. 1. fab. 25. per metathesin, primam ut producat.
* Insui in culcum, Gesacket werden. Quo olim supplicio parricidae ap. Romanos adticiebantur. Non confundendus cum eo Culus i. e. podex.
sequentibus locis, obiter in Ciceronis lectione observatis; nempe Lib. 2. Ep. 13: Ego, quum mihi cum illo magna iam gratia esset; et Lib. 3. Ep. 6. Cum illo quum loquerer; et Lib. 3. Ep. 12. Non dum erat auditum, quum Sextum Villium cum his ad te litteris misi; et Lib. 15. Ep. 2. Quae quum essem in consilio meo cum Rege locutus: et pro Archia cap. 4. ineunte: Quum esset cum L. Lucullo in Cliciam profectus. Cell. p. 121.
† Miror sane Grammaticorum intempestivam sollertiam in his verbis, quae eademquidem subinde significant, sed eapropter non eadem ilico sunt vocabula, ut adeo dispicere haud opus sit, utra scriptio praeferenda sit.
Qui Curios simulant, et Bacchanalia vivunt.
† Vixit etiam Curius quidam alius tempore Ciceronis, ad quem hic scripsit Ep. 28. Lib. 7, cuius insuper mentionem facit Ep. 17. et 50. Lib. 13. et Ep. 1. 6. 9. 14. Lib. 16. et ad Attic. Ep. 2. 3. Lib. 7. et Ep. 5. 6. Lib. 8.
†
D olim in medio insertum, ut reDespice pro respice, antiDhac pro antehac. Vistate insertum compositis re Damo pro reamo, reDire pro reire.
D etiam in extremo vocabuli, sequente vocali, adscitum olim, maxime a Poetis. Sic Horatius Carm. Lib. 3. Od. 13. maleD pro male: ubi vulgus legit male nominatis; legendum autem est maleD ominatrs, quia D subiungitur hoc modo, usu veterum scriptorum. PropinoD eccum pro propino eccum, Plaut. Stich. A. 4. Sc. 4. TeteD in antiquis inscriptionibus, et apud Plautum propter numerum pro tete. EumpseD pro eumpse. In Legg. XII. Tabb, capital estoD, pro capital esto i. e. facinus, quod capitis meretar supplicium.
102, qui a Delminio, olim principe huius regionis civitate, quae hodie die Denna, Damna 1. Delminio vocatur, derivat; quam scripturam veteres inscriptiones et nummi tuentur. Cellarius utramque; Lipsius autem, et Schurzfleisch solam posteriorem probant. Conf. Ruhe Spec. Phil. 2. p. 16. Subscribimus Cellario; idque ex hac etiam ratione, quod oppidum, unde nomen haec regio trahit, non modo, quod Velius vult, Delminium, sed etiam Dalminium olim nuncupatum sit.
* Si cum Manutio delectus praeferas, magis perspicuitati studebis, quoniam deligo, non autemdiligo, notionem illam animis legentium ingerere solet. Parei Lexic. Crit. p. 360. Cell. Lips.
* Habemus 1. Didymum Alexandrivum, Grammaticum illum xalke/nteron, qui, referente Seneca Ep. 87. tria milia librorum conscripsit. 2. Didymum, caecum illum, similiter Alexandrinum, qui Arianis restitit, Athanasio carus fuit, et cui Iuliani Imp. interitus divinitus adnuntiatus est.
* Prius nomen tyrannorum Syracusarum, et complurium aliorum virorum clarissimorum: posterius Bacchi apud Poetas, praesertim Graecos, nec non Ptolemaei Auletae, Aegyptii Regis, cognomen. Interim tamen Dionysius videtur esse Derivativum tou= Dionysus: conf. Illustris Ezechiel Spanhemius de Usu Numism. p. 399. seqq.
* DIPHTHONGOS non solum plures habebant antiquitus, ut sunt: ai, au, ei, eu, ae, oi, ou; sed et eo loco; quo posteri vocales adhibebant simplices, eiusmodi Diphthongos saepius usurpatas deprehendo. Non enim semper una eademque harum ratio, fuit, quum pro diversitate temporum illa admodum differat. Ita quo propius accedimus incunabulis V. C., eo crebrior harum usus occurrit. Immo tantus earum usus aliquando invaluit, ut in abusum degeneraverit, quum vocalis, natura vel propter sequentem longae, loco, subinde Diphthongis uterentur. Quum autem plerasque veterum Diphthongos sonum horridum nimisque crassum, et inde minus gratum, dum efferebantur, relinquere viderent, huic rei remedium quaerere solliciti, eo subvenire putabant, si minus necessarias negligerent, magis vero necessarias seligerent, adhibito sunul aurium iudicio, utpote cui nimium quantum tribuerant. Hanc ob rem ex septem istis ai, au, ei, eu, ae, oi, ou, has modo quattuor au, ei, eu, oe, retinuerunt: ex quibus tamen ei et eu raro usurpant. Immo saepe ei in i, uti ou in u; ai vero in ae semper, ax in o saepe mutarunt, et pro oi substituerunt vel i vel oe. Hinc ubi cum auctoribus aureae argenteaeque aetatis hodie dicimus primus, Servilius, libertas, idus, ubi, hic; ibi illi preimus, Serveilius, leibertas, eidus, ubei, heic: ubi nos Furius, Iulius; ibi illi Fonrius, Ioulius: ubi nos Caesar, aulae, aquae; ibi illi Caisar, aulai, aquai: ubi nos Fanstulus; ibi illi Fostulus: ubi nos Caelius, populi; ibi illi Coilius populoi, et quae sunt alia apud Ennium, Lucretium, alios que. Ruhe Spec. Phil. 1. p. 58. seq.
Sequiori tempore et aevo medio Diphthongorum usus valde neglectus est: tunc enim occurrit eternus pro aeternus, Paleftina pro Palaestina, Indens pro sudaeus, secusum pro saeculum. Saeculo XV Diphthongi heic atque illic scribi rursus coeptae sunt. Burkh. de Fatis L. L. p. 344. seq.
digero, dilabor, dilacero, dimitto, dimoveo, dinumero, diripio, dirumpo. Ante F mutatur, ut differo, difficilis, diffugio. Haec clara sunt. Difficilior res ante S cum alia consonante, id est ante SP, et ST, ubi S propter concursum consonantium suavius abicitur, ut dispergo, dispicio, distinguo, (a stinguo, quo Cicero in Arato, et Lucretius usi sunt) distringo. Disertus singulare est, si a dissero: etiam dirimo, si ab emo cum R epenthetico potius, quam transmutato; ut D in redamo: quia dis non facile ante vocalem inveneris. I consona est, si dis praecedit, ut disicio, disiungo. Legitur tamen etiam in optimis membranis Cicer. Lib. 1. Ep. 7. et 9. sub init. diiuncti, quod Criticis non displicet. Cell.
Si times, ne cum Doctoris nota confundatur, veterum consuetudini magis DOM. quam DN. accedet. Ita Cellarius. Mea quidem sententia haec est: Quum to\ Dominus nominibus propriis sine suffragio veteris Latii ex sola aevi nostri consuetudine praemittatur, nil video causae superesse, quamobrem in nota eius signanda tantopere novitatem aliquam reformidemus, quam in ipso tamen vocabuli usu aequa mente toleramus.
†
E antique interdum nominibus participialibus inditum, ut tEritum pro tritum; item in Substantivo plebEs pro plebs, qui Nominativus singularis obsoletus in Livio remansit, et inscriptione, quam ex Lazio et Onuphrio Panvinio Gruterus nobis producit fol. 332. n. 3. Alibi excluditur, ut apud Virg. Aen. 8. v. 100. vestibat pro vestiEbat, cervesia pro cerEvisia. Ergo E nunc est insiticium, nunc eiecticium, ut siEt pro sit, possiEt pro possit, poten' est pro potenE est, estnE pote seu potestnE?
E Praepositionem scribunt non nulli in minuscula scriptura cum accentu, forte ut incurrat ilico in oculos, litteram hauc vocem esse per se, ab insequenti vocabulo in pronuntiatione et scriptura separandam: illis tamen, qui elegantiores sibi hodie videntur, fastidium movent, quod ab antiquitatis more abhorreat. Confer, quae diximus supra ad A Praepos. it. ad voc. Accentus.
E et EX Praepositiones partiuntur compositiones. Dicimus ebibo, edico, educo, egero, elicio, emungo, emunio, erado, eripio: cetera ex poscunt, excipio, excrucio, excutio, explico, expono, exquire, exsequor, exstruo, extrico, extrudo: ante F in consimilem convertitur, efficio, efflo, effodio, effugio, effundo. Archaismus enim est, quod in rostrata Duilii columna legitur, EXFOCIUNT, hoc est, effugiunt.
* An S vero servari post X, atque sic etiam post ex possit, haud immerito hoc loco quaeritur. Scilicet servandum esse, plurima veterum documenta iubent, quae retinent. Qui tamen S omittunt, non magnopere accusandi sunt: nam in opere Gruteri p. 163. 164. 429. 669. exstrui et exstructus aliquando legitur: et quamquam Aldus, Manutius, S extrudendum haud esse, ex vetustissimo Virgilii codice, qui modo in Laurentiana Medicea Bibliotheca custoditur, saepius confirmat in verbis exsaturo, exsolvo, exspecto, exsto, exsupero; attamen plane dissimulavit, in eodem codice, in iisdem verbis, cum Praepositione ex compositis, modo retineri S simplicium, modo etiam omitti: quorum exempla dedit Illustris Norisius Latinit. et Orthograph. utriusque Pisanae Tabulae p. 57.
* Ceterum eclipsis, ecthlipsis et ellipsis probe distinguantur. Eclipsis solis vel lunae est; ecthlipsis figura Prosodica, quando in finale cum praecedente vocali eliditur ob sequentem vocalem; eslipsis figura Syntactica, quum in oratione deficit vox extrinsecus arcessenda.
* Fallunt enim ae falluntur, qui dici putant quasi per aedem Pollucis: quin conflatum potius ex tribus vocibus; particula iurandi me vel e; et, deus Pollux. Per Aphaeresin etiam dicunt epol, immo pol; ut pro mecastor, ecaftor et castor. Similiter etiam ecastor, ecere, equirine per E simplex; non aecastor, aecere, aequirine per AE. Germ. So wahr mir der Pollux, der Castor, die Ceres, der Quirinus helfen soll, oder So wahr mir, du Pollux, du Castor, du Ceres, du Quirine, helfen sollst. Vid. Voss. Etymol. f. 9. et 189. it. Ich. Meursii Part. 1. Exerc. Crit. ad capt. cap. 4. p. 80. Conf. etiam Part. Etym. Sect. 2. voc. Hercle.
* Dea est, cuius monitu sacra Romanorum instituit Numa, teste Livio Lib. 1. c. 19. et Floro Lib. 1. c. 2.
† Sic falso sculptum invenimus utriusquae, Venaeri, funaeri, teste Lipsio: ut adeo lapides in Orthographia nihil probent, sicubi syllabae quantitas, aut manifesta etymi ratio, aut analogia, consensu aliorum lapidum contrarium exhibentium roborata, reclamant.
* Veteres Romani to\ AE legerunt, ut E: hinc subinde ab indoctis librariis ac lapicidis E pro AE, et contra AE pro E positum. Vid. Rutgersii Var. Lect. Lib. 3. c. 5. p. 206.
ex, quod Graeco e)k respondet, ante L, sed E in compositione ponunt, ut elicio, eligo, elinguis, elongo. Ita iudicat Cell.
* Refragatur etiam Lambino et Lipsio Schurzfleischius, quamlibet ratione etymologiae a Cellario dissentiat: ELOGIUM, inquiens, est a verbo Graeco e)llegei=n: nam ut a le/gw logion, ab e)lli/gw ELOGIUM. Itaque ratione etymi ELLOGIUM est, quod usus ELOGIUM fecit. Minus recte censent, qui ELOGIUM quasi ECLOGIUM ex Graeca voce effingunt.
* Occurrit etiam *e*m*e*s*h*n*w*n in Mauroceni Thesauro, unde Patinus p. 123. id notat. Idem in quibusdam libris, notante Dausquio, habetur.
Spanhemius tamen Lib. Les Cesares d'Empereur Iulien p. 186. Emisa mavult, quam Emesa.
* Vossius in Ludolphi LIthocomi Grammatica a se emendata Amstel. 1676. p. m. 118. in not. b: In veteribus, inquit, libris et lapidibus legas EMPTUM, TEMPSI, TEMPTUM, DEMPSI, DEMPTUM; non
semper, crebro tomen. Sed vitiose, ac praeter talium naturam. Nec enim vel P vel B in Praesenti: contra quam sit in SCRIBO, SCRIPTUM, SERPO, SERPTUM, et similibus. Conf. litt. M. et P. Vide etiam Cell. p. 21. et 89. et Lips. Orthogr.
* Pars est palaestrae illa, in qua ephebi exercentur.
* Pontanus, L. 1. de Adspiratione, non tantum adspirat, sed etiam per T et I scribit, Herinatius. Voss. Etymol.
* Furia est infernalis, consectans vindicta et supplicio flagitiosos. Genitivum et Accusativum format in Singulari bifariam, scil. Erinnys et Erinnyos, Erinnyn et Erinnya.
* Vossius de Vit. 168: Non, inquit, ESAIAS dammem pro IESAIAS, abiecto Iod; quod etiam fit in EZECHIeL pro IEZEGHIEL.
formula contrabitur sic etc. sive etc. Trita hodie forma, antiquis prorsus ignota: qui rem varie eloquuntur, et circumscribunt: nec non ipsum cetera aliquot membris recensitis subdunt Lucretius Lib. 6. vers. 85. et Cicero Top. cap. 7. Utrobique recentiroes et cetera ediderunt, quod improbant Ob. Gifanius, Dan. Pareus, et Aug. Buchnerus: elegantius censentes cetera sine Coniunctione, quam et cetera. Hinc iudicari de nota hac augendo honori duplicata etc. etc. ac triplicata etc. etc. etc. potest, quae hodie singularis reverentiae signum habetur. Plene exscribe, plene pronuntia, et intelliges, quam parum apto sensu haec fiat multiplicatio. Idem, quod cetera, in abrumpendi usu sunt reliqua. Capitolinus in Gordian. cap. 5. partem refert epistolae Imperatoris Alexandri ad Senatum, qua recitata, abscissis ceteris, quae sequebantur, subiunxit, et reliqua. Hactenus Cellarius.
Ac vero, quod salva Gifanii, Parei, Buchneri, et Cellarii existimatione heic addiderim; ipse Cicero etiam sine controversia to\et cetera usurpavit aliis locis v. g. L. 2. de Orat. §. 141. p. m. 219.
* Hinc propius accedere ad verum videtur auctor Praefarionis, quae Orthographiae Romanae Schurzfleischii praemissa est, p. 10. seqq. Curiae, inquiens, et fori interest, ut quisque sciat, quid aptius sit, et Romano mori propius, quum ratio scribendi constituenda est, maxime in sententiarum et titulorum clausulis, in quibus id, quod non expressum est, addendum supplendumve per formulam, et cetera, significatur. Locus. quem in praecipuis numero, exstat Lib. 2. de Oratore, eo in capite, quo disputat de proverbiis, et voces quasdam ex vetere senario mutuatur, quibus priscam scribendi consuetudinem declarat, et hac tali formula, orationis ambitum claudit. Contineo me ab exemplis, qune Iurisperiti veteres suppeditant, nominatim Paullus, eo iuris titulo, qui inscribitur de auro, argento, mundo, ornamentis, unguentis, veste vel vestimentis, et statuis legatis. Alibi, in alia iuris sectione, formulam auxit, et plenius extulit, verbis ex Cassio depromptis, quae ita leguntur: et cetera eiusdem generis. Sic gellius scripsit: atque huiusmodi cetera, servato antiqui moris vestigio, a quo discessit Trebellius Pollio, qui multa non accurate, nec diligenter, scripsit, ut Flavius Vopiscus in vita Aurelioni adnotavit. Ille autem, omissa priore formula, eam usurpavit, quae, in extremo vitas Macriani senioris posita; bis verbis continstur, et reliqua. Nolim tamen peregrinitatis damnare hanc formulam: sed usu veterum illa potior est, et in foro usitatior, consuetudine
Inrisperitorum, quam prudentes, et tractandis negotiis adsueti homines in actu rerum, et in ipsa adeo vitae luce, praesertim quum tituli Principum scribendi sunt, merito sequuntur. Non queo tamen infitiari, vocem, reliqua, referri ad accepti et expensi tabulas, subductisque rationibus, pecuniam residuam eodem sensu reliqui summam dici, in libro de Officiis primo. Et hoc significatu dixit, reliqua facere, in Epistola quinta decima Libri 15 ad Atticum. Sic, reliqua solvere, reliqua habere, et reddere, reliqua trahere, notae sunt locutiones Africani, Callistrati, Paulli et Papiniani, ut ex Pandectarum titulis constat, qui de conditionibus et demonstrationibus, item de statu liberis, inscribuntur. Hactenus Auctor dictae Praefationis.
Curi equidem nihil habeo, quod addam, praeter illud: nempe formulam, et cetera eiusdem generis, non tantum legi apud Paullum IC. sed etiam apud ipsum Ciceronem, qui Lib. 3. Offic. cap. 10. ita: Honores, divitiae, voluptates, et cetera generis eiusdem.
* Improhamus quoque Aetruscus per AE, uti Hermol. Barbarus. et Ant. Augustinus scripserunt. Perperam quoque scribitur Ethruscus per TH, in editione Livii per Barthol. de Zanis Venet. 1489 ab 10. Episcopo Alteriensi et Sabellico procurata. Notatio vocis, quae pro Hetruscus et Aetruscus a patronis utriusque huius scripturae suspectae adfertur, utrobique arbitraria est. Cell. p. 46. it. p. 90. Lips. Schurzfl. Scaliger in Varronem, qui Lib. 4. de L. L. adspirationem in hoc vocabulo negligit. Rube Spec. Phil. 2. p. 19.
scribunt evhoe, alii evohe, non nulli heuhoe: quae omnia ab orignis ignoratione profecta videntur Vossio in Etymol.
* Obiciunt antepenultimam syllabam, quam Poetae constanter corripiant, ut proinde ab exscidi, quod mediam brevem habet, ortum habere debeat. At respondetur: Potest etiam orignem trahere ab excido media brevi i. e. ab ex et cado; aut referri ad ea vocabula, quae brevia sunt, licet a Primitivis longis descendant. Quoniam enim nullum exemplum, in tota antiquitate occurrit, ubi excidium per S scribatur, merito abhorremus a verbo exscindo, tamquam illius fonte.
†
* Semper enim Superlativus syllabam a fine tertiam producit, auctoribus Prisciano, Scaligero de Causis LL. p. 101. et Christiano Becmanno Schediasinate Philologico; quae tamen productio locum habere non posset, nisi in huiuscemodi Superlativis L geminaretur: vix uno atque altero irregulari excepto, ut citimus, minimus. Cornelii quidem Croci opinio fuit, facillimus, utillimus, simillimus, et alia huiusmodi per duplex LL vitiose efferri, vel in prosa scribi: a Poetis quidem sic exarari; sed metri causa id fieri. Verum gemino LL scribuntur in optimis atque antiquissimis codicibus: et recte geminari consonam, vel ex eo patet, quod in Positivo
sit L, quod in Superlativo repetatur: ut enim a niger nigerrimus, a doctus doctissimus; sic a facul, ut antiquissimi locuti sunt, factum facillimus. Voss. de Vit. 55. it. Art. Gr. 152.
* Ita etiam Dativus faeci melius distinguitur a Praeterito feci.
Sensim fastigans, compressa cacumina nectit.
Sidonius carm. 2. v. 5: diademate crinem Fastigatus eas. Conf. Isaacus Vossius ad Pompon. Melam p. 17.
* Charisius favitor nec auctoritate, nec ratione dici ait. Verum Nonius in Lucillio hanc vocabuli formam agnoscit. Voss. Etymol. 207. ad voc. Favere.
* Catonis sane aevo per E simplex exaratum esse, auctor est Gellius L. 16. c. 12. nec Gelliano saeculo disputatum est, num per OE, verum an per AE scribi deberet, ut idem locus indicat. Vide plura ap. Vossium Etym. 212. ad voc. Fetus.
Andreae Lauretani, unus Matth. Forerii, et aerei viginti Rinaldi Odonii: in Graeco etiam scribitur o( fh/lic. Porro nihil frequentius in omnibus aliis Augustorum nummis, quam FELICITAS publica, sacculi, temporum. Male ergo in libris quibusdam felix per OE, scriptum est. Conf. Norisii Cenotaph. Pis. Spanhemius. Dausq. Cell. Lips. Manut. Voss. Art. Gr. 148.
* Carmen Fescenninum i. e. obscenum, impudicum, lascivum, Sotadicum.
quod Festus et Nonius putant. Foecialis per OE, et faecialis per AE, una cum C utrobique, scribunt non nulli sine ulla, quod scio, auctoritate. Manut. Cell. Schurzfl. Voss. Etymol. p. 212.
Forda ferens bos est fecundaque, dicta ferendo:
Hinc etiam fetus nomen habere putant.
Atque huic etiam scripturae favent Aldus, Cellarius, Vossius in Etymol. Fetus per OE, toleretur, quia libri et lapides non desunt, ubi ita invenitur, ut Pierius ad Ecl. 1. et Aldus in Orthogr. testantur; Iovianus Pontanus etiam in Actio fol. 139. et Iul. Caesar Scaliger de Causis L. L. c. 79. hanc scripturam praeferant. Fetus per Ae, qualecumque praesidium invenit in eo, quod in cognato vocabulo fecundus, quod vide supra, huius scripturae vestigium aliquod appareat; et apud Nonium legatur, Catonem et ceteros antiquiores, fetus scripsisse, sine A littera; hinc autem colligi queat, aevo Catonis recentiores Diphthongum primam hoc in vocabulo non abhorruisse.
† Nec obstat, quod secundum non nullorum opinionem descendat a feriendo: usus enim interdum ab origine sua deflectit. Quamlibet aliis placeat, nominari vel ab haedus, vel a foeditate, vel etiam a fide, quod ex tot etymis maxime verisimile est, praesertim quum fidus pro feedus dixerit Ennius. Voss. Etym. Schurzfl. Cell. Rube Spec. Phil. 2. p. 21.
* vossius in Etymol. ad voc. Frutex prius improbare videtur: in quo tamen magno viro haud sumus o(mo/yhfoi. Nam praeter codices probatos analogia etiam praesto est in viretum et virectum.
†
* Regio Africae erat, eo terrarum tractu, ubi nunc est Biledulgerit provinciae pars maior. Voss. Art. Gr. 301.
* Caro est emortua, incipiens ex partis adfectae corruptela, Germ. Der Kalte Brand.
* Prius requirit ratio originis, quoniam est a genitor, et hoc a genitum; ut monitrix a monitor, et hoc a monitum: adsentiuntur monumenta Latii, et libri MSS. omnes. Exstant tamen nummi, qui fuerunt eruditis adhuc saeculis cusi, et aliquot inscriptiones, eaeque non corruptae, nec detritae, quae per E hoc vocabulum exprimunt: quoniam constat, veteres E et I saepe commutasse. Sic Livia dicitur GENETRIX ORBIS, et in nummo Faustinae legitur VENERI GENETRICI: sed illud Faustinae aevum est inclinatae Latinitatis. Schurzfl. Dausq. 2. 142. Gifanius in Lucret. Stewechius in Apuleium.
Cellarius postquam, genitrix per I, Aldo placere, et in epitaphio Aeliae Sabinae exstare, dixit, ita pergit, quod notari velim: Contra, inquiens, in nummis et lapidibus Veneris cognomen semper Genetrix scriptum est. Gruteri p. 225, et nummis Hadriani ac Faustinae VENERI GENETRICI. Et Vaticanus Virgilius, ut Pierius ad Aen. 1. vers. 590. testatur, etiam genetrix habet; cui itidem Veneris cognomen est. Sit ergo in divae cognominibus per E, singulari quadam consuetudine: de aliis scribemus, ut origo poscit, genitrix, quemadmodum uno et altero epitaphio Gruterus approbavit. Conf. Ruhe Spec. Phil. 1. p. 10. et Spec. 2. p. 21. seq.
Ego putem, perinde esse, sive scribas per I, sive per E. Derivatio a genitum, alteri scripturae nihil omnino derogat: hoc enim Supinum antique pronuntiatum etiam per E, genetum.
in pagum conversa, utrumque. Interdum quoque Cnosius in veteribus libris scriptum reperimus: quoniam litterae C et G cognationem habent, et antiquitus C semper pro G positum. Conf. litt. G.
* Tib. Gracchus et C. Gracchus, Tib. filii, viri Romae eloquentiffimi. Quintil. L. 1. c. 1.
Et tibi paconias inter heroidas omnes:
Et ap. Ausonium:
Mercator bodie, cras citharoedus erit:
Et ap. Ovidium:
Et quae praeterilt, hora redire nequit.
quamvis haec Caesurae adscribantur, et tironibus temere imitanda non sint.
H florentiori aetate adscitum in vocabulis quibusdam, qui antehac adspiratione caruerunt. Cic. Orat. c. 48: Quin ego ipse quum scirem, ita maiores locutos esse, ut nusquam nisi in vocali adspiratione uterentur, loquebar fic, ut pulchros, et Cetegos, triumpos, Cartaginem dicerem: aliquando idque sero convicio aurium quum mihi extorta veritas esset, usum loquendi populo concessi, scientiam mihi reservavi. Conf. Rube Spec. Phil. 1. p. 14.
H, auctore Servio, antique interdum pro F positum, ut Hebris pro Febris, Hormiae pro Formiae, Hanula pro Fanula, Halisci, Etruriae populi, pro Falisci, Horda pro Forda i. e. bos feta, ap. Varronem L. 2. R. R.
H sine veterum suffragio interdum praeponitur et interseritur et in fine vocabuli additur, ut Hionius pro Ionius, simulacrum pro simulacrum, cHorona, CHenturio, cHommoda, pro corona, Centurio, commoda; coHerceo pro coerceo.
Praecipue id factum est medio aevo, praesertim apud Germanos: cuius scripturae in ipso Luthero eiusque aequalibus complura apparent vestigia. v. g. quum Ihesus scribunt pro Iesus; alia exempla ut taceam.
Absurda etiam est consuetudo pronuntiantium H per CH, ut miCHi pro mihi, niCHil pro nihil: id, quod ab Leonardo Aretino profectum est, qui consonantis C adiectionem in eiusmodi vocabulis serio defendere est adnixus L. 8. Ep. 2. ad Antonium Grammaticum. Voss. Art. Gr. 149. A quo quidem tempore monachi ita non solum pronuntiarunt, sed etiam scripserunt, ut docides complures manibus ipsorum exarati satis testantur, qui michi, nichil scriptum exhibent.
veterum fuffragio. Cell. Schurzfl. Manut. Voss. Etymol.
* Theocritus Idyll. 7. 76. makro\n u(f) *ai)=mon, lato sub Haemo. Nisi enim asper esset spiritus, u)p) dixisset. Atque sic in melioribus libris Latinis. Virgilius L. 2. Georg. v. 488: Gelidis in vallibus Haemi. Cell.
* Halec scribitur, auctore Nonio, et propter vocabula Graeca o( a)\ls2 sal, h( a)/ls2 mare, a(lios2 marinus, a(liko\s2 i. e. a(lmuro\s2 salsus, et h( a(liki\s2 seu a(luki\s2 salsugo, unde originem vulgo trahere creditur: quod etiam Isidorus amplectitur L. 12. c. 6: Halec, inquiens, pisciculus ad liquorem salsamentorum idoneus: unde et nuncupatus: conf. Dausquius.
Halex, Frobeniana Plinii editio tuetur L. 31. c. 8. it. L. 32. c. 10. In antiqua Parmensi editione etiam legitur alex.
Allec duplici LL, et sine adspiratione, scribit Lipsius, et ad Charisium, libros veteres, et Graecorum a)/llec provocat.
Alec simplici L, in multis libris occurrit emendate editis, et in plerisque omnibus codicibus MSS. ad locum Horatii L. 2. Sat. 4. teste Vossio L. 1. Analog. p. 88.
Est autem halec, alec et allec generis Neutrius, aliis etiam Feminini, quod tamen genus Femininum, censente Vossio l. c. tw=| soli halex, tribuendum est; in primis quoties murium, Die Sulze, das Salzwasser, notat, non piscem.
† Ad notionem huius vocabuli quod porro attinet, metonymice tantummodo illum piscem notat, quam barbare vocant harengam s. harengum. Generis enim magis, quam speciei nomen est, et significat quemcumque piscem vilem, vel muria conditum. De balece, inquit Hadr. Iunius Nomenclat. p. 65. seq. id praefatum apud doctorum aures velim, me usitato illi Caesaris dicto inhaesurum, quod
monet, cum multis esse loquendum, cum paucis sentiendum, hoc est, me trita receptaque HALECIS voce usurum tantisper loco barbarae harengi, dum definitum semel fuerit, consentientibus eruditorum calculis, que nomine veteribus nobilis iste, et inter coryphaeos merito recensendus piscis dictus fuerit: alioqui non sum nescius, halec proprie liquamen esse e tabefactis piscium intestinis apud Horatium. Priscianus tamen et Sosipater cum Martiale pro pisce, qui muria condiri solebat, accepere.
* Alucinor sine H, et cum L simplici, Festus et Cloatius Verus apud Gellium Lib. 16. cap. 12. scribunt, quasi a luce aberrare, ut Manntius cum Octavio Pantbagatho interpretatur. Nonio Marcello placet hallucinari, et deductum ita videmus ab hallux vel hallus, id est, pollex pedis, ut idem proprie notet, quod pedem allidere. Aliis idem est, quod ad lucem offendere: hinc allucinor pro adlucinor. Veteres etiam aliquando, teste Gellio L. 2. cap. 3. tw=| alucinor adspirationem praefixerunt: atque inde factum halucinor.
Frequentius hodie usurpatur hallucinor per H et LL geminum. Vide cell. p. 75. Dilberrum ad Lips. Orthogr. p. 159. 160. Gerb. Vossii Etymol. p. 21. Isaacus Vossius ad Catullum p. 90.
* Cellarius Orthogr. Lat. p. 45: Hammon, Iovis cognomen, et Ammon scribitur. Qui ab a)/mmos2, arena ducunt, quod templum eius in Lybiae Marmaricae arenis situm fuit, adspirationem negligunt. At veteri inscriptione Grut. p. 21. n. 7. IOVI HAMMONI. Graeci antiquis monumentis, quae carent spiritu, nihil iuvant, ut nummo Seguini est *q*e*o*s *a*m*m*w*n: nisi quod libris Graecis Diodori, Pausaniae, Suidae est )/*ammwn, Ammon, aut ita ab interpretibus lectum est: nam et illorum quidam sine spirationis signo in prima maiore littera scripti sunt.
Vossius Etymol. p. 24. ad voc. Ammoniacum: Alii cum spiritu aspero scribunt Iuppiter Hammon: eamque scripturam praeter veterum codicum auctoritatem, quam et Lud. Carrio agnoscit, notis ad Lib. 2. Val. Flacci, comprobat quoque Festus, qui Hammon ponit in littera H. Et sane quamquam Graece sit a)/mmos2, *ammw/nios2, et *ammwniako\n; nihil tamen prohibet, id Latinos per adspirationem extulisse: praecipue, quod equidem Vossii verbis heic addiderim, quum
ipsi Graeci per dialectum Aeolicam multis vocabulis a vocali incipientibus praefigant spiritum asperum. Nam similiter ab e)/rnos2 dixere hernia; et quum priores triumpus dicerent: ut ex columna Duilliana scimus: posteriores ex eo fecere triumphus; atque ab oriendo quoque hortum pro ortum dici, sentiunt Charisius, et alii.
* Nomen diversis clarissimis viris commune.
† Nihil adferunt, qui haud per D, vocabulis a vocali; haut per T, vocabulis a Consona incipientibus praeponendum esse contrendunt: subtilius, Lipsio iudice, quam verius ita monent.
Graecorum codicibus spiritus fuerit expresse appositus.
† Origo
[Gap desc: Greek word]
, quia ab v. incipit, littera incertae pronunitationis, nihil adfert, quoniam hanc litteram non uno modo a LXX et Hieronymo in propriis expressam novimus, nunc sine spiritu per A vel E, ut Amma, Almon, Asem, Achron sive Ekron: nunc per G, ut Gomorrha, Gai (quod Vulgatus Hai reddit) Gaza, Gebal: ad quem modum aeque Gebraeus, quam Hebraeus scribi possit. Usui sic potius, quam origini credendum est. Cell. p. 46.
* Plautus Pseud. A. 4. Sc. 7. v. 89. habet etiam in Neutro helleborum.
* Festus derivat ab eluere: Heluo, inquiens, dictus est immoderate bona sua consumens, ab eluendo: qui adspiratur, ut aviditas magis exprobretur: fit enim vox incitatior. Qui malunt per duplex LL, derivant
ab e(llhni/zein, quod significat Graecari. Neutrum respuunt codices emendatiores.
* Antiquissimis temporibus litteras haut geminabant; quod tamen florentiori aevo ita factum, ut simul antiqua scribendi ratio interdum retineretur.
* Graecae est (*hra/kleios2: nunc autem EI Graecorum apud Latinos transit mox in E, mox in I: in hoc autem Adiectivo utrumque elementum adscitum.
* Qui scripturam per E simplex amant, deducunt a Latino herus, quod in mortui heri locum succedat, et herus in spe dudum fuerit: at qui scripturam per AE praeferunt, deducunt a Graeco ai(re/w, capio, quod mortui bona capiat. Sed quid moramur eiusmodi notationes, quae
plerumque incertae sunt et arbitrariae, nec in Orthographia locum magnopere habent, nisi quum ab erudito vetetum consensu proficiscuntur, aut documenta Orthographica iis haud reclamant.
* Idem notat, quod erinaceus, Ein Stachelschwein, et a similitudine huius bestiolae trabs illa, ex qua undique ferrei aculei prominent, atque ex hodierno militiae usu vocari possit Ein Spanischer Reuter. Occurit etiam apud Sallustium in Fragm. Nonium, Marcellum et Servium.
* Interdum Pinterposuerunt, atque sic Varronis Libro 4 hiems legitur: etiam Grut. p. 136. in veteris Kalendarii fragmine HIEMPS. Verum improbat hoc Scaurus p. 2256: Hiems, inquit, carere P litera debet, quia in casibus numquam P, nec B, propinqua eius respondet: sine quarum altera nusquam in Latinis ea nomina declinantur, nt princeps, caelebs.
Hiems per Y, frequenti usu increbuit, quia verisimile visum est non nullis, ab u(/ein pluere, descendere: unde si vel maxime esset, quod quidem non dum satis est liquidum; tamen receptum usu ita est, et Latina civitate donatum, ut, tamquam natum in Latio, non ut Graecum et peregrinum, censeatur; quod nulla apud veteres documenta adsint, quae cum Y sistant. Cell. p. 3. it. 97. et 98. Lips. Conf. Voss. Etymol. p. 256.
* Nomen Romanum est. Voss. de Vit. Serm. p. 168.
* Priori scripturae favent Velius Longus Orthographia extrema, et Terentius Scourus p. 2258, ubi tradunt, antique dictum esse fordeum: F postmodum, ut in aliis multis, conversum in H; quemadmodum iam dictum supra ad litt. F. Varro, Columella, Tacitus, Plinius Iun. Lib. 1. Ep. 20. scribunt sine adspiratione: alii non item.
* Priore, ut fas est, praelato, probe distinguitur a Praeterito Participii verbi Deponentis orior.
* Deducit nempe Vossius ab iber seu imber, id est, umber; quod apud veteres significet spurium; unde apud Plinium insiticium quoddam genus ovium umbri dicantur: v. Becmanni Orig. L. L. p. 364. ad voc. Hetruria: accessisse H, ut in harena pro arena, et aliis; atque ita esse ab iber ortum bibrida. Ita scilicet argutatur, magnus ceteroquin Criticus, cuius iudicio etiam Cellarius stetit.
Vulgatae autem scripturae, quae fit per Y, favent, qui deducunt ab u(/bris2, quod iniuriam contumeliosam notat, vel qui ab u(=s2 originem arcessunt, proprieque aiunt sues hac voce notari imparibus parentibus prognatas, id est, ex apro et sue domestica.
Antiquum sane vocabulum est, quo genus aliquod mixtum omnino significatur, et fetus ex iis, qui multum inter se differunt, veluti qui patre Graeco et matre barbara olim natus erat.
Hinc voces hybridae id est, quae compositae sunt ex diversis linguis v. g. Graeca et Latina, ut bigamus, monoculus, protoparentes: quales tamen viris terso Latinae dictionis generi addictis minus probantur; Saeculo autem IV et U vehementer frequentatae sunt, etiam quum aliae suppeterent boni commatis et satis Latinae. Conf. quae in Part. Etymol. Sect. 1. de vocibus hibridis dicuntur.
* Animal est ex erinaceorumgenere, Ein Stachelschwein.
I maiusculum ex more veterum Romanorum scribatur deorsum in linea recta, sine cauda, etiam quum consona est: in minuscula vero scriptura ad meum quidem sensum more multorum non male distingui queat ita, ut i vocalis vim servet, pro consona autem signanda talis addatur cauda i. Contra vero nituntur, et in minuscula non minus, quam maiuscula scriptura Ii caudatum respuunt Henricus Norisius, cuius in Pisana cenotaphia commentarii ad oculos id demonstrant, itemque Aldus Manutius, Ioh. Freinshemius, Ioh. Henricus Boeclerus, Ioh. Andreas Bosius: quos duces in hac scripturae causa praecipue se sequutum esse profitetur Cellarius; qui quidem contendit, minusculam scripturam, quia vices maiusculae et antiquae gerat, ita huius quoque legibus continendam esse. Quod autem, si quid iudico, infirmum est argumentum, Si enim tam curiosi antiquitatis velimus esse imitatores; cur non plane abrogamus omnem minusculam scripturam, veteremque Romanorum omnino reduciumus? Dicis: illa nempe compendii vel taxugrafi/as2 ergo inventa est. Quod si ita est; quid,
quaeso, induxit illos, qui elegantiorum litterarum gloria aliis antecellunt, ut tantam in abolendo caudato i minoris scripturae diligentiam adhibeant; quum tamen aeque utile sit, nec tantum pueris et tirunculis, sed etiam viris doctis percommodum, ut retineatur, quum saepe contingat, ut, hoc discrimine sublato, ambigua sit mens scriptoris, primo saltem obtutu capi non possit, quemadmodum magnus Vossius et Ludovicus Vives iudicant: Vid. Voss. Grammat. Lat. in Etymol. p. 170. Tantum autem abest, ut propter eiusmodi minuta, quae rectius a plurimorum eruditorum arbitrio dependent, cum quopiam concertare velim, ut potius, ne offensionem incurram illorum, qui hodie magno numero B. Cellarium in eo sequuntur, ita me gerendum putem, prout sciscunt, qui ad clavum Rei publicae litterariae sedent, saltem haud magnopere repugnem, si praecipuae dignitatis viros huic scribendi formae se adsuevisse intelligam. Facile enim viris, qui auctoritate quadam pollent, istud largiri possum, quod ipsis tantopere arridere video: in quo etiam vel maxime alteruter peccet, capite vel tergo neuter expiaverit.
† II Duplex solebant veteres plerumque contrahere in I maximum, et hinc scribere v. g. DIS MANIBUS CLAUDI AGV. LIB. item deIcito, SulpicI, mancip I, pecul I, Olymp I pro diis manibus Claudii Aug. lib. it. deicito, Sulpicii, mancipii, peculii, Olympii. v. Grut. Inscript. 13. p. 581. Quod quum aetate Augustea paene perpetuum fuisse doceat Henr. Norisius in Cenotaph. Pisan p. 473; sine inepta antiquitatis adfectatione et nobis id imitari licebit, ut v. g. scribamus HelmstadI pro Helmstadii.
Hoc autem duplex II contrahebant, praesertim in verbis ex iacio compositis v. g. abIcito, deIcito, proIcito: nec non in Dativo et Ablativo Plurali DIs pro Diis.
I veteres subinde pro E, ut vulpIs Nominativus singularis pro vulpEs, it. aedIs Nom. Sing. pro aedEs, peregrI pro peregrE, benIvolus pro benEvolus, DIus pro DEus, unde Casus dii et diis, manI pro manE, frugIs pro frugEs. Ita quoque veteres Accusativum Pluralem tertiae Declinationis corum vocabulorum, quorum Nominativus et Genitivus Singulari Numero sunt similes, in IS longum, non in ES, qui suetus exitus est, formasse, Priscianus auctor est. Sic ubique apud Virgilium. Sallustius etiam pro omnEs semper habet omnIS: nam ita Caesaris temporibus ubique scriptum est. Ut vero discrimen tou= IS longi et brevis significarent, multi utramque Vocalem, qua
exire Accusativus solet, E et I conunxerunt, ut in Ciceronis libris, a Grutero castigatis, saepe videmus, caedEIs, civEIs, fort EIs, omnEIs, cetera. Graevius putat, aevo Terentiano scriptum omnEIs; at aevo Virgiliano omnIs. Quam utriusque vocalis E et I coniunctionem Sosip. Carisius etiam Lib. I. ad alia, quae crescunt Genitivo, transfert, maior EIs hominEIs. Praeter Accusativum hunc Pluralem tertiae Declinationis, Casus quoque secundae I et IS Plurales, etiam aliud I, longum praesertim, olim EI scribebatur v. g. Salentin EI. Rheg in EI, de BruttiEIs, in tabulEIs public EIs, de TusciEIs, de CorsEIs, quEI siet, sEI, nEI, ubEI, ibEI, parentis suEI, sEIne suffragio, sibEI, IEItem, EIdem, prEIvilegium pro SalentinI, RheginI, de BruttiIs, in tabulIs publicIs, de TusciIs, de CorsIs, quI siet, sI, nI, ubI, ibI, parentis suI, sIne suffragio, sibI, lItem, Idem, prIvilegium: id quod Varro in auferendi casu in IS exeunte constanter servat, ut Lib. 5. de L. L. antiquEIs litterEIs pro antiquIs litterIs: et Lib. 7. a balneEIs pro balneIs: saepe etiam in nominandi casu in Iterminante, ut eodem libro nominandEI casibus pro nominandI casibus: ibidem vocandEI, appellandEI pro vocandI, appellandI. Haec vero ut antique erant, ita usus sensim, ut ex inscriptionibus clarum est, abrogavit. Schurzfl. Cell. Popma Edit. Richt. 433. Lips. Ruhe Spec. Philol. 1. p. 16.
I antiqui mutarunt in O, ut Olli pro Illi, Ollis pro Illis. Ollorum rarius invenitur, apud Virgilium numquam; Olli et Ollis non numquam.
I apud Plautum in V, ut mancV pii pro manc Ipii; apud Lucretium Lib. 2. v. 217. dissUpare pro dissIpare; item in lUbet pro lIbet, lUbido pro lIbido Nugantur enim, qui inter ludidinem et libidinem distingvunt, ut hoc in malam; illud in bonam partem accipiatur. Lubet et lubido Archaicum quidem aliquid redolet; sed tamen quod florentiori aetate non nullis scriptoribus in usu remansit.
I apud veteres interdum insertum, ut apud Phaedr. Lib. 1. Fab. 8. v. 7. gruIs pro grus: item andacIter pro audacter, quod Iac. Gronovius ex Livii, Senecae et Plinii codicibus MSS. restituit; balIneum pro balneum apud Plinium et Ciceronem; uberItas pro ubertas, in nummis; favItor pro fautor apud Plaut. Prol. Amphitr. CalIx pro calx: hinc calicatus, id est, calce politus apud Festum; adduc Iturum pro adducturum apud Plaut. Trucul. liberItas pro libertas in nummo Bruti, et in Quintilli aereo minoris moduli nummo, quem ex thesauro Schwarzburgico delineatum exhibet Ruhe Spec. Phil. 1. Tab. 2. Fig. 11. it. spec. Phil. 2. p. 25. lar Idum pro lardum apud probae notae scriptores.
soldo pro solIdo apud Horat. Sat. 1. pvertia pro puerItia lamna pro lamIna per Syncopen in Pandectis, et veteribus libris, item apud Horatium Lib. 2. Od. 2. domnus, domna pro domInus, domIna, In Lapp. et Inscriptt. ap. Gruterum, Reinesium atque Sponium: conf. Ruhe Spec. Phil. 2. p. 17.
* Posterius, usitatis est, quia Grammaticorum opinio invaluit, M ante T nec scribi, nec pronuntiari posse. Beda Orthogr. p. 2337: Identidem per N in priore loco scribendum est, licet fit ab idem et idem. Verum quia multis exemplis demonstratum est, inanem metum esse, ne M et T collisionem pariant; aeque idemptidem scribib potest, ut dumtaxat, eintus, et redemptus scribimus: conf. litt. M.
* Utroque tamen modo apud veteres: utrique etiam scripturae quae faveat, praesto est Etymologia, auctoribus gravissimis.
Alii enim deducunt ab antiquo verbo Etrusco iduare, quod idem est, ac dividere: idibus enim convenire, ut mensem veluti in duas fere aequales partes dividant. Alii in Graecia fontes quaerunt, et ab ei(dos2 derivant, quod eo die plenam speciem luna demonstret. Voss. Etymol. 260. Eidus non nullis Archaismum sapere videtur.
* Hinc auctores Latini in codicibus emendate editis semper Hierosolyma: v. g. apud Florum Lib. 3. cap. 5. §. 30; nec tantum Hierosolyma, ae, sed etiam pluraliter Gen. neutr. Hierosolyma, orum.
* Par ratio in ISTAC, ISTIC: quae vide paullo infra.
* Priscianus etiam Lib. 2. utrumque approbat: malle se tamen, ait, IN adsimilari
sequenti liquidae. Cui aurium iudicio similiter servit Aldus Manutius: quamlibet Scauri, veteris Grammatici, regula, quam hac in causa adfert: Quoties a liquida littera sequens coeperit, vertitur in eam, cui liquida praeposita fuerit; falsa sit, cui reclamet usus veterum, quo dicitur interlabi, interluceo cet. non intellabi, intelluceo cet. Praeferre equidem scripturam, quae fit per geminum LL, alteri non sustineo, quod pro ea plura militant documenta, et Pandectae, ubi semper occurrit inlustris per N. conferatur Cellarius p. 38. 39. it 101. et Lipsius. Interim consuetudini, ut verbis utar Ciceronis Orat. §. 157, auribus indulgenti libenter obsequor.
* Quod vero in plurimis quoque codicibus ymber per Y, scribatur, id, Vossii in Etymol. pag. 262. iudicio, ortum ab eorum Grammaticorum errore, qui ab u(/ein venire existimabant. Sane Priscianus et Isidorus longe alias derivationes adferunt, et quidem tales, quae priori scripturae patrocinantur.
* Prius probat Virgilius Carpensis, Aldo teste, et libri Varronis, Prudentii, et castigatissimus quisque. Cell. Ita etiam bene distinguitur a Dativo et Ablativo Singulari imo pro infimo. Pro posteriori scribendi modo pugnat quodammodo derivatio illa, quam grammatici non nulli adferunt, si quidem vera est et nativa. Ita enim Vossius Etymol. 263: Imo, inquit, particula ab imus, ut certo a certus. Itaque proprie valet, imo, seu postremo loco: hoc est, postremo illud addo, quod plus est. Ut apud Ciceronem in Catil. I: Hic tamen v: vit: vivit? imo vero etiam in senatum venit. Vel imo proprie signat prorsus, quia, quae ima, etiam intima esse solent: ut censet Perottus.
Ante litteras CEFGHQST salva res est: e. g. incido, induco, infigo, ingero, inhaereo, inquiro, insisto, intingo.
Ante BLMPR ambiguae sortis est; eruditi tamen maximam partem euphoniae gratia N mutant in M. quamlibet
enim documenta veterum, inscriptiones, lapides et codices antiqui manuscripti passim habeant inbibo, inlatus, inlicio, inlitteratus, inlustris, inlustrare, inmunitas, inmaturus, inperium, inpensa, inpendia, inperfectus, inpono, inprovisus, inprobo, inprobus, inritus, cet.; tamen alia monumenta, aeque antiqua, obstant, in quibus N cedit euphoniae mutaturque in M, ut ubique in nummis et lapidibus est Imperator, non Inperator, et in aliis documentis imperium, non inperium; impendium non inpendium; impeditus, non inpeditus.
† Inpensa tamen in binis Claudii nummis, teste Ruhe Spec. Phil. 2. p. 10. 23: alibi autem similiter impensa per M.
Ante L tanto res est difficilior, quanto pauciora sunt, quae opponantur antiquitatis argumenta. Interim Aldus Manutius heic provocat ad iudicium aurium, quod Cicero in Oratore cap. 44. §. 150. superbissimum dixisset, et proinde illustris mavult, quam inlustris, illectus quam inlectus, illudo quam inludo. Cellar.
* qui per Y scribunt, ad Graecum kluto\s2 i. e. gloriosus provocant, veluti ad etymon: qui per I scribunt, civitate Latina antiquis iam temporibus donatum esse demonstrant, quos inter Obertus Gifanius est, qui hanc scripturam praeferendam ceteris censet: qui per U scribunt, Y in U apud Latinos subinde transiisse, non praeter rem adfirmant; quemadmodum dixissent trulla pro trylla, amethustus pro amethystus, Sulla pro Sylla, satura pro satyra. Conf. infra litt. Y. it. Cell. Schurzfl. Gronov, ad Liv. Lib. 34. c. 3.
Cellarius in Orthograph. p. 100. INCREBESCO, quamvis a creber sit; non increbresco: quia et rubesco a ruber. Ut vero hoc a rubeo est proxime; ita verosimile, veteribus fuisse etiam verbum verebeo, a quo crebesco. Ita argutatur Cellarius, sequuntus, ni fallor, in eo, non tantum manutium suum, sed etiam Lipsium et Vossium de Art. Grammat. p. 148. Consentit etiam Ol. Borrichius in Parnasso suo.
Schurzfleischius in Orthograph. p. 37: INCREBRESCO in libris veteribus semel et iterum occurrit; sed Aldus mavult increbesco, ad similitudinem verbi erubesco, ex ingenio magis, quam ex auctoritate. Sic et percrebresco; non percrebesco. At in Praegerito utrimque R abicitur, quod usus docet, ut increbui, percrebui. Hactenus Schurzfleischius, qui Lambinum et alios huius sententiae patronos videtur habere pro ducibus.
At vero neuter per omnia satis recte sciscit. Ita enim Clar. Menkenius Spec. p. 27. Praeteritum increbui apud quosdam, sed non apud omnes auctores occurrit. Ipsi enim Ciceroni increbrui formatur, ut patet ex Oratore cap. 20: Nuncapud oratores iam ipse numerus increbruit.
Eodem modo Praeteritum verbi increbresco occurrit in Epist. Cic. ad Brutum, quae est in libro Epistolarum Ciceronis ad Brutum, a Germanis olim reperto, numero septima; Postridie autem, quum sermo increbruisset. Similiter alibi Cicero: sed taedet me coacervare loca. Et quis dicat, rectius convenire Analogiae increbrui, quam, quod formatum ex inerebesco videtur, increbui? Non enim increbresco tantum, sed increbesco etiam, dicitur, ut patet ex Valerio Maximo, cuius est, Annonae earitate increbescente, Lib. 3. cap. 7. §. 5.
* Quamlibet enim haud derivetur a digitus, quod non nulli putant; tamen alia,
eaque vera Etymologia scripturam per I in antepenultima postulat: nempe est ab antiquo indu pro in, quod remansit in Induperator pro Imperator, et citare h. e. vocare, C mutato in G, cuius vices antiquis temporibus littera illa C sustinuit, quemadmodum iam supra dictum est ad litt. G: significat enim apud veteres invocare; non indicare et digito quasi ostendere: qui significatus posterior inclinatae Latinitatis est. Qui indigetare per E in antepenultima, scribunt, derivant ab indigetes: sed ratione solida, et codicum auctoritate destituuntur. voss de Vit. 156. et Etymol. 265. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 139. Borrich. Cogit. 129. Cell. C. P. 218. Antib. 168. Gunther. Lat. Rest. 312. seq. Kappius ad Iensium 20.
* Par ratio est in infitias. Minus autem videtur probabilis esse sententia eorum, qui a facio derivant, ut sit quasi negare, se aliquid fecisse. In quam opinionem tamen qui secedunt, per C scribunt et inficiari et inficias. Cellar.
* In posterum enim elliptice dioitur pro in posterum diem l. tempus: quemadmodum cicero pro Deiot. cap. 7. plene effert: in diem posterum differre aliquid; et Lib. 2. de Nat. Deor. cap. 91: in posterum tempus. Reiciendi prorsus sunt, qui non modo coniuncte scribunt, sed etiam N convertunt in M, imposterum.
confunduntur inter se, quae idem significare quidem videntur, non autem plane significant, in primis, praeserim, praccipue, maxime.
* discernitur etiam ita a secunda persona verbi imprimis ab imprimo. Cell.
In primis, si quid inter primos collocari debet. Cum primis, si quid praecipuis iungendum est. Praesertim si quid ante omnia dicendum est. praecipue, si quid omnibus reliquis praeferendum est. Maxime, si quid ut plurimum fit, vel maiorem vim et auctoritatem habet.
* Cellarins Orthogr. p. 47. mavult sine adspiratione scribib. Non enim, inquit, ab Ebraeis, sed a Graecis vocabulum accepimus, qui vocalium adspirationem in media voce ignorant: quod cum alia, tum maxime casus et exitus ES evincit, qui ex Graeco *iwa/nnhs2 est. Quod si ab Ebraeis Latini habrent, non IOHANNES, sed IOHANAN ex
[Gap desc: Greek word]
scribendum esset. Praeterea Christiani non ex Veteri Testamento id nomen, ubi rarum erat, sed ex Novo, quo celebratissimum, est. in suum usum adsumpserunt: heic autem Graeca scriptura praevalet, quae sine adspiratione est: Graecam, ut dignum est, imitatur Latina.
Tametsi veto, quod contra Cellarium notandum, vel maxime a solis Graecis hoc nomen accepimus; nihil tamen impedit, quo minus adspirationem inferciamus, quam sane veteres Latini in compluribus aliis exemplis duabus vocalibus inseruerunt ad vitandum hiatum, quem aegre tulerunt: quomodo dicebant vebemens. ahenum cet. quae vocabula priscis temporibus sine spiritu
pronuntiaverant. Quid? Ipsi nummi Saec. 5 cusi iam adspirationem in hoc nomine prae se ferunt, ut est videre in Begeri Thes. Brand. p. 394.
† Ab insecando dicitur; ac propterea insicium per C, scribi iubet Flavius Caper. Macrobius l. c. de Etymo fatetur, sed N ait deperiisse. Varro vero dicit insicium. Insicium tamen frequentissimum est apud apicium. Qui posteriori aevo esiciatum scripsisse creduntur, forsan isiciatum scripserunt: et ita rursus Apicius. Isiciatus autem Derivativum est ab isicium v. g. pullus isiciatus, ein gefullt Hubn. Voss. in Etymol. 270. et de Vit. 35. Borrich. in Voss. 151. Gunth. Lat Rest. 348.
† Manutius et Pontanus contra Scaligerum adserunt, voces simplices, non compositas esse. Citra spiritus notam etiam apparent in Bembino, aliisque Terentii optimae notae codicibus, quos Faernus expressit: ac monet Aldus, similiter legi in Virgilio Carpensi, aiiisque libris antiquis: inque multis id codicibus Vossius quoque observavit.
* Istac i. e. per s. versus istum locum. Istic i. e. in isto loco. Istinc i. e. de isto loco. Isto i. e. ad istum locum. Istoc non significat, ab isto loco, quod Lexica fere inculcant, sed ad istum locum, ut loca auctorum v. g. Terent. Adelph. A. 2. Sc. 1. v. 15. et Cic. L. 8. Ep. 4. init. clare satis ostendunt. Istorsum i. e. versus istum locum. Istuc i. e. istud.
* Cellarius Orthogr. p. 101: IUCUNDUS per V, quia Ciceroni ab iuvando est L. 2. de Fin. cap. 4. Non ergo audiendi sunt, qui iocundus dicunt ab iocus vel iocando; quibus etiam Prosodia reclamat: etsi non desunt inscriptiones veteres, quae cum O id referant, Neapolitana, quam Aldus praebet; et alia Grut. p. 844. 6. quibus Iocundus, Iocunda propria Nomina sunt: plures enim Iucundus expressum habent, quas itidem Aldus recitavit.
Vossius Etymol. p. 272: IUCUNDUS et iocundus in veteribus lapidibus est, ut ostendit Aldus in Orthographia. Vetusti Taciti codices tuentur Iocundus per O. Iuxta Nunnesium kata\ meta/qesin fiat ab i)dano\s2, speciosus, e)ueidh\s2, ut Hesychius exponit. Sed dure omnino. Malim a ioco deducere, cum Isidoro in 10. Iucundus, inquit, eo quod semper sit iocis aptus. Propterea iocundus per O malebat Bembus. Sed causa haec satis gravis non est. Nam fortasse adsumpsit V, ut olim fuerit ioucundus: quomodo scribebant ioure, ioustitia, Oufens, Oufentina tribus, et alia. Idemque factum in humanus ab homo: nam olim fuit houmanus. Haec causa est, cur iucundus et humanus producant primam, contra quam fit in iocus et homo. Iocus vero est non, uti aiunt, ab i)axh\, quod clamorem significat;
sed neque a iocundus, quod Chabotius censet ad Horatii Sat. 1. Lib. 1: verum a iuvo, hoc est, oblecto: quomodo Satyricus dixit,
Magis illa iuvant, quae pluris emuntur. Immo quod sit a)me/sws2 a iuvo iucundus factum, dicamus. Favet enim a)nalogi/a. Ut a fetum fecundus, a fatum facundus; ita a iutum iucundus. Favet quoque Tullius, in secundo de Finibus: Hanc iucunditatem transfer in animum. Iuvare enim in xtroque dicitur, ex eoque iucundum. Mihi quidem haec in primis sententia placet.
* Grammatistae duplici PP scribi adserunt tantum in metro, ut prima producatur. Sed etiam extra illud antiquitus ita scribitur, ut dixi, et nusquam, si bene memini, primam correptam inveni.
† Iuppiter per unum P, in non nullis veterum documentis remansisse videtur Archaice: nam antiquissimis temporibus litteras rarius, ac ne vix quidem geminarunt.
IURISCONSULTUS; IURECONSULTUS, IURISDICTIO, IURISPERITUS, IURISPRUDENTIA, IUSIURANDUM per Hyphen coniunguntur, et quasi coalescunt. Sic in libris emendate editis, praesertim Aldinis. Nec auctoritate tamen veterum destituuntur, qui haec vocabula etiam disiuncte scribunt. Dausq. Vol. 2. p. 171.
† K pura puta Graecanica littera est, et in Latium venit, non ob usum, sed ob luxum. Fuit autem tempus in Latio, quo in omnibus Nominibus sequente A scripserunt K, teste Diomede L. 2. Prisciano L. 1. et Mario Victorino p. 1945: quod tamen non nisi in lapidibus et antiquis cippis occurrit, documentis istis temporum rudiorum, quibus fuit maior vitae cnra, quam sermonis. Hinc notanda haud imitanda, sequentia, quae non numquam in eiusmodi vetustioribus scripturis apparent: Kalumnia, Kanna, Kaput, Karcer, Kardo, Karina Karthago, quod ita etiam occurrit in Codd. Cic. Kastitas, Kastra, Par Karum, evo Katus, dedi Kaverunt, ar Ka, mer Kator, Vol Kanus, quod sic etiam occurrit in nummo Valeriani, et praesertim in cippis, Karus et Karissimus. Cell. 4. 102. Lips. Voss. de Art. Gr. L. 1. p. 72. 73. 74.
Quemadmodum autem hoc K Graecum in Latio propemodum insolens est, ita *u*q*f*x*y*z crebrius inibi occurrunt, et quidem *q*f*x*y per TH, PH, CH, PS redduntur, in us autem verbis tantummodo respicienda, quorum origo Graeca est, non quidem ex coniectura nugacium Grammaticorum, sed quia cuivis sic patet ad oculum. Cell. p. 3.
† L apud veteres, qui omnino a liquidarum geminatione abhorruerunt, omissum est, quod geminari ex usu meliorum temporum debebat, ut oLa pro oLLa, iLico pro iLico, iLa pro iLLa, peLex pro peLLex in antiquissima lege Numae Pompilii apud Gellium L. 4. c. 3. miLiavis lapis pro miLLiaris lapis. Inde remansit miLia pro miLia: utrumque enim occurrit in probatis florentioris aevi inscriptionibus.
† Derivatur quidem a Graeco da/kruon, vel, si mavis, da/kruma; sed hoc Y apud Latinos in hac voce propemodum exspiravit, et primis quidem temporibus V, deinceps autem, suavioris, opinor, soni causa, I substitutum.
* Apud Livium Andronicum occurrit dacryma: quod, etsi pressius dialectum sequatur Graecam; referendum tamen inter antiquata est. Lips. p. 96. et 182. Cell. p. 3. et 103. Dausq. 2. 177. Voss. Etymol. Conf. Litt. D. Y. et X.
† Ita a laevus Laevinus; ut a scaevus Scaevola, qui laeva sive scaeva utitur manu. Voss. Etym. Frid. Rappolti Comment. in Horat. p. 159.
† Vossius Etymol. 278: Lagena quamquam usitate dicatur; in veteri tamen inscriptione laguna legas: in Glossis etiam Cyrilli est: la/gunos2, laguna. Et paullo post: Etsi autem plurimum per Y in veteribus libris, sc. Graecis, scribatur; interdum tamen et per h legas la/ghnos2, ut in Latinis logena.
* Urbs Mysiae ad os Hellesponti quondam clarissima, nec hodie obscura, referenda tamen, ut nunc est, ad Natoliam.
saepe transiit in I. quod sequiori aevo fortasse non nullis arrisit etiam in hoc ipso nomine. Vide Cluveri Italiam antiquam p. 535.
* Oppidum fuit olim in Latio, a Diomede post eversam Troiam in Italiam advecto conditum, ut Appianus Lib. 2. de Bell. Civilib. auctor est, ad quod locus Iunonis cum antro ac templo erat: minime confundendum cum LAVINIO, alio quodam Latii oppido, quod tamen propius abfuit ab mari infero, in eo colle, in quo nunc conspicitur Fanum St. Petronellae.
Prior scriptura usitatior hodie, et rectior quidem esse, tutiorque videtur.
* Goclenius Observat. 9. p. 20: Ut homicida, inquit, pro hominicida, sic lapicida; et ut fodina dicitur, sic et lapicidina, non lapidicina, ut corrupte loquuntur. Conf. Cell. Orthogr. 103. et c. p. 360. Schurzfl. Manut. Voss. de Vit. Serm. 56. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 218. Titii Manud. 250. sqq. Borrich. Cogit. 31. Gunth. Lat. Rest. 357.
† Sunt, qui vehementer dubitant, an in Singulari hoc vocabulum apud veteres positum reperiatur, quum, quod quidem sciant, non nisi Numero Plurali occurrat.
* Scribunt etiam non nulli laetum. per AE, quod quidem recte se habet, si
Adiectivum est, et kat) a)nti/frasin, quasi minime laetum, dici contendunt. Sed nullius eruditi suffragio gaudent, et ridiculi sunt, quemadmodum solent esse, qui in derivationibus ad Antiphrases confugiunt.
* Fortassis unum R respicit tempora Romae antiquiora, quibus litteras et praecipue liquidas non geminabant; R duplicatum autem aevum Augusteum, quo geminatio ista videbatur elegantior.
† Nota: Litium et vitium Genitivi Plurales a lis et vitis, sine sibilo pronuntientur, ut a Nominativis licium, Der Drom, et vitium, Das Laster, discernantur. Hanc differentiam Hypomnemata ad Grammat. Phil. Melanchibonis p. 26. inculcant. quamvis eam ignorarunt Romani veteres, qui semper Consonanten T ante I sequente alia Vocali sine sibilo pronuntiarunt: vid. Scioppii Grammat. Philos. p. 286. seq. Interim non inutile puto sic apud nos distingui hodie, quum in aliis eiusmodi vocabulis ex consuetudinis et scholarum lege, quae tamen sine populi Romani fuffragio lata est, Consonam T semper ita cum sibilo efferamus.
Auctore utar Cellario, ita in Orthographia sua Latina p. 65. 66. 67. disserente:
* Quod plerumque hodie utimur minore scriptura, nec illa ita sola, aut pura, ut non maiores etiam litteras admisceamus; quaeri potest, quando, quo loco, et quoties liceat maiusculas admiscere. Peccant enim, aut inepte agunt, qui indifferenter, aut nimis crebro, initio vocaum maiores adhibent. In maiori scriptura olim non opus hac quaestione erat, quia uniformes erant litterae, quibus propria, communia; prima, media; honorata, inhonora scribebantur. Postquam vero minuscula illa, et quasi semibarbara scribendi ratio adsumpta fuit; non tamen plane maioribus litteris abstinuerunt. Ab principio maioris cuiusdam sensus, seu tractationis, ita applicuere, ut prima littera primae vocis ex iis maiuscula esset; deinde Nomina propria virorum feminarumque, et locorum ab iis inchoabant: tandem eas principio singulorum in carmine versuum quidam, post plures, ac fere omnes posuerunt. Sic fere in manu scriptis libris: sic in olim excusis est: nostra autem aetate, aut paullo ante, adiecta honoris, ut aiunt, vocabula, imperator, rex, princeps, consul, practor, rector, tribunus, dux, magister, et his similia: et ipsum vocabulum dominus, etiam quum possessorem sonat, religioni sibi ducunt, aliter, ac Dominus, maiore initiali, scribere v. g. agri Dominus, aedium Dominus, quod ineptum est. Nolo cuiquam honorem detractum suum, quamlibet exiguum, qui ab una littera est: recte tamen litteras adhiberi velim. In historico contextu scribo veteri more, rex Darius, Scipio consul, cetera; si vero scribendum de iis est, aut ad eos, quibuscum versamur, quos reveremur; potest aliquid multorum opinioni, aut superstitioni tribui, praesertim, si certi non sumus, edoctos illos in antiqua scribendi ratione esse. Malim aute, si honor in eo praestandus est, vocabula integra, REX, PRINCEPS, cetera, maioribus litteris effingere, quam maiores minoribus commiscere. Quod etiam de Pronominibus notandum est, quae in adlocutionibus hodie, et cum primis in epistolis fit, Tuus, Tibi, Te scribuntur: id quod promiscue non est adfectandum. SI summis viris ac principibus scribimus, detur aliquid consuetudini, utcumque recentiori: si mediocribus, malim veterem scribendi modum imitari. Ubi etiam honoris causa maiores litteras Pronominibus adhibere placet, praestat integras iis voces exscribere, quam diversa genera permiscere: hoc est TE, TIBI, TVA scribere, quam Te, Tibi, Tua.
Hactenus Cellarius: qui sane quum adserit, uniformes olim fuisse litteras, ut sine exemplo antiquitatis hodie scribatur. v. g. AUCTOR IOHANNES; in eo quidem recte existimat; sed tamen ita, ut verum id, quod adfirmat, in genere haud videatur esse. Neque enim semper maiusculis vel uncialibus litteris usi sunt Romani, sed minutis etiam non numquam, forma tamen a reliquis parum distantibus v. g. apud Gruterum Inscript. 3. p. 573. Saeculo sane quarto minores litterae apparent in marmore Romano, quod exhibet Mabillon in Supplem. Libr. de Re Diplomatica p. 114. Ex quo Mabillonii Opere Diplomatico omnino videre est, quibusnam mutationibus per singula saecula usque ad nostra tempora obnoxiae fuerint Romanarum litterarum figurae et quoties variaverint illae.
Omnino in hac quaestione tenendum est, et probandum maxime, quod in scribendo commodissimum, et apud plures eruditos in usu videatur esse: nec prudentioribus magnopere placere posse arbitramur ineptam novandi pruriginem, qua scioli commendare se subinde student, at corruptum simul inani hac ostentatione iudicium suum produnt. Hinc non abhorrendum magnopere puto, quod Grammatici hoc in genere fere inculcant, quum etiam vocabula artificialia v. g. Grammatica, Theologica, Prosopopoeia, Anadiplosis, Ampliativ, Calendae, Nonae, cet. et dignitatem quamdam signantia v. g. Imperator Caesar, Augustus Divi Filius, Pontifex Maximus, Pater Patriae, Consul, Praefectus Praetorii, et Adiectiva utrimque ducta v. g. Theologicus, Imperatorius, Consularis cet. it. librorum titulos v. g. Cic. de Offic. Plinii Hist. Natural. Cellarii Geograph. Antiq. littera maiuscula inchoari iubent. Quodsi haec scripturae ratio quibusdam admodum sordet, quod Orthographiae veterum, qui uniformes habuerunt litteras, repugnet; hi, velim, recognoscant, simili cautione ita abstinendum etiam esse maiusculis litteris omnibus, tum ab initio sententiarum, tum in ipsis Nominibus propriis, ubi tamen ipsi ponendas illas iubent, nec iubere sine inepto instituto, quemadmodum opinor, umquam detrectabunt.
Est quidem aliquid, quod monet Ioannes Fabricius ad calcem Scrupuli VI.
responsionum suarum ad non neminis de Orthographia Latina scrupulos ita scribens:
* Ac vel ideo praestat, Adiectiva quaecumque litteris minusculis scribere, ut omnis tollatur ambiguitas: nam si scribo, de fontium Hebraenrum interprete, ambiget lector, an to\ Hebraeorum sumendum sit de populo, an pro Adiectivo, pertinente ad Nomen fontium; si vero pro H posuerim h, nullus ei movebitur scrupulus. Similiter scriptio haec, Leonardus Aretinus, Galeotus Narniensis, Angelus Politianus, facile tibi generabit opinionem, Aretinus, Narniensis, Politianus, esse cognomina; quum tamen ille Bruni, iste Marii, hic Bassi cognomen habuerit. Sed si ita pingitur, aretinus, narniensis, politianus, nulla manebit suspicionem falsumque sensum generandi materia aur occasio.
Est quidem, inquam, aliquid, quod his verbis Fabricius monet: sed propter rariora illa exempla, quae ambiguitatem parere possint, non ilico improbandum existimo, quod in se spectatum nihil habet inconcinni, aut antiquitati repugnet magis, quam scribendi forma omnis, qua hodie utimur, litterisque initialibus maiusculis modo dictas eiusmodi voces, ex compacto quasi eruditorum novo, et citra veterum Quiritium suffragio inito, scribendae sunt: ne quid dicam, quod eiusmodi Adiectiva, viris doctis a patria vel aliunde indita, in locum cognominum quasi successerint, quorum sane iuribus ac praerogativis nunc etiam fruantur; ut ita valde insolens foret, si quis vellet scribere v. g. D. carolostadius per C minusculum, eo quod id cognominis ab eius patria Carolostadio, Franconiae oppido, tractum, eiusque genuinum cognomen fuerit Bodenstein; ac si quis porro vellet scribere D. pomeranus per P minusculum, eo quod id primum et genuinum huius Theologi cognomen haud fuerit, sed a patria potius arcessitum, et alias vero cognomine nuncupatus D. Bugenhagius fuisset. De huiusmodi autem cognominibus, quae a loco, ubi viri praestantes geniti sunt aut vixere, mutlis indita sunt, plura vide sis ap. Titium in Manud. 132. seq.
An vero semper, finita periodo, et puncto intercisione facta, maiore littera periodus nova incipienda sit, Manutii sententia definimus. Post unicum punctum, inquit, si sequatur sententia
superiori non dissimilis, primum verbum littera minuscula incipio; si vero dissimilis, maiuscula. Quod si non solum dissimilis sententia, sed omnino dissimile sequatur argumentum, tunc ea, quae sequuntur, non solum unico puncto et littera maiuscula, sed etiam aliquo intervallo seiungenda sunt.
* In eadem fere sententia etiam est Gerhardus Ioh. Vossius, qui in Ludolphi Lithocomi Latina Grammatica a se emendata, et speciatim in eius Syntaxi, secundum Edit. Amstel. p. 105. ita scribit: Periodus, sive nota eius, quam Punctum esse diximus, ostendit, sententiam esse absolutam: estque vel brevior, vel longior: brevior puncto quidem signatur, sed sequente littera minuscula: ut in illo Senecae: Non est fides, nisi in sapiente. apud sapientem sunt ipsa honesta. apud vulgum simulacra rerum honestarum. Idem fit, si sententiae longiusculae sint; sed posterior quodammodo dependeat a priori: ut in Musonii apud Gell. L. 16. c. 1. hoc: Si quid turpe feceris cum voluptate; voluptas abit, turpitudo manet. si quid honeste feceris cum labore; labor abit, honestas manet. Atque in primis, si sequens periodus priori quasi famuletur: qualis a Graecis e)pisu/nayis2 dicitur: ut Philipp. 2: Debet enim talibus in rebus excitare animos, non cognitio solum rerum, sed etiam recordatio, tametsi incedamus oportet media, ne nimis sero ad extrema veniamus. Alias post longiorem periodum ponitur littera maiuscula. Quod si plane etiam ad aliud argumentum accedatur: paullo amplius intervalli inter periodos relinqui, non inutile erit.
Cui tamen haec Manutiana et Vossiana distinguendae per intercisiones orationis disciplina intricatior videtur, quam ut ab omnibus, praesertim a pueris, iudicio Logico non dum imbutis, satis recte in usum transferri possit; hic nimirum post quodlibet punctum maiuscula littera utatur, vel etiam, sicubi nimis arcte propositiones cohaereant, per cola distinguat. Sunt haec ex eo genere, ut, quod vitae communi et consuetudini aptum sit, praeferendum videatur Grammaticorum praeceptis non dum satis ad liquidum perductis, sed subobscuris interdum et intricatis.
* Huiusmodi litteras dixere sigla vel siglas, kata\ sugkoph\n pro sigillas scil. litteras. Sic singulas litteras dixit Cicero pro Murena: singularias Gellins L. 17. c. 9. Solebant iam
antiquissimis temporibus ICti in exscribendis legibus uti eiusmodi siglis. Verum quum hinc saepe error obveniret, quia una littera plurium crebro vocum erat signum; iussit Iustinianus Imp. ut vocabulis integris, non siglis scriberetur Lib. 1. Cod. Tit. 17. de veteri iure enucleando Leg. 1: id quod in Graecis libris similiter fecit Imp. Basilius, teste Cedreno p. 467. Voss. Art. Gr. 138. seq. 10. Nicolai de Siglis Veterum, Lug. Bat. 1703. 4.
† Copiam talium suppeditabunt Valerius Probus, qui Hadriani Caesaris aetate floruit, inscriptiones Gruteri, Sponii, Reinesii, et Fabretti, itemque nummi veteres apud Vaillantium, Harduinum, Hemelarium, Ursinum, Begerum, Oiselium, cet. Inde repetiimus exempla pauca ex ingenti multitudine:
A. Aulus.
A. A. A. F. F. aeri, argento, auro flando feriundo.
AB V. C. Ab urbe condita.
ADIAB. Adiabenicus. Frequens in cognominibus Imperatoris Severi, de quo Sextus Rufus c. 21: Huic, inquit, cognomina ex victoriis quaesita sunt: nam Parthicus, Adiabenicus (ab Adiabene, regione Assyriae trans Mesopotamiam in ortum) et Arabicus est cognominatus. Adde Inscript. Gruteri p. 1. 11. 21. cet.
A. D. IV. NON. vel ID. ante diem IV Nonas, Idus.
AED. aedes.
AEDIL. CUR. Aedilis curulis.
AED. PL. Aedilis plebis.
AEL. Aelius.
AET. Aeternitas.
ALIM. ITAL. alimenta Italiae.
A. L. V. S. animo libente votum solvit.
AN. V. P. M. annos vixit plus minus.
APP. Appius.
A. P. R. C. anno post Romam conditam.
ARAB. ADQ. Arabia adquisita.
AUG. Augustus.
AUGG. Augusti.
AUR. Aurelius.
B. Balbus, vel Brutus, vel bonus; nostro aevo etiam beatus.
B. B. bene bene.
B. COS. beneficiarius Consulis.
B. D. S. M. bene de se merenti, vel merito.
BF. beneficium, beneficiarius.
B. M. bonae vel beatae memoriae, vel bene merenti.
B. M. F. bene merenti fecit.
BRIT. Britannicus.
C. Caius, civis, cohors, colonia in nummis, coniux.
C. Caia.
CAES. Caesar.
C. F. Caii filius.
CAL. Calendae.
C. I. P. colonia Iulia paterna.
CL. Claudius.
C. L. Caii libertus.
CL. V. clypeus votivus.
C. N. Caii nepos.
CN. Cneius.
CO. coniux.
COL. collega vel colonia.
CONS. consiliarius.
CORN. Cornelius.
COS. Consul.
COS. DES. Consul designatus.
COSS. Consules.
C. P. communi pecunia. apud Gruter. 14. 9.
C. S. vel C. SUM. communi sumptu, apud Gruter. 14. 11.
C. V. centumvir, vel clarissimus vir.
CUR. Curio vel curator.
D. Decimus praenomen, vel decuria, vel decurio, vel Domo, vel divus, ve ex hodierno more Dominus, vel Doctor.
D. D. dono dedit, vel dedit donavit, vel dedicavit, vel dedicarunt, vel dea dia, vel decreto Decurionum.
D. D. D. donum dedit dedicavit, vel datus decreto Decurionum, vel do, dico, dedico.
D. D. L. M. dono dedit libens merito.
D. CON. Deo consenti, apud Grut. 12, 5.
D. E. R. I. C. de ea re ita censuerunt.
DEC. Decius.
DES. designatus.
DICT. Dictator.
D. M. dolo malo, vel dIs manibus.
D. M. S. DIs Manibus sacrum.
D. I. M. S. DIs inferis Manibus sacrum. Hae nempe erant formulae consecrationis, quae non temere omittebantur a Romanis, apud quos sepulcra Pontificii iuris, adeoque religiosa, putabantur, Quum vero sepulcra illa dicata dicerentur DIs inferis: semper epitaphiis praemitti solebant litterae: D. M. id est, DIs Manibus, vel D. M. S. id est, DIs Manibus sacrum, item D. I. M. S. id est, DIs inferis Manibus sacrum. Vid. Iac. Guther. de Iure Man. 3, 1. Verum quum apud nos superstitionem illam iam pridem expulerit sanctior religio; consecratio illa in Christianorum epitaphiis vel plane omitti, quod suaserim, ne in kakozhli/an incidisse videamur, vel, quod fere nostris temporibus factum esse in epitaphiis nostris videmus, et tolerabili explicatione excusandum videtur, in has litteras inflecti potest: D.O.M. vel D.O. M. S. i. e. Deo optimo maximo subaudi sacrum, vel Deo optimo maximo sacrum.
D. N. puncto interposito, ex more medii aevi Dominus noster: confer supra Dominus.
D. O. M. Deo optimo maximo, vel Deae optimae maximae.
D. S. B. M. de se bene merito.
D. S. D. de suo dedit.
D. S. I. F. de sua impensa fecit.
D. S. I. M. Deo Soli invicto Mithrae.
D. S. P. de suo posuit, vel de sua pecunia.
EQ. P. equus vel eques publicus.
EQ. R. eques Romanus.
ER. LEG. erogatori vel eranistae legionis.
EX A. PV. ex auctoritate publica.
EX D. D. ex decreto Decurionum.
EX S. C. ex Senatus consulto.
EX V. ex voto, vel visu.
F. filius, vel flamen.
F. C. fieri curavit, vel faciendum curavit.
FEBR. Februarius.
F. H. F. fieri heredes fecerunt.
F. I. fieri iussit.
FL. Flavius vel flamen.
FUL. Fulvius.
G. Gaius vel Gemina.
GERM. Germanicus.
G. P. R. genio populi Romani.
GRAC. Gracchus.
H. heres, vel honorem.
H. ARA H. N. S. haec ara heredes non sequitur.
H. B. M. F. C. heres bene merenti faciendum curavit.
H. M. D. M. A. huic monumento dolus malus abest.
H. M. H. N. S. hoc monumentum heredes non sequitur.
H. S. E. heic situs est.
HS. sestertium.
IAN. Ianuarius.
IAN. CLV. Ianum clusit.
ID. idus.
I. L. I. M. impendit libens iure murito, vel impensa libente iure merito. Grut. 16, 15.
IMP. imperator.
IN AG. PED. X. in agrum pedes X.
IN FR. P. IIX. in frontem pedes VIII.
IN H. D. D. in honorem deorum, vel domûs divinae.
I. O. M. Iovi optimo maximo.
I. S. M. R. Iuno sospita mater Regina.
I. S. S. infra scripta sunt.
IUL. Iulius.
K. Calendae, vel Caput: intellige autem, quum legis, non quum hominis caput signarent. Vid. Voss. Art. Gr. L. 1. p. 74: conf. supra litt. K.
KAL. Calendae vel Kalendae: conf. supra Kalendae.
L. Lucius, vel lex, vel sestertius nummus.
L. AG. lex agraria.
L. liberta.
L. A. libens animo, vel libenti animo.
L. D. D. D. locus datus decreto Decurionum.
LEG. legatus, vel legio.
LEP. Lepidus.
L. F. Lucii filius.
L. L. Lucii libertus.
LLS. sestertium.
LIB. libertus.
L. M. libens merito.
L. P. libens posuit.
L. S. libens solvit.
LUD. SAEC. F. ludos saeculares fecit.
M. Marcus, vel monumentum, vel miles.
M' Manius.
M. l. MAG. Magister.
MAM. Mamercus.
MAX. Maximus.
M. D. M. L magnae Deûm matri Idaeat.
M. F. Marci filius.
MIL. miles.
MON. moneta.
M. P. II. milia passuum duo.
M. T. C. Marcus Tullius Cicero.
MUN. municipium.
N. natus vel nepos, vel Numerius, numero, nummûm, nomine, noster.
N. C. nobilissimus Caesar.
NEP. RED. Neptuno reduci.
NOB. nobilissimus.
NON. nonae.
OB C. S. ob cives servatos.
O. M. optimo maximo.
O. P. optimo Principi.
P. Publius, vel posuit, vel pater.
P. C. patres conscripti.
P. F. Publii filius, vel pius, felix, vel pia, fidelis.
P. F. P. N. Publii filius, Publii nepos.
P. L. Publii libertus.
P. M. Pontifex maximus, vel post mortem, vel plus minus.
PP. pater patriae, vel pecunia publica, vel propria pecunia.
P. R. populus Romanus.
P. R. C. post Romam conditam.
P. S. plebis scitum, vel pecunia sua.
PR. Praetor, I. Praefectus.
PR. PR. praefectus praetorii, vel pro praetore.
PRAEF. praefectus.
PRO COS. pro Consule.
PUB. Publicia tribu.
Q. Quintus. Quaestor. Quinquennalicius.
Q. F. Q. N. Quinti filius, Quinti nepos.
Q. V. G. V. S. L. M. quod votum gratus voverat, solvit libens merito. Grut. 5, 5.
R. recta, retro, rei, Romanus.
RESP. Res publica.
RO. Romae, Romanus.
R. P. retro pedes, Res publica.
RUF. Rufus.
S. Sextus, solvit, singuli, stipendium, servus post Nomina propria, sepulcrum, salutem.
S. C. senatus consulto, sibi curavit.
S. D. S. soli Deo sacrum.
SEC. ORB. securitas orbis.
SEP. Septimius.
SER. Servius, Servia tribu.
SEX. Sextus praenomen.
S. E. T. L. sit ei terra levis: Votum sollemne pro sepultis ex superstitione gentilium.
S. I. M. soli invicto Mithrae.
S. L. M. solvit libens merito.
SP. Spurius praenomen.
S. P. D. salutem plurimam dicit.
S. P. F. vel P. sua pecunia fecit vel posuit.
S. P. Q. R. Senatus Populusque Romanus.
S. P. Q. S. sibi posterisque suis.
S. S. supra scriptum.
STIP. stipendiorum.
S. V. B. E. E. Q. V. si vales, bene est; ego quidem valeo. Formula initialis, qua Romani fere suis in epistolis utebantur.
SYL. Sylla.
T. Titus praenomen. Tribunus. Togata colonia, in nummis.
TAB. tabularius.
T. C. testamenti causa.
TER. Terentia tribu, vel Terentius.
T. F. Testamento fecit. Titulum fecit. Testamento fieri.
TI. vel TIB. Tiberius.
TR. MIL. Tribunus militum.
TR. PL. Tribunus plebis.
TR. POT. Tribunicia potestate.
TUL. Tullus praenomen.
V. Volerus, Volusus, Vopiscus: vivit, veteranus, vir.
VAL. Valerius.
V. C. Vir Clarissimus, vivus curavit.
V. E. vir egregius.
VET. veteranus.
V. F. verba fecit.
V. L. S. votum libens solvit.
V. M. volens merito.
VIB. Vibius.
VOT. X. MULT. XX. votis decennalibus multiplicatis vicennalibus.
Praeterea heic observes, in antiquis inscriptionibus saepe litteras inversas reperiri. v. g. C Caia, Centuria. L liberta. D Diva. F Filia. M Marca l. Mulier. T Tita. Quae inversio nominibus mulierum in illis monumentis quasi propria est: v. Valerius Probus in Orthographia.
Interdum pro litteris signa numerorum posita sunt v. g.
IIVIR Duumvir.
IIIVI Trevir, Triumvir.
VIVIR Sevir.
VIIVIR. EPUL. Septemvir epulorum.
VIIIVIR Octumvir.
X Decimus praenomen.
XV. VIR. SAC. FAC. Quindecimvir sacris faciundis.
XX. LIB. vicesima libertatum: vide Livium L. 7. c. 16. et L. 27. c. 10: adde Fabretti Inscript. p. 35.
Heic memineris illud quoque, vocabulorum compendiis olim lineolam rectam superinductam esse v. g. Gruter. Inscript. 2. pag. 80. NEMESI. SANCTAE. CAMPESTRI. PRO. SALUTE. DOMINORUM N. N. AUGG. id est, nostrorum Augustarum. Ibid. Inscript. 6: CENIALIS II. VIR. COLON. MORINORUM, id est, Duumvir coloniae. Id. Inscript. 5. pag. 81: VALENS VI. VIR. AUG. id est, Valens Sevir Augustalis.
Sic notis numerorum quoque lineola superinducebatur. v. g. Gruter. Inscript. 8. pag. 85: AENEATOR LEG. VII. Idem Inscr. 7. p. 108: C. VALERIUS VERANIUS, TRIDENTE SERVIANO III. COS. id est, tertium Consule. Plinius L. 6. c. 24: Arabia, cuius XII milia passuum est longitudo, id est, 1200000. In huiusmodi locutionibus Milia semper notant centena Milia.
E superioribus quoque temporibus compendiorum scribendi studiosis reliqua sunt, quae hodieque frequentantur, sequentia:
A. anno.
ABR. Abraham.
A. vel A. P. de adquirenda vel amittenda possessione.
A. B. Aurea Bulla.
A. C. anno Christi.
A. C. Augustana Confessio.
A. D. anno Domini.
A. M. anno mundi.
A. O. R. anno orbis redempti.
A. R. D. de adquirendo rerum dominio.
A. R. S. vel A. S. R. anno reparatae salutis vel anno salucis reparatae.
ASS. assessor.
A. V. S. actum, ut supra.
B. beatus, quum praemittitur Nominibus propriis. Sed in libris Medicorum balneum.
B. F. bona fide.
B. L. benevole Lector.
C. canone, capite, codice. Sed apud Medicos calx.
C. B. de cessione bonortum.
C. C. cornu cervi, in libris Medicorum.
C. C. V. cornu cervi ustum, apud Medicos.
C. I. Codicis Iustinianei.
C. M. Caesarea Maiestas.
C. P. Comes Palatinus.
C. V. Celsitudo Vestra.
D. Doctor, Dominus, praemissum Nominibus propriis. In numeris 500.
D. vel DI. Digesta: quae etiam indicantur per Graecum p, i. e. pande/ktai, Pandectae.
G. gutta, apud Medicos.
H. L. Q. C. hora locoque consueto.
I. A. Ioannes Audreas.
ICtus. Iureconsultus.
I. C. Iesus Christus.
I. D. de iure dotium.
I. vel. Inst. institutiones.
I. L. Ioannes Laurentius.
I. N. D. vel I. in nomine Domini vel Iesu.
I. N. R. I. Iesus Nazarenus, Rex Iudaeorum.
I. P. Ius publicum, vel ius personarum.
I. V. D. Iuris Utriusque Doctor.
L. Licentiatus, si Nominibus propriis adiungatur. Apud ICtos lex.
L. B. Lector benevole.
L. C. loci communes.
L. Gr. vel L. Gall. lingua Graeca, vel lingua Gallica.
L. L. Latina lingua, vel leges.
LL. Stud. legum Studiosus.
L. S. loco sigilli, in litterarum publicarum exemplis.
M. Magister, praefixum Nominibus propriis. Sed apud Medicos manipulus.
M. B. Mariae balneum, in libris Medicorum.
M. D. Medicinae Doctor.
M. P. materia prima, apud Medicos.
MS. manuscriptus liber.
N. de nuptiis, vel nomen.
NB. NB. nota bene.
N. N. nomen nescio.
N. vel Nov. Novellae.
Not. Caes. Publ. Notarius Caesareus Publicus.
N. T. Novum Testamentum.
O. I. de origine iuris.
P. Petrus, vel Paulus. Sed apud Medicos pugillus.
P. I. publicis iudiciis.
P. L. C. Poeta Laureatus Caesareus.
P. M. Pontifex Maximus.
P. P. praemissis praemittendis, it. Professor Publicus, si Nominibus propriis adiciatur, vel Pastor Primarius. Alibi patria potestas. In Programmatibus publice patuit, l. publice promulgatum.
Praef. praefatione.
Prof. Professor.
P. S. post scriptum.
Q. quaestio.
Q. B. F. F. Q. S. quod bonum, felix faustumque sit.
Q. B. V. quod bene vertat. Vertat heic sumitur intransitive et idem notat, quod
vertatur. Germanice, Welches gut ausfallen moge!
Q. D. B. V. quod Deus bene vertat.
Q. E. quinta essentia, apud Medicos.
Q. E. D. quod erat demonstrandum: formula Mathematicis sollemnis.
R. Rabbi, praemissum Nominibus propriis Doctorum Iudaeorum, v. g. R. Maimonides, R. Iarchi, R. Israel.
R. D. rerum divisione.
R. I. S. A. Romanorum Imperator semper augustus.
R. I. Vic. Romani Imperii Vicarius.
R. M. Regia Maiestas.
R. T. D. Reverenda Tua Dignitas.
R. V. rei vindicatio.
S. C. M. Sacra Caesarea Maiestas.
SC. vel SCt. Senatus consultum.
S. H. status huminum.
Spiritus S. Spiritus Sanctus.
S. P. de servitutibus praediorum.
S. R. E. Card. Sacrae Romanae Ecclesiat Cardinalis.
S. R. I. Sacri Romani Imperii.
S. R. P. de servitutibus rusticorum praediorum.
S. S. Theol. D. sacrosanctae Theologiae Doctor.
S. Theol. sancta Theologia.
S. T. salvo titulo.
S. V. P. de servitute urbanorum praediorum.
Th. Thomas, si cognomini praemittatur: post cognomina Theologus, vel Theologia.
T. O. de testamentis ordinandis.
V. B. R. de vi bonorum raptorum.
V. D. M. Verbi Divini Minister.
V. O. de verborum obligationibus.
V. S. verborum significationes.
V. T. Vetus Testamentum,
Sic in litteris minusculis haec fere hodie in usu sunt scribendi compendia:
a. c. anni currentis.
add. adde, vel addatur.
Advers. adversaria.
antep. antepenultima.
ap. apud.
Ap. Apostolus.
c. caput, it. cum, vel nec.
Coh. Cohelem s. Ecclesiaste: ad differentiam Ecclesiastici i. e. libri Siracidis.
c. l. citato loco.
conf. confer, vel conferatur.
c. Theod. codice Theodosiano.
d. sed.
Dd. Doctores.
d. l. dicto loco.
e. g. exempli gratia.
f. folio, it. fecit.
Fer. feriu.
ff. Pandectae, ex ignoratione Graecarum litterarum: quum enim ICti allegassent Pandectas per Graecum p, imperiti amanuenses inde efformarunt duplex ff.
f. m. folio meo.
Gl. glossa.
gr. granum, apud Medicos.
h. e. hoc est.
h. m. hoc modo.
h. t. hoc tempore.
i. e. id est.
I. Can. Ius Canonicum.
I. Civ. Ius Civile.
I. Crim. Ius Criminale.
Id. vel Idib. Idus vel Idibus.
Imp. Imperator.
l. libro, aut vel.
l. c. loco citato.
m. m. manu mea.
m. perpria. manu propria.
n. enim, vel numero.
obs. observatio.
p. pagina.
Phil. epistola ad Philippenses.
Philem. epistola ad Philemonem.
p. m. pagina mihi, vel pagina mea, vel piae memoriae.
p. t. praesenti tempore, seu, ut barbare dicunt, pro tempore v. g. Ioachimus Ioannes Maderus, Athenaei Illustris apud Scheningenses p. t. Rector. Conf. infra Parte Synt. Pro tempore.
Pr. cal. pridie calendas l. calendarum.
pr. principio.
pt. potest.
qn. quoniam.
qs. quasi.
reg. regula.
s. sive.
scil. scilicet.
seq. sequens v. g. p. 112 seq. i. e. pagina 112 et sequenti.
seqq. sequentes v. g. p. 12 seqq. i. e. pagina 12 et sequentibus.
st. sunt.
tam. vel tn. tamen.
t. t. totus titulus.
v. versu, vel vero.
v. g. verbi gratia.
vid. vide, vel videatur.
voc. vocabulum.
vol. volumine.
Infinita alia exempla vide in veteribus Thomae, Scoti, Columellae, et aliorum scriptorum editionibus.
Litterae duplicatae Pluralem Numerum significant v. g. COSS. consules. VV. CC. Viri Clarissimi. LL. Studiosus legum Studiosus. dd. ll. dictis legibus, vel dictis locis. ICC. Iureconsulti. v. v. l. l. veteres lapides. vett. codd. veteres codices.
Veteres item habebant alias quasdam notas, quae integra verba significabant. Vide notas Senecae et Tironis, subiectas indicibus inscriptionum Gruterianarum: adde huo Isidorum Orig. L. 1. c. 21.
Alia signa multa variarum rerum et vocabulorum suppeditant Gruteri et Reinesii Inscriptionibus subiecti indices litterarum singularium, quae integras voces designant, qualem etiam ex nummis confecit Hub. Golzius: it. Eisenschmidius. de Ponderibus et Mensuris p. 150. Ex 10. Conradi Schwarzii Grammat. Lat. p. 14. seqq. it. p. 34. haec maximam partem ad verbum desumpta sunt.
† Ante VO, VE, VI, retinetur Q. v. g. loquor, loqueris loquitur, quia locuor, locueris, locuitur inconveniens: sed QU ante U plerique mutarunt in C, ut locutus. Par ratio in SECUTUS; quod vide infra. Cell.
Londensis; a Londinum Londinensis: quae Adiectiva derivata ne confundantur. Voss. de Vit. 169. Utuntur tamen et Sueci voce Londini Gothorum, pro Londa; et Rachelius Poeta Germanus a Londa Dithmarsiae, Londinensem se ipsum appellat.
† Dicitur autem ab hoc Supino, eo quod intus humore eo abluantur corporis partes, per quas meat. Nisi forte magis placet, lotium proprie dici aquam, quae sumitur ad os colluendum: sed figurate honestatis causa hac voce appellari urinam, quae et a(plw=s2 in lingua vernacula aqua dicitur; immo et Latina, si Ios. Scaligerum audimus, qui ad Lib. 4. Propertii ita accipi monet in illo Petronii: Nec fefellit hoc Gnithona. Extra cellam processit, tamquam aquam peteret. Ubi aquam petere interpretatur vesicam exonerare, l. ut ipsius verbo utat, urinam exonerare. Voss. Etymol. 295.
* Ita etiam agrimensor, quod apud Ammianum L. 19. c. 24. occurrit, coniuncte, et agri mensor divise.
corripiant Syllabam. Conf. Parte Prosod. Alexandria.
* Mons Arcadiae pecorosae, Mercurio et Pani familiaris: unde et Pan Lyceus dicitur.
† M interdum omittitur, praesertim apud Poetas, ut horridu' st pro horridum est, animatu' st pro animotum est. Ennius hoc U corripit. Sabucus pro saMbucus, ut poma sabuci apud Serenum Sammon. c. 4. In Fragm. Catonis dato iri pro datuM iri, V, quod saepe factum apud antiquos, mutato in O, et in Pandectis Iuris Edit. antiquae restitutu iri pro restitutuM iri.
M a sociis, quae apponuntur, aliquid damni patitur. Volunt enim Grammatici, sequente D, T et Q in N convertendam esse. Sic dicitur tantundem Grut. p. 206. ex vetusto Fragmento: eandem, Ancyrano monumento. At vero molle est auribus aliquamdiu: cur ergo non etiam tantumdem, eamdem? Hinc etiam septemdecim, novemdecim potius, quam septendecim, novendecim. Caesellius, vetus Grammaticus, apud Cassiodorum Orthograph. c. 10. in simili exemplo, quod postea producemus: N sonare debet, tametsi in scriptura M positum sit. Saepe enim aliter scribitur, aliter pronuntiatur. Usus autem tandem habet, non tamdem. Ante T eadem difficultas. Caesellius ibidem: Tamtus et quamtus in medio M habere debent, ut tam et quam: sed praevalet consuetudo, quae N substituit. An vero prohibitum MT coniungere? non puto: nam DUMTAXAT in inscriptionibus legitur, non divise modo, ut Gruteri p. 506. 507; sed etiam coniunctim p. 574, 575, et Spon. Misc. p. 52. et eius Recherch. p. 327. et Oxoniens. Marm. 64. p. 124. Nihilominus P videtur inter M et T ponendum, uti est in sumptus, emptus, redemptor, comptus, et
similibus, quae ita in vetustis quoque lapidibus leguntur. Leguntur, fateor, sie frequenter, ut sonantius pronuntientur; nec vero id semper, sed legitur etiam EMTUM antiquo fragmento agrariae legis, Grut. p. 203. et eodem fragmento REDEMTUM; ac p. 471. REDEMTA itidem cum antiquitatis indicio. Et urbis inscriptionibus, quarum locum designat Dausquius, SUMTUSVO: item INCENDIO CONSUMTUM RESTITVIT.
Eadem ratio est litterarum MS, quarum iunctura etiam quibusdam suspecta videtur, aut dura pronuntiatu: nisi r interponatur, ut sumpsi, dempsi, prompsi. Cur vero componimus etiamsi, neque dicimus etiampsi? par ratio utrobique est. Et apud Spon. in Misc. p. 36. inscriptio est: VETUSTAS CONSUMSERAT.
Vides, quam non universalis regula Prisciani sit Lib. 10: in MO definentia, si Vocalis longa antecedat O, in PSI conversa proferunt Praeteritum, ut sumo, sumpsi; promo, prompsi; demo, dempsi; como, compsi Haec autem SI in TUM eonvertentia faciunt Supinum: ut sumo, sumpsi, sumptum; promo, prompsi, promptum; cetera. Sed quasi paeniteret rationis de longa Vocali antecedente, ipse sibi mox obicit Verbum brevi Vocali emo, et ad laxiorem rationem confugit. EMI vero, inquit, EMPTUM facit, quod ideo adsumpsit P, quia non potest M ante T sine P inveniri euphoniae causa. En aliam inconstantiam! Priscianut ducit mpt ex Praeterito mpsi: contra Papirianis p. 2292 mps probat ex mpt. SUMPSI, inquit, quaeritur, an possit sine P sonare? Sed quia et in alia Declinatione P respondit, quum dicimus sumptus, sumpturus; necessario per P scribi debet. Frequentior usus in his est cum P, nec vero altera scriptura sine P, est mala aut damnanda. Etiam in aliis olim P non nulli adiecerunt, ut temptare pro tentare, quod vero parcius approbatum fuit perinde, ut quidam M ante digamma mutarunt, QUANVIS scribentes, Grut. p. 408. 658. n. 10. sine applausu eruditorum. Cell. p. 21. seqq. Titii Manud. 297. seq. Conf. supra EMTUS: it. infra Litt. P.
Graeci *maikh/nas2 ubique: verum etiam *mhkoi/nas2, Maecenas. Becmanni Orig. 486. Sed Mecaenus in Syllaba media per Diphthongum primam, solâ, eâque perversâ, quorumdam nititur consuetudine.
tonsisque ferunt mantelia villis.
* Significat autem linteolum, quod in mensis ad manus tergendas adhibetur, Eine Serviette.
* Significant autem manubiae
1. Praedam ex hostibus, et pecuniam ex praeda vendita conctam.
2. Partem illam praedae, Imperatori pro opera reip. navata adsignatam, quam illi plerumque impendebant in opus aliquo publicum.
3. Spolia, et quaestus illicitos cogendae pecuniae. Ita usus Suetonius ea voce est Vespas. cap. 16; ut interpretatur Torrentius.
4. Iactus fulminum, manubiae etiam dicuntur, quas Errusci a tribus superioribus sideribus, Saturno, Iove, Marte, decidere putarunt: undecim, dicentes, manubias esse, et ex his tres Iovi datas. Vide Festum, et
Senec. 2. Quaest. Nat. cap. 41. et Plin. L. 2. c. 52. et ibi Dalechamp. p. 98.
† Pro manupretium legunt etiam non nulli manipretium; sed emendatiores libri tuentur manupretium. Partei Lex. Crit. p. 714.
* Rex erat Numidarum, pater Micipsae, primum acerrimus hostis, deinde amicissimus populi Romani.
* Ingens terrarum in Africa tractus, qui hodie tribus regnis, Darensi, Fetzinsi et Maurocitano continetur.
* Notandum tamen, nomina eiusmodi a nominibus derivata, et in clus exeuntia, C fere habere. Conf. supra Aedilicius.
* Notat sepulcrum magnificum et operosum, quale Artemisia Mausolo, coniugi desideratissimo, Regi Cariae, condidit, conservandae memoriae eius causa: quod proptetea nomen Regum et Caesarum sepulcris splendide exstructis metonymice inditur.
* Fuit Aeetae, Regis Colchorum filia, venefica insignis, Iasonis uxor, a quo repudiata, Aegaeo Regi Atheniensi postea nupsit, et ex eo filium suscepit Medum nomine, a quo Media provincia, et Medi appellati sunt.
* Dux Albanorum, a Tullo Hostilio quadrigis discerpi iussus.
* Milia L. simplici, antiquissima refert tempora, quibus litteras, in primis liquidas, haud geminarunt. Quae antiqua scribendi ratio florentiori aevo, uti in aliis non nullis, ita et in hac nostra voce haesit.
* Vossius quidem contendit, veteres non dixisse milvius, de Vit. Serm. L. 1. c. 13. p. 55. qui, Lambinum quoque, ait, in -omnibus libris veteribus, quibus in restituendo Plauto usus fuit, milvus, non milvius, invenisse; idemque de suis codicibus testari Ianum Gruterum: Obertum insuper Gifanium non in Plauti modo, sed Terentii etiam et Horatii locis, (ubi vulgo milvius editur) constanter milvus reperisse disulla/bws2, vel miluus trisulla/bws2: at vero Borrichius in contrarium dicit, non esse verisimile, Horatium tribus distinctis locis horridulum illud et luxatum miluus scripsisse; Varronem certe et Phaedrum milvium habere, et Ovidium duobus locis: quamquam in locis Ovidii ex fide duorum codicum Heinsius restituat miluus. Concludit autem Borrichius: Quum vetusti accuratique codices non idem in Varrone et Phaedro ostendant, sed optima fragmentorum Varronis editio, a Popma procurata, legat milvius; nec ausim damnare, nec aliis suadere damnandum: vid. eius Animadv. in Voss. p. 163. seqq. Quod autem Vossius in Etymologico putare videtur, vocabulum miluus semper esse trisyllabum, in eo quidem fallitur: vid. Persii Sat. 4. Martial. L. 9. Epigr. 55. Borrich. l. c.
bibliothecae Palatinae, Romam nunc translatae. Cell.
* Origo quidem a minutus poscit T; sed Latini, originis obliti, C fere habent in derivatis, quae exeunt in CIUS: conf. supra litt. C. it. Mauricius. it. Aedilicius. Derivatum etiam Minucianus per C occurrit in inscriptione Perusina apud Simeonem Bosium Animadv. in Cic. Epp. ad Att. L. 4. Ep. 16. p. 53.
* Mistus praefert Vossius Grammat. Lat. Ludolphi Lithocomi a se emendata et aucta, et quidem Etymol. p. 105¨Mistum, inquiens, per S, praetulit iam olim Rudolphus Agricola: cui adsentio. Nam mixtum, ut puto, dixere, sicut Ulyxes. Sane mistum potius dici debere, ex libris veteribus, et Prisciano etiam videmus.
Mixtus praefert Schurzfleischius Orthogr. Lat. p. 42. ita inquiens: Mixtus ex veteri emendataque scriptura in Tullii Liviique codicibus legitur. Sic commixtus, permixtus, numquam commistus et permistus legamus, Pariter mixtura et mixtio efferuntur, non mistio, quae vox postrema in Latio peregrina est. Praesertim heic non tam Analogia, quam auctoritas consideranda est. Nam Analogia et usus coniungi debent, non separari. Nec tantum usus posteriorum temporum, sed auctoritas veterum codicum inspicienda est, quae lectionem Mixtus tuetur.
Cellarius Orth. Lat. p. 107. media incedit via, et probat utrumque, Mistus et Mixtus. Prius, ait, Analogiae propius est; posterius usui. In misceo enim, unde ducuntur, nullum X, nisi transponas SC: Pierius autem ad verba Aeneid. L. 1. v. 488:
Se quoque principibus permixtum agnovit Achivis;
Invaluit, inquit, iam pridem usus, ut MISTUS per ST scribatur: quum tamen in codicibus omnibus antiquis uno consensu per XT scriptum inveniatur PERMIXTUM. Et lapide Romano apud Manutium: OSSA MEA MIXTA CUM FILIAE. Conf. Dausq. Vol. 2. p. 199.
MOENUS, fluvius Germaniae, Der Mayn, per OE; non Maenus per AE.
* Moesia, Gr. *moisi/a, inter Danubium, et Macedoniae iuga, Thraciamque longissime procurrit, et eum terrae tractum complectitur, ubi hodie Servia et Bulgaria est: Mysia, Gr. *musi/a. iuxta Propontidem iacet, eo Natoliae tractu, ubi hodieque Pergamus est et Lampsacus.
* Monumentum scribitur kat) a)nalogi/an, ut nocumentum, documentum, tegumentum; monimentum kat) e)tumologi/an, tamquam a monitu, ut a lenitum fit lenimentum, nutritum nutrimentum, vestitum vestimentum, alitum alimentum. I apud veteres aliquando permutatum cum V: sicut optimus et optumus, libens ac lubens, quo posteriori Comici in primis utuntur.
† Achilles Statius in Catull. et Vossius Etymol. 327. it de Art. Grammat. 149. per U tantum scribendum esse monumentum, non per I monimentum, frustra contendunt.
Nugatur etiam Servius, quum scribit in L. 12. Aeneidos: Monumenta sunt memoriae: monimenta vero a mentis admonitione sunt dicta. Cell. Lips. Menag. Amoen. Iur. Civ. c. 39. 307. seq.
montuosus: nec Glossae veteres aliter, quam montuosus; ut adeo hoc ipsum Vossio de Vit. 56. perperam suspectum sit. Conf. Titii Manud. 263. seq.
† Origo quidem a mutus poscit T; sed Latini, originis obliti, in eiusmodi derivatis magis amant C: conf. paullo ante Minucius.
* Nobilis Romanus erat, Scaevola dictus, quia in castris Porsennae Regis sponte sibi dextram manum exussit, postquam in occidendo Rege aberraverat.
† Becmannus Orig. L. L. p. 511. frustra distinguit inter mucum et muccum, ut illud sit e)urw\s2, mucor; hoc mu/ca, pituita narium. Quis enim scriptor dixit umquam mucus pro mucore?
Museus i. e. doctus per E simplex, et Musaeus per AE scribi potest: quia promiscue ita, modo per ei, modo per ai, apud Graecos exaratum video. Conf. Dausq. Vol. 2. p. 204.
* Apud Lucretium et Plantum Asin. A. 5. Se. 2. est etiam sinyrna secuundum Vert. Libb. quamvis in Plauto alii ctiam legant murrha: quod notandum, nec reiciendum; quum Y Graecum apud Latinos Archaice scriptum ac pronuntiatum sit per V. Voss. Etyn. 336.
† N antique omissum in vocabulis quam plurimis v. g. in fros pro froNs, mos pro MoNs, pos pro PoNs, tusus pro tuNsus, prasus pro praNsus, mostrum pro moNstrum, columa pro columNa, coss. pro coNss. Clytamemestra pro Clytaem Nestra, praegnas, praegnatis, pro praegnaNs, praegna Ntis, in iure, et apud Cic. ad Attic. Lib. I. it. apud Plaut, Truc. 1. 2. v. 75. it. 4. 3. v. 37. v. Taubm. ad Plaut. Amph. 2. 2. v. 91. damnas pro dam Nans, coiux pro coNiux apud Plaut. Trin. 2. Campas pro CampaNs h. e. Campanus, sicut Tiburs dicitur pro TiburtiNus, anuus pro anNuus, quia antiquissimis temporibus in Latio litteras, praesertim liquidas, non geminabant.
N antique interdum servatum, sed florenti aevo exstrusum v. g. naNctus est pro nactus est, a nanciscor.
* Leonhard Malespina ad Cic. Lib. 4. Attic. Ep. 1. scripturam, qua nae adfirmandi particulam per AE scribimus, novitatis accusat, quamvis descendat a Graeco nai/: unde non
nulli per E simplex similiter, ac particulam negandi et prohibendi, scribunt. Nos tamen potius Etymologiam sequimur, et magnos heroes consentientes, codicesque emendate editos, qui constanter AE habent.
* Festo iudice, est quasi nec - otium: otium autem recte per T scribitur: mutato ob euphoniam C in G, ut in quingenti, quod ex quinque et centum componitur. Cell. Lips.
* Hinc Adiectivum Nicaenus per AE, et Nicenus per E simplex: item Nicensis apud Plin. Lib. 10. Ep. 48. et Nicacensis apud Cic. Lib. 13. Ep. 61.
† Volunt quidam, a Nicea esse Niceaenum, non, ut vulgo scribunt, Nicaenum, nisi Syncopen heic statuas, quam interdum in prosa etiam habere locum, Gifanius indice Lucretiano in decesse ex eo comprobet, quod ipsius Ciceronis sint decessemus pro decessissenms, et decressent pro decrevissent. Sed hi nimis subtiliter videntur sapere, nec ad scripturam, quae in Nicaea per AE sit, magnopere respexisse.
* Urbes nominis huius dantur plures, quas inter ea, quae est Bithsyniae, et hodie a Turcis Isnich, Nichor l. Nichea appellatur, ob Synodum oecumenicam contra Arium ibi congregatam quam maxime celebratur.
* PAULUS MANUTIUS Commentario in Epistolas M. T. Ciceronis ad T. Pomponium Atticum, Francof. 1580. p. 18. 19. 20.
† Ut de numeris aliquanto latius disseramus, de quibus video Priscianum incerte locutum; antiquas notas, quibus praeter ceteras usi sunt veteres Latini, et earum significationem e regione subiciam. Quod ad numerum figurarum attir et, tredecim erat, totidem, quot Priscianus agnoscit: in ipsis autem figuris quiddam est, cur ab eo dissentiam.
Antiquae notae Significatio:
[Note: Roman numeral: 1] 1 unus
[Note: Roman numeral: 5] 5 quinque
[Note: Roman numeral: 10] 10 decem
[Note: Roman numeral: 50] 50 quinquaginta
[Note: Roman numeral: 100] 100 centum
[Note: Roman numeral: 500] 500 quingenta
[Note: Roman numeral: 1000] 1000 mille
[Note: Roman numeral: 5000] 5000 quinque milia
[Note: Roman numeral: 10000] 10000 decem milia
[Note: Roman numeral: 50000] 50000 quinquaginta milia
[Note: Roman numeral: 100000] 100000 centum milia
[Note: Roman numeral: 500000] 500000 quingenta milia.
[Note: Roman numeral: 1000000] 1000000 decies centena milia.
Non erat autem, inquit Plinius, apud veteres numerus ultra centum milia. Itaque et hodie multiplicantur haec, ut, decies centenn milia, aut saepius dicatur. Atque hae notae, si figuram considetes, eaeeem omnes sunt, nisi quod in quinque primis deprehenditur dissimilitudo: nam, quum scribimus, [Note: Roman numeral: 1000], sive [Note: Roman numeral: 5000], et inde quae subsequuntur; non plus duabus utimur notis, I et C, hoc tamen observantes, ut C post I non tamquam aversa, sed quasi respiciens, constituatur. Sic unamquamque summam, quam volueris immensam, explicari primis quinque notis animadvertes. Haec est prima consideratio: sequitur altera, quod a prima nota ad usque eas, quas in extremo posui, alternis modo in quincuplum summa crescit, modo in duplum: quod, ipsas notas qui persequi singulas voluerit, intelliget. Priscianus autem hanc rationem tractat imperite: primum, mille sic ait notari, X, et decein milia sic [Note: Roman numeral: ???], in quo repugnat vetustatis observatio: triplex enim genus est, quod antiquitatem maxime testatur, lapides, libri, nummi: et quum ego in singulis non ita negligenter sim versatus, numquam tamen X pro mille comperi, numquam [Note: Roman numeral: ???] pro decem milibus. Sed idem labat in sua sententia: infert enim paullo post: Decem milia quod verisimilius est, notantur per M, circumscriptam exutropque latere; et M putat mille significare, quia nominis prima sit littera. Quorum alterum concedo, ut M mille valeat: alteraum, quia cum ratione pugnat, concedere non possum, ut M ideo mille significet, quod in verbo Mille princeps occurrat litetera: mihi enim dubium non est, quin M inde sit derivata, quod veteres pro quingentis hac utebantur figura D, unde, contra Prisciani sententiam, qui de origine D nescio quid ridicule comminiscitur, facta est D, negligentia simul et ignorantia describentium, dum antiquas notas elementa putant. Ergo pro quingentis, ut dixi, scribebant D, pro mille M: unde fluxit M, errorem creante similitudine; quod M quandoque ita scribitur M, ut minimum discrepare videatur a M. In antiquis autem libris et alias figuras pro mille usurpatas licet animadvertere, ut w et ???, quas peperit minus accurata librariorum
festinatio, id agentium, ut M uno calami ductu perficerent: etiam ?, et M pro mille reperias: quae derivatae sunt ab M, corruptae scilicet a corrupta. Quaeritur etiam cur L quandoque pro I posita reperiatur, ut in hac figura, [Note: Roman numeral: ???], et similibus. Huius quoque mutationis culpam sustinet librariorum inscitia: qui quum antiquam notam, I, longivesculam viderent, exempli gratia sic [Note: Roman numeral: 100000]; decepti similitudine consonantem 1 putarunt, et pro [Note: Roman numeral: 100000] scripserunt [Note: Roman numeral: ???]. Haec de numerorum notis. Reliqua erant non nulla: quae, quia satietati legentium placet occurrere, praetermitto. Hac de re paullo plenius egit Aldus filius in libris de quaesitis per Epistolam.
* Idem P. MANUTIUS
Commentario in Epistolas M. T. Ciceronis, quae familiares vocantur p. 290. 291. 292.
† Notarum, numerum indicantium, quae fuerit olim origo, etsi ante multos annos exposui in Commentario Epistolarum ad Atticum: tamen hic me locus, admonet, ne silentio praetermittam. Numerorum notas primum quincto loco veteres variarunt, deinde decimo, mox quinquagesimo, tum centesimo, eodem in reliquis ordine conservato, mutato numeri signo, quoties numerus a quinario ad duplum, et a duplorursus ad quinarium pervenisset.
Prima nota fuit, I, unus, usque ad quattuor iterata.
Secunda nota, v, quinque, in quinario primum numero variata.
Tertia, x, decem, in duplo quinario, ut iam dixi, mutationem recipiens.
Quarta, L. quinquaginta. aucto post tertiam notam, id est, post x, in quincuplum numero.
Quincta, C. Centum, duplicato quinquagenario.
Sexta, D, quingenta, et heic quincupli ratione servata.
Septima, M, mille, habita dupli ratione. Octava mutatio fuit, quum ad quinque milia pervenissent: nam, ne toties M iterarent, his notis usi sunt, [Note: Roman numeral: 5000].
Nona mutatio, a quincuplo in duplum, recepit has notas, [Note: Roman numeral: 10000], decem milia.
Decima, a duplo in quincuplum, [Note: Roman numeral: 50000], quinquaginta milia.
Undecima, et ultima, a quincuplo in duplum, [Note: Roman numeral: 100000], centum milia.
Nec ultra notarum mutatio progressa est. Non enim veteres, ut ait Plinius, ulira centum milia numerabant. Quod si ducenta, vel trecenta, aut quadringenta milia significari oporteret: has notas, [Note: Roman numeral: 100000], bis, ter, quater, et, si opus esset, saepius iterabant. Cuius exempla moris et in libris, et in antiquis lapidibus exstant. Sunt igitur notae
omnino undecim variae, deinceps a nobis demonstratae, tamen iterandae.
[Note: Roman numeral: 1], unus.
[Note: Roman numeral: 5], quinque.
[Note: Roman numeral: 10], decem.
[Note: Roman numeral: 50], quinquaginta.
[Note: Roman numeral: 100], centum.
[Note: Roman numeral: 500], quingenta.
[Note: Roman numeral: 1000], mille.
[Note: Roman numeral: 5000], quinque milia.
[Note: Roman numeral: 10000], decem milia.
[Note: Roman numeral: 50000], quinquaginta milia.
[Note: Roman numeral: 100000], centum milia.
Quam cognitionem legentibus non iniucundam fore, sum arbitratus.
Hoc etiam adiungam, a prima nota, 1. ceteras omnes fluxisse. Nam, v, duae primae notae sunt, infima parte coniunctae: item, x, est quinarii numeri nota duplicata, quum duae, v, in acuto angulo coniungantur. At, L, quid est, nisi prima illa nota, I, recta, et altera prostrata, simul iunctae? quod si addideris in summa parte aliam primam notam, item prostratam; fiet L, centum: non enim priscis temporibus, pro centum, scribebant, C, quod ad aetatem nostram permansit, sed, L: quae erant tres primae notae consciatae, una recta, duae prostratae, cum recta coniunctae, una in superiore parte, altera in inferiore. Quingenta vero fecerunt, addita ad tres notae, quas proxime nominavi, quarta recta, cum duabus prostratis coniuncta, hoc modo, ???: qua figura duplicata, secerunt mille hoc modo, ???: unde postea, librariorum arbitrio, variae notae, quae mille significarent, factae sunt, quarum nonnullas ostendemus. Nam ex ??? fieri coeptum est ???, et ???, et M, et CD, unde M derivatum, quo pro mille hodie quoque utimur: quum olim nota fuerit, non littera.
*
† Quae Romanis numerorumn figurae fuerint, Orthographias est explicare. Paullus Manutius figuras figuras omnes deducit ex 1 unitate: quaesi geminetur ita, ut inferiores partes coniungatur, fieri dicit signum v quinque: hoc si inversum infra rectum statuatur, fieri x decem: si simplex 1 semel directe, itertum transversim componatur, fieri L quinquaginta: cui si in summa parte aliam notam adieceris, ut fere in hoc L, fieri notam, quae centum significet, quod posterior aetas mutaverit in C, angulatam figuram in semirotundam. Quingenta fecerunt addita ad tres notas quarta sic ???; unde primum D, post D effectum est. Sed priore figurâ ??? duplicatâ fecerunt mille ???, unde librariotum arbitrio variae notae, quae mille significarent, factae sunt, ???, M, aliae: ex M tandem M derivatum, quo pro mille vulgus utitur, quum olim nota fuerit,
non littera: quemadmodum pro D scribunt D, quod non nusquam etiam in antiquis inscriptionibus videmus, et ipsis Capitolinis lapidubus, ut Gruterus edidit, sed nescio qua fide et cura transcriptis.
Nunc singulos numeros, in quibus memorabilis est veterum Orthographia, et a nostrorum temporum consuetudine recedens, perlustrabimus. Quaternius in iis primus est, a cuius figura discessum est hodie. Nunc enim sic IV formamus: antiqui fere semper, etiam reftitutores litteratum, a ducentis ac retro annis, usque ad patrum memoriam aut avorum, simplicem figuram ita IIII quadruplicabant. Nummus familiae Antoniae apud Ursin. p. 29. LEG. IIII. Grut. P. 30. n. 4. III. KAL. APRIL. et sic constanter alibi: etiam in compositis, XIII Grut. p. 41. n. 7. et 688. 2. XXIII. p. 688. II. Raro admodum invenitur XIV p. 689. 13. et XXIV p. 833. 1.
Senarius numerus est VI, ut VI, VIR, sevir five sexvir, Gruter. p. 481. 7. Saepius scribitur IIIIII. VIR, Grut. p. 45. 8. p. 426. 4. p. 428. 429. Octo potius VIII quam IIX signantur in vetustis monumentis: vide fragmenta Kalendarii apud Grut. p. 134. Novem plerumque sic scribuntur VIIII, Grut. p. 317. 6. ANN. VIIII. et 613. 12. VIXIT ANNIS IIII. M. VIIII. DIEBUS IIII. id est, mensibus novem.
Decem octo variant in figurarum compositione. Grunt. p. 317. 6. D. XVIII. id est, diebus duodeviginti: quae forma etiam p. 190. 7. et 712. II; et in Kalendariis antiquis est: in alio fragmento Kalendarii, quod supra nominavimus, est XIIX: et in nummis Ursini p. 31. de familiis, LEG. XIIX, et Grut. p. 677. n. 5. ANNIS XIIX.
Undeviginti in nummo Ursini iam laudato sunt XIX; alibi XVIIII, sicut et XXVIIII, hoc est, undetriginta, Grut. p. 677. n. 5; et p. 712. n. II. XXXVIIII, undequadraginta.
Ipsa quadraginta antiqui Romani XXXX potius, quam XL, signabant. Grut. p. 679. ANN. XXXX; et p. 344. 3. et 426. 3. ANNOS XXXXV.
Maiores numeri raro in lapidibus occurrunt; nisi in fastis magistratuum et triumphalibus tabulis. Ibi enim LXXX et XC cernuntur: et supra centenarium etiam CD quadringenta, quae aliis CCCC notantur. Duilii triumphus actus anno CDXCIII; Aemilii Paulli de Perse, anno DXXCVI, ut Gruterus p. 296. edidit. Maiores millenario numeros plerumque Latini suis vocabulis exscribunt: si per notas, multiplicant millenarium, v. g. M M Mtria milia: muria/dos2 nota [Note: Roman numeral: 10000], decem milia, eiusque dimidiata figura [Note: Roman numeral: 5000] quinque milia: at [Note: Roman numeral: 10000] centum milia. Quidam millenario praeponunt cardinalem ut III M. tria milia, quod
in milibus passuum, (quorum notae sunt M. P.) frequens est in Plinii libris Geographicis.
Haec sunt, quae de numerorum characteribus apud Romanos olim usitatis laudati duumviri edisserunt. Quorum disciplina etsi nihil habet, cui repugnare magnopere vel possim, vel debeam; adhibendae tamen, meo quidem iudicio, hae cautiones duae sunt. Primo quidem haud aversemur numerum quaternarium signo IV, octonarium IIX, novenarium IX, quadragenaium XL, nonagenarium XC, et sic porro reliquas numerorum figuras, ubi minor praeponitur eo indicio, ut auferri tantumdem maiori debeat: quum ab oculorum obtutu citius ad animum ita trakducantur, nec eisdem omnis desit apud veteres auctoritas, sed, vel ipso Cellario teste, satis impressa eorum compareant antiquitatis vestigia. Deinde etiam, cavendum, puto, esse, ne obscuram diligentiam in exprimendis his numerorum figuris ponamus. Sunt, qui Latino, ne offendant antiquitatem: audent, credo, ne offendant antiquitatem: quae tamen ratio male cohaeret. In maiusculorum elementorum consignatione, qualis fere est epitaphiorum, aliarumque sollemniorum inscriptionum, probo sane, si stricte observentur numerorum hae figurae maiusculae sive Romanae: in minusculis autem i. e. Gothicis et barbaris litterarum characteribus illas respuo, quod inconcinnam reddunt versiculorum speciem, et tamquam humano capiti cervix hoc modo iungitur equina. Minusculis et b arbaris litteris accommodatissimae videntur esse notae numerorum minusculae et barbarae, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 0, ab Indis per Arabes ad Europaeos transmissae, et communi usui vitaeque negotiali atque exercitae apprime inservientes. Ita non gigantes eminent inter pygmaeos: quales videntur literae Gothicae Romatis numerorum figuris iunctae.
† Interim numerorum Romanorum signa sunt et antiquissima, et quam maxime naturalia, a digitorum videlicet forma desumpta. Sic I est figura unius digiti, totius manus U, quae figuta transit in U et quinque significat. Haec duo U in fundamento elegantiae studio connexae, X, sunt decem. Vid. Ehrenbergeri elegans Disp. Ienae 1705. edita de Origine Numeri Denarii. Numerus quoque horum signorum respondet numero digitorum, quibus in numerande utebautur. Plutarchus Lib. 1. de
Placitis Philosophorum: Ad decem urque numerando progrediuntur omnes et Graeci et barbari, et hinc rursus ad unitatem regrediuntur, Conf. 10. Clericus Adnot. ad Seldeni cap. 3. de Decimis §. 1. p. 636.
† Dicitur a no/mos2: hinc no/misma, quod et nou/misma scribitur. Prima in utroque corripitur, licet in numus prior productau. Sunt enim vocabula complura brevia, licet descendant a Primitivis longis, et versa vice longa, licet descendant a Primitivis brevibus.
† Similiter, ut numisma s. nomisina dicitur, a no/mos2. Sunt tamen, quibus a Numa, Rege a Romulo secundo, dictum videtur, quia is, ut aiunt, primus ex aere ferroque monetam Romanis dedit, quum antea corio vel testulis eam ad rem uterentur.
* Qui euphoniae ergo posterius amplectuntur, minus recte sentiunt: neque enim sonus durus est in numquam, qula M ante Q bene consistit, ut in utrumque, quemque, namque. Cell. Aldus, Priscianus, Lipsius.
† O veteres saepe pro V, non tantum in iis vocabulis, in quibus ceteroquin U geminum, quod antiquissimis temporibus pronuntiatu durum videbatur, occurrit, sed interdum etiam alibi. v. g. salvOm pro SalvUm ap. Plaut. Mostell. 1. 1. 11. eiquOm pro equUm ap. Plaut. Asinar. servOm pro servUm; item datOm iri pro datUmiri in Fragm. Catonis, magistratOs pro magistratUs in col. Duiii rostrata, pOblicus pro pUblicus ap. Grut. pag. 150. n. 6. 7,. nOntiata pro nUntiata in veteri S. C. ap. Grut. p. 499. Ruhe Spec. Phil. I. p. 24. OV antique pro V. v. g. iOUdices, iOUratus.
Ante C cedit, ut occldo a caedo, occlde a cado, occubo, occumbo, occurro.
Ante F cedit, ut offendo, offero, officio, offundo. Manet tamen in obfusco et obfirmo.
Ante G ambiguae sortis est, ut obgannio et oggannio.
Ante P cedit, ut oppon o, opprimo, opprobrium, oppugno.
In ceteris manet, ut obdo, obicio, oblecto, obligo, obluctor, obmutesco, obnitor, obnubo, obrepo, obruo, observo, obsideo, obtineo, obverto. Cell.
In unico verbo omitto Syncopen patitur, et B suum amittit. Poet. Giess. p. 30.
* Hoc nummi genus vulgo non recte interpretantur: neque enim est vilissima moneta, sed sexta pars Drachmde, ut scribit Plinius Lib. 21. cap. ult. et respondet quinque nummulis nostratibus. Schurzfl. p. 46. Goclen. Obs. 24.
Nec confundatur cum tw=| OBELUS, Graece o)belo\s2, per E, quo configimus, iugulamus, confodimus, quae in scriptore quodam minus placent.
* Populus Germaniae ad mare Balticum.
Nonius autem per AE, quamvis immundum explicet: quae notio videtur Scaligero accommodata. Sed commune, immundum esse, sacrae dictioni in divinis litteris, quam genio Latinitatis, est propius. Cell. Voss. Etym.
* Asperant Cruciger et Becmannus, suffragante Festo, qui a qu/rh vult oriri. Sed quid sibi vult Etymologia arbitraria, cui scriptuta veterum reclamat? Nec recurrendum sane est ad illud compositionis genus, quod est ex Latino et Graeco: ne quid dicam, quod in qu/ra corripiatur prior, quum secunda in obturo sit porrecta.
† Quemadmodum a cera vel sera est obcerare et obserare; ita ab ob et ture dicitur obturare: ut item a re et sera est reserare; ita a re et ture est returare. Ita obturare erit Verbum profectum a more Sacerdotum, qui aures ture opplebant, ne audientes alia turbarentur: ac rursum perfecto sacro negotio tus eximebant, ut aures paterent illis, quae dicerentur. Hanc consuetudinem discere possumus ex istis Varronis veris apud Nonium: Atque etiam Sacerdotes aures suas ture replebant, ne peregvinis verbis intercedentibus confusâ carminum memorid turbarentur.
* Per OE scribitur ap. Livium Lib. 1. cap. 49. secundum emendatissimos codices; et ap. Tacitum Ann. 1. c. 38. n. 1, prout Berneggerus, Ryckius et Pichon legunt.
Alii scribunt in Terentio Eun. A. 1. Sc. 2. v. 45: Qui me amare occeperat, simplici E, quod nolim improbare, quum Occipiunt et Occipit eiusdem Poetae sint. Adde Lucretium L. 5. v. 887.
Occoepit est a simplici coepi: Occepit a capio.
* Disputant Grammatici, per Y an per 1 scribi debeat. Gifanius pertendit, per 1 simplex scribendum, auctoritate omnium librorum veterum, ipsiusque Prisciani, si vel
maxime sit ab w)ku/s2. Adstipulatur Vossius L. 2. de Analog. cap. 26. p. 369. et Etymol. fol. 352, cui primum est illud argumentum, quod Graece etiam w)ki/wn, w)/kestos2, eadem exarentur Vocali. Sed possunt, qui dissentiunt, provocare vicissim non modo ad Graecorum Positivum w)ku\s2, sed ad Comparativos quoque alios w)ku/teros2, )wku/tatos2. Itaque pro altera parte validius argumentum dixerim, quod ab auctoritate veterum librorum petitur. Qui autem Graecam scripturam urgent, his responderi potest, non insolens Latinis fuisse veteribus, Vocalem Graecam mutare in Latinam. Fecerunt hoc in silva, hiems, stilus, lacrima, si, quod non dum tamen omnibus liquidum est, originem hace vocabula habent ab u(/lh/, u(/w, stu/ los2, da/kruma. Saltem in veteribus libris legi nimfa, limfa, mirtus, cignus, pro nympha, lympha, myrtus, cycnus 1. cycnus, testis est Vossius Etymol. 507. Accedit, quod ior et issimus terminationes non Graecorum sint, sed Latinorum. Haec ita quum sint; tolerandi tamen quodammodo videntur, qui originis Graecae contemplatione ocior, ocius et ocissimus per Y scribunt.
Cicero, quod recordari possim, non nisi Adverbio usus est. v. g. Si me amas, advola ad nos ocius.
† Notandum, OE in vocabulis origine Graecis, quorum OI sic refertur servari, ut in moechus, prooemium, oeconomus, Oedipus, oenopela, Oeta Mons; in paucis inesse pure Latinis, ut sunt moenia, proelium et in propriis Caelius, Cloelius, Cell.
pro olus dixisse constat: H enim subinde mutarunt in F: conf. litt. F. Scripserunt etiam hoc vocabulum cum adspiratione Festus et Nonius, Cell. Voss. Etymol.
† Scripturae antiquiori per P simplex, favet origo, qua opidum ab ope dictum, eo quod opis causa munitum sit: prout Pomponius lege 239,. de Verb. Sign. et Varro testantur.
subsidium vocentur: probe enim discernenda sunt, praesertim in scribendi ratione valde dubia et ancipiti. Ita quidem primas merito partes damus nummis, cum publico nomine cusis, tum etiam iis, qui familiarum sunt: accuratissimam enim plerumque scribendi rationem sequuntur, ut recte docuit Ezech. Spanhemius de Usu et Praestantia Numism. Diss. 2. p. 82. Inde sequuntur MSS. codices, non illi, qui paullo ante typographiam inventam exarati sunt, sed antiquissimi, et praecipue illi, qui accuratius exarati sunt, et propterea communi Criticorum calculo dudum probati: quales sunt Virgilius Romanus, et Carpensis seu Mediceus, et Pandectae Florentini. Tum succedunt marmora et lapides: ex his vero praeferendi, qui aurea aetate positi sunt, antiquissimis et recentioribus; publico item, aut clarissimorum virorum nomine aut iussu inscripti, privatis aut a vulgo positis. Tandem aliquo numero et loco sit derivationis ratio, five ex Graecia, sive ex Latio repetenda illa sit.
* Per nummos intelligimus non nisi eos, qui cusi sunt, quum adhuc Romae vigeret Latinitas.
Codices eatenus in Orthographia sequendi sunt, quatenus consentiunt in hac vel illa scriptura, nihilque habent, quod repugnet nummis aut aliis idoneis documentis, aut manifestae Etymologiae, aut etiam perpetuae Analogiae. Indoctae enim librariorum manus illis adspergere potuerunt non nulla, quae virgulam merentur censoriam.
In lapidibus et marmoribus eadem cautio est adhibenda. Dixi publico aut clavissimorum virorum nomine inscriptos praeferendos esse privatis aut a vulgo positis: Abetrarunt enim subinde indocti lapicidae atque opifices, sicubi sine eruditorum moderamine litterarum elementa insculpserunt; quod tamen in publicis monumentis factum esse, vix cuiquam fit credibile. Atque hinc esse exlstimemus, quod lapides Capitolini apud Criticos tanto sint in pretio. Dixi etiam, antiquissimos lapides postponendos esse illis, qui aurea positi sunt aetate: exstant enim illic multa, quae passim emollivit elegantior aetas. Unde frustra esset, qui ex columna illa rostrata Duilii Orthographiae petere exemplum sustineret scatet enim quasi innumeris Archaismis et obsoletis scribendi modis. Sane iam sua aetate in multis mutatam esse veterem sctibendi pronuntiandique rationem, exemplis quibusdam demonstrant Cicers in Orat. 48. et Quintilianus Instit. Orat. 1. 7. 9. ult. Conf. supra voc. Egregius.
Derivationis ratio aliquid momenti adfert raro, di est, tunc demum, quum certa est et indubitata; quamvis arcessi etiam in subsidium possit, quoties tantum non repugnat sriptutae, idoneis veterum documentis satis stabilitae. Ludunt saepe in Etymologia, etiam, quoties hanc aleam tentant, viri gravissimi: quemadmdum ab hoc vitio nec ipse Varro immunis est, magnus ille aureas aetatis Criticus, homo ceteroquin minime umbratilis. Conf. supra Heres, Hereditas.
Omnino etiam hae regulae duae tenendae sunt circa veriorem et antiquam scribendi rationem:
I. Nil temere damnandum esse in scriptis aliorum, quod qualicumque se tueri possit veterum testimonio, modo ne communi omnium scribendi consuetudini repugnet, aut manifestum Archaismum prodat, etiamsi ipsi in eodem vocabulo sequamur longe aliam scripturam, et quidem talem, quae firmiori nobis videatur fundamento niti.
II. Orthographiam cuiusvis debere sibi constare, ita, ut in singulis vocabulis haub diursam, modo hanc, modo illam, sed unam semper eamdemque tueamur: quod, qui secus faciunt, levitatem adhibere desultoriam videntur, quae cum omni vitae generi, tum in pritnis adfert litterarum studiis haud leve aliquod dehonestamentum.
* De variis monumentis antiquis, quae heic in censum veniunt, notitiam suppeditat uberiorem in Biblioth. Lat. L. 4. c. 5. Ioh. Alb. Fabricius, magno rei litterariae, quam ingentibus sibi meritis devinxit, damno, die nupero 30 Aprilis huius anni 1736, quo hoc ipsum in retractatione libri huius nostri scribimus, rebus humanis ereptus. Conferantur etiam, quae pro sua eruditione haud proletaria, sed insigni lateque patente heic in orchestram prosert Heumannus in Via ad Hist. Litt. p. m. 299-305.
uno, qui Ottonis I. Imper. faciem refert. Ruhe Spec. Phil. 2. p. 29. Begeri Thes. Palat. pag. 298. it. Thes. Brand. Vol. 2. p. 627.
† P saepe cum B alternat, et propterea hoc mutatum florentiori aetate in illud in sum Ptum, scriPsit, laPsus, quod antique scriptum sumBtum, scriBsit, nuBsit, laBsus. Origo quidem in tribus posterioribus B exigit, quod passim in inscriptionibus remansit; plures tamen P habent., fortius enim B ante S pronuntiabant, quam sonus eius sufficeret, ut proinde in P ubique fere mutarent. Cell. 103. Ruhe Sp. Phil. I. P. 26.
* P haud reiciendum inter M et T, et inter M et S, in quibusdam Praeteritis ac Supinis, ob plurimorum documentorum auctoritatem, v. g. in sumPsi, demPsi, promPsi, emptum, sumptum, promPtum, comPtum, redemPtum, interemPtum. Quia autem non desunt exempla antiqua in contrarium, propter Analogiae rationem ex sententia Vossii, et aliorum, rectius omittitur. Conf. supra Emptus. it. Litt. M.
* Qui per AE scribunt, a)po\ tou= paido\s2 esse putant, quod puerilis aeta nec sibi a sordibus cavere sciat, et, ubi scit, serdes tamers consectari soleat. Qui per E simplex scribunt, cum veteribus Glossis exponunt per pedum putredinem, interque longa referunt a Primitivis brevibus. Significat autem paedor, squalorem et illuviem in bomine vel animali, collectam ex continua quiete, aut aliis causis. Voss. Etym. ad voc. Paedidus.
* Pene per E simplex, recentiori scribatum consuetudini debetur. Solebant enim hi medio aevo Diphthongum illam vel simplici E, vel certe E caudato ae exprimere: Vid. Coringii Censur. Diplom. Lindav. p. 316. it. Mabillon de Re Diplomat. 2. 1. 11. p. 58.
producunt; qua geminatione ante alios Martialis crebro usus est.
* Festa deae Palis Germ. Das Hirten-Fest, quae agebantur XI cal. Maii d. 21. April. quo die urbis fundamenta iacta sunt. Palilia dicuntur a dea Pale; Parilia a partn pecorum.
* Scripserunt multi Panhermus per H. In nummo familiae Domitiae ap. Ursin. P. 101. PANHORMITANORUM. Gruterus p. 174. n. 5. REI PUBLICAE PANHORMI. Et Sponius Misc. E. A. p. 176. RESP. PANHORMIT. Atque sic etiam in plinii libris scriptum est. Nihilominus et sine adspiratione in aliis monumentis invenimus. Harduinus nummum, a Paruta expositum, resert cum epigraplie PANORMITANORUM: et Reinesius Class. v. Inscr. 64 PANORMUS, quamquam non certum est, sitne urbis nomen ibi, an viri. Verba liaec sunt: M Coilius M. L. Panormus agitator: nisi Panormitanus forte legendum sit; eiusdem tamen originis est, et Orthographiam vocabuli demonstrat. Prioribus accederem, si pa/no(rmos2 Graeci scriberent, quemadmodum illorum r)a( adiecta H pest RR Graecorum imitamur: quum vero id recusetur a Graecis; non video, quae ratio nos urgeat ad adspirandum in hoc vocabulo. Cell. p. 50. seq.
* Huius nomen hodie in usu est; res ipsa desiit: ivit enim in desuetudinem charta papyri Aegyptiacae, cui silva Nilotica materiam praebuitt, postquam a saec. X. minori cum sumptu, et maiori cum compendio nostra illa reperta est, facta ex linteolis laceris et detritis. Vide Montefalconium in Palaeographia L. 1. c. 2. p. 17. 18. seq et L. 4. c. 3. p. 278. it Guidonem Pancirollum L. I. tit. de Papyro, et L. 2. tit. de Charta.
* Latine reselntio nervorum a Celso dicitur.
* Mons biceps Thessaliae, sedes et domicilium Musarum Poetis, in quo fons castalius, et Apollinis olim templum.
* Fr. Balduinus de Leg. Rom. p. 25. et Dion. Lambinus ad Cicer. Or pro Milone c. 7. scribendum esse contendunt paricida per unum R: quibus sane Etymologia favet, vit cuius est per Syncopen quasi parenticida: et mos veterum, litteras, praesertim liquidas non geminantium, qui tamen, Festi iam aerate, prorsus exolevit, ita tamen, ut in quibusdam vocabulis una cum hac geminatione antiquior scribendi ratio simul staret. Conf. Voss. Etym. et Lips.
* Aliis, nominatim Vossio, parcimonia per C, a parcus, ut querimonia a queror, castimonia a cassus, alimonia ab alo; quibus non nullos libros editos suffragari deprehendo. Sed parsimonia non fit a parcus, sed a Praeterito parsi, quod conservavi significat, sive abstimui: nam alterum Praeteritum peperci accipitur potius pro veniam dedi: quamvis confundi haec interdum ab auctoribus soleant: Vid. Nicol. Perotti Cornu Copiae LL. fol. 265. seqq.
769, et confensus Terentii Scauri, qui p. 2256: Sine dubio, inquit, peccant, qui Paullum et paullulum per unum L scribunt.
* Obicit Velius p. 2238, iuxta Diphthongum geminari Consonantem non posse, quia nequeat pronuntiari. Sed refutatur exemplis. Sic non solum hoc Adverbium apud veteres invenimus, sed etiam Paullus, Paullinus, propria Nomina, iam demonstranda: sic et vox causa supra fuit probata.
Paulum et paululum L uno, timide usurpem, licet qualecumque videatur praesidium habere in cognato Nomine proprio Paulus, quod, ut in loco huic proxime nunc subiecto videre est, aliquando in veterum inscriptionibus exprimitur L simplici. Cell. Lips. Manut.
† Paullus contractum ex paullulus i. e. parvulus, quod apud Terentitum et Livium occurrit.
Pedisequa uno S, antiquiora tempora redolet, quibus litteras non geminabant.
* Avis est, quae Plinio Platea, et Ciceroni. l. 2. de Nat. Dor. c. 49. pr. Platalea vocatur.
* Pelopennesus est peninsula illa Graeciae quae hodie Moreae nomine venit.
* Perses inscriptio apud Gruterum, et plerique libri Latini, speciatim Ciceronis, Flori v. g. L. 2. c. 12. §. 2. formâ Latinis gratiore, quam quae secundum Graecos est Perseus ex *perseu/s2. Livii tamen codices constanter habent Perscus. Cell.
† f valet PH: et tantunmodo Graecorum est, ut Phosphorus, fw/sforos2. Non autem locum habet, ubi in Graeca orgine non est, ac male bosphores scribitur et tropaeum, quia utrumque in Graecis p habet, bo/sporos2, et pe/irw a tro/painn a tre/pwnerto. Solum nomen triumphus, ex Graeco qri/ambos2, non alia, quam priscae consuetudinis lege, mutat et q et b: illic abiecta adspiratione; heic adsumpta illa, et simul littera b mutata in p. Olim quidem triumpus dicebant, ut Cicere in Oratore cap. 48. testis est; post autem, convicio aurium flagitnate, triumhus; id quod in lapidibus obtinet: in posterioribus etiam triumfus per F. Cell. Conf. supra litt. F.
PHALAECIUS per AE, bene: nam in Graeco est fa/laikos2, falai/kios2. Apud Servium in Centimetro, et alibi interdum scribitur Phaleucus, Phaleucius: sed contra usum rectiorum veterum, et origienem Graecam.
* Hinc carmen Phalaecium, quod et a numero syllabarum Hendecasyllabum dicitur.
* Genus est naviculae brevioris, quo Aegyptii voluptatis causa in Nilo flumine utebantur? cuiusmodi Veneti Gundulas s. Gondolas vocant. Interdum etiam notat navim grandiorem.
* Mira illa avis Arabica, unde argumentum resurrectionis multi Patres Ecclesiae ducunt.
* Par ratio in fenus, fenoris, pro quo antiqui feneris per E: unde feneror, et fenerator. Cell. Schurzfleisch. Voss. Etym.
* Notat medicamenlum intglobulos formatum. Idem Plinius, itemque Celsus et Scribonius Largus has pilulas vocat catapotia i. e. medicamentum, quod non diluitur, sed ita, ut est, devortur, ut porro a Scribonio describitur. Voss. de Vit. 565.
* Derivatio autem, quae a pu=r ducit propter formae vel coloris similitudinem, dubia est, et incerta. Ac si vel maxime hinc duceretur; referri tamen deberet inter illa vocabula, quae, originis Graecae oblitae, in civitate Latina nata esse videantur. Celt. Voss. Etym.
* Faernus per S sunplex se reperisse testatur, quod verae tamen scripturae non debet esse fraudi, dieo, quod veteres invitit litteras vetustissimis temporibus geminabant, ut in plerisque MSS. est animadversum: id quod toties iam docuimus. Sanc scriptura per SS geminum ex Isidoro et Cassiodoro, itemque ex Analogia, qua z Graecum transit apud Latinos in duplex SS, satis liquet: Conf. supra Comissari.
planitas, planitudo: planicia vel planicies per C, suspectum.
* A poena est paenitet, licet Varro ordinem invertat, poenam ducens a paenitendo: idem tamen Varro sub finem L. 4. de LL. nexum utriusque confirmat, et cum eo paritatem scripturae. Ut vero Romani interdum permutabant Diphthongos v. g. proelium per OE, et proelium per AE, scribentes; ita factum, ut oratione Claudii ap. Grut. p. 502. aliquoties PAENITET per AE legatur, quod non tam rationi, quam consuetudini dandum est: atque ita etiam in Virgilio Mediceo, et Romano, et MSS. aliquot aliis esse dicitur. Gell. conf. Manutius Dausquius, Pierius, Vessius. Art. Grammat. 150. Libri Aldini in paenitet semper tenent AE.
* Sic etiam Quintilianns L. 3. c. 1. habet poflmeridianis scholis: sic MS. Bodleianum, et Aldus, et vir exactissimus Ulricus Obrechtus, qui castigatissimum ex MSS. Quintilianum in lucem edidit.
* Hoc Graecam sequitur originem; illud fortassis rectius Latinam: est enim pomoerium, ipso Varrone teste L. 4. c. 32. quasi postmoerium i. e. post sive pone moerum, quod antique pro murum: conf. OE., Inscriptiones Romanae, et veteres codices non nulli per E simplex referunt; at horum tamen plerique Diphthongum tuentur, et merito heic valent. Poetest etiam esse, ut, quod in scriptura aliorum vocabulorum animadversum est, Diphthongus ex incuria opificum, et imperitorum librariorum heic sit neglecta. Cell. Schuraft. Voss. Arz. Grammat. 150.
Ursini libri, lapides, Graecum *po/rkios2, et derivationis ratio; a porco enim est Porciorum familia, ut ab ove, Oviorum, ab asino Asiniorum. Cellar. Voss. Art. Grammat. 150.
* NN duplex habent pleraque MSS. speciatim liuti, teste Schurzfleischio Orth. p. 50; conf. Gronovius ad Liv. L. 2. cap. 9: N simplex non tantum Poetae, ut mediam corripere queant, sed etiam Livii vetustissimi manu exarati codices Bibliothecae Palatinae, ab Iano Grutero in concinnanda sua Livii editione adhibiti, et Florus emendata editus.
Rex fuit Tusciae s. Etruriae, qui Romam aliquando obsedit.
2311. Poreus Lexic. Crit. p. 958. Ruhe Spec. Phil. 2. p. 32. et Lexicographis pluribus hoc de vocabulo agunt. Pro utroque sane sant lapides, quamvis posterioris aevi sint, qui adspirationem inferciunt.
* Quare non magnopere illi refragamur, qui POSTHUMUS per H, retinent, atque huic solam notionem posteriorem ita tribuunt, ut postumus sine aspiratione non nisi ultimum seu pestreutum denotet: conf. Lips.
* Praedium, prelum, proelium, praemium, presemium, preces et pretium pubes scholastica sollicite a se invicem distinguat, et suam cuique legitimam fcribendi rationem tribuat.
esse, et Virgilium scripsisse prendere, prensi, prensant: integrum tamen negari non potest, quod Varro Lib. 5. cap. 7. habet manu prehendimus, et in compositis redit, apprehendo, comprehendo, reprehendo: quae a quibusdam Diphthongo scribuntur; sed sine ratione; quia heic nulla est ex prae compositio: etiam lapides per pre cum E simplici habent, Romanus COMPREHENSIS, ut Manutius, qui vidit, refert; non, ut Gruterus p. 682, Smetii fide, compraehensis transeripsit: et Neapolitanus, DEPREHENDERIM. Cell.
* Deaster, qui hertos tuebatur, et pertubus pracerat, praecipue spurcitiei praeses, et pudenda notabat. Eius templum Romae in Exquiliis erat, ubi nunc Pasquini statua. Camerar. Cent. 1. Hor. Subfic. c. 66.
* Bellua marina est, plis vestita, tanta magnitudine, ut in mari Indico ducenûm cubitorum inveniatur.
diluit: Quaeritur cur in VAH, AH post vocales ponatur adspiratio: et dicimus, quod Apocopa facta est extremae vocalis, cui praeponebatur adspiratio: nam perfecta VAHA, AHA sunt. Cell. 43. 44. it. 116.
* Par ratio in PROPRAETOR, pro quo similiter in antiquis quorumdam lapidum inscriptionibus invenitur PRO. PRAETORE: v. P. Monutii Comm. in Epp. Cic. p. 12. seq. Sic etiam ipse Cicero L. 4. Acad. Quaest. n. 11: Quum Alexandriae pro Quaestore essem, pr Quum Alexandriae Proquaester essem.
* Diphthongum OE lapides Capitolini, plerique MSS. speciatim vetustissimus Virgilii codex, itemque alius quidam lapis; Diphthongum autem primam Ancyranum monumentum, et inscriptio antiqua apud Reinesium p. 516. tuentur. Plautini codices Menaechmis A. 1. Sc. 3. proilium agnoscunt: quod notandum, non mimintandum; firmat saltem scripturam priorem. Cell. Schurzfl. Voss. Arb. Gr. 160. Etymol. 412.
Promuntorium per V, tamen haud desunt, qui malint: nempe defendunt id Turnebus Advers. Lib. 3. c. 18. et Isaacus Vossius ad Melae Lib. 1. cap. 13. quia a premineo sit, non a mons, et hanc ipsam scripturam similiter antiqui libri praeferant. etiam loco citato Livii Gronovius edidit promuntorium; ut adeo adesse codices MSS. debeant, qui ita habent. Cell. Lips. Voss. Etym.
* Prorsus ex Etymologia, quum sit quasi proversus a pro et versus s. vorsus. Prosus factum e prosus, quia veteres R in huiusmodi omittere gaudebant: unde et rusus pro rursus, susum pro sursum dixere. Voss. Etymol. Parei Lex. Crit. p. 1006.
* Ptolemaeus nummi, Etymologia a pto/lemos2, et Derivatum Ptolemais. Cell. conf, Ez. Spanhemii de Usu et Praestantia Numism. Diss. 2. p. 83. seq. qui plura Nomina propria ex nummis et marmoribus integritati suae restituit. Ptolemaeus incetta nititur origine Hebraica: qua de supra vide ad voc. Bartholomaeus.
* Publicola Livius secundum emendatissi mos et antiquissunos mau exaratos Bibliothecae Palatinae codices a Grutero editus; nec inepte ducitur a publico, eo quod publiccam rem coluit, pro publico stetit.
Poplicola lapides tuentur, teste Schurzfleischio; et derivatio a populus, cuius rationem ille habuit praecipuam.Eodem autem recidit, respectu et rei, et notionis: q populus enim fit publicus; quod prius fuit populicus, et kata\ sugkoph\n poplicus, quod exstata in veteri inscriptione apud Gruterum p. 150. n. 6. 7. et florentiori aevo mutatum fuit, in publicus. Voss. Etym. p. 417. ad voc. Publicus. Conf. Arnold. Drakenborch in Not. ad Silii Italici Punicor. L. 2. v. 8.
tamen plura et meliora. Cell. Schurzfl. Conf. supra X Graecum sub litt. C.
Q littera Latina est: an necessaria, non nulli dubitarunt, quod per K vel C suppleri possit, ut quum cocus scribitur, et cotidie; et ipsum quum in cum mutatur: vide Velium Longum, vetustum Grammaticum. p. 2218. Nihilominus receptum Q florentiori Latinitatis aevo fuit, nec facile movebitur loco, quem possidet. Habet autem cum antecedente, et cum subsequente littera controversias. Aiunt, mutare praecedens N. et D in C, videlicet in eCquid et quiCquid, et similibus. Prius si ex en est, ut Grammatici volunt, mutatio facta est; nulla autem, si ex ecce: posterius magis dubitatur. Marius Victorinus p. 2460: QUICQUAM QUICOVID et QUOCQUOD, prima syllaba quoties habuerit D, id vos praecidite, et superponite C. Quum vero quocquod illud horridum sit cultis auribus, quodquod suave et iucundum: cadit, consentiente etiam Quintiliano L. 1. c. 12, quod vulgo fuit positum, non posse D ante Q Latine pronuntiari. Immo Monutius ex Interamnate marmore illus QUIDQUID, de quo maxime dubitatum fuit, et ex Mediceo Virgilio approbavit: et in Gruteri Inscriptionibus QUIDQUID p. 411. n. 3. et p. 691. n. 8. reperitur. Invenio tamen etiam QUICQUID p. 203. in Lege Agraria, si cum fide et curate illa transscripta est. Conf. Ruhe Sp. Phil. 1. p. 27.
M etiam littera prohibetur a multis, ne proxime ante Q constitutur: qui iccirco scribunt quicumque, ubicunmque, utrumque, utrinque, et similia. Beda Orthogr. p. 2344: QUANQUAM prior syllaba N habere debet, non M.
Ridicule Cledonius p. 1932. distinguit, et quamquam Coniunctionem dicit, quamquam Pronomen. Si enim Pronomen non offendit Latinas aures, cur horrent eae Coniunctione, quae idem vocabulum, suamque notionem ex Pronomine ducit? Placet auribus namque, idemque, in utramque partem: quod sic etiam veteri lapide Grut. p. 507. legitur: non nanque, idenque, utranque; et in Caiano Cenotaphio UNIVERSORUMQUE, EODEMQUE; in Ovidii versu caelumque videre iussit: num dicemus vero ecdenque, caelumque? sicut ingrate legitur ex saeculo Antoninorum Inscriptione p. 408. QUENQUE. Nihil ergo obstat, quo minus quicumque, plerumque, utrumque, utrimque, et tamquam, quamquam recte atque erdine scribamus. In vetustis tabulis Grut. p. 203. et 512. QUEICOMQUE a)rxai=kw=s2: clare in Caiano Cenotaphio, et Romano lapide apud Spon. Misc. p. 219. QUICUMQUE. Virgilius, ex antiquis codd. correctus, Aeneid. 2. v. 61:
- - - in utrumque paratus;
et Lib. 7. vers. 566:
Urguet utrimque latus nemoris.
Quod vero Q veteres pronuntiabant ut K, scribebant etiam peQudes pro peCudes, Qum Pro Cum Praepos. perse Qutio Pro perseCutio, peQunia pro peCunia, meQum pr meCum, Qui pro Cui, quemadmodum Quique pro Cuique in p. leg. 2. de divisione rerum et qualitate occurrit, Qnoius pro Cuius, Quoa pro Cuia, Quur pro Cur, hirQ Vinae pro hirCinae. Etenim
Q litterae olim non subiciebatur V: scribebant v. g. qis, non qVis; qare, non qVare. Deinde V, necessarium quasi, addiderunt inter Q, et quamcumque Vocalem insequentem, ut qVis, qVando, qVo: quae intergeniens U littera Vocalis sit, an Consona, Grammaticorum quaestio est. Velio Longo Consona est p. 2223, quia, si Vocalis esset, quis non esset breve, quum duae vocales in una syllaba productionem inferant. Contra, si Consonans, prior in equus longa foret Positionis lege. Vides difficultatem, quam elabi forsan licet, si nec Consonae, nec Vocalis vim habere hoc loco dicamus, sed litterae Q facilioris pronuntiationis causa adiectam. Cell. Ruhe Sp. Ph. 1. p. 28.
repraesentant; similiter, ut quentadmodum, quomodo, sicuti, veluti cet.
* Qui divulse scribunt, praesidium qualecumque habent in eo, quod auctor ad Herennium L. 1. statim ab initio periodum quartam incipit per Quas ob res. Cornelius in Cat. c. 3. habet etiam ob quam rem pro Quamobrem.
* Quatuor uno T, Callarius, Schurzfleischius, Dausquius, alii praeferunt, et scripturam per geminum TT pro Diplasiasmo Poetico habent. Sed errant in eo, et quantitatem primae syllabae brevem frustra obiciunt. Obstant enim cunctorum veterum Poetarum auctoritates, ex quibus certum et indubitatum correptionis exemplum haud ullum temere adferri potest, ut adeo in loco quodam Ennii et Ausonii, ad quorum auctoritatem provocant, Synizesis, quae tres in duas syllabas contrahat, et Spondeum faciat, cum Vossio L. 2. de Arte Grammatica cap. 17. p. m. 220. haud immerito statuenda sit: praesertim quum non adeo infrequens id apud Poeetas sit. Nam si revera esset brevis prima in quatuor, procul etiam dubio evidentia eius reperirentur exempla, et pluribus locis ad Synizesin confugiendum esset illis, qui ire contra studerent. Nunc autem Virgilius, norma Poetarum, vicies usus hac voce est, semperque produxit, et Dactylum ex ea constituit: nec aliter iuniores Poetae, etiam Christiani, faciendum sibi putarunt.
Frustra etiam Cellarius in Orthogr. p. 118. et Barthius L. 23. Advers. c. 14. et L. 28. c. 16. obiciunt quater, quod priorem corripit. Neque enim ex eo sequitur, primam petinde in quatuor, unde est, corripiendam. Plura enim exempla dari possunt eoprum, quae ratione quantitatis ab origine sua recedunt, ut brevia a Primitivis longis v. g. quasillus a qualus, pusillus a pusus, lucerna a luce seu luceo; et versa vice longa a Primitivis brevibus v. g. vox, vocis a voeo, regula a rego, tegula a tego, sedes a sedeo, cet.
Haec cuncta proba ponderantem parum movebunt verba Cellarii, ita l. c. inquientis: Est prima (scil. in quatuor) per se brevis. Ennius apud Ciceronem Lib. I. de Divin. cap. 48:
Cedunt ter quatuor de caelo corpora sancta.
Sic veteres libri, etiam Lambini: nescio autem, cur Grunteri et Gronovii editionibus transpositio facta sit ter quatuor corpora sancta. Perdunt enim metrum in ultima, dum in prima iuvare volunt.
* Vossius Art. Grammat. L. I. p. 149. posterius per LL geminum reicit, nec diffitetur tamen, sic in plerisque codicibus veteribus inveniri. Usus saltem eruditorum hodie praefert prius.
Sunt etiam, qui Diminutivum id esse putant, sicut a tabula tabella, numbra umbella, cetena catella. Lips.
† Mihi quidem Querela per unum L, antiquiora Latii tempora prodere; Querella autem per LL geminum florentioris aetatis esse. Antiquissimis temporibus liquidas haud geminarunt.
* Valla Elegant. L. 3. c. 12. tantum questubus per U statuit: sed invenitur tamen etiam questibus, per I. Par ratio in portus et veru, quae itidem dictis in Casibus ibus et ubus, habent. Vid. 10. Conr. Schwarzii Grammat. Lat. p. 165. qui utriusque terminationis idonea veterum exempla adfert.
† R littera canina est, pro qua antiqui saepe scripserunt S. E. g. in LL. XII. tabb. caSmen pro caRmen, maioSe pro maioRe, fuSiosus pro fuRiosus, heSi pro heRi, doSsum pro doRsum.
R aliquando in MSS. Archaice omissum, ut in susum pro suRsum, rusus pro ruRsus; sed usitate in prosa pro proRsa. Schurzfl. conf. Cellar. not. ad Lactantii c. 19. de Mort. Persecut.
Quia Graeci litteram r initialem spiritu aspero signant, Latini etiam in Graecis verbis H adiciunt ad R in principio positum, ut Rhodus, Rhetor: in medio autem, quia Graeci adspirationem duplicato tantum r apponunt, non simplici; etiam Latini in vocabulis ex Graecia petitis non nisi gemellis RR adspirationem H subiciunt, ut PyrrHus, TyrrHenum mare. Dixi, in Graecis vocabulis: nam, nisi manifesta origo Graeca est, non locum habet adspiratio, ut Arretium, Etruriae oppidum, quod hodie Arezzo ab Italis nuncupatur, et Arrius, familiae Romanae Nomen. Nec RHoma licet scribere per H; quia quorumdam opinio, ab r(w/mh, robur, nomen derivantium, miniume manifesta aut probata est. Recte vero Bruttiorum urbs ad Siculum fretum, quia a Graecis condita, et in magna Graecia, Italiae parte, sita, scribitur RHegium cum adspiratione, Italis hodie Rhegio in Calabria ulteriori: at oppidum cispadanae cum Lepidi cognomine Regium, sine adspiratione, Italis hodie Reggio in Ducatu Mutinensi. Cellar. conf. Cluveri Ital. Antiq. p. 749.
* Nummus Hadriani, teste Ezechiele Spanhemio de Usu et Praestantia Numism. p. 843. adest, in quo RHETICUS EXERCITUS expressum est. Idem, an alius nummus sit, ignoro, qui in Occonis et Mediobarbi Thesauro p. 178. sic descriptus est: EXERCITUS RAETICUS SC. Quapropter vereor, quia cetera cuncta Diphthongum habent; ne fieri potuerit, ut a descriptore quodam vel typographo A in H mutaretur. Cell. p. 49. it. 121. Occurrit etiam RAITICUS, MORE ANTIQUO.
* Sed alia quoque ita variant, ut manubiae et manibiae: utrumque in Ancyrano habemus. Alii ab re et parare trahunt, cum Epenthetica syllaba ci vel cu; ut du est in Induperator. Sane contra Analogiam a recipere fit reciperare; bene autem receptare. Ut vero usus manubias praefert; ita etiam recupero. Aut referas ad ea, quae n et i aequaliter ferunt, ut lubet ac libet. Cell. Lips. Ruhe.
At reditus iam quisque suos amat, et sibi quid sit
Utile, sollicitis computat articulis.
* Qui redditus geminato DD scribunt, nescio, quid sapiant, nisi Perfectum Participii Passivi a reddo sit: respiciunt autem ad formulam reddit ager: ut Martialis Lib. 2. Epigr. 38:
Quid mihi reddat ager, quaeris, Line, Nomentanus. Cellar.
* Incertum autem, an Caesar ipse adspirationem addiderit, quae potest etiam a Grammaticis et describentibus esse. Sed, inquis, et alia Galliae, pr aeter Rhenum, ut Rhodanus, adspirari Latine. Longe autem dispar huius est ratio. Rhodanus enim provinciam Romanam perlabitur, in qua erat Massilia, antiqua Graecorum ex Asia colonia, quae aeque sermonis patrii, ut morum studiorumque Graecorum, fuit observantissima: a qua Graeca nomina sunt, Nicaea et alia: atque ita etiam vicini amnis scriptura: Remi autem abhinc longissime remoti erant. Cell. p. 48. 49.
reppono, reppuli, rettuli, rellego per Epenthesin non tantum Poetae subinde metri causa, sed etiam in genere, teste Lipsio, veteres libri, et, quod equidem observo, Taciti codices; unde Priscianus Lib. 2. etiam in prosa ita scribi iubet.
* Geminatio autem ista minus a)nalo/gws2, si reddo excipias, videtur formata, et repugnat, quae quidem in prosa scripsit, antiquitati reliquae: Poetis liberaliter eam indulgemus; utpote quibus illa sollemnis est etiam in aliis vocibus, quarum primam syllabam naturâ brevem productam cupiunt v. g. apud Lucretium in redducit pro reducit, et apud Horat. Epod. in redducet pro reducet, in relliquiae pro reliquiae, in relligio pro religio. Hinc recte Dilherrus ad Lips. Orth. p. 136. Geminatio haec in vorsa magis, quam prorsa oratione occurrit, et propterea parcissime adsciscenda.
* Quodsi adspiratio rectius retinetur, eo remanet manifestius discrimen inter hoc Proprium, et Appellativum rea ab reus.
* Repugnat Scaliger, adspirationem tollens, quod derivandum putet ab Adiectivo Germanico Rein. i. e. purus, limpidus, eo quod limpidam vehat aquam: quod etsi satis videatur probabile esse; tamen obstare id non debebat scripturae veterum, qui constanter H tuiti sunt: id, quod nec ipse Cellarius diffitetur, qui tamen simul miratur, Germanorum fluvium per adspirationem
scribi, et nescit, cur ita factum sit, nisi imitatione Graecorum, qui eius fluminis mentionem habuerunt. Schurzfl. Cell. p. 48.
* Insula maris mediterranei clarissima, Asiae propinqua.
† S antique subinde interpositum v. g. coeSna pro conena, duSmus pro dumus, CaSmillus pro Camillus, caSmenae pro camenae, DaSmon pro Damon.
S geminarunt in causa, cassus pro casus, divissiones, Cicero et Virgilius, teste Quintiliano L. 1. c. 7. et 10. In voc. Causa eruditi hodie geminationi huic accedunt, quia simul in lapp. et vett. libb. ita reperitur. Geminatione autem in duobus reliquis vocabulis abstinent, eo quod antiquitatis monumenta reclament.
S unum interdum pro SS duobus positum, ut cos. aliquando pro coss. iuSit pro iuSSit apud Fleetw. Syllog. p. 2. 3. absciSus, pro absciSSus in optimis codd. MSS. Ciceronis, Livii, Martialis et lustini. Antiquissimis enim temporibus litteras non geminarunt.
SS duplex in scriptura minuscula multi ita nectunt, ut syllaba desinens per s finale, incipiens autem per s longiusculum exprimatur, hoc modo ss v. g. Assessor, assessura, assessio, assessorius; quod haec scriptura in alligando aliquid habeat commoditatis, cui dicata scriptura omnis minuscula sit. Sed Christiano Daumio Parte I. Epistolar. p. 31. hic nexus minime placet, utpote qui pro eo uniformes mavult, ss: quod alii tamen per duplex ss finale exprimere solent, quod nihil in hoc ductu sit, quod indecore superemineat, atque adeo versiculos deformet. Quodcumque heic elegeris, perinde erit: elige modo, quod prudentiorum iudicio et temproum usui videbitur quam maxime esse accommodatum. Noli heic et in talibus sectari obscuram diligentiam eorum, qui admodum belluli et festivi sibi videntur, quum Copreae sint.
S etiam per Ecthlipsin olim elisum in metro, ne naturali correptioni obstet Positio. Notum est illud Ennii: Spernitur orator bonus, horridu' miles amatur. Quod adducit et explicat Cic. pro Muraen. n. 30. Sed quum durius hoc auribusque ingratum esset, mutatum deinde fuit. Unde Maro, quum legisset apud Ennium furentibu' ventis, quasi asperum fugit, et posuit Austris pro ventis.
S etiam saepe exstrusum, quum veteres vocabula brevitatis causa contraxissent v. g. quando scripserunt passicrinibus pro passis crinibus. Ita etiam multimodis pro multis modis non semel a Cicerone, Lucretio, Terentio, et aliis est usurpatum: quamvis in Cicerone alii divisum legunt multis modis.
* Diphthongorum vero usus prope interciderat iam tempore Ausonii ac Prudentii, ut Vossius L. 2. c. 4. de Arte Grammatica docet, et per insequentia deinceps saecula barbara constantissime neglestus est, usque ad renatas litteras, ubi in plurimis vocabulis, quibus debentur, Diphthongi revocatae in usum sunt. Diutius haesit in hoc ipso, quod tractamus, vocabulo mos iste barbarus negligendi Diphthongos.
Atque haec quidem licet clara sint, et tot eruditorum suffragiis corroborentur; non desunt tamen, qui pro E simplici pugnant: quod ne temere facere
videantur, saeculum dicunt esse quasi seneculum a senectute; unde nihil mirum, si hoc E simplex ex contractione sit longum. Sed eiusmodi notationes, id est, quae nec certam sui rationem habent, nec veterum constanti scripturae congruunt, non nisi lusus videntur esse ingenii festivi.
* Prius ergo suo quodam iure praeferunt Gisanius ind. Lucret. Pierius ad Ecl. 1. Voss. Art. Grammat. 151. et Cellarius.
* Oppidum quondam fuit Hispaniae haud procul a mari Balearico, cuius rudera hodieque supersunt: haec enim recordamur, hodierno Regi, Philippo V. ab incolis vici Morviedro in Murcia, ubi olim hoc celebre oppidum exstitit, fuisse ostensa a. 1719, quum ad eos in suo per non nullas regni provincias instituto itinere divertisset.
* Alii malunt Salomon, itemque alii rectius Solomon, secuti Dialectum Graecam, qua est *solwmw\n, w=ntos2, et Analogiam:
Scheva enim Hebraeis usitatum, quod perperam, ut E breve, pronuntiari a multis solet, quum modo signum absentiae Vocalis sit, in vocabulis in aliam linguam transferendis in illam, quae proxime sequitur, transit Vocalem; unde Gomorrha, Sodoma, ex Gemor, Sedom, et Solomon ex Schelomob nascuntur.
* Hadrianus Valesius in Epist. ad Ioh. Portnerum S. Caes. Mai. Consiliarium, quam Christianus Matthaeus a Knesebeck Prodromo Iuris Publici Universalis inseruit, saltim pro saltem plane reicit. Ita enim ibidem in Conringium pergit invehi: Quod antem, inquiens, saltim pro saltem tantopere adfectat, fallitur: Saltim enim phdhtikw=s2 seu saltuatim, (quo Adverbio Sisenna in libris historiarum saepe numero usus est, v. Gell. L. 12. c. 15); saltem vero gen, ka\|n signisicare, vetera Glossaria Lat. Gr. docent.
Alii Priscianum L. 15. secuti contendunt, saltim scribendum esse; quod sic postulet Analogia: ut enim a parte partim, a viro viritim, a raptu roptim, a statu statim dicatur, ita a saltu saltim et saltuatim esse. Sed hi cum Valesio non distingvunt inter saltem et saltim.
Valesio etiam suffragatur compositum Exsultim v. g. Exsultim salire; quo Adverbio utitur Horatius.
* Salyi in non nullis vetustis libris, speciatim in Epitome Liviana appellantur Salvii et Saluvii; sed minus recte: Graece enim scribuntur *sa/lues2. Meminit eorum Livius L. 21. c. 26. et Florus L. 2. c. 3. et L. 3. c. 2.
† Penultima Genitivi, et reliquorum casuum obliquorum modo producte, modo correpte ponitur v. g. sandicis et sandicis; quamvis veteres et meliores Poetae modo producunt.
* Color est ex cerussa decoctus: vulgus minium vocat, Germanice Menning.
* Quidam cum Pontano malunt Sapho per unum P, censentes, in lingua Latina post P aliud quoddam P adspiratum non admitti; quae quidem tatio nulla est. Vocabula enim, origine Graeca, ad hanc originem suam in Orthographia referenda sunt.
* I respicit Latinam linguam, qua ita donatum fuit, ut originis Graecae in scriptura subinde obliti viderentur veteres: hanc enim scripturam Ioannes Scoppa in veteribus libris abunde invenit. Y respicit Graeciam, unde est: quae littera Archaice scripta et pronuntiata est per V.
† Quam Isaacus Casaubonus, qui unus omnium de Poesi satyrica quam accuratissime duobus libris scripsit, et huic o(mo/yhfos2 Scaliger ad L. 5. Manilii, statuit differentiam satiram inter et satyram, nullius momenti ac ponderis Danieli Heinsio L. 1. de Satyra Horatiana, et aliis videtur. Nimirum Cosaubonus omnibus modis pertendit, sa ura sive satira; non autem satyra scribendum esse. Hoc enim totum scriptionis genus mere Latinum esse, nec quidquam habere commercii cum Poesi satyrica Graecorum: atque adeo non a satyris, sed a satura ance, quae, quod variis frugibus fructibusque referta esset, ita dicebatur, nomen accepisse: quod et illud quoque variis rebus, uti lanx illa fructibus, refertum esset. At vero Heinsio nihil solliciranda communis ac recepta huius vocabuli scriptio, quae per y fit, videtur: quippe quod satis commoda ratione a satyris possit deduci. Nam quum Satyrorum proprium sit, ludere et lascivire; satyrae vero ludicrae scriptionis genus sit, unde et Senecae satyra ludus dicatur, et ludere pro satyras scribere Horatius et Persius posuerint: quidni a Satyris nomen habeat, et Graeco elemento satyra scribatur? praecipue quum et illae ipsae saturae sive miscellae lances a satyris nomen acceperint. Vide plura apud citatos scriptores dictis locis et conf. Diomed. L. 3. p. 483.
SCENA per E simplex, et SCAENA per AE: utrumque inscriptiones veterum.
* E simplex multi commendant, quia in Graeco sit skhnh/: consentit Brissonins et Scaliger, et farrago inscriptionum apud Reinesium.
AE hac in voce tuentur omnes lapides, quoscumque viderit Manutius: cui scripturae suffragantur Varro, Priscianus, Gifanius, Faernus, Guilielmius, Caninius, saeculi sui Varro; item Pandectae Florentini. Quid? si etiam Graecia maior scripsit skainh\ pro skana\, et hoc pro skhnh/; certe Aeolum est faisi\ pro fasi/.
Scoena per OE, in editione Senecae Stoeriana occurrit: quae tamen scriptura valde insolens et suspecta videtur. Cell. Lips. Voss. Art. Grammat. 151. Dausq. 217. 281.
* Varie ceteroquin scribitur, pro varia, quam adferunt, Etymologia.Lipsio et Caselio placet scida a scindo; aliis cum adspiratione schida a Graeco verbo sxi/zein: utriusque etiam scripturae aliquod praesidium in libris antiquis, et Carisio L. 1.
Hinc prov. E squilla non nascitur rosa, Eine Eule hecket keinen Falken.
* Origo quidem B exigit, quod passim etiam in inscriptionibus remansit; plures tamen P habent. Fortius enim B ante S pronuntiabant, quam sonus eius sufficeret, ut proinde in P ubique fere mutarent: conf. Litt. B. it. Voss. Art. Grammat. 151.
* Significat omnis generis veteramenta, Allerley alte Kleider, Eisenwerk, Gewumpel, Gerolle cet. Hinc apud Horatium L. 1. ep. 7. v. 65. vilia vendens scruta, Ein Trodler.
* In Lipsio to\ seorsim reprehendit Scioppius: Latinum, inquiens, est seorsus aut seorsum; sicut adversus et adversum, prorsus et prorsum, rursus et rursum. Iud. de Stil. Histor. p. 97. Seorsus autem dixit Afranius in emancipato apud Charisium, teste Vossio l. c.; itemque Plautus Rud. A. 5. Sc. 2: ex quo Plauti loco nativa quoque vocabuli vis et significatio apparet; quod videlicet seorsus et seorsum esse dicatur illud, quod ab alio separatum et seclusum est: quam vocabuli notionem non observavit Strada, eo nomine a Scioppie notatus, Infam. Famiani p. 67. seqq. Vide Vorstium de Lat. Mer. Suspecta c. 25. p. 216. Borrich. Cogit. p. 35.
* Pro illo enim plures lapides, et ipse Cicero in Oratore cap. 48. vel §. 161: Per aurium, inquiens, iudicum semper licet dicere sepulcra, lacrimas. Accedit Analogia: ut enim a fultum fulcrum, non fulchrum; ab ambulatum ambulacrum, non ambulachrum; a lavatum lavacrum, non lavachrum; a simulatum simulacrum, non simulacrum; ab involutum involucrum, non involuchrum; sic a sepultum sepulcrum rectius quam sepulcrum. Sepulcrum etiam mere Latinum est: nunc autem vocabulis Latinis, aut quorum incertior origo est, raro CH vindicatur, ut tw=| pulcher, et inchoo: Graecum enim elementum est, ecque ipso non nisi origine Graecis magnopere vindicatur. Cell. p. 5. et 125: conf. Aldus; it Lipsius p. 141. et supra X sub Litt. C.
Interim haud dissimulamus, H olim huic vocabulo insertum a multis fuisse, teste Gellio L. 2. c. 3: ut taceam complura saxa, quae id similiter referant.
* Germaniae populi, qui hodie Geldrenses sunt et Clivani.
* Singulatim fere frequentat Cicero.
* Prisci Romani maioribus litteris scribentes, verba ita continua ponebant, ut discerni vix possent, nisi punctis singula distinguerentur. Ex qua ratione in plerisque inscriptionibus voces singulae punctis singulis separatae visuntur, praetet finales versuum, ubi veteres nullam distinctionis notam addiderunt. Cessante autem illa contiguae scriptionis ratione, non opus est tanta multitudine punctorum: cuiusmodi inscriptiones, punctis destitutae, apud Gruterum sunt p. 809. num. 2. et 11. et plures apud Sponium in Miscell. Abruptae autem voces sive breviatae omnino punctum requirunt, defectionis indicem.
Nec puncta tantum verbis interposuerunt, sed alia quoque signa, ornatus causa, ac pro lubitu artificum, qui lapides inscripserunt. Sunt enim inscriptiones, quae distingvuntur semicircellorum figuris, ut Grater. p. 339. n. 3. Q, RAPIDIO, Q, F, - - - LUDI, CIRCEN, cetera. Aliquando figura r interiecta. Pag. 493, 5 PROVr AFRICAErETrUrSrIUDICANTI, reliqua. Etiam glandium forma
[Gap desc: abbreviation]
interstrata, ut ibidem num. 3. - - PROVINCIA
[Gap desc: abbreviation]
PRAEF
[Gap desc: abbreviation]
ALAE
[Gap desc: abbreviation]
reliqua. Et p. 591. n. 7. instar
[Gap desc: abbreviation]
loco punctorum est:
D *y M *y P *y AELIO *y VITALI AUG *y LIB *y |TABUL cetera.
Sed haec rariora; ut plurimum punctis simplicibus intercisum propter vocum concinuitatem: qua cessante, ut apud nos fit, illa quoque negliguntur.
Diacritica puncta Grammaticis dicta, quae dissolutioni syllabae aut Diphthongi imponuntur, ut solvit trisyllabum, pro solvit: suasit, et similia; quam Diaeresin ac Dialysin etiam appellant. Qui minore scriptionis forma Diphthongos ae, oe distincte scribunt, quoties litterae illae separatim legendae sunt, punctis diacriticis significahnt, ut aeris, a)e/ros2: nam aeris his est xalkou)/. Qui tantum ex maiori scriptura AE eiciunt, quoties in principio periodi aut versus id ponendum
est, simpliciter scribunt Aere, xalkw=|: si vero a)e/ri significandum, Aere vel Aeri. Duo puncta etiam litterae imponuntur, quando Consona resolvitur in Vocalem, et vox crescit syllabâ, ut Caius trisyllabum. His autem punctis Vocalis non utraque v. g. Poeta, aer; neque prior v. g. Poeta, aer: sed posterior tantum ex usu eruditorum notari debet v. g. Poeta, aer.
Grammatici postea, quam desiit Latinitas vulgaris esse, quae olim simplicia erant, aut aliter disposita, in eum ordinem redegerunt et formam, quae adhuc hodie usitata sunt. Veterum distinctiones Erycius Puteanus in Facula Distinctionum ad omnem lectionem et scriptionem necessaria, lokannis Michaelis Dilherri Apparatui Philologiae p. 208 inserta, cap. 11. seq. exposuit: rem ipsam Seneca tangit epist. 40: In Graecis, inquit. hanc licentiam tuleris: nos etiam quum scribimus, interpungere consuevimus. Quae Cic. L. 3. de Oratore cap. 46. interpuncta verborum vocat, Lipsius de notis post singula verba positis interpretatur. Maiores vero minoresque in versu et periodo distinctiones, saltem in puerorum usum, ex loco et situ punctorum discriminabant. Diomedes L. 2. cap. de Discretione p. 432: Distinctie est, apposite puncto, nota finiti sensûs, vel pendentis mora, quod locis ponitur tribus: SUMMO, quum sensum terminat, et vocatur Finalis a nobis, a Graecis tolei/a: MEDIO, quum respirandi spatium legenti dat, et dicitur Media: IMO, quum lectionis tenorem, adhuc aliud illatura, suspendit, et vocatur a Graecis u(postigmh\, a nostris Subdistinctio.
Haec antiquiora posteriores Grammatici. ut diximus, immutarunt, adhibitis signis aliis et loco alio, plurimum vero imo positis: quorum rationem interpungendi quum accurate Aldus Manutius P. F. exposuerit, eius verba heic legisse, credo, non paenitebit.
Minima, inquit, est distinctio aversus semicirculus, qui hoc modo (,) designatur, quam alii Virgulam, alii Comma, non nulli Semipunctum: addo incisum, ex Cic. Oratore cap. 62: appellant. Eiusmodi Comma vel incisum disiungit minora membra orationis.
Eadem nota si cum unico puncto coniungatur, ut sic haec (;) aliter usurpatut: modo enim distinguit contraria nomina hoc modo, publica, privata; sacra, profana; tua, aliena; interdum etiam locum habet in iis locis, ubi sententia ita variatur verbis, ut, si semicirculum apponas, parum sit; si gemina puncta, nimium: unde etiam Semicolon vocari cnsuevit. Inter omnes notas hanc, de qua nunc agimus, esse omnium difficillimam intelligo, Inepte semicolo hodie utuntur typographi, quum que Coniunctionem breviaturi que que componunt: qui
rectius, et ad antiquum morem, simplex punctum ad q. adicerent. Grut. p. 591. POSTERISQ. EORUM. Reinesius p. 675. FINISQ. AB ORIGINE.
Sequitur geminatio puncti (:) cuius ea vis est, ut quasi medium locum obtineat inter punctum semicirculo iunctum, et unicum punctum. Omnino autem usurpatur, quum sententia vel duas, vel plures habet partes, quae suis singulae verbis reguntur, per se consistunt, absolutaeque sunt: ut, quemadmodum ex integris membris fit integrum corpus, ita ex integris partibus sententia consistat universa. Duo puncta haec vocamus Colon, quia kw/lou integri membri in periodo, signum sunt. Colon enim, ait Schwarzius Grammat. Lat. p. 28, vel duo puncta, signum est orationis dimidia ex parte iam absolutae. Cic Tusc. Quaest. 3. c. 10: Quemadmodum misericordia aegritudo est ex alterius rebus adversis: sic invidentia aegritudo est ex aliterius rebus secundis. Non numquam Colon praemittitur verbis alterius citandis, aut flngendis, ita, ut ex usu eruditorum maiuscula subsequatur littera. Cic. Lib. 4. Ep. 3. Dices: Quid me ista res consolatur>?
Restat unicum punctum, quo sententia concluditur ac terminatur: nec dissicilem cognitionem habet. Quamquam, ubi concisa sententia est, et concisa item altera subsequitur, gemino puncto ego quidem utor libentius, quam unico; ut in hoc exemplo: Hospitium mihi para: cras enim adero. Olim unum idemque punctum, ut iam paullo ante e Diomede didicimus, vel summae, vel mediae, vel infimae litterae vocis adiectum, aut Punctis, aut Coli, aut Commatis officio fungebatur. Vide Isidorum Origin. Lib. 1. cap. 19.
Interrogandi nota (?) quum sibi locum postulet, verbum ipsum significat. In dolore autem, et in admiratione, si quis unico puncto, non interrogandi nota, utetur, meo iudicio recte faciet: ut in hoc exemplo: Quantas utilitates humano generi Philosophia peperit. Interdum licet manifesta interrogatio sit, interrogandi tamen nota non utimur, ut quum sententia eo usque producitur, ut illa interrogandi vis, quae primis verbis agnoscebatur, longiore paullatim spatio deminuta, evanescat.
Signum exclamandi (!) post exclamationes breviores ponitur, ut: O tempora, o mores! et, Hen, me miserum! Vel subicitur etiam secundum alios orationi admirationem, detestationem aut alium adfectum vehementiorem continenti v. g. Cic. Offic. Lib. 2. c. 24: O virum magnum dignumque, qui in nostra republica natus esset!
Parenthesi () includi oportet ea, quae nec sententiae partes sunt, nec ab ullo aut
antecedente aut subsequente verbo reguntur: nec, si absint, detrimenti quidquam patitur sententia. v. g. Quoties tui recorder (recordor autem quottidie); toties maximorum beneficiorum, quae a te in me profecta sunt, mibi venit in mentem. Hactenus Manutius; cuius tamen verba heic atque illic pro renata interpolata a nobis sunt.
Parentbesin alii exprimunt per duo cola; alii per iam iam notatos semicirculos longiusculos e. g. Cic. L. 2. Offic. c. 21: Perniciose Philippus in tribunatu quum legem agrariam ferret: quam tamen antiquari facile passus est, et in eo vehementer se moderatum praebuit: sed quum in agendo multa populariter, tum illud male dixit, non esse in civitate duo milia hominum, qui rem haberent.
Distinctio etiam notetur inter ( ) parentheses, et [ ] uncos sive uncines. Illarum usum iam Manntius exposuit: bi sunt in textu notae Criticae, quae suspectum verbum aut sententiam significant, quasi a mala manu in auctoris textum, imperite saepe inepteque, intrusam. Etiam [ ] utimur, quum verba nostra alterius orationi interserimus, aut aliud quidaiam separamus. Cell. p. 60. seqq.
Signum paragraphi § § Das Abtbeilxeichen, initium praecipuorum orationis capitum demonstrat. Figura huius signi olim alia fuit, atque hodie. Vide Isidorum Orig. Lib. 1. cap. 20.
Signum omissionis seu lacuna, Der Luckenbusser, indicat, verba quaedam auctoris citati studiose praetermissa esse, quia ad rem nobis propositam non pertineant. v. g. Sallustius Bello Iugurth. c. 93: Et sorte in eo loco grandis ilex coaluerat inter saxa, - - cuius ramis modo, modo eminentibus saxis nisus Ligus castelli planitiem perscribit.
Signum divisionis dissociatis in sine versus cuiusque syllabis adfigitur v. g. quem - admodum, anim - ad - verto.
Custos dicitur pars discerpti cuiusque vocabuli, vel interdum parvulum vocabulum integrum, vel singulae litterae, quae sub finem paginae vel plagulae praecedentis positae indicant initium subsequentis paginae vel plagulae.
Littera ordinis, Die Signatur, dicitur, quae fere infimo paginarum versui subiecta ordinem plagularum indicat. A notat primam, B alteram, C tertiam, D quartam plagulam, et ita ex ordine reliquae litterae reliquas. Aa plagulam vicesimam quartam, Bb plagulam vicesimam quintam, Cc plagulam vicesimam sextam cet. A2, A3, A4, A5 plagulae primae folium secundum, tertium, quartum, quintum, Aa 2, Bb 3 plagulae vigesimae quartae folium sacundum tertium cet.
Ipsum orationis genus vel memorabilia sermonis adnotant circelli gemini, Die Gaense-Augen (") asteriscus Das Sterngen*, crux Das Creutzgen †, manus Der Anweiser
[Gap desc: abbreviation]
.
Circelli gemini allinuntur margini verborum ex aliquo auctore allatorum. v. g. Pulchre dixit iam olim Phaedrus L. 3. Fab. 18. v. 14. 15:
"Noli adfectare, quod tibi non est datum,
"Delusa ne spes ad querelam recidat.
Eiusmodi verba in libris typis exprimendis iubent ceteroqui per cursivas litteras. quas vocant, poni; quemadmodum id scribendo subductis fieri consuevit lineolis. Hoc posteriori modo notantur etiam singula vocabula, aliaque materiae nostrae notabiliora, quaeque ilico oculorum aciem feriant.
Asteriscus apponitur verbis, quae vel probantur in margine, vel quorum auctor infra citatur vel quae quoquo modo illustrantur, aut illustrationis loco sunt. In auctoribus classicis saepe asteriscus unus defectum alicuius vocabuli indicat: asterisci plures defectum multorum vocabulorum vel etiam periodorum.
Crux idem officium, quod astericus, et plerumque invicem praestat.
Manus index fere allegat nos alio.
Hyphen hodie per lineolam coniungit vocabula quaedam nove composita v. g. Scheninga - Brunsvicenisis. Olim notam eius esse dicebant virgulam subiectam versui v. Donati edit. prim. p. 1742.
Apostrophus est signum omissae litterae v. g. Ain' tandem?
Signum repetitionis. v. g. Curarum :,: :,: Nihil invenitur expers :,:
Ita nimirum prius, canendo, bis; posterius, semel modo, repetendum est.
Olim longe pluribus signis onerabant syllabas quasdam quorumdam vocabulorum, praesertim a similibus discernendorum. Ita scribebatur v. g. malus Der Apfelbaum, ut discerneretur a malus, a, um; pálus, i, Der Pfal, ut discerneretur a palus, udis, v. Quintil. L. 1. c. 7; palàm, Vor aller Augen, ut discerneretur ab Accusativo palam, Den Ringkasten; barbâ Ablativus, ut discriminaretur a Nominativo; usûs Genitivus vel Nominativus et Accusativus Pluralis, ad differentiam Nominativi Singularis; captârunt, indicio, quod positum sit pro captaverunt; multò maiora, ad differentiam Dativi vel Ablativi multo. Talia signa cumulabant olim subinde praeter necessitatem, licet nullum ambiguitatis vel obscuritatis subesset periculum: hodie incidunt eruditi nostri als a(metri/an th=s2 a)nto/lkhs2, et omnem prosus abiudicant illis usum, qui tamen, quum
sobrie adhibentur, non omnino nullus est. Interim perspicuitati sermoni studeamus tantopere, ut etiam, quoad quidem eius fieri possit, sine notis his res omnis sine ambiguitate in oculos ilico incurrat et animos. Neque omnino antiquitatis suffragio destituuntur eiusmodi signa, quum teste Norisie in Orthogr. p. 139. ea etiam in marmore Pisano conspiciantur.
Paene vero in desuetudinem venerunt veterum Criticorum signa. Nam illis praeter asteriscum*, qui omissum vocabulum esse doceret, multiplicato eo ***, si plura verba desiderarentur, speciatim duplicato, ** si deberet nota consentaneorum esse, usitatus erat obelus
[Gap desc: abbreviation]
, qui tamquam telum aliquod supervacanea et falsa consoderet: Obelus superne puncto notatus
[Gap desc: abbreviation]
, qui addebatur locis, de quorum germanitate dubitabatur: Lemniscus seu Obelas perietigmbnos2
[Gap desc: abbreviation]
, qui adiciebatur locis redundantibus, vel ab aliis quoque tractatis: Diple
[Gap desc: abbreviation]
, quae in Platonis scriptis addebatur ad dogmata Platonis propria: Chresimon
[Gap desc: abbreviation]
, quod ad figuras allinebant:
[Gap desc: abbreviation]
chi periestigmo/non, alioquin etiam signum xrhstomaqei/as2 dictum seu nota electorum, quod adfingebatur sententiis verbisque delectis:
[Gap desc: abbreviation]
Antisigma, s. nota transpositorum vel translocandorum, quaeque duplici lectioni etiam adiungebatur, quum alterutrius defectus difficilior videretur:
[Gap desc: abbreviation]
Ceraunium, quod multos versus quasi fulmen quoddam disiceret. Sed multa alia vide apud Isidorum Origin. Lib. 1. cap. 20. Confer etiam Diogenem Laertium L. 3. s. 65. 66. itemque haec e veteribus demonstrantem Gerardum Ioh. Vossium in Responsione ad Iudicium Revensbergeri cap. 2. pag. 4. 5. Ita apparebit, eadem signa non ab omnibus iisdem rebus apposita fuisse. Io. Conr. Schwarzii Gr. Lat. p. 29. seqq.
* Inde nomen Silvanus, Silvius, Silvia, frequentia in inscriptionibus et codd. vett. semper per I Latinum. Accedit, quod vel ipsi Graeci scriptores hanc scripturam probant, quando *siluano\s2, *si/luios2, *silbi/a legere est apud Strabonem, Plutarchum, Zonaram, Suidam, alios. Quare nec hodie Silvester aliter, ac per I Latinum scribi debebat. Cell. Scburzfl. Lips. Vess. Art. Gr. 151.
Etymologia; est enim sincerus quasi sine cera, diciturque de melle depurato, et despumato, cui nihil amplius scoriae cereae inest, licet postea metaphorice etiam ad alia pura, et quae nihil incoveniens admixtum habent, accommodetur, ut animus sincerus: sincerus per Y, perperam et ridicule ex Etymologia arbitraria contra Donatum tuetur Valla Lib. 6. c. 13. quasi idem sit, quod su\n khro\s2, cum corde, ex animo: conf. infra Litt. Y. Cell. Schurzfl.
* Significat cannam, seu organum cannae simile, hauriendis reddendisque aquis idoneum, cuius usus in reprimendis incendiis erat, Germ. Eine Feversprutze; seu qua vinum abstrabitur de delio, Ein Heber, ein Weinbeber.
* Quoniam etiam liber Siracidis in Ecclesia Latina vocatur Ecclesiasticus; Ecclesiastes, ae, autem Salomonis sit: in citandis his binis libris ita fere Theologi melioris differentiae ergo versantur, ut, quum hunc innuant, Coh. i. e. Coheleth potius scribant.
* Poetis monstra marina sunt, parte virgines, parte volucres, quae navigantes cantu dulcissimo demulcebant, et in nanfragia perducebant.
* Nomen ab Arabibus desumptum est, ac propterea per Y, quo Arabes destituuntur, non scribendum, deductumque a radice schareba, quod est sorbere, liquoremque sorbilem significat: v. Daz. Sennerti Instit. Med. p. 1377.
* Turcis hodie Ismir dicitur, urbs Natoliae maritima, commerciis florens, in ipsa Ioniae peninsula iacens, Homeri templo et statufl inclitu.
* Est vocabulum augurale v. g. tripudium solistimum, quod inchoabant, quum quid bono omine ex ore pulli cadebat.
* Prima scriptura apud veteres usitatior, in Virgilio illo vetusto semper occurrit, et aureo saeculo Hortensii ac Ciceronis propria est; quamvis reliquae tres propterea non spernendae sint, quum sua non destituantur auctoritate. Sollemnis antiqui codices et inscriptiones: ,sollennis et sollennis similiter in antiquis libris occurrit. Si sollemnis et sollennis occurrit, haec censenda ratio, quod antiquissimi Consonantes praesertim liquidas, non geminarint. Schurzfi. Cell. Lips. Voss. Etymol. Gottl. Korte Diss. 4. de Usu Orthographiae Lat. c. 3. n. 17.
* LL duplex habent libri veteres, teste Vossio Etymol. ad voc. Sollicitus, et inscriptiones apud Manutium, teste Cellarie: cui scripturae favet etiam Etymologia verior ab Adiectivo Osco sollus i. e. totus, quasi sit sollum cito, hoc est, totum commoveo: ab eodem autem Etymo Osco deducitur sollemnis et sollers; de quibus iam vidimus.
L simplex nititur: 1) derivatione Festi, à solum l. e. locus, et cito ex cieo, quasi sit loco, aut de sententia movere; 2) falsa illa persuasione, primam in hoc vocabulo corripi, apud Poetas quidem produci per Diplasiasmum, unde sit etiam LL geminum ortum; quum tamen, quod sciam, nullum eius certum et indubitatum correptionis exemplum in omni antiquitate exstet.
* Sunt, qui spiculator distingvunt a speculator, ut ille sit, qui spiculum gestat, Ein Trabante, atque id vocabuli exstare putant apud Sueton. Claud. c. 36: Neque conviula inire ausus est, nisi ut spiculatores cum lanceis circumstarent. Sed ibi potius speculatores ex MSS. Torrentius inculcat. Sane et S. Marcus, cap. 6. v. 27. Evangelii sui, Graecis elementis efferens, spekoula/twra, non spikoulatwra scripsit.
* Pes est Disyllabus, utrimque longiorem moram habens.
* Plures per Y scribunt, quia sit a stu/los2, columna: nec vero Etymi ratio bene convenit. Strabo quidem Lib. 14. p. 446. o(\s2 h(=rce tou= lsianou= legomi/nou stu/lou, princeps styli Asiatici: sed dubium, a Graecis, an Latinis id vocabuli acceperit. Sic stipes idem sonat, quod stu=pos2: nec tamen stypes scribimus per Y, sed stipes per I. Nec Varro Lib. 4. extremo ad stu/pos2 in Etymo, ut eiusdem notionis est, respexit, sed a stipando duxit: hoc a stei/bw Quanto minus stilus erit a stu/los2, ubi discrepat significatio? Cell.
Ante C cedit, ut succedo, succido, succumbo, succurro, succutio: aliter autem suscipio, quod non a sub est, sed a sus sive susum pro sursum: conf. Litt. R.
Ante F cedit, ut sufficio, suffigo, sufflo, suffundo.
Ante G cedit, ut suggero, suggredior: nisi quod veteri inscriptione apud Gruterum SUBGULARI.
Ante M rectius manet, ut submergo, submitto, submurmuro, submoveo, submorosus, submoneo, submolestus, subministro, submuto: nec raro tamen cedit in summitto, summuto, Cicer. Orat. cap. 47. et summoveo: quemadmodum apud Horat. Lib. 2. Od. 16. constanter legitur summovet lictor, non submovet: item in
Adiectivo summoenianus et submoenianus i.e. sub moenibus habitans.
Ante P vertitur in illam, ut suppetit, supplex, suppono, supporto.
Ante R dicunt surrigo, surripio, surrogo. Quod vero non dicunt surruo, sed subruo; non surrepo, sed subrepo; non surrideo, sed subrideo: cur non pari modo subripio, subrogo? Grut. p. 589. SUBREPTA est oculis. Prudentius Apotheos. 485. subrepsit: et Psychom. 166. subridens vultu. Tacitus Annali 1. cap. 51. de Praetore subrogando. Liv. Lib. 2. cap. 8. collegae subrogando. In ipso surrigo Praeteritum B repetit, forte ut distinguatur a surrexi, quod a surgo est. Suetonius Vitell. cap. 17. mucrone gladii subrecto.
Ante T non in S convertitur, et sustineo, sustento, sustulit ab sus s. susum i. e. sursum, sunt; sed manet, ut subtero, subticeo, subtrabo.
Ante alias litteras etiam manet B, ut subdo, subeo, sublego, subnitor, subsequor, subsisto. Cell.
Soboles per O in prima, perperam, nec ullo probatae antiquitatis, aut vetusti codicis exemplo probari potest, quamvis hodie usitatissimum factum sit ob auctoritatem Aldi, qui contra omnium Quiritium suffragia heic dispensavit, et dare aliquid euphoniae voluit, suboles mutando in soboles, U in O: quasi vero kakofwni/a sit in suboles.
* Vulgo quidem succisivum placet, atque aiunt, id esse a succide. Sed potius scribendum subsecivum vel subsicivum, prout legere est in antiqua inscriptione Domitiani, quae est ap. Grut. p. 1081. n. II. Ita vox ea fuerit a subsecando sive subsicando, unde et in veteribus libris in secunda syllaba nunc per
secundam, nunc per tertiam effertur Vocalem. Nam aeque recte per I profertur, quam per E, quum in veteribus libris itidem lagamus resicare, prosicare, dissicare seu dissiceve: quo de scribendi modo Aldus in Orthographia, et Colvius in 8. Metam. Apuleii. Voss. Etymol. it. Art. Gr. 152. Schurzfl. Lips. Pareus Lex. Crit. p. 1194.
† Nihil etiam differunt hae voces, ut argutantur non nulli, censente Casaubono ad Capitolini Pertinacem.
* Subtemen est quasi substemen, seu quod subit stamini, vel ex subteximen contractum est, et in multis veterum codicum locis sine ulla mendi suspicione legitur.
Subtegminis tamen exempla similiter legere est apud Plinium L. 13. c. 12. Ammianum L. 14. c. 6. Auson. in Mosella v. 397. it. Epigr. 36. V. 1.
* Sucus per unum C, morem veterum antiquissimum refert, quo litteras non geminarunt: et ex Pierii Castig. ad Eclog. 3. constat, in antiquis codicibus, atque iis etiam, qui geminatione Consonantium gaudent, nomen hoc unico scribi C: ac similiter in Philoxeni Glossis exaratum.
Sucus per CC geminum, similiter in veteribus Glossis exstat, et florentiori aetate increbuisse videtur, atque adeo hodie praevalet.
* Sueci, Die Schweden; Suevi, Die Schwaben; Helvetii, Die Schweitzer.
* Vossius Etymol. p. 502: Putant, ut a sorbeo est sorbillo; a scribo scribillo, unde conscribillo: sic a sugo esse sugillo: eoque unico G scribendum: proprieque dici de maculis, quae nimio suctu fiunt. Aur qui cum Camerario in Problematis censent dici quasi succillo, ab antiquo cello, quod percutiendi habet significationem: ut in Composito perculit. At apud eumdem Camerarium in Appendice Problematum legas aliud etymon: nempe a ku=lon, quo inferior, ut ait, palpebra significatur. Pro qua sententia nihil reperio, nisi forte apud Festum sic legi debet: Suggillatum dici existimant ex
Graeco vocabulo, quod ea pars, quae est sub oculo, ku=lon ab eis dicitur. Sed vulgo legitur sub colle: et ku=lon an id sit, quod heic dicitur, sane dubito. Hactenus Vossius.
At equidem pro sententia Camerarii etiam hoc reperio, quod suggillare oculos, Die Augen zudrucken, Latini dicunt, quum notare volunt id officium, quod parentibus mortuis exhibebant liberi, teste Grotio ad Gen. 46. v. 4. Hac scilicet notione verbum nostrum proprie sumitur.
Ad quam nativam notionem accedit, quando etiam sonat percutere, ut sub oculis contingant vibices ac maculae luridae. Quare quum Livius atque alii sugillare usurpant pro laedere alicuius pudorem atque existimationem, est ea acceptio metaforikh/.
In Glossis Philoxeni tum plh/ssein exponitur, quod late nimis patet; tum u(popirzein, quod magis rem exprimit. Quemadmodum autem u(popia/zein venit ab u(pw/pion, quod ipsum est ab u(po\ sub. et w)\y oculus: ita quoque suggillare dicitur quasi subcillare a succilus sive succilium, quod a sub et cilium venit. G enim apud antiquos subinde substitutum pro C, cuius figura primis Latii temporibus repraesentabat simul litteram G: B autem vel omissum, quomodo omitto dicimus pro obmitto; unde sugillo per unum G: vel more Latinis consueto adsimilatum sequenti litterae; unde suggillo per duplex GG. L. tandem florentiori aevo geminatum videtur.
* U habent veteres libri, lapides, speciatim Capitolini, et nummi gentis Corneliae apud Ursinum p. 88.
Y habent suniliter veteres libri quibuscum consentit Graecum *su/llas2: quam etiam scripturam probat Manutius, itemque Casaubenus in Iul. Caes. et Suet. c. 1. Confer. Berneggerus ad Sueton. Caesar. Disp. 1. Coroll. 1. Cell. Orthogr. p. 3. et 127.
Sylla nobilis Romanus, eruditus ac facundus fuit, gloriae cupidus. Civili bello dictator remp. adflixit. Privatus ad postremum dictaturâ depositâ Puteolis periit Phthiriasi, id est, morbo pediculari, quo ferme homines saevi et impotentes siniti sunt.
Sulfur per F, tuetur Vossius in Etym. et Art. Gr. 152, quia sit Latinum. Cell. conf. supra litt. F.
* Nomen est illustris gentis Romanae.
* I. Consonans inter duas Vocales posita pertinet ad posteriorem v. g. a - mor, le - go.
II. Si Consonans geminetur, prior ad priorem, posterior ad posteriorem syllabam pertinet v. g. an - nus flam - ma.
III. Consonantes, quae initio vocis non possunt sociari, nec in medio coniunguntur, v. g. ar - duus, non a - rduus; por - cus, non po - recus.
† Adversus hosce tres canones nemo facile peccet, nisi usque adeo sit rudis, ut colligere elementa nesciat. Sed intricatiores sunt regulae tres sequentes:
* IV. Quaecumque litterae in pronuntiande commode et scienter divelluntur ac segregantur, eaedem recte segregantur in scribendo: et quaecumque litterae scienter et commode pronuntiando comprehenduntur, eae in scribendo recte coniunguntur. e. g. quia dico, ca sus et na tu ra in no bis do mi na tur; inter scribendum divido, si necessitas postulet, ca - sus et na - tu - ra in no - bis do - mi - na - tur: et quia dico, om nis, in ep tus, pas co, es flo res co; citra absurditatis notam in scribendo eodem disiungi possunt modo, om - nis, in - ep - tus, pas - co, es - flo - res - co. Sic Paterniaci ap. Helvetos, in marmore rotundo super ponte
Broiae, nomen Augustus ita divisum conspicitur AUGUS - TUS; de quo vide Ioh. Bapt. Plantini Helvetiam Ant. et Nov. p. 259: et in Lucii Cenotaphio, quod Pisis exstat, nomen magistratus ita divisum legitur, MAGIS - TRATUS; de quo vide Noris. in Orthograph. utriusque Pisanae tabulae. Vide Schwarzii Gr. Lat. p. 34. seque it. Ioach. Langii Gr. p. 373.
† Repugnant huic canoni Priscianus, eiusque sequaces Grammatici, et Consonas, quae coniungi possunt initio vocis, etiam in medio connecti iubent: ut,
bd. he - bdomas quia dicitur bdellium.
cm. Pyra-cmon quia dicitur kmhta/. h. e. ta\ pepoimhe/na, teste Hesychio. Sic kme/lqra trabes, ut Herodianus ex Pamphilo testatur.
en. te-chna quia dicitur Cneius.
ct. do - ctus quia dicitur Ctesipbo. Putant autem, ut se habent tenues ct; ita et se habere medias gd: eoque scribant My - gdonia.
dm. A - dmetus quia dicitur sma/w, dmois.
gn. a - gnus quia dicitur gnatus.
mn. o - mnis quia dicitur Mnemosyne.
phth. na-pbtha quia dicitur phthisis, phtbiriasis.
pn. There-pne quia dicitur pneu=ma.
ps. scri - psi quia dicitur psittacus.
pt. a - ptus quia dicitur Ptolemaeus.
sb. Le-sibia quia dicitur sbennu/w, sbi/nnumi, sbi/sis2.
sc. pi - scis. quia dicitur scamnum.
sm. Ca - smas quia dicitur smaragdus.
sp. a - sper quia dicitur spes.
sq. te - squa quia dicitur squama.
st. pa - stor quia dicitur sto.
tl. A - tlas quia dicitur Ttlepolemus, filius Herculis a Sarpedone interemptus.
tm. La - tmius quia dicitur Tmolus, mons Lydiae, croco et vitibus florentissimus.
tn. Ae - tua quia dicitur qnh/skw.
Quemadmodum autem a - gnus scribunt, ita et a - gmen et te - gmen: non quia vox ulla occurat, quae a gm incipiat: sed quia a in ago, et te in tego, syllabam faciant, unde illa derivantur. Similiter fra - gmentum exarandum, quia in frago, unde fregi, et fragilis, g pertinet ad secundam syllabam. Par ratio in au - gmentum, et un = guentum. Item in do-ctrina, non quia ulla vox incipiat a ctr; sed quia do syllabam constituit in de - ctus a quo doctrina. Nec impedit soni natura, quo minus Latini et Graeci potuerint vocem habere a ctr incipientem. Nec enim multo id erit durius, quam quum
duae Consonae concurrunt post S. Quod varie fit. Vel enim sequitur cr, ut scriba, scrobs: vel pl, ut splendeo; vel pr, ut spretus: vel tr, ut stratagema: vel tl, ut stlopus. Immo et in Graecis sequitur cl, vel cn, ut sklhro\s2, durus; skni\y, culex ficûs infestans: ut dubium non sit, quin in Asclepiades pertineat s ad syllabam secundam.
Haec posterior syllabas disiungendi ratio ob auctoritatem Melanchthonis et Vossii, qui eam, praeeunte Prisciano, ita inculcant, usitatior sane hodieque est; quam propterea. ne insolentiores videamur esse, merito sequemur.
* V. Compositionis autem iuri nihil inde derogetur. Locum sane heic habet regula, quam probavit etiam Quintilianus Instit. Orat. 1, 7: Ita, inquiens, dividendae sunt voces, quemadmodum id patitur earum orige et compositio. Sic recte dividitur abs - temius: est enim ex abs et nomine temetum, Ita et ab - igo, sus - cipio, in - ers, abs - trusus, dis - cors, ex - istimo, trans - alpinus, praeter - ea, praeter - eo, propter - ea. Par ratio in aliis compositis, ut iuris - comsultus, alter - uter, amphis - baena, dys - enteria, etenim, et - iam, pot - est; quamvis etiam, quum littera t in po - tis ad alteram syllabam pertineat, haud inconvenienter scribi possit potest: quemadmodum ex eâdem ratione antimadverto et ani - madverto; et in Graeco a)ll) - i(/na e)/lqh|, et l) i(/na e)/lqh.
† Errat igitur Priscianus L. 1. ubi iubet scribi a - bdomen, quia dicamus bdellium. Nam abdomen dicitur, quoniam abditum: in abdo autem b ad priorem syllabam pertinet, quia compositum est.
* VI. In compositis, quae insiticiam habent litteram, facies, ut voles. Perinde igitur erit, sive scripseris se - ditio, pro - dest, re - ditus, sive sed - itio, prod - est, red - itus. Praefer tamen cum eruditis nostris modum posteriorem in prod - it a prodeo, ut eo rectius distinguatur a pro - dit a prodo, Adde Priscianum Libr. 2. p. 36.
* Similis ratio in exodus, quod idem Manutius cum adspiratione scribi vult, quia componatur a Graeco o(dds2, nec aliter libri veteres habeant.
Facimus cum Cellario, qui Manutio contradicit p. 50. ita: Scie, in quibusdam libris ita esse; an vera ratio id urgeat, quat data fuit, subdubite. Si enim Graeci in media voce adspirationem pronuntiarent, praeter illam,
quae post duplex rr est; sine dubio etiam illam scriberent cum o(\, e)/co(dos2 quod dum non fit, neque fieri debet apud Latinos. Alia enim vatio fimlicis est, alia compositi. Et P. 128. Obicitur methodus ab Aldo: sed in bac voce spiritns litteram T, non Vocalem adficit, nt Graecum *q exprimatur: quamvis boc etiam propter adspiratam est.
* Syriacus veteres non ignorant, et recentiorum usu satis increbuit.
Syriaticus saepe in vetustis membranis scribitur, imitatione Graecorum, qui *su/ros2, *su/rios2, *suri/a/ths2, et *suriatiko\s2 dicunt: et notat Salmasius ad Flor, Lib. 2. c. 9. v. 1, in codicibus antiquis frequentius Syriaticus, quam Syriacus scriptum reperiri.
† T florenti Latinitatis aevo saepe transiit in C: ita etquis, etquid in Terenatii et Virgilii membranis apparet; pro quo deinceps dictum, scriptumque ecquis, ecquid.
T ante ia, iae, ie, ii, io, iu, hodie ex decreto Grammaticorum ut Z pronuntiatur. Ita e. g. praestantia, praestantiae, petii, deglutio, quatiundus, amarities, legimus, quasi scriptum esset praestanzia, praestanziae, pesii, degluzio, quaziundus, amarizies.
Sed sonus T retinetur:
1. In Genitivis Pluralibus litium et vitium a lis et vitis, ut a Nominativis licium et vitium discernantur: Vid. supra Litium.
2. Si praecedat littera S. v. g. gurgustium i. e. obscura et latens taberna, Ein Scblupfloch, ein Hurenwinkel.
3. In peregrinis v. g. Miltiades, Critias i. e. unus e triginta tyrannis Atheniensium, tiara, tiaras Gr. h( tia/ra, o( ti/aras2.
4. In Paragoge v. g. quatier pro quati,
*. Prius etiam Graecae origini respondet: est enim a dai\s2 sive dai=e, Accuf. dai=da fax. Ab hoc Accusativo dai=da est taeda, ut ab i(bdoma\s2 dicimus th\n e(bdoma/da, unde bebdemada dicunt Latini. Voss. Etym. Cell. Schurzfleisch.
* Diphthongus est Virgilii Mediceiei, et lapidis apud Gruterum p. 658: favent eidem etiam vulgaris derivatio a taedet, et Glossae Philoxeni, in quibus est: *sikxanto\s2, taediosus, taeter.
E simplex est complurium librorum emendate editorum. Cell. Voss. Etym. it. Art. Gr. 152.
* Sosipater Carisius L. 1. p. 45. Singularem tapes, etis, cuius Plurali Virgilius usus est, irrepertum dicit, ideoque minus probat.
* Huius nominis oppidum Italiae duplex est: alterum Sidicinum, nunc Tiano dictum, in Campania; altterum Apulum dictum, in Apulia, cuius hodie tantum rudera supersunt, cuiusque Cicero meminit pro Cluentio c. 9. et 69. et Horat. L. 1. ep. 1. v. 86.
* Temporius Ovidius et Columella: temperius Cicero habet; v. P. Manutium ad Cic. L. 9. ep. 16. p. 1013.
Asconius inc Cic. de Urb. Praet. p. 108. qui a tendendo secundum quosdam dici tradit. Non nulli thensa, ae, thensae, arum, per H, scribunt, quia illis est a)po\ tou= qei/ou, hoc est, a divinitate: quibus etiam favent libri emendate editi et Codd. MSS. bibliothecae quondam Palatinae. Cellarius tamen et Vossius Etymolog. prius sine adspiratione praeferunt.
* Erant sacri currus, super quos in ludis Circenfibus deorum simulacra collocabantur.
* Tempto toleretur ob lapidis cuiusdam apud Manutium, et multorum scriptorum librorum auctoritatem; quamvis hoc aliis Archaicum quid videtur. Cell.
* Dico autem ter centeni et trecenteni, ae, a, ter centies et trecenties: at non nisi trecenti, treceni, trecenarius, trecentesimus.
Ter centum, ter centeni et ter centies, rectius divise scribuntur. Conf. Parte Etym. Sect. 1. Voc. Tercenti.
* Trinus Valla L. 3. c. 5. et Singulari et Plurali numero non adeo frequens inveniri censet. Exstat tamen vel apud ipsum Caesarem B. G. L. 7. c. 46. et Cic. Attic. L. 11. ep. 17. et subinde alibi.
* Loca sunt borrida et deserta, anguriis captandis designata.
* Haec differentia Orthographica et Prosodica a versificatoribus, et tironibus subinde turpiter negligitur.
† *q Graecorum Latine per TH reddendum est, quod ex innumeris propriis, Athenae, Tbebae, Thracia, cereris, est clarum: an vero etiam auctor, letum tus, Thuscia scribendum sit, sunt, qui dubitant; verius negant alii. Ecquod enim Graecum nomen est, unde auctor sine ineptiis ducatur? quam incertum, letnm esse a lh/qh, tus et Thusciam a qu/w, id est, sacrifica? Veteres scripserunt auctor, letum, tus, Tuscia, ut a Manutio ex antiquis probatum monumentis est. Par ratio Proprii Anthonius, ut perperam quidam hodieque scribunt, quum semper Romani Antonius sine adspiratione scripserint. Cell. 3. 4.
* Ac descendit quidem ab hoc scribendi modo posteriori Adiectivum apud Ciceronens L. 2. Off. c. 7, compunctus notis Thraeciis; quod ab ignaris huius scripturae in multis libris in Threiciis mutatum videtur.
* Herba est odorata illa bortensis, apibus miris modis grata, Germanice dicta Thymian s. Welschen - oder Romiscben Quendel.
* Tiberis, Gen. Tiberis, Latino declinandi modo, in prorsa; Tibris, Gen. Tibridis, Graeco declinandi modo, in vorsa videtur esse usitatius.
Thybris, Gr. *qu/bris2 auctoritate Dionysii increbuit; quod tamen timide usurpem: multo autem timidius, quod peiori ratione scribunt, Tybris sine spiritu. Apud Graecos i et v varie permutantur.
* Significat Germanice Eine Latte v. g. apud Tibullum 2. Eleg. 1. v. 39. et Liv. L. 1. c. 26: item Ein Bauholzein v. g. apud Phaedrum L. 1. Fab. 2. v. 14. Voss. de Vit. 650.
Fl. Caper p. 2246: Tingere dicendum est, non tinguere. Priscianus utrumque admittit Lib. 10. p. 881: Tinguo vel tingo, tinxi. Addit tamen, U non facere syllabam. Analogia pro priore est, in lingo, fingo, pingo. Libri tamen manu scripti saepe tinguo, quos imitatur Monutius. Glossis tingo et tinguo est: utrumque ba/ptw vertitur. Cell. Lips.
* Qui cum Farnabio duplex NN praeferunt, derivant a Tintinnure Nigidii ap. Nonium c. 1. n. 188: qui autem pro N simplici pugnant, provocant ad Tintinare, quod apud Catullum Epigr. 52. v. 10. L. uno scribitur, et antepenultimam correptam habet. Scriptura, quae fit per geminum NN, florentioris aetatis; quae autem fit per N simplex, antiquiorum temporum, quibus geminationem litterarum ferre haud poterant, videtur esse.
Latiari tiro habent: Latinum enim est, sine origine Graeca.
* Ipse Aldus etiam hoc modo semper scripsit: sed in Orthographia male mutavit sententiam suam, inscriptione deceptus spuria, in Rubiconis ripa conspecta. Cell. Lips. Voss. Etymol. et de Vit. 785. Vorst. de Lat. Mer. Sufp. 217.
* Vossius in Etymol. posteriorem scripturam per F praefert, quia Ph solum utamur in iis, quae a Graecis acceperimus, unde tamen hoc vocabulum originem haud ducat.
Lapis est cavernosus et mollis; it. callosa illa durities ex pblegmate mucido crassiore ossium iuncturis incumbens, Germanice Ein Oberbein.
* Qui contendunt, torus per TH scribendum esse, ut eo melius a tw=| tori i. e. musculi carnosi in animalibus distinguatur, sine antiquitatis suffragio sapiunt. Cell.
Velius Longus pag. 2227: TRANS, Praepositio, non nullam habet observationem: nam interdum plena est, ut transtulit; interdum minuitur, ut traicit, traduxit: nec non ab aliis plene ponitur; ab aliis lenitatem intuentibus minuitur, ut in eo, quod est transmisit et tramisit: alii transposuit, alii traposuit.
Transnare dicimus, et tranare; quamvis, ut verum fatear, transnare multo
rectius et usitatius videatur, quam tranare, et in Livii codicibus Gruterus contra Gronovium ex codicibus melioribus priorem scripturam i.e. Praepositionem integram tueatur.
Caesar ut plurimum servavit integram: nec modo cum aliis dixit transferre, transfugere, transgredi, transmittere, transnare, transnatare, transportare, transvehere, transversus; verum etiam transdo saepissime, ut tamen etiam trado aliquando dicat, et trasduco, transicio, pro quo alii fere traduco, traicio.
Donatus in principium Phormionis: TRANSDERE veteres sonantius, quod nos lenius dicimus TRADERE: ut TRALATUM; nos TRANSLATUM e contrario. Est etiam veteri inscriptione apud Manutium CORPORIBUS TRALATIS. Interim tamen translaticius et tralaticius utrumque exstat in codicibus: quamvis Cicero semper habeat tralaticius.
Difficilior res in verbis ab S incipientibus, sitne in ea compositione trans, an tran scribendum, v. g. ante scando, scribo, scindo; an plura sint, nescio. Delicatius auditur transcendo, transcribo: nec vero video, quid obstet, quo minus plene dicamus transscendo, transscribo.
Ante vocales non mutatur, ut transigo, transadigo, Cell.
* Dicuntur etiam a scriptoribus Triveri, et Triberi; et Tribori, triboroi\ Ptolemaeo.
habent enim lapides, Pandectae, et aliquot veteres libri. Cell. Lips.
* Quodsi meminerimus, G litterae figuram haud fuisse antiquissimam, sed communi olim usam esse cum C; non sane est, cur magnopere miremur, utramque heic obtinere litteram.
* Aetate Constantinorum Imperatorum perperam scripserunt per F, triumfus, triumfator: conf. Cellar. Schurzfl. Sponius in Miscell. Erud. Antiquit. p. 265. Voss. Etymol. ad Voc. Ammoniocum p. 24.
† Obiter tandem notes, in Claudii Iuliani uno nummo apud Occonem legi TRIONPHUS CAESARIS p. 559. et simili modo scribi in lapide apud Gruterum.
TROCHAEUS, pes disyllabus, Iambo contrarius, alias Choreus qui dicitur, per AE. Gr. troxai=os2
* Non igitur audiendus est Marcellus Donatus, qui notis in Suetonium multus in eo est, ut doceat, tropaenm per PH scribi debere. Atqui tropaeum est a prava consuetudine, qua nimius inducebatur adspirationis usus, adeo, ut imperiti manifestae origini obloquerentur, et Graecanieam pronuntiationem plus iusto adfectantes, quoque dicerent chorona, chenturie, chommoda, pro corona, centurio, commoda, quod nominatim in Arrio ridet Catullus. Cell. Dausq. Ruhe Sp. 2. p. 38. Voss. Art. Gr. 183. it. Etymol. 553.
* Nomen voluptuosae feminae apud Petronium; nomen autem sanctae feminae apud S. Paullum Rom. 16. v. 12.
quidam derivent a qu/w et qu/os2, quod idem, ac qumi/ama, suffitus, atque ea de causa per TH scribendum existiment; tamen id minus certum est, et Cerisius Lib. 1. pag. 58. huic adspirationi reclamat. Tus, inquit, a tundendo, sine adspiratione, dicitur: quamvis Iulius Modestus a)po\ tou= qu/ein tractum dicat. Schurzfl. Cell. Lips.
* Vossins Etymol. 537. originem quidem Graecam heic agnoscit; sed tamen in censum eiusmodi vocabulorum refert, quae, originis exterae oblita, visa sint mere Latina.
* Tuscia, regio est Italiae, in qua Tiberis oritus, alioque nomine aetate Latinitatis aurea Etruria nuncupatur. Sed Tusciae nomen recentius est, neque Augusti aetate obtinuit, et longe post Plinium demum coepit, ut Vossius observat L. 1. de vit. Serm. c. 7.
* Tusculum, Italiae oppidum in Latio, Ciceronis olim villâ nobiliss mum, cuius opidi exstant hodieque ingentes murorum reliquiae, et quidem supra Frascatium, quod quidem Tusculi huius, solo adaequati, hodie ut nomen, ita vices quoque gerit.
U maiusculum ex more Romanorum scribatur angulo acuto, etiam quum vocalis est.
Altera u, seu, ut in basi rotundata apparet, U, vocalis litterae quae nota sit, non ita recens est, ut Cellarius p. 11. opinatur. Est enim iam ex Gothico charactere, ut patet ex Mabillon de Re Diplomat. 1. 11. q. p. 47.
In minuscula vero scriptura retinent plurimi illud discrimen, a pluribus proxime superioris saeculi, ni fallor, approbatum, ut v Consonae vim servet, pro vocali autem signanda inflectamus deorsum, addita lineola quadam, ??? Nec inutile sic distingui: inquit magnus Vossius in Grammatica Latina Ludolphi Litbocomi ab se emendata, Amstel. 1676. in Etymol. p. 170: quum alioqui saepius contingat, ut ambigua sit mens scriptoris: ut num parui sit apareo, an parui a parvus: utrum volui a volo, an volui a volvo; num consuerunt a consuo, an consuerunt a consuesco: atque ita in aliis. Quare in huiusmodi statuere aliquod discrimen, etiam iubet ingentis et doctrinae et iudicii vir, Ludovicus Vives, libello de Ratione studii puerilis ad Catbarinam Hispanam exarato, quo a filia Maria, Angliae postmodum Regina, observaretur.
Haec Vossii ac Ludovici Vivis ratio, quod ad commoditatem legentium apprime facit, vitaeque communi magis inservit, nec ferre quidquam prae se videtur, quod antiquo Latio convicium faciat, aut veterum scribendi morem magis impugnet, quam quae sunt hoc in genere, sive Cellarii, sive Schurzfleischii, scitamenta; nobis quidem haud repudianda videtur. Sanior Philosophia, quae etiam in litteris regnare debet, ubique tricas fugit, nec multiplicare entia cupit praeter necessitatem.
Hoc autem nomine Orthographiae negotium facessunt viri ceteroquin gravissimi, magnique nominis, Noristus, Freinshemius, Boeclerus, Bosius, Aldus, alii, quos duces in hac scripturae causa praecipue se secutum esse profitetur Cellarius: qui quidem in minore scriptura sub principium verbi figuram antiquam Romanam V, v, angulo acuto; at in medio formam novam u, scribi iubent ad Consonam non minus, quam Vocalem denotandam. Rationem eius hanc adfert Cellarius Orthogr. Lat. p. 13: In minori, inquit, scriptura ex U maiusculae et antiquae factum u. u est connexionis causa, quae describentibus curae erat et commoditati: quod vero in principio vocis non opus illo nexu erat; (immo vero, quod pace tanti viri dicam, eodem nexu in principio vocabulorum similiter opus erat: maluere autem, meo quidem iudicio, in signum separatae, et denuo incipientis vocis, ab initio hanc litteram exprimere
forma antiqua per angulum acutum; quod tamen alii facere neglexerunt, et vel ab initio vocis nexu solito usu sunt) factum, ut antiqua forma V, v, sed minuta, ibi relinqueretur. Igitur nihil est, quod quidam formam U ubique in principio et medio reducere instituunt, quosdam codices fortassis imitati, sed non probatissimos (mihi quidem aeque probantur) et qui rationem iam dictam posthabuerunt.
U in Superlativis, et Gerundiis, et cognatis Participiis an recte adhibeatur, quaeritur: ut optumus, maxumus, gerundi, dicundus, opprimundus. Nimirum Archaismus est, quo Sallustius cum primis delectatur: speciatim optumus apud Plautum et Terentium prae aliis occurrit. Ac vel ipsum Ciceronem Gerundia tertiae Coniugationis semper per U scripsisse v. g. faciundum, dicundum, gerundum, scribundum, notat Priscianus Lib. 1. et testantur libri veteres: vide Ios. Scaligeri cap. 21. de Causis LL. Alios etiam interdum Gerundia quartae Coniugationes per hanc Vocalem quintam exarasse, constat, v. g. experiundi, potiundi. Quintilianus Lib. 1. cap. 7. ait: primum C. Caesaris inscriptione factum, utoptimus, maximus, mediam I, quae voteribus U erat, acciperent. Quod Henr. Norisius antiquioribus testimoniis Cenotaph. p. 472. confutat. In Participiis diutius servatum, aliquando etiam ab ipso Cicerone. Superlativi quoque simillumus, iustissumus in Cenotaphio Caiano leguntur: sed plura in eo sunt antiquiori more posita. Decumanus autem, a decimus quod est, usus confirmavit. Cell. p. 10. AestUmatus et aestImatus, it. medioxUmus et medioxImus, utrumque semper in usu fuit.
† U antique interdum pro AV, ut defrUdare pro defrAUdare.
U antique pro E: ita aliquoties apud Plautum, et semel apud Gellium deiUro pro dei Ero: quales Antitheses in singulis omnium gentium linguis deprehenduntur.
U antique interdum pro I. Ita Lucretius Lib. 2. v. 217. habet dissUpare pro dissIpare; Plautus et alii antiqui lUbet pro lIbet. Ita ipse Cicero aeditUmus pro aeditImus; quod deinceps, et praesertim aetate argentea mutatum in aedituus.
U antique interdum pro O: ita marmora epistV la habent pro epistOla, clVaca pro clOaca, adUlescens pro adOlescens, ulUdo pro clAUdo. Voss. Art. Gr. 147. et in nummis LaUdicea pro LaOdicea, it. ScaevUla
pro ScaevOla. Ita etiam Upilio pro Opilio; quamvis fere occurrat istud apud Poetas, et metri causa, Prisciano et Servio iudice, istud sit, quum O breve converti debeat in U longum, idque Graecorum imitatione, qui pro o)/noma dicunt ou)/noma, pro o)/rea ou)/rea, cet. Conf. Parte Prosod. Alexandria et Ruhe Spec. Philol. 1. p. 32.
VV duplex prisci Romani timide coniungebant, atque, ut concursum declinarent, alterutrum, quod vocale est, plerumque mutabant in O; alterum autem, quod manebat, ut Digamma Aeolicum pronuntiabant v. g. volgus, volnus, servom, acervom, Volteius pro unlgus, vulnus, servum, acervum, Vulteius, und gens dicta Vulteia. Cellar. 8.
U in non nullis vocabulis post aliquot a nato Christo saecula pro B, ut aVi pro aBi Plaut. Truc. Sic nulla duVitatio est pro nulla duBitatio est Lib. 2. p. de Leg. 3. §. 14: liVeravero pro liBeravero Lib. 3. p. de Leg. 3. §. 4: proximi Vonorum possessoris pro proximi Bonovum possessoris Lib. 1. p. de Leg. 3. §. 7. DanuVius in nummis Traiani pro Danu Bius. Conf. Litt. B.
U antique omissum in alid pro aliUd.
U inseritur ex Analogia Latinae linguae, ut aeVum ex a)iw\n, AugiVus ex *argei=os2, oVum ex )wo/n.
Pro U olim Digamma Aeolicum est usurpatum, ut cerqum, serqum, pro cerVum, serVum. De cuius scripturae causa ut plane cognoscas, sic habeto: EQUOM et SERVOM, teste Terentio Seanro Orthograph. p. 2251, et similia antiqui per VO scripserunt, quoniam scierunt, Vocalem non posse geminari, credebantque, et hanc litteram geminatam utroque loco in sua potestate servari, ignorantes, eam, praepositam Vocali, Consonantis vice fungi, et poni pro ea littera, quae sit F. Eminentissimus vir Henricus Noris Cenotaph. Pisan. p. 470. addit, non plane ignorasse, sed ex modo v litteram pronuntiandi, credidisse, non posse geminari, quin syllaba augeretur, e. g. ser-u-us. At Augusto imperante prius U pro Consonante acceptum: Claudium Imperatorem, quod rem satis dubiam apud plerosque animadverterit, Aeolicum Digamma invexisse, quod inversae litterae ??? forma exprimeretur. Unde eodem principe facta inscriptione legimus Grust. p. 236. n. 9. DIEI CAESARIS F. item XVEIR et VIIEIR: sed hoc Digamma, et aliae duae, a Claudio adiectae, exstincto illo, ur Tacitus ait Lib. 11. cap. 13. oblitteratae, pristinusque usus VV duplicis, quod ex posterioribus etiam inscriptionibus liquet, revocatus. Priscianus L. 1. p. 545; U loco Consonantis posita, eamdem prorsus in Latinis vim habet, quam apud Aeoles Digamma F, id est Van, ab ipsins voce profectum.
Pro quo Caesar hanc figuram ??? scribere voluit: quod quamvis illi recte visum est; tamen consuecude antiqua superavit. Cell. p. 9. seq.
† Sunt, qui putant, veteres, quum vellent secundam in valetuda corripere, scripsisse valitulo per I. a Supino valitum, unde et validus secundam haberet brevem: nam valetudo per E, secundam habere longam. v. Poet. Giess. p. 20.
* Suetonius Scbildii posteriorem scribendi modum per I, valitudo, tuetur.
* Vocabulum medii aevi, ab Italis, Hispanis et Gallis profectum. Nuncuparur etiam Vassus, Latine cliens fiduciarius, Ein Vasall.
Si Germanicae sit originis, fuerit, a vasel, hoc est, proles, quia sic vasallus domino suo obligetur, uti parentibus liberi: unde verbum Germanicum Vaseln, i. e. puerilia, seu male cohaerentia loqui, et puerili seu inepto et inconcinno more agere; atque hinc porro Die Vaselschweinei. e. porcelli, qui una cum grandioribus suibus ad glandes missi sunt. Magis interim placet, quum antiquius sit vossus, quam vasallus; hec a priori venire, illud a Latino vas, vadis: quo vocabulo fignatur is, quo spondente undere altgri licet, praecipue in re capitali; atque hinc vassus i. e. fideinssor. Conf. Voss. de Vit. L. 1. c. 7. et L. 2. c. 19. et L. 3. c. 54.
Famil. Ep. 5; et simile veri idem Cicero in Orat. §. 237: Id, quodcumque mihi quam simillimum veri videretur: vero simile, divise. Quintil. Lib. 3. c. 10. et Lib. 6. c. 3; coalescit autem non numquam, ut fit in huiusmodi.
* Scipio Africanus primus haec per E exaravit, teste Quintiliano Lib. 1. c. 7.
Hic Archaismus tamen propter Paronomasiam toleratur in tw=| oratio prorsa et vorsa. Voss. Art. Gr. 57. Cell.
* Dens est apud Poetas, in alias atque alias formas sese transformans.
Primum quidem Romanis dictus est Vesevus, nempe Lucretio Lib. 6. Virgilio Georg. Lib. 2. Flacco Argonaut. Lib. 4. Silio Lib. 12. Statio Silv. Lib. 4. Carm. 8. Ausonio Idyll. 10. Suetonio Tit. c. 8.
Aliis appellatus est *be/sbios2, Veshius sive Vesvius; scilicet Columellae lib. 10. Silio Lib. 17. Statio Silv. Lib. 4. Carm. 4. et Martiali Lib. 4. Ep. 44.
At apud Procopium Goth. Rer. Lib. 2. et Anastasium in Vita Benedicti II. vocatur *be/bios2, Bebius.
* Mons Italice in vertice subinde certis temporum intervallis ardens, hodie vulgo incolis vocata Monte di Somma, ab oppidule ad radices posita.
viginti, retinet, sed praeterea etiam magna stat auctoritate; id quod contra Dausquium notandum: habent enim ita lapides, Pandectae, et aliquot veteres libri.
* Neutra sane scriptura posthabenda est, nec mirum magnopere videri debet, C et G huic vocabulo eadem propemodum auctoritate inesse: nam G litterae figuram non esse antiquissimam, sed communi usam esse cum C, iam supra demonstratum aliquoties a nobis est.
† Vicensimus antiquum et durum Manutio; aliis autem ab amanuensium imperitia profectum videtur: conf. supra Decies. Videatur Lipsius, Cellarius, Schurzfleischius.
* Prior scriptura convenit etiam urbi evidam Galliae in Delphinatu sitae. olim potentissimae, hodie admedum mediocri, Gallis Vienne dictae; item urbi cui dam Ducatus Luxemburgensis, alias Viande dictae.
* Occutritapud Varronem L. L. Lib. 4. c. 1. et in L. 2. p. de Cloacis, notaturque eo secundum Glossas Lat. Gr. ddw=n e)pimeleth\s2, viarum publicarum cnrator, Ein Wegcommissarius.
* Urbs ab Albim in Electoratu Saxoniae. cuius sanctae cathedrae bene precamur: quid enim eâ potest esse illustrius, quam Ecclesiae magnus ille Reformator ornavit?
* Nec enim ignoro, esse aliquot, qui a Graeco vocabulo e(/lkos2 deducunt; quae et causa est, cur praeter ceteros Ioacb. Camerarius Lib. de Orthographia putet, hulcus cum spiritu aspero scribi oportere. Sed minus recte ita opinatur. Romani enim imitari subinde solent Aeoles, qui voces a quacumque Vocali inchoantes tenui adficiunt spiritu: itaque pro h(/lioi dicunt h)/lios2, pro e(/lkos2 e)/lkos2, pro u(/mmi )/ummi. Voss. Art. Gramm. 144. seq. it. Etymol. 563. seq.
* Qui vero numquam scribunt, quod supra Manutius defendit, eos ratio urget etiam, umquam scribere. Cell.
* VOCALES longas veteres usque ad Attium et ultra designabant geminatione v. g. amaare, careere, venilre, antoore, abliguuris, Vid. Quintil. Instir. Orat. L. 1. c. 4.
† Ceterum vel ortum huiuscemodi scriptionis ab ipsis Graecis arcessendum, vel inventionem iis ad minimum adscribendam esse, verosimile videtur. Nam constat, ante inventas Vocalium longarum h et w characteres, e et o productim enuntianda, genanatim scripnsse Graecos ee oo, quae
postea in unum coaluerunt, facta inter ee connexionis lineola, figuraque utriusque litterae in scripturae acceleratione negligenter, binarum lineolarum perpendicularium instar, exarata, quod inde in consuetudinem venit: o vero utrumque simpliciter in w coniunctum est, ut ex ipso character apparet. Ruhe Spec. Phil. 1. p. 48.
* Velius Longus p. 2223: Animadvertimus, quibusdam p rtibus orationis U litteram vitiose insertam, ut in eo quod est URGVERE: itaque testis Virgilius, qui ait (Aen. 6. v. 561) URGVENTUR POENIS. Nostri autem libri curatiores habent Urgentur poenis. Ita occurrit etiam Unguere tela ap. Virg. Aen. 9. v. 773, ubi tamen Velius itidem Ungere in suis exemplaribus, ut dictum modo, legerat. Sic Prudentii scripti codices Cath. 10, 60. sopor urguet: et Peristeph. 1, 43. pestis urguebat fidem. In Pandectis etiam Lege 3. de Negotii Gesiis §. 10. necessitate urguente: et Lege ult. de Iudiciis, re urguente. Parmensis Inscriptio, URGVENTE FATO. Cell.
* Qui nostra et patrum memoria Guilielmus scripserunt, Dialecto inducti sunt Gallica, qua est Guilaxme: quos non
magnopere imitandos esse nonnulli arbitrantur, quia mos Latinus in prima vocis syllaba ante Vocalem GV plane respuat.
† Ita in ipsis veteribus Ciceronis codicibus scriptura per O interdum reperitur v. g. Lib. 2. Att. Ep. 1. in principio, ubi legitur involgarunt; licet vulgati codices habeant invocarunt: id quod Bosins ad h. 1. observat. Confer, quae paullo ante dicta sunt ad Litt. V, quatenus eam Romani prisci timide coniunxerint, et pro priore Digamma Aeolicum usurparint: vide etiam Schurzfleischium, et Cellarium p. 8. 9.
* In antiquis documentis scribitur etiam Wolferebutelum l. Wolfelebntelum, teste Henr. meibomio ad Gerhardi Henr. Leonem p. 261, haec addente verba: Ineptiunt enim supra modum, qui hodit Wolferbytum scribunt.
† X veteres non habuerunt, eiusque loco antiquissimis temporibus scripserunt CS, 1. GS, ut faCSit pro faXit, AllobroGS pro AllobreX. V. Noris. Orth. p. 51.
Scripserunt etiam hanc duplicem X Romani olim cum S adiuncto. Grurerus in vetustis Tabulis et Fragmentis p. 184. MAXSUMUS, p. 204. DIXSERUNT, p. 205. PROXSUMUS, p. 804. VIXSIT, p. 640. UXSOR: et Norisius in Cenotaph.
L. Caes. DEFIXSO, et Ruhe Spec. Philol. 1. p. 29. et 30. ex nummis lapidibusque ALEXSANDER, ALEXSANDREA, cet. In Exsquiliae (mons et vicus Romae) X saepe exstrusum: ut ea propter florenti aevo promiscue scriberetur Exquiliae et Esquiliae, mons Exquilinus et Esquilinus. Postea enim, florentiori nempe aevo, S neglectum est, quum X per se CS valeat: quod vero Grammatici longius, quam decebat, ad verba etiam cum EX composita, quorum prima S est, pertraxerunt, illud S, tamquam superfluum, abicientes v. g. exspecto, exsisto, exspiro, exsequor, exstruo, exsulto, exilium: v. Vossii Art. Gr. 148. At deinceps post Praepositionem EX verba simplicia, ab S inchoata, eamdem litteram initialem etiam composita retinebant. Hoc Aldus Manutius ex plurimis lapidibus probavit, nec non ex Carpensi Virgilii codice, qui modo in Laurentiana Medicea Bibliotheca custoditur; unde et Virgilius Mediceus vocatur. At vir doctus plane dissimulavit, in eodem codice iisdem in verbis cum Praepositione EX compositis modo retineri S simplicium, medo etiam omitti: id quod Norisius ad oculum demonstrat; quem hac de re fusius disputantem vide sis in Orthographia eius utriusque Pisanae Tabulae p. 57. seqq. Conf. Rube Sp. Phil. 1. p. 28. seqq.
† Y littera Graeca est, quae, sicuti aliae Graecae q, k, f, x, z, in iis tantum verbis est respicienda, quorum manifesta ex Graecis petita est derivatio, non a coniectura nugacium Grammaticorum. Sic Y male adsumptum est in sidus. sincerus, tyro, quae nullo modo sunt ex Graecia: valde suspectum in silva, hiems, stylus, lacrima: et si haec essent ab u)/lh, u(/w, stu/los2, dakruon s. da/kruma; (quod tamen non omnibus est liquidum) tamen recepta usu isa sunt, et Latina civitate donata, ut tamquam nata in Latio non ut Graeca et peregrina, censeantur, et
propterea more receptissimo non nisi per I Latinum scribantur: Cell. p. 3.
Y hoc Graecorum apud Latinos Archaice scriptum et pronuntiatum per V. v. g. CUmba pro CYmba, IllUricus, pro IllYricus, lacrUma pro lacrYma, si quidem per Y interdum a veteribus scriptum, et a da/kruma descendit; quod tamen, ut modo dixi, non omnibus est liquidum: v. Quintilianum L. 1. c. 4. PUrrus scripsit Ennius, non PYrrhus; FrUges, non PhrYges: quemadmodum ipsius antiqui declarant libri, teste Cicerone Orat. §. 160. Remansit hinc c.Uminum, quod tamen scribitur etiam cYminum: Graece ku/minon. Item mUrrbina, quod tamen scribitur etiam mYrrhina.
† Varia itemque multa de huius Philosophi nominis ratione et origine curiose congessit B. Soceri mei frater natu minimus, Henricus Gottlieb Schneider, SS. Theologiae D. Superintendens, et Consistorii Adsessor Martisburgensis, qui, ut Philosophiae Magister in Academia Witebergensi diverso tempore tres eruditas Dissertationes edidit, quarum 1. agit de Nomine et Vita; 2. de Aetate et Magia; 3. de Oraculis Zoroastris. ed. 1707. et 1708.
Conferatur insuper Vossius de Philosophorum sectis cap. 1. §. 14. it. Georg. Hornius Hist. Philos. 2. 6. qui eum Bileamum fuisse, pro mira ingenii sui fecunditate suspicatur.
* Mensae genus est, in quam vasa omnis generis vel ad usum, vel ad ostentationem solent expediri.
nomen proprium viri, qui ab Apolline donatus sagitia memoratur, quam simmul misisset nervo; et ipse auferretur und volans: eaque ratione multos peragrasse populos, responsa reddens. Ita nimirum in fabulis est.
* Par ratio in Proavus, Atavus, Tritavus.
* Equidem existimo, indifferenter posse pronuntiari, sive dignitatem notet, sive domicilium. Usus interim spectandus, quo rectius produci utraque notione posse arbitror.
† Quod vero apud Martialem legitur: Abscldit vultûs ensis uterque sacros; est ab abs et caedo. Catullus enim dixit: Abscldit, ô misero frater adempte mihi; ab ab et scinde. Vid. Poet. Giess. p. 35.
† Atque hinc referri a Giessensibus p. 44. debuisset ad exceptionem regulae, cuius patrocinio tuti sibi videntur, qui vulgo corripiunt.
* A Grammaticis autem definitur, quod nihil sit aliud, nisi Modus omnis, quo syllaba adficitar in loquendo vel scribendo: ubi non tantum affectio acuta, gravis et flexa intelligitur, sed etiam Tempus, Spiritus et Discretio; de quibus sigillatim Lipsius agit
de vecta pronuntiatione L. L. cap. 17. Trinam vero illam affectionem Tenortm appellat, seu mensuram syllabae in scriptu et effatu en Lege sive More. Legem heic nominat, quando certis Grammaticorum regulis docetur, quomod vel scribi vel efferri debeat; Morem intelligit, quando contra Grammaticorum regulas saepe usus contrarium obtinet: sic dixerunt, Mulieris, Deinde, Proinde, Siquando, Aliquando, Enimvero, Exadversum, Orbis terrae, lurisconsultus, cet. Et illud ex Prisciano, Gellio, Charisio et aliis probatum, facit. Vide plura ibidem cap. 21. et apud Iul. Cases. Scaligerum de Causis L. L. et Cornel. Valer. item Servium ad vers. 743. L. 6. Aen. Porro neque hic modus cognoscendi syllabam, artis est. Immo si recte rem aestimemus, petitio principii est. Ortus autem est e corrupta vulgi pronuntiatione, quae nimium quantum a genuina antiqua deflexit. Et nisi observationes nostrae de tono, qui esse debeat in Calefacis, Madefacis cet. et de Vocativo ab Nominibus Propriis in ins terminantibus, et de Graecis Nominibus: de quibus infra ad Vocc. Calefacis, Epanorthosis, Mercuri, Ovidi, Virgili: aliquid momenti haberent, et ex his quodammodo illustrari possent; poterat hic modus plane omitti.
Ex pronuntiatione, penultimae tantum syllabae Polysyllaborum cognosci possunt, puta apud Latinos. Si enim Accentus antepenultimam occupet, penultima brevis est: sin in penultima; eadem est longa, ut doculmus, docere.
Excipe Vocativos Nominum Propriorum in ius definentium; de quibus modo dixi, et dicam deinceps, suis nimirum locis. Item Vocalis a naturâ brevis, ante mutam cum liquida L vel R, in pronuntiatione corripitur, quantumvis in carmine produci etiam pro lubitu possit. Sic tenebrae in prosâ corripi modo debet; at in metro anceps erit.
† Et quidem hoc loco non possum non omnem Grammaticorum doctrinam, quam de Accentibus inculcant, ex Vossio huc transscribere:
Accentus est pronuntiandi ratio, quâ syllaba vel attollitur, vel deprimitur. Ac proprio nomine Tonus vocatur.
Nam Accenûs nomen generale est; quia tam late patet, quam proswdi/a, ut utriusque vocabuli origo indicat. Sed pro tono accipi solet kat) e)coxh/n.
Tonus sive Accentus, est triplex: Acutus, Gravis et Circumflexus.
Si dixssomi/a magis placet, sic divide: Accentus vel est fimplex, vel compositus. Simplex est Acutus aut Gravis. Compositus vocatur Circumflexus.
Acutus est, qui syllabam acuit et attollit: ac notatur lineolâ obliquâ in dextram adscendente: ut domminus.
Gravis est, qui syllabam gravat et deprimit: ac signatur lineolâ obliquâ in dextram descendente: ut. docte.
Circumflexus est, qui syllabam longiori morâ effert: signum vero eius ex superiorum notis conflatur: ut amâre.
Nota eius ideo ex Accentu acuto et gravi componitur; quia syllabam pariter et attollit cum acuto, et deprimit cum gravi. Unde longiori heic tractu omnino opus est, quam in acuto. At plane errat vulgus, quod Circumflexum cum Acuto confundit.
TONORUM REGULAE.
Monosyllaba dictio, si brevis, aut positione longa sit, acuitur; ut vir. mens. At naturâ long circumflectitur; ut môs, spês.
In Disyllabis posterior gravatur; prior autem, si naturâ fuerit longa, et brevis sequatur, circumflectitur; ut Rôma, Crêta: aliâs acuitur; ut Deus, bonus, reges.
In Polysyllabis, penultimâ brevi, acuitur antepenultima; ut dôminus, dicere. Penultima autem, si producatur, sequente quidem brevi, circumflectitur; ut, amâre, perôsus. Longâ autem sequente, acuitur; ut, amplecti, sacerdos. Ceterae omnes syllabae in Polysyllabis gravantur.
Excipe composita a fis, fit, quae in ultima simplicis Accentum retinent; ut, calefis, calefit.
Etiam interrogatio interdum Accentum transfert, praesertim quum affectus est vehementior; ut, Siccine ais, Parmeno?
Voces encliticae reiciunt accentum suum in syllabam praecedentem; ut Luminaque laurusque dei.
Non tamen hoc locum habet in quisque, ubique, et similibus: cuius causa est, quod que in istis non sit enclitica. Nam sunt hae voces compositae quidem, unam tamen rem significantes. Contra quam fit in Luminaque, et Laurûsque: quae valent et lumina et laurus: ut sint duae voces duarum rerum indices.
Quaedam in ultima, differentiae causâ, vel circumflectuntur; ut Ablativi, poetâ, gloriâ; et Genitivi, fruetûs, anûs, contract. ex antiquis fructuis, anuis; it. Nominativi, Accusativi et Vocativi Plurales, franctûs, anûs, contracti ex fructues, anues: vel acuuntur; ut Adverbia, aliquo, continno, palam, docte, una, et similia: sed in consequentia orationis Acutus mutatur in Gravem; uti fit apud Graecos. Ergô pro causâ circumflectitur in posteriori.
Accentûs nota nusquam fere apponitur, nisi differentiae ergô: idque non tantum in ultima syllaba fit; ut in iis, quae iam vidimus: sed interdum etiam in penultimâ et antepenultimâ; ut occido et occîdo.
Mirum, non nullos vehementius, quam prudentius adversari consuetudini huic voces ambiguas distinguendi accentur: quum tamen ipsi alias minus utiles minusque necessarias teneant distinguendi rationes, vocesque proprias scribant litteris maiusculis; nempe ut distinguant propria a communibus. At cur non simile discrimen heic observemus? tanto magis, quod idem interdum secrunt veteres: ut ex lapidibus apparet, et ex Scauro et aliis constat; nam quod ad Fabii L. 1. c. I. attinet, unde non nulli etiam Accentus exsculpere volunt, de eo nobis movet scrupulum Norisius; conf. supra Parte Orthograph. Voc. Accentus.
Quidam et Syncopen passa circumflectunt; ut amâsse, decrêsse. In cuiusmodi interdum id fit discriminis causâ: ut in Genitivo nostrâs.
Graeca Graeco melius Accentu efferri, censent Donatus, Serviusque: quod sic restringit Marius Victorinus, si iisdem plane litteris proferantur: ut Orthographia, paralipomenôn.
† Nota: A Grammaticis commemorantur Supina Disyllaba novem in priore corripienda, ut: Daium, Satum, Ratum, Itaum, Quitum, Litum, Situm, Rutum, Citum a cieo. Notetur tamen etiam Supinum Statum, quod in priori anceps est v. lo. Peter. Titii Comment. Prosod. de Stacor et cognatis, subiuncta Manuductioni eius ad excerpendum. p. 183. seq.
Sed
* Acinus uvae passae, Ein Rosin.
* Acroama, Gen. neutr. notar hominem ridicularium et histrionem, qui conticis et lepidis dictis convivas saturos oblectabat, et voluptatem auribus faciebat, Einen Menschen, der mit allerband lustigen Einfallen eine Tischgesellschaft aufmaunterte.
Acroasis notat Philosophorum scholam s. dissertationem, quam Gellius L. 14. c. I. auditionem, et L. 5. c. ult. inanditiunculam vertit. Vide et Ioh. Wowerium de Polymathia c. 4. circa finem. Vitruvius L. 10. c. ult. Callias Rhodum quum venisset, acroasin fecit, exemplumque protulit muri, cet. Fecit acroofin, id est, scholam seu diessertationem habuit super cogitationibus suis, sive sallerter ab se inventis. Ita enim interpretandus et accipiendus hic locus est. Acrooses tuas in posterum frequentabo, Ich werde kunftig in deinen Stunden einen Auditorem abgeben.
* ACTAEON Aristei fuit filius, venator, conversus a Diana in cervum, et a canibus laceratus; ut est in fabulis.
deducit a Graeco a)fatw=s2, abunde, quod mediam similiter brevem habet: quî cum consentit sequens Accii Senarius, ubi corripitur:
Tum iecore opinio farta et satiata adfatim;
et sequens Prudentii Sapphicus:
Adfatim plenis quibus imbuatur.
* Interim tamen Arator producit: Suppetit adfatim exemplorum copia, nosque cet cuius vestigiis qui temere insistunt, a fari, quod priorem porrigit, derivant: quae tamen Etymologia eo ipso pro arbitraria habenda est, quod legitimae veterum quantitati repugnat. Vid. Poet. Giess. p. 83.
1. Deducta a nominibus rerum animatarum, ut: vitulinus, arietlnus, quod alii tamen excipiendo corripiunt, anserlnus, equlnus, canlnus, ostrlnus, coraclnus, vulplnus, luplnus. Conf. infra Arietinus.
2. Nominatim etiam sequentia, quorum non nulla etiam naturam Substantivorum habent; clandesilnus, interstlnus, mediastlnus, interneclnus, festlnus, morticlnus, marlnus, viclnus, orclnus, peregrlnus, inquillnus, libertlnus, matulnus, vespertlnus, diulnus, pululnus Ein Polster, suplnus, cisternlnu, genulnus, oplnus, adulterlnus, inoplnus, caminus, catinus Eine Schiissel, echinus, gelasinus lachelnd, coulnus Ein Streitwagen, collnus a colle, funglnus, laurinus.
Mediastlnus, i. Subst. Ein Hausknecht. Anatomici Mediastlnum panniculum vocant, qui dividit medium pectus et pulmones, Germ. Das Zwergnetz.
Referuntur huc etiam Diutinus, Langwierig; Serotinus, spat, langsam; Hornotinus, Heurig, quae tamen rectius corripiuntur.
3. Distributiva numeralia; blinus, tri. nus, qulnus.
4. Cognationum nomina, ut: sobrlnus, consobrlnus, amitlnus.
5. Denique propria ac Gentilia, ut Augustlnus, Iustlnus, Sibylllnus, Aventlnus, Fescennlnus, Ticlnus, Fuclnus, Venuslnus, Canuslnus, Gablnus, Collatlnus.
* Nota: Dintlnus corripuit Prudentius in Iamb.
Postquam vapor diutinus:
quamvis sunt, qui negant, eius auctoritatem praevalere rationi et Analogiae. Vid. Iul. Caes. Scal. de Causis L. L. c. 98. Serotlnus ab Hilario corripitur. Verum et heic praeferunt non nulli Analogiam. Quod
vero Prist nus et Crastlnus corripitur, causam adsignant, 1. quia a Monosyllabis, 2. et quia utrumque Virgilius habet breve.
Pro correptione binorum priorum nec non pro hornotlnus pugnat etiam iuxta usum hodiernum Priscipanus, cuius regula haec est: Adiectiva in inus, quae nascuntur ex Adverbiis temporalibus, penultimam corripiunt: ut Diutlnus, Perendlnus, sernotlnus, hornotlnus, crastlnus. cet. Quae vero tempus non significant, penultimam producunt: ut cisternlnus, morticlnus, cet. Matutinus vero et velvertinus, penultimam producunt, quia oriuntur non ab Adverbiis, sed a Nominibus Matuta et vespera: sed annotlnus ab annus volunt penult. corripere. Ol. Borricb. Parnass. in Nuce not. ad v. 904.
† De hac autem terminationis in Inus quantitate: verba sunt G. H. Ursini Obs. philol. cap. 11. p. 184. seqq. quibus praesertim Olaum Borrichium oppugnat: tou= I penultimae iudicium petit o( pa/nu Vossius non cum vulgo Grammaticorum a diversirate significationis, qui ab animatis ducta volunt producta, ab inanimis vero brevia, sed primo a Graecae Latinaeque linguarum differentia. inque Inus Graeca I habere correptum censet, Latina autem productum. Quae ipsa etiam Scioppii sententia est. Quid tamen in Vossio adhuc desiderem, deinde dicam. Insurrexit contra hunc ut in aliis, sic in hoc ipso quoque, non ita dudum Olaus Borrechius, multisque studet efficere, suam istis Grammaticorum Veterum regulis rationem constare, nec ab iis fuisse recedendum. Id ut evincat, et varia corradit hinc et inde exempla, quibus et illa in Inus a graecis venientia I habere productum obtinere nititur, et sua Scioppio praesidia intervertere conatur. Quam recte utrumque, breviter videamus. Neque enim aegre laturum puto Virum eruditissimum, aegre certe ferre non debet, si ad exemplum eius in ipsum idem ego mihi miuris sumpsero, quod ille sibi sumpsit in alios. Et alioquin Res publica haec, sub qua vivimus, litteraria, liberam cuiqueve dicendae modeste sententiae facultatem permittit. Ad prius igitur quod attinet, profert voces Agrigentinus, Byzantinus, Coracinus, Eleusinus, Ephesinus, Gelafinnus (dens) Libyssinus, Palaestinus, Sibyllinus, Tarentinus, quas omnes penultimam diserre producere adductis Poetarum testimoniis probat, idque eum in finem, ut obtineat non minus producto I penultimae, quam eodem correpto in Inus terminatas reperiri voces Graecas ad Latinos traductas; quare nec ullam constantem quantitatis notam inde peti posse. Verum enim vero aerem ne feriat exemplis hisce, et extra oleas vagetur Vir eruditissimus, vehementer metuo. Quamquam enim Scioppianae sententiae interpres Mariangelus late dixerit,
nomina Inus in exitu hobentia brevia esse omnia, si sunt Graeca; tamen et haec nomina non de quibusvis Nominibus, et Adiectivis et Substantivis, nec haec omnia de omnibus in universum cuiuscumque generis, sed de omnibus tantum certi generis esse accipienda, illud satis arguit, quod suam hanc sententiam Grammaticorum sententiae oppositam vult Scioppius, qui vero non de quibusvis in Inus Nominibus, sed de Adiectivis solum, nec de his omnibus, sed de iis tantum, quae a communibus oriuntur: quod cum ex ipsis regulis, tum ex iis, quae afferunt, exemplis satis elucet: loquuntur. Ut igitur accurata sit contradictio, et iisdem definita limitibus, de his quoque Scioppii sententia fuerit forte intelligenda. Sed ut faciles simus hac in parte erga Cl. Borrichium, quum non mereatur Scioppius, ut tam humane secum agatur, qui tam inhumanus ipse ac durus adversus summos aetatis nostrae Viros fuit, demus hoc ei sane, late nimis et indistincte pronuntiatum esse a Scioppio, aut interprete Scioppianae sententiae Mariangelo, Nomina in Inus, sine addita Distinctionis nota, quae omnino fuerit addenda, magis etiam a Vossio, cui hoc accurate agendum fuerat, qui tamen et ipse quum primum de Derivatorum in tinus penultima egisset, ubi ad cetera in Inus pervenit, non diversos constituit ordines, sed sub eumdem omnia conicit, quum vel maxime res distinctionem quandam exegisset. Gentilia igitur omnino fuerant eximenda, cum, quae a Graecis in Inus veniunt, corripi debere praeciperetur. Qualia Agrigentinus, Byzantinus, Eleusinus, Ephesinus, Libyssinus, Palaestinus, Tarentinus. Et eximere ea a suis etiam, quas defendendas suscepit regulis, debuisset omnino et ipse Borrichius. Qui in adversario laedendo promptior, quam in se tuendo cautior, non sentit, his ipsis, nisi excipiantur, regulis suum iugulum peti. Quippe dum hanc ponit Distinctionem cum vulgo Grammaticorum quantitatis Adiectivorum in Inus, ae tamquam Mercurialem quamdam statuam commendat, quod, quae ab animatis, sensitivis nempe, veniant, producant penultimam, quae a plantis, lapidibus, aliisque inanimis eandem corripiant; haec nimirum, quae ex eo dedimus Gentilia, quum producant penultimam, erunt secundum leges Grammaticorum et Borrichii ab animatis deducta. Ergo Agrigentum, Byzantium, Eleusis, Libyssis, Tarentum erunt nobis posthac, si Diis placet, animata. Euge vero! Putarit forte non nemo, ne in Graecorum quidem censum referenda illa duo Agrigentinus, Tarentinus, esseque haec a Latinis Agrigentum, Tarentum, quomodo ii maluerunt pro Gracis *a)kra/gas2, *ta/ranton. Sed haec omnino sunt formata a Latinis ex Graecis istis *a)kraganti=nos2, *taranti=nos2,
atque ad similitudinem ipsorum Primitivorum ab iisdem inflexa. Ceterum eamdemplane quantitatem tou= I in penultima praeter illa a Borrichio allata servant et haec Gentilia: Velinus, Pontinus, seu Pomptinus, Tiberinus, Setinus, Amerinus, Alexandrinus, Andinus, Venusinus, et alia non pauca, ut plane de his sigillatim fuerit praecipiendum. Horundem formam et Sibyllinus sequi fuerit putandum, si vere Graecum sit. Mihi tamen hoc a Latinis potius ex voce Sibylla more suo inclinatum videtur, quam ut sit Graecum. Nam *sibu/lleios2 equidem reperio apud Auctores Graecos, ex *sibulla denominatum, nuspiam autem *sibulli=nos2 Coracinus vero, Gelasinus dens, Erafinus non sunt huius ordinis; ut neque Cyprinus, echinus, caminus, quae miror, cur non et ipsa attulerit, si sine discrimine Graeca in Inus ad Latinos traducta penultima porrecta producere fuit visum Viro doctissimo. Nam et Substantiva sunt, et partim insuper non Denominativa. *erasi=nos2 certe, gelasi=nos2, si vel Adiectiva esse constaret, tamen huius loci non essent; utrumque enim a verbo fit. Quare et ipsa erant ab hhoc numero segreganda, et suus iis ordo sigillatim fuisset tribuendus tum a Vossio, tum magis etiam a Borrichio. Neque enim quum a verbis desumantur, vel ab animatis vel ab inanimis desumi poterunt dici. Coracinus vero piscis ad nomen quod attinet, cum ratione eius, quod Substantivum est, tum ratione etiam differentiae a kora/kinos2 corvinus, producit penultimam circumflectitque. At si aliquod operae pretium voluisset facere Vir doctissimus, ostendisset nobis, posterius hoc I in penultima reperiri productum apud Latinos. Sic enimvero causam suam strenue egisset. Nunc neque in Latinis hoc est receptum, et meo iudicio plane corripitur apud Graecos, non minus quam a)nqrw/pinos2 e)lefa/ntinos2 et quae huius generis alia sunt plura, de quibus postea. Vides quam infeliciter ex una parte rem gesserit Vir doctissimus. Sed gessit eandem altera ex parte multo etiam infelicius. Laurinus, collinus, funginns, ostrinus non concedit Scioppio Latinae esse originis voces, proptereaque penultimam producere contra illam Grammaticorum regulam, ea quae ab inanimis veniunt, correpta statuentium. Spectemus, quibus telis adversarium suum petat. Laurinus, inquit, non est Latinae originis vox, sed Graecae, quippe et da/fnh Graecis dicitur, et lau=ron docente Hesychio. Collinus est quidem illa vox a Latino collis, sed collis verna non est Latii, quia iam ante ostendit et Scaliger, et Vossius in Etymologico collis esse originis Graecanicae. Graecis enim est kolw/nh et kolwno\s2 idem, quod collis cet. Fungus etiam non est orginis Latinae, sed Graecae a
spo/ggos2. De voce Ostrinus neque dubitandum, quin descendat a Graeco o)/streon. Atque in his quattuor vocibus nullum Scioppio praefidium relictum est, quod omnes Graeco fonte cadant. Haec ille, quasi re optime confecta. Ego vero haec ipsi excidisse nollem. Nam quis non videt, non agi hic de ultima origine vocum laurinus, collinus, funginus, ostrinus, sed tantum de proxima, nec quicquam heic ad rem referre, unde laurus, collis, fungus, ostreum, sed illud modo quaestionis esse, unde voces illae, quas dixi, a)me/sws2 deriventur, et utrum non potius a vocibus laurus, collis, fungus, ostreum Latinitatis iure iam donatis, Latino more sint inclinatae, quam a Graecis illis, a quibus derivari eas vult Borrichius, etsi quidem non ausus vocem collinus, a)me/sws2, ut ceteras, ex Graeco arcessere. Sed quid iuvat illum to\ collis, ex Graeco esse, si collinus, de quo quaestio est, a Latino collis est? Et quum diserte hoc agnoscat ipse, quî nullum Scioppio in his quattuor Latinis vocibus praesidium est, et quî omnes Graeco fonte cadunt, quod deinde subicit? Ecquis autem, qui aliquem litterarum harum gustum habet, non laurinus etiam et funginus, et ostrinus a Latinis vocibus laurus, et fungus, et ostreum malit arcessere, quam ex Graecis illis, quorum nec Denominativa hac terminatione uspiam leguntur. Praeterea neque lau=ros2 (hoc enim potius thema constituendum fuerit, quam uti fecit, Borrichius lau=ron, qui Accusativus aperte est apud Hesychium, da/fnhu illud exponentem) quum hunc solum habeat auctorem, quem multis peregrinarum vocum expositionibus suum volumen constipasse vel ii non ignorant, qui limis tantum oculis id inspexere, prius in numerum Graecarum vocum recepero, quam aliud alîus scriptoris Graeci testimonium aptius fuerit prolatum. Sane Cl. etiam Vossius, etsi locus hic Hesychianus eum non fugerit, (laudat enim eumdem ipse) in alia tamen omnia ire maluit, quam, quod dictu erat tam proclive, a lau=ros2 isto Hesychii Latinum laurus deducere. Nec difficilis est coniectu haec eius ratio; quum institutum illud Hesychii tantum Virum latere minime potuerit. Iam si a Latinis vocibus originem suam habent Adiectiva illa toties iam nominata, quid porro ad nos, unde ipsae voces illae, a quibus haec Adiectiva deducuntur? quid id ad rem facit? Sed quo minus Graecae ea originis habeantur, alio insuper argumento pugnemus. Nam talia si essent, suadert omnino Analogia corripi illa, ut alia huius formae apud Graecos Adiectiva Denominativa, vel ex ipsius Borrichii sententia, quum sint ab inanimis partim, partim a plantis desumpta, praeter unum Ostrinus, de quo deinde. Nam ad Graecas etiam voces in Inos terminatas, has eum regulas extendere, patebit
postea clarissime ex iis, quae de voce elephantinus ex ipso erunt proferenda. At produci tamen laurinus et collinus, nec ipse negare potuit. En! quos in laqueos induerit Virum optimum nimium alterius insectandi studium! Quantum in ipso est, nec Latinae nec Graecae originis erunt haec Adiectiva, quia sive Graecae originis essent, sieve Latinae, ex Analogia corripienda essent, aut certe essent Anomala, atque a regula excipienda. At neque ullam in iis Anomaliam agnoscit, neque illa excipit. Misera igitur haec Adiectiva tota Graecia Latioque pulsa nescio quo gentium exsulatum ire cogentur. Sed serio agamus. Dico igitur, nihil proficere Borrichium; si vel a Graecis essent haustae voces laurinus, collinus. Annon enim nihilominus reclamarent tam illi Grammaticorum regulae, a rebus inanimis deducta esse brevia, quam Scioppianae, Latina in Inus sumpta a Graecis corripi? Non enim ullum Borrichius, ut neque ceteri Grammatici, mere Latinas inter et Graecas in Latium deductas voces discrimen constituit; sed eodem utrasque loco habet, esademque sub leges revocat. Cur autem de vode marinus, quam et ipsam Scioppius in firmamentum sententiae suae adhibuerat, ne gro\ quidem apud Antagonistam eius Virum CI. deprehendimus? Nimirum, quia heic bella ipsum ratio sua vocem hanc ad Graecos fontes reducendi destituerat. Quid porro respondebit ad vocem vicinus, a vico, re procul dubio inanima; quid ad to\ morticinus ab ipsa plane morte desumptum, quae animam vivis adimit; quid ad to\ genuinus, quod a genus est, animante videlicet aliquo; quid postremo ad vocem cisterninus a cisterna, quam huc quoque nec id immerito refert celeberimus Vossius? Vides Grammaticarum harum praeceptonum, quas tuetur Borrichius, egregiam certitudinem! Et tamen heic nescio quî occaecatus negat exemplum his regulis adversum temere repertum iri? Quare nec de funginus me sibi assentientem habet, ut qui Labbeo malit auscultare, Trochaeum in hoc versu Plauti Iambico statuenti, qui exstat Trinum. Act. 4. Sc. 2.
Pol, hic quidem fungino genere est, capite se totum tegit.
At quis non potius cum Scippio Spondaeum ibi tueatur, voce funginus ad normam illarum laurinus, collinus, marinus cet. exacta, quibus cum forma plane et origine convenit, quam ut Trochaeum cum Labbea, et, qui hunc sequitur, Borrichio ibi agnoscat, qui pes in hoc genere, quamquam non plane numquam compareat apud Comicos, rarior tamen longe et inusitatior est Spondaeo, cui propria in eo sedes sua est. Praeterea si funginus mediam habet brevem, quum id a Graeco esse contendat ipse, iam hoc ipso
firmabitur Scioppiana praeceptio, qui ea in Inus, quae a Graecis sunt, corripienda vult. Negabit forte Borrichius, corripi propterea, quod Graecum sit origine. Negarem hoc ego pariter, et meliori quidem iure, cum Scioppio, si corriperetur, corripi propterea, quod ab inanimo proveniat, cum tot alia sint ab inanimis orta, nec tamen penultimam habentia correptam. Neque ostrinus igitur, quod et ipsum recte advocat Scioppius, avelli patior a ceteris, neque illum fero, qui inde potius, quod ab animante descendat vox ista, quam hinc, quod sit Latinae vox originis, rationem penultiinae in hao voce productae arcessat. Quamobrem hinc omnium quoque in Inus aliorum eiusmodi Adiectivorum Denominativorum, productam habentium penultimam, quantitatis rationem, sine discirmine, ab animantibusne sint, an ab inanimis, desumamus posthac cum Scioppio tam diu, donec vel Borrichius, vel alius fortioribus nos argumentis convincat, haec, in quibus nos Latinam quaerimus scaturiginem, Latinae formationis non esse, sed Graecae. Iam qui ad vocem elephantinus, quae non minus huic eius et Grammaticorum placito adversatur, cum in Inus terminata, etsi ab animali formata sit, penultimam nihilominus habeat correptam, contra quam ipsi praecipiunt, respondeat Borrichius, audiamus. Eo, ait, inclinat adhuc sententia, antiquissimos Graecos ebur five elephantinos dentes considerasse, ut rem natura sua inanimem, (quod vel raros, vel forsitan nullos id temporis in suis regionibus vidissent elephantos) eoque instituto Hephaestionem et Anacreontem penultimam corripuisse, quod hodie vix imitandum. Lepidum profecto effugium, quod si ulli eruditiorum probetur, mirer sane. Ego vero auctoritate Anacreontis atque Hephaestionis tam diu putabo standum, dum aliud nobis adiectivum in Inos Denominativum, eiusdem formae, cuius est e)lefa/ntinos2, qualia sunt a)nqrw/pinos2, gu/pinos2, kora/kinos2, protulerit Borrichius, penultima producta. Nemo certe, nemo adhuc eorum, qui Graecam nobis Prosodiam dedêre, quem quidem videre mihi licuit, distinxit inter illa Adiectiva in Inos Denominativa, quae a sensu praditis, et eo destitutis descendunt, illaque producta, haec correpta posuit. Constanter omnes eodem habent numero et haec, et illa. Tam diu igitur et ipse non aliam illorum a)nqrw/pinos2, gu/pinos2, kora/kinos2, rationem esse existimabo, quum praesertim sit, quod me in hac sententia mea confirmat, e)lefa/ntinos2, Borrichio autem nec dum sit, quo suam corroboret; quam istorum su/kinos2, marma/rinos2, kupari/ssinos2 ac similium, quae corripi extra controversiam est. Neque Vossius iritur satisfacit, quod, quum ??? in Inus, quae Latina sunt, I habere
porrectum agnovisset merito, subiungit tamen et illa, quae ab animantibus, ut equinus, porcinus, murinus, ansetinus, similiaque; ac si haec ratio a priori esset diversa. At certe non quod ab animantibus veniant porcinus, equinus, murinus ac silimlia productam habent penultimam, sed quod Latinae sunt originis, adeoque in priori ratione prorsus fuerat adquiescendum. Sed nec de elephantinus ullum in eo verbulum reperias, quod tamen, si hic Grammaticorum canon, in Inus ab animalibus desumpta esse in penultima producenda, obtinere debeat, omnino propter auctoritatem Hephaestionis atque Anacreontis fuerat excipiendum; aut saltem videndum fuerat, quid ad hanc responderetur; etsi id quidem frustra fuisset futurum. Nam nihil omnino hac exceptione, minus etiam auctoritatis Hephaestioneae et Anacreonticae elusione opus est; atque ita potius cum Scioppio statuendum est, segregatis tamen, ut supra dictum, Gentilibus, quae produci debere tam Graeca, quam Latina, singulari erit canone definiendum, et adhibita limitatione quadam; Denominativa in Inus Adiectiva (quo ipso etiam Substantiva in Inus a Graecis hausta, sive Primitiva illa sint, aut certe originis obscuriooris, ut echinus, sive Denominativa, ut cyprinus, coracinus, sive Verbalia, ut caminus, gelasinus, erasinus, volumus remota) si a Graecis ad Latines sint traducta (traducta autem inde intelligentur, non si ad ultima modo origine inde arcessi queant, sed si proxime inde resultent, O in U solum converso, id quod discerte etiam pro fundamento substernit Scioppius, ut tanto minus veniae sit Borrichio, qui tam miram iniit rationem vocum, laurinus, collinus, funginus Graecae origini vindicandarum, ut supra vidimus) corripienda sunt. Vel si canon quidam kaqoliko\s2, qui haec omnia includat, magis te capit, dicendum ita fuerit: In Inus Latina a Graecis a)me/sws2 transsumpta servare quantitatem penultimae Graecam. Substantiva igitur produci, qualia caminus, cyprinus, coracinus, echinus, erasinus, gelafinus; Adiectiva vero Denominativa corripi, nulla habita plane ratione, ab animantibusne sint, an ob inanimis, quolia elephantinus, faginus, crystallinus, amagdalinus et cet. His e contrario cum Scioppio Adiectiva in Inus Denominativa Latinae formationis productam habere penultimam recte censebuntur; nihil iterum pensi habito, quibuscumque a thematis sumantur, ab animatisne (sensitivis scilicet) an ab inanimis; qualia anserinus, porcinus, aquilinus, ostrinus, marinus, collinus, cisterninus, funginus cet. a quibus tamen eximens tum oleaginus, cuius penultima correpta usus est ipse Virgilius, tum forte arietinus, quo de excipiendo nemo equidem cogitavit; ego vero longâ
penultimâ eodem uti nolim. Puto enim Analogiae alii hoc datum, ut correpto I fuerit prolatum, uti parietinus. De ceteris in Inus Prosodicos Scriptores adeas velim, e quibus tamen, quod nostram ad rem quodammodo etiam facit, hoc cognosces, pleraque in Inus Adiectiva Latinae originis penultima efferri longa, exceptis iis Adiectivis temporis, quae ab Adverbiis eiusdem significationis orta penultimam habent brevem, ut pristinus, crastinus, perendinus, hornotinus, serotinus quoque et diutinus, quae postrema perperam Scaliger Pater putabat producenda; quo de Vossius. Substantiva quoque illa, quae naturam praeferunt Adiectivorum, producta reperies fere omnia; qualia amitinus, inquilinus, libertinus, mediastinus, fobrinus, consobrinus; tum propria etiam illa, ab Adiectivis secundae venientia, ut Iustinus a Iustus, Augustinus ab Augustus, Longinus a longus, Severinus a severus cet. praeter haec alia insuper Substantiva quaedam, ut lupinus, pulvinus, covinus, paucis tantum ex toto numero exceptis, et vix pluribus, de quibus quidem certo constet, hisce, asinus, dominus, fraxinus, licinus, pampinus; ricinus, terminus.
Haec nimirum ita disputantur. Quamlibet autem Ursino adsentimur; maluimus tamen in hac Parte Prosodica ad vulgares Grammaticorum hoc in genere positiones, utpote magis notas, lectorem pro re nata remittere: cuius quidem nostri facti veniam ab Aristarchis aevi nostri deprecamnur.
Corripiuntur autem reliqua omnia, quae materiam significant, seu quae a rebus inanimatis deducuntur, ut: faginus, crystallinus, adamantinus, coccinus, acinus.
Item haec: crastinus, pristinus, pampinus, facicinus, vaticinus, fraxinus Ein Eschenbuum, cophinus Ein Korb.
* Admetus Rex fuit Thessaliae, cuius armenta exsulpavit Apollo.
* Adonis, Cinyrae, mediâ brevi, Regis Cypriorum ex Myrrha filia filius, Veneris delicium.
* Gannius, Poeta vetus, produxit apud Priscianum L. 6. p. 700:
Emicat in nubes nidoribus ardor adoris:
qui tamen et ipse alibi corripuit; prout etiam corripitur apud Ausonium de Monosyll. eap. de Cibis:
Mox ador, atque adoris de polline pultisicum far.
Unde Scaliger existimat, veteres adus, adoris, in Neutro; et ador, adoris, in Masculino dixisse: ut decus, decoris; et decor decoris. Vide eum ad Festum p. 7. Conf. infra Genitivi tertiae Declinationis.
* Derivant etiam non nulli a)po\ tou= dou/lou, quod servum significat: adulari enim admodum servile est, et homine ingenuo minime dignum. Vide Poet. Giess. p. 81.
* Diogenes Laertius octo numerat Aeschines: quorum clarissimus fuit Atheniensis Orator, Demosthenis aemulus, cuius exstant orationes aliquot et epistolae. Primus autem Philosophus fuit Atheniensis, auditor Socratis, de quo et dicere consuevit Secrates: SOLUS NOS COLERE NOVIT AESCHINES; quum ab eo numquam discederet. Idem, quum ceteri praeceptori communi Socrati adferrent plura, semet ipsum ei donavit, quoniam aliud munus, quod panper esset, non suppeteret. Vid. Senecam L. 1. de Beneficiis c. 8.
* Graeca autem in i/ths2 desinentia penultimam suam hac mora adficiunt: unde par ratio in alabastrites, apfintbltes, aromatites, catopyrites, chrysites, conchites, haematltes, hammites, lychnites, meconites, ophltes, orites, phlagites, phragmites, phycites, porphyrites, pyrites, sarcites, scarites, selemites, spongites, thyites, trochites.
* Aetoli incolae fuerunt Graeciae, eo terrarum tractu, qui bis nostris temporibus Livadiae nomine venit, quovum celebratae quondam urbes Chalcis, Calydon et Olenus hodie in ruiinis quosi sepultae iacent.
* Agamemnon rex fuit Mycenarum, Imperator exercituum Grecorum ad Troiam, frater Menelai, maritus Clytaemnestrae, pater Iphigenlae.
* In metro etiam produci potest, propter sequentem mutam cum liquida L.
† Albico et Candico ponuntur pro aliquantum albeo et candeo, eoque haec bina verba verius sunt Diminutiva. Quum igitur verba nonnulae in ico desinentia non significent frequentem actionem; dicere liceat, istiusmodi verborum alia proprie esse Frequentitiva, quae assiduum vel crebrum notent conatum; alia quasi Frequentativa, quae formationem Frequentativorum imitentur, non significationem.
a)/lkimos2, fortis, robustus, apud Graecos mediam brevem habet.
* Quaedam eiusmodi urbium Nomina constantius E longum habent, ut Laodicea, Heraclea, Apamea, Mantinae, Cassandrea, Cadmea: quaedam plercumque per ia scribuntur, et more Latinis receptissimo corripiuntur, ut Seleuc. a, Nicomedia, Samaria, Philadelphia, Sebastia: quaedam ambigua, ut Alexandria et Alexandrea, Antiochia et Antiochea, Attalia et Attalea, Caesaria et Caesarea, Epiphania et Epiphanea, urbs Ciliciae sub Amano monte, v. Cit. L. 5. Fam. Ep. 1, Amasia et Amasea Strabonis patria, cetera: quia EI nunc I, nunc E pronuntiant.
† Et hoc quidem loco notandum esse arbitror, hanc correptionem, partim apud ipsos veteres Latinos, partim communi usu, similiter institui in aliis Nominibus Propriis et Appellativis ahdu paucis Graece in eia et eios2 exeuntibus, si Latine terminantur in ia, et in ius, item in iis, quae Graece in eion exeunt, et Latine terminantur in ium, quoniam in his terminationibus Romanae aures longiorem moram aegre ferunt. Unde per Syncopen e Diphthogo unam Vocalem demunt, ut possint correpte pronuntiare. v. g. a *gala/teia Galatia, *e)pifa/neia epiphania, e)ntele/xeia entelechia, e)ne/rgeia energia, *akadh/meia Academia; et ab *a/reios2 Arius, *euge/neios2 Eugenius, *basi/aeios2 Basilius, *kaisa/reios2 Caesarius, *h(ra/kleios2 Herculius et Heraclius Imp. *bakxei=os2, Bacchius, *antibakxei=os2, Antibacchius, *e(liko/neios2 Heliconius; et a gerontokomei=on gerontocomium, nosokomei=on nosocomium, nosodoxei=on nosodochium, cenodoxei=on xenodochium, farmakopw/leion pharmacopolium, monopwlei=on monopolium, paidagwgei=on paedagogium. Vide Scaligerum in Catullum.
Apud Poetas tamen vis Diphthongi interdum redit in uno atque altero horum vocabulorum, quum nempe penultimam productam volunt. ita v. g. Academia etiam apud Ciceronem et Alexandria apud Propertium et Antiochia apud Ausonium, et Galatia apud Statium, producitur.
Excipitur Darius, Gr. *da/reios2 I. *darei=os2, Nomen Proprium Regum aliquot Persarum,
quod communi veterum usu producte et in prorsa et in vorsa effertur.
Excipiuntur etiam, quae in ia exeunt, Nomina mulierum v. g. *laoda/meia Laodamia, *qa/leia Thalia, (*ippoda/meia Hippodamia, *ifige/neia Iphigenia, cet. item Appellativa e)legei=a elegia, a)ntipa/qeia antipathia, xeiromantei/a chiromantia, filogu/neia philogynia, politei/a politia, magei/a magla, nekromantei/a necromantia, nekuomantei/a necyomantia, a)pa/qeia apathia cet. et ex Accentu Graecorum in mani/a, ia desinentia, mani/a manla, e)idwlomani/a idolomania, e)idwlolatri/a idololatria, neomhni/a neomenia, monomaxi/a monomachia, naumaxi/a naumachia, a)nalogi/a analogia, a)pologi/a apologia, tautologi/a tautologia, filologi/a Philogogia, *qeologi/a Theologia, a)ntonomasi/a Antonomasia, a)ntimeri/a antimeria, o)ligarxi/a oligarchia, monarxi/a monarchia, periergi/a periergia, peripneumoni/a peripneumonia, a(rmoni/a barmonia, o)fqalmi/a Ophthalmia, fantasi/a phantasia, filanqrwpi/a philanthropia, filauti/a philautia, *sofi/a Sophia, filosofi/a Philosophia, sumfwni/a Symphonia, progwdi/a Prosodia, a)noreci/a anorexia, dusouri/a dysuia, gewdaisi/a geodaesia, gewmetri/a Geometria, a)stronomi/a Astronomia, gewgrafi/a Geographia, cet.
Si vero Terminatio Graeca eios2 qpud Latinos transit in eus; rarissime, nec nisi in paucis Adiectivis hoc E kata\ sugkoph\n corripitur, v. g. a *kaisa/reios2 Caesareus, *anteno/reios2 Antenoreus, (*hra/kleios2 Herculeus, *kuklw/peios2 Cyclopeus, kwnw/peios2 conopeus: in reliquis autem omnibus fere producitur v. g. a *puqagoreios2 Pythagoreus, lu/gkeios2 lynceus, *lu/keios2 Lyceus mons Arcadiae, *orfei=os2 Orpheus, *akrisio/neios2 Acrisioneus, *epikou)reios2 Epicureus, *hlei=os2 Eleus, ex Elide, Iovis Epitheton, *qhsei=os2 Theseus, *kadmei=os2 Cadmeus, *sofoklei=os2 Sophocleus, *salomo/neios2 Salomoneus, quod tamen Prudentius, metri ceteroquin negligentior, etiam corripit, giga/nteios2 giganteus, a)dama/nteios2 adamanteus, *iwannei=os2 Iohanneus, bo/reios2 boreus, (*ipponaktei=os2 Hipponacteus, *deukaliw/neios2 Deucalioneus, *marwnei=os2 Maroneus, *pelo/peios2 Pelopeus, *xorei=os2 choreus, *foibei=os2 Phoebeus, *foini/keios2 Phoeniceus, *que/steioc Thyesteus, *apellei=os2 Apelleus, *epixarmei=os2 Epicharmeus.
Ita quoque constantissime hoc E producitur, ac Syncope non nisi rarissime locum habet in iis vocabulis, quae in eia et eion, et apud Latinos in ea et eum terminantur, v. g. *mh/deia Medea, *odussei/a Odyssea,
*kalliw/peia Calliopea, *adra/steia Adrastea, *kassio/peia Cassiopea, *penqesi/leia Penthesilea, *gala/teia Galatea, pana/keia panacea, *kentaurei=a Centaurea, *dhi+bpeia Deiopea; it. *si/geion Sigeum, *mausw/leion Mausoleum, *lu/keion Lyceum, mousei=o/n museum, brabei=on brabeum, cenodoxei=on xenodocheum, pandoxei=on pandocheum, o)rfanotrofei=on orphanotropheum, gunaikei=on gynaeceum, prutanei=on prytaneum.
Cui longiori morae quum adsueti sint eruditi in eiusmodi nominibus; eamdem etiam ex accentu Graeco retinent in idea et Pantheum; licet in Graeco i(de/a et pa/nqeon naturalis quaedam sit correptio.
Syncopen autem istam, quae in supra adductis vocabulis, ut correpte pronuntiari possint, locum habet, quo minus mireris; scito, satis usitatam illam esse in metro, si corripiendo pedi obstet Diphthongus. Sic a *surakou/sios2 fit Syracusius, et dempta Vocali altera *surako/sios2 Syracofius. Virgil. Prima Syracosio dignata est ludere versu. Sic a xore/ia\ non tantum chorea per E longum, sed in metro etiam chorea per E breve; et a planei=a non tantum platea per E longum, sed in metro etiam platea per E breve; et a kwnwpei=on non tantum conopeum per E longum, sed in metro etiam conopeum per E breve. Ita etiam porro in chiragra semper corripitur prior, etsi sit Graece xeira/gra: et Maronis est L. 1. Aeneid. v. 205:
Accestis scopulos: vos et Cyclopea saxa;
etsi Graece est *kuklw/peia et Calliope semper corripitur, licet in Graeco sit *kalliw/ph per Diphthongum. Par ratio in Corduba quod apud Martialem corripitur L. 1. ep. 62, licet in Graeco sit *ko/rdouba. Item in balneum, corripitur, licet in Graeco sit balanei=on. Vid. Voss. de Arte Grammat. L. 2. c. 33. p. 286. it. Poet. Giess. p. 13. Sic etiam apud Latinos Dativus et Ablativus Pluralis bubus, quia crasi contrahitur, et Diphthongum Graecam in priori syllaba repraesentat, perpetuo producitur, quicquid legant quaedam Poetarum veterum editiones. Confer Becmannum et Gionerum hac de re. At quum iidem priorem syllabam corteptam volunt, Syncopen adferunt, et dicunt bobus, cuius prior semper brevis est, sicut prior in boves.
Agnoscant, quaeso, hanc disciplinam, qui in Arius, Antiochia, Alexandria, Philadelphia longiorem moram ponunt, eamque quavis data occasione strenue inculcant, eo quod in Graeco Diphethongus sit, quae cortipi haud debeat; atque intelligere tandem benevole velint, eiusmodi vocabula non heri aut nudius tertius, sed apud ipsos veteres fuisse correpta. Quis enim propter Diphthongum, penultimam tou= Herculeus, Coesarius, Heliconius, Bacchius, Antibacchius,
Attalia, Caesaria, Amasia, eet. umquam produxit? et cui temere ignotum est, in nomine Arius non modo a Prudentio, qui metri megligentior est, sed etiam a Faminao Dactylum constitui? Si vero pergant morosi esse, et nihilominus provocare ad Diphthongum, quam in Graeco conspexerint; tunc ex eadem lege, qua sibi iusti videntur; producere mihi etiam in pronuntiando debebunt Nicomedia, Galatia, Seleucia, Sebastia, Samaria, Caesareus, Caesarius, Herculeus, Herculius, Heraclius, Heliconius, Basilius, Eugenius, Bacchius, Antihacchius, xenodochium, nosocomium, gerontocomium, nosodochium, monopolium, paedagogium; quam tamen pronuntiationem, tamquam vehementer insolentem, ipsi, ni fallor, ridebunt.
* In metro etiam produci potest, ob sequentem mutam cum liquida R.
* In Nominativo produci ob sequentem mutam cum liquida R etiam potest, si versum cudimus.
* Notum hinc Proverbium: Quid sui cum amaracino? Germ. Was soll der Kuh die Muscate? Warum wirft man die Perlen vor die Save?
* Amasis Rex fuit Aegyptiorum, cuius tumulus una fuit pyramidum Aegypti, altitudine sua celebrium, quique legem condiderat, ut quisque apud suum Praesidem quotannis vitae rationem redderet, demonstraretque, unde viveret, aut quo quaestu sustentarentur.
† Poetica Giessena p. 65. produci iubet ad Analogiam aliorum eiusmodi nominum propriorum, scil. Albericus, Andronicus, Heinricus, Fridericus, Theodoricus, cet. Interim nolo heic sapere ex Analogia, sed ex vulgari usu, quo Americus et America correpte efferuntur.
* Plures fuere huius nominis:
1 Amilcar unus Dux Carthaginiensis, facundia et sollertia insignis; qui ingressus in castra Alexandri M. consilia eius de Atheniensibus astute exploravit, teste Iustino L. 21. c. 6.
2. Amilar alter, BARCAS cognominatus, pater fuit Annibalis, notissimus ex vita, quam Cornelius Nepos descripsit.
3. Plures tandem buius nominis in bellis Punicis occurrunt apud Livium et Polybium.
Amitini vel Amitinae, Bruder- und Schwesterkinder, producitur: hanc enim quantitatem habent cognationum huiusmodi nomina, ut sobrinus, consobrinus: atque ita etiam amitinus. Conf. supra Adiectiva in inus.
* Filius est Deucalionis.
* Amphion, Mercurii filius, ad cuius cantum dulcissimum lapides in muros Thebanos ultro eoiisse Poetae fabulantur, eddem, qua de Orpheo, significatione, quod eloquii nimirum suavitate homines agrestes ad mores revocarit mitiores.
* Fuerunt autem duae urbes huius nominis: UNA PELOPONNESI, Tyndari regia. Castoris ac Pollucis patria, sita quondam ubi hodie VORDONIA est, vel non longe inde, XX stadiis A SPARTA seu LACEDAEMONE, quae nunc MISITRA dicitur; ALTERA ITALIAE, inter Caietam et Tarracinam, haud procul a Lacu Fundano a Laconibus, Castoris et Pollucis scomitibus, qui ex Amyclis Laconicis nomen id ei indiderunt, condita, similiter hodie in ruinis iacens.
* ANADIPLOSIS est repetitio, quum ultima prioris versus vox in principio sequentis iteratur; ut Virgil. Ecl. 6. v. 20:
Additse sociam, timidisque supervenit Aegle,
Aegle, Naiadum pulcherrima cet.
Et L. 10. Aen. v. 180:
- - - Sequitur pulcherrimus Astur,
Astur eque fidens - - -
† Beza ad Rom. 9, 3. et Ricciolus in Prosodia reforinata ex Suida evincere conatur, inter a)na/ou=ema et a)na/qhma nihil esse discriminis, atque adeo utramque pronuntiationem alteri notioni convenire. Sed contra disputat Salmasius Exercitat. Plinian. p. 767.
Qui cum Beza contra Salmasium faciunt, anathema dicunt, quum proprie sit donarium, vel res templis dicata, vel aliud eiusdem genevis, per Euphemismum, quio in rebus tristibus et odiosis verba mitioris significationis, per Analogiam a sua origine deflexae, adhibet, a numero piorum segregatum et exsecrandum notare. Vide Cyriaci Guntheri Lat. Rest. p. 42. it. D. Salom. Deylingii Observ. Sacr. p. 11. et 379.
* ANAXAGORAS Philosophus fuit Clazomenius, Philosophinae Physicae cultor adeo adsiduus, ut rei, tum privatae, tum publicae curam prorsus omnem abiceret, et interroganti cuidam, nullane sibi patriae saltem cura esset? responderit: Mihi vero patriae cura et quidem summa est; digitum in caelum
intendens, e)moi\ ga\r kai\ s1fo/dra me/lei th=s2 patri/dos2, dei/cas2 to\n ou)rano/n. ut Laertius refert.
* Germanice vocatur Windroslein; et nimirum quidem recte. Descendit enim a)po\ tou= a)ne/mou i. e. a vento. Testante enim Plinio, hic flos numquam, nisi vento flante, se explicat.
† Dicitur etiam apud Horat. 1. Od. 7. Anio: cuius Genitivus Anionis quum reperiatur nusquam; volunt Grammatistae, Genitivum eius efferri per to\ Anienis. Sed hic Genitivus ab altera illa Terminatione Nominativi Anien descendit.
* ANTANACLASIS est repetitio vocis eiusdem appellatronis, nen significationis. v. g. Auctor ad Herennium L. 4. c. 14: Veniam ad vos, si mihi Senatus det veniam. Item: Amari iucundum est, si curetur, ne quid insit amari.
* ANTENOR Traianus fuit praecipua auctoritate Princeps, hospes legatorum Graecorum, qui ad Helenam repetendam venerant.
* Anthrax nota
1. Corbonem, Eine Kohle.
2. Abscessum quemdam ex atra bile, rubore sublivido, Ein Blutschwar.
3. Vitruvio etiam Anthrax ext minii gleba, Berg - Zinnober.
* Praecedit Hypophora, quae Obiectionem proponit.
* Hinc Proverbia: Naviget Anticyram; it. Est tribus Anticyris caput insanabile, Es spuket dem armen Menschen im Giebel, Er ist ein vollkommner Tore.
* ANXUR urbs Volscorum, alias TARRACINA dicta, Italis hodie TERRACINA in Campania Romana.
Anxur Livio quidem semper Neutrum: sed Martiali etiam Masculinum est.
* Ex sententia Olai Borrichii Cogit. p. 310. et Analext. Part. 2. p. 30. et Parnasso in Nuce. producitur.
† Ridet hanc OLAI sententiam G. H. URSINUS Obs. Philos. cap. 11. p. 196. seqq. qui SCIOPPIUM heic vulgari Grammaticorum legi inhaerentem copiose defendit in sequentibus: Amore, inquiens, tantum et studio veritatis defendendus vidertur Scioppius. Appendix, appendicis penultima brevi iusserat dici Scioppius, ut coxendix. coxendicis. Borrichius cum Analogia dissimillima ait pugnre, quod coxendix, a coxa sit; appendix, a verbo: Verbalium autem in ix nullum adhuc ullum apud probatum Poetam deprehensum sit corripere Genitivi penultimam. Quare nec voci appendix tale quid assingendum. Iubet ergo ratam posthac esse regulam Criticorum: Verbalia in trix penultimom in Obliquis producere, ut victrix, icis, aitrix, icis, lotrix, icis cet. Quod postremum, ut inde ordiar, ridiculum. Neque enim decedit quicquam isti Grammaticorum regulae, si appendix penultimam Genitivi corripitat, neque stabiliri inde vel tantillum potest, illam Genitivi Syllabam in voce appendix esse producendam, quum non in trix desinat, neque a Supinis descendat. Quod igitur in Scioppium intorserat Borrichius, id merito in Borrichium retorqueret Scioppius; dissimillimâ eum Analogiâ niti, quum vocem, quae a Praesenti derivatur, exigit ad amussim vocum e Supino derivatarum. Sed, ut et hoc obiter moneam, cur Grammaticos criticorum nomine dignatur, quod longe superioris est dignationis, quam ut Grammaticis mere talibus, quales heic spectantur, conveniat? Ceteroqui Grammatici nomen late acceptum nullam fere non eruditionis partem complecti, non nescio. Hic autem ubi de quantitate Syllabae agitur, qua de agere proprium Grammatici restricte ita dicti munus, cur tantopere Critici mereantur dici, nec dum video. Neque enim Critici esse, praecipere de talibus, a quoquam umquam somniatum est. Sed haec, ut dixi, obiter pro nobilissimo hoc titulo, cuius ad communionem homines minus digni ne admittantur, vindicando. Neque enim Grammatices pars est Critice, quod ex Vossio discat licet, neque si esset, huic tamen loco
congrueret appellatio Critici. Ad propositum revertamur. Cum Scioppius vocem appendix cum altera coxendix compatavit, non dubito ego, quin non derivationis, sed terminationis spectarit similitudinem. At si quicquam contra ipsum obtinere voluisset, nomina in ix a Praesentibus verborum oriunda obducere illi, eaque pariter paene ultimâ gaudere porrectâ, ostendere debuit Borrichius. Ac poterat sane subsidio sibi proferre tum vocem nutrix a Praesenti, ut videtur, nutrio, quae omnem citra controversiam producit penultimam, tum struices Plautinas in Menaech: Act. 1. Sc. 1. productâ et ipsas penultimâ, ut omnes fere sentiunt, quos viderim, a Nominativo struix, qui sine dubio a Verbo struo. Neo dum tamen herbam porrigo. Nam quantum ad vocem nutrix, varia patent eftugia. Potest enim dici, propter ipsam in trix terminationem et significationem officii feminei. Genitivum eius, ut ceterorum in trix terminatione et significatione eâdem nominum, formatum in tricis penultimâ longâ; vel contractum et decurtatum esse ex nutritrix, euphoniae gratia, quod illud durius sonuisset; si vel a Praesenti nutrio sit, analogice debuisse dici o in ix mutato, ut struo, struix, offendo, offendix, quod est apud Festum, appendo, appendix, sic nutrio, nutrix, quae duo ii in unum longum esse contracta, ut alius in Genitivo ex alliius; vel postremo producere i, quia sit a verbo quartae Coniugationis, quorum i in incremento longum est. Quarum rationum nulla probabilitate sua destituta est. At tw=| strucies Plautino quid fiet? Ego, qui nescio quî, semper a vulgari eius vocis pronuntiatione, i in penultima porrecto, abhorrui, putavi hactenus et adhuc puto, versum illum Plautinum aliter, quam ab aliis facrum, dimetiendum. Hoc nempe modo:
Tantas struices concin-nat pa-tina-rias.
Ut sit vel Trochaeus in quarta regione, quod non plane numquam fieri solet in istis versibus Comicis; vel, quo tamen invitus delaberer, Graecorum Poetarum more consonantes producendis syllabis geminantium, scriptum forte fuerit a Plauto pattinarias, ut quattuor volunt dictum pro quatuor et Appulus est apud Horatium pro Apulus cet. Quicquid horum est, ut struices a struo penultimâ intelligamus correptâ dictum, facit, quod apud ipsum Plautum alio loc, Aulular. nempe Act. 2. Sc. 2. vocabulum mordicibus a themate mordix (quod a mordeo, seu antiquo potius mordo, unde et vetus illud Praeteritum mordi, pro quo deinde momordi invaluit) antepenultimâ reperias brevi, in his eius verbis:
Asini me mordicibus scindont; boves incursent cornibus.
Quam verissimam eius loci lectionem esse, etiam a Vossio agnitam in Etymologico, in voce mordeo, nullus equidem dubito: quicquid alii, qui vel mordicus legunt, vel moricitus, contra moveant, quas lectiones si admittas, multum de elegantia oppositionis in hoc loco perierit, quae longe sic pulchrior erit ac perfectior, si terna ternis responderint asini bobus, scindere tw=| incursare, mordices cornibus. Dimensio autem eius alia esse non poterit, quam ista
Afini me mer-dicibus scindant boves incursent cor-nibus.
Ut sit adeo Iambus octonarius, qualis in ea scenâ versibus Iambici et Trochaici generis permixtâ plures, ut sequens statim:
Hoc ma-gnum est peri-culum me ab ofi-nis ad boves transscen-dere.
Vera igitur prioris loci lectio si est, uti veram esse mihi plane persuadeo, aliquod tamen in ix vocabulum a Verbo derivatum deprehendimus Genitivum corripere apud probatum satis auctorem Plautum; nec erit, cur posthac affirmet Borrichius, non dum eiusmodi aliquod apud talium quemdam a quoquam esse deprehensum. Ad huius igitur exemplum, ut mordix mordicis, ita pariter struix struicis, appendix appendicis, offendix offendicis, in quibus duabus posterioribus vocibus neque terminationis sunilitudinem, quae intercedit inter ipsas ac voces coxendix coxendicis, claxendix cloxendicis, quod iterum Festus nobis fservavit, insuper plane habendam putem, pronuntiandum fuerit. Suo tamen in hoc ipso sensu uti quemvis facile patiar.
* Germanice significat Suss und milde, wie ein Apfel oder Birn, die man ohne Veranderung des schonen Geschmcks fast mit samt dem Kernhause aufessen kann.
est enim Adiectivum descendens ab re animata. Conf. supra Adiectiva in inus.
* Par ergo ratio in Menelaus, Nicolaus, Aristolaus.
† Producit tamen Accusativum Arctophylaca Manilius; sed necessitate metri. Nam alias media in fu/lakos2 semper corripitur. Sic etiam necessitate adactus Properitus primam extendit in voce Arabius; idque licentiâ Graecorum Poetarum, qui in nimietate syllabarum brevium unam producunt, ut vocabulum metro pareat. Ol. Borrich. Parnass. in nuce. Io. Baptistae Riccio Prosod. Reform.
* Ita etiam Vossius Art. Gramm. p. 284: Penultimum in Areopagus perperam prope omnes producunt, quum sit consiatum ex *a)reios2 MARTIUS, et pagos2 COLLIS, quod penultimam corripere, certum est. Imposuit vulgo, quod Latinis pagus producat priorem; a quo AREOPAGUM dici putavit quoque B Augustinus Lib. 18. de Civit. Dei cap. 10. Quippe interpretatur vicum Martium, quum collem dicere deberet. Conf. Mart. Ant. Delrio Comm. in Senec. Herc. Fur. p. 299. it. Ol. Borrichius in Parnasso, indice poster.
Germ. Wilder Greusing, porrigitur. Gr. h( a)rgemw/nh.
* Ceteroquin ex hoc Canone producuntur agninus, anserinus, aquilinus, asininus, bovinus, cabollinus, caninus, colubrinus, coracinus, corcodilinus, erycinus, figlinus, haruspicinus, hircinus, murinus, mustelinus, pantherinus, procinus, taurinus, vaccinus, vervecinus, vitulinus, vulpinus.
*Hoc nominis et alii viri clarissimi gesserunt.
* Nomen hoc initio Platonis fuit antequam ex humerorum latitudine Plato vocaretur. Etiam alius huius nominis inclaruit, nempe ARISTOCLES MESSENIUS, Philolophus Peripateticus, teste Suida; e quo fragmenta servavit Eusebius, quamquam librariorum culpâ nomen eius interdum transiit in Aristotelem.
* ARISTOCRATES alius Atheniensium Dux; alius Spartanorum Rex; alius Hyparchi silius, Historicus Graecus.
* Hoc nomine memoratur
1. Regis Eumenis filius. 2. Tyrannus Methymnaeorum op. Curt. L. 4. c. 5. et 8. 3. Grammaticus Alexandrinus. 4. Historicus Tarentinus.
* ARISTO, Stoicus fuit Philosophus.
Immo et aliii viri doctrina clarissimi hoc nomen gesserunt.
* Est etiam Aristophanes, Grammaticus Byzantinus, itemque alius Historicus Graecus.
* Si nomen Apppellativum est, significat Den Segelbaum it. Den Kloben am Aufzug, die Winde
* Est et virile cognomen familiae romanae v. Part. Orthogr. voc. Caecina.
Philistaeorum, nobilis ac potens, quae in ruinis hodie iacet, corripitur in Nom. producitur in Genit.
* ASCLEPIADES Prusiae, Bithyniae urbe, Medicorum eloquentissimus, qui sanitatem dixit constare et servari cibi potusque abstinentia, gestatione praeterea, ambulatione, frictione.
* Velius Lengus de Orthograph. p. 331. aucipis mavulut. Quod scimus, florentiori aevo aucupis, per V, dictum. Aucipis per I, Archaice scribi videtur.
einen zum Soldaten annehmen, producitur: est enim ab auctor, oris.
* Prudentius corripit: sed P. Labbe et L. Cavallius, et utrique adstipulatus Ol. Borrichius Parnass. in Nuce in not. ad v. 235. producendum existimant, quia prior in simplici zo/mh talis reperiatur ap. Nicandrum. Conf. Ioh. Bapt. Riccioli Pros. Reform.
* In metro etiam produci potest propter mutam cum liquida R sequentem. Genitivus producitur, more eorum, qui O Nominativi retinent. Poet. Giess. p. 39.
* Lucanus Lib. 1. v. 431. corripit: at Silius L. 3. v. 608. et Martialis L. 8. Epigr. 33. et Iuvenalis producunt. In prosa usitate corripitur.
* Belides i. e. Beli neptes ex filio Danao, numero quinquaginta, cum totidem filiis patrui, Regis Aegypti, matrimonio iunctae, prima nocte sponsos omnes interfecerunt, une excepta Hypermnestra, natu maxma, quae Lino suo pepercit. Hinc illis poenae, ut in fabulis est, apud inferos addictae sunt, ut semper aquam ex amplissimo puteo bauriant, neque tamen umquam ad oram putei plena cribra possint attrahere. Sed
* BELIDES ae, est Patronymicum mascnlum, et notat aliquem de Beli familia.
* Quandoquidem etiam Praeteritum bibi refertur inter sex illa Praeterita, quae priorem corripitunt; etiam in Praeterito haec Composita mora breviori efferenda sunt.
* Par ratio in Composito Deblatero.
* Botuli cruore distenti, Blutwurste, Tertull. Apologet. c. 9.
*
* Bucerus, a, um, idem significat, et eamdem habet moram: sed Poetarum est.
producitur: excipitur enim a regula, quae in omnibus gentilibus in o desinentibus in obliquis casibus penultimam corripiendam iubet. Poet. Giess. p. 39.
At Ricciolus in Prosod. Reform. celerem heic constituit moram, et pronuntiari iubet Burgundiones.
† Locus quidem contrarius ex Homero a Caussino addueitur: sed Labbeus, ostendit, hunc ipsum locum corruptum esse, et breviorem pronuntiandi moram pro hoc Butyri vocabulo nequaquam probari posse.
Corripuit tamen Macer, herbarius Poeta, hoc versu:
Cum butyro, modicoque oleo decocta tumorem;
quod aetas huius Poetae excusare potest, quae multa Graeca contra naturam corripuit: quemadmodum idola, ecclesia Gr. e)i/dwla, e)kklhsi/a, apud sequioris aetatis Christianos Poetas similiter corripiuntur. Vide Pincieri Parerga Lib. 2. cap. 20.
Robertus Stephanus in Thesauro suo etiam Valgii, veteris Poetae, versum allegat:
Lac niveum, butyrumque novum cum melle comedit;
sed dubitatur, an vetusti illius Valgii sit, quippe in Fragmentis eius, ab eodem Roberto Stephano eiusque filio Henrico inter Fragmenta vett. Poet. Paris. 1564. 8. editis, nequaquam conspicitur. Vide Olai Borricbii Prosodiam in Nuce ad hoc Voc. ubi vir doctissimus simul miratur, quare duae priores a Macro correptae sint, quum in Graeco sit bou/turon, et a bou=s2 originem ducat, adeoque prima ob Diphthongum, et secunda, quia non solum Theocritus et Euripides priorem in turo\s2, unde est, sed etiam Sidonius mediam in butyrum producunt, longa esse debeat. Conf. infra voc. Epanorthosis.
Accido, Condido, Decido, Excido, Ineldo, Intercido, Occido, Procido, Recido, Succido.
* In Casibus obliquis corripi etiam in metro potest ob sequentem mutam cum liquida R.
* In metro etiam produci potest propter sequentem mutam cum liquida R.
Par ratio in Composito Recalcitvo.
* Ita quoque sciscunt Scaliger de Causis L. L. in fine cap. 63. item Lipsius de recta Pronunt. L. L. cap. 21. et Corn. Valerius de Versibus faciendis. Atque his adstipulantur membranae Giessensium; Si penultima fuerit brevis, antepenultima acuetur, ut Tullius. Excipiuntur utraque, pleraque, quae servant Accentum suorum Masculinorum et Neutrorum. Excipiuntur et facie, quando componitur, ut calefacio, calefâcis; liquefacio, liquefacis; madefacie, madefecit; tepefacio, tepefacis; torrefacio, terrefacis; putrefacio, putrefacis; satisfacio, satisfâcis; et Vocativi, qui de tetrasyllabis trisyllabisve fiunt, ut Mercuri, Virgili, Ovidi, Domiti, Fabrici, Maurici. Conf. Priscianus Lib. 8. p. 298.
*
*
* Dicunt et Capus, i.
*kappa/dokes2, *krh=tes2, *ki/likes2, tri/a *ka/ppa ka/kista.
*
* Cauponari bellum i. e. non pro patriae salute, sed lucri causa bellum gerere. Cauponari verbum Dei i. e. munus Sacerdotale obire, sacrum praeconem esse a)isxrou= ke/rdous2 xa/rin. Cauponari bonas litteras i. e.
omnem docendi laborem suum ad lucrum referre, In keiner redlichen Absicht das Lebramt fuhren, sondern nur blos allein dabey auf semen Vortheil sehen, ob man gleicb dabey dann und wann die Ehre Gottes tuckscber Weise vorwendet.
* Hic CECROPS conditor et primus Rex Athenarum fuit, Moysi su/gxronos2. Hinc CECROPIDAE, ARUM, apud Poetas dicuntur ATHENIENSES et per Synecdochen in universum omnes Graeci.
*
*
moram longam habet, et in Genitivo brevem. Gr. *xalkhdw\n, o/nos2.
* In metro etiam produci potest ob sequentem mutam cum liquida R.
† Poetac interdum per Syncopen unam e Diphthongo Vocalem demunt, ut possint correpte dicere chorea. Confer, quae supra allata sunt ad voc. Alexandria.
* Cimon Atheniensis fuit, Miltiadis filius.
* In metro etiam produci potest ob sequentem mutam cum liquida R.
* In metro etiam produci potest ob sequentem mutam cum liquida R.
*
* Eamdem etiam quantitatem habet Substantivum Coccinum, Scbarlach.
* Cocles, ut Appellativum, notat Einen Einaugigen, Hinc abiit in Nomen Proprium, quo quidem celebratur nobilis ille Romanus, Horatius Cocles, qui Porsennae exercitui in ponte sublicio solus restitit.
* Simplex Edo, priorem corripit; quam tamen producit in Praeterito Edi, secundum regulam, quâ omne Praeteritum Disyllabum priorem habet longam.
* Manet, ait Borrichius Parnasso in Nuce ad v. 467, vis Simplicum in Derivatis et Compositis. Excipe tamen comp???gi secundâ longa a con et pepigi, secundâ brevi.
† Claudianus quidem antepenultimam in petiturns corripit: sed male, contra Virgilium, Tibullum et Propertium. Borrich. Parnass. in Nuce ad v. 1580.
* Ita distinguendum respectu diversae huius quantitatis et notionis similiter in Accidit et Accidit, Decidit et Decidit, Excidit et Excidit, Incidit et Incidit, Intercidit et Intercidit, Occidit et Occidit, Recidit et Recidit, Succidit et Succidit.
* In metro produci etiam possunt, propter sequentem mutam cum liquida R.
*
* In metro etiam produci potest, ob sequentem mutam cum liquida R.
* Coracinus etiam Substantive sumitur, notans piscem, qui Germanice dicitur Eine Korausche, eâdemque morâ longiori pronuntiatur.
* Atqe hinc producte etiam efferendum est verbum inde formatum Corbito i. e. in corbitam immitto.
† Interdum Latini non sequuntur quantitatem Graecorum, quasi visum fuerit, voces istas facere suas Romanasque. Ita in crepida primam et secundam corripiunt, ersi Graeci utramque producant. Nempe Latini sic extulere, quasi a crepitu foret, quem in gestando crepidae edunt. Iidem quum dicerent actorem, pictorem, et similia; etiam Hectorem et Nestorem pronuntiarunt, (interdum saltem et in metro,) penultimâ productâ. Ut Ennius in Iambico istoc:
Hectorem quadriiugo curru raptarier.
Item:
Hectoris natum de maero iactarier.
Haec etiam causa est, cur in prologus Comici producant primam. Nam falsum est, vocem esse hybridam ex Latino Praeverbio, et Graeco Nomine: vamquam hac quoque in sententia fuerit Ioiephus Senliger. Simile huic est propino, in quo prima nunc Graecorum more corripitur; nunc Latinorum more producitur. Voss. Art. Grammat. 283. Sed
Dehinc perturbatos crocitans exquirit et omnes;
suffragante etiam Auctore Philomelae:
Et crocitat corvus, graculus at frigulat.
Atque hanc moram breviorem sequuntur Auctores Poeticae Giessence, p. m.
* Sunt tamen inter eruditos, quibus auctoritas duorum poetarum, qui hanc in rem excitantur, minor videtur, quam ut sequi eam possint; et produci potius hoc verbum iubent, ob Analogiam: nam ut a dermio sit dormito; sic a crocio crocito, non crocito.
* Par ergo ratio in Adamantinus, Amethystinus, coccinus, cucurbitinus, Duracinus, faginus, gossypinus, hyacmthinus, myrrhinus, narcissivus, oleaginus, omphacinus, onychinus, parietinus, sapphirinus, scillinus, thalassinus. Conf. supra Adsectiva in inus.
* Auctor tamen Philomelae, cuius vero suffragium nemo magni aestimat, corripit v. 35:
Et cuculi cuculant: fritinnit rauca cicada.
Vide Poet. Giess. 82. Ita etiam Auctor Philomelae:
Cucurire solet gallus, gallina gracillat.
* Notat autem fruticem quemdam in Italia, pabxlo pecudum, maxime vero ovium et caprarum convenientem, apibusque gratissimum.
* Daedalus etiam Substantive sumitur, et est Nomen Proprium summi artificis.
*
Utque necatorum Darii fraude secundi;
et Mantuano:
Nec qua morte ferunt Persam cecidisse Darium.
In Graeco etiam est *da/reios2 I. *darei=os2.
* Ceteroquin in eiusmodi Nominibus, una Vocali e Diphthongo per Syncopen dempta, Latini moram brevem amant: de quo satis dictum puto supra ad voc. Alexandria.
quod priorem in Obliquis brevem habet.
Tarpeii clamant Iovis, ac delubra decorant.
* Produci tamen utrumque etiam potest, sed non nisi in metro, propter sequentem mutam cum liquida R.
* Hinc verbum defruto, are, Absieden, eodem modulo breviori efferendum. Poet. Giess. p. 58.
* In metro tamen produci etiam potest propter sequentem mutam cum liquida R.
* Hinc delinitor i. e. qui blandis verbis alicuius animum demulcet, similiter producitur: est enim a Supino delinitum.
* In metro produci etiam potest, propter sequentem mutam cum liquida R.
* Depeculari i. e. publicam pecuniam, vel possessiones alicuius furto auferre. Cic. in Verr. 4. c. 36: Laudem honoremque alicuius depeculari, Ein Ehrendieb seyn.
corripiuntur: nam Primitivum pilus, Das Haar, hanc quantitatem in priori Syllaba sua habet.
* Est et morbi nomen, quo sine dilatione baustus liquor per urinam, quasi per siphonem, transiens egeritur, Da man das Wasser nicht balten kann.
* Occurrit ap. Vitruvium L. 6. c. 10. Et Alciato in Lib. de Verb. Significat. videtur esse tabularium e materia, quod apponitur ostio, ut excludat ventum irrumpentem, dum valvae aperinntur. Aliis est repagulum ligneum, quod arcet equos aut curruum incitationem a vestibulis aedium.
* Par ratio in Compositis reliquis: Erutum, Obrutus, cet.
Postquam vapor diutinus.
Par etiam quantitas in Serotinus, auctore eodem Prudentio in Laurentium Martyrem v. 397. et Hilario Gen. 5, 14.
* Dissentiunt Inl. Caes. Scaliger cap. 90. de Causis L. L. eiusque parastata Nicod. Frischlinus, et alii, negantes, Poetae auctoritatem praevalere rationi et Analogiae: quâ quidem ut dicimus vespertlnus, matutlnus penultimâ productâ; ita etiam dici iubent diutinus, serotInus, mora similiter longiore. Nimirum sic argutantur viri doctissmi. Sed haec tamen eorum ratio nequaquam sufficit ad tollendam moram breviorem. Est enim sane diversa tou= matutinus et vespertinus, atque tou= diutinus et serotinus conditio. Illa a Nominibus; haec ab Adverbiis veniunt. Quae a nominibus sunt, producunt penultimam, ut matutinus a matuto, vespertinus a vesper, collinus a collis, adulterinus ab adulter, divinus a divus, et cetera huius generis; sed quae ab Adverbiis descendunt, eamdem corripiunt, ut crastinus a cras, pristinus a prius seu pris, ptrendinus a perendie, cet. Ita igitur et diutinus a diu, ac serotinus a sero. Voss. Art. Gramm. L. 2. c. 23. p. 244. Conferantur etiam supra Adiection in Inus.
Composita: Condomo, Edomo, Perdomo, Praedomo.
* Hinc dormitor, Ein Schlafer, eâdem morâ longiori efferendum est.
* Pro dormiturio tamen, quia sine veterum suffragiis apud eruditos irrepsit, rectius dicimus dormito. Conf. infra Part. Etymol. Sect. 1.
* 1. Insula in mari Aegaeo. 2. Piscis ex genere cancrorum aculeatus, Ein Krebs, der Wasserigel genannt. 3. Pecten, Eine Hechel, oder Burste. 4. Pars ventris boum et aliaruni pecudum ruminantium, vulgo multiplex vocant, Das Mannichfalt, der Salter. 5. Vasis genus aenei, in quo calices lavantur. 6. Spinosum castanene operculum.
quia omne Praeteritum Disyllabum priorem longam habet.
* Sic dico pellis Elephantina, producte, quia ab elephanto animali est: et libri elephantini, correpte, quia facti ex ebore sectili. Vid. Olai Borrichii Parnassum in Nuce, et Cogit. de L. L. p. 314.
At hoc discrimen haud agnoscere videtur G. H. Ursinus Obs. Philol. cap. 11. ubi contra Ol. Borrichium adserit, to\ elephantinus simpliciter corripiendum esse: ut ita a vulgari canone, quo Adiectiva in Inus, ab re animata deducta, producuntur, abeat. Conf. supra Adiectiva in Inus.
* Licet, inquit Olaus Borrichius Parnasso in Nuce ad v. 749, in soluta oraatione pro arbitrio sequi vel accentum Graecum, vel quantitatem Latinam: puta si iisdem plane elementis aliquod eiusmodi vocabulum utrobique efferatur. Poêtae etiam, praesertim sequioris aetatis, accentum Graecum subinde in metro sequuntur, quamvis vocabulum haud plane iisdem elementis Latine exprimatur.
Et hac quidem occasione non possum, quin apponam, quae de Pronuntiatione non vulgaria adnotat Taubmannus in Curcul. Plauti A. 1. Sc. 1. v. 2.
† In Graecis nominibus veteres non quantitatem, sed Accentum spectabant: quia, ut etiam notat Servius in Lib. de Accentibus, Latini eumdem accentum, quem Graeci habent, efferunt in Graecis Nominibus. Verbi gratia, quia vox liaec e)/idwla habet accentum in prima, Latini eodem accentu extulere idola; quae quidem vox semper brevis est apud Prudentium. Graecis dicitur *euripi/dhs2: eodem accentu Latini semper extulerunt. Propterea penultimam producit Sidonius, non quantitatem, sed accentum Latinum secutus:
Orchestram quatit alter Euripidis.
Iidem Graeci dicunt *marsu/as2: propterea secundam producit idem:
Marsyaeque timet manum ac rudentem.
Iidem Graeci pronuntiant *a/ratos2, Nomen eius, qui faino/mena scripsit. Sidonius contra veterum Latinorum morem, qui mediam semper produxerunt, corripit:
Diversas Arato vias cucurrit.
Denique inspice totum Sidonium, totum Prudentium, et alios: invenies semper, eos non syllabas Graecas, sed accentum Graecorum esse secutos. Sic Ausonius in voce tri/gwnos2 facit: quia accentus non est in media, quae longa est; propterea eam corripit:
Per totidein partes trigonorum regula currit.
Et:
Fulgur tetragono adspectus vitale coruscat.
Quis audebit dicere, Ausonium ignoratione Graecarum litterarum hoc commisisse? Nemo sane quidem, ut puto. Sed iis temporibus stulte videbatur, non ibi
producere syllabam, ubi Accentus esset, quia is est mos Latinae Linguae, adeo, ut Plautus in hoc secutus lit iudicium vulgi, quia non cum doctis, sed cum plebe rem sibi esse videret: nam semper apud illum Phaedromus est Dactylus, qui Graece fai/drwmos2. Item quia fi/lippos2 dicitur Accentu in prima, eodem mediam corripit, et numquam aliter invenies apud Plautum, quin mediam in nomine Philippus corripuerit, quod mirum est in Positione. Sed quaerenti causam Accentum semper praetexet. Talia multa sunt apud Plautum, quae studiosos per se, quam operam meam, cognoscere malim. Contra aetate Plauti, ut in quantitate syllabarum, sic et in Declinationibus Latinismos admittebant. Dicebant enim Nestorem, Hectorem, quomodo rectorem, mensorem, et similia. Vide etiam Ios. Scaligeri de Causis L. L. Auson. L. 2. cap. 21.
Ita Ausonius et Prudentius Nominativum utraque mediâ longâ, quae alioqui naturâ corripitur, posuerunt:
Odit utraque, aliud da modo consilium. Auson.
Non festinato tempore utraque daret. Idem.
Frivola utraque et utrâque nihil. Prud.
Tua sunt tua, Rector, utraque. Idem.
Spargebat Domini, sunt unum fulmen utraque. Idem.
Ad quod idem Scaliger d. I. Lib. 1. c. 29: An mendum esse dicemus? minime gentium.
Quibus exemplis ex abundanti addi possunt et haec: scilicet paracletus, et eremus apud Prudentium, et phrenesis apud Serenum; quum tamen Graece sit para/klhtos2, e)/rhmos2, fre/nhsis2. Item quae etiam extra pronuntiationem e Graecis longas corripiunt: ut
*bou/turon.
Cum butyro, modicoque oleo decocta tumorem. Macer.
Infundens acido comam butyro. Sid.
*krhpi/s2.
Non bic, qui in crepidas Graecorum ludere gestit. Virg.
*xalkhdw/n.
Hinc Chalcedon hebes perfunditur ex hyacintho. Prud.
*ekklhsi/a .
Ecclesiam pulcbro Christus sibi iunxit amore. Sedul.
*ai(/resis2.
Cognomento heresis Deus est mihi discolor, inquit. Prud.
*hqiko/s2.
Si licet ex ethicis quidquam praesumere, vel si. Prud.
*ai/nigma.
Legis in effigie scriptum per enigmata Christum. Id.
*faisou=la.
Faesula, et antiquus Romanis moenibus horror.
Silius L. 8. v. 478.
In his tamen, et similibus notoandum est illud Scaligeri: Memineris oraculum nostrum: Pauca licere perfecto Poetae. Non quodvis argumentum noni quaevis vax, non quacvis iunctara vel vecum, vel numerorum inter genuinas legitimasque referri debet: Lib. 6. Poet. p. 816. Item: A communibus regulis si quid diversi apud antiquos invenitur Poetas, non omni in loco imitandum, sed observationibus eruditorum reservandum est. Fabric. L. 1. p. 36.
Porro ut haec plenius intelligantur, sciendum est, veteres accurate distinxisse inter Accentum et Quantitatem, in ipsa pronuntiatione, praesertim Graecos. Neque enim dixerunt, ut vulgus putat et pronuntiat, eremus, trigonus, tetragonus, cet. mediâ correptâ, sed accentum in antepenultima ita collocarunt, ut nihilominus penultimae sua quantitas salva maneret. Vitiosissime igitur vulgo hodie pronuntiatur a)/nqrwpos2, anthropos, quum sit media longa: quam ineptam falsamque prorsus pronuntiationem, vel carminum Graecorum ratio detegit, explodit, et sufficienter refutat. Sed ita pronuntiandum anthropos, velut Germani sua Polysyllaba efferunt, in quibus penultima est longa: ut, antragen, uneben, ans ehnlich, mitleidig, bittselig, anmutig, abbolen, einverleiben; in quorum verborum syllabis primis accentum ponimus, ut nihilominus penultiinae productio simul percipiatur. Poet. Giess. p. 88. Conf. Schwarzii Grammat. Lat. p, 41. seqq.
* Cui libet, et tantum otii est ab re sua, his nugis ut immorari possit aliquantisper, adeat HENRICI CHRISTIANI HENNINII *e(llhnismo\n o)rqwiddn s. Graecam linguam non esse pronuntiandam secundum accentus, dissertationem paradoxam, qua legitima et antiqua linguae Graecae pronuntiatio et modulatio demonstratur, Traiecti ad Rhen. 1685. 8. Item 10. DANIEL MAIORIS Vratislaviensis., de nummis Graece inscriptis epistola, quâ praecipue paradoxum Cl. Viri HENR. CHRISTOPH. HENNINII et ante ipsum Vossii utriusque et I. C. Scaligeri de lingua Graeca non secundum accentus pronuntianda ulterius orbi litterato considerandum committitur, cum appendice de suspecta iotorum subscriptione, Kiliae Holsatorum 1685. 4. Item Duellum Grammaticum de Orthoepia Graeca, quae constat Orthophonid et Orthodiâ vetere, subiunctum ANDREAE GVARNAE Salernitani Bello Grammatico nominis et verbi Regum de obtinendo in oratione
principatu, Coburgi 1739. 8. Conf. etiam supra voc. Accentus.
* Ephemeris notat commentarium, et quasi u(po/mnhma, et actuum diurnorum, et impensarum, Germ. Ein Buch, darinn man tagliche Handel oder Ausgoben schreibet. Tales Ephemerides Romani, diligentissimi homines atque industrii maxime, conficere solebant. Sic Ephemerides Gallieni Trebellius extremâ vitâ, et Probi Ephemerides Vopiscus cap. 3. memorat.
* Epictetus fuit Philosophus, natione Phryx, qui Philosophiam totam, et universa Philosophorum dogmata duobus complexus est verbis: a)ne/xou kai\ a)pe/xou, sustine et abstine, Leide und meide: cuius etiam in Philosophos dicterium celebratur, quod sint me/xri tou= le/gein, a)/neu tou= pra/ttein, dictis tenus, factis procul, Dass sie andere lehren, und selbst nicht viel Gutes verrichten.
* Epimone est figura, quae et Epizeuxis dicitur, et eiusdem vocis sine intervallo geminatio est, cum impetu pronntiationis. e. g. Virg.
Me, me; adsum, qui seci, in me conv???tite ferrum.
Idem:
Sic moriamur, ait; sic, sic iuvat ire sub umbras.
* Epiphania, o)pifa/neia, idem est, quod apparitio seu manifestatio. Dicunt etiam epiphania, orum, numero Plurali, genere Neutro: ut dies Epiphaniae vel Epiphaniorum, Der Tag der Erscheinung, Das Fest der Offenbarung, i. e. dies magorum: vel omnes potius dies festi in natalitiis Christi, quod in iis Deus homo apparuit, ut Nazianzenus ait, Ipiphanin vocantur.
moram brevem, corripitur: prior enim in tri/tos2, tertius, unde compositum est, hanc quantitatem habet.
* Genus carminis est, in quo singulis versibus singulae accinuntur clausulae: quae quidem clausulae consistunt elegantius et usitarius in eo, ut secundus quisque versus contractior seu brevior sit priori, ut in libro e)pwdw=n Horatii videre est; vel etiam in eo, ut a)nti/fwna totidem constent pedibus, quemadmodum duo postrema Horatii poemata de Canidia monocola sunt, atque Ausonius ep. 16. quaternarios Iambos perpetua serie connexos Epodos vocat.
* Significat palliolum cingulotenus demissum, vel vestimenti genus brevioris.
* Sic epulum, epulae, epulo, onis. Similiter modulo concitatiori.
* Fuit sane tempus in Latio, quum corripere non dubitabant, accentum vulgarem Graecorum, non syllabae quantitatem secuti: ac nominatim quidem id fecit Prudentius cum in hoc, tum in plurimis aliis huius modi vocabulis. Confer, quae dicta sunt supra ad voc. Epanorthosis.
*
* Eryx etiam nomen montis est in Sicilia.
* Filius Oedipi, Regis Tbebarum, qui cum Polynice, fratre suo, ita convenerat, ut alternis amis regnarent. Sed Eteocles anno suo finito noluit fratri cedere regnum. Quare Polynices Adrastum Regem Argivum, socerum suxm, et alios Principes Acbaiae commovit ad bellum gerendum contra Eteoclem. In quo bello quum multi utrimque essent occisi, tandem ipsi frares, scilicet Eteocles et Polynices, congressi, alter ab altero sunt interfecti. Quorum cadavera quum in uno rogo comburerentur, slamma se divisit in duas partes, quasi illi nondum fmissent odia.
* In metro autem produci etiam potest ob sequentem mutam cum liquida R.
Venit ad Euphraten, undis perterritus baesit:
Ut cito transiret, corripuit sluvium.
* Pars maris est inter Aeolidem, Boeotiae portum, et Euboeam insulam, quae hodie Negroponte vocatur. Haec septies, aut saepius potius, ut inciderint passim venti, quemadmodum Livius existimavit Lib. 28. cap. 6. die ac nocte reciprocatur, Fleusst ab, und kommt wieder, siebenmal alle vier und zwanzig Stunden: quod Seneca bis restatus est versibus in Hercule Oetaeo v. 779:
Euripus undas flectit instabilis ungas,
Septemque cursus flectit: et totidem refert,
Dum lassa Titan mergit occano iuga.
Petrns vero Gyllius, qui ex molitoribus, Euripi accolis, optime rem notat, ut plurimum quater de die naturali cursum mutare adnotavit. Vide Vossii Lib. 5. Instit. Orat. p. 298. 299. Sed Isaocus Vossius ad Melam p. 210. erudite conciliat, quater singulis diebus statum cursum mutare, et instabili cursu fluere ac refluere. Austro praesertim et
Euro dominantibus: unde fieri ait, ut septies aliquando Euripus cursum mutet. Instinus Martyr Paraenesi ad Gentes scribit p. 34, Aristotelem pudore ac dolore, quod Chaleidensis Euripi explorare naturam non potuerit, finem sibi vitae attraxisse.
Hinc Euripus homo, *eu/ripos2 a)/nqrwpos2, sive Euripo mutabilior, inquietior aut inconstantior, inconstans dicitur, Ein wankelmutiger und unbestandiger Mensch.
* Exauctorare autem significat, honesta fere missione expletis stipendiis militiâ aliquem solvere.
*
* Sed Vagina, ae, Die Scheide, producitur.
* Hinc eodem modulo breviori efferuntur Composita: Effascine, are, et Praesiscine 1. Praefiscini Adv. v. g. Quod praesiscini dixerim, Obne Rubm zu melden.
* Vaticanus sc. mons Romae, Adiective sumptum, v. g. Bibliotbeca Vaticana, producitur.
*
Neglectis urenda filix innascitur agris:
Germ. Wo man das Vukraut nicht ausgatet, da nimmt es uberband, h. e. nisi vitiorum semina iusto tempore eradicentur, nisi animus honestis disciplinis et virtutiaus excolotur, pravitates omnem eius vim suffocabunt tandem et infringent.
* Plautus, Horatius, Ausonius, Buchananus et Heinsius produxerunt: Manilius contra et Iuvenalis corripuerunt; quorum camen in locis qui cum Olao Borrichio in Parnasso in Nuce ad v. 830. s1uni/zhs1in comminiscuntur, quasi for tui tus tribus syllabis longis: ultimâ nempe ob sequentis vocabuli incipientem Consonantem per Positionem longâ: dicti hi Poetae posuissent, temere nituntur contra. Analogia enim, quae est in Gratuitus, de quo paullo post, huic figmento obstat: si enim Papinius Statius penultimam in Gratuitus corripit; cur non similiter eadem in Fortuitus corripi queat? Conf. Poet. Giess. p. 71. seq. et Voss. Art. Grammat. p. 297.
corripit. Hinc correpte pronuntiantur Composita hinc derivata: Confragus, Foedifragus, Naufragus, Ossifragus.
* Eodem modulo concitatiori efferendum proinde etiam est Compositum Suffumigo.
quae a rebus inanimatis deducuntur. Conf. supra Adiectiva in Inus.
* Veterum ac recentiorum, quod sciam, Poetarum auctoritas arcessi huc nequit; quia verbum est, quod veteres prorsus ignorant, et apud non nullos prosaicos recentiores et in veteri Onomastico solummodo occurrit. Conf. de eo Sect. 1. Partis Etymologicae infra.
* Gens Africae, Romanorum armis olin debellata, eo terrarum tractu, ubi nunc est BILEDULGERIT provinciae maior pars, inter utramque Mauretaniam, Africam minorem, et oceanum oceidentalem.
Gaetuli, sicut et Libyae incolae, primi habentur, qui in Africa consederunt. At Gaetnli olim carne vescebantur cruda, manebantque, quibuicumque locis eos nox oppressisset, bestiarum more viventes. Ingurtha tamen cos ad bellum instruxit, atque adversus Marium usus iis est.
Idae montis, et oppidum ad cumdem situm in Phrygia, corripitur.
* Dicunt hoc Gansape a)/kliton it. haec Gausapa, ae; haec Gausapes, is; et hoc Gausapum, Plur. Gausapa.
* Ioh. Ker, auctore Vossio, ita disserit: Geneva mediam corripit, ut cognoscimus ex co, quod Helvetii Gennef dicunt; rustici suburbicdrii, ac Sabaudi alii Zeneva. Quod vero producatur, ex eo est, quod Galli ument acute pronuntiare mediam, etiam brevem, ut in publique, facile, ubi Latinis corriptitur media.
* Desinentia 1. In onis, quorum Nominativi terminantur in o, productuntur, ut regio, regionis; praeco, praeconis.
† Excipe Gentilia correpta: Macedonis, Vangionis, Teutonis, Senonis, (praeter Burgundionis, Laconis, Vectonis.) Quamvis Burgundionis Ricciolus corripiendum iubeat: conf. supra Burgundionis.
Unum est, quod O mutat in E longum, nempe Anio, Anienis, fluvii Tiburtini Nomen: quamvis sunt, qui hunc Genitivum nou ab Anio, cuius Genitivus perierit, sed ab Anien deducant. Vid supra Anienis.
* 2 In alis, producuntur, ut animal, animalis; cervica!, cervicalis; tribunal, tribunalis.
† Excipe Nomina Propria, quae penultimam corripiunt: ut Aunibal, Annibalis; Ha:drubal, Hasdrubalis.
* 3. In onis, quae Graeca sunt, ex sua scriptura cognoscuntur. Quae enim per w scribuntur, producuntur; quae per o scribuntur, corripiuntur.
† Sic corripituntur: Actaeonis, Aesonis, Agamemnonis, Alcyonis, Amazonis, Amphionis, Arionis, Aristonis, Artemonis, Strymonis, Telegonis, Canonis, Daemonis. Et a xqw\n Composita, ut: Erisichthonis, Melanchthonis. Item: Gnomonis, Gorgonis, Insonis, Iconis, Ixionis, Lycaonis, Machaonis, Mnemonis, Mennonis, Pandionis, Palaemonis, Peponis. Item Genitivi, quorum Nominativi terminantur in don, penultimamque habent longam, ut: Sindonis, Sarpedonis.
Producuntur: Aegonis, Agonis, Amydonis, Arbonis, Atrionis, Colydonis, Capnionis, Ciceronis, Catulonis, Cithaeronis, Colophonis, Corydonis, Crotonis, Cydonis, Damonis, Daphnonis, Deucalionis, Dionis, Elaeonis, Endymionis, Gideonis, Heliconis, Hephaestionis, Hieronis, Laconis, Morionis, Nasamonis, Pelionis, Phlegonis, Plutonis, Pythonis, Platonis, Salomonis, Sidonis, Sinonis, Solonis, Theonis, Tritonis, Uranionis, Vectonis, Zenonis.
Indifferens est, Orion, Orionis.
Homerus, Hesiodus, Aratus *wri/wnos2 semper producunt; quod et in Latinis faciunt Virgilius, L. 3. Aeneid. et Lucanus Lib. 1: Ovidius autem et Claudianus corripiunt, Accentum nimirum Graecorum vulgarem in eo secuti.
Britonis a Iuvenale corripitur; a Martiale producitur. Ita Samsonis a Samson, et Burgundionis a Burgundio a quibusdam producitur, a quibusdam corripitur.
* 4. In aris, Masculina corripiuntur, ut: compris, imparis, disparis.
† Propria frequentius corripiuntur, ut: Caes arit, Araris, Hamilcaris. Praeter Balthas aris, quod ut plurimum producitur; ab Alcimo tantum corripitur. Etiam Casparis tutius producitur.
At Neutra producuntur, ut: calcar, calcaris; laquear, laquearis; lacunar, lacunaris; torcular, torcularis; lupanar, lupanaris; lucar, lucaris.
Excipe nectaris, iubaris, correpta. Singulare est Graecum Hepar, hepatis, h(=par, h(/patos2, quod, R mutato in T, corripitur.
* 5. In eris Latina corripiuntur, ut: Carceris, aggeris, uberis.
† Graeca declinata per ???, producuntur, ut: Crateris, characteris, pantheris, clysteris, stateris, Soteris, Halteris. Per m, corripiuntur, ut: Aer: aeris; aether, aetheris.
Mulier, mulieris, ex Terentio, Plauto, Martiale, cet. penultimam corripit;
quamvis propter metrum perperam producatur a Fortunato, Mantuano, Oweno et aliis.
* 6. In oris, producuntur: 1. Masculina. 2 Comparativi. 3. Composita a color, ut: Saporis, amorir, melioris, discoloris. 4. Femininum Soror, sororis.
† Corripiuntur: 1. Neutra, ut aequoris. 2. Composita a corpus et decus, ut: bicorporis, indecoris. 3. Graeca, ut: Rhetoris, Bianoris, Antenoris, Actoris, Hectoris, Nestoris. 4. Duo Genitivi, Arboris et memoris.
Nota: Ador, adoris et adoris, ipenultimâ communi. Priscianus citat veterem Poetam Gannium:
Illam sponte satos adoris stravisse maniplos.
Et:
Emicat in nubes nidoribus ardor adoris.
Sed veteres dicebant adus, adoris, ut corpus, corporis; unde Genitivi huius correptio dimanavit, licet Nominativus exoleverit iam olim: ador vero adoris superat, unde adorea secundâ longâ apud Horatium: Qui primus almâ risit adorea, in Alcaico. Et Virgil. Instituuntque dapes, et adorea liba pe herbas. Conf. supra Adoris.
* 7. Nomina in es, Genitivum producunt: 1. Heredis, mercedis, quietis, inquietis, locupletis, tapetis, lebetis, magnetis, celetis. 2. Et Propria, ut: Lachetis, Chremetis, Daretis, Rhamnetis.
Reliqua omnia corripiunt, ut: Segetis, tegetis, teretis, obsidis, praesidis, heberis, militis, tramitis, peditis, equitis, praepetis, perpetis.
* 8. In acis, Latina producuntur, ut: Limacis a limax, audacis, fornacis, loquacis.
† Peregrina corripiuntur, ut: Climacis, Colacis, Coracis, Drepacis, Smilacis, Soracis, Styracis.
Sed producuntur, Phaecis, thoracis, Aiacis, Syphacis a Syphax, anceps est: Claudianus corripuit; Propertius et Iuvenalis produxit.
* 9. In icis, a desinentibus in ix producuntur, ut: Radicis, cervicis, lodicis, selicis, nutrlcis, pistrlcis, Phoenlcis, spadlcis, strulcis, perdicis. Sic et mastlgis.
† Excipiuntur:
1. Feminina: Filicis, laricis, salicis, bystricis, coxendicis, salpicis.
Appendicis etiam huc refertur; vod tamen producendum vult Ol. Borrichius Cogit. p. 310. et Analect. Part. 2. p. 30. et Parnasso in Nuce: sed minus recte, prout supra ostensum.
2. Masculina et Communia, ut: Fornicis, calicis, Cilicis, varicis, ellcis.
Adnumerant his etiam natricis; quod tamen Borrichio longum videtur. Conf. quae infra ad hoc Voc. proferuntur in medium.
Ab elix non exstat exemplum; Analogia tamen dictat, coripiendum esse, quum sit ab eliciendo.
* 10. In ocis, producuntur, ut: Celocis, ferocis, velocis.
† Excipe duo: Praecocis, Cappadocis.
* 11. In ycis, producuntur tria: Sandy cis, bomby cis, Cey cis.
† Reliqua corripiuntur, ut: Ery cis, Narycis. Unum est anceps, Bebry cis.
* 12. In ygis, et ychis corripiuntur, ut: Onychis, Sardony chis, Iapygis, Orygis, Diorygis, Iazy gis.
* Glossemata Fabius L. 1. c. 8. voces appellat minus usitatas, priscas scilicet et Po0eticas; forte, quia interpretatione egent: glossema enim idem est vi notionis primae, quod apud Latinos interpretatio.
* Ferae sunt in Libya, quibus pestilens dicitur oris halitus esse: quas tres alii, quativor alii retulerunt, his nominibus Euryale, Sthenio, Medusa, Scylla, dictae para\ to\ gorgo\n tw=n o)fqalmw=n, id est, a terribili adspectu oculorum.
Producuntur etiam quantitate Graecorum: Lycaon, Archelaus, Menelaus, Nicolaus. Item Patronymica Feminina in ais et eis.
Atque ita longa sunt: Herois, Latois, Minois, Museum, Elegia, Tbalia, Andreas (quod etiam, saltem in metro, corripi potest, quia in N. T. est *andre/as2,) Aeneas, Ptolemais, Thebais, (quod etiam apud Ovidium de arte correptum legitur): Theseis, Briseis, Echeneis, Cadmeis, Phoebeus, Antiochea. Ab (/*hrwos2 *latwi\s2, *minwi\s2, mous1ei=on, e)legei=a, *qa/leia, *andrei/as2, *ainei/as2, *ptolemai\s2, *qhbai\s2, *qhs1mi+bs2, *bris1hi\s2, *exenhi\s2, *kadmhi\s2, *foi/beios2, *antio/xeia.
* Est tamen, ubi ex Graeca Diphthongo unam Vocalem demunt, ut Latinorum auribus et consuetudini in pronuntiando satis fiat, et modulo breviori eiusmodi Vocabula non numquam efferantur; ut supra ad Voc. Alexandria adnotavimus, quo te, Lector, volumus remissum.
Producuntur etiam terminata in aon et ion, ut: Machaon, Lycaon, Amphion, Pandion, cet.
* Nec tamen hoc perpetuum est: nam Deucalion et alia multa corripiuntur; et Orlon ac Geryon, moduli dubii sunt et ancipitis.
Accusativi in ea, a Nominativis in eus, saepius corripiuntur, ut: Orphea, Salmonea, Capharea; interdum producuntur more Ionum, ut: Isionea, Idomenea, cet.
* Dousa quidem Lib. 1. Praecidaneorum in Petronium cap. 16. produci tantum debere contendit: sed contra Statii, luculentissimi Poetae, auctoritas est Lib. 1. Silv. Carm. ult. ubi legas v. 16:
Largis gratuitum cadit rapinis.
Neque enim heic comminiscenda s1uni/zhs1is2 est, quasi gratuitum, tribus syllabis dixerit. Nusquam enim Papinius in Phalaecis in hac regione, Spondeo est usus, quod Catullus sibi permisit. Rectius igitur statuetur penultima anceps: ut eadem in Fortuitus; de quo supra. Nam si Papinius tertiam in Gratuitus corripuit; cur non similiter tertia in Fostuitus corripi queat? Ac si Plautus, Horatius, Ausonius terriam in Fortuitus produxere; cur non ad illud exemplum tertiam quoque in Gratuitus producere liceat?
*
† Calepinus perperam iubet produci.
* Scribitur et Ebenus, Ebenum.
* Hecate i. e. Proserpina. Saepius et pro Diana ponitur Poetis. Nam triformis dicitur: in caelo Luna est; in terris Diana; apud inferos Proserpina sive Hecate.
* In metro etiam produci potest, ob sequentem mutam cum liquida L.
* Est et cognomen virile fgmiliae Romanae: v. Part. Orthogr. Voc. Caecina.
* Etiam tredecim alii viri clarissimi idem gessere nomen, teste eodem Laertio.
* Hermathena est Mercurii ac Minervae statua coniuncta. Hinc satis apposite Hermathenes titulo insignivit Guilielmus Mechovius libellum suum tripartitum de Recta Institutione Iuventutis Scholasticae; quem horzinem nostratem utinam aliquando audiremus! plane enim egregia sunt, quae monet in hoc libello suo.
* 1. Cadmi uxor. 2. Menelai filia. 3. Oppidum Achaiae.
* Homeromastix vocatus est Zoilus, Homeri obtrectator iste.
* Figurn dictionis est apud Rhetores, quae exponit voces duas pluresve in similibus casibus.
* Figura dictionis est quae cola ant commata simili sono terminat.
1. Adiectivum notans id, in quo horae notautur, v. g. Vasa horoscopa, Gesebirre, daran man die Stunden siebet, apud Plin. L. 2. cap. 72.
2. Substantivum, significans a) illam caeli partem, qua hora quaelibet ab inferiore bemispherio ab oriente adicendit unde, et Astrologis Adscendens vocatur. b) Illud punctum temporis, quo quis nascitur.
Diphthongum; correptum, si vulgarem Accentum Graecorum respexeris.
* Figura sententiae est, quum res ita clare copioseque exponitur, ut coram spectari videatur.
* Dicitur et genere Neutro Hyssopum.
* Hystrix est generis dubii; incertum saltem, utrum virilis sit, an muliebris.
Multi interim pro solo Feminino venditant.
* Filius Aesonis, mediâ curtâ, fratris Peliae, REgis Thessaliae. Pelias autem miserat lasonem in Coichum, ut auferret aureum vellus.
* Ovidius de Ponto 4. v. 191. Singulari utitur, ferox Iazyx.
* Prudentius et hoc, et alia huiusmodi vocabula origine Graeca corripit, non Diphthongum, sed Accentum Graecorum secutus vulgarem: quod quidem notandum, non imitandum: neque enim hoc vocabulum ex corum numero est, in quibus etiam Graecorum Accentum vulgarem, in foro Romano constituti, possimus sequi, quoniam iisdem plane elementis haud effertur. Conf. quae supra dicta sunt ad Voc. Epanorthosis.
Dispar est ratio in Excltus, quod anceps habetur, prout venit vel ab excio, vel ab excieo. Conf. supra voc. Excitus. Vide et Ol. Borrichium Parnasso in Nuce, Not. ad v. 1030.
* Alii productum volunt, eo quod descendat a Supino finltum. Sed Analogia, quae est in lenitas, quod a Supino lenltum, et quae est in stabilltas, quod a Supino stabilitum, et quae est in largitas, quod a Supino largltum simili modo esse possit, reclamat. Haec derivatio, quae in huiusmodi Nominibus a Supinis, quae mediam habent longam, sit, consuetudini veterum, qua haec Nomina constanter corripiunt, non potest esse fraudi. Sunt insuper multa brevia, quae descendunt a Primitivis longis, et versalvice. Ita v. g. servitus etiam corripitur, licet sit a Supino servitum: quamvis, qui hoc non queunt concoquere, derivare a nomine servus malint. Et antepenultima in hostimentum brevis est apud Ennium et Plautum teste Borrichio in Parnasso in Nuce, quamvis descendat ab hostire. Neque enim imitandus Ianus Donsa, qui hanc syllabam citra veterum auctoritatem produxit.
* Tacito L. 5. Histor. c. 6. Iordanes, is, dicitur.
* Filius Alcmenae, codem partu editus cum Hercule: sed Hercules ex Iove; Iphiclus ex Amphitryone conceptus.
* Agamemnonis et Clytaemnestrae filia, Sacerdos Dianae in regione Taurica.
* Hoc nomen gessit 1. vir quidam Troianus. 2. Rex Elidis, Argonantarumunus.
* Dioscorides Glastum dixit. Abundat eâ praeter alias regiones Thuringia.
* Ita etiam Ambitus, Substantivum, corripitur. Sed Ambitus, Participium, contra naturam ceterorum, quae sunt a Supino itum, producitur. Conf. supra Ambitur.
* Excipe duo Composita, quae U in E mutant, et corripiuntur: Deiero, deierore, Hoch betheuren: Peiero, peierare, Falsch schweren, den Eid nicht halten.
† Legas tamen aliquoties apud Plautum etiam Deiuro, per V, ac mediâ longâ.
Praeteritum autem iuvi priorempsuam producit vi communis regulae. Hinc Adiuvat corripitur, quia Praesens est; sed Adiuvit producitur, quia Praeteritum est.
* Sed quae a Supino iutum veniunt Composita, sequuntur quantitatem eius, ac proinde producuntur, ut: Adiuto, Adiutor.
* Rex Thessaliae, quem apud inferes religatum ad rotam, serpentibus circumfusam, Poetae fingunt.
* Scribitur etiam Lestrygones per E simplex.
Formiae, hodie Mola, in Terra Laboris regni Neapolitani.
* Laodice nominata 1. Una filiarum Priami. 2. Agamemnonis ex Clytaemnestra filia.
conditoribus, pactam negavit mercedem, corripitur.
* In metro etiam produci potest, ob sequentem mutam cum liquida R.
* Unus, quod quidem scio, Paullinus Petrocorius L. 5. de Martino v. 323. corripit:
Terrificique oris strictum siluisse latratum.
Sed Paullini huius, Poetae saec. V. apud Gallos, auctoritas non ea est, quam opponamus universali veterum consensui circa verbi huius quantitatem.
* Hinc Proverbia: Oleum non est in lecytho, Hier ist keine Gnade und Barmberzigkeit. Item: Pinguior lecytho, Ein schmieriger, schmuziger Mensch. Item: Ex Rbetorum lecytbis petiti colores, Aufgeprunkte Worte.
* In silvis lepores; in verbis quaere lepores.
* Utrâque hac o)nomatopoii)/a| Graecâ vocatur Witteberga, urbs illa illustris Academiae sedes, toto terrarum orbe celeberrima.
* Excipitur Selibra, Ein balb Pfund, quod contra naturam Primitivi corripitur, Ol. Borrich. Parnass. in Nuce p. 7.
* Lichen
1. Morbi genus est, Lat. mentagra mediâ curtâ, eo quod a mento incipiat, et per faciem deinde omnem serpat, Eine schuppichte Raudigkeit im Gesichte.
2. Lichenes sunt etiam calli indurati ingenibus, et super ungulas equorum.
3. Lichen, herba est, quam vulgo dicunt Hepaticam, Germ. Steinleber - Kraut, Brunneleber - Kraut. Vocant et Pulmonariam, quod pulmonis speciem referat.
* Dicunt et Lienis, is, Fem. Gen.
* Liparis est
1. Genus lacertarum. 2. Gemma, cuius sussitu omnes bestiae evocantur. 3. Ciliciae fluvius.
* Iuvenalis Sat. 2. v. 23:
Loripedem rectus derideat, Aethiopem albus, Germ. Der einem andern sein Gebrechen ubel
nehmen will, der muss selbst nicht gebrechlich seyn. Carere enim debet omni vitio, qui in alterum paratus est dicere, quemadmodum Cicero dixit in Sallustium.
* In metro etiam produci potest ob sequentem mutam cum liquida R.
Par ratio in Composito eius, Elucubro, are.
* In metro etiam produci potest, ob sequentem mutam cum liquida R.
* Hinc et Archimaglrus, Ein Oberkuchenmeister, similiter producitur.
* Et eâdem morâ proferendum Compositum Commanduco.
* Atque hunc Accentum Graecorum vulgarem sequuntur eruditi etiam in aliis huiusmodi vocibus v. g. idea, i)di/a, harmonla a(rmoni/a. Confer, quae notata sunt supra ad Voc. Accentus, et Alexandria, et Epanorthosis.
* In hunc usque diem oppidum hoc visitur, et Maratona seu Marason vocatur. Situm est inter Athenas, et litus orientale.
* In prosa fere eruditi producunt, inque eo sequuntur vulgarem Graecorum Accentum: in metro autem corripi debet propter Epsilon. Gr. *mas1s1age/tai.
* Hinc eâdem morâ adsiciendum Mediomatrlcum, i. e. Metz, urbs celebris et copiosa, Episcopatu non minus, quam Parlamento insignis, in Ducatu Lotharingiae.
* Notat ministrum balnei, ut Nonius c. 2. n. 537. et Priscianus exponunt, et generatim omnem servum, cui cortum officium non est treditum, vel qui infimum paene tenebat locum, qualem sordidioris operae Seneca, Horatius, Cato, vocant.
Pannitulus mediastinus Anatomicis est Das Zwergnetz.
† Poetica Giessena p. 8. perperam corripi iubet: neque enim correptionis exemplum in omni antiquitate, quod quidem sciam, occurrit.
* Duae buius nominis dantur: altera in mari Adriatico, sub potestate reip. Ragusae;
altera in mari mediterraneo infra Siciliam, Equitibus Iohanneis subiecta.
Obstat Becmannus Orig. L. L. 493. qui media brevi etiam enuntiandum esse existimat, et indignatur de sententia eorum, qui aliter praecipiunt.
* Merops est.
1. Avis, quae et Apiaster et Apiastra Latinis dicitur, quia apibus vescitur, Ein Bienensrass, oder Bienenfresser.
2. Clymenes maritus, et Phaethontis pater putativus.
3. Meropes praeterea ab Homero homines dicuntur.
* Priorem in migro, Virgilius, Horatius, Ovidius, semper, quod quidem sciam, produxit. Unus Manilius semel corripuit isto versu 79. Lib. 3:
Nascentum acciperent proprias, signisque migrarent.
* Figura est Rhetorica, quâ aliorum verba, directa oratione referimus, sunul etiam gestum vocemque imitamur et fingimus.
proferenda Composita: Eminet, Supereminet, Imminet, Superimminet, Praeminet, Prominet.
* Ita etiam Minous Adiectivum.
* Par ratio in Diptoton, Triptoton, Tetraptoton, Pentaptoton, Polyptoton.
Removet, Semovet, Submovet, Transmovet. Sed
* Est
1. Promontorium Ioniae, e regione insulae Sami, iuxta quod Persae a Graecis superati.
2. Urbs Cypriorum, ad quam Cimon Atheniensis Phoenices navali proelio superavit.
3. Venefica mulier apud Ovid. Metam. 12. v. 263.
* Fuit olim populus ferus et crudelis in Africa, prope Syrtes, de spoliis naufragorum vivens.
Si natibus natricem impressit magnum et capitatum:
quae tamen lectio si, auctore Borrichio, mendosa est, et ita restitui debet:
Natricem impresset natibus magnum et capitatum;
producendum utique erit, quod huc usque ab eruditis habitum est pro corripiendo. Suffragatur Borrichio Analogia: nam sicut a natando, natatrix, Gen. natatrlcis; sic a nando, natrix, Genit. natxlcis.
* In metro etiam produci potest ob sequentem mutam cum liquida L.
* Perniger et Subniger in Casibus suis obliquis v. g. Pernigri, Subnigri cet. et Denigro, in metro etiam produci possunt, ob sequentem mutam cum liquida R.
* Et in Scythia, et in India, et in Africa Nomades commemorantur apud Plinium. Scitharum Nomades sunt, qui Tartari hodie appellantur.
* Ita autem de ils habendum: Nomina in ezer, melech et zedech exeuntia, penultimam acuunt, ut Abimelech, Eliezer, Melchisedech. Quibus adde Abigail, Achitophel, Achimaas, Ephrâim, Esau, Gelboe, Iezabel, Isbozeth, Manue, Mephiboseth, Tubalcain. Cetera Propria, quae frequenter occurrunt, ultimâ acutâ exprimuntur. Consule, si placet, Cavallum uberius de his agentem. Ol. Borrich. Parnass. in Nuce p. 3. seq.
Interim, quum haec mera Vocabula composita sint, in unam tamen vocem coaluerint, nec in aliis huiusmodi Vocabulis Hebraicum Accentum magnopere moremur, si vulgaribus linguis admisceantur; non sane multum accusandi videntur, qui more usitato plura ex his cum Accentu ad antepenultimam retracto pronuntiant.
† Qui autem omnium Nominum Propriorum Poeticorum, etiam ignobilium, quantitates scire desiderat, eorumque brevem explicationem, adeat Onomasticon Poeticum Thomae Iacchaei Scoti, librum otio lectorum forsan non indignum. Quare autem haec Nomina Propria huc noluerim coacervare omnia, et ex Iacchaeo transscribere; de eo iam rationem reddidi in Praefatione priori libri huius editioni praefixa, et iteratae huic editioni denuo praemissa. Conf. infra Rariora.
* Nomina Propria, in anus et enus exeuntia, penultimam producunt, ut: Urbanus, Aelianus, Claudiavus, Iulianus, Adrianus, Tribonianus; Calpurnianus, Oppianus, Serenus, Silenus, Misenus.
† Exeipe Composita a manus, ut: Longimanus.
Graeca e sua lingua petenda sunt, ut brevia: Stephanus, Helenus, Philoxenus, Dardanus, Rhodanus; Eridanus, Libanus.
Graeci etiam peregrina in anus propria, solent metri causa, corripere, ut *xri sti ands2, *sebasti ano\sa2, *klaudiano\s2, *oppiands2 *ailiano\s2, *tribwntano\s2, cetera; quos Latini aetatis cadentis ac recentioris subinde imitati sunt; ut:
Unanimi CALPURNIANO sociata marito.
Nomina IULIANO menses excedereseptem.
ADRIANO potuit qui iudice vasta profundi.
e)uerge/ths2; MUSAGETA, Musarum ductor, o( mous1age/ths2, quia corripiunt penultimam, propter Vocalem brevem, quae hanc syllabam apud Graecos possidet, camdem quoque in prosa cum mora celeriori pronuntiandam iubent recentiores non nulli Grammatici, interque eos doctissimus Praschius de Barbarismis, pag. 28.
Nec tamen acerbius videntur exagitandi esse, qui producunt: sequuntur enim Accentum Graecae Linguae vulgarem; quem Donatus et Servius in huiusmodi Vocabulis praeferunt, atque adeo praecipiunt.
* Hinc Noricorum mons i. e. Norimberga, urbs Franconiae celeberrima, ac reip. splendidissimae caput; quo Hunnorum causâ olim concesserunt Norici.
* Diphthongus, quae in Graeco est, apud Latinos per Syncopen, qua altera eius Vocalis tollitur, in Vocalem vertitur simplicem, ut possit correpte pronuntiari. Confer quae supra disseruimus ad Voc. Alexandria.
Par ratio in nosodochium, Graece nos1odexei=on, significans idem, quod Nosocomium.
* Sed Nomina ab hoc Verbo derivata haud sequuntur simplicis sui naturam, quum corripiantur, ut: Innubus, Pronubus, Subnubus.
* Nota Critica est, dictionem redundantem quasi iugulaus: proprie enim notat veru et virgulam recte iacentem, Einen Spiess. Hinc Obelo notare, Etwas in der Schrift durchstreichen, oder ausstreichen.
Non confundendum hoc vocabulum cum tw=| Obolus, Ein funfpfenning Stuck, quod similiter corripitur. Conf. quae ad hoc voc. disserui supra in Parte Orthograph.
* Hinc eâdem morâ longâ efferuntur Composita: Inodoro, Inodorus.
* In metro etiam produci potest ob sequentem mutam cum liquida R.
* Est autem
1. Urbs Arcadiae vel Achaiae, ubi Iovem
ferunt educatum et nutritum lacte caprae Amaltheae.
2. Urbs Boeotiae.
3. Vulcani filius, in lapidem conversus.
4. Etruriae nobilis vates, Plinio L. 28. c. 2.
* Par ratio in Monarchia, Phantasia, Periergia, Peripneumonia, Monomachia, Democratia, Harmonia, Ophtholmia, cet. Conf. supra Accentus it. Alexandria.
* Omphacium, notat sucum uvae acerbae non dum maturescentis, Den Saft aus unreifen Weinbeeren. Omphaces enim, mediâ curtâ, uvae sunt et fructus immaturi ap. Plin. Prolog. Lib. 23. Hinc oleum omphacinum, quod ex olivis non dum maturis expressum est.
* In voce Onyx attendenda est diversa vocis significatio. Pro gemma, quae et dnu/xion, est Femininum: unde Indica onyx et vera onyx ap. Plinium. Masculinum vero est, quum sumitur pro lapide, qui et onychytes et alabastrites dicitur; aut pro vase unguentario, ex lapide alabastrite facto. Hinc parvus onyx ap. Horatium; flexus, vel potius fossus onyx ap. Papinium; et similia, ubi respicitur ad Nomen lapis. Unus Martialis pro vase semel usurpat in muliebri; modo locus fuerit sanus.
* Hinc Compositum Inopaco, eâdem morâ efferendum.
* Solent autem Poetae subinde Diphthongum mutare kat) e)cai/res1in in simplicem, ut syllabam corripiant. Conf. supra Alexandria. Vid. Poet. Giess. p. 17. 41. 124.
* Poeta est Thraciae antiquissimus praestantissimusque, Calliopes et Apollinis, vel potius Oeagri filius. Sed
* Nominandi Casum eriam haber oscen, Gen. oscinis.
Prov.
Oscitante uno oscitat alter,
Germ. Ein Phantaste macht flugs zween.
* Contrarium autem adserit, et corripiendum etiam in prosa iubet Praschius de Barbarismis p. 32.
* Obstat Becmannus et Praschius, qui aegre ferunt, moram longam constitui per Acutum in syllaba, quaea natura brevis sit.
* Poetae non nulli Latini et Graeci corriptiunt. Quamlibet enim in Graeco sit *paiw\n, w=nos2; mutavere tamen Diphthongum hanc kat) e)cai/res1in in simplicem Vocalem, ut syllabam facere brevem Possint. Conf. supra Alexandria; et Orionis. Plurimi autem Graecorum, Suidas, Pausanias et Hesychius scribunt pet w, et producunt. Vide Olai Borrichii Parnassum in Nuce, ad v. 1486.
* Palaemon fuit.
1. Grammaticus iste inflatus magnique supercilii, qui Romae Quintiliani aetate vixit et, sicut Suetonius de Grammat. cap. 23. auctor est, secum et natas et morituras litteras iactaret.
2. Inûs et Athamantis filius, maris Deus, qui et Melicerta, Latinis Portunus dicitur; in cuius honorem ludi Isthmici instituti.
3. Est et pastoris nomen apud Virgilium Ecl. 3.
* In metro etiam produci. potest, ob sequentem mutam cum liquida R.
* Significat medicamentum cuivis morbo tollendo idoneum, Eine Araney wider alle Krankbeiten.
* Mulier, ut in fabulis est, formosissima et gratiosissima, cui singuli dii sua dona dederunt, scilicet Palias sapientiam, Venus decorem, Apollo Musicam, Mercurius Eloquentiam. Unde dicitur Pandora, quosi omnium donum, vel ab omnibus donata. Hanc, ut ait Hesiodus, Iup, iter in terram misit, ut homines deciperet.
* Claudianus laudatoria sua carmina, quibus Imperatores et vivos Principes celebravit, quae ceteroqui Panegyrici vocantur, Panegyres inscripsit: perinde ut contiones vocantur, non ipsi conventus tantum, sed et quae erationes in conventibus habentur.
* Pannonia erat duplex: SUPERIOR, quae nunc AUSTRIA dicitur; INFERIOR, quae nunc HUNGARIA est.
Ex Analogia aliarum vocum, quae in eum desinunt, et mora longiori efferuntur, vulgo eruditi Pantheum dicunt, acuendo penultimam.
* Dicitur etiam in Nominativo Panther, Gen. Pantheris, Mascul. gen.
* Paphlagonia, regio est Asiae Minoris. Bithyniam inter et Ponti regnum sita ad Pontum Euxinum.
* Fuit sane tempus in Latio, quum corriperent, Accentum Graecorum vulgarem, haud syllabae quantitatem secuti: ac nominatim quidem id constanter fecit in metro Prudentius. Confer, quae dicta sunt supra ad Voc. Epanorthosis.
* In Bibliis Paralipomena dicuntur libri duo Chronicorum, quibus praetermissa aut leviter degustata in libris Regum supplentur.
in simplici lu/s1is2 talis. Vid. Ol. Borrichii Parnassus in Nuce ad v. 1516. Ut plurimum tamen, in prosa saltem, corripitur.
* Schema est Rhetoricum, alias para/leiyis2, Lat. Praeteritio dicitur, quo quid reticere nos dicimus, quod eo ipso tamen intelligitur.
* Quo auctore hoc Nomen in Singulari Numero commendetur, fateor me ignorare.
† Samuel Glonerus Prosodiae P. 1. p. 68. retulit hanc vocem inter illa, quae penultimam producunt, secutus auctoritatem aliorum Lexicographorum. Sed P. 2. p. 505. adserit, Analogiam suadere, ut penultima corripiatur, more Adiectivorum in inus, a rebus inanimatis descendentium. Vide supra Adiectiva in Inus.
* Parrhasia dicitur Arcadia, regio Peloponnest.
* Auctores Poeticae Giessenae p. 57. et 82. vulgo, aiunt, corripi; sed huius correptionis exemplum se non dum apud quemquam reperisse testantur. Smetius tamen Anonymum producit, ita canentem:
Illic paternam pastinabat vineam.
Iamb. Sen.
* Eâdem ergo morâ adficienda sunt Composita: Perpastino, Repastino.
Concelebransque ehoros, verum haec sit patrima proles.
Consentit Iul. Caes. Scaliger de Causis L. L. 246. seq.
* Par ratio in matrimus i. e. qui matrem adhuc habet superstitem; pro cuius correptione idem Smetius Hexametrum quemdam similiter adducit.
Utriusque autem quantitatem hanc confirmant vocabula cognata patrimonium et matrimonium, utpote quae syllabam antepenultimâ priorem sine controversia correptam habent.
Ao enim Poeticae Giessenae Auctores p. 68. contrarium heic adserunt, disseruntque sequentem in modum: Angelus Politianus patrimus et matrimus corripuit, forte quia patrimonium inde derivatum breve est. Nos e Catulli Phalaeco recte producimus:
Qualecumque sit, o patrima virgo: pro quo tamen alii perperam legunt patrona.
Qui patrimus et matrimus producunt, referre debebunt ad exceptionem
regulae, qua Adiectiva in Imus desinentia corripiuntur. Qui corripiunt, ad regulam hanc utriusque pronuntiationem exigunt.
* Quamlibet in prosa etiam produci possint, ob sequentem mutam cum liquida R.
Qui producunt, sequuntur Accentum Graecorum vulgarem.
* Excipe formata a Nominibus in eus et in cles desinentibus, ut: Pelldes, Oenldes, Neoclides, quae penultimam producunt, quia ex contractione facta est, a Nominibus in eus2 et hs2.
Feminina in eis, ais, ois, ine, et ione desinentia, penultimam producunt, ut: Theseis, Aeneis, Ptolemais, Latois, Nerlne, Acrisione, Neptunlne, Nonacrine. Poet. Giess. p. 48. seq.
* Patronymicum est. Peleus, Aeaci filius, erat pater Achillis.
* Rex Achaiae, Tantali silius, quem quum pater coctum dis apposuisset, sola Ceres humerum eius absumpsit. Ideo ab Iove in vitam revocatus, accepit humerum eburneum. Ita est in fabulis.
* Excipitur ergo ab regula, qua Nomina tertiae Declinationis in O desinentia, quae O in Genitivo retinent, huius penultimam producunt. In hac autem exceptione hoc vocabulum omissum est ab Auctoribus Poeticat Giessenae p. 39.
* In metro etiam produci potest ob sequentem mutam cum liquida R.
* Tametsi enim Latini habeant Percieo, ere, et Percio, lre; et Citum a cieo, referatur inter novem illa Supina Disyllaba, quae priorem brevem habent; Citum autem a cio, ex communi regula priorem producat; atque ex hac ratione Percitus, tono ancipiti pronuntiari debeat: tamen non nisi correptio in hoc Composito obtinet, idque, nisi me omnia fallunt, magis usu eruditorum nostrorum, quam auctoritate veterum, frustra huc usque a me quaesita.
hanc enim quantitatem prior simplicis colo, colere, habet. Sed
* Corripiuntur sic etiam Composita: Comperendinus, Comperendino. Comperendinare reum, Dem Beklagten Frist geben.
* Orator Atheniensium gravissimus, qui suggestum adscensurus precari Deum solebat, ne quod sibi verbum excideret, quo populus offenderetur.
† Communem quidem facit Ricciolus; sed male. Falsum enim est, priorem in pa/tos2 Homero produci. Vid. Il. z. Od. Ol. Borrich. Parnass. in Nuce, Ind.
* Corripiuntur ergo Composita etiam reliqua: Decastylos, Zehnsenlicht; Diasty los, Weitseulicht; Eustylos, Wohlbeseult; Hexastylos, Sechsseulicht; Octastylos, Achtseulicht; Prostylos, Geseult von vorn her; Amphiprostylos, Geseult rings herum; Pycnostylos, vielsenlicht; Systylos, Das wenig Senlen hat. Vocabula haec sunt Vitruviana.
Pro Peristylum, dicunt etiam Peristylium.
* Idem est, quod peripe/tasma, genus tegumenti quo parietes et aulae teguntur, sen tapetia, Babylonici floris varietate perspicua, quae ab aliis AULAEA et ATTALICA, ab aliis BELLVATA h. e. BELLVIS VARIEGATA, vel AVIAEA PICTA et VERSICOLORIA appellantur, Germ. Allerhand schone Tapezereyen.
Sed Per opus, si producte pronuntiatur, divise scribendum est, quum Accusativus sit cum sua Praepositione.
* In alia, praeter hanc primam, persona et forma non facile invenies, nisi quod Livius Pervelle Infinito modo dixit L. 39. c. 43.
corripitur in Nominativo; producitur in Genitivo.
* Sic et Competltor longum est; quo de supra.
* Verbum peto est tertiae Coniugationis; sed in Praeterito et Supino et in iis, quae utrimque descendunt, formam Coniugationis quartae habet.
* Hinc Semiphalarica, Eine halbe Bombe, eâdem effertur morâ.
* Rex Ponti, filius Mithridatis, qui patrem persecutus ad mortem coegit. Favebat enim Pompeio, qui cum Mithridate bellabat. Tandem Caesari rebellans et victus et pulsus fuit.
* Oppidum Thessaliae est, in cuius campis C. Caesar et Cn. Pompeius acre proelium habuerunt, in quo Pompeius victus fuit. Unde Lucanus, id proelium describens, opus hoc suum metricum PHARSALIAM inscribit.
* Manus Phidiaca i. e. manus Phidiae. Phidias autem fuit pictor et statuarius insignis.
* Poeta Graecus, Elegiacus, patriâ Cous, acerrimus Poetarum censor, Ptolemaei Philadelphi praeceptor, tanta macie, quam ex vigiliis et quaestiunculis propositis sibi contraxerat, ut solum calceorum ferro vel plumbo, ut alii volunt, suppactum haberet, ne vento
raperetur: ut Athenaeus et Aelianus de eo prodiderunt.
* Licet in eiusmodi vocabulis in soluta oratione pro arbitrio sequi vel Accentum Graecum, vel quantitatem Latinam. Ol. Borrichii Parnassus in Nuce ad v. 749.
* PHILYRA vel PHILYRE apud Graecos etiam arbor est, Latinis TILIA, Germ. EINE LINDE.
* Vocabulum hoc occurrit ap. Celsum ac. Plinium Mai.
* Dicitur alias PHOENICIA; in qua Tyrus ac Sidon urbes, ac montes Carmelus ac Libanus turiferi.
* PHORCYN 1. PHORCYS fuit Rex Corsicae vel Sardiniae insularum, et pater Medusae, quae ab eo dicitur PHORCYNIS, IDOS, mediâ productâ in Nomin. correptâ in Genit.
* Inachi filius, Rex Argivorum.
Hinc Phoronis, idis, mediâ in Nom. longâ; in Gen. penult. correptâ: Patronymicon, quod de Io, Inachi nepte, Phoronei filia, usurpant Poetae.
† Serenus Sammonicus, qui veterum vestigiis ratione quantitatis non semper insistit, cap. 7. corripit, secutus in eo vulgarem Graecorum Accentum. Confer, quae supra dicta sunt ad Voc. Epanorthofis.
Depilis, e, Kahl; Depilo, are, Die Haare ausrupfen; Raripilus, Diinnbarlcht, v. g. pecus raripilum, apud Columellam.
* Vocabulum hoc diversimode scribitur: quo de vide Part. Orthogr. Notat belluam quamdam marinam.
Prdecipue sanus, nisi quum pituita molesta est.
ubi tamen Synaeresi hoc Vocabulum contrahitur in Trisyllabum: nam prima syllaba semper reperitur producta. Ol. Borrichii Parnassus in nuce ad v. 1630.
* Horatius et Catullus, vel per Syncopen, qua e Diphthongo Graeca una Vocalis tollitur, ut syllaba corripi possit, vel more Poetarum Graecorum, qui etiam in medio vocabulo, sequente Vocali, Diphthongum interdum corripiunt, mediam brevem faciunt, dicentes platea, mediâ correptâ. Vossii Art. Gramm. 286. Conf. supra Alexandria.
Pleiades incipient humeros relevare paternos.
† Poterat videri apud Propertium in hoc eius Hexametro:
Non haec Pleiades faciunt, nec aquosus Orion:
produci. Sed Tetrasyllabum heic fit; id quod per duo signa diaereseos notandum.
* Sunt tamen, qui hoc praeceptum, licet auctores habeat gravissimos, vix possunt concoquere, ut malint syllabam pronuntiare ea quantitate, quam re vera habet apud Poetas. Confer, quae supra notate sunt ad Voc. Calefacis.
* Iuvenis est, qui, quum esset extremi luxûs, ebrius ingressus ludum Xenocratis, de continentia disserentis, ita mutatus est, ut mox fieret unus auditorum.
* Tyrannus Samiorum fortunâ opibusque celebris, qui, ut aliquid adversitatis habuisse videretur, annulum proiecit in mare, quem tamen coquus eius in pisce vepertum restituit: tandem ab Oronte, Praefecto Darii Regis, ernci affixus fuit in excelso monte.
* Troianus fuit, Panthoi filius et Hectoris aequalis.
* Figura locutionis est, qua casibus diversis oratio distinguitur. v. g. Virgil. L. 4. Aen. v. 628.
Litora litoribus contraria: fluctibus undas
Imprecor, arma armis pugnent.
* Eadem quantitas in Postica, ae, Fem. et Posticum, i. Neutr. quod utrumque
notat ostium oliquod occultius, seu aditum in adversa aedium vel cubiculi parte, quo accedere vel recedere solebant, qui clam volebant id facere, atque sic fallere, Germ. Die Hinterthur.
* Puer praecoci ingenio, Ein Knabe, bey dem sich der Verstand vor der Zeit ausert.
* Ita etiam Adiectivum Praesagus, a, um, v. g. verba praesaga, debet produci.
† Valla quidem et Bersmannus producunt. Etiam Tanbmannus, Despauterii auctoritate fretus, producendum confidentissime edicit, et Buchananum corripientem reprehendit. Sed rectius contrarium statuit Becmannus: a quo etiam Terentii auctoritas et Analogia stat. Praestolor, enim ab u(pokoristikw=| praestulus sive praestolus, quod est ab antiquo praestus, unde Adverbium praesto superest; ut Sealiger ad Festum docet. Praestolari enim nihil aliud est, quam praesto esse; ut et Donatus interpretatur. Nunc autem, quae in clus, a, um, et in ulus, a, um, desinunt, penultimam citra omnem exceptionem corripiunt. Poet. Giess. p. 50. et 81. Voss. Art.
Gr. p. 297. seq. Dilherrus ad Lipsii Orthogr. p. 119.
* Praevaricari i. e. valde varicare, In die Krumme geben, et proprie de aratoribus dicitur, notans Einem etwas abpflugen; inde ad causarum actores translatum, qui corrupte et fraudulenter agunt: ut ita sit, quasi per cuniculos rem iustam adgredi, Gallice chicaner. Valla L. 6. c. 2. exponit, quocumque modo a praescriptâ officii sui normâ deflectere.
Opponitur huic Iudex prorogator, ut DCti veteres vocant, qui differt sententiam, ne perdat quaestum.
* Optimus statuarius, et nobilissimus marmorum sculptor, qui inter alia Cnidi fecit Venerem artificiofissime.
* Notat accensum turbinem seu ventum, qui instar fulminis ardentis cum fragore fertur, Germ. Einen feurigen Wind.
* Par ratio in Abavus, Atavus, Tritavus.
Corripiuntur erga Composita: Exprobro, Improbro, Opprobro.
* Aeoliae et Aeolides insulae sunt inter Italiam et Siciliam, quas Graeci Hephaestiades, Latini Vulcanias appellarunt.
* Procldit a simplici caedo, mediâ longâ, non est in usu. Versa vice usitatum est Praecldo producte; ad non item Praesido correpte. Conf. supra Cado et Caedo.
* Iapeti, unius ex Titanibus, et Clymenes filius: quem genus humanum finxisse, et ignem suffuratum de caelo detulisse in terram, Poetae fingunt: ideoque iratos deos per Mercurium alligasse eum in Caucaso monte, appositâ aquilâ, quae eius cor, vel iecur, succrescens perpetuo, exederet.
* Eâdem ergo quantitate in pronuntiando gaudent, Abnepos, Atnepos, Trinepos.
* Propalare est verbum Latinitatis cadentis. Vid. infra Part. Etymol. Sect. 1.
* Vocabulum Graecum est, proprie notans advenam s. hominem adventicium, i. e. qui ex gente sua ac patria in aliam migravit. Speciatim, quatenus haec vox Biblica est, significat illos, qui e gentibus non coacti se Iudaicae addicebant religioni. Erantque proselyti vel iustitiae, qui abdicato gentilismo religionem Iudaicam amplectebantur; vel domicilii seu portae, qui quidem ad Iudaeos accedebant, non autem omnes Iudaicae religionis recipiebant ritus, sed Noachica tantum observabant praecepta.
* Proteluve notat
1. Exagitare, Perturbare. Ter. Nete iratus suis saevis dictis protelet.
2. Expellere, Propulsare. Apul. Cladem de vestris protelamus manibus. Tertull. Haec (se. paenitentia) te peccatorum fluctibus mersum prolevabit, et in portum divinae clementiac protelabit.
3. Prorogare, Germ. Aufhalten. Hieron. Ezechias vicina morte terretur, et fusus in lacrimas, quindecim annorum spatio protelatur ad vitam.
* Unus ex Graecorum Ducibus, ad bellum Troianum profectis, qui, navem ergressus, omnium primus interfectus est ab Hectore, sicut oraculum ei proedixerat. Eius uxor Laodamin in solatium maeroris, umbram mortui amplexa, exspiravit.
* Locus erat Athenis in arce dignissimus, ubi iudices et magistratus habere consilium solebant, et in quo publice alebantur, qui bene de rep. meriti essent.
* Vocabulum hoc occurrit apud Plinium ac Celsum.
* Notat HORDEUM vel TRITICUM DECORTICATUM Germ. GRAUPEN. Fit etiam PTISANA ex aliis frugibus v. g. avena. CREMOR sive SUCUS PTISANAE adfectae valetudini conducit; id, quod a Medicorum filiis habemus.
† Prudentius tamen producit, de Coronis Hymno 9. v. 59. ita canens:
Maior tortor erat, qui summa pupugerat, infans.
Ad exceptionem ergo hoc Praeteritum referrem: sed Poetae huius auctoritas non videtur esse tanti. Seimus enim, quantum sibi permittat ultra id, quod Prosodicae legis est.
* Adolescens Babylonius, Thisben puellam mutuo amore clam parentibus amans. Et licet a parentibus valde custodirentur; tamen constituerunt, ut nocte exirent, et certo loco convenirent sub arbore quadam. Thisbe autem prior illuc veniens, viso leone fugit in silvam, veste illic relicta. Quam vestem Pyramus post veniens, a leone laceratom videns, putansque Thisben a bestia devoratam, se ipsum necavit. Quod Thisbe reversa videns, se etiam eodem peremit gladio.
* Mons Acro - Corinthi, Musis sacer. Etiam mons Hispaniae, qui Gallias et Hispanias disterminat, alias Pyrenaeus dictus.
* In metro etiam produci potest, ob sequentem mutam cum liquida R.
* Par ratio in reliquis Compositis: Billbra, Selibra, Semilibra, Bilibris, Trilibris; it. Collibro, Delibro, Perlibro.
* Pluralis tantum Numeri est, uti censuit Caesar, teste Gallio L. 19. c. 8, quamvis et Singularis apud probatos auctores inveniatur. Vid. Barth. ad Script. Venat. p. 106.
* Dictus ita, vel a Quiris seu Curis, vocabulo Sabinarum, quo hastam illi appellarunt; a quo et Securis dicta est: vel a Quiritibus sive Romanis, qui sic a Curibus appellati fuerunt Sabinis, Romulo iam sociatis, ut Livius auctor est Lib. 1. cap. 13. Ceterum Romulus a morte, et iam relatus in Deorum numerum, Quirinus vocatus est.
* Compositum Requirito, are, Wiedersuchen, corripit penultimam, et huc non pertinet; sed a requiro descendit.
* Ramex Gen. Masc. est, notans HERNIAE Genus, Germ. Den Bruch am Leibe.
* Resecui, fateor, voces quasdam, sed insolentes, et quae fere scombros metuunt, atque nulli rei, nisi turbando iuniorum ingenio, deserviunt, satius esse credens, contemnere eiusmodi, quam nobilissimum thesaurum, memoriam, infrugiferis
vocabulorum monstris obtundere et hebetare. Et quis te damnabit inscitiae, si non possis ad unguem suis quantitatibus exprimere omnes Actaeonis canes, omnia Centaurorum vana nomina? Sunt alia, quibus impendi potest angustum illud vivendi tempus, quod natura mortalibus indulsit. Addo, sordere illis, qui his sacris non ita initiati sunt, carmina multis Propriis Nominibus, praesertim non adeo notis, referta; illa vero, quae sententiis exquisitis et acuminibus turgent, probari universis. In Nominibus Propriis sacrarum litterarum adducendis parcior etiam fui, tum quod apud Poetas antiquos rara exstent vestigia illorum, tum quod periphrasi potius utantur recentiores, quam Nominibus ipsis, ubi eos huc necessitas detruserit, tum quod pro arbitrio in iis luserint Ecclesiastici scriptores, tum denique quod non omnibus satisfaciant, qui huc usque de quantitatibus Hebraeorum sententiam suam aperuerunt. In iis ergo, nisi quae apud antiquos Poetas inveniuntur, promiscuum usum, ita tamen, ut regulis Prosodicis nulla vis fiat, non adeo improbandum censeo, donec forte aliquis larvam detraxerit Ecclesiasticis illis, ostenderitque clare, in quibus impingant. Conf. supra Nomina Propria.
* In metro etiam porrigi potest, ob soquentem mutam cum liquida R.
* Ita etiam effertur Verbum Reciproco, i. e. recurro, retrogredior, repeto.
non in colum, i. Der Trichter, hanc quantitatem habent.
Quid faciant ungues? nam certe non potes illos
Resinâ, Veneto nec resecare luto.
† Vulgo breve usurpatur, et a viris ceteroquin doctissimis pronuntiatur; quod tamen plane contra naturam originis est, et antiquitatis auctoritatem. Nam quod ad illum Phalaecium Martialis Lib. 3. Epigr. 67. confugiunt:
Veterno resinâque pigriores;
longe frustra sunt. Legendum enim ibi: Veientoque osinaque pigriores; ut monstrant Turnebus, Gruterus, Lipsius, alii. Alii insuper viri docti iam olim evicerunt, legendum Vaterno (vel quod Scriverius, Farnabius et Cluverius malint, Vatreno) Eridanoque pigriores. Nec movet nos instantia Riccioli, quasi non sit verisimile, iuvenes nobiles et plackde natantes comparari cum asina. Nam aeque durum est, comparare eos cum veterno. Deinde non de nobilibus loquitur Martialis, sed de pigris nautis. Iam vero quod alii obiciunt versum illum Iuvenalis:
Despicias merite, quid enim resinata iuventus;
id nimirum eodem laborat vitio. Irrespit enim per imprudentiam ab aliquo, quemadmodum docti censent, illud enim, quod delendum; atque etiam recte exclusum videmus in Iuvenale novo Schrevelii. conf. Taubmanni Dissert. de L. L. p. 119. Poet. Giess. p. 53. Olai Borrichii Parnassum in Nuce ad v. 1857. n. 14.
* Rheno est vestis ex pellibus ferarum, Ein Pelz. Honoratiorem fuisse habitum, ex proverbio de indigne ornato liquet: Suem rhenone vestire.
* Animal in India, unicum habens in naribus cornu modice reflexum, aliovi elephanto non dissimile, Germ. Das Nashorn. Hinc proverbialis locutio: Nasum rhinocerotis
habere i. e. nasutulum esse et irrisorem, Germ. Die Nase woruber rumpfen, ap. Martialem.
* Ricinus etiam est frutex, vel planta, Germ. Der Wunder- und Creuzbaum.
* Utuntur hac voce frequenter Varro, Columella, Plinius Mai.
* Nominis ex eo ratio est, quia rore alitur marino, vel quia matutino tempore instar roris in marino litore apparet.
* Exiguus brevisque amnis, terminus olim Galliae et Italiae, hodie vulgo vocatur Rugone et Rigone, corruptiusque non nullis accolis Urgone.
* TERRA SUBRUBENS est, Germ. DER ROHTEL: et quum solerent legum capita et tituli minio notari, RUBRICAE pro IPSIS LEGIBUS, et pro ARGUMENTO seu INSCRIPTIONE SINGULORUM CAPITUM aliquando auctoribus veniunt.
* Nam penultimam producunt a Supinis deducta fere omnia vocabula, animantium vocem significantia, ut balatus, latratus, barrltus, Das Goschrey der Elephanten, gannitus Das Gebelle der Fuchse, hinnltus, mugltus, rugitus, rudltus ab obsoleto rudio, cuius Praeteritum exstat apud Apuleium: Rudivi fortiter; et Compositum erudio, erudivi, eruditum, erudire in usu est. Poet. Giess. p. 7.
* Eâdem ergo morâ proferenda Runclno, Ich hoble, ich sage; it. Derunclno, Ich hoble ab.
* Vocabulum Plinianum est.
* Eodem ergo modulo efferenda Rutilo, are; it. Subrutilus, Subrutilo.
† Nota: Corruo, Irruo, Obruo, Proruo, Subruo, Perfecto suo gaudent; at Supino carent.
* In metro haec etiam produci possunt, ob sequentem mutam cum liquida R.
† Calphurnius ergo et Andrelinus in eo, quod secundum corripuere, non sunt imitandi. Ol. Borrichius Parnass. in Nuce v. 1910. n. 5.
* Hinc Verbum Saglno, are, eâdem morâ longiori efferendum.
* SALAMIS insula est Archipelagi Athenaas contra: hodie quae dicitur COLOURT.
* Poetae etiam producere queunt ob sequentem mutam cum liquida R.
* Dicitur etiam salpinx, ingis.
† Cinna ergo, Poeta, qui vixit ante Christum natum, et Buchananus, citra vocis naturam, et consensum veterum corripiunt. Poet. Giess. p. 62. Titii Manud. 313. Voss. Art. Grammat. 210.
* Sambuca significat
1. Instrumentum Musicum triangulum ex inaequalibus nervis, Germ. Ein Saitenspiel, Ein Hackebrett.
2. Machinam militarem, quâ urbs expugnabatur, Germ. Einen Manerbrecher.
* Sandyx Oratoribus Femininum; Poetis quoque Masculinum.
* Sic et Sapphira, nomen mulieris, Act. 5, 1, quoniam hinc ducitur, eâdem affici debet morâ.
* Correpte ergo etiam efferendum Verbum compositum Consarcino, are, quod Gellii est.
* Sardonyx Oratoribus Femininum; Poetis quoque Masculinum.
* In Europa habitabant, ubi nunc Borussi, Lithuani, Poloni et Russi degunt. In Asia per totum illum terrarum tractum, qui hodie Tartaria vocatur, sese diffundebant.
* Filius Iovis, Minois frater, Rex Lyciae, qui Troianis contra Graecos suppetias tulit.
* Descendit a Sarra, quod olim Tyri Nomen fuit.
* Persius Sat. 1. v. 80. sartaginem loquendi dixit pro corrupto ac depravato loquendi more, sive miscello sermonis genere, quum probatae iuxte ac damnatae voces ac locutiones congeruntur.
* Eodem ergo modulo breviori efferenda Satur, satura, saturum; Satura, ae, Subst.
Eine angefullte Schale oder Schussel; it Verba Composita, Exsaturo, Obsaturo.
† Auctores Poeticae Giessenae p. 82. scribunt scalpurio, et propterea inter Meditativa haud referunt, nec corripiunt, sed producunt. Sed fortassis Plauti, cuius auctoritatem hoc verbum agnoscit, vulgati codices, qui ita habent, eos deceperunt. Critici saltem illi, qui emunctioris naris sunt, cum Glandorpio legunt scalpturire; quae scriptura etiam in veteri Onomastico obtinet, ibique exponitur per katakna/w.
* Eodem modulo concitatiori proferendum est etiam Compositum Circumscarifico.
* In metro etiam porrigi potest, ob sequentem mutam cum liquida R.
* Notat 1. Genus serpentis vel muris, cuius morsus venenatus est. 2. Genus occultae epistolae, quo Lacedaemonii utebantur, ad Imperatores perscripturi, quae secretissima volebant esse.
* Filia Cadmi, Regis Thebarum, quam Iuppiter gravidam fecit. Quare Iuno indignata, et eam perdere volens, adsumptâ formâ vetulae, quae fuerat nutrix Semeles, eam adiit, et fingens, se dubitare, an amasius eius vere esset Iuppiter, hortatur eam, illum rogare, ut talis et tantus secum cubaret, qualis et quantus cum Iunone sit solitus. Postea quum Iuppiter semel iurasset, se illi daturum, quicquid peteret, illa, ab Iunone decepta, id petiit, quod Iuno eam docuerat. Quare Iuppiter ut iusiurandum servaret, Semelen, quod petierat, igne suo caelesti perdidit. Infantem vero ex eius utero sumens, quia non dum maturus erat partui, suo femori imposuit, et tam diu
fovit, donec maternos menses compleret. Qui infans Bacchus dictus est, et a nomine matris interdum vocatur Semeleius vel Semeleia proles.
* Regina Assyriorum, oxor Nini, post cuius mortem ipsa virili habitu, ut filius Regis putaretur, diu regnavit, et regnum bellando etiam auxit, murosque Babyloni circumdedit.
* Populi quondam Galliae Lugdunensis s. Celticae, postea sedem occupantes in Italia ad mare Adriaticum, qui Romam aliquando et Capitolium incenderunt, sed a Camillo caesi sunt. Incolebant circa SENONES, urbem Campaniae, um Sans in Champagne. Poet. Giess. p. 39.
* Idolum Alexandriae, ex variis metallorum generibus et ligno, quod pro numine ab superstitiosis Aegyptiis sub bovis figura colebatur. Idem et Apis et Osiris dicitur. Deiectum autem est et exustum a Christianis sub Constantino M; ex testimonio Ruffini, Socratis et Theodoreti. Sub bovis figura colebatur, eo quod agriculturam hoc auctore Aegyptii didicissent. Conf. supra Osiris, idis.
* Sic et Adiectivum Sericus, a, um, v. g. Vestis serica, Ein Seidenkleid.
Circumsero, Consero, Desero, Dissero, Insero, Intersero, Obsero, Prosero, Resero, Subsero.
* Melliti verborum globuli, et omnia dicta factaque quasi papavere et sesamo sparsa i. e. adfectata verborum ac factorum elegantia, ap. Petron.
* Virgilius primam semper corripuit, et secundam produxit; quamvis primam in Sicania et Sicanius produxerit, alteram vero corripuerit: quod et Servius notat ad L. 5. Aen. v. 23. Contra Silius L. 14. v. 259. primam produxit, alteram vero corripuit. Ubi rationem syllabarum quantitatis, qualis in Sicania est, servat. Idem tamen eodem libro secundam non semel produxit, primam autem corripuit, ut Maro, quem et secutus Horatius est Epod. 17. v. 32.
* Urbs maritima Phoeniciae, olim opulenta, in tribu Asser sita, ubi primum factum fuit vitrum. Haec urbs parum hodie splendoris pristini retinet. Nunc a Turcis SAYD dicitur.
Sed in Adiectivo Sidonius, antepenultima anceps est.
* Celsus: Confert etiam aliquid ad somnum silanus iuxta cadens.
* Urbs absorpta terrae motu, teste Plin. 2. c. 91. et Strabone L. 1. p. 40. Mons autem
ex proelio etiam nobilitatus est, quo Romani Antiochum M. superarunt. Ibi etiam Niobe ex luctûs magnitudine in saxum conversa.
* Sed Plinius quoque tres siseres dixit. Ubi Masculino, an Feminino utatur, non liquet.
* Aeoli filius, latrociniorum suorum poenas dans apud inferos, saxum ingens in montem altissimum advolvere fingitur, ita, ut magno vix labore advolutum semel, statim relabatur. Hinc prov. SISYPHI SAXUM VOLVERE i. e. INEXHAUSTO ET INUTILI LABORE DEFATIGARI.
* Ita et Solanum, i, Subst. herba; et Compositum: Subsolanus.
Syringe et apud Prudentium producitur. Ex usu tamen vulgari et ex praeceptis Grammaticorum, quum moram constituimus longiorem in mediâ, sequimur Accentum Graecorum, quo est h( s1ofla. Poet. Giess. p. 16. Graeca Graeco Accentu rectius efferri censent Ael. Donatus, Servius, alii.
Hinc versus Sotadici i. e. impudici.
* Historiae Ecclesiasticae scriptor.
* Notat
1. Termitem avulsum a palma, Germ. Einen Palmzweig.
2. Colorem fructus huius arboris.
3. Instrumentum musicum.
* Plin. L. 7. c. 2: Pygmaei narrantur ternas spithamas longitudine non excedentes.
* Stentor fuit clamosus ille tubicen (correpte) apud Homerum in exercitu Graecorum,
qui clamores aliorum quinquaginta voce sua superabat. Hinc Invenalis Sat. 13. v. 112.
Tu miser exclamas, ut Stentora vincere possis.
Et prov. STENTORE CLAMOSIOR, EIN SCHREYHALS.
* Poetis autem ob sequentem mutam cum liquida L, etiam produci potest.
* Notat 1. Nucem pineam, Eine Zirbelnuss. 2. Carduum illum, qui dicitur SCOLYMOS. 3. Ventum repentinum, qui inferne sursum versus convolvitur, pestem navigantium.
† I. H. Ursinus Obs. Philol. c. 11. p. 199. a productione abhorret, et mavult hoc vocabulum in Obliquis corripere. Conf. supra Appendicis.
* Fluvius est, Thraciam ab antiqua Macedonia disterminans. Fuit et civitas Thraciac hoc vocabulo.
* Hinc etiam Patronymicum Stymphalis, idis, Plur. Stymphalides, recte producitur. Id, quod etiam veterum Poetarum auctoritas iubet. Perperam ergo corripit Poeta incertus de Herculis laboribus:
Stymphalides pepulit volucres discrimine quinto.
riechen, corripitur. Conf. supra Olet ab Oleo.
* Simplex Farcinare, occurrit ap. Martianum Capellam.
* Eâdem morâ longiori effertur etiam Compositum Praefoco, are.
† Prius suffoco, Ich rauchere, occurrit ap. Propertium, qui Lib. 4. Eleg. 9. sub fin. ita canit:
Deîn quaecumque locum externae tetigere puellae,
Suffocat, et purâ limina tergit aquâ.
Hanc nimirum lectionem Scaliger, hanc et emendatiores codd. tuentur. Ita et Becmannus et Giessenses statuunt: quicquid vel credat Princier, vel substituat Bernaldus. Vid. Ol. Borrichii Parnassus in Nuce ad v. 2149. not. 79.
* Cives huius urbis deliciis ac voluptati operofissime litarunt. Hinc omne robur et animi et corporis amiserunt. SYBARITICUS ergo idem Latinis, quod LUXURIOSUS ac VOLUPTVOSUS.
Prov. Sybarita per plateas, Germ. Wus bat doch der Narre fur einen hochmuthigen Gang an sich! Er drehet und baumet sich auf, wie ehedessen ein wollustiger Einwohner der Stadt Sybaris.
* Scribitur ab non nullis et Siphax per I: quam recte id fiat, nescio. Livii codices semper tenent Y.
* Promontorium Laconiae, iusta Spartam urbem, cuius in summitate magnus hiatus est vel specus, magnum subinde strepitum agente vento edens. Unde fabulantur, illic esse inferorum aditum, foresque orci.
* In metro etiam produci potest, ob sequentem mutam cum liquida R.
Sueton Tib. c. 68: Articulis ita firmis, ut caput pueri, vel etiam adolescentis, talitro vulneraret.
* Dicunt etiam Tamarice, es.
* In Obliquis etiam produci potest, ob sequentem mutam cum liquida R.
* Dicunt et Tapetum, i, et Tapete, is, Neutrum.
* Dicitur etiam Chersonesus Taurica.
* Oppidum Italine duplex: 1. SIDICINUM, (penult. prod.) a populis SIDICINIS, qui quondam id tennerunt, nunc TIANO. 2. APULUM in Apulia, cuius hodie rudera tantummodo visuntur.
* Illud per U Livii; hoc per I Ovidii est. Ciceroni et aliis contrahitur, diciturque Tegmen, inis.
* Rex Salaminis insulae, Aeqci (med. correptâ) filius, frater Pelei, Aiacis pater.
† Sagacioribus autem Grammaticis videtur haec differentia nugatoria et arbitraria; qui quidem more Latinorum, Vocali unâ per Syncopen e Diphthongo demptâ, tantummodo corripiunt; idque ex Analogia aliorum eiusmodi vocabulorum v. g. paidagwgei=on paedagogium, cenodoxei=on xenodochium. Confer, quae supra dicta sunt ad Voc. Alexandria.
* In metro etiam produci possunt, ob sequentem mutam cum liquida R.
* Poetice produci potest, ob sequentem mutam cum liquida R.
Par ratio in octaedrum, dodecaedrum, icosaedrum. Perperam haec vulgo cum morâ longiori efferuntur.
* In metro etiam produci potest, ob sequentem mutam cum liquida R.
* Tetrameter est versus quattuor constans metris s. octo pedibus, unde et Latine octonarius dicitur.
Par ratio pronuntiandi in Dimetrum, Trimetrum, Hypermetrum, cet.
* Versus dimetri, trimetri, tetrametridicuntur more Graecorum, qui in dimentiendo duos pedes coniungunt: ita, ut versus dimetri quattuor, trimetri sex, tetrametri octo pedibus constent.
* TEUTONI, ORUM, vel TEUTONES, vel TEUTONICI, Germani dicti sunt a TEUTONE Rege, qui post TVISCONEM Germaniae praefuit, a quo TVISCONES appellati fuere. Sed TEUTONUM Nomen amiquitus in universum Germanorum non fuit; sed eorum tantum, qui Cimbris vicini ad occanum incoluerunt, cumque iis Galliam, Hispaniam Italiamque tentorunt ingressi; quo de Florus L. 3. c. 3.
*q*e*o*t*o*k*o*s correpte, ut Proparoxytonon, qui a Deo genitus est: Sed
*qeoto/kos2, producte, ut Paroxytonon, quae Deum peperit. Ita S. Maria Deipara est *qeoto/kos2, non *qeo/tokos2.
* Similiter prwto/tokos2 notat primogenitum; sed prwtoto/kos2 primiparam, quae primum peperit.
Qui ex decreto Grammaticorum pronuneiando corripiunt, sequuntur Accentum Graecorum vulgarem. Dicunt quippe to\ qumi/ama.
tectum inferius sustinet, columella, Ein Pfeiler: utrâque notione producitur. Sed
* A fluvio TICINO urbs Ducatus Mediolanensis TICINUM quae nunc etiam PAPIA dicitur, sortita suum nomen est.
* Est Adverbium occurrens apud Plautum, Varronem ac Plinium avunculum.
† Quidam cum Prisciano et Beda producendum putant: et ita Fortunatus de partu Virginis carmine, v. 169:
Calcaturus erat qui torcularia solus.
ubi tamen alii ex MS. ita corrigunt, et pro illo legendum docent:
Calcaturus erat qui solus torcular altum.
Vide Taubmannum in Dissert. de L. L. et Becmannum in Manuductione ad L. L. it. Poet. Giess. p. 62. Ol. Borrichii Parnassum in Nuce, et Vossii Art. Grammat. p. 246.
* Dicunt et Trapeta, ae, it. Trapetum et Trapetus, i.
* Par ratio in Tetragonus, Polygonus, cet.
Usitatius tamen in his et similibus, Graecorum sequimur Accentum.
* Par ratio in bilicis a bilix.
* In metro etiam produci potest, ob sequentem mutam cum liquida R.
† Qui e recentioribus Poetis corripiunt, vulgari nituntur hypothesi, quam in Parte Orthographica ad Voc. Quattuor, explosimus, scribuntque contra totius antiquitatis suffragium quatuor per unum T, eiusque primam correptam volunt; quum tamen certum et indubitatum correptionis exemplum apud veteres reperiatur omnino nullum.
* Oppidum Peloponnesi, in quo educatus fuit Theseus. Eius nullae hodie supersunt reliquiae.
* TROGLODYTES est avicula. Sunt insuper TROGLODYTAE, populi Aethiopiae contermini, iuxta sinum Arabicum. Memorantur praeterea et aliis locis Troglodytae, hoc est, cavernarum habitatores, ut in Mauritania et ipsa Scythia.
* Sic et Compositum Contrucido.
* Sic et Verbum Trutino, are, wagen, erwagen.
* Verbum Plautinum est. Dicunt: Tuburcinari aliquam rem et de aliqua re.
TUTUDI a tundo, Grammatici corripi iubent, ad Analogiam aliorum Praeteritorum, geminantium initialem syllabam, quae primam itemque alteram syllabam habent brevem, nisi Positio obstet. Vid. Phil. Melanchthonis Grammat. Latin. pag. 415.
† Ennius tamen producte usurpavit, quod testantur Auctores Poeticae Giessenae p. 35.
* Hinc eodem modulo Composita: Contudi, Extudi, Obtudi, Pertudi, Retudi.
* Rhenus apud Batavos sese in quattuor veluti brachia scindit. Unum Nomen Rheni retinet, et in rivum quemdam ad mare desinit: alterum versus septentrionem fluit, appellaturque Isala, Germ. Die Ysel: tertium sinistrorsum tendit, inquae Mosam se exonerat, estque ipsa haec Vahalis nostra: quartum eumdem tenet cursum, similiterque Mosae miscetur, vocaturque Leccus, Germ. Der Leck.
* Hinc Wormatia, dicitur etiam Augusta Vangionum. Poet. Giess. p. 39.
* Sic et Compositum Evaporo, are.
* Sic et Composita: Divarico, are, Aussperren, von einander thun; Praevaricor, ari, Ausgleiten, seinem Nachbar etwas abpflugen, mishandeln, in Gerichtshandeln chicaniren.
* Sic et Verbum vaticinor, ari.
encliticae Accentum suum reiciunt in syllabam praecedentis Vocabuli ultimam. Sunt tamen hodie, qui id parum pensihabent, vel regulae huius incuriosi sunt, atque ita corripi etiam iubent; quia ultima in ubi anceps sit.
Pervenimus, Praevenimus et Praevenimus, Provenimus et Provenimus, Revenimus et Revenimus, Subvenimus et Subvenimus, Supervenimus et Supervenimus; prout vel Praeteritum vel Praesens est.
* In metro etiam produci potest, ob sequentem mutam cum liquida R.
* Mons Liguriae iuxta Alpes, unde Padus oritur; qui mons et Vesevus dicitur: nec confundendus tamen cum Vesevo Neapolitano, qui alias Vesuvius dicitur.
Est et viri Nomen apud Silium 10. v. 145.
VIDIT Praeteritum, priorem producit more Disyllaborum Praeteritorum. Producuntur ergo Composita, Invidit, Subinvidit, Pervidit, Providit, Revidit.
† Quamquam enim Terentius in Eun. Act. 4. Sc. 4. v. 21:
Hic est vetus, vietus, veternosus senex;
et Horatius Epod. 12. v. 7. 8:
Quis sudor vietis, et quam malus undique membris
Crescit odor?
corripuisse videantur; summi tamen nominis Critici non sine magnâ veritatis specie obiciunt, I utrobique absorpto, dis1ulla/bws2 to\ vietis pronuntiandum esse, ut Spondeum sistat: quemadmodum apud eumdem Horatium pituita Trisyllabum sit, quod prima in eo vocabulo sit longa; quo de supra suo loco. Certum autem et indubitatum productionis exemplum habemus in Lucretio Lib. e. v. 386. de Araneo:
Nec supra caput eiusdem cecidisse vietam Vestem;
et in Prudentio L. 2. contra Symmachum v. 294. 295:
Praecipitet Scythica iuvenis pietate vietum
Votivo de ponte patrem: sic mos fuit olim.
Conf. Ol. Borrichium Parnass. in Nuce ad v. 2425. it. Cruquium et Chabetium.
† Sunt autem, qui hunc Acutum non possunt concoquere. Confer, quae supra adnotavimus ad voc. Calefacis; it. Mercuri. it. Ovidi.
* In metro etiam potest corripi.
* In metro etiam produci potest ob sequentem mutam cum liquida R.
* In metro etiam corripi potest.
* Volucris, e, cum reliquis Obliquis, in metro etiam produci potest, ob sequentem mutam cum liquida R.
* Augustus Imp. Agrippae nepotis, et Iuliae filiae ac neptis, infamem vitam morte ipsâ gravius tulit, nec aliter illos appellare consuevit, quam tres vomicas ac tria carcinomata sua, ap. Sueton. in Aug. c. 65.
* Prov. Urit mature, quod vult urtica manere. Germ. Was ein guter Hake werden will, der krummet sich bey Zeiten.
* Urbs in litore Carthaginiensi, Carthagine excisâ totius Africae caput, in quâ Cato Minor, ne in potestatem Caesaris veniret, sibi mortem conscivit, ex quo et Uticensis appellatus est. Nullum huius urbis amplius exstat vestigium certum et indubitatum. Nam hodie non nullis putatur esse Porto Farina; at aliis Biserta.
* Ablativus Feminini Generis Utraque, sine controversiâ producitur ex canone Prosodico.
† Priori autem sententiae, quam Giessenses ex praecepto magnorum Grammaticorum inculcant, non nulli refragantur, et inter eos nominatim Proschius de Barbarismis p. 32. confer, quae supra adducta sunt ad Vocc. Calefacis, Epanorthosis, Mercuri, et Utinam.
verbosius hanc in rem allata sunt supra ad Voc. Alexandria.
* Complures viri insignes id nominis gesserunt; quos inter praecipue numerandi videntur hi bini: 1. Princeps ille Stoicorum, qui Dialecticae et Oratoriae discrimen manu ostendit, teste Cic. Orat. c. 32. 2. Epicureus Philosophus, quem cum Attico se se frequenter audivisse testatur Cicero L. 1. de Fin. c. 5.
* Plures Zopyri fuere. Praecipuus eorum est Physiognomus ille; qui quum turpia quaedam et a virtute aliena de Socrate in eius praesentiâ publice docente dixisset, idque ex eius vultu et lineamentis satis se perspicere adfirmasset, ideoque ab auditoribus ex indignatione non exiguus ederetur strepitus: Non errat, respondit Socrates; huiusmodi enim naturd essem, nisi naturam Philosophiâ superassen. Proximus ei Persa ille fuit nobilis, cuius beneficio Darius Babylonem cepit. Quum enim eam urbem diu frustra Darius oppugnaret, Zopyrus ipse sibi aures, nasum et labia amputavit, atque hâc turpi formâ ad Babylonios, ut transfuga, se recepit. A quibus receptus, et belli dux constitutus, urbem Dariotradidit. Vid. Instin. I. 10. 5.
Cantat acanthis [Note: Germ. Ein Zeisgen.] avis: sed crescit acanthus [Note: Planta hortensis et silvestris, Germ. Berenklau.] in agris.
Est acer [Note: Germ. Ein Masholderbaum oder Ahorn,] in silvis: equus acer Olympia vincit.
Alga [Note: Germ. Meergras, Meerkraut.] venit pelago: sed nascitur ulva [Note: Germ. Rohr. Teichgras, Moss im Wasser.] palude.
Omnis amans amens: amor est insania sano.
Improba cantat anus: sed ventrem deicit anus.
Armus,) [Note: Apud Poetas interdum etiam hominibus tribuitur.] brutorum est: humerus ratione fruentum.
Turbat asilus [Note: Germ. Eine Brempse, eine Rossbreme.] equos: miseros suscepit asylum [Note: Germ. Eine Freustatte, eine Zustucht.].
Garriloqui blaterant: aries sed blaterat alte,
Sive, ut non nullis effertur, blacterat [Note: Blacterare verbum est auctoris carminis de Philomela, Ovidianis vulgo adnexi; quod alii etiam scribi recte putant sine C, blanterare.] idem.
Feralis volucris bubo [Note: Germ. Der Uhu, die Nachteule.] : fert bufo [Note: Germ. Die Krote.] venena.
Qui sculpsit, caelat: servans abscondita celat.
Callus [Note: Dicitur etiam Genere Neutro collum, Die dicke Haut in Handen oder unter den Fussen.] dura cutis: callis sed semita plana.
Dum sinit hora, camas: effeto tempore canes:
Grandaevique canis candescunt tergora canis.
Nocte canit capo [Note: Dicitur etiam capus, i, Der Capann i. e. gallus gallinaceus castratus.] : vinum vult vendere caupo.
Haec cassis galea est: hi casses retia signant:
Casside conde caput: capiuntur cassibus apri.
Mors casses volucri: munit caput aenea cassis.
Cedo facit cessi: cecidi, cado: caedo, cecidi.
Sunt cete [Note: Cete Neutrum Plurale est formationis Graecae, a to\ khtos2, eos2, Plut. ta\ kh/tea contracte kh/th: pro quo et in Masculino certi dicitur, a Singulari cetur i. e. quilibet piscis maior, qui animal parit, non ovum, Germ. Ein Walfisch.] pisces: populi collectio coetus.
Clava ferit: clavus firmat: clavisque recludit.
Fert ancilla colum [Note: Haec colus, ûs, et hic l. haec colus, i, i. e. fusus, Germ. Der Rocken, die Spindel.] : penetrat res humida colum [Note: Colum l. colon i. e. intestinum laxius; it. infundibulum.]
Esuriens comedit: sed comissatur asotus.
Si vis esse comes mihi, mores indue comes.
Non comis mihi saepe comes fastidia movit.
Vir comis multos comites sibi iungit amicos.
Cominus ense ferit: iaculo cadit eminus ipse [Note: Integer hic Hexameter desumptus est ex Ovidii L. 3. Metamph. v. 119.].
Comoedi, scenam: comedones, quaerite cenam.
Congeries lapidum tibi sit: glomeratio fili:
Lignorum proprie dicitur esse strues [Note: Consulto additur proprie: Analogice enim haec vocabula interdum accommodantur ad alia. v. g. Quum veteres dicunt congeries pulveris, congeries fulvi metalli; it. strues uvarum.].
Consortes) [Note: Neque tamen haec differentia est perpetua. Consors enim interdum etiam pro socio et eollega; et socius versâ vice pro consorte sumitur.] coniungit amor: socios labor idem:
Missio collegas ad eumdem copulat actum.
Consortes fortuna eadem: socios labor idem:
Unum collegas efficit officium:
Ast eadem comites unit via: mensa sodales [Note: Sodalis etiam interdum ponitur pro collega, quamquam improprie, ut vult Gutherius L. 1. de Veteri Iure Pontificio cap. 3. Ita sodales Tatii, sodales Augustales cet. Sacerdotes eiusdem collegii dicti, de quibus Marcellus Donatus ad I. Anal. Taciti c. 54.]:
Rivales eadem vis in amore premit.
Consulo te doctum: tibi consulo, dum tua curo.
Flat corus [Note: Alias dictus Caurus Germ. Nordwest.]: saltatque chorus, vel carmina cantat.
Ne cupido noceat tibi prava cupido, caveto.
Corpore viva cutis: pellis detracta vocatur.
Oblitus decoris, violat praecepta decoris [Note: Quomodo decus decoris, et decor decoris, differant; vide sis etiam in Part. Etymol. Sect. 2. suo loco.].
Deleo [Note: Proprie quidem et usitate. Translate enim pro exstinguo occurrit ap. Cic. qui dicit: Delere urbem incendio.] scripturam: flammas exstinguo lucernae.
Qui sua scripta dicant patronis, optima dicant.
Edicunt Reges: indicit festa Sacerdos:
Indicat auctorem facti, qui novit eumdem.
Sanus edit carnem: librum doctissimus edit.
Educat, educit genitrix [Note: Educere subinde apud classicos auctores idem est, quod educare, et versâ vice; de quo vide Part. Etymol. Sect. 2. Ut adeo differentia illa nulla sit, quae inculcatur versiculo: Educit genitor, quos educat erte Magister.]: educimur horto.
Si tibi non est aes, adflictus es, es et acerba.
Non es edax corvus, quia non es ossa luporum.
Non fit semper equi sessor, qui iudicat aequum:
Dixerat hic aequum: sed tulit alter equum.
Fabula sermonis: fabula est faba parvula dicta.
Festus uterque dies: festivus [Note: Festivus enim optimis scriptoribus non nisi iucundus l. venustus est: cadente demum Latinitate festivus dies dictus pro die feste. Conf. Voc. Festivitas in Part. Etym. Seet. 2.] homuncio noster.
Haec ficus, fici vel ficus, fructus et arbor:
Hic ficus, fici, malus est in corpore morbus.
Cantillat fide [Note: Fides s. fidis, G. is. l. Fides, ium, potius, Plur. i. e. chordae, Die Sayten.] pslta; fide [Note: Fides, ei, Der Glaube, die Treve.] salvemur oprotet.
Fide, sed ante vide: qui fldit, nec bene uldit,
Fallitur: ergo vide, ne capiare flde.
Fide parum, sed multa vidê: nam multa vidêre,
Saepe iuvat; multum fidere, saepe nocet [Note: Bina haec Disticha Comitem doctiss. a Ranzow pro auctore agnoscunt.].
Igne flagrat tectum: gratum flos fragrat odorem.
Forfex filorum: ceps ferri: pexque pilorum.
Forsice sartores: tonsores forpice gaudent:
At faber ignitum forcipe prensat opus.
Forfice fila: pilos cape forpice: forcipe ferrum [Note: Forfex, ficis, Eine Schneiderscheere; Forpex, picis, Eine Barbierscheere; Forceps. cipis, dubii generis secundum Priscianum, saepius tamen Femininum, et rectius quidem, uti Vossius censet de Analogia L. 1. c. 17. Eine Schmiedexange. Quo loco autem forpex habendum sit; vid. in Part. Etym. Sect. 1.].
Fornix est arcus: sed fornax igne calescit.
Frigere vult carnem; sed non frigere gulosus [Note: Frigo, frixi, frixum et frigere, tertiae Coniugationis, significat torrere, Dorren, rosten: atque hinc caro frixa. Sed Frigeo, frigui et fixi frigere, secundae Coniugationis, significat, algere, Kalt seyn, frieren.].
Frontem dic capitis: frondem dic arboris esse.
Fructus arboribus [Note: Scil. w/st e)pi\ to\ polu/. Vocabulum enim generale est, et ad quosvis proventus extenditur.]: fruges nascuntur in agris [Note: Quomodo a frumento differant, vide in Parte Etymol. Sect. 1.].
Robustum fugio: fugientem saepe fugavi.
Qui fugit aversus, solet hoste sequente fugari.
Pistor habet furnum: fornace metalla liquescunt,
Atque hypocausta calent: loca mutat clibanus omnis.
Vir generat: mulierque parit: sed gignit uterque [Note: Neque tamen hoc omnino perpetuum est: v. Perotti C. C. 686. v. 29.].
Gibbus terga premit: cervicem struma [Note: Struma est tumor, in quo subtus concretae quaedam ex pure et sanguine quasi glandulae oriuntur; Celsi funt verba L. 5. c. 28. Germ. Die Hagedruse am Halse, der Kropf.] molestat.
Gustat lingua cibum, qui-bene-cumque sapit.
Ales hirundo canit: nat hirudo: movetur arundo.
Dum iacet [Note: Germ. Er lieget.] in terra, mentitur [Note: Germ. Er luget.] mente dolosa:
Nec iaciet lapides, ita qui tellure iacebit.
Activum iacio: iaces sed dicito neutrum.
Per quod quis peccat, per idem punitur et Idem.
Imprimis in primis libros pietate flagrantes.
Multa repente labant: sensim labuntur aviclae [Note: Haec differentia verbosius inculcatur Part. Erym. Sect. 2.].
Est labor exiguus, sub cuius pondere lâbor.
Lacteo, lac sugo; lacto, lac praebeo nato.
Infans dum lactet, nutrix hunc sedula lactat.
Laevis adhuc puer est: levis autem sermo puellae:
Laevus erit, cui dextra manus non praebeat usum.
Lembus [Note: Germ. Ein Kahn, ein kleines Schifflein.] oberrat aqaâ: vestis circumdata limbo [Note: Limbxs notat vestem inflitam i. e. fasciam ambientem eius extremitatem, Germ. Den Saum.].
Lens, lendis, [Note: In Plur. lendes, Graece ko/nides2, sordes et excrementa pediculorum in capite, Die Nusse in den Haaren.] capitis: lens, lentis, carpitur ore [Note: Germ. Eine Linse.].
In silvis lepores: in verbis quaere lepores.
Si libet, alta licet sint, summa cacumina scande.
Non licet [Note: Liceo, vi, ere, Feil seyn, gelten.] asse mihi, qui me non asse licetur [Note: Liceor, licitus sum, liceri, Auf die Waare biethen, sie schatzen, feilschen. Hinc licet, quod venditur; licetur autem emptor.].
Lima terit ferrum: portae sunt limina: limax
Cochlea: limes agri: limus durescit ab igne:
Et limis oculis est, qui transversa tuetur.
Cum liqueo, liquidum [Note: Liques, liquere i. e. liquidum et fluidum esse, Germ. Weich seyn, aerfliessen, schmelzen; pro quo tamen occurrit saepius Inchoativum liquescere, quod primam habet ancipitem.] breve: liquor, liquida longa [Note: Liquor, liqui, Deponons i. c. dissolvi, zergehen, aufthaven. Hinc liquor, oris, et liquidus, a, um, quae quidem fere corripiuntur, plus semel produxir Lucretius. Qui corripiunt, verbum liqueo pro Primitivo agnoscunt. Hinc enim ducuntur cuncta derivata reliqua, Liquabilis, Liquamen, Liquefacio, Liquefio, quae similiter constanrissime primam corripiunt.].
Sus sit amica luto: lûtum [Note: Lutum s. luteum herba est, qua aureum inducimus colorem.] color aureus esto.
Tango lyram digitis: Ilram fac, arator, in agris.
Sulcus agri lira est: dat lyra tacta sonum.
Pollice tango lyram: facio sed vomere liram.
Deceptura viros pingit mala femina mâlas:
Mâlo tamen pulchrum mâlo decerpere mâlum.
Mâla, malus, mâlum, meruit mala maxima mundo.
Omnis origo mali mâlo descendit ab uno.
Mâlus hic [Note: Hic malus, Der Mastbaum.]: in navi: fert poma haec mâlus in hortis.
Dic hominum mammas: pecudum dic ubera matrum [Note: Haec differentia non est perpetua: a Poetis saltem subinde negligitur.].
Mandat committens: mandit, qui conficit ore [Note: Mando, avi, atum,, are, Befehlen; sed Mando, mandi, mansum, mandere, Kanen.].
Sic manet alma fides, ut mânant flumina retro.
Mânibus ille patris manibus comportat arenam.
Marx venit nummis: operantibus est data merces [Note: Marx, mercis, Die Waare; Merces, mercedis, Der Lobn.].
Falce metit messor: mensor metitur agellum,
Et metatur eum: mendax mentitur iniqua.
Môrio môratur, quocumque sub axe moratur.
Môrus [Note: Graece d mwro/s2.] hic est fatuus, festivus morio, stultus:
Arbor at haec môrus [Note: Germ. Der Maulbeerbaum.]: môrum sed in arbore fructus.
Mucidus est panis: caro rancida: pendula vina [Note: Neque tamen haec differentia ubique sibi constar. Nam apud Martialem L. 8. Epigr. 6. vinum etiam vocatur mucidum. Ger. Kahnichter Wein. Rancidus etiam Epitheton est, lardo apprime conveniens v. g. Lardum rancidum, Germ. Muffig Speck.].
Mulcet [Note: A verbo mulceo, mulsi, mulsum, et in Composito permulceo non tantum permulsum, sed et permulctum, ut est apud Sallust. L. 4. Hist. et Gell. L. 1. c. 2.] equos famulus: sed vaccas rustica mulget [Note: A verbo mulgeo, mulsi, mulctum.].
Nitere cum studio, si vis aliquando Nitêre [Note: Nitere Imperativus a verbo nitor, nisus, l. nixus sum, niti; sed nitere Infinitivus a Verbo niteo, nitui m Glanzen.].
Meministin' olim, ut fuerit vestra oratio,
Haec nota Grammatici non mihi nôta fuit.
Vir nothus est spurius: notus Auster: nôtus amecus.
Nil ego scribo novi, quia nôvi nil nisi nota.
Noxam dic culpam: culpae sit noxia poena [Note: Fronto Grammaticus ita distinguit, ut noxa culpam; noxia autem culpae poenam significet. Sed utrumque idem notat, et significationem neutram respuit: et noxia pro noxa per Epenthesin dicitur. Donatus ad illud Terentii Phorm. A. 1. Sc. 4. extr.
In re incipiunda ad defendendam noxiam:
noxiam, inquit, nunc culpam; alias poenam. Et est e)pe/nqes1is2, noxiam pro noxam: et hoc factum est propter Iambum. Idem Comicus Eun. A. 5. Sc. 2. v. 3; Unam hanc noxiam mitte i. e. mitte, condone culpam. Noxams admittere, Leg. 41. §. 3. de Furtis. Noxa aliquem liberare, Quintil. L. 5. c. 12. Von der Strafe befreyen. In noxa esse, Ter. Phorm. A. 2. Sc. 1. v. 36. Cic. de Legib. L. 3. c. 4: Noxiae poena par esto.
Oblitus est vino: sed non oblitus amoris [Note: Oblitus a Verbo oblino, oblevi, oblitum, oblinere, Germ. Bestreichen, umhere schmieren. Sed Oblitus a Verbo obliviscor, oblitus sum, oblivisci.].
Nummi obolus genus est: obelo vitiosa notantur.
Occîdit latro: verum sol occidit almus.
Percitus est oestro: Tyrio Rex fulget in ostro [Note: Oestrum i. c. insectum equis infestum, alias dictum asilus s. tabanus, quo quae agitantur armenta, eo impetu ferri solent, ut furere videantur, atque adeo oestrum pro furore saepius ponatur.].
Opperior tardos: pannis operitur egenus [Note: Opperior, oppertus sum, opperiri, Germ. Warten, erwarten. Sed Operio, operui, operire, Germ. Decken, bedecken.]
Ordo disponit: series progressio rerum [Note: De hac differentia vide plura Part. Etymol. Sect. 2. ad Voc. Orde.].
Os, oris, loquitur: sed os, ossis, roditur ore.
Devorat os, oris, quicquid lucratur os, ossis.
Palla [Note: Germ. Ein Fravenmantel.] tegit pectus: paleae iactantur inanes:
Pala [Note: i. e. plana et latior annuli pars, cui vel insigne insculpitur, vel gemma inseritur, Germ. Der Kasten am Ringe.] micat digito: Pallasque Palesque coluntur.
Pâlus acutus inest terrae: stagnantque palûdes.
Se parat, ut pariat mulier, nec pâreat ulli:
Sed parere uxorem decet, et pârêre marito.
Gaudet uterque parens, si filius est bene pârens.
Presbyter est parochus [Note: Confer, quae de Parocho dicuntur Part. Etymol. Sect. 1. suo loco.]: vicinum dico paroecum.
Pellucet [Note: Rectius, Perincet. Vid. Part. Orthogr.] vitrum: pollucet [Note: Pollucere i. e. sacrificare, consecrare.] tura Sacerdos:
Pellicit in fraudem mulier, fallaxque sophista.
Pendere vult iustus: sed non pendêre malignus.
Ludo pila: pilum contorqueo: pila columna.
Pîleus est capitis: pilus est coma: pilus in armis;
Quamlibet in neutro magis illud ametur ab usu [Note: Pileus Gen. Masc. suspectum est. Veteres habent pileum Gen. Neutr. Vid. Part. Etymol. Sect. 1.].
Pro reti et regione plaga est: pro verbere plâga [Note: Plaga pro reti, Pluralis tantummodo Numeri est v. g. Tendere plagas, Incidere in plagas; et corripit priorem. Sed plaga pro verbere producitur; quia in Graeco est h( plhgh/.].
Plânus it in plâno: planus at non plâna peragrat.
Est planus impostor: sed nusquam plânus acervus [Note: Planus priore correptâ a plana/w, fallo, facio errare.].
Polliceor tibi sponte mea: promitto rogatus [Note: Haec differentia tamen non est perpetua: v. Part. Etym. Sect. 2. ad Voc. Promittere.].
Pôpulus in silvis: populus reperitur in urbe.
Pôpulus est arbor: populus collectio plebis.
est porus in cutibus: pôrus lapis [Note: Porus, o( po/ros2, Das Schweissloch: Porus, o( pw=ros2, Der Tofstein.] aspera glabrat.
Porrigo [Note: Germ. Die Raudigkeit, der Haupt- oder Erbgrind.] morbum: prrigo trado notat.
In pretio est dives: desunt sua praemia doctis.
Procêrum Procerum [Note: Procerum, Genitivus Nominativi Plur. Proceres, Die grossen Herren.] corpus obesse solet.
Est sine prôfectu studiorum ex urbe profectus [Note: Profectus primâ syllabâ longâ, proficio, profeci, profectum, proficere. Profectus primâ Syllabâ brevi, a proficiscor, profectus sum, proficisci.].
Dat prôpago merum: surgit de patre propago [Note: Propago pro vite s. palmite, producitur: Propago pro stirpe s. progenie, apud omnes semperque corripitur: Propago, are, verbum, anceps est, ut plurimum tamen corripitur.]
Prora prior: puppis pars ultima: at ima carina.
pruna cremat: prunus dat pruna: pruina gelata est.
Compressa est pugnus, manus exporrectaque palma.
Raparum râpina [Note: Germ. Ein Ruben-Land, ein Stuck Feldes, worauf Ruben gesaet sind.] satus: raptusque rapina.
Pluribus ille refert, quae non cognoscere rêfert [Note: Praepositio re, in Compositis usitata, semper brevis est. v. g. Refert pro reportat. Sed impersonale Refert pro utile est, producitur; quia non a Praepositione illa, sed a Nomine res proficiscitur.].
Ad slumen ripas; ad mare litus habes [Note: Neque tamen hoc perpetuum: v. Popmam p. 285. seq.]
Corpore robustum: sed dices pectore fortem [Note: Etiam haec differentia haud sibi omnino constat. Conf. in Part. Etym. Sect. 2. Voc. Agilis it. Fortis.].
Sanguis inest venis: cruor est de sanguine fusus [Note: Rarissime impingunt veteres contra hoc discrimen. Conf. in Parte Etymol. Sect. 2. Voc. Sanguis.].
Scintilla est silicis caesi: caret igne favilla.
Ne sit securus, qui non est tutus [Note: Tacitus in Germ. cap. 45. n. 4. securus usurpat pro tutus.] ab hoste.
Si qua sede sedes, et erit tibi commoda sedes,
Illa sede sede, nec ab illa sede recede.
Sunt aetate senes: veteres vixere priores [Note: Neque huius differentiae veteres ubique fuere memores. Conf. in Parte Etymol. Sect. 2. Voc. Antiquum.].
Pone seram foribus cohibens: quid vespera, nescis,
Sêra vehat: serram ducis, quum ligna secantur.
Phlegma serum: sêrum prs est extrema diei.
Quae non sunt, simulo: quae sunt, ea dissimulantur.
Brachia iuncta sinus [Note: Sinus apud veteres usitate non denotavit gremium, sed eam corporis partem, quae pectoris brachiorumque complexu continetur. V. Part. Etymol. Sect. 2.]: sînus vas lactis habetur.
Sôlus habere solum, solea vestitus eburna,
Gestit, qui solium condecorare solet.
Pauca statim fiunt, quibus est duratio stâtim [Note: Statim priore brevi, notat ilico, confestim: Statim priore dubiâ, ap. Catullum brevi, at ap. Plautum et Festum longâ, notat i(stame/nws2 fixe, constanter. Sunt tamen inter recentiores Poetas, qui, quum pro ilico sumitur, etiam producunt. Conf. Part. Etymol. Sect. 2.].
Telam texuimus: telum torquemus in hostem.
Hastam dic teretem: sphaeram dic esse rotundam.
Tergum hominis dorsum est: bellua tergus habet.
Filia sub tilia nebat subtilia fila.
Torris adhuc ardet: titio sed fumat in auras.
Integer est tôtus: totus est quotus ordine quivis.
Trlbula [Note: Non tantum tribula, ae, Feminino, sed etiam tribulum, i, Neutro Genere dicitur; Germ. Ein Dreschwagen, vel, ut nunc res habet, Ein Dreschflegel.] grana terit: tribuli [Note: Germ. Wegdisteln.] nascuntur in agris:
Eiusdem partis vocitantur in urbe tribules [Note: Tribules i. e. qui ex eâdem tribu sunt. Tribus autem certa populi Romani pars erat, quem Romulus divisit in partes tres: deinde singulas rursus in decem dispartitus est: maiores appollavit tribus; minores curias. Initio tres tantum fuere tribus: postea Servius Tullius quartam addidit: crescente populo plures subinde additae, et tandem 35. factae. Vid. Livium L. 6. c. 5. extr.].
Vadimus in terris: sed in aequore saepe vadamus.
Vallamus proprie castrum: saepimus ovile [Note: Consulto scribitur, proprie: notione enim translata subinde confunduntur. v. g. Cic. Attic. L. 9. ep. 12: Vallo et fossa saeptum aliquem tenere.].
Quis subit in poenam capitalis supplicii? vas.
At quum lis fuerit nummaria, quis dabitur? praes [Note: Sunt tamen non nulla veterum loca, quibus haec differentia insuper habetur. Confer in Parte Etymol. Sect. 2. Voc. Praes.].
Spondet vas, vadis: at vas, vasis continet arcam.
Merx nummis venit [Note: Venit priore longâ, est h. l. tertia Praes. a Verbo Veneo, venivi et Venii, venire i. e. vendi, Germ. Feil seyn, verkaufft werden. Venit priore brevi, est tertia Praes. a Verbo venio, veni, ventum, venire, Germ. Kommen.]: venit huc aliquando profectus.
Te Veneris facies fallet, quum veneris istuc.
Venimus hesternâ: ast hodiernâ luce venimus.
Praeteritâ vênit: sed Praesenti venit horâ.
Consumunt ventres: uterus parit: egerit alvus [Note: Nec id tamen perpetuum est. Veteres enim saepe alvus habent pro utero. Coc. L. 1. Divin. Quum praegnans Dionysium alvo contineret. Nil dicam de Poetis, qui vocabulorum differentias omnino parum pensi habent. Ita v. g. Horat. L. 4. Carm. 6. 19. 20. dicit: Latentem matris in alvo. Et Ovid. Heroid. ep. 6. v. 61: Gravida celatur in alvo. Immo vero uterus, alvus, venter, idem etiam in prosa saepe denotant, et pro se in vicem usurpantur promiscue.].
Vincere vult fortis; lictor vincire malignum.
Virosus fervet: lasciva puella ulrosa est [Note: Ulrosus primâ longâ i. e. virulentus, venenatus, a ulrus. Sed ulrosus primâ brevi, i. e. viri appetens, a vir; quâ quidem voce usus Lucilius et Afranius est.].
Ungula de brutis: hominum sed dicitur unguis [Note: Haec differentia ita capienda est, ut unguis, latius pateat, quam ungula: unguis enim in hominibus et in brutis; ungula autem tantummodo brutorum esse dicitur.].
Uterus est matrix: vinum sed desluit utre.
Coniugia adfines faciunt: confinia campi.
Agnati patris: cognati matris habentur.
Dic patruos patris fratres [Note: Apud Florum L. 1. c. 1. n. 5. etiam avi materni frater dicitur patruus. Pro patruo, etiam patris frater dicit Cicero Lib. 1. Offic. cap. 37.]: amitasque sorores.
Frater avunculus est: soror est matertera matris.
Quos generant fratres notos, dices patrueles [Note: Abutitur tamen Florus L. 4. c. a. n. 90. hoc vacabulo, et patrueles appellat, quos proprie debuisset vocare consobrinos.]:
Sed consobrinos [Note: Consobrinorum etiam vocabulum usurpant veteres kataxrhstikw=s2, siquidem interdum his etiam Consobrini sunt, qui, ex fratre et sorore nati, alias proprio suo nomine amitini vocantur. Unum exemplum instar omnium sit: nempe Ciceronis pro Q. Ligario cap. 4: Ne cum hoc T. Brocho, avunculo suo, ne cum eius silio, consobrino sue, vivat. Quin apud Comicos interdum per consobrinos, fratres; et per Consobrinas, sorores notantur: v. Cuiocium L. 4. Obs. c. 16. Sobrini autem, teste Donato ad Terent. Andr. A. 4. Sc. 5. sunt consobrinorum filii. Cui distinctioni patrocinari videtur locus Ciceronis L. 1. Offic. c. 17: Sequuntur fratrum coniunctiones; post consobrinorum sobrinorumque. Ut ita differentia illa, quam Goclenius Obs. 259. et Popma p. 386. inter sobrinos et consobrinos adferunt, quâ sobrini, ex duabus sororibus; et consobrini, ex fratre et sorore sunt, non magnopere amplectenda videatur. Instiniano etiam L. 1. Tit. 10. de Nuptiis, duorum quoque fratrum, vel sororum, vel fratris et sororis liberi, consobrini dicuntur: sobrinos autem idem Iustinianus Institut. De Grad. Cognat. etiam ex fratribus, patruelibus, consobrinis vel amitinis natos dici posse existimat.] dic, quos genuere sorores.
Quos soror et frater gignunt, dies amitinos [Note: Amitini vocantur etiam matrueles, in Pandectis et ap. Aur. Vict.].
Vir natae gener est: nurus autem femina nati:
Uxoris genitor socer est, socrusque genitrix.
Vitricus haud aequus pater est, materque noverca.
Ipse viri frater levir: coniux quoque fratris
Pratria: glos uxor fratris, soror atque mariti.
* Pro abbreviare sermonem, Die Rede abbrechen, Lat. dixeris incidere sermonem.
† In Cancellaria Romana 72. ministri sunt constituti, qui hoc nomine appellantur, inque tres ordines dispescuntur; eorumque opera circa Brevia i. e. epistolas Pontificias verfatur.
* A peregre tamen est Vitruvii L. 5. c. 7. i. e. ex longinquo; quod tamen timide usurpandum censeo, eo quod Vitruvius puram et nitidam saeculi sui dictionem non raro negligere videtur.
exsecrabilis, exsecrandus. Voss. de Vit. 363. Borrich. Cogit. 25. Cell. Antib. 2. C. P. 292. Kappius ad Iensium 74.
† Adiectiva pleraque in alit et abilis, item Adverbia in aliter et abiliter desinentia non optimae notae sunt v. g. aeternalis, aeternaliter; aliqualis, aliqualiter; filialis, filialiter; finalis, finaliter; amicabilis, amicabiliter; fiducialis, fiducialiter; remenbilis; figuraliter, detestabiliter, cet. Pleraque, inquam: neque enim desunt omnino eiusmodi Adiectiva et Adverbia, quae bonae notae sint v. g. affabilis, derestabilis, irremeabilis; medicabilis, medicabiliter; aeternabilis; innumerabilis, innumerabiliter cet.
* Absolutus bonae sanae notae est, sed significat idem quod perfectus. v. g. Hoc omnibus numeris absolutum est.
† Ita autem Solinus c. 46. de Ave Arabica Phoenice loquens: Postera parte purpureus absque (i. e. exceptâ, ut Schottus interpretatur p. 1033. Physicae Curiosae) candâ, in qua roseis pennis caeruleus inscribitur niter. Quem ad locum Camers ita: Non vult
Solinus, hanc alitem esse absque cauda, sed eam esse ubique coloris purpurei, praeterquam in cauda. Fere autem ita suum xwri\s2 etiam Graeci usurpant.
* Aurea et argentea aetate non nisi Sine significat. Conf. Sect. 2. Voc. Absque.
† Habent quidem bonae notae auctores accensus, a, um: sed ab hoc Parricipio ad probandum Verbum accensere non satis tuto proceditur. Habent sane veteres plura eiusmodi Participia v. g. impexus, inconsideratus, inadfectatus, incelebratus, incomitatus, tunicatus, ocreatus, cet. nec tamen inde quisquam exsculpere audebit verba impecto,
inconsidero, inadfecto, incelebro, incomito, tunico, ocreo.
Activus Senecae est idem, quod practicus, et opponitur spectativo seu theoretico v. g. Philosophia activa.
Ita Cellarius dd. ll. saeculo adscripsit aeneo: sed antiquius est, et exstat in Tertulliano de resurrectione carnis p. 52. Kappius ad Iensium 75.
† Adhamare honores Cicero quidem dixit, ut citat Nonius cap. 2. n. 5. et adserit Scaliger in Catalect. itemque Rutgersius Lib. 3. Var. Lect. cap. 3: sed Merceri Nonius habet adamaverunt, non adhamaverunt. Adde eidem notata p. 113. edit. Paris.
Pro simplici hamare Petronius adducitur: sed in eius Senario pro hamat MSS. atque editi codices habent amat, et Henr. Stephanus legit ardet.
Quare, inquit vossius de Vit. 677, licet valde eo inclinet animus ut Petronius hamare, Cicero adhamare scripserit: omnino tamen et hamandi et adhamandi verbis tutius abstinetur, ut non iniuriâ suspectis.
* Adhâmo autem producte pronuntiatur: prior enim in Primitivo hamus hanc moram habet.
Silv. Barb. 3. Conf. paullo ante Abinvicem.
Adiuratoris contempsit murmura serpens. Magis Latine dixeris, qui excantat, qui incantat, nam excantare, incantare, et incantamentum hac notione bonae notae sunt; incantator autem apud Tertullianum et Vulgatum Bibliorum Interprecem occurrit.
* Verbum tamen adiurore recte se habet; sed alio significatu: nam adiurare alicui aliquid, notat Germ. Einem etwas zuschweren, Schurzfleisch. in Supplem. Orthogr. Rom. p. 2. Verst. de Lat. Falso Susp. 176.
* Adsistere Verbum bonae notae est; sed alia notione: significat enim stare iuxta aliquem, s. alicui, vel ad aliquem locum. Ita Ciceronis sunt, ad fores adsistere; ad tumulum alicuius adsistere. Terentius etiam Adelph. 2. 1. 15. habet adsistere propter (i. e. iuxta) aliquem. Seneca Epist. 11. Aliquis vir bonus nobis eligendus est, ac somper ante oculos habendus, ut sic tamquam illo spectante vivamus, et omnia tamquam illo vidente fuciamus. ------ Magna pars peccatorum tollitur, si peccaturis testis adsistat.
* Ita enim translata Graeca dekodomei=n et h( oi)kodomh/. Castellio heic varie: Non
quidvis conducit, 1 Cor. 10, 22. 23. c. 14, 4. Ut concio capiat utilitatem, 1 Cor. 14, 5. Alter non iuvatur, 1 Cor. 14, 7. Instruebantur ecclesiae, Act. 9, 31. Quam potestatem nobis Dominus ad vos instruendes, non destruendos dedit, ei)s2 o)ikodomh\n, kai\ ou)k ei)s2 kaqa/ires1in u(mw=n. 2 Cor. 10, 8. Eadem verba Gr. transfert: ad iuvandum, non ad officiendum, 2 Cor. 13, 10. Mutua utilitas, Rom. 14, 19. c. 15, 2. Alloquitur utiliter et cohortando et consolando, 1 Cor. 14, 3. Cicero heic: Bono et malo exemplo esse. It Res novo et pessimo exemplo acta. Vel pro argumento et contextu ex Cic. aliud quid facile heic substitui possit.
† Cellarius substituit in Antib. aequivalere; quod tamen verbum in idoneo auctore non dum reperi. Elegia enim de Philomela, unde producunt Lexica, non est Ovidii, sed Grammatici utcumque veteris Christiani videtur Vossio L. 1. de Vit. Serm. c. 14. et L. 3. de Idololatria c. 49. et A. Schotto Observat. Poet. c. 52.
mari ponitur, eo quod mare, vento haud commotum, sit aequatum, docente Varrone. Andr. Borrich. Append. p. 69. Hinc explicandae locutiones Poeticae maris aequor i. e. maris planities; item aequora campi i. e. campi loca plana. Pomp. Mela etiam in prosa aequoris vocabulum pro mari usurpat; quod tamen imitandum temere haud est. Cell. C. P. 331.
* Aeternabilis exstat ap. Accium et in Cod. Theodosiano. Conf. hoc Voc. infra Sect. 2.
* Affectatur enim non homini; sed rei iungitur. v. g. affectata oratio, affectata verba. i. e. quae nimis anxie et curiose quaeruntur. vorst. de Lat. Merito Susp. 129. Sciopp. Iud. de Stilo Histor. 111.
auctoritas possit accedere. Rectius, ni fallor, cum Sallustio B. Iug. c. 71. dixeris, curator negotiorum publicus.
* Agilis notat 1) eum, qui, vel id, quod facile agitur seu movetur v. g. eursus agilis, dextra agilis, classis agilis: 2) Hominem acrem, celerem et actuosum, qui tardo ac remisso opponitur, Der immer hurtig ist, und nicht leben kann, wenn er nichts zu thun bat.
* Agrarii apud Romanos vocabantur, non nisi qui legis agrariae ferendae auctores erant, in quos Cicero L. 2. Offic. vehementer invehitur.
† Nomina colorum in ede desinentia tantum non omnia inferioris aetatis sunt v. g. albede, flavedo, nigredo, rubedo; pro quibus veteres, albitudo s. albor, s. color albus; color flavus; nigror, nigritudo, nigrities; rubor, cet. Cell. Antib. 5. 36. 122.
Si damnosa senem iuvat alea; ludit et heres
Bullatus, parvoque eadem movet arma fritillo.
Germ.
Wie die Alten sungen,
So schwitzern die Iungen.
* Paullo tolerabilius vocabulum est aliernatio, quod occurrit apud Festum Pomp. et Apuleium in Trismegisto p. 95.
† Quod si barbarum placet, origo potius Amiralius exigat. Omnino enim est ab Arabico emir, seu amira; quod dominum signat. Ortum quippe hoc nominis multis videtur esse eo tempore, quo maris mediterranei principes fuere Saraceni, Arabice locuti. Vossius de Vit. L. 2. c. 2. Praefectum maris nuncupare Latine mavult: de cuius tamen r(h=s1ews2 auctoritate et ratione idonea nobis non liquet. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 7.
* Supremus classium praefectus, it. Supremus militiae navalis Dux, Ein Admiral-General. Summus rei navalis ac militiae maritimae Senatus, Die Admiralitat. Navis praetoria. Das Admiral-Schiff. Propraetor navalis, Ein Viceadmiral. Praefectus vigiliarum classis, Ein Contre-Admiral, Schout by nacht.
* Ita dici Latine possunt possessores praedii hereditarii, Erbsassen; nobiles ruricolae provinciales, Landsassen; praediorum nobilium possessores soli tantummodo Principi subiecti, l. immediate s. proxime s. a)mi/s1ws2 parentes, Schriftsassen.
eloquentissimos viros imitabimur, et illorum verbis animi nostri sensa proponemus. Exemplo rem declarabo. Germanica nostra lingua satis ampla, dives et copiosa est: tamen saepe usu venit, ut Graecum, Latinum aut Gallicum vocabulum uno verbo nostrae linguae non possimus apte et accurate vertere, sed multis opus sit circumlocutionibus. Num vero propterea pauper est lingua vernacula? Si quis nova verba formaret, quoties nostra Gallicis aut Latinis non respondent; quem finem habitura esset effrenis lioentia? quis ferret novatorum audaciam? Quare nihil Analogiae tribuimus, si auctoritas absit, quod de serio et casto stilo intelligi volumus: non de vulgari, nec Philosophico, ubi licitum est o)nomatopoiei=n. Cell. in Prolegomenis Curarum Posteriorum p. 9. seqq.
* Cicero autem L. 1. de Orat. hanc libertatem oratoribus suis dare videtur his verbis: Exprimere sibi licere credunt, verba quaedam imitaudo, quae nova nostris essent, dummodo essent idonen. Item Lib. 3. de Fin. Concessum esse putant, ut doctissimi homines de rebus non pervulgatis, inusitatis verbis uterentur. Verum alia nostri temporis ratio est: nam si istam Analogiae libertatem permittimus sine auctoritate veterum, actum erit brevi de castimonia Latinae linguae. Neque nobis hoc licet amplius, quoniam Latina lingua iam intermortua est, nisi quae in libris est reliqua. Neque Analogiae tanta vis est, nisi consuetudo doctorum eam ratam fecerit. Audiamus Fabium L. 1. c. 6: Non enim, quum primum fingerentur homines, Analogia demissa coleo formam loquendi dedit, sed inventa est, postquam loquebantur; et notatum in sermone, quid quomodo caderet. Itaque non ratione nititur, sed exemplo; nec lex est loquendi, sed observatio, ut Analogiam nulla res alia fecerit, quam consuetudo. Similis est circa auctoritatem ratio: Nam etiamsi potest videri nihil peccare, qui utitur iis verbis, quae summi auctores tradiderunt; multum tamen refert, non solum, quid dixerint, sed etiam, quid persuaserint. Tiberius certe monopolium nominaturus, prius veniam postulavit, quod sibi peregrino verbo esset utendum; atque etiam in quodam decreto patrum quum e(/mblhma recitaretur, commutandam censuit vocem, et pro peregrina nostratem requirendam, aut si non reperiretur, vel pluribus, vel per ambitum verborum rem enuntiandam. Sueton. Tib. c. 71. Dio Cass. L. 57. Ita M. Pomponius Marcellus quum ex oratione Tiberium reprehendisset, adfirmante Atteio Capitone, et esse illud Latinum, et si non esset, suturum; certe iam inde mentitur,
inquit, Capite: tu enim, Caesar, civitatem dare hominibus potes, verbis non potes. Sueton. de illustr. Gram. c. 22. Guil. Mechovii Antiphila p. 194. seqq.
* Prudenter iam olim Priscianus: Etsi regula sic concedat dicere; tamen, visi in usu inveniamus auctorum, non debemus imitari. Periere, fateor, seriptores plurimi; sed quaenam cum ipsis perierint vocabula, ignoramus omnes. Quin immo, si Analogiae indulgendum liberalius; et Defectiva brevi forent pauca, et caliganti barbariei fenestra aperiretur patentissima. Borrich. in Cogit.
* Carol. du Fresne in Glossario suo hoc Verbum exemplis medii aevi, cuius fere proprium est, illustrat.
* His vero circumlocutionibus caute considerateque utendum: quod enim cum modo, loco, tempore atque opportune adhibitum, festivitatem atque elegantiam habere potuisset, id, inepte usurpatum, cachinnos etiam movebit. Exempli gratia eleganter dicuntur beatae mentes. Si tu iam
ita loquaris: pictor iste pulchre mihi pinxit beatas mentes; rideberis merito, et iudicio carete censeberis. Pontan. 4. Progymn. 71. Castellionem importunius exagitant plerique, virum ceteroqui bonum et simplicem; quem huio vitio valde adfinem fuisse, dolent viri nonnulli eruditi ac graves: praecipue quando ita inconsiderate ludit cum suis geniis, ut censer H. Iackson Praefat. Orat. 1. Rainoldi 113. Sine oroni ingenio. Sic Psalmo 78. v. 49. opera malorum geniorum: Psalmo 91. v. 11. de te mandabit suis geniis: Ps. 103. v. 20. collaudate Iovam, eius genii: Ps. 35. v. 5. Agitante Iovae genio: Luc. 1. v. 11. apparuit ei Domini genius. Sunt interim, qui Castellionem defensitant, arbitrati, non potuisse eum facere aliter, propositae semel proprietatis Romanae, pro eo, ac debuit, exsoluturum fidem. Numquam eum negavisse dicunt, Theologis fas esse, concessis verbis uti: quin immo ipsummet ubertatis ergo Theologica cum Latinis suis permutare. Omnino antem cavendum: quod ait Augustinus: ne divinis gravibusque sententiis, dum additur numerus, pondus detrahatur.
Ad haec Petrus Zornius in Bibliotheca Antiquaria Exegetic. Tom. 1. p. 235 demonstrat, vocabulum angeli eadem notione, qua apud Christianos, occurrere apud gentiles. Conf. Ezech. Spanhemii Callimach. p. 643. Nimirum iuniores Platonici, uti multa sumpserunt a Christianis vocabula, ita etiam Saec. III. Nomen a)/ggelos2 ab illis mutuati sunt, et naturis illis, quas daemones antehac vocaverant, imposuerunt. V. Wollius Diss. Crit. de eo, quod pulchrum est in Vers. Bibl. Castell. §. 10.
Ipsa sacra Christiana, inquit Christ. Weissius de Stilo Rom. p. 133. seqq. aliquam, illamque inevitabilem novorum nominum necessitatem inveserunt. Illi enim. qui omnia Christiani nominis sacra ad profanarum superstitionum nomina exigere nihil dubitant, parum abest, quin prae nimio puritatis linguae Latinae studio insanire videantur. Iacobus Sadoletus, duo Petri, Bembus et Bunellus, Christophorus Longolius, Ioannes Casa, Lazarus Bonamicus, aliique nimis Ciceroniani Ecclesiastica vocabula, quantum in ipsis fuit, prorsus de medio sustulerunt, quasi illorum nominum paeniteat, quibus res universo generi humano saluberrimae nobis innotuerunt. Quid est, cur Christum, salutis nostrae auctorem, patrem patratum; Spiritum Sanctum autem, auram Zephyri caelestis; Patres Ecclesiae, minorum gentium persuasionis nostrae interpretes; et pro Deo immortali, deos immortales dicere in deliciis sit: nomina vero recepta, quod nefas cogitatu, sordeant? Later ibi impietatis aliquid, qua quodammodo ipsa caelestia illa et divinitus nobis tradita sacra
contemnuntur. Fidem Christianum igitur dicamus potius, quam persuasionem; Ecclesiam, quam rem publicam saeram; Apostolos, quam duodecimviros; Evangelistas, quam quattuor Christianarum rerum auctores; Episcopos, quam civitatis vel rei publicae Christianae Principes; Monachos, quam Christi voluntarios. Hos Tullii imitatores Erasmus in Dialogo, quem Ciceronianum inscripsit, acriter et acerbe perstringit, cui Iul. Caesar Scaliger non minore cum acerbitate in orationibus respondit. Retineamus vocabula illa sacra, neque cum profanis illis, nihilque sacri habentibus gentium a Dei vera cognitione alienarum sacris misceamus et confundamus. Nec tamen illos non laudavero, qui sine superstitionis mixtura interdum aliqua circumductione utuntur. Voces angelorum et diaboli non fastidio, nec abstineo: illos tamen puras, et ab omni corporum contagione liberas mentes; hunc, spiritum nequam, nigrum ex orco genium appellare, nihil vetare arbitror, Confer Sagittar. de Lectione et Imit. Cic. n. 24. seq. p. 54. it. quae infra disseruntur ad voc. Ecclesiastica; Excommunicare; Philosophica; Theologica.
* Neque suspectae huic notioni favent loca Horatii e. g. L. 2. Od. 6. v. 13. 14. Ille terrarum mihi praeter omnes angulus ridet; et L. 1. Ep. 14: Angulus iste feret piper; et reliqua Ciceronis aliorumque, ubi angulus ponitur pro loco umbratili et obscuro. His enim in locis anguli non sunt loca, in quae desperatâ causâ improbi, vel abiectioris animi homines sese abdunt, sed vel longo intervallo seiuncta, vel a frequentia hominum remotiora, quae strepitu nimio et curarum publicarum onere defessis recreationi sunt. Sic magni viri quaerunt interdum secessum et angulos: sed neutiquam latebras, quas fures circumspiciunt et scelerati, et male sibi conscii.
Atque hinc recte sese habet poluqru/llhton istud: In quovis angulo reverentiam habe tuo angelo. Elegans sane lusus verborum: malim tamen pro reverentiam habe, reverentiam praesta. Dicunt sane veteres, adhibere reverentiam adversus aliquem Cic. it. verecundiam habere alicuius rei Liv. it. reverentiam praestare alicui Plin. sed reverentiam habere alicui, infrequens saltem est, sicubi reperiatur.
temporis, spatii, rei familiaris cet. In eiusmodi angustias qui adducitur, angore premitur; non autem persentiscit animi angustias: ita enim veteres non loquuntur: et quamvis Metonymice suspecta notio inferri possit; id tamen fit perperam ac sine auctoritate veterum.
* Nullus Metonymiae effectus in omni Latio heic loci videtur esse: metaforika=s2 autem recte significat vitium avimi humilis et abiecti, atque ad hunc modum animi angustiam S. Paulus obicit Corinthiis, utpote cui obnoxiii sunt Christiani isti, seu, ut ille ait, Croesiani verius, quam Christiani, qui omnes cogitationes suas, omnes animi sensus, omnes vitae actiones, omnia publica privataque officia, et vivendi morendique rationem non nisi ad res fluxas et caducas referunt. Voss. de Vit. 142. Cell. C. P. 371.
* Profectum autem videtur ab angustare, quod probum est, et apud Ciceronem, Lucretium, Catullum, Senecam, Plinium et P. Melam invenitur, propriâ quidem notione; kata\ metafora\n vero saepius apud scriptores Ecclesiasticos. Voss. de Vit. 678. Cell. Antib. 6. Cur. P. 347.
Aut nihil est sensus animis a morte relictum,
Aut mors ipsa nibil.
Si dicendum, quod res est, utrumque bene se habet, animis et animabus, quemadmodum animos et animas, eâdem nemipe notione; quamvis apud Ciceronen to\ animabus haud reperiatur. Ita Cicero animos pro animas ponit L. 1. Quaest. Tusc. c. 31: Diu mansuros aiunt animos; semper, negant.
* Sunt etiam alia adhuc Nomina, quae Dativum et Ablativum Pluralem per abus formant, nec tamen alteram illam terminationem in is propterea respuunt. Sic Plin. L. 61. c. 41. habet asinis pro asinabus; Ovid.
Metamorph. L. 13. v. 464. diis pro deabus; Curt. L. 3. c. 12. §. 8. dominis pro dominabus; Columella L. 6. c. 37. equis pro equabus; Plaut. Poenul. A. 5. Sc. 3 v. 9. siliis pro filiabus; Caesar Bello Alex. c. 33. §. 2: maiori ex duabus filiis Cleopatrae.
† Dantur contra alia Feminina primae Declinationis, quae quidem vulgo non referuntur in censum eorum, quae in Dativo et Ablativo Plurali abus habent, nihilo minus tamen hanc insam terminationem in inscriptionibus interdum prae se ferunt. Ita apud Sponium Dissert. 29. des Recherches curieuses d'Antiquite pag. 481. et Miscellan. Erudit. Antiquit. Sect. 2. Art. 7. pag. 32. occurrit nymphabus pro nymphis; apud eumdem sponium Inscript. 75. Sect. 3. Miscell. Erud. Antiq. p. 104. matronis Veliantiabus pro Veliantis; Inscript. 76. p. 105. matribus Gerudatiabus pro Gerudatis; Inscript. 79. Sect. 2. pag. 106. matronis Gabiabus pro Gabiis; et pag. 107. matronis Aufaniabus pro Aufaniis. Vide plura apud Charisium Lib. 1. pag. 39. qui, sexûs ostendendi causâ talia defendi posse, dicit. Idem pag. 121: Deabus inquit, et filiabus, et quidquid buiusmodi est, discernendi sexûs gratisi contra rationem receptum est. Palaemon in arte Gramm. pag. 1366. eadem Nomina contra artem suscepta esse dicit.
* Antecessores Latinis sunt 1) qui in agmine praecedunt explorandi gratia, Der Vortrab. 2) Publici iurium Doctores, ex eo, quod antecederent deducerentque discipulos in penetralia artis. Vide Prooem. Institut. Iustin. §. 1. et Vinnium atque Noricum, aliosque ad h. l.
exterius, propugnaculum hostibus oppositum et obiectum. Voss. de Vit. 368. Cell. Antib. 7.
* Apothecae Nomen generale est, et dicitur, ubicumque aliquid reponitur. Sicubi autem speciatim quippiam denotat, cellis vinariis adhibetur, et, ut adnotavit Crocus, proprie est vini, ut horreum est frumenti: quo de luculenta occurrunt exempla in Cicerone, Phaedro L. 4. Feb. 4. Columellâ L. 2. c. 6. et Augustino Confession. L. 9. c. 8: v. Voss. de Vit. 138. seq.
Latine exprimas non per officinam, sed per tabernam medicamentorum. Officina enim est, ubi praeparantur, Das Laboratorium; taberna autem medicamentorum est, ubi di venduntur pharmaca.
* Si phaenomenon eo denotetur; Vossius de Vit. 2. substituit apparitio siderum:
mallem, extraordinaria quaedam in parte aeris terrae propiore apparitio.
* Applicatio apud veteres 1) Sensu morali notat mutuum studium l. benevolentiam, qua in amicos ferimur v. g. Cic. in lael. c. 8: A natura mihi videtur potius, quam ab indigentia orta amicitia, et applicarione magis onimi cum quodam sensu amandi, quam cogitatione, quantum illa res utilitatis esset hobitura. 2) Sensu Physico actum sese suffulciendi, Die Anlehnung v. g. apud Curt. L. 8. c. 2. facta ad arborem applicatione.
adductibus ad urbem accedere; et secundum militiam veterum Nepos Milt. c. 7. propius muros accedere, Approchiren; atque Hirtius Lib. 8. B. G. c, 1. vineas agere, Approchen machen.
* Par fere ratio est Compositi ineptitudo pro indole inhabili. Habet quidem hoc vocabulum Caecilius apud Nonium; sed pro ineptiis, ut ipse Nonius explicat.
† Recte monent viri docti, summam adhibendam esse cautionem in respiciendis huiusmodi Substantivis, in udo desinentibus; quum forma nulla sit, quae sub specie probatae Latinitatis magis decipere possit, et v. g. claritudo, pro quo tamen Cicero habet cloritas, habitudo, quod apud Terentium occurrit; item inagnitudo, planitudo, sollicitudo, nigritudo, lassitudo, crassitudo, fimilitudo, amaritudo, amplitudo, albitudo, sortitudo, valetudo, adsuetudo, consuetude, desuetudo, inquietudo, et alia bonae notae sint. Ita enim, quae barbara sunt, sub hac specie ab incautis rerum arbitris recepta sunt v. g. aptitudo apud ipsum Schefferum; certitude apud ipsum Scioppium; promptitudo apud isum Boeclerum; item incertitude, gratitudo, ingratitudo, infinitudo, vectitudo, pua viros Latine ceteroquin doctos occurrentia. Cell. Antib. 51. Gunth. Lat. Rest. 53. Mechovii Antiphila 194. Et quamvis integritudo in Pand. occurrat pro usitato integritas, beatitudo, firmitudo, lenitudo, sanctitudo, et anxitudo, vel ipsius Ciceronis sint; tamen longe frequentiore in usu apud ipsum sunt beatitas, firmitas, lenitas, sanctitas, anxietas.
Neque ferendus usquequaque est Gellius L. 13. c. 3: Acerbitudo, inquiens, dicatur, an acerbitas, nihil refert; uti nihil interest, suavitudo dicas an suavitas, sanctitudo an sanctitas, acritudo an acritas. Acerbitas enim Cicero, Cornelius et optimus quisque; acerbitudo apud neminem veterum: suavitas, Cicero, Plinius, Quintilianus; suavitudo non nisi apud Plautum: sanctitas Cicero saepissime; sanctitudo autem non nisi rarissime; acritas autem et acritudo eiusdem censûs videntur esse; neutrum enim veteres habent: sed pro eo quintil. acor; Cato acrimonia; Plinius asperitas L. 9. c. 35. ubi asperitate aceti et vi margaritas in tabem resolvi scribit. Conf. infra Certitudo, Incertitudo, Servitudo.
* Vix enim haec possunt elegantius magisque Latine reddi, ut non dignitati magnorum horum Principum quidquam detrahatur. Quocumque enim modo v. g. vocabulum Archiducis reddideris, vix effugies reprehensionem. Si Magnos Duces vocaveris; pares illos reddes Magno Duci Etruriae: sin Supremos Duces; a nexu cum Romano Imperio eos absolves: si Primos Duces; hoc quoque insolens erit. Recte igitur atque ordine feceris, si Archiducis titulum, licet parum Latinum, retinueris. Nescio, an idem dicendum de titulo Archimarschallus: nullum enim est vocabulum Latinum, quod Marschalli notionem satis exprimat: et quocumque modo circumscribamus; si non obscuritatem sermoni; tamen nauseam lectori attulerimus. Stultum est, ut placeas non nullis Grammatistis, qui cum cura Latinitatis rectum de rebus iudicium propter hebetem mentis aciem coniungere nequeunt, Principibus displicere malle, et horum laedere maiestatem, ne Prisciani dignitatem laesisse videaris. Cons. Voss. de Vit. 66. Titii Manud. 467. seqq. Borrich. Cogit. 25. Goclen. L. 2. Observ. p. 208.
Recte WEISSIUS de Stilo Rom. p. 130: In Regum, inquiens, Principumque titulis, neque minus aliorum dignitate et splendore officii eminentium virorum a veteri Latio abhorrentis noviratis vocabula minime effugiemus, quae si declinare ausuri essemus, vero est simile, nos propter imminutae dignitatis contumeliam in ius raptum iri. Adfectatio quoque illa nimiae puritatis orationem insuaviorem et obscuriorem redditura esset. Nihil igitur impedit, quo minus pro Comite Provinciali, Landgrafium; pro Comite a limitibus tuendis, Maregrafium; pro Castri Praefecto, Burggrafium; pro Summo copiarum Duce, Campi - Marescballum; pro Eo, cui summorum in Academia bonorum impetrandorum facultas data est, Licentiatum dixero: qualium vocabulorum numerus maximus, in numerum non facile redigetur. Sunt in talibus etiam hybridae, sive
eiusmodi voces, quae ex diversis linguis in unum coierunt.
* In Codice multa mentio de scriniis Principum fit: quae nihil aliud fuerunt, quam capsae, seu plutei, atque armaria, in quibus commentarii et libelli, hoc est, monumenta litteraria custodiebantur. Sed quattuor praecipue erant: libellorum, memoriae, dispositionum i. e. edictorum, et epistolarum. Quibus omnibus qui praeerat, curare scrinia dicebatur, Magister Scriniorum omnium, vel Magister Scriniorum, qualis Ulpianus in aula Alexandri Severi fuit, docente Lampridio in hoc Imp. aliquando et absolute Magister appellatus. In singulis qui praeerant, et primum locum tenebant, Magistri et ipsi quidem dicebantur, sed sui quisque scrinii, hoc est, Magister a libellis, a memoria, a dispositionibus, ab epistolis, et aliquando absolute a libellis, a memoria, a dispositionibus, ab epistolis; item Scriniarius i. e. qui in scrinio aliquo partes agit, seu operam navat in scrinio custodiendo, dicebatur v. g. Scriniarius a libellis, Scriniarius ab epistolis, in inscriptionibus antiquis, quas laudat Salmasius ad Lampridii Alexandrum cap. 31. Cons. Borricb. Cogit. p. 233. Vocabantur et Principes, item Priores, item Proximi et Dictatores libellorum, memoriae, cet. de quibus omnibus Salmasius ad Historiam Augustam non uno loco.
* Plin. L. 2. ep. 17: Cryptoporticus ut tenet solem, sic aquilonem inhibet submovetque; quantumque caloris ante, tantum reto
frigoris. Cic. pro Milone cap. 10: A tergo aliquem adoriri. Id. in Timaeo cap. 13: Ita totum animal movebatur illud quidem, sed immoderate et fortuito, ut sex motibus veheretur: nam et ante et pone, ad laevam et ad dextram, et sursum et deorsum, modo huc, modo illuc.
* Sed haec vocabula a Vossio substituta arresti notionem non satis inferunt animis nostris; neque ullum in Latio reperiri poterit, quod ex asse respondeat: ut adeo vocabulum hoc, ut ut barbarum, retinere necessum habeamus. Nam, ex sententia Boenigkii in Practica Practicata c. 25. Arrestum est merum beneficium iuris Saxonici, vi cuius creditor, personalem praetensionem habens, maioris securitatis gratia ob causas in legibus approbatos, in bonis sui debitoris ius aliquod reale et prioritatis legitimo modo consequitur: iuri civili prersus incognitum, utpote ubi quaevis exsecutio demum sententiam et rem iudicatam sequitur L. 1. Cod. de Exsec. rei iudic.
Sin autem hoc Vocabulum in elegantiori sermonis tui contextu abhorres vehementius; eam periphrasin Latinam adhibebis, quae modo allatae descriptioni sit convenientissima.
* Interim apud Sallustium Bello Catil. c. 47. libera custodia: et apud Cic. de Clar. Orat. c. 96. liberalis custodia, id ipsum est, quod vocamus Germanice Den weiten Arrest.
* Tormentum enim vocabulum generale est machinarum, saxa, tela, et id genus alia torquentium. Caes. L. 2. B. G. c. 8: Ad extremas fossas castella constituit, (Er hat Redoxten aufgeworfen) ibique tormenta collocavit, ne, quum aciem instruxisset, hostes a lateribus suos pugnantes circumvenire possent (Den Seinigen nicht konnten in die Flanken fallen.)
Sunt, quibus est Praefectus cohortis tormentariae, Ein Artillerie-Obrister: sed quis veterum Adiectivum tormentarius usurpaverit, nemo unus indicat, nos autem plane ignoramus. Ciceroni L. 3. ad Fam. Ep. 7. dicitur Praefectus fabrum. Fabrum autem, non fabrorum, probasse videtur; quo de sic in Oratore: Iam, ut censoriae tabulae loquuntur, FABRUM et PROCUM; non FABRORUM et PROCORUM.
Tribunus munitionis possit dici Ein Artillerie-Meister. Curtio L. 7. c. 9: is, qui
tormenta intendit, Ein Constabler oder Feverwerker.
* Dicitur autem pro absportare, quod propter kakofwni/an veteres mutarunt in asportare. Eodem modo aspellere pro abspelere dicunt Plautus, et Cicero ex Poeta. Goclen. L. 2. Problem. 44. p. 120. Vost. de Lat. Mer. Sufpect. c. 16. p. 130. seq. Boeclerus Indice ad Nepot. Cell. Antib. 146. C. P. 372.
* Latini veteres heic etiam dicunt: Hunc cusum praestare nequeo; hoc damnum praestare nequeo, Ich kann nicht gut dafur seyn: item, Praestare tibi a vi nihil possum, Fur Gewalt kann ich dir nicht gut seyn,
* Simplicia securare et securatio, similiter barbara sunt. Hinc pro securationem petere, Lat. dixeris Cavere rebus suis 1. de rebus suis.
Et pro Securari ab aliquo, per aliquem, aliqua re, dixeris cum veteribus Cavere ab aliquo, Cavere sibi per aliquem et Cavere sibi aliqua re. Cic. At tibi ego, Brute, non solvam, nisi prius a te cavero. Id. Auges tu mihi timorem, qui in oratore tuo caves tibi per Brutum, et ad excusationem socium quaeris. Id. Praedibus et praedii populo cautum est.
Rebus etiam cavemus, ut nimirum extra periculum sint. Vulgari more Securas et tutas reddi dicimus, aut barbare Securari. Sed Cic. Altera lex privatorum aedificiis, altera sepulcris cavet. Id. Pompeius clementer id fert, forte cavet usurae. Id. Agri, de
quibus cautum est fenore. Schhor. Phras. ad voc. Caveo.
* Schorus in Phras. p. 150. heic substituit auctoritas; quod tamen non nisi iurati et religiosi hominis, aut viri gravissimi, et in amplissima dignitate constituti testimonio convenire videtur. v. g. Cic. Sed cur diutius, iudices, vos teneo? ipsius iurati religionem auctoritatemque percipite. Idem: Domus autem illa plena es integritatis, officii, religionis: ex qua domo recitatur vobis iureiurando devincta auctoritas.
* Citra hanc notionem auditor sat bonae notae est, scilicet quum notat eum, qui auscultat magistrum s. doctorem e cathedra docentem v. g. Auditorem tenere attentum, Den Zuhorer in bestandiger Aufmerksamkeit erhalten. Cic. de Nat. Deor. cap. 3: Praebebe me tibi attentum auditorem, Ich will dir fleissig zuhoren.
* Haec igitur Germanica: Es sind an alle in Franzosiscben Diensten sich befindende Soldater Avocatoria ergangen; ita Latine vertas: Omnibus sub Rege Galliae stipendia merentibus denuntiatum est, ut quam primum ab eius signis discedant. C. S. Schurzfleisch. in Nomenclat. Strateg. p. 13.
* Aurarius autem, Adiective positum, v. g. faber aurarius, recte se habet.
* Adiectivum autem authenticus iam apud veteres ICtos in usu fuit. v. g. tabulae Authenticae, Das Original, quibus opponitur exemplum, Die Abschrift, die Copey: item, lex authentica; decretum authenticum i. e. quod ab auctoritate conspicuis et valentibus profectum et comprobatum est, Das da gilt, und angenommen wird; das noch nicht abgeschaffet ist, sondern noch seinen volligen Vigorem hat. Voss. de Vit. 798. Borrich. Cogit. 26. Stephan. Expostul. 81.
† A baccis lauri hoc nomen esse, Alciatus ad L. 57. de Verh. Signif. et alii contendunt, quia olim huius gradus candidatis, tamquam victoriae insigne, frondes, laureae bacciferae, auro et argento decoratae, sive
corollae baccis lauri nexae, solebant offerri v. Erasmi Dial. de Pronuntiat. p. 34. seq.
Ludovicus Vives, et qui eius sententiae suffragantur, Pontanus et Vossius de Vit. 77. Baccalaureum a militia profectum esse statuunt. Quemadmodum enim, qui castra sequi ac velitari coepissent, semelque cum hoste conflixissent, a veteri Gallorum vocabulo battala, quod hodie mutatum in bataille, proelium significante, appellati sint battalarii; ita successu temporis contigisse, ut in pervetusta Parisiorum Universitate battalariorum Nomen imponeretur et illis, qui in disciplinis humanioribus rudimenta et quasi tirocinium posuissent, et disputatione publica oruditionis suae dcdissent specimen. Ignorantia vero vel consuetudine evenisse, ut voce battalarii depravata, pro eo primum quidem baccalarius, dein baccalaureus Latinum in sermonem induceretur. Sed huic derivationi contrariatur cum aliis B. Rhenanus in Tertull. Schol. p. 119, ubi scribit, se in vetustioribus Parisiensis Academiae codicibus legisse bacillarios, a bacillo scil. deducto vocabulo, qui quoddam mancipationis signum fuisset, quo ab aliis distinguerentur. Unde et Wendelinus L. 2. Instit. Polit. p. 259. inquit: Bacularium a baculis alii derivant, quia olim porrecto baculo, tamquam mancipationis in studium signo, primam studii auctoritatem iudicabantur consecuti. Claud. Falchetus in Antiquitatibus Gallicis prodit, apud Gallos olim baccalarios, inferiores dignitate militibus Banneretis, dictos fuisse Baccheliers quasi bas Chevaliers. Vid. Seldenus de Titulis Honorariis Parte 2. cap. 3. n. 24.
* Quoquo tamen modo notatio sese habet, ob usum vulgatissimum hoc vocabulum retinendum arbitror. Nova enim vocabula, ut corrupta, novis rebus imposita, non magis stilum inquinant, quam nomina barbara et barbarorum propria in scriptis veterum Romanorum. Melius etiam est, in docendo et scribendo peccare contra linguae puritatem, si vel maxime demus, eam eiusmodi vocabulis novis inquinari, quam oblcure loqui, ut nemo divinare possit, quisnam verborum tuorum sensus sit, et ita fine sermonis humani excidere. Nam quid ex Latinitate substituere queas, nescio, ut lector ilico intelligat, te de Baccalaureo loqui.
semper mei; Cic. Verr. 5. c. 29. caedere virgis; idem castigare vel coercere aliquem verberibus; idem debilitare membra alicuius fustibus; Liv. verberibus foedum in modum lacerare aliquem; Curt. verberibus adficere aliquem.
* Verhum autem balbutire, bonae notae est, et apud ipsum Ciceronem occurrit v. g. de maximis et rebus caelestibus homines vix balbutire quaedam utcumque possunt, Von himmlischen Dingen vermogen die Menschen kaum zu lallen.
Hinc Balbutie laborare r(h=s1is2 est, quam in Casaubono iure meritoque reprehendit scioppius Iud. de Stil. Hist. p. 219. Latini pro eo dicunt, balbum s. blaesum esse.
† Reyherus in Lex. L. L. p. 279. vertit per cadurcum: Cadurcum, inquiens, est tegmen, sub quo in pompa Reges et Principes incedunt. Quod quidem aliis non ita videtur: teste saltem Fabro, velum est seu culcitra ex lino candidissimo, Ein weisser Pful, oder Polster, ein weiss Deckbette; item tabernaculum institorum, Eine Kramerbude.
Alii cum Iuvenale vertunt per umbellam: quod tamen, verum ut fatear, magis convenit ei, quod Gallice dicunt un parasol, Germ. Ein Sonnenschirm.
in exsilium agere; Corn. Con. cap. 4. et Hannib. c. 7. hostem vel exsulem aliquem iudicare; aqua et igni interdicere; sacris vel communione sacri coetus interdicere: barbara sunt. Voss. de Vit. 3. et 183. Borrich. Cogit. 26.
Formata videntur ex Germanico Binnen, Binden, ligare, et primitus quidem non nisi in Ecclesia personuere. Tractu temporis per Longobardos etiam ad proscriptionem civilem sunt translata.
* Pro baptizare substituunt non nulli, sacro fonte abluere; sacro fonte lavare; aeternae salutis fonte initiare; ablutione sacra expiare: et pro baptismo, initiatio sacra; lavacrum salutare; sacrum lavacrum; sanctum Christianorum lavacrum; sacra lotio.
Notentur heic etiam locutiones sequentes: Levare aliquem e sacro fonte, Einen aus der Taufe beben; pro quo tamen P. Manutius mavult, aliquem ad sacram baptisinatis aquam suscipere. V. Goclen. Observ. 279. it. suscipere aliquem de fonte sacro. Ad sacrum fontem sponsor fui, Ich habe Gevatter gestanden. Schurzfl. Ep. Arc. 163. Dies lustricus, Der Tauftag.
* Qui Latine loqui vult, ei a barbaris vocibus abstinendum esse, quantum potest, in confesso est. Cui enim usui foret, ut Rhetores haec in praeceptis haberent, si cuivis pro sua libidine verba liceret fingere? Si tamen Latina forte deficiant, aut si minus Latinum occurrat, aut si necesse fuerit; novo aut peregrino verbo uti nemo dubitabit, quum praesertim paraphrasin Latinam elegantiorem subicimus, aut proepiplh/ttomen notis formulis: ut barbare dicunt, vulgo ut loquuntur, cet. Conf. Cic. L. 1. Acad. Quaest. it. L. 3. de Fin. Sine discrimine vero, et ex corrupta consuetudine loquendi, barbara ubique ingeminare, quum Latina sint in usu, supina negligentia est: ita septimana, gratitudo, ingratitudo, cet. inter vetita sunt, nec facile adhibenda, quod apud Latinos hebdomas, gratia, ingratus animus eorum loco sint usurpata. Si enim caesar. L. 1. de Analog. Fragm. tamquam scopulum, sic
inauditum atque insolens verbum fugiendum esse, recte monet; temeeritas est, vitiosis vocibus uti, ubi emendata sunt praesto. An tu putas, Comenium eiusque sequaces ingens beneficium apud genus humanum posuisse, quum Orbem sensualium, omnium fundamentalium rerum sensibus praesentant, adeo, ut vihil cardinale omittant, ciphra addita, et alphabeto symbolico cum prolixa syllabicatione e fundamento? Quid heic aliud dicam,quam illud exsecratum tibi e)pifw/nhma) o sacra inscitia! Quid fiet autem de iuventute nostra, quae a teneris annis huiusmodi barbarie inficitur? Quam gratiam promerentur ii, qui pro sacra et horribili insicitia sua omnem humanitatem et studia liberalia ita deturpant et corrumpunt? Conf. quae infra occurrunt ad VOCABULA rerum veteribus Romanis ignotarum.
* Notabis heic locutiones: tondere, demere, resecare, radere barbam, Barbiren. Confer, si placet, Parte Syntact. Tonsura Sacerdotalis.
* Turnebus L. 1. Advers. c. 16. vertit per navem actuariam minorem, qua secundum oram navigatur; Nizolius Thes. Cic. per parvam navim, quae ad maiores adiungitur; alii per navem, quae ad onerarias est deligata; et praeeunte Caesare L. 3. B. Civ. c. 44. per scapham navium magnarum.
† Volunt eruditi quidam, originis esse Francicae seu Germanicae, hominemque notare liberum, vel satellitem Principis in bello, qui ob res fortiter gestas terris ac iurisdictione anctus sit, ob dignitatem acceptam patriae et Principi suo devotus: alii pro origine Italica pugnant. Vide Voss. de Vit. 184. Henrici Speelmanni Dissert. de Baronibus in Glossario eius Archaeologico. Gifan. Obs. L. L. p. 24. Hermannus Conringius in Conring. p. 333. Aegidius Menagius in Diction. Etymol. 80. Iani Rutgersii Lectiones Venusinae, Horatio, a Petro Burmanno edito, insertae. Acta Erud. Lips. A. 1695. p. 212. Barthius ad Briton. Arem. p. 204: ubi baro honoris nomen esse, et heroem notare dicit.
* Fuit autem hoc vocabulum iam in veteri Latio usitatum; sed longe alia notione. Erant nempe apud illos barones, homines servi is conditionis, notatione ducta a voris seu varris i. e. stipitibus; ut iidem sint barones, ac Lucilio varones seu varrones: qua in significatione usus hoc vocabulo Cicero Lib. 9. Fam. Ep. 26. L. 5. Att. Ep. 11. L. 2. Fin. c. 23. Erant item lixae s. servi militum ap. Gallos, ut Hirtius de B. Alex. c. 53. docet. Ab hac posteriori notione saltus videtur factus fuisse ad illam, qua posteriori tempore increbuit, satellitemque Principis in misitia notat.
Atque hinc eo magis in significatu illo, quo hodie obtinet, tolerari debet vel in stilo elegantissimo, quamlibet in contextu sermonis suaviorem possis praemittere periphrasm, ut ostendas, te satis instructum Latinae linguae facultate esse, velle tamen addere perspicuitatis ergo vocabulum hoc notione peregrina, quod nullum aliud in promptu sit, quo haec dignitas Equitum eminentior possit notari.
* Heinsio Silv. Duc. p. 101. latus propugnaculi est Eine Flanke, flanc du bastion Caes. L. I. B. G. c. 25. Latere aperto hostem adgredi, Dem Feinde in die Flanken fallen, da er nicht geschlossen ist. Idem L. I. B. C. c. 83. Latera cingere, Auf der Flanke stehen. Ab utroque latere instare, Auf beyden Flanken ansetzen. Ab lateribus hostem circumvenire, Dem Feinde in die Flanken fallen. Ad latera equites disponere, Die Cavallerie auf die Flanken stellen.
Genesi ad Lit. cap. 12: dic potius beatorum numero addere; beatorum numero adscribere; beatorum ordinibus inserere.
† Sunt, qui hoc nominis derivant a Beggha, Pipini filia, quae in oppido Audennas, tribus milliaribus a Namuro sito, monasterium condidit pro religiosis feminis, nobiliori prosapia oriundis.
* Beginae primitus erant virgines in Belgio Deo famulantes, quarum innocentiae providit Iohannes XXII, quarum tamen institutum in Gallia sensim desiit. Saec. XIII et XIV translatum etiam hoc nomen est ad certas mulieres haereticas. Fresne Gloss. Lat. Tom. 1. p. 518. et 519. Odor. Raynald. an. 1247. n. 56. 1306. n. 18. 1312. n. 17. 57.
Vossius de Vi???. 185. Latine exprimit per feminam, quae, virginitate in perpetuum vota, se dicavit Christo: sed haec peri/fastis2 generalior est, quam ut specialem beginae notionem animis nostris possit inferre. Quare descriptioni tali addiderim, quam in Ecclesia Beginam vocant.
† Nihil pro hac voce a Schoppio et Vorstio adfertur, quam Analogia Plautini malefactor, quod vel ipsum in Plauti obsoletis scribitur, quia nemo sequentium imitatus est. Analogia autem non valet, nisi accedat auctoritas.
* Quod barbare ad beneplacitum, id scire ac Latine reddimus iure meo, pro iure meo,
pro iure tuo cet. Cicero 3. Att. Ep. 11. Itineris nostri causa fuit, quod non habebam locum, ubi pro meo iure diutius esse possem, quam in fundo Sicae. Adde Hadriani Cardinalis de Serm. Lat. Cell. Antib. 10. C. P. 295.
Dixeris etiam pro eo, quod barbare dicunt: Ad beneplacitum tuum agas; ex Latinae linguae genio ita: Pro arbitrio tuo agas; age, prout tibi commodum est; age, prout tibi visum fuerit.
† Qui substituunt Latinorum feritas, Philosophorum suffragiis destituuntur, et insolentem loquendi formam inducunt. Nam apud veteres feritas non opponitur virtuti heroicae; sed mansuetudini v. g. Cic. pro Sextio cap. 42: Ex feritate ad mansuetudinem aliquem traducere.
Fabri Thesaurus, bestialitatem vertit Eine viehische Unzucbt i. e. propudiosam libidinem; et hanc notionem Philosophis adserit.
* Qui Latinis auribus magis serviunt. exprimunt per pandectas sacras; folia sacra; paginas sacras; divinas litteras; libras fatidicos; carmina sacra; volumen divinorum librorum, vel aliter pro denominatione seu totius, seu huius vel illius partis, seu libri.
* Qui elegantius aut magis Latine volunt exprimere, his vocatur biblioqhkofu/lac, bibliohecae custos; bibliothecae Praefectus; qui pracest bibliothecae; Principis a bibliotheca. Voss. de Vit. 70. Borrich. Cogit. 26. Cell. C. P. 348.
* Rectius tamen abstinendum, opinor, ab eo esse, ceu ignoto melioris notae scriptoribus: quibuscum malim, belluo; potater maximus; strenuus poculorum remex; compoter; bibendi avidus, homo valde bibax. Borrich. Cogit. 26. Analect. 59. Goclen. Observ. 21. Cell. Antib. 11. C. P. 137.
* Ceteroquin late patet: praecipue tribui solet ministris, sive officialibus alios citantibus, ut in ius veniant.
Qui dictionis puritati student, praeferunt apparitor; Academiae minister. Voss. de Vit. 185. et 378.
in Engelland: Latine dixeris, constitutio publica Senatus Regni Anglicani a Rege rata habenda; delineatio legis condendae in comitiis Anglorum proposita; scriptum a Supremo Angliae Senatu Regi proponendum, ut ei calculum addat, et vim legis conferat.
* Hodie etiam multi Adverbio blaspheme v. g. hoc blaspheme dicitur; utuntur; quo tamen auctore, nescio.
* Blasphemiam et blasphemare in Graeco etiam sermone proprie referri ad Dei iniuriam, ex Menandro Comico, et Hierocle Pythagoreo ostendit Grotius ad caput 9. Matthaei v. 3: nec tamen blasphemare sive blas1fhmei=n semper esse, maledicere Deo; sed etiam arrogare sibi, quae Dei sunt: quae notio posterior dicto Matthaei loco obtineat. Neque vero haec solum, sed etiam alia inde derivata, ut blasphematio, blasphemabilis, sunt meri usus Ecclesiastici.
* Verbum autem boare, eiusque Compositum reboare, probae sunt notae.
Erasmus, teste Sturmio de Linguae Latinae resolvendae ratione p. 45.
Vocabulum hoc bombardae confixit, et sic primus eius auctor est.
* Litteratus orbis ea heic libertate usus est, quam summus Oratorum apud Romanos, Cicero L. 3. Fin. c. 1. concessit: Imponenda, inquiens, nova novis rebus sunt nomina.
Bombarda autem a bombo et ardeo, quod cum sonitu et flamma ferreos globos emittat, appellata est: neque inepte; quum bombardarum usus tonitru sonum, quem bombum etiam appellari, Eustathius ad Odyss. T observat, referat; ut Vossius censet Lib. 4. Instit. Orator. cap. 13. Sect. 7.
Sclopetum formatum a sclopo est: sclopus autem occurrit apud persium Sat. 5. v. 13. et sonum notat, qui emittitur e buccis inflatis, Das Platzen aus den aufgeblosenen Backen: unde et ipsum to\ sclopus, ad sonum bombardarum eiusmodi minorum transfertur.
† Ubertus Folieta de L. L. Usu et Praest. p. 173: Latini, inquit, sermonis rationem et similitudinem propius attingit bombarda, et sclopetum formatum a sclopus, quam artagliaria, et archibugius.
De vocabulis autem bellicis Latine exprimendis omnino consulendus est C. S. Schurzfleisch. in Nomenclat. Strateg.
* Hoc quidem loco notentur locutiones sequentes: Sclopus equestris, Ein Carabiner: cuius vices apud veteres catapulta sustinuit. Sclopeti fartura, Die Patrone. Tormentis perfringere Caesar L. 2. B. C. c. 9; vel ictibus perforare schurzfl. Ep. 413. Durchschiessen. Tormenta e navibus excussa emittere in urbem Curt. L. 4. c. 2; alii, pyrobolicis globis obruere, vel pilas ferreas pulvere nitrato fartas inicere in urbem, Eine Stadt bombardiren. Bombarda equestris l. sclopus minor, Eine Pistole. Sclopus brevior l. manualis, Ein Puffer. Sclopi ignarii l. pyrite instructi; aliis, bombardae ductiles, Flinten. Sclopetarii Tribuni l. Centurionis custodes, Fourierschutzen. Faber tormentorum materiarius, Ein Buchsenschafter.
Quum vero eiusmodi nove confictae voces et Latinae periphrases eam notionem, quam debebant, non usque quaque satis distincte exprimant; perspicuitatis ergo addere liceat vocabulum illud, quod innuimus, sermone nostro patrio. v. g. In promptu pisi erat sciopus minor, quem nostrates vocant, Eine Pistele. Item: Habebat sclopum breviorem s. manualem, Germanice dictum Einen Puffer.
olim nobile in Latio, ad quas Clodius interfectus est, non procul a Roma, unde sub. urbanae dicuntur ab Ovidio; itemque Glossae: bovilla, boostas1i/a Voss. de Vit. 72.
† Etymon horum vocabulorum est brasium, similiter occurrens apud scriptores medii aevi, Germanice, ex Supino Latino molitum, dictum Molt, malt, vel Malz i. e. frumentum, sive sit silige, sive bordeum, sive triticum, aquis maceratum, ad aerem vel aestu fornacis arefactum, et mola comminutum: unde cerevisiae coctores conficiunt potum illum, quem vulgo ex Verbo bibere, sive Nomine biber i. e. potio, quod apud Charisium et in Glossis legas, Bier nuncupamus.
* Breviatio occurrit apud Augustinum: Verbum autem breviare apud Quintilianum, Silium et Lactantium.
Est etiam Neutrum breve, Substantive positum apud Vopiscum non semel v. g. breve nominum, Eine Musterrolle, Steph. Expostul. 85. Cell. Antib. 12. C. P. 202. 203.
* In aula Pontificis Romani breve hodie significat litteras breviores a Pontifice publice scriptas, et contradistinguitur, seu, ut Latine dicam, opponitur bullae seu diplomati i. e. litteris a Pontifice publice datis, et obfignatis, appensa capsula. Bulla igitur maioris momenti est, quam Breve. Ab hoc brevi autem est Germanicum nostrum Brief, Der Brief, De Breev.
* Hinc ductor catervae vel catervarum; Sueton. tib. cap. 3. Praefectus alae, Ein Brigadier.
* Brutus, a, um, apud veteres non nisi Adiective sumitur, et signat a)/fwnos2, a)/logos2, a)na/isqhtos2, obtusus, gravis, tardus, immo interdum etiam stolidus. Itaque et hominum quidam sunt bruti; ut indicat, quod Iunio Bruti cognomen sit inditum, quia stultitiam simularat; et contra bestiae quaedam brutae non sunt, uti elephantus, equus, anguis, vulpes, leo, canis, aliae: at vero animal brutum sus; cui Chrysippus et Varro dixere animam pro sale datam, ne putresceret. Cic. L. 2. de Nat. Deor. Voss. de Vit. 145. Adverbium autem
* Becmannus in Notit. dignit. illustr. Burggrafium vocat Comitem castrensem; alii
castelli s. castri Praefectum: idemque Becmannus Lib. cit. 263. Landgrafium vocat Comitem provincialem; et Marcgrafium, Comitem a limitubus tuendis. Sed ego tamen heic, et in similibus malim barbare, quam magis Latine, minusque perspicue loqui. Conf. supra BARBARA vocabula.
1. Cruminam; marsupium; loculos, Die Tasche, Den Beutel, Den Geldsack.
2. Transfertur etiam ad basilicam s. porticum mercatorum i. e. locum, mercatorum conventiculis destinatum, quem Germanice vocant Die Boerse.
3. Medicorum filiis etiam est, quod Celso L. 7. c. 19. aliisque Latinis scrotum.
† Descendit autem, ut Gallorum bourse, et Belgarum beurse s. boerse, a Graecorum bu/rs1a, corium, pellis, exuviae. Voss. de Vit. 379.
* Calendarium apud veteres Romanos significat non nisi librum, in quo perscribebantur usurae in singulas calendas petendae et exsolvendae, Ein Zinsregister, Ein Schuldbuch. Sic pecuniam in calendarium convertere, Papiniano in Pandectis est Geld ausleiben; Geld in die Rechnung schreiben; Eine Schuldpost notiren, davon Monathlich die Zinse muss abgegeben werden. Schor. Phras. ad Voc. Fasti.
* Caligae veteribus erant calcei militares, seu calceamentum militare, stratiwtiko\n u(po/dhma, ut ait Dio, Reuterstiefel, Halbe Stiefel; unde et Caius Caligula, Germanici filius, et ab excessu Tiberii Imperator, quod, natus in castris, militari habitu educaretur, appellatus est, ut idem Dio, nec non
Tacitus, Suetoniusque et Victor testantur. Voss. de Vit. 126. Borrich. Cogit. 26. Phil. Rubenii Elect. L. 2. c. 14.
* Ceterum Adiectivo calumniosus Apuleius est usus, et Arnobius. Voss. de Vit. 798. Borrich. Cogit. 54. Calumniosissime tamen habet Symmachus, teste Christ. Falstero Supplem. L. L. p. 48.
Latine dixeris, collybus, aut permutatio pecuniae; it. pecunia, quae pro permutatione solvitur.
* Notentur heic locutiones sequentes: Cic. L. 12. Attic. Ep. 25. pecuniam permutatione repraesentare, Geld durch Wechsel ubermachen. Idem pro lege Manil. c. 7. pecuniam habere implicitam, quae in foro versatur, et quae cohaeret cum aliorum pecuniis, Geld in Wechsel laufen lassen. Idem L. 2. Offic. c. 25. ad medium Ianum sedere, In den Wechselbuden sitzen.
* In argumento autem publico aut Iuridico vulgares malim retineri formulas, quae huc pertinent v. g. ius cambii, Das Wechselrecht; litterae cambiales s. collybisticae, Der Wechselbrief. Voss. de Vit. 75. et 382. Borrich. Cogit. 26. Cell. Antib. 13. C. P. 348.
Einen Tempel wolben; et apud Sueton. Aug. c. 80. In abditum et concameratum locum se recipere, In ein Gewolbe sich begeben. Voss. de Vit. 128. Borrich. Cogit. 26. Vorst. de Latin. Mer. Susp. 120.
* Nota: Cubiculum proprie haud notat conclave, ubi dormitur, Eine Kammer, ein Schlafzimmer; sed generatim sumitur pro conclavi quocumque v. g. Cic. L. 3. Qu. Fr. ep. 1. cubiculum amplum, Ein geraumes Zimmer; id. cubiculum, quo nihil alfsius, Ein kuhles Zimmer; id. cubiculum loco positum ambulationis uno latere, Ein Zimmer, da man auf einer Seite den Prospect in die Alleen hat; id. cubiculum adiunctum, Ein Nebenzimmer; Liv. L. 1. c. 58. cubiculum hospitale, Eine Gaststube, eine Gastkammer; Plin. L. 7. ep. 21. cubiculum obductis velis, Ein mit Vorhangen zusammen gezogenes Zimmer. Si speciatim ad eum locum aedium, ubi dormitur, accommodari debet, tale quid addamus, quod hanc notionem inferat; id quod supra fecimus, quum diximus, praeeunte Plinio L. 2. ep. 17. cubiculum noctis et somni; et L. 5. ep. 6. dormitorium cubiculum.
* Medio aevo significat Germ. Einen Kammerdiener, quem Latine dixeris cubiculaium: atque adeo cubiculi regit vel Principis Praefectus; vel secundum Suetonium Domit. c. 16. cubiculo Praefectus; et c. 17. cubiculariorum Decurio notare possit Einen Kammer- Herrn; et Regis vel Principis ab interioribus cubiculi, Einen Kammeriunker.
† Campanis indicebantur, quod itidem hodieque fit, divinorum officiorum celebrationes: hisque etiam excipiebantur
Principes: aliquando etiam summae ignominiae causa sonabant: alio modo inhibebantur in eamdem ignominiam. Videatur Ferrar. de Rit. Conciou. Vet. Eccles. L. 7. Middendorp. 1. Acad. 2. Hieron. Magius de Tintinnabulis. Faber 2. Semestr. 8. Barth. ad Brit. Arem. p. 729. Casaub. et Pitisc. ad Suet. Aug. 91. 4.
* Cancellarii veterum duplicis generis fuerunt: alii in domo Augusta procerumque; alii in tribunalibus et iudicialibus. ut appellantur, secretis. Imperatoriae et procerum aedes atque cubicula, qua patebant, non vela tantum habebant ad fores, sed etiam cancellos, sive fenestratas ianuas, ut Cassiodorus appellat. His igitur qui praefecti erant, non tantum a velis; a cancellis; sed etiam Velarii et Cancellarii appellabantur: quorum munus erat, stare ante fores, et admissiones curare. Itaque nihil aliud crant, quam ostiarii, qui aut nullam, aut parvam perquam dignitatem habebant. Codex Theodosii cum domesticis, qui et protectores sive custodes corporis Principis sunt, s1wmatofu/lakes2 Graecis appellati, coniungit: quorum aliquos non meros ostiarios fuisse, hoc est, admisisse et dimisisse tantum, qui Principem aut herum conventum vellent; verum et chartas dominorum seu tabularia tractasse, videtur suadere Agathiae locus L. 1. de imperio et gestis Iustiniani, qui Cancellarios istos, vel a cancellis, ta\ a)rxei=a Narsetis curasse diserte tradit. Fuerunt itaque tales, qui nunc in aulis Germ. Die Kammerdiener appellantur. Sed tribunalia etiam habebant saepta cancellata, quibus excludebantur turbae; quibus et ipsis qui praepositi erant, Cancellarii appellati. Quorum alios putamus ostiarios tantum fuisse, et qui hodie Canzelleydiener appellantur; quorum erat, ingressus ad iudicem curae, et
exsecutioni mandare iudicum responsa: alios vero ipsius secreti iudicialis gessisse curam, scribendoque navasse operam; unde Codice Theodosii tabellio, amanuensis, cancellarius de uno atque eodem ministerio dicuntur, Germ. Copiisten, Kanzellisten; quorum tamen alii digniores, atque a scribis sive notariis distincti, edictis epistolisque dictandis signandisque navabant operam, atque eodem fungebantur munere, quod illorum hodie est, qui a secretis seu Secretarii appellantur. Hodie qui hisce omnibus summa cum dignitate praeest, kat) )*ecoxh\n Cancellarius appellatur: apud Romanos olim Quaestor sacri Palatii; in Constantinopolitana aula o( me/gas2 logoqe/ths2 nominatus. Voss. de Vit. 383.
Interim hoc, et reliqua vocabula, quae vel barbara sunt, vel notione nova increbuerunt, in titulis hodie usitatis usurpare malim, quam satis Latine aliquid nugari, quod emunctae naris hominibus nauseam movere possit.
* Canceraticus penult. brevi, Adiective v. g. canceraticus foetor, Die Faulnis, so vom Krebsschaden herrubret, occurrit apud Vegetium L. 2. c. 43.
* Canonice autem, Substantive, Gen. es, Gr. h( kanonikh\ i. e. ars metrica, exstat in Gellio L. 16. c. 18.
Adiectivum canonicus i. e. certo numero et mensura constans, apud Plinium, vitruvium, et in Pandectis occurrit. Hinc transiit in Ecclesiam, et certo religiosorum hominum ordini, et libris S. scripturae, quos Apocryphis opponunt, accommodatur.
caelo adscribi; ad immortalitatis et religionem et memoriam consecrare, Cic. pro Mil. c. 29.
* Ecclesia Romana distinguit inter canonisationem, et beatificationem, ut inter maius et minus. Mos autem canonizandi Saec. XII. natales suos habet: v. I. A. Fabricit Bibliogr. Ant. 273.
* Inter vestes Ecclesiasticas passim recensetur, et Monachorum praecipue est.
† Quamquam enim Cicero ad animum videtur accommodare, quum Lib. 1. Tusc. Quaest. cap. 25. dicit: Utrum capacitatem aliquam in animo putamus esse, quo, tamquam in qliavod vas, ea, quae meminimus, infundentur? re vera tamen non nisi notione propria et Physica usurpat.
* Notat etiam interdum eum, qui Posteris animarum adiutor s. vicarius est, l. qui operam eius subit vicariam.
† Capella erat olim quaevis aedicula sacra, quae proprium Sacerdotem non habebat, seu quae non erat BAPTISMALIS; hodie sunt sacella, aedi sacrae maiori adiuncta.
Capellani autem primitus dicti sunt, qui cappam S. Martini vel in Regum palatiis adservabant, vel in proeliis cum aliis sanctorum reliquiis circumgestabant. Constat praeterea, eosdem in palatiorum sacellis, sacris peragendis operam dedisse: v. Barth. ad Briton. Aremor. p. 522: unde etiam, quamvis citra auctoritatem veterum, quod sciam, Sacellani dicuntur.
* Liv. L. 6. c. 35: Promulgavere leges: unam de aere alieno, ut deducto eo de capite,
quod usuris pernumeratum esset, triennie, aequis portionibus persolveretur. Plin. L. 6. ep. 8: Rogo ergo, exigo etiam pro iure amicitiae, cutes, ut Attilio meo salva sit non sors modo, sed etiam usura plurium annorum. Plin. L. 7. Ep. 18: Sors in tuto est, Das Capital stehr sicher. Terent. Adelph. A. 2. Sc. 2. de sorte venire in dubium, Wegen des capitals in Gefahr gerathen. Cic. Verr. 5. c. 49. Accessio nummerum ad sortem, vel ad summam, Wenn etwas mit zum Capital geschlagen wird. Apud eumdem Ciceronem dicitur etiam vivum, pro Flacco c. 37: Dat de lucro; nihil detrahit de vivo, Er giebts vom Interesse, aber nicht vom Capital.
Horatio L. 1. Sat. 2. nummi in fenore positi dicuntur Ausstehende Capitalien. Sueton. Tib. c. 48. gratuito alicui proponere pecuniam, Einem ein Capital ohne Zinse anbieten.
Sed capitalis, e, Adiectivum, probae notae est v. g. capitale facinus i. e. quod capitis supplicium, vel civitatis amissionem meretur; capitalis morbus; capitalis pestis i. e. perniciosa. Neutro genere etiam ponitur absolute, quasi Substantivum aliquod, apud lustinum L. 2. c. 7. §. 8. capitale sc. scelus i. e. morte piandum, quod in LL. XII. Tabb. dicitur capital.
Capitalia, Plurale dicuntur etiam Germ. Die Hauben; a Sing. Capital, quod dictum a capite. Videatur Varro L. L. L. 4.
* Notione Ecclesiastica capitium est pars aedis sacrae, quae vulgo vocatur presbyterium,
seu locus ubi altare statuietur. Hinc Capitiarius est, ad quem in ecclesiis et monasteriis capitii huius cura pertiner.
* Capitulare autem, Substantive, notionis Ecclesiasticae est, notans scriptum capitulis distinctum. Capitulare vero Evangeliorum in circulo anni, est liber Ecclesiasticus, in quo describuntur initia et fines cuiusque Evangelii, quod singulis diebus in MISSA legitur,
* In negotiis autem publicis vocabulum illud, quantumvis novum, retinetur omnino multo rectius.
* Pro captivare intellectum suum, quae r(h=s1is2 Biblica 2 Cor. 10, 5. occurrit, 10. Niess de Ortu et Occasu L. L. P. 159. substituit iudicium suum submittere; et Erasmus Roterodamus in Paraphrasi sua, captivam ducere omnem humanam cogitationem; et Castellio in Versione sua N. T. omnem mentem ad oboediendum Christo cogere.
* Veteres, et quicumque elegantioris notae sunt, tam verbum captivare, quam derivata inde Nomina abhorrent omnia.
praeclara indole est; Nep. Dion. 1. ingenium docile, come, aptum ad artes optimas.
* Cardiacus Celso L. 3. c. 19. Substantivum est, et morbum denotat, qui kardiakh\ et kardialgi/a Graecis appellatur: et cardiaci Ciceroni L. 1. de Div. n. 81. et Plinio L. 23. c. 1. sunt, qui hoc morbo laborant.
Latine dixeris, medicamenta, quae vel in primis cordi conducunt, quae cordi vires suas impertiunt.
* Primitus, scribit Vossius de Vitiis Serm. 724. non solum Romani Presbyteri, vel Diaconi, sed etiam primi aliarum civitatum Sacerdotes, quibus nempe titulus seu paroecia foret commissa, CARDINALES dicebantur.
Ceterum Adiectivum cardinalis, e, habet Vitruvius L. 4. c. 6: ita optima eius editio, per Iohannem de Laet procurata Amstelod. 1649. Dixit autem Vitruvius scapos cardinales, Hauptseulen. Ad ventos applicuit Servius in Aeneid. 1. v. 131; ad Diaconos et Presbyteres Gregorius M. ut Salmasius notavit, quamquam antiquiorem hanc notionem esse, Petr. Ioseph. Cantelius in Histor. Metropolit. Urb. contendat; ad virtutes primarias Ambrosius in Luc. 6. et Auctor Commentarii (vulgo Hieronymus creditur) in Marcum cap. 1. v. 16. Cell. C. P. 55. Borrich. Anal. 23. Salmas. Exercit. Plinian. p. 1249.
† Per hoc ipsum tamen vocabulum delicatiores, Graecorum ste/rhs1in, ut Scaliger censet de Causis L. L. cap. 69, interpretari malunt, quam cum Cicerone per privarionem. Graecorum enim ste/rhs1is2 non pertinet ad kathgori/an passionis, sed ad kathgori/an substantiae, saltem indirecte et improprie. Conferantur Voss. de Vit. 387. Borrich. Cogit. 26. Cell. Antib. 14. C. P. 349. Sciopp. de
Stil. Hist. 210. ubi Casaubonus de hoc vocabulo notatur.
* Licet Latine dixeris, voluptatibus deditus; proclivis ad inhenesta; homo pravis cnpiditatibus obsequens; totum se tradere voluptatibus; ex carne: non dum tamen omnem horum vocabulorum emphasin expressisti. Quare, in argumento praecipue Theologico, rectius haec et alia eiusmodi vocabula retineantur. Cell. Antib. 14. C. P. 259.
† Rei ipsius Vegetius meminit L. 3. c. 10. ubi vide Stewechium, itemque Casauhonum ad Trebellium, et Lindebrogium ad Ammianum.
equestris de annulo ad metam proposito; Graece h( i(ppomaxi/a; Sueton. Calig. c. 20. ludus basticus; exercitatio equestris, animi gratia hastis instituta; dimicatio ludicra equestris.
* Schurzfleisch. in Nomenclat. Strateg. p. 25. nuncupat id ballistam ignitam.
* Casualis occurrit leg. ult. Cod. de necessar. serv. et apud Grammaticos Casus Declinationum respicit: ut formae casuales, ap. Priscian. L. 5. p. 672; et Pracpositiones casuales, ap. Probum Lib. 1. p. 1427. ed. Putsch.
Casualiter Borrich. Cogit. 58. profert ex Fulgentio et Sidonio.
* Quod scimus, apud veteres notat 1. non nisi actum cadendi, Den Fall v. g.
nivis casus, Wenn Schnee fallt; casus urbis Troianae i. e. ruina. 2. fortunam, inopinatum eventum et calamitatem.
* Cataractae etiam vocantur
1. Moles illae, quibus flumina cohibentur. Plin. L. 10. Ep. 69: Expeditum erat, cataractis aquae cursum temperare, Mittelst der Schleussen das Wasser zudammen. Schurzfl. in Nomencl. Strateg. p. 75. cataractis laxatis subiectam planitiem mergere, Die Schlenssen offnen, und das Land unter Wasser setzen.
2. Portae ex funibus, aut annulis ferreis pendentes, ex ferro lignoque cancellatae, quae pro necessitate demitti atque attolli possunt; cuiusmodi adhuc in portis vetustis oppidorum videre est, Germ. Schutzgitter oder Schutzgatter. Earum mentio fit apud Livium Lib. 27. cap. 28. ubi et earum usum notare licet; et apud Vegetium L. 4. cap. 4. Nomen ideo his portis inditum, quod repente, et cum impetu decidant.
3. Praedatrices aves, ut sunt aquilae atque falcones, quod ex alto ruant in praedam, apud Plin. L. 10. c. 44. Conf. Salmasius ad Plin. L. 5. c. 9.
qui posterior peculiarem concinnavit librum, qui inscribitur De catechizandis rudibus: Latine dixeris, in primis fidei fundamentis erudire; imbvers aliquem fidei mysteriis; prima caelestis doctrinae rudimenta alicui tradere, vel inculcare vel aliquem docere. Goclen. Obs. 411.
* Sed ex eo, quod catenatus probae notae est, haud colligi debet, verbum etiam hoc catenare recte sese habere. Quot enim frequentantur apud veteres eiusmodi Participia, quorum tamen verba dantur nulla v. g. tunicatus, capillatus, togatus, incelebratus, cet? nimirum haud formare inde possumus verba tunicare, capillare, togare, incelebrare. Catenatio (trabium) i. e. colligatio l. coagmentatio trabium.
Catenatio etiam legitur apud Vitruvium. Voss. de Vit. 680. Berrich. Cogit. 26.
* Sed catus pro cautus, callidus, sapiens, recte sese habet.
Lib. 20. cap. 6. cavum oculi; cava dentium; vel cum Varrone Lib. 4. L. L. Sect. 26. cavatto; vel cum Martiale Lib. 9. Epigr. 89. cavea; vel cum Graecis h( koilo/ths2.
Hinc Adverbium eiusdem census, causaliter, apud Augustinum similiter occurrens.
* Causari probae notae est, sed Deponentaliter, significans veram vel falsam cansam dicere; causam adferre; aliquid cousae praetexere; causam l. praetextum obtendere; obtentui aliquid sumere; causam interserere v. g. multa causari, Allerhand vorwenden; Tacit. 3. Hist. c. 49: inhabilem labori et audaciae valetudinem causabatur. Er gab vor, dass er zu schwachlich ware: quo quidem sensu etiam utitur Cicero, Curtius, alii. Goclen. Silv. Barb. 9. Voss. de Vit. 689. Cell. Antib. 148. C. P. 372.
* Certioror autem, forma Passiva, i. e. certier fio, est apud Ulpianum L. 1. §. Venditor. p. de Actionibus Empti et Venditi.
* Frid. Taubmannus in libro metrico, Murmelii locis communibus adnexo, p. 107: Chartaceus, inquit, in classicis anctoribus non legitur.
* Petronio Arbitro saltator dicitur choreutes, Graece o( xoreuth/s2. Apud Sueton. Tib. cap. 7. artifex saltationis, Ein Tanzmeister.
* Inter haec chrisma, atis, tamen maiorem auctoritatem habet, quod vel apud ipsum Tertullianum de Bapt. cap. 7. occurrit.
† Titulus hodie est Galliarum Regis, ex eo derivandus, quod primus Clodoveus in Occidente, ex omnibus, qui tum imperarent, Regibus fidem catholicam amplexus fuerit. Cuinam autem ex illis Regibus primum fuerit datus, auctores non conveniunt. Alias ille etiam Imperatori ab Ambrosio, et a Pontificibus, aliisque Regibus fuit datus.
Reimmanno in Hist. Voc. LL. p. 105. Paulus II. P. R. saec. XV. a. 1469. Regi Ludovico IX. id cognominis primus indidisse putatur.
Et vero in hac ipsa Regii tituli pompa, cave, hoc superlativum recuses, et aliud quid, quod magis Latine dictum videatur, substituas; inepte enim docti sunt, qui in eiusmodi vocibus magis Latina crepant. In ipsa sermonis s1nnafee/ia|, quod toties inculco, elegantioris Latinitatis possis heic et in similibus esse paullo studiosior: at in inscriptionibus et sollemni titulorum forma ab hoc instituto sapienter te abstineas velim.
* Sunt vero ta\ xronika\ libri, in quibus adnotatum est, quo temore quidque gestum sit, vel evenerit. Goelen. Silv. 10. Voss. de Vit. 51.
Alias Latinis eiusmodi chronica, dicuntur annales; speciatim Hirtio L. 8. B. G. c. 48. conunentarti annorum; Nepoti Attic. c. 16. historia temporum contexta. Cic. Pro Muraena: Ex annalium vetustate eruere memoriam alicuius rei, Aus alten Clwoniken eine Sache ans Licht bringen.
* Cicur, uris autem, mediâ brevi Adiectivum Generis omnis, et Verbum cicuro, are, i. e. mansuefacere, probae notae sunt.
* Pomponius Mela L. 1. c. 12. litteras vecat. Ad quem locum Isaacus Vossius ita commentatur: Notum apud omnes gentes, antequam CIFRAE, quas vocamus, essent repertae, litteras pro numeris in usu fuisse. Nec tamen adeo recens est cifrarum usus, atque plerique existimant.
Alii vocant eas, numerorum notas, it. numerorum characteres, it. notas Arithmeticas. Sueton. Caes. c. 56. Per notas scribere, fic stucto litterarum ordine, ut nullum verbum effici possit. Conf. 10. Alb. Fabricii
Bibliograph, Antiq. p. 613. et 10. Bapt. Portam de Furtivis Literarum Notis, vulgo Ziferis.
* Hinc perperam dicitur, litterae circu'ares, Ein Circularschreiben: pro quo Sueton. Caes. c. 41. libelli circum tribûs missi; alii, litterae ambulatoriae; litterae ad singulos ambulantes. Hirtius B. Afr. c. 26. literas circum provincias conscribere, Ein Circularschreiben ausgehen lassen.
Semicircutaris tamen exstat apud Columellam L. 5. c. 2: unde conicere ausim, simplex Circularis apud veteres fuisse in usu.
* Clarificatio exstat apud Cyprianum Ep. 77. c. 2. (Oxon. 76.) et Augustinum octoginta trium Quaest. 62. Clarificus Catullus habet Carm. 65. v. 125.
Vegetio etiam significat Eine Belagerung, Eine Bloquade; pro quo tamen malim obsidio.
† Locus Ciceronis Orat. in Vatin. cap. 13. qui pro coaevus adducitur, habet non inter coaevos, ut vulgo legunt; sed inter coquos: quemadmodum Turnebus L. 21. Advers. c. 11. animadvertit.
* Qui eodem tempore vivunt, sed diversis annis et disparibus; hi sunt nostri coaevi, s1u/gxronoi, i)s1o/xronos2: qui vero totidem annos natus est; hic nimirum noster est coaetaneus, aequalis, o(mh/lic, h(likiw/ths2. Is, qui mea aetate vivit, annis ferne par, sodalis meus, Mein Compagnon, mein alter Schulfreund; non s1u/gxronos2, sed aequalis meus dicendus est. Ita
v. g. Cicero et Augustus fuerunt s1u/gxronoi, coaevi, eiusdem aetatis; sed non aequales l. coaetanei: nam Cicero Augustum aetate superabat. Lutherus autem et Melanchthon et s1u/gxronoi fuerunt et aequales.
† Critici, opinor, non satis huc usque ista distinxerunt. Subtilior tamen, quam par est, nemini heic temere videbor, qui scripta veterum cum cura excusserit. Si quis forte auctoris locus occurrat in contrarium, is sane respectu eorum, qui hanc differentiam corroborant, vix venret in numerum.
† Loco, qui ex Statii Silv. 2. 3. caelica tecta subit, vulgo adfertur, nihil conficitur. caelica tecta enim ibi notant domum in urbe apud montem Coeium, vel domum gentis Caeliae. Cell. Antib. 15. C. P. 297. Kappius ad Iensium 84.
* Descendit a Coenobio: Coenobium autem, Germ. Ein Kloster, vocabulum est Ecclesiasticum, Gr. koino/bion i. e. locus convictûs l. vitae communis. Exitat quidem etiam apud Gellium Lib. 1. cap. 9. extr. Graece; sed lectio est suspecta.
† Ciceronis locus Verrin. 5. cap. 14. extr. unde quidam hoc vocabulum producunt, non vacat mendo. Gruterus enim ibi pro cohibitio legit prohibitio.
* Ex Analogia linguae Latinae Participia in dus non admittunt gradûs comparationis: confer infra Observandissimus it. Reverendissimus. Columella tamen L. 10. de Cult. Hort. v. 396. habet trembundior, a tremebundus.
* Cic. L. 7. ep. 26. ex intestinis laborare, Die Colique oder das Reissen im Leibe haben. Gell. L. 12. c. 5. doloribus cruciatibusque alvi, quod Graeci colon dicunt, adflictari. Scribon. Larg. n. 21. colo infestari.
* Hinc pro locutione barbara: Collationem facere, Collationem habere, Parvas collationes halten, Eine Collation halten, kleine Collationes halten; cum Cicerone dixeris, coenulam apparare, coenulas facere, cenitare.
Collatio Latine est vel comparatio, vel pecunia sponte collata, Eine freywillige Beystener: qua quidem notione posteriori Suetonas Ner. c. 38. 44. et Calig. c. 42. et alibi subinde utitur. Plinius etiam in Panegyr. c. 41. habet, collationes remittere, Die Beystevern erlassen.
Pro cena collaticia seu pecuniis, quae ab iis, qui communi sumptu erant una cenaturi, coniectabantur, probum est, licet rarum v. g. Cic. 2. de Orat. cap. 57. collectam a convivis exigere.
* Atque hinc tolerari quodammodo possit in vita negotiali, et sollemnioribus inscriptionibus, templum collegiatum; pro quo tamen in ipso sermonis contextu rectius ac magis Latine scripseris, templum Academicum, vel pro argumento etiam templum singulari Venerabilis Collegii cultui sacro dicatum; templum collegio proprium.
† Collegiatum templum a)kurolo/gws2 dicitur, quasi templum in collegii alicuius corpus redactum sit, quod in usum Collegii cuiusdam patet.
* Latine dixeris: Diurnis recitationum operis districtum esse, Viel Collegia tesen. Navus in Iuridicis, quas habet, scholis, Der
steissig iuristische Callegia lieset. Sueton. Grammat. c. 6. dimittere scholam, Das Collegium endigen, aufhoren zu lesen.
Collegium Latinis est societas vel sodalitas, cui ius coeundi est.
* Vestis erat in Ecclesia primitus Episcopis propria; dein in promiscuun usum venit Monachis, Eremitis et aliis.
* Par ratio est in tw=| Eminus, quod haud denotat in loco remotiori, sed e loco remotiori.
* Atque hinc sane liquet, quando Ordines Provinciales, Die Landstande, populum repraesentant, quum deliberandi ergo de communi salute conveniunt, recte quidem
tunc, saltem vi medioeris Analogiae, dici comitia, Der Landtag: at inconvenienter vocari Comitia Ratisbonensia, si ad vim nativae notionis cuncta exigas, eo quod ibi non populus, sed Principes ac reliqui Proceres per legatos suos appareant; quamvis communi usu et ore omnium ita increbuit. Rectius dixeris haec, citra tamen usum communem, in elegantioris orationis nexu, perpetuos illos conventus, quos S. R. I. Principes ac Proceres per legatos suos Ratisbonae agunt.
Haec ita in scholis disputari possunt, et in eloquentia civili quoque interdum secundum linguae a)kri/beian efferri: circumspecte tamen id fiat velim, ne in publicis negotiis videamur perplexe loqui. Neque: vero est, quod tantopere reformidemus nomenclaturam Comitiorum Ratisbonensium, quum, veteri Rom. rep. sublatâ, nihil ambiguitatis parere id amplius queat, et vox Comitiovum novâ aliquâ pro hodierno Imperii nostri statu notione aucta sit.
* Simplex masticare eiusdem censûs est; quo de infra suo loco.
* In sollemni tituli inscriptione, ceu vocabulum novae rei inditum, et Ecclesiasticum, quin etiam in ipso sermonis contextu toleretur, praesertim si locus et argumentum ita poscat.
appellantur, vel praefecturae sacrae ordinis Teutonici, vulgo commendae, Germ. die Commenthereyen: et
* Praefecturam Equitum saeri ordinis Lat. dixeris id, quod est Germanice Eine Commenthurey.
Commendator pro eo, qui atiquem alicui landat vel commendat, non modo occurrit apud Symmachum et Fl. Vopiscum, quorum loca Fabti Thesaurus allegat; sed erium apud ipsum Pinium L. 5. Ep. 23: Neque enim cuiquam tam ciarum statim ingenium est, ut possit emergere, nisi illi materia, occasio, fautor etium commendatorque, contingat.
* Dixi, Latinos habere convictor. Ita enim Cicero suos commemorat familiares, et quottidianos convictores.
Porro Substantive positum pro eo, cui aliquid gerendum, vel diiudicandum committitur, valde frequens; sed praeter usum veterum: nec in titulis tamen, et vita negotiali temere reiciendum. Latine heic dixeris extraordinarius iudex, si ius decidendi simul habet; vel
rei inquisitor, si iure decidendi et decernendi facultate non est instructus; vel aliter pro argumento. Voss. de Vit. 408. Borrich. Cogitat. 27.
* Commissio veteribus est initium, l. certamen v. g. Cic. L. 15. ad Attic. ep. 26. ab ipsa commissione ludorum i. e. initio ludorum; it. commissio Poetarum, quae Graecis dei=cis2, e)pi/deicist it. a)gw\n dicebatur. Commissiones etiam pro scriptis ipsis, quae in eiusmodi commissionibus edebantur, et Graece appellabantur a)gwni/s1mata, Caligula posuit; quum Senecam, commissiones meras componere, arguere, ut Suetonius in eius Vita cap. 53. refert. Notabat enim in eo dicendi genus, quod magis ad pompam et ostentationem, (utpote quam soleant spectare praecipue, qui committunt sua opera) quam gravitatem comparatum esset. Vide ibi casaubonum et Iustum Lipsium in iudicio super Seneca eiusque scriptis, quod in Prolegomenis leges.
* Auctores classici has fere locutiones heic frequentant: dare alicui negotium, Einem eine Commission auftragen; recipere mandatum, it. partes aliquas excipere, Eine Commission auf sich nebmen; negotium alicuius curare, l. procurare, Elines Commission ausrichten; mandata alicuius diligenter persequi, Eines Commission wohl in Acht nebmen; de mandatis agere, Die Commission ablegen, nach dem Inhalt des Commissarii handeln.
Commissionem ratisicatam, it. commissionem plenariam et firmam, quam barbare vocant, Latini auctoritates appellant.
* Ita Cicero Verr. 2. cap. 3. legationes cum publicis auctoritatibus ac testimeniis convenisse dicit. Schor. Phras. ad Voc. Auctoritas.
Aliis dicuntur litterae fidem facientes, Das Commissorium, oder bey Gesandtschaften das Creditiv.
* Elegantius autem auctoritatis vocabulum heic usurpatur; quemadmodum etiam transfertur ad alias litteras publicas, vel quae saltem fidem publicam babent. Ita v. g. Seneca L. 4. Controv. 22. auctoritatis tabellas, quas emptionis paullo ante dixerat, Einen Kaufbrief; et ICti instrumenta auctoritatis vocant, quibus origo rerum et probatio iuris nostri continetur.
officii sui admonetur, Symmachus, Ammianus, et alii sequiores: veteres, monitum, montitio, commonitio, admonitio. Cicero frequentat admonitum, i, et admonitus, ûs.
Commonitorius, a, um, Adiectivum, in suspectis iacet.
* Hinc minus Latine dicitur: Communiter fit, ut docti negligentius litterarum ductus pingant. Dicendum heic erat: Vulgosit; ita fere fieri consuevit, ut etc.
† Vulgare tamen, et commune; item commune et contritum; item commune et pervagatum, apud Ciceronem interdum coniungi, ut polyonyma, nec inficior, nec dissimulo. Sic dicere heic potes: vulgaris et communis error fere ius fecit loquendi i. e. legem vel morem loquendi. Ius enim a Latinis etiam pro more accipitur.
Immo communis a(plw=s2 positum, interdum apud Ciceronem pro vulgavi et vili ponitur. v. g. L. 2. Fam. Ep. 3: Spectabant communes mimos semisomni. Germ. Gemeine, schlechte Commoedianten.
Communiter autem Adverbium, notione hac apud scriptorem classicum non dum repertum est. Goclen. Observ. 123. Barbarism. 10. Cell. Antib. 149. C. P. 372. Erasm. in Vall. 225.
Borrich. Cogit. 27. Cell. Antib. 17. C. P. 298. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 203.
Alii utuntur Vocabulo propater, quod propis forsan ad Latinitatem accedit. Locabatur versu Frischilinus:
Propater esse volo: sed nolo compater esse.
Borrichio sponsor fidei sacrae dicitur: aliis, pater lustricus offerens; susceptor; sacrae initiationis arbiter; baptismatis testis. At respectu eorum, qui una infantem nobiscum Deo obtulerunt, baptismi foedere infantis cuiusdam nomine cum Deo inito coniunctus, aut simili modo, si res illa omnino Latine reddenda sit. Voss. de Vit. 410. Borrich. Cogit. 27. Cell. Antib. 18. C. P. 350. Confer. infra Susceptor.
* Schurzfl. in Ep. Arcan. p. 163: ad sacrum fontem esse sponsorem, Gevatter stehen; alii, de fone sacro levare l. suscipere infantem, Ein Kind aus der Tausse heben.
† Natalis Comes, teste Sylburgio, vel etiam eos, qui in adornanda Mythologia sua ipsum adiuvassent, compatres vocitavit. Ita enim Fr. Sylburgius in Epistola dedicatoria, qua Nicoloi Erythraei Virgilium Natali offert, alloquitur hunc: Quum redivivum (scil. Virgilii ab Erythraeo procurati) opus veluti COMPATREM desideraret, statim de te, Vir Clarissime, cogitare coepi; nec me ullius hominis animum tuo vel promptiorem, vel aptiorem ad hoc munus inventurum iudicavi. Nam quemadmodum tu nos ante biennium ob diligentiam Mythologiae tuae impensam, honorifico illo COMPATRUM nomine dignandos censuisti; ita nos vicissim te id ipsum officium nobis in hoc opere tuendo ac fovendo minime denegaturum speravimus.
Pro convenire usurpat Pseudo-Ovidus, quando scribit: nec se bene compatiuntur liver et ambitio.
Utitur eo quoque Alcimus Avitus Lib. 3. extr. et antiquus litterarum sacrarum Interpres; sed alia notione, nempe pro una pati, Zugleich leiden: nec dubium est, quin hac notione ad Graecum s1umpaqei=n formatum fuerit.
Usitatius pro eo accipitur, quod Graecum similiter est s1umpa/xein Ein
Mitleiden mit iemandes elendem Zustande haben: quem significatum idem Pseudo-Ovidius, Hieronymus, Cyprianus, aliique sequioris aevi frequentant. Cicero, eiusque aequales pro eo dicunt, misereri alicuius; commiserari alicuius; miserari alicuius casum; commiserari alicuius fortunam; dolere casum alicuius; dolere vices alicuius; commoveri; misericoridâ alicuius moveri, commoveri, permoveri I. capi; miseria alicuius capi; casu alicuius adfici; alicuius calamitatem existimare suam; misericordiam suam alicui tribuere; me memoria eius, misericordia, desideriumque tenet; impertire misericordiam alicui; frangi saepe misericordia alicuius. Cicero etiam in epistolis subinde Graeca verba s1umpa/qeia, s1umpa/xw et s1umpaqw=s2 heic usurpat. Goclen. Silv. 10. Voss. de Vit. 693. Schor. Phras. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 203. Cell. C. P. 298.
* In sacris tw=| Compati, opponitur to\ Conglorificari, quod aeque barbarum est. Pro quo posteriori Lat. dixeris, una gloriosum fiert. Etenim cum Christo non simul; sed und patimur: nec simul; sed und gloviosi fimus. Conf. differentiam illam, quae infra Sect. 2. huius Part. circa has binas voculas inculcatur.
* Simplex patibilis i. e. tolerabilis, bonae notae est, et exstat apud Ciceronem.
* Simplex patriota, quod Graecam originem habet, hac notione tolerabile est; sed pro eo, cui curae cordique est salus veipublicae, pertinet ad barbaros: quo de vide, quae infra ad hanc voc. occurrunt.
* Veteres Latini, Plautus, Cicero, Livius, Horatius, Martialis, non nisi notione furti reique indecorae eo usi sunt, ut sit furtoauferre, rem alicui furtim subducere v. g. compilare aliquem, aedes, templa omnibus ornamentis, Liv. L. 44. c. 7; fana, rem publicam, Germ. Bestehlen; item compilare pecuniam, vestes, Geld, oder Kleider weg mausen. Improprie etiam et figurate dicitur ab
Horatio: Crispi serinia compilare et a Cicerone, ICtorum sapientiam compilare: quae etiam impropria significatio aliquid indecori notat. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 134. Cell. Antib. 149. C. P. 373.
Compitare, iuquit PRASCHIUS de Barb. 45, pro colligere, bonam in partem, Latinum haud putant. Itaque per convicium dictus Maro ab aemulis compilator veterum. Viderint ergo, qui conditores Iuris Iustinianei sic appellitant. Festus tamen notat: compilare est cogere, et in unum condere. Et Isidorus: COMPIIATOR; qui aliena dicta suis permiscet: sieut solent pigmentarii in pila diversa mixta contundere. Non exscribo, sed commendo, quae disserit hac de re Taubmannus in Plauti Menaech. 4, 1, 2. Hactenus Praschius.
† Compilare, inquit ad Festum SCALIGER, Verbum militare est, pro cogere. Nam pilatum agmen dicebatur, perssum ac densum. Scaurus: pilatim exercitum duxit i. e. strictim ac dense: ab eo pilare est premere, cogere. Pilatim et passim iter facere, opponuntur. Ab eo igitur compilare; non, ut Asconius, (et Carolus de Aquino Misc. 237. ex Apuleio observat,) a pilis, (ut quasi sit pilos evellere): quem saltem modulus debuisset inducere, ut aliter existimaret. Qui igitur omnia pressim colligit, dicitur compilare, cogere, et in unum condere, ut Festus exponit. Haec Scaliger: cuius sane patrocinio uti possunt, qui pro minus Latina verbi huius notione pugnant.
* Hinc pro eo, quod barbare dicunt Complacentia mihi est, Complacentiam habeo hac in re; dicendum, Mihi sic placitum; Oblecto me hac re; In hac re adquiesco.
Sin eo denotatur barbare Die Complaisance; Latine dixeris, placendi studium; obsequium; humanitas.
conclusionem appellant, nempe enuntiationem, quae ex propositione, quam maiorem, et adsumptione, quam minorem vocitant, necessario sumitur. Voss. de Vit. 138. Goclen. Syllog. Voc. Obsol. et Barbar. 299. Sciopp. de Stil. Hist. 87. Borrich.. Cogit. 27.
* Complexio pro complexu, Germ. Das Embrassiren, occurrit rarius; pro copulandi actu, Gemr. Die Zusammenfassung, saepius. Cic. L. 3. de Orat. cap. 47: Complexio verborum, quae uno spivitu volvi potest.
* Hinc pro minus Latino ac barbaro habendum, vulgo quod dicunt: Bene complexionatus est, Bonam complexionem babet. Latine pro eo dicas, Firmam corrporis constitutionem habet, Homo bene constitutus est. Schori Phras. ad Voc. Constituere.
† In Ciceronis Oratione I. in Catilinam pro complicium, quod quidam libri habent, comitum legi debet, ut iam olim Valla vidit: et ita omnes meliores codices: monitumque idem est ab Henr. Stephane in Pseudo - Cicerone p. 41. 42. Unde recte Marius Nizolius in Lexico suo Ciceroniano vocabulum hoc inter cetera non recensuit. Alii etiam hoc vocabulum semibarbarum probant ex Sallustio; cuius tamen locus mendosus est.
Ciceroniana sunt: gregales alicuius: socii et participes consilii vel criminis; sceleris atque amentiae socii; audaciae satellites atque administri. Tacitus dicit, sceleri vel crimini connexi. Goclen. Obs. 5. Sciopp. de Stil. Hist. 210. et 229. Voss. de Vit. 411. sq. Cel. C. P. 299. Borrich. Animadv. in Voss. 69. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 202. Valla in Anton. Raudens.
Notentur insuper hoc in genere locutiones sequentes:
* Musicis notis cantica excipere, Lieder componiren. Vid. Quintil. L. 1. c. 12. edit. Burm. p. 124. Cic. L. 3. de Orat. § 102: Ab eo, qui facit modos, summittitur aliquid, deinde angetur, exteruatur, inflatur, variatur, distinguitur. Plin. L. 4. ep. 19: Versus quidem meos cantat formatque citharâ, nen artifice aliquo docente, sed amere, qui magister est optimus.
* Cempransor autem, Ein Tischgenoss, bonae notae est, et apud ipsum Ciceronem exstat.
* Quare pro computum facere cum aliquo, Rechnung mit einem halten, quod hodie nostrates frequentant, rectius dixeris: computare; rationem inive; habere tationem cum aliquo; rationes conferre cum aliquo; putationem facere, Plin. L. 10. ep. 24.
* Passivum concatenari habet Lactantius et Ambrosius. Borrich. Addend. ad For. Rom. 62.
* Viderint ergo, quam eleganter dicant, qui frequenter in ore habent, quod me concernit, quod salutem meam concernit: pro quo dicendum erat, quod ad me attinet, quod ad salutem meam pertinet. Schor. Phras. Goclen. Silv. Barb. 58. Voss. de Vit. 694. Sciepp. de Stil. Hist. 86. Cell. Antib. 18. C. P. 350.
conterraneus, popularis, gentilis. Andr. Borrich. Vindic. 31. Sciopp. de Stil. Hist. 223. et 229. Goclen. Obs. 23. et in Silv. 11. Voss. de Vit. 79. 80. Borrich. Cogit. 71. Cell. Antib. 19. C. P. 351.
† In Curtii Lib. 8. c. 6. verba, ingentes concupiscentias, quae in vulgatis codicibus appparent, Constantiensis codicis auctoritate, ab Radero et Modie pro glossemate habentur. Vide, quae notata sunt ad eum locum a Freinshemio. Cell. Antib. 20. C. P. 259.
* Cic. Lael. 22. Cupiditatibus iis, quibus ceteri serviunt, imperabunt, Sie werden die Begierden, denen andere nachhengen, zahmen, und selbige uber sich nicht berrschen lassen.
* Ab hoc Verbo Substantivum aeque barbarum formatum condescendentia in foro Theologico increbuit, quando v. g. Theologi dicunt: ita lequitur Deus nobiscum per condescendentiam; pro quo tamen alii malunt Graece, per s1ugkata/bas1in.
* Conditio quas notiones habeat, nemo temere ignorat. Has inter tamen nulla est, quae heic militet.
Veteres variis heic utuntur circuitionibus v. g. quod ex conditione pendet; quod hanc habet conditionem cet.
* Hinc etiam condosentiam habere cum aliquo perperam dicitur: pro quo idonei scriptores, casum alicuius miserari; casu alicuius moveri; commoveri, adsici; alicuius calamitatem existimare suam; miseriâ alicuius capt; misereri alicuius; commiserari alicuius; miserari alicuius cosum; commiserari alicuius fortunam; dolere casum licuius; dolere vicem l. vices alicuius; pari dolore s. molastia adfici; doloris esse participem cum aliquo; prope aeque dolere; in societatem dolaris alicuius venire.
* Deponens confabulari v. g. rem meam magnam confabulari tecum volo, occurrit apud Plautum.
* Scioppius Infam. Fam. 126. Stradam, hac voce usum, his notat verbis: Quis verbi (sc. Confessarii) barbariem ferat? Si rei novae novum fingere nomen necesse est; quid est, cur non conscientiarium potius dicamus, aut conscientiae arbitrum ac moderatorem?
* In Ecclesia veteri, labente saec. 111, Paenitentiarius eiusmodi vit dictus est.
* Verbum autem confluere, quod probae notae est, heic apprime quadrat v. g. Caes. B. G. L. 7. c. 44: Magnus ad eum quottidie numerus confluebat.
* Simplex foederare eiusdem censûs est; quod vide infra suo loco.
* Conformare, Conformatus, Couformatio, Ciceronis optimorumque sint.
* Medici hodie hoc Verbum confortare ita frequentant, quando v. g. subinde in ore habent medicamenta sua confortantia, ut ad ipsorum artis vocabula nunc pertinere videatur.
† Corroborare et confirmare Cicero subinde et eleganter coniungit v. g. de Amicitia cap. 20: Corroboratis iam confirmatisque et
ingeniis et aetatibus iudicandae sunt amicitiae.
* Par ratio in consoror, commartyr, commembrum, conscholaris, consocius, consodalis, contribulis, conchristiuni, et id genus permultis, quorum compositio inepta plerumque et supervacanea est. Nusquam enim aeque peccatum, quam in Nominibus compositis cum Praepositione, atque in his potissimum Praeverbio cum, sive loquelari Praepositione con. Voss. de Vit. 413. Borrich. Cogit. 27. Cell. Antib. 22. C. P. 252.
† Quaedam, quod equidem heic addiderim, eiusmodi vocabulorum qualemcumque aetatis aeneae vel ferreae scriptorum auctoritatem habent; quaedam autem ultimis demum temporibus, ubi extrema barbaries
Tartaream intendit vocem, qua protinus omne
Intremuit Latium,
cusa et efficta sunt.
Sunt nimirum temere arbitrati, sibi licere talia edere, quum Analogia praesto sit apud veteres v. g. in condiscipulus; commilito; conservus, quod Ciceronis et Terentii est; coheres, occurrens apud Ciceronem, Horatium, et Plinium L. 5. ep. 1; et aliis eiusmodi vocabulis.
* Comparativus congruentior est Lactantii; Superlativus congruentissimus Apuleii, Tertulliani et Augustini; congruentia Suetonii, Apuleii et Augustini; congruus Plauti, Palladii, Prudentii, Apuleii; congruere Ciceronis, Terentii, Cornelii, Taciti, cet.; incongruus Vegetii, Apuleii, Symmachi, et Valerii Maximi 4. 1. 12. quo tamen Valerii loco pro quam incongruo alii legunt quam angusto; incongruens Plinii et Gellii; incongruenter Tertulliani; incongrue Cassiodori et Augustini; incongruentia Tertulliani, Lactantii, et Augustini. Cell. Antib. 106. C. P. 205. Conf. Sect. 2. Voc. Congruns.
* Nec melioris notae est Participium connatus, quo Philosophie se oblectant, quando v. g. loquuntur de ideis suis connatis; pro quo Latine dixeris ideae innatae; formae ac species rerum innatae; ideae, ad quas non docti, sed facti, non instituti, sed a natura imbuti sumus.
Sed Convivere et Commori, bonae notae sunt.
† Eminentissima haec Connetablii dignitas apud Gallos plane nunc cessat.
† Etiam Ovidio hoc verbum vindicatur, quum in Arundel. Codice Ovidii L. 5. Trist. Eleg. 4. haec occurrant:
Se quoque in exemplis connumerare solet.
Vulgo tamen heic adnumerare legitur.
probare cuiuspiam sententiam: tunc enim optimi auctores dicunt, adsentire l. adsentiri alicui; sequi alicuius sententiam: accedere ad alicuius sententiam; ad sententiam alicuius descendere; in opinionem alicuius descendere; vocem aliquam adsensu suo excipere.
* Consentire enim Latinis fere est, concordare, convenire, congruere, Vebereinstimmen, ubereinkommen. Caes. B. G. L. 5. c. 29. consentire cum aliquo, Mit einem accord seyn. Cic. Philipp. 4. c. 3: Ore et mente consentiunt, Sie sind mit Mund und Herzen ein ander zugethan. Schor. Phras. ad Voc. Adsentio.
† Fabri Thesaurus bina loca ex Tacito producit, quibus hoc verbum stabilitum vult. Prior locus exstat 3. Annali c. 46. n. 4: Quanto (scil. magis) pecuniâ dites, et voluptatibus opulentos, tanto magis imbelies Aeges duos, evincite, et fugientibus consilite. Sed Ryckius, a Nic. Heinsio monitus, scribendum arbitratur consulite. Posterior locus exstat 6. Annali c. 36. n. 3: Alies occultes consilit. Sed nec hic locus mendi suspicione vacat: sunt enim inter Criticos, qui etiam heic legunt consulit.
† Vocabulum consistentiae, inquit Clar. LONGOLIUS in Recensione huius libri mei, Act. Erud. publ. Lips. Cal. April. 1731. p. 191, quod, ut barbarum, legitime reicitur, etiam dici potest, si unico vocabulo mavis, crassitudo, quo aliquoties usus est hac in re Celsus L. 5. c. 18.
* Sidonius etiam eo utitur aliâ notione, nempe pro loco, quo cubicularii servi consistebant.
Interim magis Latina sunt, respectu significatûs prioris, Senatus sacer; Consessus sacer; Consilium sacrum; Collegium illustre, cui cura rerum Ecclesiasticarum est commissa; Synedrium; Protosynedrium, Das Oberconsistorium. Sciopp. de Stil. Hist. 182. Voss. de Vit. 800. Borrich. Animadv. in Voss. 73. seqq. Cellar. C. P. 139.
coexsistentiam aliquam; Consubstantiatio autem actum, quo, quid cum altero unitur in unam eamdemque substantiam.
* Conteactura pro mixtura s. ceitione, quae fit in contrahendo, Vitruvii est, cuius haec verba sunt L. 3. c. 2: Partium contractura perficiatur; et L. 5. c. 1: Nulla non arbor cressior est ab radicibus: deinde naturali contractura peraequata nascens ad cacumen.
* Contractus a, um, Adiectivum, optimae notae est, occurrens apud Ciceronem, Horatium, Livium, alios.
Optime autem dicitur cum Cic. Tusc. 5. c. 36. contrabere cum aliquo, Mit iemandem einen Contract aufrichten. Ceteroquin idem Cicero dicit pro Rosc. c. 14. pactionem facere eum aliquo, Mit einem contrahiren; et L. 2. Offic. c. 11. vendere, emere, conducere,
locare, contrahendisque negotiis implicari; et c. 18: Convenit in omni re contrahenda, vendendo, emendo, conducendo, locando, vicinitatibus et confiniis, aequum et facilem esse, multa multis de iure suo concedentem; Nepos Agesil. c. 2. in pactione fumma fide manere, Den Contract unverbruchlich halten.
* Hinc locutiones: tributum pendere, Die Contribution abtragen, Caes. L. 6. B. G. c. 14; collationes remittere, Die Praesentgelder erlassen, Plin. Paneg. c. 41; censum imponere alicui, Einem Contribution ansetzen; in censum venire, Contribuabel werden; stipendium capere iure belli, Nach Kriegsmanier Contribution nehmen, Caes. L. 1. B. G. c. 44; stipendium impenere, Schatzungen auflegen. ib. de stipendio recusare, Sich der Contribution weigern, ib.; stipendium remittere, Die Contribution erlassen, ib.; stipendio liberari, Von der Contribution frey gemacht werden, id. L. 5. B. G. c. 27.
Censualis tit. 2. L. 8. Cod. Theod. de Censual.; it. Censitur Lactant. de Morte Persec. c. 23; it. Tribunus aerarius Suet. Caes. c. 41; it. Curator census bonorum, Ein Stevereinnehmer.
Ceusûs auctoritas, in p. it. libri censuales, in Cod. Das Steverregister.
† Collatio differt a tributo, quia libera, vel quasi liberae voluntatis est, licet imponatur. Exempli gratia, quum imperatur certus modus pecuniae alicui corpori, nec definitur tamen, quantum a singulis conferendum sit, sed hoc integrum iis, qui conferunt, relinquitur. Huius generis sunt, quae nos Praesentgelder appellamus.
* Extra sensum hunc Theologicum notione propriâ occurrit apud Senecam L. 1. Controv. c. 1.
Pro contritionem habere, Ein zerknirscht Gemuth haben, Reu und Leid uber begangene Sunde haben, Latine dixeris dolore admissorum criminum excruciari.
* Convalescere autem est Ciceronis, et scriptorum potimae notae v. g. convalescere ex morbo; tardius convalescere; opes convalescunt; planta non convalescit, quae saepe transfertur Sen. Ep. 2. Germ. Ein Stein, der oft fortgewalzet wird, begraset nicht.
† Sat bene formatum ad Analogiam tou= adventare, quod veteres habent; dum modo adesset auctoritate Solini auctoritas maior.
* Similiter in gremium Ecclesiae hac notione receptum conversio; neque tamen heri demum aut nudiûs tertius id factum, sed iam ab antiquissimis Ecclesiae Scriptoribus.
† Timide hoc dixerim de Adiectivo conversus, quum eodem fere modo iam apud veteres Romanos obtinuerit; et v. g. in Suet. Claud. c. 13. dicatur, conversus in paenitentiam; it. Horat. L. 1. Ep. 17. v. 26. vitae via conversa.
* Cuncta haec notione Physicâ ac proprie sumptâ in Latio satis belle se habent v. g. convertere adspectum aliquo; mente et cogitatione aliquo se couvertere; convertere animum ad crudelitatem; animum alicuius in se convertere; ego iam transacta re convertam me domum; ne in graves inimicitias convertant se amicitiae, videndum; bellum maximum bumanitate et sapientia ad pacem concordiamque convertere; non potest ad salutem converti hoc malum; ad nutum alicuius et voluntatem se totum convertere; rationem in fraudem malitiamque convertunt homines; Deus sese in hominem convertit i. e. transformavit; in aliam naturam converti; it. mensium annerumque conversiones; conversio rerum ac perturbatio; ptrpet vitas et quosi conversio verborum; conversio malovum; it. conversis studiis i.e. mutatis; conversa domum dare lintea; Numina conversa i. e. contraria; ludi ad caedem et funus civitatis conversi.
* Convictor autem Ein Tischgenosse, v. g. me convictore usus amicoque usus a pvers est, Ciceronis et optimorum quorumque est.
COOPERATIO, Ecclesiasticis Scriptoribus frequentata: Latin. una operari, adiumento esse alicui; coniunctis viribus agere.
* Verterunt ita Graeca N. T. s1unergei=n tini et s1unergo/s2.
Cooperater etiam exstat in Apuleio 2. Florid.
Cooperimentum habet Gabius Bassus apud Gellium Lib. 5. c. 7. et Augustinus de Genesi advers. Manichaeos Lib. 2. cap. 16: cooperculum autem Apuleius Met. 6. pag. 181.
* Verbum autem cooperio et Participium coopertus, Ciceronis, Sallustii, Livii, aliorumque bonae notae scriptorum est.
* Pro animoso et forti minus Latine dici, sed Germanismum esse, putat Vorstius de Lat. Mer. Susp. 45; in dubiis autem relinquit Cellarius C. P. 373. Olaus vero Borrichius Analect. 29. 30. hoc vocabulum etiam denotare animosum et fortem, probatum it: 1) quod cordatus ideo dicatur, quia cordis proprietates, quas inter est animosa fortitudo, retineat; 2) auctoritate Senecae; duobus item Plauti locis. Vult contra Cellarius 1. c. in tribus istis locis cordatum melius et rectius sumi pro prudenti; id quod non probatur Andr. Borrichio, qui Append. 87. et Vindic. L. L. 36. contendit, in loco Senecae, ut cordatus pro animoso seu forti accipiatur, rem ipsam postulare. Cellarius tamen Discuss. Append. Danicae 52. clariora loca postulat, quam unum illud Senecae, ut de genuina notione nobis magis constare possit.
Cordatum etiam: suut verba WEISSII de Stil. Rom. 143: hodie multi ex nostris illum dicunt virum, in quo candor et veritatis est studium, qui fingere vultum, aliud ore proferre, aliud pectore premere nescit, qui quoties loquitur, ex ipsa mente animi loquitur. Nova haec vocis cordati notio est, illisque, qui olim in Latio Latina lingua locuti sunt, ignota: cordatus enim vir sagax et circumspectus est non sincerus, apertus, minime
simulator. Ipsius Ciceronis ore vir prudens cor habere dicitur. Hominem non medo cor non habere, sed ne quidem palatum, apud Ciceronem idem valet, ac si dicas, aliquem ne salis quidem micam habere, aut prudentiae scintillam. Hoc quodammodo etiam cognoscere licet ex eo, quod homo excors et vecors notet hominem sine mente, sine sensu, stolidum et imprudentem.
* Corporalis i. e. corporeus, Leiblich, Gellius habet et Seneca. Conf. infra Sect. 2. ad hunc locum.
* Corrector tamen, Corrigere, correctus et correctio boba sunt. Voss. de Vit. 800. Berrich. Cogit. 28. Cell. Antib. 24. C. P. 352.
† Apud Plinium L. 30. c. 13. pro cosses, ut quidam legunt, et quod invenitur in vereri editione Parmensi 1476, monent alii, in veteri codice legi, cossi: et ita alias Plinius, scil. L. 11. c. 33. et L. 17. c. 24; nee usquam alibi cosses reperias. Voss. de Vit. 59. Berrich. Cogit. 28.
* Creator autem Cicero, et creatrix Lucretius et Silius habent.
† Creatura Synecdochice in sacris ponitur pro homine, quae loquendi ratio more Hebraeo usurpatur, Marc. 16, 15. et Coloss. 1, 13. Goclen. Silv. 14. Voss. de Vit. 417. Borrich. Cogit. 28. Cell. Antib. 25. C. P. 260.
* Itaque litteras adsertorias malit Vossius, quam litteras credentiae; prout vocant eas, quibus magistratus pro sibi subdito facit fidem; ut quas legato praebet, quo ostendat, ei deberi audientiam. Voss. de Vit. 418.
* Curt. L. 10. c. 4: potum et cibum praegustare, Credenzen.
* Sed Latinis in vitio ponitur; credulitas enim Ciceroni est credendi facilitas, qua quis temere omnia credit. Cell. C. P. 267.
* Curt. L. 6. c. 8: De capitalibus rebus, vetusto Macedonum modo, inquirebat exercitus. Cic. Verr. 4. c. 39. capitali supplicio aliquem adficere, Einen am Leben bestraffen. Id. Brut. c. 16. in iudicium capitis vocare aliquem. s. quemadmodum Livius L. 2. c. 52. et alibi loquitur, anquirere aliquem capitis l. capite, Einen auf Leib und Leben anklagen.
† Causa criminalis lege 15. Cod. de Quaest. opponitur causae pecuniariae.
* Poetis etiam frequens est crinalis, e, i. e. ad crines pertinens l. crines habens v. g. acus crinalis l. crinale Subst. Eine Haarnadel.
Comment. in Cic. Orat. in Anton. et Catil. est etiam fur pecuniae publicae.
* Veteres Romani dixerunt genere Masculino cucullus, i; quo tamen haud notarunt eiusmodi vestem fluentem et laxam; sed vulgare tegmen capitis; Eine Kappe, Eine Mutze.
* Auctoritatem curatoriae a magistratu nobis delatam, et publicis litteris confirmatam it. litteras curationis susceptae dixeris, quod vulgo dicunt Das Curatorium, oder das Zeugnis der Obrigkeit, dass einer zum Curatore uber die Unmundigen gerichtlich bestatiget sey.
* Plauto curiales sunt, qui eiusdem sunt curiae; ut tribules reliquis Latinis scriptoribus dicuntur, qui eiusdem sunt tribûs.
Homo praecipuae in aula dignationis, eleganter ad normam veterum dicitur purpuratus Germ. Ein Hofcavallier.
Ab hoc Adiectivo curialis Neutrum Plurale
* Adiectivum cursorius exstat ap. Sidonium L. 1. Ep. 5. v. g. navis cursoria, Ein logdschiff.
Latine dixeris, cursim aliquid attingere, Eine Sache cursorie durchgehen, Plin. Lib. 1. Ep. 20; percurrere aliquid breviter, Cicero; haec abs te breviter de arte decursa sunt, idem; breviter strictimque aliquid dicere, idem; festinanti oculo aliquid percurrere; cursim transire libros, Gell. Lib. 9. c. 4.
* Hinc etiam Archi-Dapifer; quo de supra ad Voc. Archi-Dux.
* Adiectivum dapsilis est apud Plautum et Columellam v. g. dapsilis proventus, Ein
reiches Einkommen; dapfiles sumptus facere, Ansehnliche Kosten verwenden.
† Huius generis est Ciceronis 5. Tuscul. c. 40. pr. surdaster, et Apuleii Lib. 1. Metamorph. post initium p. 104. palliastrum i. e. pallium sordidum et lacerum, Eine alte elende Hulle. Integra verba sie habent: Humi sedebat, scissili palliastre semiamictus; ubi Phil. Beroaldus in Commentario observat, tali modo inclinatas voces modo diminutionem, modo imitationem indicare, prolatis hanc in rem exemplis.
† Pro deauratus allegant etiam verba Senecae ep. 76: Gladius, cui deauratus est baltheus. Sed locus hic non vacat mendi suspicione, quum alii legant auratus.
* Verbum deaurare occurrit in Cod. Theod. Leg. 1. de Fabricens.
Pro inaurare Suetonius Ner. c. 31. habet auro linere; et pro inauratus Petronius Satyrico p. 78. habet subauratus. Habebat, inquiens, in minime digito annulum grandene subaurstum: cui ibidem opponitur totus aureus.
Dicunt etiam veteres, Aure incrustare, inducere, integere, obducere, operire, obtegere, superinducere, fucare, inbracteare.
† Apud Vegetium tamen decanus et decurio differunt. Decanus nempe eidem notat eum, qui decum militihus praest, Einen Corporal. Erant decani, inquit L. 2. c. 8, denis militibus praepositi. Decuris autem notat eidem eum, qui 32 equitibus praeest. Habet, inquit L. 2. c. 14, unu turma equites
XXXII. Huic qui praeest, decurio nominatur.
Sed has notiones differentes Vegetium fecisse arbitramur vel ex ingenio, vel ex pravâ loquendi sui temporis consuetudine. Festus sane et Nonius c. 12. n. 7. Decuriones a numero, cui in militia praeerant, dictos existimant.
* Decani vox ex militia in coenobia transducta est: nam novem semper hominibus decimus praeerat, qui Decanus inde appellatus; de quo hieronymus et Augustinus de Moribus Cathol. Eccl. cap. 31: quod munus deinde pro collegiorum sacrorum dignitate mox splendidius, mox vilioris notae factum est, nec numerum decumanum semper respicit. Inde in Academias etiam devenit, ubi dignitas ambulatoria est, et singulis quattuor ordinibus, seu, ut vulge dicunt, Facultatibus convenit.
† Decurionis vox iam tum apud veteres Romanos similiter extra militiam progressa est, et decuriones vocati sunt etiam, qui per provincias in coloniis Romanis et municipits consulebant in publicum, et loco Senatorum erant, Sie waren der Colonisten RAthsherren, und vorgesetzte Obrigkeit. Nomen inde factum volunt, quod initio, quum coloniae deducerentur, decima pars eorum, qui ducerentur, consilii publici gratiâ conscribi solita sit. Hinc verus Interpres Marci c. 15. v. 43. et Lucae cap. 23. v. 50. quem Evangelista boleuth\n vocat, decurionem recte et Latine reddidit. Et vero buleutarum vox pro decurionibus etiam apud Plinium legitur L. 10. Ep. 49.
Quin extra militiam curiamque Senatorum etiam illi Decuriones dicebantur, quialiis omnino praeessent, Personen, so uberhaupt ondern vorgesetzt sind. Ita Suetonius Domit. cap. 17. Saturius Decurio cubiculariovum dicitur. Ubi tamen non is intelligendus, qui toti cubiculariorum corpori, sed parti praeest. Nam in uno corpore plures decuriones numerantur, ut Torrentius observat, qui et Decurionem lecticariorum in veteri inscriptione nominatim notat.
Eruditi autem idoneam eius auctoritatem huc usque desiderant.
* Cohonestare autem Ciceronis; Dehonestamentum, Schmach, Unehre, Schande, Taciti, Iustini et Senecae est.
* Deificus, Adiectivum, Tertullianus habet, qui Apolog. cap. 11. illum deum deisicum vocat, per quem gentiles credebant consecrationes fieri.
* Augustinus L. 7. de Civ. Dei, cap. 1. Hanc divinitatem, vel, ut sic dixerim, deitatem: nam et hoc verbo uti iam nostros non
piget, ut e Graeco expressius transferant, quod illi qeo/thta appellant. Hieronymus Ep. 57. ad Damasum: In tribus personis ditas una subsistit. Cell. C. P. 261.
* Verbum autem delineare exstat apud Plinium L. 35. c. 10: Apelles arrepto carbone exstincto e foculo, imaginem in pariete delineavit.
* Verbum deludere, Terentii et Propertii est.
* Reperitur etiam in Lactantie de Mort. Persecut. c. 7; ubi tamen 10. Columbo interprete, neutraliter et intransitive sumi, idemque esse debet, quod insanire, furiosum ac dementem esse.
* Sensu proprio pro obfuscare nigrum facere, bene se habet.
* Latine igitur dixeris: Pecten radiis rarioribus, Ein weiter Kamm; et Pecten radiis densioribus, Ein enger Kamm. Vid. 10. Ludov. Vivis Exercit. L. L. p. 13.
* Ceterum non tantum depilatus Participium pro eo, qui est sine pilis, Latinum est; sed etiam Verbum depilare pro pilos evellere, Die Haare ausrauffen, est apud Apicium et Lucilium apud Nonium. Voss. de Vit. 701. Borrich. Animadv. 82.
mortis periculum ostendunt; in quo certae futurae mortis indicia sunt; desertus a Medicis; finitae vitae satis certas notas habens; in quo certa aliqua signa futurae mortis sunt; et Lib. 3. c. 27. cui insanabilis morbus est; vel cum Cic. Lib. 7. Attic. Ep. 23. aegrotus ac prope desperatus.
* Si purierem Latinitatem spectas, hoc Verbum significat
1. Amputare, resecare, Beschnieden; ut apud Catonem v. g. deputare vineam, Den Wein beschneiden.
2. Reputare, censere, aestimare; ut apud Ciceronem et Terentium v. g. deputare se quovis malo dignum; deputare secum vationes, Der Sache nachdenken; deputare aliquid im lucro.
Qui ergo
Quintiliano Lib. 6. c. 2. Senecae Praefat. Lib. 4. Excerpt. Controv. p. 444. et Phaedro Lib. 5. Fab. 7. v. 3. placuit derisus, ûs.
* Derideo, derisor et deridiculum probae notae sunt.
* Descendere probum verbum est; sed nusquam, quod scimus, in Participio absolute quidem posito huc transfertur.
Pluraliter vero deserta, usurpant Virgilius, Plinius, Curitius L. 5. c. 1. §. 5. Lib. 7. c. 4. §. 19. Lib. 9. c. 1. §. 13. et Solinus. Scilicet in Plurali subauditur loca, quod in Singulari non potest.
Huic etiam Plurali Adiectiva adiungunt, ut Substantivo, non solum Poetae e. g. Virgilius 3. Georg. v. 291. Parnassi deserta per ardua: sed soluti etiam sermonis auctores, e. g. Plinius Lib. 5. c. 4. deserta vasta; Solinus cap. 15. (al. 25.) immensa deserta; et cap. 50. de Seribus (al. 63.) longa deserta. Cell. Antib. 26. C. P. 400.
* Est enim desolare idem, quod vastare; devastare; pervastare; solitudinem facere; ad solitudinem redigere; ad paucos redigere colonos deducere et necare. Sic dicimus desolare agros; loca desolata: desolatum magistro agmen; et desolata templa apud Plinium L. 10. Ep. 97. sunt inania, et cultoribus vacua; non diruta, non destructa. Voss. de Vit. 156. Titii Manud. 149. Cell. Antib. 153. C. P. 375. Borrich. Cogit. 28.
Sed
* Quod scimus, semper transitive sumitur v. g. desperare rebus suis; desperare honorem; desperare de solute sua. Confer, quae
in Parte Syntacitca de constructione huius verbi uberius dicuntur.
* Devius autem Adiectivum, unde hoc Verbum formatum videtur, notae est optimae probatissimaeque.
* Comparativo autem devotius Ambrosius, et Superlativo devotissime non Ambrosius solum, sed etiam Lactantius et Augustinus utuntur. Fab.
* Optimis scriptoribus non nisi proprie sumitur pro octu consecrandi et devovendi. Sic dicebatur vel ipsa aurea aetate v. g. apud Ciceronem devotio Deciorum, devotio capitis sui. Borrich. Animadv. 85. Cell. C. P. 261.
* At vero devotus
1. Proprie is erat, qui legiones auxiliaque bestium secum dîs manibus tellurique devovebat; Der sich dem Tode uberlieferte, nur damit die feindliche Macht auch mochte dem Verderben ubergeben werden.
2. Iulio Caesari L. 3. B. G. c. 22. devoti appellantur, qui se totos alicui dedunt, ut communibus cum eo fruantur commodis: atque hi apud Gallos Soldurii vocabantur; unde Solduriorum lege devotissimus, eum notat, qui cliens est, domine suo addictissimus.
3. Varroni, Ciceroni, Suetonio, Iuvenali devotus idem est, quod deditus, consecratus. Ita v. g. cliens patrone, litteratus studiis, miles Imperatori, immo exsecrabilis orco devotus est: sensu enim etiam odioso interdum ponitur; ita etiam dicuntur devota morti
pectora; devota quercus i. e. consecrata et destinata araris; numini Principis devotissimus; numini maiestatique Regis devotissimus; huiusmodi enim formulis adulabantur Romani suo Principi, libertate populo ablatâ.
Ad hunc autem postremum modum etiam sine offensione Latinitatis dici potest: homo Deo devotus; devotae mentes et marus, subaudi Deo, apud Arnobium et Firmicum; devota Deo fides, apud Lactantium; sacris devotus homo, apud Lucanum; devota Christo filia, apud Hieronymum; devota Deo Roma, apud Prudentium. Quando igitur absolute ponitur, per Ellipsin Dativus Deo I. similis notionis subaudiendus est. Goclen. Silv. 17. Voss. de Vit. 144. Berrich. Animadv. 84. Cell. C. P. 264. Prasch. de Barbarism. 46.
Devotior habet Trebell. Pollio: devotissimus non solum idem Pollio, Vopiscus, et Mamertus, sed etiam Suetonius. Borrich. Animadv. 86. 87.
* Significat enim
1. Aliquando Diaconi uxorem, quae et Diacona dicitur, quemadmodum Episcopi uxor Episcopa, et Presbyteri Presbytera. Dicitur autem, eo scilicet tempore, quo haec nomenclatura cum clericorum caelibatu simul stetit, haec Diaconissa, non ideo, quod matrimonio iuncta sit Diacono, sed quod iuncta fuerit. Quum primum enim Diaconus sacris initiabatur in Ecclesia Latina, abstinere iubebatur matrimonii usu, et uxor postea honoris causa Diaconissa vel Diacona appellabatur.
2. Feminam viduam, aetate iam provectam, quae praecipue circa baptisteria mulierum pudori consuleret tempore nudationis, quum sacro fonte abluerentur; ingredientes in sacram aedem seminas suo quamque ordine rite consistere iuberet; alique caritatis officia praestaret erga captivos, peregre advenientes, aegrotantes, aliosque, qui ope earum indigebant.
† Origo Diaconissarum ex ipsa Ecclesia Apostolica deducitur. Rom. 16. v. 1. Clemens Alexand. Stromat. L. 3. Receptae fuerunt in Ecclesiam cum aliqua sollemnitate. Exspiravit earum munus saec. circiter VII. in Ecclesia Latina: in orientali autem diutius retentum, in qua quidem Saec. XII. adhuc quaedam apparent eius vestigia.
Ein Stichelwort. Vorst. de Latin. Mer. Susp. 108.
* Nimirum dicteria proprie dicebantur dicta, quae fundebant scurrae initio fabularum ad colligenda studia spectatorum. Quae quum essent pleraque cum sugillatione aliorum coniuncta, hoc vocabulum in maledicae procacitatis infamiam abiit. Vid. Scalig. ad Manil. Lib. 5. p. 390.
† Cavolus ae Aquine Miscell. 30. multa heic in eamdem sententiam profert, et insuper ex Varrone erudite observat, dicterium etiam in scena veteri specimen quoddam, et praegustationem futuri cantûs notasse. Kappius ad Iensium 61.
Grammatici, inquit VOSSIUS de Vit. 71, ipsi dictionaria inscribunt libros de vocum significationibus: aliis est dictionarius, subaudi liber; sicut dictionarium, subaudi volumen. Antiqui vero ignota sunt haec vocabula. Satius ergo sit, vel e)chghtika\ cum Graecis dicere: sic enim solent veteres appellare, quae iuniores vocitant lecika/: vel possis perifra/zein, ut P. Manutius Comment. ad Cic. Lib. 2. Attic. Ep. 1: Haaec, inquiens, ex eorum libris, qui dictionum sensa colligerunt, cuivis licet petere. Conf. Cael. Curio in Praef. Fori Rom. p. 4.
aliquem adspergere; infamiam alicui inurere; sugillare alicuius famam; laedere alicuius existimationem.
† In bonam etiam partem Augustinus hoc verbo usus est, de Moribus Ecclesiae Catholicae c. 14. pro celebrave.
* Participium autem diffamatus optimae notae est, occurrens apud Tacitum et Ovidum.
* Derivarunt a Substantivo difficultas, quod optimae notae est.
* Quod scimus, diffidere apud veteres semper notat idem, quod parum fidere, Schlecht Vertranen wozu haben; it. desperare de aliqua re, Woran verzagen. v. g. Cic. Graviter aeger fui, ut omnes Medici diffiderent; diffidere et desperare rebus suis; sibi diffidere, An seinen eigenen Kraften verzagen; eloquentiam se adsequi posse diffidit. Schor. Phras.
† Diffidentia igitur opponitur fidentiae; non credulitati. Cic. 2. Invent. c. 54.
Notat autem illud hominis studium, quo confusa secernimus, et quodque in suum locum distribuimus et ordinamus.
Velleius Paterculus Lib. 2. c. 53. et Plinius Lib. 18. c. 25. pro eo dicunt digestio. Hoc enim vocabulum, praeterquam quod in Medicorum scholis praeparationem ad concoquendum notat, hunc ipsum etiam significatum sustinet. Voss. de Vit. 427. Borrich. Animadv. 88.
est, occurrens apud Vopiscum, Symmachum, Sidon. Apollinarem, Hieronymum, aliosque horum aequales: Latin. digne; it. aequo animo. Voss. de Vit. 801. Borrich. Animadv. 88. Cell. C. P. 207.
* Hinc pro loquentem me dignanter audite, cum elegantioribus dicendum aedite verba men attente bonâque cum ventâ; audite loquentem aequo animo. Et pro dignanter munusculum accipere dicendum potius, Hilari fionte, aequo animo munusculum accipere: Munusculum aequi bonique consulere.
Hinc quae Grammatici Diminutiva, haec elegantiae studiosiores diminuta vel deminuta, aut Graece u(pokoristika\ vocant.
* Dirigo, Directus, Directe et Directo Adv. bonae notae sunt. Directio Quintiliani; Directura Vitruvii est.
† Pueri canoram vocem habentes, Die Discantisten, a Vitruvio Lib. 8. Arch. cap. 4. vocantur catlastri: quam vocem ei restituit Turnebus Addvers. L. 24. c. 7. pro eo, quod vulgo catastos l. cala sastros legebant.
* Livius L. 35. c. 45: Reconciliatore pacis et disceptatore de iis, quae in controversia cum pop. Rom. essent. utendum censebat. Ulpianus Leg. 3. §. Tametsi p. de Arbitris: Quoniom non debeant decipi, qui eum quasi virum bonum disceptatorem inter se elegerunt. Conf. Schor. de Phras.
Nec Verbum disceptare aliâ notione explicandum videtur v. g. Cic. Tusc. 4. c. 3. disceptare controversiam, Eine Sache entscheiden: L. 4. Ep. 4. armis de iure publico
disceptare, Die gemeine Gerechtsame mit dem Schwerte entscheiden; Caes. B. C. L. 3. c. 107. disceptare armis de controversiis, Streitige Handel mit dem Schwerte entscheiden; Cic. pro Deior. pr. di ceptare causam, Eine Sache erortern und entscheiden.
* In Participio disciplinatus i. e. bonis moribus disciplinae beneficio praeditus, quod exstat apud Alcimum Avitum L. 4. v. 46. praesidium habet nullum: multa enim dantur Participia, quorum nullum in omni Latio datur Verbum. Ita v. g. apud Tacitum ocurrit incelebratus; nec tamen verbum incelebro inde confici potest.
Comparativus disciplinatior exstat apud Tertullianum: sed Adverbium disciplinate huc usque sine qualicumque cuiuspiam suffragio mansit, in vitiosis culbans. Voss. de Vit. 428. Borrich. Animad. 88.
* Concorditer Plauti et Suetonii est: imino nec ipse Cicero concordissime refugit. Voss. de Vit. 801. Borrich. Cogit. 28. Stephan. Expostul. 280. Fab. Thes.
Discors, discordia, discordare, probae notae sunt. Discordiosus occurrit ap. Sallust. B. Iug. c. 66.
* Discretus antiquis semper Passive accipitur, et est divisus, separatus, distinctus; quam notionem omnia modo dicta inde derivata similiter habent: quamvis discretio non nisi sequioris aetatis scriptores v. g.
Augustinu, Prudentium et Avienum pro auctoribus agnoscat. Voss. de Vit. 145. Goclen. Probl. 104. Sciopp. de Stil. Hist. 139. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 122. Cell. Antib. 154. C. P. 375.
† Etiam Scioppius in Infamia Famiani p. 212. et seqq. observat, Ciceronem proeo, quod discretionem non nulli hodie notione barbarâ vocant, delectum et discrimen; Ulpianum vero ingenium dixisse. Verba ICti Leg. 9. §. 4. p. de Offic. Procons. ista sunt: Circa advocatos patientem esse oportet, sed cum ingenio, ne contemptibilis videatur: cum ingenio i. e. cum discretione, ut loquerentur hodie non nulli.
* Discursus hac notione; scil. pro sermone seu dissertatione, plane barbarum est, id est, sine ullius qualiscumque scriptoris suffragio.
Pro hac barbara notione verbi discurrendi, veteres etiam dicunt disputaree v. g. neque vero haec a me ita disputantur, Gleichwohl discurire ich dieses nicht zu dem Ende, dahin aber ziele ich gleichwohl mit meinem Discurse nicht.
† Vorstius de Lat. Mer. Susp. 103. putat, Marcellinum, utpote natione Graecum, quum sciret, Greaecum dielqei=n tali significatione usurpari, Latinum quoque discurrere et discursus eâdem significatione sumi posse credidisse.
* Ceteroqui discurrera et discursus propriâ significatione, nempe pro ultro citroque currere s. concursare, nota et proba sunt. Cell. Antib. 155. C. P. 325.
* Dispar, Disparilis, Dispariliter, Disparatus, Ciceronis sunt ac Varronis.
* Latinis est disponere, procurare, administrare, ordine distribuere. Atque hinc dispensatio notat administrationem, oeconomiam; dispensator autem oeconomum, procuratorem peni, ut Plautus loquitur, seu promum condum. Goclen. Silv. 10. Voss. de Vit. 156. Borrich. Cogit. 29. Cell. Antib. 156. C. P. 376.
at sine antiquitatis suffragio. Celsus Praefat. Lib. 1. et Lib. 2. c. 10. verbum incidere hâc in re usurpat; actum ipsum vero ibidem mortuorum lacerationem vocat: agit autem contra a)natoma\s2, quum status viventis ex vivo, non ex mortuo cognosci debeat. Atque alii etiam scriptores hoc in argumento non nisi verbo quodam utuntur. Ita quidem Cicero in Lucullo n. 122. Medici corpora aperucrunt, ut ea viderent, cet. Gellius Lib. 10. cap. 10. insecare et aperire humana corpora.
* Pro separatione et disiundtione bene se habet. Cic. L. 3. Offic. c. 8: Non nobis cum tyrannis societas est, sed summa potius distractio. Plaut. Curcul. 2. 1. v. 22. distractio pulmonum.
Sic etiam
* Sed tamen de re particulatim vendendâ primum dixerunt Hadriani aevo Iustinus, Suetonius, et Tacitus Annal. 6. c. 17. §. 4. Hinc libri, vel aliae reculae, quae publicâ auctionis lege divenduntur, recte dicuntur distrahi.
Tandem etiam de quavis re, quae scindi, et separatim vendi non potest, Apuleius usurpavit: quae notio dehinc ap. ICtos increbuit. Sciopp. Infam. Fam. 188. de Stil. Hist. 233. Cell. C. P. 402.
Ceterum pro divellere, segregare, eius usûs apud Latinos veteres est, quem nemo nescit.
† Longius petita videtur Etymologia, quâ Fresnrus et ICti districtum ita dici putant, quod intra eum homines distringantur, vel domini vasallos suos in eo possint distringere. Nobis districtus idem videtur esse, ac certis finibus suis dilatus ager.
* Districtus, Adiectivum, bonae notae est. v. g. gladius districtus, Ein blosser Degen; districta bacca, Eine abgepfluckte Beere; didstrictior accusator, Ein scharfer Anklager, qui levi opponitur; fic habeto, numquam me a causis et iudiciis destrictiorem fuisse h. e. occupatiorem, Mehr beschaftiget; sollicitudine
districtus, Der fur Bekummerniss nirgend worzu kommen kann.
* Neque etiam simplex unire, ius civitatis Romanae habet. Occurrit tamen apud Tertullionuin de Anima cap. 17. et Sulpicium Severum Hist. Sacr. L. 2. cap. 43. Antiquior auctoritas forte non suppetit.
* Significat autem potestatem, iurisdictionem seu imperium v. g. ditionis suae facere regionem; ditioni suae adicere regionem; in ditionem venire; in ditione ac potestate alicuiur esse; sub imperium ditionemque alicuius cadere; nutu alicuius ac ditione gubernari; ditione ac numine deorum res gerunt; redigere in ditionem suam populum, Ein Volk unter seine Bothmassigkeit bringen; Silius L: 7. v. 506. dicit, ditione carere virtutem i. e. potestate, iure, imperio.
† Ditio privatorum etiam est potestas; quod' vulgo omnino ignoratur. V. Schorum in Phras. Sciopp. de Stil. Hist. 190. 210. 222. Vost. de Lat. Mer. Susp. 106. Cell. Antib. 157. C. P. 376.
Diomedes, Priscianus, et plerique omnes Grammatici negant, Nominativum et Vocativum eius exstare, et tantum per quattuor Casus declinari hoc Nomen.
* Adiectivum diverfimodus, eiusdem notae videtur esse.
* Divinatio autem, et divinare, bonae notae sunt. Femininum divinatrix habet Tertullianus. Voss. de Vit. 429. Borrich. Cogit. 29.
* Sed indivisiblis apud Tertullianum de Anima c. 51. et Diomedem Lib. 2. cap. de littera reperitur, verbis, ut apparet, Scauri, antiqui sub Hadriani imperio Grammatici.
Tutius tamen cum Cicerone loquimur, qui dividuum et individuum vocat, quod vulgo est divisibile et indivisibile. De Univers. cap. 7: Ex materia, inquit, quac individua est, et quae semper uniusmodi suique similis; et ex ea, quae corporibus dividua gignitur, tertium materiae genus ex duobus in medium admiscuit, quod esset eiusdem naturae, et quod alterius: idque interiecit inter individuum, atque id, quod dividuum esset in corpore. Voss. de Vit. 429. Borrich. Cogit. 29. Cell. Antib. 50. C. P. 407.
* Tertullianus l. c. etiam habet Adverbium indivifibiliter.
† Sunt, qui substituunt egregie Latina, separatim, seorsum. At vero separatim et seorsum, proprie opponitur tw=| communiter, notatque idem, quod remotis arbitris, me solo spectato, v. g. separatim quisque hac de re apud me dicet; Cic. Nihil ei accidet separatim a reliquis: divise autem opponitur tw=| coniuncte, v. g. In primis rectius scribitur divise, quam coniuncte.
Minus enim recte vocant divos
1. Defunctorum eos, quos sanctorum ac beatorum in numero esse convenit. v. g. Divus Paulus; Divus Augustinus.
2. Caesares defunctos, non minus malos, quam bonos v. g. Divus Nero. Tantummodo enim laudatiores Caesarum Romanorum olim, vitâ functi, post consecrationem Divi appellabantur ob fingularia in rem publicam merita; mali autem non item, nisi interdum per vim aut adulationem.
3. Caesares, qui supersunt v. g. Divus Carolus VII. GOCLENIUS Observat. p. 330: Divi sunt, inquit, qui ex hominibus fiunt, non tamen antequam extremum vitae diem morte confecerint. Bassianus Caracalla de fratre, quem occiderat, pronuntiabat ita: Sit divus; modo non sit vivus! quamquam, crescente in dies adulatione, multis Imperatoribus Romanorum adhuc vivis haec appellatio tributa est.
* Contra Romanis divi sunt vocati
1. Qui semper in caelis egissent v. g. divus Iuppiter; diva Inno.
2. Qui ex hominibus, morte obitâ, caelo erant locati: unde tamen colligit Borrichius Animadv. in Voss. p. 89, eos etiam, quos Romana Ecclesia a morte consecrat, divos appellari posse; quicum vero alii non faciunt. Inter alios Georgius Cassander in illas formulas, Divus Paullus, Divus Nicolaus, cet. acriter invectus est, quod perversâ gentilium imitatione susceptae sint. Cell. C. P. 241.
Ceterum notandum, divus antiquis fuisse non Adiectivum, sed Substantivum, quod Epitheta indicant v. g. aequorei divi; diva potens Cypri. Opponit Borrichius Analect. 59. Catulli divos penates, vel. ut alii legunt, divos parentes. Sed respondetur, divos penates per Appositionem dici, ut diva mater, diva Iuno, divus Traianus. Prudentius demum, et Alcimus Avitus eo, ut Adiectivo, usi leguntur.
† Dubium tandem non est, vel ipso Cicerone Orat. §. 153. nobis suffragante, quin divi sint ex dii, interiecto Digammâ Aeolico: adeoque certum est, divum et deum non magis distingui, quam oleam et olivam, oleum et olivum: quamquam apud antiquos inter utrumque magnum saepe discrimen fuisse, moneat Borrichius adversus Sciopp. p. 274.
Cl. Paul. Dan. Longolius in Actis Erud. publ. Lipsiae Cal. Aprilis 1731. p. 183. ita in hunc locum commentatur contra me: Minus recte, inquit, censet noster, vocari divos defunctorum eos, quos sanctorum ac beatorum in numero esse convenit. Sed ego in omnia alia discedo. Originem quidem td divus debet incunabulis superstitiosis: eo tamen res tota haud conficitur, quin usûs ratio habeatur. Hunc si consulimus, liquido apparebit, non heri aut nudius tertius morem invaluisse quod divi dicti fuerint, quos sanctorum ac beatorum in numero esse convenit. Quae ratio, cur Constantinum eiusque in imperio successores post mortem divos vocaverint? Quia consecrati? Nihil minus. Foret hoc contra Christianas doctrinas, quibus tamen nomen suum dederant. Nec etiam est videre, quibus olim in consecratione utebantur, superstitionis symbola, ut aquila, ara, alia; sed Christiana, ut in nummo Constantini, quadriga et brachium caelitus se exserens ad Constantinum attollendum; quae docte persecutus est nuper vir Clar. Io. Dan. Schoepfelinus in Diss. de Apotheosi cap. 2. p. 28. seq.. Addee Ez. Spanhemium ad Iulianum p. 67. et Anton. van Dale de Oraculis Diss. 1. p. 155. Si vero adhuc perseveres Christianis sacris hanc vocem interdicere; Borrichio tamen haud vertendum vitio, ita appellasse eos, quos Romana Ecclesia a morte consecrat. Exigua enim est differentia inter hanc et priscam illam consecrationem.
Recte quidem, Cl. Longoli! Ita nimirum haec disputari possunt in utramque partem. Utraque etiam sententia est probabilis; probabilior tamen et rectior mihi videbatur, quod tutior erat, quam tantopere oppugnas, ego autem, ut ex verbis meis constare existimo, nemini eorum, qui tecum in omnia alia discedunt, obtrudo; sed ipsemet indico, quo patrono niti possint, qui alteram sententiam amplecti cupiant.
* Discipulus est docilis; non praeceptor, qui est docibilis, ut scholiastes Prisciani ad L. 4. loquitur. Docibilis autem, inquit Valla L. 6. c. 27, vix invenitur, nisi apud Ecclosiasticos et id pro docilis. Habet tamen etiam hoc Adiectivum docibilis eâ notione, quam Prisciani scholiastes inculcat, nempe pro eo, qui facile asios docet, vel ipse Tertullianus: nam de Monogam. cap. 12. ita vertit, quod in Episcopi officio 2 Tim. 2, 24. Paulus posuit, verbum didaktds2, Germ. Lebrhaftig: ubi etiam Vulgatus hanc vocem habet; nequaquam autem per doctorem reddidit, ut Fabri Thesaurus existimat.
† Henrici Stephani Expostul. 280. opinio est, veteres, quod docilis et indocilis dixerint, etiam dociliter et indociliter dixisse. Sed nolim, responder ei Vossius l. c. indulgere coniecturis saepe inanibus.
* Comparativus autem docilior sat bene se habet. Voss. de Vit. 90. Sciopp. Grammat. Philos. 8. Sanctius in Minerva L. 1. 0. 11. Borrich. Cogit. 25. et 29.
Cic. L. 10. Fam. Ep. 6. habet, gradus dignitatis adipisci amplissimos. Hinc dixeris, amplissimum Doctoris gradum adipisic, Doctor werden.
* Dicunt et scribunt fere hodie, honores et privilegia doctoralia consequi. Bene haec locutio se habet, si pro doctoralia ponitur doctoris: doctoralis enim est Adiectivum, quod nullâ veterum auctoritate munitur.
* Quod scimus, apud veteres notat non nisi, quod imperium s. dominatus, vel etiam tyrannis s. minime legitima imperii usurpatio: et quamvis suspecta notio per Metonymiam tolerari videatur psse; tamen sine suffragatione veterum fieri istud nequit.
* Dominicus, a, um, similiter usu sacro increbuit pro eo, quod Christi est: stilo enim Biblio N. T. dominus kat) e)coxh\n notat Christum: v. g. dies Dominica, Der Sonntag, des Herrn Tag: in se autem spectatum intemeratae Latinitatis est, significans omnino id, quod domini est, quod ad dominum pertinet. v. g. Seneca Ep. 47. oibsonatores, quibus dominici palati subtilior notitia est, Einkaufer, die da am besten wissen, was ihren Herren schmakt.
† Dominicalis medio aevo etiam extra Ecclesiae limites eâdem notione, quam dominicus apud probae notae scriptores habet, increbuit: id quod testantur ita tunc temporis dictae curiae dominicales, Die Dinghofe, ubi iudicia quotannis statis temporibus exercebantur, de quibus Schilterus IC. peculiari Dissertatione egit.
ponitur praeter usum veterum pro eo, quod domino subiectum est. Significat autem veteribus nihil aliud, nisi imperium, principatum, ditionem. Sciopp. in Strad. 99. de Stil. Hist. 117.
* Latinis enim significat
1. Proprie herum, seu eum, qui domui aut familiae praeest v. g. Cic. L. 1. Offic. c. 39: Non domo dominus; sed domino domuse honestanda est.
2. Possessorem v. g. Cic. pro Rosc. amplissimae pecuniae dominus.
3. Dominatorem seu Principem, uti Plinius, Praeses Bithyniae, in epistolis suis Traianum Imperatorem vocat dominum suum.
† Augustus sane Imp. se dominum appellari non passus est: domini enim appellationem, ut maledictum et opprobrium, tyrannis scilicet conveniens, semper exhorruit: Vid. Suetonium in eius Vita, cap. 53. ubi plura hac de re. Recusarunt etiam hunc titulum Tiberius, teste Tacito L. 2. et Suetonio in eius Vita cap. 27; et Alexander Severus, teste Lamptidio. Domitianus primus omnium, deinde Caligula, dominum se appellari passus est, non sine nota superbiae. Videatur Sueton. Domit. c. 13. it. Sext. Aurelius et Eutropius. Post haec tempora Saec. II. III. et seqq. non modo Impp. dicti Domini, sed etiam Imperatorum coniuges, filiae ac sorores, et tandem quaelibet mulieres honoratiores vocatae Dominae; quo de multa curiose congessit Aeg. Menagius in Amoenitatibus Iuris Civ. cap. 25.
Medio aevo apud Christianos kat) e)coxh\n non nisi Deum fuisse Dominum dictum; clericos vero, et homines insigniori dignitate praweditos e. g. Episcopos sine addita dignitatis nota, litterâ i eiectâ, domnos audiisse, testis est du Freine quae tamen contractio in Dommnus et Domna iam Saec. II. usurpata fuit. v. Ruhe Sp. Philol. 2. p. 17. Menag. p. 141.
Domini rerum crebro Imperatores et Reges vocitantur ab eiusdem medii aevi scriptoribus.
Vulgari illi notioni, quâ de praecipue heic agitur, quâ nempe Nominibus virorum aut officorum praeponitur, occasionem fortasse praebuit Romanorum consuetudo, qua obvios, si Nomen non succurrebat, dominos salutarunt, teste Seneca Ep. 3.
Constantinus M. primus fuisse existimatur, qui domini titulo usus est in nummis, publicisque inscriptionibus. Vid. Seldenum Part. 1. c. 4. de Titulis p. 58. Cell Antib. 159. C. P. 377. Confer Buchner de Commutata Rat. Dic. 203. et Auton. Guibertum in
Polyhistore; cui accedit Apologeticon, testimonia continens anctorum ethnicorum de christo, et iis, quae illius adventu et crucis tempore in caelo et terra mirabiliter facta sunt, recus. Hanoviae 1598.
* Dubius, a, um, Adiectivum est, et si vel maxime id apud bonae notae scriptores a(plw=s2 ponitur, tamen semper Substantivum aliquod subauditur. Dicitur enim, esse in dubio, venire in dubium, vocare in dubium: sed intelligimus locum, vel negotium. Quare iungit Cicero, in dubium intertumque. Sine dubio, procul dubio, eodem recidunt. Non dabis certe extra has formulas exemplum aliquod aliud congruens.
Ridiculum magis est u(pokoristikdn dubiolum.
* Pro habere non nulla dubia, Latine dixeris fovere non nullos scrupulos, qui animum male habent; habere, quae animum huc atque illuc in diversa trahunt: et pro Solvere alicuius dubia, dixeris eximere alicui scrupulos, quos fluctuans dubitatio animo iniecit; quaestionem intricatam et ancipitem, quam quis nobis posuit, persolvere s. explicare dicendo; persolvere zh/thma alicuius; nodos alicuius solvere; Tacit. alicuius percontationi respondere, et tam magnae quaestionis pondus excipere.
* At pro imperio seu publica administratione muneris, quod Dux sustinet, Curtii,
Suetonii, Flori, Iustini, Manilii est. Atque ita militiae proprie convenit: nimirum ut a Tribuno tribunatus; sic a Duce ducatus est. Ita v. g. ducatum sceleri praebere, apud Florum est idem, quod civilis belli ducem esse, Der Radelsfuhrer seyn.
† Quod notione certae cuiusdam notissimae omnibus monetae aureae increbuerit, inde est, quod Apuliae et Calabriae Duces primi omnium Principum id aureae monetae genus fieri fecerunt. Voss. de Vit. 434. Borrich. Animadv. 93.
† Frustra obicitur Analogia in Sacerdotissa, quod in antiquis editionibus Gellii L. 10. c. 15. legitur, pro quo elegantius L. 13. c. 10. Sacerdos femina scriptum est. Praeterquam enim quod Analogia per se nihil probat, non opus erat Cellio novâ ptw/s1ei vocabuli Sacerdotissae, quum Et Sacerdos utriusque generis sit: unde etiam Stephanus, Thysius, Oiselius, Proustius. aliique suspectam illam vocem expunxerunt. Voss. de Vit. 66. et 435. Cell. Cur. P. 354. Borrich. Cogit. 29. Goclen. L. 1. Controv. et Schol. Grammat. 26.
* Notandum autem est de hoc vocabulo:
1. Ciceronem, eiusque aequales prosaicos eo usos non esse; sed Plautum, et Horatium. Exstat etiam in veteri oratione, a Livio L. 1. c. 32. producta. Unde, quando hodie usurpatur, Archaice fere id fit.
2. Antiquissimis illis nil aliud fuisse, quam quod postea dixerunt bellum, teste ipso Cicerone et Quintiliano. Ita enim Cicero in Orat. Quid vero, inquit, licentius, quam quod hominum etiam nomina contrahebant, quo essent aptiora? nam ut duellum bellum, et duis bis, sic Duellium cum, qui Poenos classe devicit, Bellium nominarunt, quum superiores semper appellati essent Duellii. Plauti etiam est duellator et ars duellica pro bellator et ars bellica. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 110. seqq. Cell. Antih. 160. C. P. 377.
† In loco Persii Sat. 2. v. 10. ubi malae mentis votum:
ô si
Ebullet patrui praeclarum funus!
id est, erumpat, subito veniat; alii pro ebullet legunt ebullit, quasi contractum ex ebnllierit seu ebulliat.
* Ebullire sine controversia probae notae est, et occurrit apud Ciceronem aliquoties.
† Allegari etiam pro eo solet Cato R. R. cap. 105: ubi ebullibit (Archaice pro ebulliet) vinum, ignem subducito. Sic libri Basileae et Coloniae impressi: at Iunta, Gryph. et Commelin. bullabit.
Usitatius cum Cicerone dixeris, effervescere v. g. aquae effervescunt, subditis ignibus, Das Wasser steht vor dem Sode.
* Mechovius in Antiphila sua p. 146: Theologia arripere verba de foro non potest; sed utitur vocabulis sibi usitatis, incognitis aliis; neque quisquam haec adspernabitur. Item p. 147: De arcanis religionis nostrae, quorum usus communis non fuerit, cum religiosis loquendum est vocabulis privatis ac suis, licet abhorrere videantur ab omni politiore elegantia. In ceteris oratoria illa ornamenta cur non adiungamus? Neque enim Theologia se indignam iudicabit eleganti sermone, neque spernere quidquam potest, quod inter dona Dei haberi oportet.
Voigtius Praefatione Indici VI. praemissa: Postquam ea, quae Deus Hebraeo et Graeco sermone revelarat, Latine reddere et litteris prodere coepere Christiani, multa partim ad vim verborum melius exprimendam fingere coacti sunt vocabula, veteri Latio prorsus ignota, partim etiam antiquis novam subicere notionem. Quamquam vero ea in argumento sacro, pace Theologorum mutare non liceat, ob periculum, quod inde veritati imminet; in civili tamen eloquentia, quae pure Latina desiderat, vix iis locus erit. Itaque quae pro illis forte tum subici possint, explicare adgrediemur, cum eo tamen, ut Ecclesiae faciamus liberam pctestatem talia, etiam extra argumenta Theologica, seu reiciendi seu tolerandi.
† Confer, quae paullo infra dicuntur hanc in rem ad Voc. Excommunicare; it. Philosophica it. Theologica.
Vocabula Ecclesiastica autem, et vocabula, quae apud Ecclesiasticos scriptores privative occurrunt, multis parasangis disant. Illa Ecclesiae propria sunt v. g. acoluthus, exoreisinus cet. inque elegantiae studioso, eiusque dicendi ratione haud reicienda; haec autem cum aliis magis Latinis facile commutari queunt, immo etiam debent, si suum quidem Latinitati decus cupias constare. v. g. derisio, desertum, e contra, quum non nisi fere Ecclesiasticorum sint, facili negotio pro iis dixeris cum veteribus, irrisio, solitudo s. locus desertus, e contrario.
Et fimilis ratio est vocabulorum Theologicorum s. quae sacrae Theologiae propria sunt, et vocabulorm, quae apud Theologos citra necessitatem increbuerunt. Illa quidem partim ex communi usu, partim ex necessitate urgenda sunt. v. g. persona, Salvator, Mediator, communio sub utraque, hypostasis, communicatio idiomatum, cet. haec vel ex polumaqei/as2 abundantia, vel ex lectione Patrum, vel ex incorruptae Latinitatis neglectu profecta, facile aliter efferri possunt. Conferutur
etiam heci Erasmi Ciceronianus p. m. 69. seq. et Titiuse in Manud. p. 454. seqq. et Masenius in Palaestra Orat. p. 139. et quae supra adducta sunt ad Voc. Angeli.
† Censet autem Vossius de Vit. 108, e contra ex eo natum esse, quod vulgo compendio studentes sic, lineolâ super inductâ, scriberent, pro e contrario; vel quod vitiosâ loquendi consuetudine fuerit corruptum ex et contra, vel s1unqetikw=s2 eccontra.
Auctores classici habent, contra; contra ea; contrario; e contrario; ex contrario; e contraria parte; e diverso. Goclen. Silv. 23. Borrich. Cogit. 29. Analect. 61. Tursellinus de Part. 58. Cell. Antib. 30. C. P. 301. Valla in Ant. Raud.
* Ipsum verbum edecumare i. e. deligere, excerpere, eiusdem Symmachi est. Cell. Antib. 110. C. P. 208.
* Adverbium tamen effective, wurklich, habet Quintilianus L. 2. c. 18: quo de Sect. 2.
* Participium effigiatus, reperitur apud Minutium Felicem et Apuleium; qui posterior etiam effigiatus, us., Substantive habet.
Tertullianus de Anima cap. 9. habet etiam ineffigiatus i. e. non formatus. Ungebildet. Goelen. Silv. 21. Cell. C. P. 208.
Ipsum Electoris vocabulum Auctor ad Herennium L. 4. c. 4. habet, notans in genere hominem, qui eligit. Conf. infra Vocabula nova.
* Locutionem illam Ecclesiasticam eleemosynas dare, Latine exprimas per stipem erogare in pauperese.
* Forum Romanorum unicum ex Plauto adducit locum, ubi notat in altum tollere; sed notione propriâ: Capedum lapidem hunc, atque eleva. Sed plura huiusmodi exempla apud actores occurrunt probatissimos. Ita
apud Caes. L. 2. B. C. c. 9. n. 5. et 7. et sic uno capite bis hac eâdem notione propriâ occurrit.
† In Glessario Cyrilli et Onomastico verbum Graecum makru/nw et a)fi/sthmi vertitur per elongare. Forum etiam Romanum id Plinio, nescio cui? tribuit, cuius haec adducit verba: Quo maxime tempore dies elongantur.
† Hieronymi exemplum, quod Caelius Curio et Stephanus in suis Thesauris allegat, inveniri non potuit, quamquam integris tomis, eius causâ, a Cellario perlustratis. Qua quidem occasione id adfirmare possum, in Curionis Foro Romano plura allegata me reperisse, quae falsa sint.
Alii hoc Verbum exsculpunt ex Lactantii L. 7. c. 14: sed eius locus in vitio cubat; quemadmodum idem Cellarius pluribus demonstrat.
Scioppius Animadv. in Voss. n. 17. existimat, ex Analogia verbi dilucescit. quod Ciceronem et Livium auctores habeat, constare, nec elucescit malum esse. Verum hoc inde non consequitur: nuda enim Analogia sind auctoritate non sufficit.
Sanctius in Minerva 196. citat ex Cicerone pro Milone c. 26. haec verba: ei elucescet aliquando ille dies. Sed vitiosi codices eum fortasse deceperunt: verba enim l. c. ita sese habent: Erit, erit illud profecto tempus, et illucescet aliquando ille dies. Vid. Voss. de Vit. 97. Borrich. Defens. Voss. 275. Cogit. 29. Cell. Antib. 31. C. P. 302.
Reperit quidem tandem Iensius in Collect. Pur. et Impur. Lat. p. 15. in Libello Cic. de Consolatione, ubi liquida sunt haec verba: Ex qua docendi ac disputandi ratione perspicue veritas elucescit; sed hic libellus Ciceronis operibus falso adnumeratur, et, quod nemo nescit, suppositicus est. V. Fabricii Biblioth. Lat. p. 138. et Vol. alt. p. 154.
Dixeris ergo pro elucescit ad certam et indubitatam veterum auctoritatem, patet inde; hinc liquet; hinc liquido apparet; hinc luce meridiana clarius est; hinc
sane perspicuum fit: it. pro argumento, et notione alterâ, lucescit; dilucescit; dies exoritur; dies appetit; dies illuxit.
* Simplex autem lucidus, et Adverbium, quod inde est, lucide, optimae notae, id est, Ciceronis eiusque aequalium sunt.
* Emollio apud Ovidium, emollitus apud Livium, emollesco apud Celsum occurrit.
* Plautus Amphitr. A. 4. Sc. 1. v. 1. 2. 3. 4. 5. 6.
Naucratem, quem convenire volui, in navi non erat,
Neque domi, neque in urbe invenio quemquam, qui illum viderit:
Nam omnes plateas perreptavi, gymnasia et myropolia:
Apud emporium, atque in macello, in palaestra, atque in foro,
In medicinis, in tonstrinis, apud omnes aedes saoras.
Sum defessus quaeritando: nusquam invenis Naucratem.
Livius. L. 41. c. 27. medio: Extra portam Trigeminam (scil. Romae) emporium lapide straverunt, stipitibusque sacpserunt: et porticum Aemiliam resiciendam curarunt, gradibus que adscensum ab Tiberi in emporium fecerunt, et extra eamdem portam in Aventinum porticum silice estraverunt, et eo publico ab aede Veneris fecerunt.
† Fateor equidem, posse notionem hanc emporii etiam ad urbem commerciis frequentem accommodari, dummodo haberemus eius apud veteres exempla; quae tamen quum certa et indubitata reperire huc usque non potuerim, iure meritoque abstineo ab eiusmodi usu usspecto. Figuratae notiones cum singulari quadam elegantia adhibentur, sed non nisi quoties veterum auctoritate suffultae sunt.
Emporia, ae, regio quaedam Africae est ap. Liv. L. 34. c. 61. Emporiae, arum, urbs Grueciae est itemque Hispaniae, unde et Hispanos Emporitanos habemus: v. Liv. L. 34. c. 16. L. 21. c. 60. L. 26. c. 19. Emporium etiam nomen castelli fuit prope Placentiam: v. Liv. L. 21. c. 57.
† Sunt quidem, qui obtendunt testimonium Plauti Casina Act. 2. Sc. 5. ita loquentis:
Non ego istuc verbum empsitem titivillitio:
Sed Vossius de Vit. 96. scripsisse ita Plautum, non induci potest, ut credat; verum empsini scripsisse arbitratur. Pro emerim et emero dixisse putat empsim et empso; ut ab adimo adempsim, et adempso pro ademerim et ademero.
Editiones, quas equidem in promptu habeo, et sane quam accuratas castigatasque esse existimo, habent neque empsitem, neque empsim; sed emissim, quod Archaice dicitur pro emerim.
* Ab hoc verbo etiam formatum est Nomen epitomator: quod an quisquam veterum habeat, non constat. Saltem nihil hodie vulgatius est, quam Iustinum dici Trogi Pompeii epitomatorem.
Magis Latine dixeris, opus aliquod in brevem summam colligere vel contrahere, aliquid contrahere; in compendium redigere; Iustin. Praefat. excerpere cognitione dignissima, et breve velut florum corpusculum facere; Eutropius Praefat. strictim
colligere; Nepos Pelopida c. 1. tantummodo summas attingere. Cell. C. P. 303.
† Re vera Adiectivum est. Itaque quando in Feminino usurpamus, id kaq) u(po/noian fit: tum enim integre e)/rhmos2 gh= s. xw/ra. Possim itaque et in Masculino uti, si to/pos2, locus, subauditur; quamvis, quod non dissimulo, insolitum id, et citra exemplorum copiam videatur esse. Saltem in Feminino eremum habitari coeptam Hieronymus dixit in vita Paulli, princ.
* Hinc, quod viri ceteroquin doctissimi interdum faciunt, nec in Compositis dicendum aberint, aderint, suberint, supererint; sed aberunt, aderunt, suberunt, supererunt, et in Coniunctivo abfuerint, adfnerint, subfuerint: neque amati erint, auditi erint, docti erint; sed amati erunt, auditi erunt, docti erunt, et in Coniunctivo amati fuerint, auditi fuerint, docti fuerint.
* Idem fignificant, quae Latinae originis, fed similiter usus Ecclesiastici hac notione facta sunt, gentilis et paganus; de quibus suis locis infra.
* Verbum autem exacerbare Liv. frequentat. Exacerbatrix occurrit apud Salvianum; unde arguunt, etiam exacerbator fuisse tum in usu.
Curio, uterque in suo Thesauro L. L: et alii aliis scriptoribus classicis tribuunt: nempe quia in iis legitur exarsit, exarserit, exarsisse. Sed, quod probe notandum, Verba in sco desinentia accipiunt Praeteritum a Primitivis saepe inusitatis; quale est exardeo. Exardesco igitur malim, quam exardeo. Voss. de Vit. 97.
Olaus Borrichius concedit quidem, exaudire saepe idem esse, ac simplex audire: contendit tamen, non numquam et idem designare, quod audita benigne accipere, audiendo expugnari, non apud Theologos tantum, sed optimos etiam auctores; quos adlatos ab eo vide Analect. p. 35. 36. adde. Andr. Borrich. Append. p. 112.
Borrichio etiam videtur favere locus Plinii in Paneg. c. 94: Te praecipue, Capitoline Iuppiter, precor, ut beneficiis tuis faveas, tantisque muneribus addas perpetuitatem. Audisti, quae malo Principi precabamur; exaudi, quae pro dissimillimo optamus. At de eo, ni fallor, Cellarius haud agit, an Exaudire interdum idem notet, quod precibus adnuere; sed de eo, an hac notione quasi opponi debeat simplici. Id quod cum illo negamus; eo quod simplex Audire eâdem saepe notione obtineat.
* Exauditio pro impetratione Augustini est.
Exaudire etiam subinde apud auctores classicos idem significat, quod voceem eminus missam accurate audire. Cicero pro Sylla: Ut idem omnes exaudiant, clarissima voce dicam. Et ibidem: Maxima voce, ut omnes exaudire possint, dico. Livius L. 2. c. 27: Neque decretum exaudiri Consulis prae strepitu et clamore poterat. Hadrianus Cardinalis de Eleg. Lat. Serm. 170. 171. Cell. Antib. 160. C. P. 377. et 431. Kappius ad Iensium 5.
* Excedere, et Substantivum excessus, ûs, v. g. excessus e vita, et absolute pro morte v. g. excessus Augusti; optimae notae sunt.
Cicero etiam dicit, vitae excessu non deleri hominem. Sed
* Scioppius quidem Iud. de Stil. Hist. p. 59. docet, argenteo aevo excessum pro delicto dictum; et pro aberratione occurrit apud Val. Maximum L. 8. c. 2. extr.; Verecundiam illius saeculi laudemus, in quo tam minuti a pudere excessus puniebantur: sed haec suspectam notionem non dum veteri Latio adserunt. Aliud enim est delictum simpliciter ita dictum, et aberratio quaedam, quâ quis de via deflectit, et extra orbitas vagatur; aliud autem enorme peccatum. Schor. Thes. Cic. Cell. Antib. 161. C. P. 377.
Apud Plinium L. 9. Ep. 26. notat digressionem in oratione: Quid, inquiens, audentius illo pulcherrimo ac longissimo (Demosthenis) excessu?
Qui Latina substituunt, dicunt, segregare a numero Christianorum; eicere, expellere, exturbare civitate Dei; ab sede piorum, coetu concilioque abigere; piorum coetu excludere: anathemate aliquem percutere; eicere Ecclesiâ; sacrorum usu prohibere; communione vel communitate sacrâ aliquem privare; interdicere sacra vel sacris alicui; interdicere alicui sacrorum commercium vel sacrorum commercio; a sacris amovere; ex co nmunitate sacrea exterminare, cetera; it. communione sacrâ depulsus, secretus, semotus; dirus; detestatus; abominandus; sacer; eiectus, vel extorris Ecclesiâ, cetera; it. dira proscriptio; programma, quo quis pro extorri, pro membro quasi emortuo declaratur; anathema.
* Ne autem in stilo nostro temere spernamus eiusmodi Ecclesiastica, graviter monet Muretus 15. 5. L. 1: Tibi, inquit, auctor sum, Dari, ut ne corum stultitiam imitevis, qui usque eo antiquitatis studiosi sunt, ut voces quoque Christianeae religionis proprias refugiant, et en earum locum alias substituant; quarum non nullae etiam impietatem qlent: qui non fidem, sed persuasionem: non sacramentum corporis Dominici; sed sanctificum frustulum: non excommunicare; sed daris vovere: non angelos; sed genios: non baptiaeare; sed abluere dicunt, aliaque eodem modo deepravant: qui, ut opinor, nisi sibi metuerent, ztiam pro Christo, Iovem optimum maximum dicerent: est enim magis, Ciceronianum. Quae autem insania est, quum porricere, quum impetrire,
quum tripudium solistimum, quum pateras et sympivia legimus, notare ea, tamquam dicta sapienter, quod ex Auguralibus et Pontificalibus libris deprompta sint; propria Christianae fidei, et Christianarum rituum verba, ut non satis Latina, contemnere?
Ego plane, quoties audio sacra symbola pro sacramentis; divinas intelligentias pro angelis; summissionem pro humilitate; aliasque voces priscas pro rebus nostris novis, rideo ineptos; quasi mallent esese obscure Ciceroniani, quam Christiane clari. Multa habet Cicero; non omnia: optima; non singulis. Architecto quid suppeditat? nihil. Minus piscatori. Quo certe aequius postulo, mihi Theologo has indulgeri voces: angelum, blasphemiam, caelitus, creationem, humilitatem, iustificationem, miraculum, passionem Christi, religiosum, resurrectionem, zelum, cet. Vid. R. Turner. Praef. 1. Vol. Orat. ad Lector. Iul. Caes. Scaligeri Poet. 6. p. 800. et Sagittarii de Lectione et imitatione Ciceronis n. 24. seq. p. 54. et Evasmi Ciceronianus. Conf. etiam supra Ecclesiastica et Theologica vocabula.
Arnobius quidem exhibitor Iudorum dixit; et Symmachus perlator litterarum: at veteres ita locutos esse, non constat. Cell. Antib. 33. C. P. 209.
vi s1unafei(/as2 nihil aliud, nisi tunc, deinde, notare potest. Iustinus Lib. 1. c. 2. §. 3: Ne novo habitu aliquid occultare videretur, eodem ornatu et populum vestiri iubet; quem morem vestis exinde gens universa tenet. Id. Lib. 43. c. 4. n. 11. Caesa sunt cum ipso Rege hostium septem milia, Exinde Massilienses festis diebus portas claudere, cet. Sciopp. in Stradam 5.
Perperam ergo scribunt multi, quoties colligendo concludunt, exinde sequitur; pro quo ponere debebant, hinc vel inde sequitur.
* Usus tamen nihilo minus est notione hac improbata Sulp. Severus in vita Martini, initio: Plerique mortales studio gloriae saecularis inaniter dediti, exinde peremem, ut putabant, memoriam nominis sui quaesiverunt, Titii Manud. 215.
* Verbum, unde hoc Participium formatur, exstat apud Vegetium L. 3. c. 2. ubi dicitur, experimentare remedium, Ein Mittel probiren oder versuchen.
* Nolim igitur dici: Expertus sum, fratrem tuum nuper insigne eruditionis suae edidisse specimen; pro quo dicendum erat, audivi; ex publica mihi fama innotuit; certior factus sum; amicorum litteris intellexi.
Borrichius quidem Cogit. 99. ostendit, Expertus etiam pro eo, qui aliquid comperit, frequentatum esse clarissimis scriptoribus: at notandum id puto, non magnopere imitandum.
* Exsistentia, ium; Neutrum Plurale Praesentis Participii, a Veerbo exsisto, bene se habet.
Extemporalis v. g. oratio extemporalis, habet Seneca, Plinius, Quintilianus, Martialis et Suetonius, Extemporalitas i. e. facultas ex tempore scribendi dicendique, Eine stete Fertigkeit, aus dem Stegreife flugs einen formilichen Vortrag zu thun, idem Suetonius habet. Voss. de Vit. 78. Borrich. Cogit. 29. Cell. Antib. 34. C. P. 354. Kappius ad Iensium 99.
* Cicero Lib. 3. Orat. cap. 5: ex tempore dicere; subito dicere; ex tempore versus fundere. Plin. Lib. 1. Ep. 16. subita proferre, Germ. Exaemporalisiren. Idem Lib. 2. Ep. 3: Dicit semper ex tempore; sed tamquam diu scripserit. Item: Repetit altius, quae dixit ex tempore; ne verbo quidem labitur.
* Exterminare et exterminator, Ciceronis sunt. Exterminatorius apud Itenaeum; Exterminus apud Tertullianum; inexterminabilis apud Vulgatum Interpretem, et Claudium Mamertinum.
* Praeteritum autem Participii Passivi extractus, a, um, bene se habet. v. g. Liv. Lib. 4. c. 41: usque ad noctem extractum certamen.
* Adiectivum extraordinarius habent optimi scriptores, Cicere 1. Verr. n. 100. et alibi,
Varro de R. R. Lib. 2. c. 1. Livius Lib. 37. c. 56. Curtius Lib. 4. c. 16. Iulius Caesar Lib. 1. B. C. cap. 32. Florus Lib. 1. c. 12. §. 1. Plinius Lib. 10. Ep. 37: simillter ut ordinarius, quod etiam optimae notae est, licet Adverbium inde derivatum pari ratione idoneo veterum fuffragio destituatur.
Plinius etiam L. 10. Ep. 113. Adverbium hoc barbarum ita exprimit: aliquos civitatibus adicere super legitimum numerum, Noch extraordinair bey den Stadten Leute bestellen.
Ergo pro Extrinsece, dic extrinsecus; et pro extrinsecus, a, um, dic externus, a, um. Voss. de Vit. 77. Goclen. Observat. 77. Silv. 7. Sciopp. Infam. Fam. 3. de Stil. Hist. 105. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 166. Cell. Antib. 35. C. P. 360.
* Par ratop est tou= intrinsece et intrinsecus; de quo infra suo loco.
† Qui cum Fabri Thesauro ex Cic. de Fin. L. 2. p. m. 86. b. exsculpunt, frustra
sunt. Meliores enim codices pro hominum facetosam urbanitatem, legunt hominum facetorum urbanitatem: quam lectionem non tantum Nizolius in Thesauro suo probat; sed etiam ei accedunt omnes codices, quos quidem Lambinus vidit.
* Est autem apud Catonem et scriptores Rei Rusticae factor, ille, qui vinum vel oleum conficit. Ein Weinpresser, Ein Oelschlager.
Pro poihth=|, creatore, habent non tantum scriptores Ecclesiastici. Prudentius, Tertullianus et Lactantius, sed eriam Palladius, scriptor argenteae aetatis.
Pro eo, qui reus criminis est, Den Thater, exstat apud Macrum ICtum.
* Hinc pro facultati superiori setudere, Eine hohere Facultat studieren, Latine dixeris, ad altiora se conferre; altioribus stndiis ae disciplinis sese dedere.
Facultas Latinis est
1 Copia et potestas faciendi,. du/namis2. Sic Cicero dicit, facultatem faciendi adimere, capere, praetermittere.
2. Abundantia, copia, Vorrabt. Caes. B. G. L. 1. c. 38: Omnium verum, quae ad bellum usui erant, summa erat in oppido facultas.
3. In Plurali facuitates ponitur pro patrimonio, bonis ac pessessionibus. Sic, facultates Equestris ordinis, pro censu Equestri, Plinius L. 1. Ep. 19 dixit. Interdum et in Singulari Numero eâdem notione venit: facultatem patrimonii Paulluse ICtus dixit 1. cum pluris §. ult. D. de Administr. Tut.
Occurrit tamen sine controversia in Plurali apud Arnobium Lib. 1. p. 33: Inditae scriptis et commentariis falsitates.
† Interim tamen verisimile est, hoc Verbum famigerare primis L. L. auctoribus non usque adeo insolitum fuisse, eo quod etiam alia verba ab hoc surculo deduxerint, ut Famigerator apud Varronem et Plautum, et Famigeratio apud eumdem Plautum. Conf. infra Sect. 2. Famigeratus.
† At enim Verbum farcio in Supino etiam habet farsum: unde est Participium farsus,
et Adiectivum farsilis. Participio utuntur Hyginus et Apicius; Adiectivo autem idem apicius saepe. Ut adeo Supinum, quod Vossius purat, non reclamet vocabulo huic suspecto; sed auctoritas modo desit.
Fartilis autem Plinii est. Cererum fartura est non solum Columellae, quod a Vossio notatum; sed etiam Varronis, et Vitrnuii Lib. 2. c. 8. Vid. Borrich. in Voss. 103. ubi idem monet, Marcianum Capellam farcinare quoque dixisse.
* Et certe ita esse propemodum videtur. Participium quidem, vel Adiectivum potius seriatus, oppido antiquum est, utpote Ciceroni, Horatio, Plinio L: 3. Ep. 14: et L: 10. Ep. 24, ubi exstat dies feriatus, Ein Feiertag, aliisque usurpatum: sed verbum ipsum non nisi inferioris est Latinitatis v. g. Macrobii et Apollinaris; apud quem posteriorem occurrit etiam Futurum Participii feriaturus.
Olaus tamen Borrichius in voss. p. 105: producit verbi huius Perfectum Indicativi feriatus est ex Catulli Pervigilio Veneris. Potest autem hoc feriatus est explicari per Participium: utque detur, esse Perfectum Indicativi; non sunt tamen verba Catulli Veronensis; sed anonymi, qui non longe remotus ab aetate Solini fuit: et Auctor ille Pervigilii Veneris a Lipsio quidem in extremis imperii Augusti; a Salmasio vero sequiori aevo numeretur: quamquam Borrichius Analect. p. 12. 13. contra contendat, accuratius inspicienti verba patere, esse Perfectum Indicativi non Participium; et de auctoris aetate frustra
dubitari, standumque omnino Lipsii iudicio, quum nemo aevo Solini tam docte einendateque scripserit: ubi etiam simul addit locum ex Ciceronis Somnio Scipionis apud Macrobium, ubi fimiliter est feriati sumus. Quae omnia breviter repetit, et urget Andreas Borrichius. Append. p. 30. seqq. et Vindic. L. L. 74. qui etiam dicit, non mirum esse, eo verbo non abstinuisse Ciceronem, quo Varro etiam, nempe in Perfecto, aliquoties usus sit; ubi et Varronis verba adducta reperies.
Omnem litem hanc ita nobis dirimit Cellarius, qui in Iudicio de Vindiciis Lat. Linguae Borrichianis p. 38. Andreae, obtrectatori suo, ita respondet: De ferior, feriari, scripsi, apud veteres, et inde derivata, feriabar, feriabor, feriarer, cetera non inveniri: Participium autem, sen Nomen feriatus antiquis etiam in usu fuisse. Contra multis verbis probatum it Borrichius, non tantum Participii, verum etiam Verbi figurâ reperiri, fuerunt feriati, feriati sumus, ceterae. At nec pueri ignorant, Passivorum et Deponentium Praeterita finita ex dParticipio et Verbo Substantivo componi. Ego vero loquor de ferior, feriabar, feriabor, cetera; quae, si vir est, ex autiquitate mihi ost endat doctissimus Andreas. Nam Macrobii, Sidonii, et aequalium exempla, in ipsis Curis meis Secundis produxi: de antiquis vero disputatio nostra est.
* Festinantia est apud veteres non nisi Neutrum Plurale Praesentis Participii, a Verbo festino. Voss. de Vit. 447. Borrich. Cogit. 28.
* Antiquis significat ILLUD, non nisi iveunditatem, leporem, venustatem morum; HOC, vonustus, iucundus. Cell. Antib. 161. C. P. 325. Schar. de Phras. 140. Erasm. in Vall. 240.
Longobardico vocabulo habent. Fortassis Longobardi a Gothis mutuati id sunt.
† Saeculo demum XII per Germaniam nostram primum increbuit. Nulla enim aut rara ante saeculum XI in Germania genuina fuerint diplomata, in quibus hoc vocabulum invenitatur. Anglos autem eo prius usos esse, ex testamento regis Alfredi, qui circa initium saeculi X mortuus dicitur, colligimus. Vid. Append. 2. ad Speelmanni Vitam Alfredi Magni p. 194. Hertius de Feudis Oblatis p. 1. §. 2. putat, in ANglia enatum ad alias demum migrasse gentes.
Feudum, Ein Mann-Lehn, opponitur ollodio, Einem Kunkel-Lehn. De allodio vide supra.
Duplex autem utriusque notio est: antiqua, et nova. Notione antiquâ, feuda, talia sunt praedia, quae a domino, ut vocant, dierecto pro lubitu auferuntur, et conceduntur; atque sic dLatine ea dixeris praedia beneficiaria: allodia autem, quae transierint ad heredes; atque ea Latine dixeris, praedia mancipi (mancipi autem est Genitivus contractus pro mancipii: mancipium autem non tantum hominem servum, sed etiam maneipatum et possessionem significat.) Hodie vero inter allodia et feuda haec est potissima differentia, quod in bonis allodialibus succedant pariter feminae et masculi; in feudis autem regulariter soli masculi. Et hoc quidem significatu novo Latine dixeris pro feudo, praedium, quod Femininum s. sequiorem sexum a possessione excludit, l. cuius possessio ad prolem tantummodo masculam pertinet; et pro allodio dixeris, praedium, cuius possessio, desiciente prole mascula, ad feminas etiam tranfit l. quo in omnem eventum sequior sexus etiam potest gaudere.
Pro praedio etiam substituere possis beneficium, si argumentum hoc ferat: nam Romano more beneficia dici consueverunt, quae Longobardi deinceps feuda nominarunt. Respectu domini, quem vocant, directi, etiam Romanis vocantur clientellae quemadmodum vasallus, cliens. Hinc Principis sunt clientelae; vasalli autem sunt in clientela Principis. Princeps habet clientelas i. e. cives singulari beneficio ipsi devotos. Vasalli sunt in Principis clientela, id est, in eius fide, qua tuti sunt, Caes. Magna esse Pompeii beneficia et magnas clientelas in citeriore provincia sciebat.
Ne ineptire, aut vim suam rebus novis demere, et obscuri dicendod aliis videamur; consuetis his feudi et allodii ut ut parum Latinis, utanur, velim, vocabulis, idque praecipue in negotiis publicis,d quae quidem haud inquinato scribendi dicendique genere sunt
expedienda, nec exigenda tamen praecise ad normam veteris dLatii tunc, quum antiqua Quiritium iura eorumque rei pubnlicae forma nihil suppeditant verborum, quae hodie amplius quadrent. Alterutram in partem heic fere peccatur. Vel enim sordide scribimus in publicis negotiis praeter necessitatem, vel Latinitatem adfectamus, ubi nemo prudentior eam requirit. Inter rudem politulorum, et literarum cognitione destitutum fastum, et inter Graeculam eruditorum quorundam vanitatem via quaedam datur media.
* Hinc satis belle dixeris, feudum castrense, Ein Burglehn; litterae fendaies l. litterae, quibus feudum denuo confertur, Der Lehnsbrief; ritus inaugurationis fendalis, it. sollemnes caerimoniae, quibus feudum confertur, Die solenuen Belehnungen; inangurationem feudalem ab aliquo petere, Die Lehn holen; ritu feudali inaugurari, Die Lehn erhalten.
† Andreas Borrichius Append. 115. et Vindic. 66. contendit, fidelis hoc ipso sensu, qui pro Ecclesiastico habetur, non raro etiam adhibuisse profanos scriptores antiquos.
Quidquid ex Latio utrobique substitueris; id vereor, ut exprimas satis, quod his vocibus Sacra Scriptura denotat.
* Quod scimus, apud veteres fides notat
1. Dictarum conventorumque constantiam et veritatem: unde locutiones, venire fide publicâ, Einen salvum Conductum bey seiner Ankunft haben; interponere fidem publicam, dare fidem publicum, Einen Salvum Conductum oder sicher Geleite geben; sidem facere alicui, Einem ein Ding glaubwurdig machen; habere fidem alicui, Einem Glauben zustellen;M adhibere fidem in aliqua ve, In einer Sache Treve beweisen; fidem fallere, frangere, violare. laedere, exuere, servare, tueri, liberare;
fidem suam alicui adstringere, zusagen; fidem alicui praebere, Treu seyn; fidem praestruere fibi, Credit machen; Liv. L. 28. c. 42: Fraus fidem in parvis sibi praestruit, ut, quum operae pretium sit, cum mercede magna fallat, Rechte Betruger setzen sich bey Kleinigkeiten in den Credit getrever Leute, damit sie, wenn es einmal der Muhe werth seyn sollte, einen Betrug vornehmen konnen, der was erechts bedeute; fides ang usta, Schlechter Credit; fides labefactata, adfecta, adflicta; fides concidit, Der Credit fallt; fidem fluxam gerere; fide Attica mercari; fidem alicuius implorare, invocare.
2. Pollicitationem s. promissionem: unde dicunt, fidem dare, accipere, servare, praestae.
† Sacris etiam scriptoribus fides saepe ponitur pro fidei formula scripto comprehensa: unde et scribere fidem dicunt, Germ. Ein Glaubensbekanntnis aufsetzen.
Hinc bifariam Theologice sumitur: 1. pro fide, quae creditur, quae est externa fidei norma. 2. pro fide quâ creditur, quae est interna cordis fiducia.
* Filialis amor, filialis oboedientia, Latinis dicitur pietas; et pro filiali pietate aliquem prosequi, dixeris cum Curtio L. 5. c. 2. §. 18. Omni honore aliquem, et filii quoque pietate piasequi: et pro filiali pictate colendus, dixeris Patris instar colendus, tamquam alter parens venerandus, parentis loco habendus. omni pietatis cultu patris instar aetatem devenerardus.
Notat autem
1. apud Alcimum Augustinum, aliosque idem, quod ultimus, novissimus,
fatalis v. g. finale malum i. e. excidium; finalis beatitudo. Cell. Antib. 35.
2. apud Philosophos, quod pertinet ad finem aut scopum v. g. causa finalis.
3. apud ICtos, quod ad limites pertinet v. g. quaestiones finales id est, quae ad controversias de finibus agrorum pertinent.
* Est enim fere apud veteres non nisi comminisci, formare more figulorum, ingeniose aliquid excogitare, struere, parare, simulare. v. g. volucres fingunt et construunt nidos; in cereis aut fictilibus figuris aliquid fingere; Deus finxit et fabricatus est hominem; Cic. pro Rosc. Finge saltem aliquid commode, Erdichte zum wenigsten etwas, das sich horen losse: idem Lib. 5. Tuse. Quaest. cap. 24. fingere ceteros ex sua natura i. e. ut Terent. Eunuch. A. 1. Sc. 2. loquitur, ex suo ingenio ceteros iudicare; id. Parad. 5. c. 1: suis cuique fortuna fingitur moribus; fingere causas, fallaciam, fugam. Horat. L. 1. Sat. 4. v. 81. seqq.
- - - Absentem qui rodit amicum,
Qui non defendit, alio culpante, solutos
Qui captat risûs hominum, famamque dicacis,
Fingere qui non visa potest, commissa tacere
Qui nequit; hic niger est, hunc tu, Romane saveto.
Schor. Phras.
Interdum talia tamen adduntur huic verbo, ut ment iendi, significatum etiam prae se ferre videatur v. g. Ex se fingit, tamquam aranea. Cic. Mentiri et temporis caus â fingere.
* Veteribus autem, Ciceroni et aliis idoneis scriptoribus, nil quidem significat aliud, nisi robur et stabilimentum v. g. pro Lege Man. plus habet firmamenti et roboris; idem Cic. de Amic. c. 18. firmamentum stabilitatis eius, quam in amicitia quaerimus, est fides h. e. fides efficit, ut amicitia firma sit et stabilis.
* Comparativus fixius, exstat apud Augustinum Epist. 6. extr.
Praeteritum Participii fixus, a, um, unde haec Adverbia formantur, bene se habet.
* Foraminosus habet Tertullianus de Patientia cap. 14.
Caseus exiguus dat, quod formella figurat.
A forma formula, formella; ut a cista, cistula, cistella. Voss. de Vit. 451.
meretrices vulgo in fornicibus prostarent.
* Ceterum fornicari Latine est Passivum, notans fornicem fieri, sursum incurvari, Gewolbet werden: atque ita Gicero, Plinius et Ammianus Marcellinus usurpant. Active occurrit, apud Sidonium Apollinarem Lib. 1. Ep. 5. Vitruvius etiam habet Compositum confornicari, similiter notione hac Passivâ. Borrich. Animadv. in Voss. 107. Steph. Expostul. 336.
* Apud Vitruvium vero et Senecam Ep. 95. fornicationes designat fornicum exstructiones, Die Wolbungen. Cell. Antib. 162. C. P. 326. Andr. Boerrich. Vindic. 79.
* Addit tamen Vossius, Hadrianum Iunium in praeclaro Nomenclatore suo ita appellare instrumentum, quo pili praeciduntur, Priscianumque praeire, et Bedam in Orthographia; quibus forfices sint sartorum, Schneiderscheeren; forpices autem tonsorum, Barbierscheeren: superiorum denique saeculorum esse versiculum:
Forfice fila: pilos cape forpice: forcipe ferrum.
* Interim, pergit Vossius l. c. si veterum Grammaticorum subtilitas inter forficem et forpicem distinxisset, eius, puto, vei vestigia apud illos superessent; quare forficem quoque pro forpice dixero. Verum insuper etiam differentiam inter forficem et forpicein inculcant Isidorus Hispalensis et Cassiodorus. Vocabulo forpex utitur quoque Sidonius Apollinaris; ut Wowerus. Elmenhorstius, Savaro et Sirmondus recognoverunt. Cell. C. P: 304.
Veteres, quidquid huius generis erat, appellabant forficem: ita Columella, Calpurnius, Plinius. Forpicem autem ignorabant. Cell. Antib. 36.
Voss. de Vit. 452. Borrich. Cogit. 29. Cell. Antib. 36. C. P. 355.
* Patruelise dicitur respectu aequalium i. e. eorum, qui a patris fratribus s. patruis sunt geniti. Fratris mei filius est meus fratruelis: patrui mei filius est meus patruelis.
* Comparativum tamen fugacius legimus in Livio L. 28. c. 8. Kappius ad Iensium 102.
* Pro fundamentaliter praestat dicere, solide, exquisite, accurate; Plin. ab origine primisque causis repetere aliquid; altius aliquid repetere, Etwas wohl, grundlich oder weitlauftig ausfuhren. Cell. Antib. 38. C. P. 305.
Lex fundamentalis, quod frequens est, et in foro et negotiis publicis ac doctrina civilis prudentiae esine prudentiorum offensione retineri potest, Latine exprimitur per legem Imperii sacram et perpetuam; per legem Imperii, quâ eius saluti in perpetuum
prospieitur; per legem quâ salus rei publicae continetur. Et pro in fundamentalibus dic, in fundamentis, in primis rerum principiis.
* Vitruvio funduli ambulatiles sunt, Germanice Die Scheiblein, die man auf und nieder schieben kann. Loquitur autem Vitruvius de organo quodam hydraulico, in quo tales funduli sursum deorsum possint dimoveri. Vid. Baldi Lexicon Vitruvianum p. 52. Voss. de Vit. 455. Borrich. Cogit. 30.
* Fundus autem et de agro, et de imo cuiusque rei dicitur. Quare distinctio inter fundum pro ima cuiuscumque rei parte, et fundus pro agro, quam Grammatistae faciunt, nulla est. Titii Manud. 221.
† Vulgo fuse et fusim distinguunt, quod fuse sit quantitatis, pro copiose, Weitlauftig; fusim qualitatis, Nach Art einer Weitlauftigkeit, hin und vuieder, ut sparsim. Verum quo auctore dicatur posterius, non dum constat. Cicero dicit: fuse lateque dicere, aberius et fusius disputare. Voss. de Vit. 840. Cell. Antib. 38.
mereri, Den Staup - Besem verdienet haben.
† Poena olim erat militaris, illi irrogari solita, qui signa reliquisset, aut praesidio seu statione sua discessisset. Adficiebantur etiam hoc supplicii genere, qui falsum dixissent testimonium, furtum fecissent, iuvenibus abuterentur, aut qui ter ob delictum idem essent puniti, ut Polybius Lib. 6. et hoc praeterea docet, ad mortem usque caedi solitos, hâc poenâ damnatos. Non igitur tam leve supplicii genus est, quam quidam voluerunt, ut Vossius observat ad L. 2. Velleii Paterculi cap. 78. Vide et Lipsium L. 5. de Romana Militia Dialog. 18. et Loccen. in Antiq. Sueo - Goth. Lib. 3. cap. 5. p. 130: adde P. Fabri Semestr. 1, 17. et Lud. Cael. Rhodig. Lect. Antiq. L. 26. cap. ult.
frigore coagulatum. it. iusculum eius naturae, ut evaporato calore consistat.
* Eiusdem notae est Adiectivum, quod hinc formatur, gelatinosus; pro quo dicas, coctus et temperato frigore coagulatus.
* Nec tamen generalrtas absurde formatum; quum eiusdem Ciceronis sint generalis et generaliter: quamvis generatim apud illum pro generaliter usitatius est.
† Ciceronis, inquam, est generaliter, si quidem lectio Lib. 1. de Invent. cap. 26, ubi occurrit, mendo vacat. Sin autem hic locus CViceronis vel maxime in dubium vocari possit; probae tamen notae nihilominus hoc Adverbium est, quum apud alios bonae notae scriptores v. g. Plinium L. 1. Ep. 8. et L. 4. Ep. 20. occurrat.
Pro generaliter Latini etiam dicunt, in universum, omnino.
* Gentiles Cicero Top. cap. 6. vocat, qui inter se eodem nomine sunt ab ingenuis oriundi, quorum maiorum nemo servitutem servivit, quique capite non sunt diminuti, Germ. Leute, die zu einer Familie gehoren, und von lauter rechtschaffenen Voraltern herstammen. Idem Cicero etiam habet gentilitas L. 1. Orat. c. 38 pro cognatione et necessitudine, quae est inter huiusmodi gentiles. Gentiliter autem occurrit apud Solinum, idemque sonat, quod secundum gentis s. nationis cuiusdam consuetudinem; it. patrio et gentili sermone, Nach Landesgebrauch, nach der Landessprache. Cell. Antib. 162. C. P. 264.
* Gentilitus occurrit etiam apud Tertullianum de Pallio cap. 3, pro ex longa gentis consuetudine: item planitus apud eundem l. c. c. 4. Voss. de Vit. 805. Borrich. Cogit. 30.
* Girgillus autem Isidoro L. 20. c. 15. proprie notat lignum in trans versa pertica mobile, ex quo funis cum situla vel utre in puteum demittitur, hauriendae aquae causa. Germ. Das Gewerbe am Born.
* Glisco enim veteribus nil significat aliud, quam cresco, augeor v. g. seditio gliscit, discordia gliscit.
Latine dixeris: acus vacillat; propter lubricum crystallini locum stabilem et fixum non tenet; lubrico crystallini insistere vix potest; propter crystallinum versatur in lubrico, suoque subinde puncto cedit.
* Globare quidem verbum probae monetae est; sed notat non nisi in rotunditatem formare aliquid, In die Runde drehen, rund machen. Erasm. in Vall. 196.
* Graduatus per saltum Latine dixeris, ad supremum honoris scholastici gradum evectus per saltum 1. omisso seu praeterito gradu inferiori.
* Grandilequus autem occurrit ap. Cic. de Orat. cap. 5.
* Grandissimus autem habet Varro, et Plinius; et hic quidem saepius: item Marcellinus. Granditas est Ciceronis et Plinii v. g. granditas verborum i. e. magnificentia verberum, splendor verborum. Voss. de Vit. 805. Borrich. Cogit. 113. 114.
perquam est variae lectionis: optime etiam qui recensuerunt Tacitum, pro gratabundi ediderunt grata auditu. Kappius ad Iensium 103. Tutius ergo dixeris, gratulabundus.
* Grat???i pro gratulari Poetarum fere est. Ut igitur a gratulor, gratulabundus. sic a grator gratabundus dici possit per Analogiam, quae tamen veterum auctoritate destituta nihil valet.
* Gratiosus, monente Gellio L. 8. c. 12.
1. Active dicitur, quamvis raro, de eo, qui gratiam adhibet, seu qui aliis favet. Hinc, quia nempe haec notio ita rara et vehementer insolens est, Gratiose domine, Gnadiger Herr, non esse loquendum, docet Goclenius Silv. Barb. p. 26. Et certe notio haec, quam Gellius adfert, exemplis vix comprobari potest. Cell. Antib. 124: nisi loco Cic. in Bruto c. 84: Volo, hoc oratori contingat, ut, quum auditum sit, eum esse dicturum, locus in subselliis occupetur, compleatur tribunal, gratiosi scribae sint in dando et cedendo loco Menk. Spec. 2. p. 82.
2. Passive, quod crebrius, pro eo, qui gratiâ apud alios pollet, sive cui favetur, Der in Gnaden ist, der Gnade und Gunst bey Leuten hat. v. gr. Cicer. tribulibus gratiosus id est, multum apud eos gratid valens et auctoritate.
Dicitur gratiosus absolute, et gratiosus alicui, apud aliquem, et gratiosus in domo alicuius l. in aula. Voss. de Vit. 146. Schor. Thes. Ciceron.
causa, Ohne rechten Beweisthum, ohne Grund v. g. hoc gratis adseritur, Das wird zwar gesagt, aber schlecht bewiesen. Sciopp. in Strad. 4.
* Veteribus gratis et gratuito fieri dicitur, cuius facti nullum est pretium aut merces. v. g. Cic. L. 2. Offic. c. 19: Multorum causas et non gravate et gratuito defendere. Id. pro Cluent. c. 26. gratis servire alicui, Einem umsonst dienen. Id. 2. Offic. cap. 23. gratis habitare in alieno. Nepos 15. 4. 2. gratis facere sum paratus. Sallust. Orat. L. Philippi Lib. 1. Histor. Ubi malor praemia sequuntur, baud facile quisquam gratuito bonus, Da Bosheit belohnet wird, da ist umsonst niemand gern fromm.
* Idem iudicium esto de vocabulo ingratitudo; pro quo Cicero ingrati animi crimen subire: nisi quod Iulius Firmicus, et Cassiodorus eo usi sunt. Voss. de Vit. 68. Sciopp. Iud. de Stil. Hist. 184. et 222, ubi Lipsium et Thuanum, vocabulo gratitudinis usos notat. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 62. seqq. Borrich. Cogit. 30. Goclen. Obs. 10. Silv. Barb. 33. Celi. Antib. 39. C. P. 355.
† Cassiondorus autem alio sensu scil. offensae s. inclementiae, usus est vocabulo ingratitudinis, quando dicit: Nostrae ingratitudinis pericula subire, In unsere Konigliche Ungnade follen. Apicius etiam, scriptor plebeius et culinarius ad aetatem aeneam pertinens, vocabulo gratitudinis usus quidem est; sed itidem alio significatu, nempe pro sapore grato et iucundo. Cellar. Antib. 40.
Ceterum lemmata in Valerio Maximo, in quibus sunt haec ignota veteribus gratitudinis et ingratitudinis nomina, non sunt ab ipso Valerio, sed a Grammatico aliquo. Et quamvis eiusmodi lemmata iam olim quoque adscripta fuerint libellis, ut docet illud Martialis Lib. 1, Epigr. 14:
Lemmata, si quaeris, cur sint adscripta? docebo:
Ut, si malueris, lemmata sola legas;
inde tamen non sequitur, lemmata haec, de quibus heic quaeritur, apud Valerium Maximum etiam olim ita fuisse; ut nempe in illis scriptum fuerit de gratitudine et ingratitudine. Sunt enim codices, qui prae se ferunt lemma hoc ipsum de gratis et ingratis: et ita in uno eorum codicum, quos
Bibliotheca Regia Berolinensis habet, scriptum reperitur.
In Thesauro Rob. Stephani habetur etiam vocabulum gratitudo: sed exempla non nisi ex recentioribus, Sabellico et Erasmo, proferri potuerunt.
Hoc gratitudinis vocabulo etiam P. Manutius usus est alicubi; quod Scioppius Iud. de Stilo. Hist. p. 70. verisimile esse ait non tam ignoratione Latinitatis, quam oscitatione eius et dormitatione contigisse.
Iacobus quidem Thomasius ex eo, quod magnitudinem et amplitudinem in ore habemus, a magno et amplo deducta Substantiva, pari modo etiam gratitudinem et ingratitudinem a grato et ingrato recte dici contendit; et ex hoc argumento Manutium a Scioppio notatum, excusat Praefat. in Epistolas Manutii. Sed haec Thomasiana Manutii defensio admodum ieiuna ac frigida est; quum sine veterum suffragio Analogia non sufficiat.
* Iulius Caesar Scaliger Exerc. 317. Sect. 2: Gratitudo, inquit barbarum est, et non necessarium: non enim reperitur res ipsa in animis mortalium: at ingratitudo, ut aeque barbara, ita maxime necessarita vox ad significandum id, quod frequentius, quam sol ipse, invenitur.
†. Buchnerus ad Fabr. in Voc. Barbarismus: Quid piaculi, inquit admiserit, qui nova verba invenerit propter inopiam veterum, -- modo Analogiae ratio custadiatur? Sic ingratitudinis recepta est vox, quae apud neminem veterum exstat, necessaria tamen ad denotandum vitium deterrimum, quod huc usque nomine destituebatur. Verum enim vero, quod contra Buchnerum notandum, quis negaverit., a)xaristi/as2 crimen Ciceronis aetati tam fuisse familiare, quam nostrae? nec tamen propterea necessarium arbitrati sunt, fingere nomen ingratitudinis; quod tamen facile potuissent. Cicero certe, quum toties de re, quam ingratitudinem vulgo dicunt, in scriptis suis egerit: numquam tamen vocabulo eo; sed Graeco nomine, quod paullo ante diximus, a)xaristi/a usus est. Et recte viri docti, qui vocabula et locutiones Graecas, in Epistolis Ciceronis occurrentes, interpretati sunt, fecerunt, quod vocabulum a)xaristi/as2 non ingratitudinis, sed ingrati animi verterunt: et Seneca in septem integris libris de Beneficiis, quum de ipsis rebus, quas hodie vocabulis gratitudo et ingratitudo exprimunt, fuse ageret; numquam tamen ipsis illis vocabulis usus est, sed perpetuo periphrasi animi grati ingratique eas res expressit. Ceterum an et quando liceat o)nomatopoiei=n, et nova fingere vocabula, vide Hadrianum Cardinalem de Serm. Lat. 19. seqq. et 24. seqq. C. A. Heumannum in Epist. Crit. de Iure L. L. augendi novis vocabulis, et Mechovium in Antiphila p. 91. et 196. Confer, quae infra
occurrunt ad Vocabula nova, et rerum veteribus Romanis ignotarum. In locum autem hunc integrum insuper lege Sciopp. Pardox. Litter. 16. de Stil. Hist. 144. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 8. et 110. Goclen. Observ. 72. Cell. C. P. 11.
* Grosse, Adverbium, corruptum ex crasse; uti grossus ex crassus.
Grossescere corruptum ex crassescere, Columellae ac Plinii verbo.
Grossitudo sunt etiam, qui Solino tribuunt; ubi vero Salmosius crossitudo edidit. Ocourrit nominatim ap. Vulgatum Ier. 52. v. 21.
Grossus aetate Sulpicii usurpari coeptum; quemadmodum etiam Comparativus grossior apud eumdem exstat. Augustinus Lib. 4. adv. lulian. cap. 13. utrumque, et Positivum et Comparativum hunc, habet. Goclen. Obs. 77. Voss. de Vit. 58. 718. Borrich. Cogit. 30. Cell. Antib. 40. C. P. 305. Comparativus apparet etiam in Vulgata Bibliorum versione Ezech. 41. v. 25.
† Grossus autem Substantive positum, generis dubii est, et notat ficum, quae non dum maturuit, Germ. Eine rohe unzeitige Feige: o)/lunqon Graeci vocant: occurrens apud Celsum L. 5. et Plin. L. 15. c. 18. Quid in re monetaria hodie grossus significet, nemini ignotum est.
* Gulosus autem, et Adverbium gulose, probae notae sunt.
* Participium quidem guttatus, Betropfelt, occurri??? apud Palladium et Martialem; sed qui ind??? verbum probum esse colligunt, frustra sunt: quot enim dantur Participia eiusmodi, quorum nulla omnino in antiquitate adsunt verba? Conf. quae in Sect. post. occurrunt ad voc. Potionatus.
† Maioris autem momenti videtur esse ad stabiliendam verbi huius auctoritatem, quod vulgo adducunt Praesens Participii ex Plin. L. 20. c. 8. folia guttantia adstringunt. Verum Harduinus ex MSS. legit gustantium os adstringunt; qui Verborum sensus planus et expeditus est.
* Habitus Latine significat conditionem. naturam, indolem, Germ. Die Art und Besebaffenheit einer Sache, v. g. temporum illorum habitus, habitus oris; habitus corporis.
† Derivatum videtur a barbaro verbo et locutione habilitare se, i. e. indefesso studio et crebris actibus sibi comparare facultatem aliquam et promptitudinem, Germ. Sich habilitiren.
* Sed habilis, inhabilis, habiliter, habilitas, bonae notae sunt. Cic. de Orat. L. 1. c. 54: calcei habiles et apti ad pedes, Schube, die gut passen. Inhaibilem labori valetudinem casatur, Er giebt vor, wegen seiner Schwachlichkeit konne er die Arbeit nicht mehr aushalten. Pomp. Mela L. 3. c. 7: Alii ita proceri et corpore ingentes, ut elephantis etiam sicut nos equis, facile atque habiliter utantur, Dass sie sich bequem und fuglich bedienen konnen. Cic. L. 1. de Leg. c. 9. habilitas corporis, Der schmeidige Korper, die Geschicklichkeit des Leibes.
* Latinis est in genere opinio, secta. v. g. Cic. Praef. Parad. Cato in ea est haeresi, quae nullum sequitur florem orationis. Vitruvius Praef. L. 5. Qui Pythagorae haeresin fuerunt secuti. Goclen. Obs. 5. p. 9.
* Augustinus et Prosper Aquitanicus etiam habent haeresiarcha, Ein Euzketzer.
* Liceat heic w(s2 e)n paro/dw| monere, verbum hebdomada primae Declinationis in Fabri Thesauro posteriorum tantummodo esse dici: quod tamen et Gellius L. 3. c. 10. et Cicero Famil. L. 16. Ep. 9, si meliores spectes editiones, exhibent. Videatur omnino Vossius de Vit. 150. seq. et Vorstius de Lat. Merit. Susp. 118. et Graevius ad Ciceronis d. l.
† Sunt, qui hoc Verbum etiam ex Ciceronis Ep. 1. Lib. 1. ad Attic. probari posse existimant: sed aliter heic legunt Bosius, Alciatus, Manutius, Lambinus, Rob. Stephanus, et verbum hereditare unâ voce et consensu improbant.
Latine dixeris, heredem esse; hereditatem adire; hereditatem accipere; hereditatem obtinere; hereditatem consequi; in hereditatem venire; Graece, klhronomei=n. Voss. de Vit. 98. et 718. Borrich. Cogit. 30. Cell. Antib. 14. C. P. 305.
* Hiatus autem sumitur tripliciter:
1. Pro apertione, v. g. hiatus terrae;
hiatus telluris; Cic. L. 2. de Nat. Deor. c. 47. oris hiatu cibum capessere, Die Speise mit dem Munde aufschnappen.
2. Pro molestia, quae exsistit in gutture propter concursum vocalium. v. g. Cic. in Oratore cap. 23. hiatus concursu vocalium, Eine Abschnappung: quum nimirum in oratione vocales finiunt alias, atque sine intervallo incipiunt alias voces.
3. Pro nimia cupiditate alicuius rei. v. g. Tacitus Hist. 4. 42. 6. dicit hiatum praemiotum, Wenn man immer gern was haben vvill, vvenn man so begehrig ist.
* Trifariam autem usurpatur:
1. Cum adiectione alicuius Substantivi v. g. historia rei nummariae, id est, descriptio s. delineatio; pro quo Livius Praef. rqrum gestarum memoria. Sic dicimus historiam belli Peloponnesiaci, Italici sacri, historiam naturae, id est, qewri/an s. contemplationem.
2. Usurpatur absolute, et tunc kat) e)coxh\n historia appellantur rerum gestarum monumenta integra, et tamquam corpus quoddam, ut: historiam scribere; historiae Graecae optimus auctor dictus est Thucydides. Cic. L. 2. de Orat. cap. 9: Historia est testis temporum, lux veritatis, vita memoriae, magistra vitae, nuntia vetustatis. Idem Cicero historiae leges has ibidem commemorat: Nihil dicere falsi: nihil dissimulare veri: sine suspicione vel gratiae vel simultatis scribere.
3. Usurpatur etiam pro ipsa facultate et artificio historiae scribendae Plin. L. 1. Ep. 16. Andivi Pompeium Saturninum causas agentem acriter et ardenter, nec minus polite et ornate, sive meditata, sive subita proferret. Adsunt acutae, crebraeque sententiae, gravis et decora constructio, sonantia verba et antiqua. Omnia haec mire placent; cum impetu quodam et flumine praetervehuntur: placent, si retractentur. Senties, quod ego, quum orationes eius in manus sumpseris, quas facile cuilibet veterum, quorum est aemulus, comparabis. Idem tamen in historia magis satisfaciet, vel brevitate, vel luce, vel suavitate, vel splendore etiam et sublimitate narrandi. Sic etiam Herodotus a Cicerone appellatur pater historiae; perinde ac si quis Homerum vocaret patrem poeticae. Goclen. Observ. 162.
* Historicus enim veteribus est non tantum, qui res gestas memorid tenet, et explicare potest, sed etiam, qui easdem memoriae prodit ac stilo signat. Voss. de Vit. 464. Borrich. Cogit. 115. Cell. Antib. 113. C. P. 145.
* Videatur Vossius de Vitiis Serm. Lat. p. 464. qui tamen addit, in novo clientelae genere vocabulum homagii posse utcumque tolerari; quod idem iudicat de altero vocabulo hominii, quod paullo concinnius vocat, utpote magis a)nalo/gws2 formatum, sibique consentientem allegat Cuiacium principio libri de Feudis. Conf. Cellarius Antib. 42. C. P. 356. Andr. Schottus Lib. 3. Tull. Quaest. 224. Car. du Frerne Glossar. Part. 2. Voc. Homag.
† Origo huius et aliorum eiusmodi vocabulorum eo saeculo nata est, quo Gothi et Longobardi et Franci florentissimas Imperii Romani Occidentalis provincias tenuerunt: tunc scilicet orta sunt et homagia, et vasallagia, et hostagia, et appennagia, et maritagia, atque alia Tullii et Titi Livii aevo ignota nomina. Et quamvis haud absona eorum sententia videatur, qui hominium seu homagium vel a Graeco o)mo/w, iuro, quia iureiurando interveniente solet praestari; vel ab o(mo/w, unio, quia per id domini, et huic subditi censentur uniti; vel ab o(mou=, simul, et a(/gion, sacrum s. sacramentum, quia in sollemni homagio clientes simul fidem domino suo fere adstringunt: tamen ad veram eius originem illi demum accedunt, qui homagium aiunt dici ab homine. Hinc pro homagio potius usurpant hominium: quasi is, qui homagium vel hominium praestat, homo domini, vel quafi meus fieri dicitur, ut testatur Besoldus et du Freine l. c. voc. Homo. Hinc homines posterioribus saeculis dicti generatim quivis alterius dominio quavis ratione subiecti, seu essent ii servilis conditionis, qui alias etiam cum adiectione homines proprii dicuntur, seu ingenuae: unde hodie adhuc usitata vocabula Hauptleute, Land und Leute. Vid. omnino Barth. Advers. L. 149. c. 21. et ad Statii Silv. p. 234.
* Honorisicus, honorificentior, honorificentissimus, et Adverbium honorisice, Ciceronis sunt: honorificentia, ae, autem Vopisci et Symmachi.
* Fictum satis a)nalo/gws2 ad similitudinem tou= heredipeta, Ein Erbschleicher, quod Cicero, Petronius, aliique habent.
* Pro eo, quod vulgo dicunt hortatoria oratio, Cicero habet suasio.
Composita autem dehortatorius apud Tertullianum Apolog. c. 22. pr. et exhortatorius ap. Hieron. Ep. 2. ad Nepotianum sub init. et Augustin. Epist. 209. pr. occurrunt.
* Ceterum Tertullianus de Paenitentis cap. 11. et Theodorus Medicus Adiective usurpavit v. g. hortulanus maritimusve secessus it. mentha hortulana i. e. hortensia, Krausemunze. De porcello hortulano i. e. oleribus farcto, videatur Apicius L. 8. c. 7.
Ciceroni, aliisque est olitor.
† Vocabulum tamen olitoris Borrichius Cogit. p. 117. putat non perfecte exprimere hortulani officium; quum olitoris sit, herbas altiles et cibariis utiles curare, et in
culinae usum transferre; hortulani vero generalior administratio, ut quae ad omnes horti plantas, tam edules, quam speciosas, et oculis arridentes, extendatur. Sed esto, nomen olitoris non perfecte exprimere officium hortulani; tamen non ilico opus est vocabulo non optimae Latinitatis, ut significantius habeas vocabulum: dicere enim poteras, horti cultor, seu, ut in inscriptionibus legitur, alievius ab hortorum cultura. Voss. de Vit. 466. Cell. Antib. 114. C. P. 212. Borrich. Cogit. 117. Schurzfl. Orthogr. Rom. 35.
* Humectare occurrit apud Virgilium et Lucretium; Participium humectatus apud Silium et Vegetium; Adiectivum humectus apud Palladium, Apuleium et Macrobium. Hinc autem a recentioribus Medicis cusum videtur humectatio.
Celsus, Medicorum ille Cicero, sicubi loquitur de humectatione; utitur semper circuitione quadam. v. g. L. 4. opus est formento humido; et L. 5. c. 29. linteolum in aqua frigida madefactum.
† Pro Participio humiliatus adfertur locus quoque ex Cicerone, etiam, quod mireris, a. Vorstio de Latin. Mer. Susp. cap. 2. p. 194: at omnes libri ibi aliter legunt.
Pro humiliare se, seu humiliari, Cicero dicit humiliter demisseque sentire; se summittere; submisse se gerere; submisso ac supplici animo esse: et pro humiliare aliquem Nepos Dion. c. 5. dicit, spiritus alicuius reprimere; et Cie. frangere alicuius corroboratam iam vetustate audaciam; item Animum alicuius nimis elatum deprimere. Voss. de Vit. 99. et 719. Borrich. in Voss. 123. Cell. Antib. 43. C. P. 306.
† Humiliare uxorem proximi, ap. Hieron. ad Helvid. f. 6. sonat idem, quod constuprare; et Humiliatae feminae, ap. Augustin. C. D. L. 2. c. 2. idem est, quod stupratae.
* Notum etiam est, utrumque opponi interdum ei, quod procerum, atque translate nobile est, atque illustri loco positum. Curt. L. 7. c. 4: Scitharum neminem dicebat tam humilem esse, ut humeri eiur non possent Macedonis militis verticem aequare. Sic humilis vadix Plinio. L. 8. Ep. 20. dicitur, quae non alte sive profunde fixa est. Iul. Caes. B. C. L. 2. c. 8: Turrim humilem parvamque fecerant. Phaedrus L. 1. Fab. 30. v. 1: Humiles laborant, ubi potentes dissident: humiles i. e. pauperes, infimae fortis homines, Sallust. B. Iug. c. 49. humilitas arhorum. Iul. Caes. L. 5. B. G. c. 1: humilitas navium. Sallust. B. Iug. cap. 72. generis humilitas. Goclen. Observ. 28. seqq. et 162. Silv. 27. Ant. Schor. in Phras. Voss. de Vit. 136. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 194. seqq. Ob. Gifan. Observ. 334.
† Inter Christianas virtutes, inquit STEPHANUS GAUSSENUS in Dissertatione de natura Theologiae p. 110, eae facile primas tenent, non quae societati maxime prosunt, vel maxime oculos hominum advertunt, sed quibus Iesum Christum maxime imitamur. Sic in Ethica Christiana virtutes cardinales sunt patientia, benignitas, cet. quia sese ab iis Christus potissimum commendavit, in primis vero virtutum Christianarum regina humilitas, qua quis alius alium se praestantiorem existimat Phil. 2. v. 3, cuius obscuri adeo exstant characteres in natura, ut ne nomen quidem ei dare Philosophi dignati sint. Vox enim illa humilitas, et altera Graeca taeinofros1u/nh sunt, eo quidem significatu, barbarae. Hactenus Ganssenus.
Humile, ait WEISSIUS de Stilo Rom. p. 146. seq. sonat abiectum, vile, pretii nullius, humi prostratum. Humilis animus et imbecillis humi repit, et firmitatis habet nihil. Oratio humilis nihil nobile, nihil generosum, nihil igneum habet, aut caeleste. In contemptu est, quisquis est loco humili. Imperitis illis et impuris Latinae linguae locutoribus humilitas illa virtus est, quando quis sibi nihil arrogat et adsumit,
reliquis aequo animo cedit, modeste de se sentit, vitiisque magis, quam virtutibus suis cognoscendis intentus est, quorum ista in se invenisse credit plura, has esse vel nullas vel paucissimas, nec adeo magnas profitetur. Huic virtuti modestiae et moderationis nomen debetur, non humilitatis. Nihil enim humile habet, qui virtutibus sine superbia et fastu nitet: immo illa demum magnitudo et animi excelsitas vera est, bene et recte agere: nec laudem inde captare. Hactenus Weissius.
Et sic quidem eruditi consentiunt, ut notionem Ecclesiasticam tou humilis et humilitas, habeant pro minus Latina.
E contrario autem Olaus Borrichius Animadv. in Voss. 120. seq. et Analect. 12. seqq. pluribus ostendere studet, hoc vocabulo virtutem etiam veteribus notatam esse. Ad testimonia autem a Borrichio adducta respondet Cellarius Antib. 166. C. P. 243. ne in illis quidem certissime notari virtutem aliquam, sed terrorem et metum; contenditque, vocabulum hoc suspectâ notione non acceptum fuisse, priusquam inclinaret Latinitas. Olai sententiam tuetur, fusiusque laborat probare Andreas Borrichius Append. 33. et Vindic. L. L. 86.
Neque omnino incassum uterque Borrichius laboravit; etiamsi cum Cellario Discuss. Append. 41. saciamus, et rectius illo abstineamus, cumque veteribus elegantius dicamus: Nihil est hoc homine modestius; prae se fert modestiam; singularem animi submissionem prae se fert; ab omni supercilio fastuque longe abess; animus submissus seque deiciens, cet.
* In argumento tamen Theologico rectius humilis et humilitas retineantur, quia in, hoc foro ius civitatis obtinent, nec vocabula magis Latina, eaque synonyma id exprimunt satis, quod Theologi, atque adeo Sacra scriptura his notant.
Par ratio est in Adverbio humiliter.
* Ne autem, quae in sollemnioribus titulis magnorum Principum, aut alibi in vita negotiali, increbuerunt hybrida v. g. Archi-Dux, Archi-Camerarius, cet. it. Protonotarius, cet. si sapis, temere reieceris. Conf. hunc ipsum locum in Part. Orthogr. it. quae supra occurrunt ad Voc. Archi-Dux. cet.
et simulatorem referunt, praeeunte Sacro Codice, scriptores Ecclesiastici v. g. Hieronymus, et alii.
* Hypocrita apud Latinos olim erat artifex theatralis sive scenicus, Ein guter Acteur, v. g. apud Senecam.
Latine pro eo dixeris cum Cicerone: eruditus artificio simulationis, qui quum maxime fallit, id agit, ut vir bonus esse videatur; callidus simulator, cuius frons prima decipit multos, Germ. Der mit seinem ehrlichen und frommen Gesichte die Leute betruget; qui magis vultum, quam ingenium prae se fert probum; qui vultum callide ad modestiam ac pietatem componit; it. simulatio virtutis, ac pietatis venditatio quaedam atque ostentatio; callida et temporaria sanclitas; Curt. Lib. 5. c. 10: Lacrimas, paenitentiae indices, profuderunt: adeo humanis ingeniis parata simulatio est. Cell. Antib. 263. C. P. 265.
* Sic idolum pro falso, ficto et commentitio Deo, notionis videtur Ecclesiasticae: alioquin pro imagine est Ciceronis; pro spectro autem Plinii Iun. Cell. C. P. 265.
† Doctores, ut vocant, Scholastici hoc et alia eiusmodi vocabula in eitas v. g. haecceitas, homineitas, lapideitas, desinentia magno numero finxerunt: de quo vid. Adamus Tribbechovius de Doctoribus Scholastîcis.
* Eiusdem censûs etiam sunt, ieiunatio, Das Fasten; ieiunator i. e. qui ieiunat; et semiieiunium, Ein halber Fasttag. Ieiunus,
autem, ieiune, ieiunitas et ieiunium, optimae notae sunt.
* Ignominiosius Comparativus apud Arnobium: ignominiosissime, Superlativus, apud Orosium: ignominiosus autem, Adiectivum, apud Livium, Horatium, et alios optimae notae scriptores occurrit. Voss. de Vit. 806. Fab. Thes. Cell. C. P. 146. Borrich. Cogit. 124.
† Vossio quidem de Vit. 48. haud adsentimur, dicenti: Iliaca passio qui dicunt, a)nalogi/an negligunt: nam morbus is ileos dicitur; non ilios: unde potius ileacus foret; verum hoc non obtinet. Cur enim praecise derivetur ab ileos? cur non ab ilia, ilium, ilibus i. e. intestina in imo ventre, Die Gedarme, das Eingevveide.
Interim morbum hunc vel ileon, ei)ledn dicemus, vel chordapson Graec. xordaydn, Germ. Die Darmgicht, den Darmiammer, cum Celso, Plinio Lib. 20. c. 4. Caelioque Aureliano et Graecis.
* Improles l. Improlis, sortis adhuo deterioris est; quo de paullo infra.
* Pro fantas1i/a| s. cogitatione, pro facultate l. actu mentis, quâ sibi ideas format, bene se habet, et exstat apud Plinium L. 20. Hist. Nat. c. 7.
Ita etiam verbo
* Imbrex, iois, correpte unde hoc Verbum formatum est, notat tegulam imbrem capiens, Einen Hoblziegel, dadurch das Wasser vom Dache lauft.
† Volut, Plinium Passivo imbricor uti; forte quia ille, uti et Vitruvius, dicat Imbricatus: sed hoc ibi Denominativum videtur; ut tunicatus, ocrtatus, togatus, polliolatus, capillatus, incelebratus, cet. Voss. de Vit. 722.
simplicis. Deinceps autem apud scriptores Ecclesiasticos hoc ipsum et non nulla alia huiusmodi v. g. infractus, infucatus, notionem minuendi acceperunt. Pro immaculatus, quatenus est Ecclesiasticae notionis, Cicero habet, inviolatus, integer, incorruptus. Voss. de Vit. 470. Borrich. in Voss. 125. Cell. C. P. 116.
* Matricula, ae, unde hoc Verbum formatum, vide infra suo loco.
Et Adverbium
† Kappius ad Iensium 106. et diu ante illum Titius Manud. 257. in Gellii L. 20. c. 11. se reperisse dicunt. At ibi plane non exstat: exstat autem in Praefat. cuius verba sic inter alia habent: Nos vero, ut captus noster est, incuriose et immediate ac prope etiam subrustice ex ipso loco ac tempore hibernarum vigiliarum, Atticas noctes, inscripsimus. Sed legendum procul dubio immeditate, quod Titius una cum Calepino putat, et sententia evincit.
* Hinc apud ICtos est immemorialis possessio; pro quo rectius, possessio hominum memorid antiquior; possessio, quae est nostrâ memoria antiquior. Geclen. Obs. 76.
Memoriatis, e, v. g. liber memorialis, Ein Gedenkregister, exstat apud Suetonium Caes. c. 56.
* Imminere veteribus est impendere, producte, l. inhiare v. g. Cic. 1 Tusc. c. 38; Mors propter incertos casus quottidie imminet; imminere imperio; imminere alieno, Nach fremden Gute schnappen.
† Qui ex Livii Lib. 37. cap. 1. exsculpunt, frustra sunt: nam locus non vacat mendo, et meliores codices ibi legunt, misericordia; non immisericordia.
* Immisericors autem habet Cicero L. 2. de Invent. cap. 36; et Adverbium immisericorditer Terentius Adelph. A. 4. Sc. 5: Factum a vobis duriter immisericorditerque.
* Eodem censu habendum mobilia pro bonis, quae moveri possunt, Die Mobilien, Bevvegliche Guter; quo de infra suo loco.
Ceteroquin Adiectivum immobilis probae notae est.
* Morigerus quamlibet apud Ciceronem haud exstet; tamen boni commatis est, occurrens apud Terentium, Lucretium, alios. Voss. de Vit. 470. Borrich. Cogit. 30. Cell. Antib. 45. C. P. 357.
Quin etiam, unde hoc Substantivum derivatur,
† Vulgo quidem eius praesidium petitur ex Plinii Lib. 35. cap. 10: sed Harduinus auctor est p. 220, nihil huius in MSS. reperiri; et ipse haec, et alia verba, ut spuria et adsuta, praetermisit: ut ita parum auctoritatis huic vocabulo accedat ex Plinii suffragatione, quae adhuc sola fuit prodita.
Cicero pro eo dicit, violentus; uchemens; furens; furere apud sanos, et quasi inter sobrios bacchari vinolentus videtur; furens audaciâ, scelus anhelans; hominem furentem exsultantemque continui; homo importunus.
* Impingere veteribus notat idem, quod illidere, infligere, inicere v. g. impingere alicui vulnus, lapidem, nucum, colaphum, dicam, compedes, fustem, calicem mulsi, caput parieti. Cell. Antib. 168. C. P. 245. Voss. de Vit. 97. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 3. Schor. Thes. Cic. 441.
* Planus autem, primâ brevi, Der Betruger, unde haec formata sunt, Cicero, Horatius, Plinius et Petronius habent.
* Simplicia, paenitens et paenitentia, etiam extra Ecclesiam satis abunde apud elegantiores in usu sunt.
* Verbum importare, unde hoc Substantivum formatum, probae sane notae est; sed non nisi notione propriâ pro inferre l. adferre, it causam rei esse v. g. importare frumentum in oppidum; Liv. L. 24. c. 22. discordia civilis clades importat; importare mala, calamitatem, pestem, periculum.
Formatum est a Verbo imponere.
* Imponere autem alicui (subaudi fraudem) hâc notione sat bene sese habet: quemadmodum etiam impostura, Der Betrug, quod apud Columellam et Ulpianum occurrit.
de Vit. 101. Borrich. Cogit. 30. Cell. Antib. 46. C. P. 358.
* Primitivum praegnans optimae notae est; ad cuius tamen auctoritatem nullum eius derivatum accedit; praeterquam quod praegnatio, Die Schwangerung, non modo apud Apuleium, sed etiam Varronem exstet. Praegnatus, ûs, idem notans, quod praegnatio, Tertullianus; praegnax autem, idem notans, quod praegnans, Fulgentius habet.
* Improbrare, quod scimus, idem est, quod dedecorare, et adsciscit Accusativum v. g. Plaut. Merc. A. 5. Sc. 4. v. 8: Qui bone sunt genere nati, si sunt ingenio malo, suapte culpâ degener capiunt genus, ingenium improbrant. Sciopp. de Stil. Hist. 184. 189.
* Hinc Verbum Improperare i. e. Conviciori alicui, Conviciis aliquem proscindere: quod similiter apud Vulgatum occurrit.
* Simplex autem puber, ris, Adiectivum Generis omnis sine controversia bonae notae est. v. g. Cic. L. 1. Offic. c. 35. puber filius; Liv. L. 1. c. 3. puber aetas; Virg. L. 12. Aeneid. v. 413. pubera folia i. e. adulta.
† Interim Impuber olim saltem in usu fuisse videtur: quemadmodum Ciner, Cucumer, Pulver, Vomer; pro quo florente aetate dictum Cinis, cucumis, pulvis, vomis: quamvis ab obsoletis Nominativis Casus obliqui descendunt.
Curtius Lib. 7. c. 4. loca naturae situ invia; alii, quo adire nemo temere potest. Voss. de Vit. 472. Borrich. Cogit. 30.
† Heic tamen non dissimulandum est, vocabulum inconsiderantia Ciceroni quidem vindicare Nizolium, Rob. Stephanum et Lambinum ex Lib. 3. Ep. 9. ad Qu. Fr. ubi vero cusi et MSS. codd. considerantiam habent; quamvis, ut videtur, repugnante sensu: Suetonio item in Claudio c. 39. tribui; ad quem tamen locum, Gifanii librum inconsiderationem habere, Torrentius auctor est. Interim tamen Quintilianus aliique, etiam sequioris aetatis, pro hoc vocabulo tuto allegari possunt. Voss. de Vit. 472. Cell. Antib. 46. C. P. 358. Gunth. Lat. Rest. 306.
Ceterum inaugurare verbum bonae notae est, et Adv. Inaugurato i. e. auspicato, Livius habet.
* Verbum incalescere, unde formatum, occurrit apud Columellam L. 2. c. 4.
Par ratio est vocabuli effervescentiae; cuius verbum effervescere similiter probae notae est.
† Ariani etiam hac voce olim usi sunt, et Deum dixere incapabilem i. e. incomprebensibilem, a)xw/rhton. Solent nimirum animi degeneres o)nomatopoiei=n sine ulla necessitate.
* Simplex capabilis i. e. idoneus; alicui rei par; facultatem rei administrandae habens; eiusdem censûs, h. e. similiter barbarum est.
Sunt tamen, qui pro eo malunt Graeca e)ns1arkwqei\s2, h( e)ns1a/rkws1is2. it. Latin. qui adsumpsit corpus humanum: rectius naturam humanam.
† Plinius vero Panegyrista, Consularis ille et Augur, cui tribuunt quidam, non habet.
* Ceterum incentivus Adiectivum v. g. carmen incentivum antiquis usitatum est e. g. Varroni. Cell. Antib. 115. C. P. 213. Borrich. adv. Sciopp. 305.
* Incentio autem est apud Gellium; pro quo auctor ad Herennium habet instigatio.
Verbum autem incinere habet Propertius, itidemque Gellius; pro quo tamen frequentius apud veteres Latinos; instigare, incitare, stimulun. l. calcar alicui addere. Sciopp. Infam. Fam. 244. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 29. Borrich. adv. Sciopp. 305. Cell. C. P. 146.
† Henricus Stephanus Expost. 312. quidem putat, incertitudo apud Ciceronem inveniri, indeque perperam colligit, certitudo quoque dici posse; quod tamen supra suo loco, ceu barbarum vocabulum, iam explosum est: sed toto caelo errat. Ciceroni enim, et Romanis scriptoribus prorsus ignotum est.
Veteres Adiectivum Genere Neutro heic usurpant, et magno consensu dicunt, incertum belli, maris, salutis; incerta fortunae, proeliorum, casuum; quod quidem Graecorum more dictum videtur: hi enim to\ e)lafro\n leve pro h( e)lafro/ths2 levitas, to\ leuko\n album pro h( leuxo/ths2 albor, to\ po/s1on quantum pro h( pos1o/ths2 quantitas dicunt. Immo ipse Vulgatus verba Apostoli 1 Tim. 6. v. 17. e)pi plou)tou a)dhlo/thti, non reddidit in incertitudine, sed in incerto divitiarum. Voss. de Vit. 68. Borrich. Cogit. 30. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 65. seqq. Cell. Antib. 47. C. P. 358. Conf. supra Aptitudo et Certitudo.
pare/rgw|
. Voss. de Vit. 107. 472. 808. Cell. Antib. 48. C. P. 359.Ita etiam Adiectivum
* Incisio Oratoribus distinctionem membrorum significat. Cicero in Orat. c. 61: tamquam incisionibus disserendum est. Adde l. c. cap. 64.
* In Pandectis incivile dicitur, quod est contra ius, mores et instituta civitatis. Gellius incivilia verba nominat ea, quae petulantiora sunt, nihil prorsus habentia modestiae civilis, Germ. Leichtfertige, schandbare Worte. Sciopp. Scaliger. Hypobolim. 232. it. de Stil. Hist. 130. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 126.
Recte omnino modo laudatus Io. Vorstius d. l. p. 128. animum incivilem, et incivilitatem, significare adfirmat inclementiam, crudelitatem et saevitiam: neque minus recte significationem horum vocabulorum, quâ rusticitatem notant, tamquam novam, et antiquis ignotam repudiavit.
† Quodsi haec a Stubelio in augendo Fabri Thesauro altius essent pensitata; numquam, opinor, vocabulum incivilitas per illiberalitatem, immodestiam, Germ. Grobheit, Unhoflichkeit exposuisset. Exemplum, quod ex Ammiano adducit, quo minus ipsius, eo plus Vorstianae sententiae momenti adfert. De verbis incivilis et inciviliter, simile esto iudicium. Ita Kappius ad Iensium p. 109.
* Iustin. L. 5. c. 1. extr. Quo se fortuna, eodem et favor hominum incanat. Caes. L. 1. B. C. c. 52. Magna erat rerum facta commutatio, ac se fortuna inclinaverat, Das Glucks batte sich gevvandt. Liv. L. 7. c. 9: Inclinat animus, ut arbitrer. Idem L. 29. c. 33. extr. Haec animum inclinant, ut credam, Idem. L. 27. c. 46. Multorum co inclinabant sententiae, ut tempus pugnandi differretur; sententia senatus inclinat ad pacem faciendam cum hoste. Nunc quidquid est, quocumque vestrae mentes inclinant atque sententiae, statuendum vobis ante noctem est, Cic. inclinantem erigere; it. Seneca Ep. 67: Ver inclinatum in aestatem; Cic. L. 3. Tusc. c. 3. extr. Inclinato in postmeridianum tempus die; idem. L. 2. Ep. 16. Inclinatâ fortunâ et prope iacens, Der elende Zustand, da alles zu Grunde geben vvill; id. ad Lentulum L. 1. Ep. 1. inclinata res est, Es geht zur Neige; Iustin. L. 4. c. 4. inclinato statu; Vellei. L. 2. c. 52. et Sueton. in Caes. c. 62. inclinata acies i. e. fugam spectans; Corn. Nep. in Pelop. extr. et Vellei. L. 2. c. 55. inclinatae copiae; Liv. L. 3. c. 2. inclinatioribus ad pacem animis; et L. 23. c. 46: Plebs ante inclinatior ad Poenos fuerat; ferre praesidium labenti atque inclinatae rei publicae; victoria inclinata; it. Cic. L. 2. de Orat. c. 29. inclinatio voluntatis; idem L. 6. Ep. 10. inclinationes temporum; id. Phil. 5. c. 10. minimis momentis maximae inclinationes temporum fiunt.
* Incongruens habet Plinius et Gellius; at congruens et congruenter ipsius Ciceronis est.
haud accommodatus; incongruens; inconveniens. Cell. Antib. 106. C. P. 205.
† Locus Suetonii, unde non nulli producunt, dubiae lectionis est: conferatur supra Inadvertentia. Voss. de Vit. 473. Borvich. Cogit. 30. Cell. Antib. 48. C. P. 307.
* Simplex convenienter Ciceronis, Horatii, Livii, et optimorum quorumque est. Fab. Thes.
* Incorporalis Adiectivum, exstat apud Senecam, Quintilianum, et Tertullianum: Conf. hoc Voc. infra Sect. 2. Incorporabilis apud eumdem Tertullianum. Adverbium autem incorporaliter apud Claudianum Mamertum.
Incorporeus Gellius et Macrobius habet: an Cicero 3. de Fin. c. 14. scripserit, rerum incorporearum aestimatio, adhuc dubitatur.
* Solinus c. 35. eo quidem utitur; sed aliâ notione: est enim apud eum idem, quod corpori imprimere effigiem, In den Leib atzen, einbrennen.
Praeteritum Participii Passivi
* Incorporatio, Gr. metens1wma/tws1ic, Germ. Die Einverleibung, quo idoneo auctore dicatur, nescio. Columella quidem id nominis habet, L. 6. c. 2. de hubus domandis ita inquiens: Custodiendum est, ne incorporatione, vel. statura, vel viribus impar cum
valentiore iungatur; sed heic corporis habitum et conditionem significat.
* Incorrectus v. g. opus incorrectum, Germ. Ein Werk, das von seinen Fehlern noch nicht gesaubert ist, exstat ap. Ovid. L. 3. Trist. El. 14. v. 23.
* Crassare Apuleius; et crassatus Ammianus habet.
* Ceterum significat virtutem non facile credendi, aut cuivis nugivendulo fidem temere habendi, vel diffidentiam, et reperitur in Apuleio. Immo in Pandectis inveniri dicitur: verum meliores libri habent incredibilitas, aptius quidem, sed aeque insolens nomen, atque ipsum incredulitas. Cell. Antib. 50.
* Alioquin eum designat, qui aegre aliquid credere solet v. g. apud Horatium et Quintilianum. Borrich. Analect. 62. Cell. C. P. 267.
incruento; nullâ factâ sanguinis profusione; sine pugna et sine vulnere, Caes. B. C. 1. 72; Graecis a)koniti\ kai\ a)naimwti/. Sciopp. in Stradam 191.
* Incruente occurrit apud Prudentium Rom. 1094. Adiectivum. autem, incruentus a, um, bonae notae est, et exstat apud Sallustium et Livium.
† Olaus Borrichius Analect. 60. adfert quidem etiam testimonium Catonis ex auctore de Orig. gentis Romanae: verum propter obliquam auctoris illius orationem incertum est, sintne illa verba ipsius auctoris, an Catonis.
* Cunctanter probum est, et antiquum, utpote Livii et Plinii.
Pro incunctanter veteres dixerunt, sine mora; abiectâ omni cunctatione; e vestigio; nullâ factâ morâ; vel nullâ morâ interpositâ; et Livius tamquam ex idiotismo, baud cunctanter. Cell. C. P. 215.
* Simplex autem curabilis habet Iuvenalis; quo de infra Sect. 2.
Ulpiani est indebito per quartam vocalem. Voss. de Vit. 808.
* Adiectivum autem indebitus bonae notae est, apud Senecam, Ovidium et Virgilium occurrens; quamvis Cicero pro eo habeat non debitus.
Hinc pro sollemni ICtorum formula indebite solvere, rectius dixeris indebitum solvere. Prasch. Barb. 40.
† Sed mendosus est Varronis locus; ut Petr. Victorius in Castig. Varronianis. Scioppius Infam. Fam. 4. et Borrichius Cogit. 285. recte observarunt.
Victorius pro indesinenter substituit idemptidem. Hinc vocabulum hoc minime Latinum dicit Scioppius l. c.
Vegetius tamen, Cyprianus, Hieronymus, horumque aequales eo usi leguntur. Borrich. c. l. Cell. Antib. 117. C. P. 216.
Priores tamen pro eo dicunt, semper; continenter; ad sidue; adsidue et sine intermissione, Flor. Lib. 1. c. 11. §. 53 perpetuo; labore nullam temporis partem intermisso; uno laboris tenore; perpetuato labore; sine intermissione vel respiratione, aut intervallo; nullâ laboris intercapedine; in perpetuum.
* Aliis, speciatim sequioribus scriptoribus, notat etiam neglectum divini cultus. Voss. de Vit. 474.
Priori etiam notione vel ipsum concretum indevotus occurrit apud Cassiodorum L. 2. Ep. 16: Casu patrocinante contrario tantum nobis reddebatur acceptus, quanto eognosci poterat indevotus, id est, irreverens erga Principem: et in Codice lege 35. de Donationibus sub fin. sumitur etiam notione illâ alterâ posteriore, qua significat cultûs divini negligentiorem.
* Idem Theodorus habet etiam indigestibilis d. e. cuius difficilior est digestio.
Digestio, Die Verdavung, v. g. Somni fuit medici et digestionis facillimae, apud probae notae scriptores occurrit. Digestibilis Cael. Aurel. et Apicius habent. Voss. de Vit. 474. Fab. Thes. Borrich. in Voss. 128.
* Indisciplinatio i. e. protervia l. laxior disciplinae habitus, est Cassiodori. Goclen. Silv. 32. Voss. de Vit. 428. et 474. Cell. Antib. 50. C. P. 308.
* Dolenter et Comparativum dolentius, apud Ciceronem et alios probae notae scriptores occurrit.
Indolere s. indolescere i. e. dolorem percipere, Cicero habei et Ovidius.
Indolentia i. e. a)nalghs1i/a, doloris vacuitas, idem Cicero, item Seneca et Lactantius habet. Confer tamen, quae de eo dicta sunt infra in Sect. 2. ad Voc. Dolentia.
† Severus Sulpitius Dial. 2. c. 4. hanc differentiam insuper habuit: Orare atque obsecrare, indulgeret sceleri veniam.
* Simplex fallibilis eodem censu habendum: de quo suo loco supra vide.
Fallibilis Active et Passive sumitur: Infallibilis tantum Passive.
* Verbum autem infelicitare postea obsolevit, et pro eo rectius usurpatum, infelicem reddo, miserum habeo. Voss. de Vit. 94. Taubmannus ad Plaut. Cas. A. 2. Sc. 3. v. 30.
* Fermento Verbum et fermentatus Particip. bonae notae sunt.
* Nimirum hoc Adiectivum formarunt ex alio Adiectivo: quemadmodum ab aeternus formarunt aeternalis, quod similiter Ecclesiasticorum est; ex perpetuus, perpetualis, quod Quintilianus; ex Avernus, Avernalis quod Horatius habet.
* Eadem ratio est Adiectivi infidelis. Cell. C. P. 271.
* Ciceroni et aliis infirmari est infringi ab adversario, debilitari, convelli, it. refelli argumentis. v. g. pro Roscio cap. 15: Qud ratione infirmem ac diluam sc. argumenta; it. pro Caecin. c. 18: quod testamentum non infirmari aut convelli potest.
Ita etiam iufirmitas a(plw=s2 positum, non significat, morbus, sed non nisi cum adiunctione v. g. infirmitas valetudinis, infirmitas corporis. Notat enim omnino imbecillitatem v. g. infirmitas mentis, Die Biodigkeit: aliquando etiam levitatem et inconstantiam, Die Leichtsinnigkeit. Caes. B. G. L. 4. c. 5. His de rebus Caesar certior factus, et infirmitatem Gallorum veritus, quod sunt in consiliis capiendis mobiles, et novis plerumque rebus student; et rursus cap. 13: Cognita Gallorum infirmitate cet.
* Simplex autem firmiter occurrit apud Caes. B. G. L. 4. c. 26. Cell. Antib. 53. C. P. 147.
Comparativo infirmius usus est Suetonius August. 90: Tonitrua et fulgura paullo infirmius expavescebat. Kappius ad Iensium 112.
* Influere iustâ notione suâ satis bene se habet v. g. amnis influit in pontum.
† Vorstius de Lat. Mer. Susp. cap. 14. p. 109. propriam influxûs notionem, pro illapsu in mare, ex sola Analogia defendit; quae tamen haud sufficit, ut probum sit vocabulum aliquod.
* Verbum autem informare licet fabrile sit, idemque notet, quod formam elaborandi operis instituere, et, ut sic dicam, adumbrare opus, Germ. Entwerfen; tamen ad institutionem et disciplinam animorum etiam, perinde ut verbum fingere, transfertur. Cic. pro Arch. c. 3: Artibus aetas puerilis ad humanitatem informari solet.
Informatio autex vix pro institutione usurpatur: notat enim idem fere, quod notio animis impressa s. idea. Cic. L. 1. Nat. Deor. c. 36: Habeo in animo insitam informationem Dei.
* Infractio animi codem sensu dicitur a Cicerone.
Ita idem Tullius animum abiectum et bumi prostratum propter magnitudinem calamitatis, nominat infractum. Virgilius infractas ad proelia vires illas dicit, quae ita invalidae et debilitatae sunt, ut ad proelii conflictum sustinendum non sufficiant. Oratio submissa et infracta Livio est, quae propter vocem exilem et tenuem exaudiri vix possit. Valerius Maximus res bominum adversas, conditionem iniseram et deploratam, fortunam infractam vocat, quasi prorsus fractam. Florus L. 2. c. 2. §. 23. Regulum nec Punico carcere infractum esse dicit i. e. qui nec Punico carcere fractus animo sit, Vorst. de Lat. Mer. Susp. 40. seqq. Gifan. Observ. L. L. 116. Schorus in Phras. et Thes. Cic. Cill. Antib. 199. C. P. 246. Gunth. Lat. Rest. 320. seq. Parei Lex. Crit. 604.
† Quamlibet enim ad Senecam de Vita beata cap. 9. provocent: tamen locus hic non est sine mendi suspicione; siquidem omnes codices meliores, et speciatim ultima Gronovii editio legit, quod idem est, infragilis. Neque aliud est infragilis apud Ovidium et Plinium, quam infrangibilis, Syncope tantum interveniente.
Alioquin dixeris pro eo, firmus; solidus; quod frangi vel rumpi nequit. Borrich. in Voss. 136.
* Neque etiam simplex frangibilis in Latio usquam occurrit. Fragilis autem et infragilis notae sunt optimae.
* Frigidam suffundere, notione impropriâ occurrit apud Plantum in Cistellaria A. 1. Sc. 1. v. 37. idemque est, quod incitare, concitare, Anbetzen.
Simplex frigidare exstat apud Lucilium et Cael. Aurel. Acut. 3. c. 17.
* Ita Cicero infucata vitia dicit i. e. suco inducta vel picta, Bemantelte Laster. Schor. Thes. Cic. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 43. Cell. Antib. 200. C. P. 147.
* Participium ingurgitatus i. e. bene potus, exstat apud Petronium.
* Verbum autem inhabitare Plinius Lib. 11. cap. 27. habet: Animus, inquiens, in oculis inhabitat.
† Adferunt etiam ex Livii Lib. 24. cap. 3: sed suspectus vexatusque locus est, et Gronovius legit habitabantus.
* Veteres etiam usitatius dicunt, habitare. Fab, Thes.
Inhabitabilis Cic. de Nat. Deor. L. 1. c. 10. habet.
† Probatur quidem ex Ovidii Lib. 4. Trist. El. 8: sed Heinsius propter hoc ipsum
verbum censet hunc Hexametrum cum sequenti suo Pentametro ex iis esse, quos inculcant homines male feriati.
Tustius ergo dixeris, detrahere alicuius laudi; infamia aliquem adspergere; laudes alicuius deterere seu obterere. Cell. Antib. 56.
* Inhonestus et Adverbium inhoneste, optimae notae sunt: Inhonestas autem Tertullianus habet.
Cohonestare Ciceronis; debonestare Trebellii Pollionis est. Fab. Thes.
* Inhenoratus vero est probum, et ipsius Ciceronis.
Inhonorus Plinius, Taeitus, et Silius habet: inhonorificus Seneca: inhonorabilis Tertullianus. Fab. Thes. Voss. de Vit. 728. Borrich. Cogit. 30. Cell. Antib. 56.
* Neque tamen valde adversamur utenti, quia inhospitalem Caucasum dicit Horatius Lib. 1. Od. 22. et Epod. 1; et vuda saxa et inhospita, habet Plinius Panegyr. cap. 34; tum etiam Adverbium hospitaliter Livii Lib. 1. ac 6. et Substantivum, hospitalitas i. e. fileconi/a, et inhospitalitas, Die grobe Auffuhrung gegen Fremde, Ciceronis sunt.
* Henricus Stephanus etiam: Cur, inquit, potius refugisse istud Latinos putobimus, quam INSATURABILITER, (quo Cicero quoque usus est) et INSOLABILITER, et IMPLACABILITER, et ADMIRABILITER? Voss. de Vit. 809.
* Adverbium Inidonee, producitur quidem ex Apuleii L. 4. Metam. p. 155. ut legit Elmenhorstius; at Pricaeus h. l. legit idoneae.
Idoneus et idonee, Adv. optimae notae sunt.
† Ex Seneca de Constant. cap. 9. Borrichius in Voss. 139. adfert iniuriatur Deponentaliter: verum in MSS. illud iniuriatur non conspicitur; sed aliae litterae monstrosae confluentes: unde Lipsius et Gronovius aliter emendant.
* Iniuriatum est notione Passivâ, habet tamen Tertullianus adv. Gnosticos cap. 9: Plus, inquiens, victoriatum est, quam iniuriatum.
Iniuria, iniurius, iniuriosus et iniuriose, optimae notae sunt.
* Gellius L. 1. c. 13. habet Imparentia: quo etiam modo imparens (mediâ longâ) pro non parens, non oboediens, veteres dixerunt, teste Festo. Falst. Suppl. L. L. p. 153.
* Ordinare, Anordnen, Einrichten, in Ordnung stellen, optimae notae est; Ordinatie. Die Verordnung, die Anstalt, Plinii et Velleii; ordinator, Ein Mann, der eine Sache angiebt oder etwas anordnet oder dirigiret, Senecae et Augustini; ordinatus, Geordnet, Cornelii Nepotis; ordinate,
ordinatius ordinatissime, Ordentlich, nach der Ordnung, Cornificii ad Herennium, Tertulliani et Augustini; ordinatim, Nach der Reihe, Bruti ad Ciceronem; inordinatus Ciceronis, Plinii, et Livii; inordinate Cornelii Celsi; inordinatim Ammiani Marcellini est.
* Adiectivum autem insensibilis, Gelli, Lactantii, et aliorum sequioris aevi scriptorum est.
† Veteres ab insero faciunt insitio; non insertio; licet insitus et insertus; hoc quidem ab insero, inserni, insertum; illud autem ab insero, insevi, insitum, adsint ac satis probentur, notione licet diversâ.
† Hinc insigniis, quod apud non nullos legas pro insignibus, proscribatur damneturque. De hac barbara Casûs tertii et sexti Pluralis terminatione acriter in primis concertatum aliquando fuit inter Bartolum et Vallam, quod ille insigniis pro insignibus scripserat, cui hic opponeret omne Latium vetus vehementer contradicens. Conf. Phil. Lacobi Speneri Operis Heraldici Prolegom. Part. 1. c. 1. §. 5. Consuli etiam de hac lite Grammaticali potest Limnaeus Part. 1. L. 6. cap. 6. n. 2. seqq. Vide omnino Goclen. L. 2. Controvers. Grammat. Probl. 60. 4. 144. Voss. de Vit. 84. et 479. Cell. Antib. 58. C. P. 359.
† Lexica citant etiam Gellium L. 6. c. 1: sed ibi correctissimi libri omnes insubidius; non insipidius habent. Ceterum hic comparativus insubidior, insubidius, non tantum est apud Gellium, etiam Lib. 13. cap. 20, sed etiam Positivus insubidus i. e. invenustus, rusticus, truculentus, Germ. Grob, unhoflich, ungeschliffen, apud eumdem, Lib. 12. cap. 2. Lib. 18. cap. 8. it. L. 18. cap. 9.
Pro insipidus magis Latine dixeris, quod est nullius saporis; quod est ingrati saporis; quod est infirmi saporis. Cell. Ant. 119. C. P. 219.
† Conantur quidem non nulli probare ex Gellii Lib. 1. cap. 2: sed in melioribus libris pro insolite ibi est insubide; quod vocabulum qui non caperent, immutarunt.
* Adiectivum autem insolitus quin Ciceronis et optimi cuiusque sit, nemo dubitat. Voss. de Vit. 810. Borrich. Cogit. 30. Cell. Antib. 58. C. P. 359.
* Adiectivum insomnis, Schlaflos; et Substantivum insomnium, Ein schwerer Traum, v. g. insomnes ducere noctes, it. insomniis agritari, apud Tacitum, Virgilium, alios occurrunt. Insomniosus, Einer, der mit schweren Traumen geplaget wird, habet Cato de R. R. cap. 157.
* Verbum inspirare pro spiritum immittere, inflare, Einblasen, einhauchen, habet Quintilianus et Virgilius: Participium
autem inspiratus pro Deo et spiritu divino pleno l. divino adflatu et instinctu concitato Iustinus Lib. 18. c. 5. §. 7.
* Recte autem dicitur instructio exercitûs; instructio militum, Die Anstalt, die Zurustung.
Instruere et instructus hac quidem notione occurrunt; sed tamen non nisi cum adiunctione v. g. instruere aliquem scientiâ; instruere aliquem artibus; instructus doctrinis; instructus a Philosophia, ab iure civili, ab historia.
Citra hanc adiunctionem Instruere notat fere apud veteres idem, quod apparare, adornare v. g. instruere mensam; instruere exercitum; instruere classem i. e. parare his necessaria. Ita instruere accusationem, vel actionem, vel litem, est litteris ac testibus ceterisque ad probandum necessariis eam adornare munireque, Sich dessen versehen, und sich dazu gefasst machen. Ita villam instruere, et alia dicimus. Quin et hominem instruere hac notione dicimus, cui de rebus necessariis prospicimus Sueton. Vespas. c. 13: Vitellii hostis sui filiam splendidissime maritavit, dotavitque etiam et instruxit: INSTRUXIT i. e. matronali supellectile ornavit, Er hat ihr allerley Schmuck und Gerathe mit gegeben. Sic etiam patronum instruimus ad agendam causam; et sic iudicem instruimus scientiâ, notitiâ rerum. Valla L. 5. c. 1.
* Insussiciens Adiectivo, et insufficientia Substantivo Tertullianus usus est.
Adverbio simplici sufficienter Ulpianus et Palladius utuntur. Sufficiens autem Adiectivum Curtius habet et Velleius; sufficientia autem Die Gnugsamkeit, Tertullianus et Vulgatus Bibliorum Interpres. Voss. de Vit. 810. Borrich. Cogit. 30. Cell. Antib. 58. C. P. 359.
* Verbum autem insultare bonae notae est. Insultura i. e. actus insiliendi, Plautus; insultatio i. e. exagitatio, Die Verspottung, Quintilianus; insultatorius, Trotzig, spottisch, Tertullianus; insultatorie, Sidonius, insultabundus Augustinus habet.
* Quando Dialectici de loco totius et partis disputant, constituunt totum integrale et partem integralem. Totum integrale Latine dixeris totum, quod constat ex partibus suis omnibus simul sumptis; et partem integralem dixeris partem, totum suum perficientem l. quae toto suo continetur l. sine qua totum mancum est atque mutilum.
Bonae tamen notae sunt integer i. e. fincerus, incolumis, candidus; integre i. e. fincere, incorrupte; integritas i. e. sanitas, incolumitas; integrare i. e. denuo inchoare, renovare, instaurare; integratio i. e. reparatio, instauratio; integrasco i. e. ad integrum redeo v. g. hoc malum integrascit.
Integritudo, idem notans, quod integritas v. g. animi integritudo, in Pandectis apud Ulpianum; et integrator i. e. qui renovat, qui instaurat, apud Tertullianum exstat. Conf. supra Aptitudo.
* Adiectivum autem intelligibilis occurrit apud Senecam Ep. 124. et Macrobium in Somn. Scipionis L. 1. c. 6. v. Borrich. Cogit. 143; et inintelligibilis apud Ambrosium. Fab. Thes.
* Opponitur ei to\ extensive; pro quo itidem Latine dixeris, pedetentim et paullatim, mord subinde quâdam interpositâ.
† Apud Plinium quidem occurrit, qui Panegyr. c. 78. ita ait: Haec nempe intentio
tua, ut libertatem revoces ac reducas: sed iudice Cellario ad h. l. intentio ibi est nihil aliud, quam studium, cura, contentio. Simili ratione iudicandum de alio quodam Plinii loco, in quem nuper incidi, qui exstat L. 10. Ep. 122, ubi Traianus Imp. scribit: Usus diplomatum intentioni uxoris tuae non profuisset: ubi intentio eâdem notione commode satis explicari potest.
* Quare ne dicas: ea intentione hoc facio; haec est intentio mea, Das thue ich in der Absicht; das ist meine Absicht: sed, eo consilio ac mente hoc facio; eo tendunt mea consilia; eo pertinent mea consilia; eo valent, eo spectant mea consilia; mens mea haec est; hoc specto; hoc volo; eo tendo, id ago, ut; mihi quidem videntur huc omnia huc omnia esse referenda, ut cet.
Ceterum Intentio Latinis transfertur ad nervos, et vocem, et improprie ad animum v. g. intentio nervorum, vocis, animi; cui opponitur remissio s. relaxactio.
* Quamlibet igitur his modis hoc vocabulum barbarum emendari possit; suaserim tamen, ut, quemadmodum Theologi, Medici ac Philosophi faciunt, ita etiam ICti illis locis, ubi obscuri fiunt, si ab receptis, ut ut barbaris vocabulis, recedunt, stilum suum ad morem loquendi apud ipsos receptum accommodent.
† Voce illâ (scil. Interesse): inquit Augustinus a Leyser IC. olim Academiae Iuliae, nunc Witebergensis, decus, Meditat. ad Pandect. Volum. 4. Spec. 250. p. 917. 918: quam ICti recentiores demum civitate donarunt, utor. Quod dum et in aliis verbis facio, mirantur multi, me, qui barbariem in aliis reprehendo saepe, ipsum tamen in scriptis Iuridicis barbare et ineleganter loqui. Hi sciant velim, idem ante me alios ICtos celebres fecisse, eiusque rei gravissimas causas habuisse.
Memorabo in praesens unum Franciscum Aretinum. Is secundum Panzirolum de Claris Legum Interpretibus L. 2. c. 103. et Volaterranum in sine Libri 21. omnium sui saeculi ICtorum longe princeps, praeter iura ceteras etiam liberales artes est adeptus, in primis Latinas Graecasque litteras calluit, atque epistolas Phalaridis et Diogenis Cynici, item commentaria Chrysostomi ex Graecis Latina fecit terse satis, quin, teste Francisco Philelpho Lib. 31. Epistolarum, omnem linguae barbariem graviter est aversatus. Sed hic Aretinus, quem Philelphus Lib. 28. virum in omni eruditionis ac sapientiae genere praestantissimum vocat, consilia quoque et multa alia in iure scripsit, tam barbare, tam inquinate, ut hos, qui datâ operâ epistolas obscurorum virorum, aliaque eius generis composuerunt, longissime post se relinquat. Quam diversitatem stili intuens, nullumque litteraturae vestigium in libris Iuridicis inveniens, Panzirolus dubitare incipit, duone fuerint cognomines Aretini, ICtus alter, alter litterator. Sed dubium hoc tollit, unumque fuisse Aretinum, liquide ostendit la Monnoie apud Baylium in Dictionaire Art. Aretin. Lict. C. simul ICtos barbare Ioquentes et scribentes necessitate excusat. Et profecto omnes, quotquot consuli, audiri, legi, intelligi volumus, necesse est, ut stilum nostrum ad morem receptum, et ad captum horum, qui nos consulunt, audiunt, legunt, accommodemus. Ni hoc facimus, soli relinquemur. Sed, ais, Cuiacii, Gothofredi, ceterorumque, qui bonas litteras cum Iurisprudentia coniunxerunt, purior est dictio et elegantior; neque ii tamen deserti fuerunt. Fateor. Sed et diversum fuit eorum institutum. Explicare hi voluerunt verba legum, emendare errores, eruere antiquitates, de fori usu porum solliciti. At nos illis maxime, qui in foro versantur, iudicant, respondent, causas agunt, prodesse volumus. Ergo laborandum est, ut hi nos intelligant, et libenter legant. Praeterea argumentum, quod tractari oportet, tale est plerumque, ut, si vel Cicero esses, novas tamen, et saeculo aureo incognitas voces adhibere, necessum foret. Age modo, et ex iuribus opisiciario, cerevisiario, cambiali, agrario, controverfiam intricatiorem verbis Latinis explica, si potes. Respondebis confestim:
Ornari res ipsa vetat, eontenta doceri.
Conf. infra Philosophica.
* Interfector autem bonae notae est, et apud Ciceronem aliosque idoneos scriptores occurrit.
fabulis loquentes inducuntur, seu quos in dialogis facimus inter se colluqentes, ut loquitur Cicero pro Clu. 218. *analogikw(teron certe Tertullianus adv. Prax. 5. collocutores dicit.
* Interloqui autem probae notae est, et notat interpellare, Darein reden, ins Wort fallen. Ter. Heaut. A. 4. Sc. 3. v. 13. Siccine mihi interloquere? Must du denn mir also ins Wort fallen?
Interlocutio i. e. contradictio, obiectio, interpellatio, exstat apud Gellium et Quintilianum.
Pro interlocutione barbari finxerunt suum interlocutorium. Voss. de Vit. 479.
* Nec melioris notae est intersecenium; de quo mox pluribus. Voss. de Vit. 479. Cell. Antib. 59.
Interludere habet Ausonius in Mosella v. 75.
* Verbum, unde formatum, interminor, habet Terentius et Plautus.
† Credibile autem est, scriptores recentiores, apud quos to\ intermuraneus reperitur, intramuranus scripsisse: cui opponitur extramuranus; quemadmodum et diu ante ipsos locuti sunt auctores, Asconius, Lampridius, Fl. Vopiscus, Symmachus, et Ambrosius.
Habet autem Livius Lib. 44. extr. pro intramuranus, intermuralis, e. Fab. Thes. Voss. de Vit. 481. Borrich. Cogit. 148.
† Storcau, qui Laurenbergium in recensione obsoletorum sequitur, substituit usitatius interfectio: sed hoc aetatis aeneae; at internecio, quod Suetonii codices habent,
satis Latio usitatum, nec ad obsoleta referendum erat.
1. Pro intimum facere seu intimum reddere, ut quum quid alteri infunditur vel infigitur, Germ. Vereinbaren, vereinigen, apud Solinum, Amm. Marcellinum et Tertullianum; metaphorice etiam de animo et cogitationibus, apud Apuleium.
2. Pro indicare, denuntiare; publice proponere; figere scriptum; sigere tabulam; chartam in publico ponere, Gr. gnwri/s1ai, e(mfani/s1ai, fanerw)s1ai, Germ. Durch einen offentlichen Anschlag kund machen, apud Capitolinum, Marcianum Capellam, Vopiscum, Spartianum, Sextum Rufum, Symmachum, et id genus alios.
† Eos vero, qui, arbitrantur, intimare esse etiam Livii L. 4. c. 46, corrupta lectio decipit, quum in melioribus libris pro intimasse sit institisse.
* Intimator pro delatore est Capitolini; et intimatio pro denuntiatione Marciani Capellae. Goclen. Controv. Grammat. 56. Voss. de Vit. 729. Cell. Antib. 120. C. P. 220.
† Haud quidem plane insolens est formatio Comparativi a Superlativo, quemadmodum proximior fit a proximus, quod exstat
ap. Senecam, Vegetium, et Minucium Felicem; sed vix in alio exemplo eiusmodi quid occurrit: conf. infra Sect. 2. Voc. Proximior. Voss. de Vit. 481. Borrich. Cogit. 31. Cell. C. P. 360.
* Simplex autem titulare de quo infra suo loco, est Tertulliani et Petri Chrysologi.
* Notione propriâ et Physicâ recte se habet. v. g. Virgil.
Intonuere poli, crebris micat ignibus aether.
* Simplex, toxicare medio aevo increbuit; unde intempestivi Latinitatis novatores Compsitum istud emendicarunt. Voss. de Vit. 730. Borrich. Cogit. 31.
* Est enim intrinsecus Adverbium, nec magis Adiectivum, quam dumtaxat tertia Persona Verbi dumtaxo. Est, inquam, intrinsecus Adverbium: sicut cetera a secus Composita v. g. altrinsecus i. e. ex altera parte; forinsecus i. e. a parte externa.
Quare pro intrinsece dic intrinsecus; et pro intrinsecus, a, um, internus, a, um. Pro bello autem intrinseco dixeris bellum intestinum. Voss. de Vit. 77. Goclen. Obs. Silv. 7. Sciopp. Infam. fam. 3. Iudic. de Stil. Hist. 105. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 166. Cell. Antib. 35. C. P. 360.
* Par ratio est tou) extrinsece et extrinsecus; de quo supra suo loco.
* ita dicendum: Num herus tuus est intus? et, intro te voco; non autem: Num herus tuus est intro? et, intus te voco.
Sciopp. dc Stil. Hist. 119. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 166.
Hinc recte Quintilianus L. I. c. 5: Intro et Intus loci Adverbia sunt: Eo tamen intus, et Intro sum. Solecismi sunt.
Plautus tamen et Caesar B. C. L. 3. c. 26. Intus usurparunt pro Intro.
* Invalidus autem Adiectivum bonae notae est. Invalide Adverbium exstat apud Arnobium Lib. 7. haud procul a fine, et in Var. Lect. Cic. ad Att. Lib. 10. Ep. 7. vel secundum alios Ep. 8; Vid. Gruterus et Simon Bosius ad h. l. Invaletudo i. e. insirmitas valetudinis, Die Unpasslichkeit, habet Cicero Att. L. 7. Ep. 2; et invaletudinarius i. e. idem, quod valetudinarius, Ein Schwachlicher oder kranklicher Mensch, Seneca Praef. Lib. 1. Quaest. Nat.
* Simplex variabilis occurrit apud Apuleium. Fab.
* Nota: Immutatus notionem utramque sustinet: mox notat idem, quod valde mutatus; mox, quod non mutatus. Quo quidem in genere etiam sunt Infrenatus, Indictus, inhumatus.
† Duriuscule Schurzfleischius Supplem. Orthograph. Rom. p. 29. pronuntiat: Invectiva, inquiens, non est Latinum, multo minus Ciceronianum.
Interim magis Latine dixeris, oratio ad redarguendum comparata; oratio, quâ in mores alicuius invehimur; oratio minax et acerbior; oratio, quâ aliquem acerbe aut salse perstringimus.
Malim igitur cum veteribus recognitio bonorum, vel regestum, vel repertorium, vel index, vel descriptio ac breviarium hereditatis, vel commentarius bonorum v. g. commentariis consignatos fundos filio relinquere, Die im Inventario befindlichen Grundstucke dem Sohn nachlassen, Cicero Lib. 2. de Orat. c. 17; item commentarium bonorum conscribere, Die Guter, Das Vergmogen inventiren.
* Interim inventarium non penitus averser, quando iam in usu erat aetate Ulpiani, cuius in Digestis est: Tutor, qui repertorium non fecit, quod vulgo inventarium appellatur, dolo fecisse videtur. Quum vulgo sic dicat vocari; liquet, neque tum vocabuli id receptum ab eruditis. Voss. de Vit. Serm. L. 3. c. 16. p. 481.
† Citatur quidem et Seneca pro vocabulo inverecundiae a Konigio in Gazophylacio; sed locus adhuc inveniri non potuit.
* Probum tamen est Adiectivum, quo ipse Cicero utitur, inverecundus eiusque Comparativus inverecundior, qui habetur apud Valerium Maximum, quin etiam Superlativus inverecundissimus, qui habetur apud Plautum. Adverbio inverecunde Seneca, Quintilianus, Macrobius et Aggenus Urbicus usi sunt. Voss. de Vit. 481. Borrich. Cogit. 148. Cell. C. P. 118. it. 147. Kappius ad Iensium 22.
Vossius de Vitiis Serm. Lat. p. 481. per confirmationem scil. in feudis et Episcopatibus emendat. Caerimoniam eius dixeris, sollemnia inaugurationis in munus sacrum, ansam locutionis huius praebente Livio Lib. 30. cap. 26: Augur in locum eius inauguratus Q. Fabius Max. silius. Actum ipsum Cicero exprimit per inaugurare aliquem Philipp. 2. c. 43. item per prodere v. g. pro Mil. c. 10. prodere flaminem, Einen Priester investiren.
† De origine huius vocabuli late agunt Ferrarius in Orig. L. L. Fresne in Glossar. Hotomannus in Comment. de Verbis Feudal. Strykius in Exam. Iur. Feud. c. 12. Quaest. 1. Horn. Iurisprud. Feudal. c. 12. §. 1.
Paul. Hachenberg de Germ. Med. Dissert. 9. p. 238, praeeunte Grotio et Loccenio, iudicat, vocabulum investiturae originem ducere a veterum Germanorim vocabulo investen i. e. Bestatigen, bevestigen. Procul autem dubio est a verbo Latino vestire, vel eius Composito investire, quod apud Plinium et Senecam exstat. A quo non multum abludere videtur Io. Petr. de Ludewig, qui in Dissert. de Prorogatione Investiturae cap. 2. §. 5. putat, investituram a vestitu, Dem Lehnkleide, quo olim vasallos indutos fuisse constat, denominatam esse, hocque ex harmonia Germanici cum hoc Latino vocabulo, vestis et westen firmavit: unde etiam ab hoc vestimento nobiles vasalli veste; pariter ac milites a vocabulo Germanico Sold, Soldaten, in vernacula appellari existimavit.
* Inviolabilis vero Adiectivo Silius est usus; quod pro Poetico habet Vossius de Vit. 810. Conf. Borrich. Cogit. 31. Cell. Antib. 60.
Violabilis Virgilius et Statius habent.
* Substantivum autem invisibilitas nullâ prorsus, nisi Philosophorum recentiorum, suffragatione gaudet. Adiectivum vero invisibilis exstat apud Celsum, Medicorum Ciceronem illunm, et Macrobium. Cell. Antib. 61. C. P. 148.
* Adverbium involuntarie, habet marcianus in Dig. L. 9. tit. 3. n. 2.
Voluntarius et voluntarie optimae notae sunt.
* Neque etiam in omni antiquitate repertum Adiectivum iocalis, e, est; sed haec in usu sunt, scil. iocosus, iocularis, iocularius Ter. ioculatorius.
* Adiectiva autem irrationalis Quintilianus; et irrationabilis Celsus, Quintilianus et Lactantius habent.
Rationabilis et Rationabiliter, occurrit apud Senecam, Apuleium, Hieronymum, cet. Vide de eo Sect. 2.
* Reconciliare, reconciliatus, reconciliatio, reconciliator, optimae notae sunt. Fab. Voss. de Vit. 484. Borrich. Cogit. 31. Cell. Antib. 61. C. P. 360.
† A voce Latina regestum formatum Germanicum Register; atque hinc verbum hoc barbarum.
* Regularis exstat apud Plinium L. 34. c. 8. et regulariter apud Augustinum, Ulpianum et Macrobium. Fab. Goclen. Silv. 72. Voss. de Vit. 484. Borrich. Cogit. 31. Cell. Antib. 61. C. P. 360.
nulla ratione piandum. Ol. Borrichius Cogit. 31. Cell. Antib. 62. C.P. 360. Andr. Borrich. Vindic. L. L. 125.
* Apud eumdem Tertullianum exstat etiam remissibilis; et apud Ambrosium 1. de Offic. remissor, Ein Verzeiher.
Sed Adverbium irremissibiliter prorsus putidum est, carens qualicumque etiam auctoritate: idonei auctores pro eo dicunt, nulla spe veniae; citra condonationis aut veniae ullius spem.
Remitto et remissio satis Latina sunt, etiam eâ notione, quae est huius loci. Conf. in Part. Synt. Remittere peccatum.
* Irreparabilis habet Virgilius; et reparabilis Ovidius, seneca, alii.
* Eadem ratio est Adiectivi huic oppositi resistibilis; de quo infra suo loco.
† Utrumque formatum a Verbo resisto, quod optimae notae est.
* Pari passu ambulat Adiectivum huic oppositum respensabilis.
* Revocabilis et Irrevocabilis bonae quidem notae sunt; sed Poetarum fere. Tacitus Agric. 2. utitur etiam Comparativo irrevocabilior.
Irritet hunc Dominus, qui nos irritat ad iram,
qui differentiae cognoscendae ergo a Grammaticis fere inculcatur, huc usque repertum est: magis ergo Latine pro eo dixeris, conatum alicuius facere irritum; facere, ut aliquid in nihilum recidat, ut aliquid frustra suscipiatur.
* Sed irrito, mediâ productâ, i. e. iram alicuius commovere, Einen irritiren, einen zum Zorn reitzen, bonae notae est. Voss. de Vit. 100.
* Vicissim enim est huius loci, tamquam particula a(nastrofh)s2, reciprocationis seu alternationis, Hinwiederum, wechselsweise; iterum vero antiquis est particula repetitionis, et quidem primae, Wiederum, zum andernmal v. g. iterum Consul; iterum ac tertio aliquem nominare. Primo quidem decipi, incommodum; iterum, stultum; tertio, turpe. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 165. Cell. Antib. 202. C. P. 378. Conf. Sect. post. Voc. Contra.
* Occurrit etiam apud Ammian. Marcellinum Lib. 24. cap. 1. sed notione itineris militaris v. g. itinerarium sonare lituos iubet, Er lasst zum Marsch blasen.
† Verbum itinerare i. e. iter facere, non arbitratur Vossius de Vit. 432. inveniri apud quemquam antiquiorem Apuleio.
† Alii pro vocabulo hoc Senecam quoque citant; sed perperam: id quod ostendit Vorstius de Lat. Mer. Susp. cap. 22. p. 200.
Est quidem eadem vox in Ulpiani Lege 34. §. 5. p. de Iureiurando: quod vero alibi hic et ceteri veterum iurisperitorum iurisiurandi vocabulo constantissime utuntur; venit in mentem dubitare, an forte Tribonianismus sit, quod ibi contra saeculi illius consuetudinem verbum irrepsit. Sciopp. de Stil. Hist. 187. et 230. Marianus de Fano Benedicti Auctar. Gramm. Philos. Sciopp. 57. Gunth. Lat. Rest. 353. seq. Cell. Antib. 62. C. P. 221.
Compositum Adiuramentum exstat ap. Tertullianum Apol. c. 32. extr. Pro magno adiuramento habemus. Ubi tamen Rigaltius mavult, Id iuramento: Sed finge, ita legendum; et maior inde auctoritas simplici Iuramento accedet.
* Exemplis illustremus: Liv. L. 6. c. 32. iurisdictionem celebrare, Gerichte halten, Gerichtstag halten. Cicero ad Fam. L. 2. Ep. 13: Quoniam iurisdictionem confeceram. Suetonius Nerone c. 14: In iurisdictione postulatoribus nisi sequenti die ac per libellos non temere respondit. In iurisdictione, id est, quum ius diceret, hoc est, iuris dicendi porestatem, quae penes ipsum erat, exerceret. Aliud enim est habere iurisdictionem, aliud exercere iurisdictionem. Tacitus Agricolâ cap. 6: Idem Praeturae tenor et silentium: nec enim iurisdictio obvenerat. Habebat omnino Agricola, ut Praetor, potestatem dicendi iuris: sed quia materia atque occasio exercendi deerat, non obvenisse ei iurisdictionem ait.
† Est autem iurisdictio, sive administratio dicendi iuris, alia simplex, hoc est, quae nudam statuendi, non aeque et exsequendi iuris potestatem habet; alia cum imperio coniuncta, quae non pronuntiare de facinorosis tantum, verum et animadvertere in eos potest; atque haec ipsa vel era, vel mixta. Mixta, unde provocari potest; mera, quae a nemine impetitur: quam iurisdictionem. liberam Suetonius dixit Caligulâ c. 16: Magistratibus, inquit, iurisdictionem liberam et sine sui appellatione concessit. Talis mera iurisdictio principum maxime est, quorum potestas hoc in genere summa est, nec quemquam alium respicit.
Videri hinc primâ fronte possit, Schorum temere fecisse, quod dixerit, to\ iurisdictio non significare ditionem et potestatem. Verum salva res est: aliud quippe est iurisdictio; aliud ditio et potestas. Differunt utique ut maius et minus; ut causa et effectus. Ditio et potestas iurisdictionem ordinat; non versâ vice. Ditio et Potestas ad solum Principem spectat; iurisdictio autem etiam ad eos, qui a Principe constituuntur. Iudices et nobiles viri iurisdictionem in terris Principis exercent; sed ditione eas terras haud tenent.
At enim iurisdictio Metonymice ita notionem ditionis summaeque potestatis animis nostris inferre poterat. Poterat, fateor: sed auctoritas veterum non vult suffragari. Locus ille saltem, qui ex Plinio Lib. 5. c. 28. adduci pro hoc significatu solet, id haud ita probat, ut securis nobis esse liceat ab iis, qui per iurisdictiones ib intelligi contendunt loca, ubi ius dicitur, vel ubi conventus iuridici habentur
† Leguleius ab Iureconsulto differt, ut minus a maiori. Interdum etiam leguleius contemptim dici videtur de homine, qui sine existimatione nominis, quaestûs modo causâ, in foro versatur.
* Vehementer barbare dicitur, Iustificare aliquem, pro supplicium capitis sumere de aliquo.
Eiusdem notae est iustificatio, non minus Patribus, et veteri Scripturae Interpreti, quam nostris Theologis usurpatum. Iusiificatrix occurrit suniliter apud Tertullianum.
Adiectivum autem iustificus Catullus habet.
* Pro labili memoria esse, Cicero dicit memoriâ subinde falli; memoriâ vacillare; memoria labat: Seneca, Si memoria illis non constiterit. Id. Puerorum discentium patienter ferre offensationes memoriae labentis.
* Lacrimabilis Adiectivum bene se habet, aureaeque aetatis est. Voss. de Vit. 811. Borrich. Cogit. 31.
* Hinc pro laniena Parisiensi, Die Parisische Blut-Hochzeit, rectius dixeris infinita ista caedes Parisiensis; soeda ista strages Parisiensis, qua in Hugonottas saevitum est.
Prudentio tamen Rom. v. 498. laniena etiam dicitur ipse laniandi actus v. g. laniena Hippocratica i. e. anatome s. ratio incidendi cadavera humana.
† Ostendit vero Olaus Borrichius Animadv. in Voss. p. 152, non solum in Glossis antiquis legi lanio, onis, sed etiam apud Paullum ICtum, itemque in Fragmento Petronii Traguriano: et antiquiores, dixisse etiam lanio, probare ait Adiectivum lanionius, a Suetonil usurpatum; quod sine dubio a lanio descendat: quamquam Vossius derivet a Dativo lanio, addito nius, veluti a morbo finxerint Morbonia; in quo tamen Borrichius dissentit.
Suetonio dicitur etiam macellarius; Livio carnarius.
* Adiectivum lateralis Plinius L. 21. c. 21. habet, apud quem est dolor lateralis i. e. pieuritis, Germ. Das Seitenwehe, die Seitenstiche. Substantive lateralia sunt capsulae, in quibus, quae ad equum sternendum necessaria sunt, in itinere recondimus, Germ. Reittoschen. Scaevola L. 102. p. de Legat. et Fid. 3: Pecuniain in lateralibus condidit.
† Heic observes, w(s2 e)n paro)dw|, Genitivos lauri et fici, laurûs et ficûs, Ablativos laure et fico, lauru et sicu, Accusativos lauros et ficos, laurûs et ficûs, frequentes esse; reliquos casus e secundâ magis Declinatione petendos. Item Genitivos querci et quercûs, quercorum et quercuum, coli, et colûs, atque Ablativos colo et colu usitatiores esse: reliquos Casus a quarta magis Declinatione arcessendos.
Neque tamen etiam in Dativo et Ablativo Pluralii lauris magnopere probo, quod vix apud idoneum scriptorem occurrit. Quin malim pro eo laureis a laurea.
* Celsus L. 4. c. 27: Alvi ductione uti; it. L. 6. c. 14: Alvum ducere, Ein Laxativ gebrauchen.
* Spartianus Hadriano cap. 23. dicit: in morbum incidit lectualem; ubi Salmasius notat, lectuales, eiusmodi morbos, Latinos vocasse, qui diu in lecto detinerent aegrotantes; quin et ipsos logis ac lentis languoribus laborantes lectuales dictos, Graecis klinikou/s2. Borrich. in Voss. 154.
* Adverbium autem legaliter occurrit apud Cassiodorum; pro quo tamen malim cum veteribus, lege; ex lege; ex pacto; secundum legem; secundum normam et statuta. Cell. Antib. 63.
Adiectivum legalis, habet Quintilianus, Spartianus et Firmicus. Fab.
* Legitimus et legitime, unde formatum, optimae notae sunt.
† Spatium erat, quo Galli terras, sive itinera metiebantur, quale apud Persas parasanga; apud Romanos vero milliorium dicebatur, Germanice Eine Meile. Petrus Pithoeus Lib. 1. Advers. cap. 13. Voss. de Vit. 244. et 494. Borrich. Cogit. 31.
† Apud Ciceronem Lib. 9. Ep. 12. ad Fam. scribendumne sit, munus levidense, an levidensae, an denique lenidense, disputat Goclenius L. 3. Controv. et Scholar. Grammat. Probl. 26. p. 35. Qui legunt levidense, inquit, derivant a levidensa: ut Hispaniense ab Hispania: ita Christoph. Longolius. Qui levidensae, dicunt esse pro levidensa, ut
nomen Petri pro nomen Petrus; est autem iis levidensa vestis vilis: ita Servius, Nizolius et Ammersbachius. Qui lenidense, dicunt lenidensem vestem esse raro filo leniterque densatam: ita Adrianus Turnebus. In hac varietate, pergit Goclenius, ego nescio, quid melius, totaque res mihi videtur pendere in aequilibrio.
Quae aliorum hac de re sit sententia, de eo videatur Voss. de Vit. Lib. 3. c. 19. p. 495. qui tandem addit: Sed Ciceronem scripsisse levidense, apertum est ex Isidori Lib. 26. c. 22: id quod calculo suo etiam comprobat Borrichius Cogit. p. 13. nempe dicendum esse, non levidensa, ae; sed levidensis, e, i. e. qualiscumque, Geringschatzig v. g. munusculum levidense.
† Sunt autem, qui circa Etymologiam huius vocabuli aliter sentiunt. BOETIUS EPO de Honor. Academicorum Titulis ita scribit: Licenciati voce parum Romanâ dicuntur, quasi emanendi e scholis, et de iure consulendi publice licentiam odepti. Sic enim Licentiatus patiendi significatione ab incognito agendi Verbo licentiare, quod medii aevi tempora ferebant, a maioribus nostris, viris minime malis dici viderur, atque a saeculo nostro in antiquitatis reverentiam, quia in honoris titulum abiit, non gravatim, quin immo et libenter admittitur, et civitate donatur.
* Licite per Vocalem quartam est apud Solinum: illicite apud Varronem, Ulpianum et Tertullianum.
Adiectiva autem licitus apud Ciceronem et Ulpianum; et illicitus apud Statium et Valerium Flaccum. Fab. Voss. de Vit. 811. Borrich. Cogit. 31. Cell. Antib. 63. C. P. 150.
conspiratio plunium adversus aliquem. Voss. de Vit. 479. Cell. Antib. 64. C. P. 360.
† Nempe a ligando venit: etiam Verbum inligare i. e. foedus inire, eiusdem est aetatis et censûs.
* Hinc pro Ligam inire, Latine dixeris Foedus inire, ferire foedus, facere foedus cum aliquo, focere foedus inter se, icere foedus, pactiones et foedera sancire, cum aliquo foedere confirmari, foedere cum aliquo devinciri, pacisci foedus, cavere foedere.
† Allegatur quidem pro hoc Verbo Cicere Lib. 3. Fam. Ep. 8: De tua prolixa beneficaque natura limitavit (i. e. dempsit, certis limitibus coartatum) aliquid posterior annus propter quamdam tristitiam temporum: sed alii pro limitavit legunt limavit; licet Budaeo priori modo legendum videatur.
Occurrit tamen sine controversia apud Plinium Lib. 17. c. 22. et significat limites ponere, Grenzsteine setzen.
* Linea veteribus notat
1. Proprie funiculum fabrorum, qui in vubricam intingitur, Die Rotelschnur, die Richtschnur. v. g. Cic. ad Q. Fratr. Lib. 1. Ep. 1. perpendiculo et linea uti.
2. Figuram illam longam, quae, Mathematice saltem considerata est, sine altitudine et latitudine, Die Linie, v. g. lineam ducere; Quintil. primas lineas ducere; id. aliquid velut primis lineis defignare, etwas entwerfen.
3. Plautus etiam et Martialis lineam dixerunt funiculum illum, ex quo piscatorum hamus dependet, Eine Angelschnur, v. g. lineam mittere, Den Angel werfen; it. tremulâ lineâ trahere piscem captum.
4. Apud ICtos transfertur etiam ad gradûs agnationis, quum habeant lineam adscendentem et descendentem, lineam rectam et collateralem.
Ceteroquin vocabulum lineae pluribus barbarismis ansam dedit, qui Latine ita exprimuntur: aggeres castrenses, Die Linien; transversam fossam obducere, Eine Queerlinie ziehen, Caes. Lib. 2. B. G. c. 8; munitionem instituere, Eine Linie ziehen, id. Lib. 7.
B. G. c. 69; fossam directis lateribus ducere, Eine gerade Linie ziehen, id. Lib. 7. B. G. c. 72; totum opus militum coronâ cingere, Die ganze Linie mit Trouppen besetzen, id. Lib. 7. B. G. c. 72; a fronte contra hostem fossam facere, Vorn gegen den Feind eine Linie ziehen, id. Lib. 1. B. Civ. c. 41; montem opere circumvenire. Eine Linie um den Berg ziehen, id. Lib. 3. B. Civ. c. 97.
* Adiectivum linealis exstat apud Ammianum Marcellinum.
* Linguax apud Gellium L. 1. c. 15. et linguosus in Petronii Fragin. Tragur. p. 21. dicitur pro garrulo s. loquaci. Voss. de Vit. 499.
Elinguatus est a verbo elinguo, Ich schneide die Zunge aus, notatque proinde eum, qui linguam amisit, Dem die Zunge aus dem Halse geschnitten ist.
† Scribitur etiam per Vocalem secundam in syllaba prima, Letania.
* Litigiosus, litigo, litigator, probae notae sunt. Horatius etiam habet delitigare,
Germ. Keifen, bolderen, blittern, Lat. Acrioribus verbis aliquem adgredi.
† Medio aevo pro litigo dictum litigor Deponentaliter. Voss. de Vit. 734.
* Formatum ab Adiectivo litteralis, quod Cael. Aurel. L. 1. c. 5. habet: unde sensus litteralis apud Theologos.
* Adiectivum autem elixus i. e. aquâ mollitus et percoctus, v. g. caro elixa, usitatius et probae monetae est.
* Plautus et Varro habent conductitius; quamvis conductitium aliquid dicatur non respectu eius, qui locavit, sed eius, qui conduxit. Interim locaticius satis a)nalo/gws2 formatum, et opponi concinne posset ei, quod conducticium est, dummodo ampliori gauderet suffragio. Borrich. in Voss. 156.
† Formatum a)nalo/gws2 a lotor, Der Wascher, quod in vetri quadam inscriptione est apud Raphaelem Fabretti p. 435: pro quo alii sine ulla auctoritate dicunt lautor. Voss. de Vit. 492.
Latine dixeris, mulier, quae colluendis linteis vitam tolerat.
* Usurpatur etiam hodie pro charta bibula, Leschpapier: it. pro libris, qui nullum
amplius emptorem inveniunt, et proinde piperi et odoribus consecrantur.
Non ex iure manu consertum, sed mage ferro
Rem repetunt;
non solum Gellius Lib. 20. c. 9. sed etiam ipse Cicero Orat. pro Murena et Lib. 7. Fam. Ep. 13, vel ordine Siberiano Lib. 1. Ep. 3. recitet. Sed falluntur, qui ita censent: nemo enim Poetarum umquam mage scripsit pro magis; et qui nostris id temproibus de Ennio crediderunt, per ignorantiam suam decepti sunt. Abicitur, inquit P. Manutius in comment. ad Epp. Cic. p. 741. S in MAGIS metri causâ; quod qui ignorabant, fecere MAGE, ut in Gellio, et in Oratione pro Murena. In hac quidem epistola scripti libri omnes, nulla varietate habent, MAGIS. Vetustissimis temporibus Poetae in Latio abiecere subinde Consonam brevem in fine vocabulorum, si Positionis lex ob primam sequentis vocis litteram Consonam correptioni obstitisset.
† In veteri inscriptione apud Gruterum legi oportet ANALIA; non MAGNALIA: quod plerosque eruditos decepit. Schurzfl. Orthogr. Rom. p. 41. Voss. de Vit. 506. Borrich. Cogit. 157. Goclen. Obs. 426.
* Magnanimus et magnanimitas apud ipsum Ciceronem exstant; quamvis pro posteriori cum eodem Cicerone multo usitatius dixeris, animi altitudo: animi despicientia: animi elatio; animi excelsitas et magnitudo;
ammi excellentia et magnitudo; animi magnitudo.
* Magnifacio et magnifico apud Terentium et Plautum; magnificus, magnifice et magnificentia apud Ciceronem et optimos quosque occurrunt.
* Adverbium magnificenter Vitruvio quasi proprium est.
* Pro iuribus maiestaticis, Lat. dixeris iura supremi dominii.
* Par ratio est tou= minorennis; quo de paullo infra.
* Maledico i. e. maledictis adficio; maledictum i. e. probrum; maledictio, maledicus, maledice, Cicero; maledicentia Gellius; maledictor Festus; praemaledico Tertullianus; remaledico Suetonius habet.
* Dicitur ita a mandatis ad iudicem deferendis, vel alibi conficiendis aut exsequendis.
verum Analogia nuda, sine auctore idoneo, non valet in foro Latino.
† Recentiores frequenter utuntur; inque iis Lipsius, cuius etiam exstat Manuductio ad Stoicam Philosophiam: quem etiam secutum se profitetur Titius in inscriptione libelli sui; vid. eius Manuduct. ad Excerp. p. 256.
Dicemus pro eo institutio; praecepta; prima elementa; rudimenta; ductus; it. ductum alicuius sequi; ad ductum alicuius se applicare; commonstrare aliquid eiusmodi xeiragwgi/a|, quae non veluti per transennam adspiciatur, aut maeandris implicetur, sed recto et vero tramite procedat.
* Ductio, reductio rudentum Vitruvius dixit Lib. 10. c. 19. Cell. Antib. 279. C. P. 431.
* Mantile enim est e)pitrape)ceon, linteum id, quod mensae insternitur, Ein Tischlaken: mappa autem xeiro/muktron, quod gremio insternitur ab singulis, Eine Serviette. Voss. de Vit. Serm. 129. it. Etymol. 310.
Mantile etiam lavandis manibus inservit, Germanice dictum Ein Handtuch.
* Immarcescibilis autem Ecclesiasticorum est; quo de supra.
Marceo, marcesco, marcor et emarcesco, apud probos auctores exstant. Marcidus Claudianus habet.
† Vocabulum hoc cusum est saec. XI. teste Alberto Cranzio Lib. 3. Saxoniae c. 9.
* Extra tituli sollemnitatem in sermonis s1unafei/a| dixeris pro Supremo aulae Mareschallo, Einen Ober-Hof-Marschall, Supremus aulae
Praefectus; item negotia aulae summi Praefecti titulo moderari, Oberhofmarschall seyn, Schurzfl. Ep. 315. et Ep. Arcan. 47. In aula Imperatorum Romanorum olim vocabatur Praefectus Praetorii.
Ac pro Supremo campi Mareschalla, Einen Gentral-Feldmarschall, Lat. dixeris Supremus castrorum Praefectus; et pro Supremi campi Mareschalli Locumtenente, Einen General-Feld-Marschall-Lieutenant, Lat. dixeris Supremi castrovum Praefecti Vicarius.
Dux pompae, sollemnis, it. Designator s. Caduceator pompae regendae ac deducendae, Ein Marschall bey Sollennitaten; Dux pompae funebris, Ein Marschall bey einem Leichenzuge, oder Leichenprocession.
Si vis perifra/zein, genio linguae Latinae acconmodatius dixeris, testis veritatem Christianam morte suâ confirmans; qui mortem pro veritate caelesti oppetit, qui pro Christo extrema supplicia patitur; qui sanguine suo testatur de veritate religionis Christianae; item mors pro veritate religionis Christianae obeunda; supplicium de innocente Christiano sumptum vel sumendum; cruciatus, quos perferre coguntur testes Iesu Christi; indignissima isla mors, qua abripiuntur vel adficiuntur fideles Christi testes. Cell. C. P. 273.
† Martyrium nuncupatum etiam est templum aliquod, ubi martyris cuiusdam ossa condita sunt, speciatim templum Constantini in re urrectionis Dominicae loco positum. Vide Henrici Valesii Epistolam ad amicum, Commentariis Eusebianis subiectam.
* Commasticare idem Macer; Masticatio autem Cael. Aurel. habet. Borrich. in Voss. 161. Cell. Antib. 65. C. P. 310.
matriculae vocabulum habent. Ceterum non antiquissimum esse, etiam Stewechius adnotavit ad Vegetium; qui et monet, pro eo, veteres fere album dixisse. Cell. Antib. 65. C. P. 222.
* Testimonium illud, quo probas, te civibus adscriptum esse, cum veteribus dixeris formulam censendi; et, speciatim ad Academias relatum, cum aliis, testimonium publice datum s. publico nomine editum de impetrate iure Academico, Die Matrical.
* Satis interim a)nalo/gws2 formatum est ad modum tou= patruelis i. e. ex patris fratre natus.
* Brocardicum vocabulum medii aevi est; unde Galli habent suum Brocard. i. e. Scomma, convicium cum sale coniunctum.
* Mechanicus enim est faber eorum operum, quae ingenio fimul ac manibus perficiuntur, a mhxana/omai, machinor vel excogito. Hinc abusu vulgari admodum contaminatur hoc vocabulum, quod hodie ad illiberalia fere opisicia et sellularias artes detruditur. Operâ quidem manuum in mechanicis opus; sed magis ingenio est; ut ex Aristotelis mechanicis ac Vitruvio liquet, unde ingeniaries, barbare licet, hodie appellant, Die Ingenieurs. Suetonius Vespas. cap. 18. mechanicum vocat, qui grandes columnas exiguâ impensâ perducere in Capitolium pollicebatur. Conf. Parei Lex. Crit. p. 724.
Quin etiam Adiective usurpatur, ut ars mechanica, quae et mechanice, es, appellatur i. e. ars conficiendi ingeniosas fabricas, mhxanikh\, Plutarcho etiam o\rxanikh\ dicta. Voss. de Vit. 148. et de Scientiis Mathem. p. 264. Cell. Antib. 203. C. P. 378. Borrich. Cogit. 31.
ope, beneficio donorum; vehementer barbare. Borrich. in Voss. 162. Schor. Phras. ad voc. Intercedo. Cell. Antib. 204. C. P. 379.
Hinc in scholas Philosophorum recentiorum irrepsit
Quatenus in argumento civili hodie increbuit, de eo ne qualiscumque quidem auctoritas apparet. Schorus in Phrasibus: Intercessionis et intercessoris, inquit, nomine vulgus nunc ea notat, quae Romani vocabulis deprecatione et deprecatore: hoc etiam barbari per mediatorem dicunt, quod vocabulum Latini ignorarunt; qui vero sunt tamquam medii inter duos, deferunt et referunt mandata, eos internuntios Latini appellarunt.
Atque haec mediatoris significatio a veteribus exprimitur sequentibus etiam vocibus, quum nempe in ore habent pacificator; conciliator pacis; Interpres; medius v. g. medium sese ingerere, Sich zum Mediateur angeben; qui bello medium sese offert; arbiter; disceptator, de quo supra, suo loco; is, quo auctore, internuntio et interprete pax convenit.
* Mediatrix est apud Alcimum Avitum. Voss. de Vit. 76. Titii Manud. 257. Sciopp. de Stil. Hist. 231. Ol. Borrich. Cogit. 32. Andr. Borrich. Vind. 63. Cell. Antib. 66. C. P. 274.
medicâ. Voss. de Vit. 812. Borrich. Cogit. 32.
* Capitolinus in Balbino pro medie etiam habet medieter. Voss. l. c.
* Medius enim semper est Adiectivum; et quando absolute ponitur in Genere Neutro, mediam rem Graecorum imitatione designat, v. g. proferre aliquid in medium; medio tutissimus ibis; medium tenuere beati; a medio ad summum. Cell. Antib. 205. C. P. 380.
Capitolinus in Pio Fin. c. 4. usurpat etiam medium pro dimidia parte, Die Halbscheid. Ad quem locum Casaubonus: Nove, inquit, medium pro alicuius dimidio.
significet nunc dicere, nunc memoriae mandare. Nam, quod scimus, apud veteres significat non nisi narrare; narrationem exponere; commemorare; dicere. Cell. Antib. 204.
* Memoriale etiam perperam dicitur pro libello supplici, Ein memorial, eine Supplique; aut pro monumento, Ein Ehrengedachtuis; aut pro pignore amoris, Ein Andenken.
* Immensurabilis i. e. cuius non datur mensura; cuius mensura non est, occurrit apud Salvianum Non mensurabilis pro eo dicit Prudentius.
Verbum autem mensurare occurrit apud Vegetium: pro quo veteres, metiri; metari; certis finibus terminisque aliquid circumscribere.
Mensuratio autem i. e. mensira; modus mensurae; et Mensurator i. e. decempedatot, mensor, metator improbae notae sunt. Cell. Antib. 67. C. P. 310. Voss. de Vit. 739. Borrich. Cogit. 32. Schor. de Phras. ad Voc. Metior.
† Apud Gellium L. 2. c. 22. pro meridionalem ventum, quod plurimae editiones habent, Salmasius Exercit. Plinian. p. 1248. in optimo libro invenit meridialem: quo. vocabulo utitur etiam Amm. Marcellinus L. 22. c. 34. et Tertullianus de Anima c. 25.
Salmasio insuper l. c. vix Latinum videtur, quia non dicamus meridio, sicut septentrio, unde septentrionalis et aquilo, unde aquilonolis: ut adeo terminatio Adiectivi in onalis formari heic per Analogiam non possit.
Vocatur etiam in subsidium pro Adiectivo meridionalis, Lactantius L. 2. c. 9. §. 9. ubi exstet: meridionali plagae. Et sane ita Aldus, Thomasius, Thysius, et auctor novae editionis Cantabrigiensis de anno 1685 vulgarunt; at Th. Spark et Christophorus cellarius pro meridionali ibi tuentur meridianae; et Cellarius addit, codices manu exaratos ita habere.
Meridianus heic praeferri debet, utpote quod optimae notae est, apud Plinium, Suetonium aliosque occurrens. Cell. Antib. 67. C. P. 311. Voss. de Vit. 70. Borrich. Cogit. 32.
* Et Composita etiam antemeridianuset pomeridianus seu postmeridianus, ipsum Ciceronem pro auctore habent.
A meridialis, quod paullo deterioris notae est, descendit antemeridtalio, apud Marcianum Capellam L. 6. occurrens.
* Substantive pro parte Grammatices rationem loquendi complectente, est apud Quintilianum L. 1. c. 15. Methadicae autem huic opponitur Exegetice, quae vocum significationes exponit, ac Lexicis, quae proinde veteribus Exegetica dicta sunt, traditur. Sed Exegetice quidem pars est Grammaticae a(plw=s2 ita dictae: at non artis Grammaticae; quia ars tota in praeceptis comsistit.
Adiectivum autem methodicus i. e. certae evidam adsuetus methodo bonum ordinem docede observans, habet Celsus in Prooem. formatum a methodus i. e. via compendiaria docendi, quod vocabulum Graecorum est.
† Tribuitur etiam Lactantio Div. Instit. L. 7. c. 14. n. 13. sed meliores libri pro metitus est, habent molitus est: atque ita etiam edidit Cellarius.
Etiam dimetitus Compositum a dimetior, pro dimensus, non nulli Ciceroni tribuunt: ubi tamen accuratiores libri pro dimetitus habent dimetatus. Interim demetitus sine controversia exstat apud Frontin. de Colon. p. 120. v. Schwarzu Gr. Lat. p. 337. Parei Lex. Crit. p. 362. Titii Manud. 259. Ol. Borrichius pro Voss. adversus Sciopp. p. 273. Valla L. 4. c. 43. Goclen. Obs. 25. Voss. de Vit 105.
* Hae autem formationes insolentes sunt, et propterea notandae; non imitandae, quum praesertim apud optimos scriptoresnon occurrant, qui a mitior et dimetior semper faciunt Praeteritum mensus sum, dimensus sum.
scelerum,, Cic. in Catil. qualem vulgo cacodemonem vocant. Goclen. Silv. 40.
* Sunt, qui pro eo usurpant millennium: quod quidem ad Analogiam tw=n biennium, triennium, quadriennium, quinquennium cet. sat bene confictum est; at similiter veterum destituitur suffragio.
† Probant quidem ex principio Lib. 6. Cic. ad Attic. Accepi tuas Liter as ad quintum milliare Laodiceae: Sed doctissimus quisque Criticorum a. d. quintum Terminalia legunt; idque rectissime.
* Milliarium pro eo frequens et obvium est, praesertim apud posterioris aetatis seriptores, Valerium Maximum, Velleium, Eutropium, Ulpianum: occurrit etiam apud Plinium L. 10. c. 91.
Vetustiores autem, Cicero eiusque aequales, pro eo M. P. hoc est, mille passus scribebant, aut milia passuum: vel per lapides significant locorum intervalla, ut ex Livio aliisque notum est v. g. uno lapide distamus, Wir wobnen eine Meile von einander; pagus unius lapidis spatio ab urbe abest, Das Dorf liegt eine Meile von der Stadt.
* Neque datur Adiectivum minabilis, unde hoc Adverbium foret.
A minitor autem est minitabiliter; quod Adverbium ex Accio et Pacuvio produxit Nonius cap. 2. n. 546.
vocabulum barbarum a myne i. e. cuniculus: a quo et Verbum barbarum minare est, i. e. cuniculos agere, Miniren.
† Vofsius de Vit. 246. substituit fossilia; sed, meo quidem iudicio, haud satis convenienter. Aquae enim Pyrmontanae sunt minerales; quas tamen nemo dixerit fossiles. Sic plura alia mineralia dantur, quae non sunt ilico fossilia. Ita v. g. sal ad mineralia pertinet; at ea propter non ubique fossile est, sed etiam multis in locis non nisi coctile.
* Philoxeni Glossae interpretantur minervalicium, s1ustatiko\n, quasi commendaticium; quod nuncupare etiam possis munusculum gratuitum, Ein Honorarium, quod cum didactro nil habet commune. Voss. Etymol.
† Legisse tamen se hoc vocabulum in Cypriano, testatur Bunemannus Ind. Lat. p. 132.
Est autem vocabulum praecipue medii aevi, quo nihil frequentius in omnibus antiquorum monunmentis, tum nihil obscurius esse, adserit Schaten. Annal. Paderborn. L. 9. ad An. Christi 1187. p. 881
Ex instituto de illustri hoc Iuris Publici argumento peculiaribus libellis egerunt Glafey, Plonnies, et Estor, viri hoe in genere celeberrimi. Fuisse scilicet constat olim ministeriales maiores et minores. In illorum censum referebantur Duces, Comites et Dynastae, quia primaria aulae ofsicia curabant: quo honore ut etiam monasteria coruscarent, ipsi fundatores partim eiusmodi munera constituebant, partim ab Abbatibus, aliisque Praesulibus dignitates illae vafallis monasterii conferebantur. Ministeriales minores erant, qui a Principibus, Comitibus et monasteriis, variis rei oeconomicae muneribus praeficiebantur, villis praeponebantur, canones decimasque colligebant, dominis suis in comitatu et mensâ aderant, nec integrum ipsis erat, sine domini consensu matrimonium contrahere.
* Apud Romanos veteres notat
1. Ministri operam, et haud raro honestiorem aliquam operam, sive ossicium, quod
praestatur veip. vel etiam interdum, praesertim ap. Poetas, amicis.
2. Apuleius L. 3. de A. A. utitur etiam eo pro ministris; sicut Latini alias solent legationes pro legatis, servitium pro servis, magisterium Pro magistris, cet.
* Participium minoratus i. e. diminutus, reperitur etiam in Digestis. Fab. Cell. C. P. 223.
* Eiusdem censûs est maiorennis; que de supra.
* Formatum a Supino minutum Verbi minuere: unde minutus, minute, minutin, minutatiom i. e. perexigue, vocabula satis Latina.
Minutia, ae, i. e. pars minutissima, Ein klein und nichtswurdiges Stucklein, Seneca Ep. 91. habet.
Minutulus, u(pokoristiko\n, Plautus, Macrobius et Vopiscus: minuties, ei, Die Kleivigkeit, Arnobius et Apuleius: minutio, onis, Die Verkleinerung, Die Minderung, Gellius et Tertullianus: minutal. alis, i. e cibi genus delicatioris ex rebus minutatim concisis, Eine Pastete, zerbackte Speise, Ragout, Lungenmus, Iuvenalis, Martialis et Tertullianus: minutalis v. g. minutalia regna; et minutiloquium Tertullianus.
* Advetbium autem miraculose Iohannes Ker in Selectis suis de Lingua Latina observationibus Augustino adscribit; sed locum
non indicat. Cicero pro eo habet, mirabiliter.
* Ex Quadrigarii Annal. hoc Adverbium restituit Falsterus Suppl. L. L. 220.
Immisericorditer autem est Terentii Adelph. A. 4. Sc. 5. v. 28: Factum a vobis duriter immisericorditerque.
† Quot modis porro accipiatur hoc vocabulum, et quotuplex sit missa, de eo vide I. A. Schmidii Lex. Eccl. Min. p. 116. seqq.
De origine vocis variant scriptores. Quidam Hebraeum Nomen esse putarunt ex Deut. 16. v. 10. ubi vox Missah, quae oblationem signisicat, reperitur, nollo tamen veterum testimonio sufsulti. Alii illud vocabulum deducunt a Graeca voce mu/hs1ist a Verbo mue/w, quod est docco, instituo, et spiritualiter initio, quasi in terminatione dumtaxat mutatio sit facta. Albaspinaens missam dici putat a voce Mess, quae in nostris terris signisicat diem festum seu congregationem; idque ex Capitularibus et conciliis Franciae probare vult. Alii missae vocabulum potius a mittende dictum volunt, idque vel propter bona a populo missa, vel propter transmissionem precum ad Deum per ministerium Sacerdotis, vel propter dimissionem, vel catechumenorum dumtaxat, vel totius populi, sollemni formulâ: Ite, missa est! factam.
Iudice Reimmanno Hist. Voc. L. L. p. 77. vocabuli huius aatales incidunt in Saeculum IV. post C. N.
* Latine dixeris, sacrum piaculare facere, Misse halten, Liv L. 39. c. 21; it. Agere inferias alicuius; expiare manes defunctorum; rem divinam facere pro animabus l. animis mortuorum, Seelmesse halten. Pro Missa animarum, dicas Funebre sacrum.
† A Zacharia Pontisice primum hic liber compositus; deinde a Gregorio M. in meliorem formam redactus, qui etiam illi sacramenterii, seu libri sacromentorum titulum imposuit. Iussu Concilii Tridentini fuit correctus una cum aliis libris.
* Immobilia, Unbewegliche Guter, eiusdem notae est; de quo supra.
Ceteroquin mobilis et immobilis, Adiectiva probae notae sunt.
* Modice enim idem est, quod sussicienter, mediocriter, vel moderme, et modicus idem, quod mediotris, sufficiens, vel moderatus. Nec obstat, quod Cicero Parad. 6. c. 2. dicat pecunia modica, quum id vi eunafei/as2 ibi notet pecuniom, quae satis sit habenti, qud quis vivere contentus possit, quae sufficiens sit, quae sussiciat, Was hinlanglich, was sussisant ist.
Atque ita explicari etiam possunt omnia illa exempla, quae Vorstins pro notione pusilli et exigui adfert. Voss. de Vit. 162 Schor. Thes. Cic. Erasm. in Vall. 202. et 208. Vorst de Lat. Mar. Susp. 23.
Suffragatur etiam Gellins, Lib. 12. c. 13. ita seribens: Modice est cum modo; intra modum, minus.
* Participium autem modisicatus exstat apud Ciccronem, qui in Part. Orat. c. 5. ait:
Verba modisicata ab Oratore, et inflexa quodammodo, Worte, die von dem Redner mit dem gehorigen Tono sind hevorgebracht worden.
Modisicor etiam legitur apud Gellium L. 1. c. 1; sed pro dimetior.
Apud Senecam quoque Epist. 88. post principium est versuum lex ac modisicatio Modisicator, Ein Musicant, exstat in Apuleio Florid. de Antigenida. Voss. de Vit 740.
* Concordantia, ae, prorsus barbarum est, ut supra iam suo loco dictum: tactus autem, Mensura et convenientia, sntis quidem proba sunt; sed huic Musicorum notioni ab Latinis non accommodantur.
Notabis heic locutiones: Cic Extra modum vox absona est, Wenn die Rede nicht mit dem gehorigen Tono versehen wird. so verliert sie alle Lebhaftigkeit; Ter. modos facere; Evanthius Prolegom, in Terent. modis canticum temperare; Tertull. canticum musicisnotis expedire, Componiren, Melodeyen zum Texte machen.
* Adiectivi etiam momentalis, nullum idoneum habemus auctorem.
* Momentarius Apuleius et Ambrosius habet. Borrich. in Voss. 170. Cell. Antib. 68. C. P. 224.
Momentosus autem aliud Adiectivum est, aliamque adfert notionem, vem magni momenti esse significans, Germ. Wichtig. von sImportance, et apud Quintilianum exltar.
quorum natales incidunt in Saec. IV. Vid. Gebh. Theod. Meieri Hist. Relig. p. 58.
Elegantius multo sibi loqui videntur, qui dicunt v. g. homines, qui S. Dominici instituta prositentur, Dominicaner - Monche; Collegium sodalium S. Francisci, Ein Franciscaner-Kloster.
* Monacha, Eine Nonne; monachicus, monasticus, monasterialis, et monachium, Das Kloster-Leben, der Kloster-Stand, eodem censu sunt.
* A Graeco profectum vocabulum est. Suidas enim: *monhta/rioi, o(i peri\ to\ no/mis1ma texni/tai.
Puto, veteres potius monetales vocassent: quomode dixere Triumviros monetales.
* Cicere ad Attie. Lib. 10. Ep. 11. extr. monetalem dicit, vel Triumvirum monetalem, vel nimium nummorum amatorem. Apuleius Met. L. 7. dicit aurum monetale. Voss. de Vit. 350. seq.
* Melioris notae videtur esse monacha, quod apud Hieronymum est.
† Sunt etiam, qui substituunt virgo Vestalis: sed haec locutio ethnicismum sapit.
* Monstrosus et monstrnosus probae notae Adiectiva sunt.
* Pro moralitate Sabbati, magis Latine dixeris disciplina eius, quod facere et omittere deceat die Sabbati.
Moralter Adverbium, Ambrosms Serm. 1. in in Nativ. Christi Tom. 5. p. 11. habet. Adiectivum autem moralis notae opeimae est.
Malim tamen abstinere hoe Verbo, et pro eo dicere, vasa colligo; morti me sisto quottidie, ne me imparatum inveniat; Plin. Iun. aetas ingravescens receptui me canere iubet.
* Pro homine anxio et difficili, pro homine intractabili, pro eo, qui moribus est difficilibus et fastidiosis, pro eo, qui nimis exacte, nimisque al unguem fieri omnia postulat, ut aliquando de eo indignetur, bonae notae est.
* Mortificatio idem Tertullianus, et Hieronymus; et Participium mortisicatus, Prudentius habet. Pro Mortificatione, magis Lat. dixeris occisio; occidio; interneeio; adslictio; castigatio; coercitio; vel aliter pro argumento.
Mortisicus est Val. Maximi L. 5. c. 6. n. 1. mortisico vuluere, ut Cantelius, et alii quidam legunt: at Vorstins legit mortifero. Habet tamen Tertullianus 4. Poem. advers. Marc. cap. 5. mortisicus cibus.
vocabulum et novum, novae rei impositum; quod ab ipso Iusto Lipsio Lib. 5. de Militia Rom. usurpatum et retentum fuit. Boxhornius in Hist. Bred. p. 104. vocat illud tormentum minus; alii sclopetum minus vel sclopum minorem; alii sistulam ferream.
* Sclopetum sane mnium optime quadrare huc videtur. Hinc locutiones: Sclopetum pulvere nitrato et glande enerare, Eine Musquete laden: sclopetum pulvere nitrato et glande plumbed fertum exoverare, Eine geladene Musquete los schiessen.
Einen Musquetier Latine dixeris levis armaturae peditem, s. militem manipularem et gregarium; et cum Sueton. Vitell. c. 7. militem caligatum.
35. ubi, ut ex veteribtis libris constat, et nunc ubique ad eorum normam immutatum in recentioribus editionibus est, aliter legi debet. Voss. de Vit. 60. Borrich. Cogit. 32.
* Interim Adiectivum multiplex, notae optimae est.
† Nempe cum decepit corruptus Ciceronis locus ad Attic. L. 11. Ep. 2. in editione Badii Ascensii, ut puram putam Cieeronianam vocem usurpare neutiquam reformidaret. Sed pro multissimis, legi debet multis meis: ut meliores editiones comprobant, et Henricus quoque Stephanus censet in Pseudo - Cicerone suo.
Latini plane ignorant hunc Superlativum, et pro eo habent plurimus. Vossii de Analog. Lib. 2. c. 24. p. 362. Ioh. Petri Titii Manud. 409.
† Hanc Aldus, Schefferus, Frobenivi, Gryphius, suo saeculo ita excuderunt, ut Libro 57. scripserint: multoties contra hostium eruptiones feliciter pugnavit. Contra iam tum a Sigonio ita adnotatum est: vet. Lib. Saepe adversus irruptiones hostium; quod saepe pro multoties, Gruterus, Blancardus, uterque Gronovius, et accuratissimus quisque editorum expresserunt. Habet autem praeterea, et quidem sine controversia interpres Novellarum Iustiniani Constitutionum, quisquis ille est, et cuiuscumque aetatis; videtur autem non novus esse.
Praeferendum ta??? cum veteribus, saepe, saepius, saepenumero, crebro, frequenter, idemptidem. Voss. de Vit. 109. et 815. Sciopp. Grammat. Philos. 20. de Stil. Hist. 218. 222. Borrich. Cogitat. 32. Cellar. Antib. 69. C. P. 312.
Sidonius Apollinaris, et Sulpitius Severus, etiam Adiectivum mundialis usurpant.
* Ceterum ipse Cicero vocabulo mundani utitur, quando interpretatur Socraticum kos1mopoli/thn; sed usurpat, non ut Possessivum, verum ut Gentile: Unde, inquiens, interrogatus Philosophus Socrates, cuias esset? mundanum se esse respondit.
Avieno in Arateis idem est, ac caelestis, quatenus mundus interdum caelum dicitur. Vosl. de Vit. 535. Borrich. in Voss. 172. Cell. C. P. 275. seq.
* De reliquo mundus Latinis signislcat ornatum, it. universi systema, it caelum. Ol. Borrichius Analect. 42. seq. Andr. Borrichius Append. 157. seqq. it. Vindic. L. L. 134. Cell. Antib. 205. C. P. 275. Diseuss. Append. 65. seqq. Kappius ad Iensium 25.
* In eumdem censum venit et Adverbium hinc formatum musicaliter; pro quo Lat. dixeris, suavi quodam concentu Musico.
* Mussitare vero Terentius habet Adelph. A. 2. Sc. 1. extr. Accipiunda et mussitanda iniuria adolescentum est h. e. dissimulanda tacendo; Man muss es verbeissen; in sieh fressen; gedenken, als hatte einen ein Hund gebissen: Confer Donat. ad h. l. Descendit autem a Primitivo mussare i. e. haesitare, tergiversari, mutire, et pauca vel nihil propemodum, certe nihil distrte et clare prologui, Mummeln, wenn man stutzt, nicht mit der Sprachs heraus will. v. g. Phln. L. 7. Ep. 1: Quum mussnntes Medicos repente vidissem, cansam requisivi, Da die Aerzte die Kopfe
zusammen steckten, und leise redeten; it. Virg. 11. Aeneid. v. 346:
- - cuncti se scire fatentur,
Quid fortuna ferat patriae, sed dicere mussunt;
i. e. tergiversantur dubitant, timent.
Mussatio occurrit apud Ammianum Marcellinum; mussitatio apud Apuleium; mussitator apud Vulgatum Bibliorum Interpretem. Voss. de Vit. 813.
Mutuo dic dantis; sed mutuor accipientis.
Mutuor heu! pauper, cui dives mutuat aurum.
Ita nempe inculcant Auson. Popma, Valla Eleg. Lib. 5. c. 25. Goclen. Obser v. p. 38. 334. et 351.
Verum minus recte ita usurpatur: est enim mutuare idem, quod mutuari, vel mutuum aliquid sumere, Von iemanden etwas borgen oder leihen, notione intransitivâ. Voss. de Vit. 157. Borrich. Cogit. 32. et 174.
* Mutuor tamen multo usitatius est, quam mutuo.
Nullum a nase Adiectivum formatur eiusmodi notionis: hinc per circumscriptionem id efferendum v. g. ductus in nares vel in naribus; pulvis ad sternutamenta movenda, ad slernutamenta excitanda, ad sternutamenta evocanda idoneus. Sternutamentum etiam Plinio Lib. 25. cap. 13. ipsum medicamentum, sternutamentum movens, vocatur.
Nasale, is, Substantive, Fabro ad voe. Errhinum est Ein Nasenziapfgen; sed, quod a seientissimo Medico habemus, sine ullo veterum ac recentiorum Medicorum suffragio. Vocant autem id errhinum, mediâ longâ, item pinnulas narium.
* Naufragus, pro quo Poetae etiam dicunt navisragus; et naufragium, cuius eleganti metaphorâ Cicero dicit naufragium rei familiaris, fortunarum, cet. optimae notae sunt.
Naufragalis autem i. e. naufragus, Marcianus Capella; et naufragiosus i. e. naufragium efficiens, v. g. naufragiosum pelagus, Claudianus Mamertus et Sidonius habet. Voss. de Vit. 539.
* Dicunt etiam barbari Necessitare puellam; pro quo Latini, Inferre vel adferre vim puellae, Virginem vi stuprare.
Hinc
* Sed Adverbium neoterice, ut rarum et singulare, in Ascon. Pediani Comment. in Divin. Verr. observamus. Steph. Expost. 343. Borrich. Cogit. 280. Cell. Antib. 264. Conf. Sect. 2. Neoterice.
* Neutralitas, Germ. Die Unpartheilichkeit, qu1a animus a partium studio alienus est, eodem venit censu. Voss. de Vit. 539.
Ceterum Nomen Neutrale, et Verba Neutralia, Quintiliani sunt, aliorumque Grammaticorum: item Neutraliter Grammaticorum Adverbium est v. g. hoc Nomen, hoc Verbum Neutraliter dicitur, occurrens apud Charisium Lib. 1. p. 55. ed. Putsch.
* At vocabulum Graecum proprie notat vaticinationem e mortuis; quomodo et nekromanteu/ein dixere.
† Dicitur etiam necyomantia, nekuomantei/a i. e. inferorum consultatio: quod quidem divinandi genus sine sanguine, et eo quidem humano, pueri maxime, peragi haud poterat. Vid. Cic. Tusc. 1. cap. 16. Varronem apud Augustinum L. 7. c. 35. et ibi Coqueium p. 707. Lucanum L. 6. v. 710. Statium 4. thebaid. v. 450. Senecom Oedipode v. 150. seqq. it. Heliodorum in Aethiopicis.
Revera diaboli illusio est: huiusmodi enim vaticinationem prositentes mortui nequaquam corpus, sed phantasticam modo imaginem ostentant, vel singunt aut mentiuntur, quemadmodum ex historia Samuelis clarum est 1 Sam. c. 28. Vid. Voss. de Vit. 49. Borrich. Cogit. 32. Goclen. Controv. 208.
Servio teste, notat muris exigui genus, Eine Feldmaus, mu=n a)rourai=an; quam Salmasius Exerc. Plin. f. 316. seq. vel murem agrestem, vel sciurum interpretatur, ita dictum, non quod niteat, sed quod nitatur in scandendis arboribus. Unde Cicero pro Sextio cap. 33: Quoniam id etiam fatum civitatis fuit, ut illa ex vepretis extracta nitedula rem publicam conaretur arrodere. Voss. de Vit. 122. et Etymol. f. 343.
† Nec ipsi Medici magnopere probant hoc vocabulum eâ nimirum notione, quâ apud ipsos increbuit. Ita enim Sennertus Institut. Medicin L. 2. Part. 3. Sect. 1. cap. 7. p. 316. col. 2: Vulgo, inquit, noctambuli, seu nuktoba/ta, rectius forsan u(pnoba/tai, somnambuli appellantur, qui dormientes, et eo tempore, quo quieseere debebant, ambulant, ae dormientes e lecto surgunt ac vigilantium opera exercent. Id vult nimirum Sennertus, fi novum hoc loco vocabulum excudere aequum et fas sit, somnambulus potius dicendum esse, et hoc demum ad statum eiusmodi aegroti hominis propius accedere, quam noctambulus.
† Sicut autem sequiori aetate ab aeternus aeternalis; a perpetuus perpetualis, quo tamen iam tum Quintilianus suo tempore, quamvis primus omnium, usus est; a vernus vernalis, quod etiam notione verni s. eius, quod ad ver pertinet, satis antiquum est, de quo infra suo-loco: ita a nocturnus nocturnalis etiam derivatum tandem fuit. Voss. de Vit 429. Borrich. Cogit. 178.
† Porro vicies, tricies, quadragies, quinquagies, sexagies, septuagies, octogies, nonagies, centies, millies; non vicesies l. vigesies, tricesies l. trigesies, quadragesies, quinquagesies, sexagesies, septuagesies, octogesies, nonagesies,
centesies, millesies dicet, cui emendate loquendi cura erit. Voss. de Vit. 107. Erasm. in Vall. 214. Borrich. Adv. Sciopp. 282.
* Aegyptii enim monachos, nonnos; monachas, nonnas vocant. Verisimile est, Aegyptiaca nonnus et nouna esse ab Hebraeo
[Gap desc: Greek word]
, nin i. e. filius: erant enim nonni filiorum; nonnae filiarum loco. Voss. de Vit. 26. et 263.
† In Ecclesia deinceps Latina nonnus kat) e)coxh\n dicebatur inter Monachos maior vel senior ob reverentiam; et nonna inter Moniales virgo senior aut sacra viduad. V. Reg. S. Benedicti c. 62.
* Veteribus erat notarius, qui per notas et compendia ceieriter scribebat. Vide Quintil. L. 7. Instit. Orat. c. 2. Brodaeum L. 4. Misc. c. 9. Scaligerum Auson. Lect. L. 2. c. 13. et praecipue Lipsium Cent. 1. ad Belgas Ep. 27.
† Ab hac notione apud Romanos olim usitatâ primitus transiit in Ecclesiam: ubi munus eorum erat, acta martyrum consignare, Archivorum Ecclesiastieorum esse custodes, fidelium testamenta describere, in conciliis legere et acta in litteras referre, cet. In Ecclesia Romana epistolas Pontisicum subscribebant. Notarii Episcoperum erant eorum scribae, qui ut plurimum arcessebantut ex clericorum ordine, et in Ecclesiis alia etiam munia obibant Ecclesiastica. Notarii Regionarii dicti sunt septem notarii Romae, a Clemente P. P. primum instituti. Hi etiam inter cetera populo per urbem publicâ voce indicebant dies proxime futuros processionum, aut ubi missam celebrare pontifex constituisset. Praeterea nomina et numerum baptizatorum Pontifici referebant, ut colligitur ex ordine Romano. Horum numero postea aucto, qui ex septem illis primis fuerunt. Notarii regionarii, vel protonotarii vocati sunt: reliqui notarii
simpliciter. Protonotarii Apostolici officium est, notare ea, quae in publicis consistoriis geruntur, et ea, si opus fuerit, in publicam redigere formam. Schmidii Lex. Eccl. p. 145. seq.
Sed Adverbium hine formatum
* Ceteroquin Adiectivum novellus, a, um, Diminutivum a novus, a, um, v. g. arbor novella, vitis novella, probae notae est. Sic etiam pars Corporis Iuris Novellis, sc. legibus, continetur.
† Exstat quidem in multis Libris Epitomes Livianae 119; sed Gronovius adnotavit, in MSS. haberi decem et novem.
Classici sane pro novemdecim frequentant undeviginti, decem novem, et cum copula decem et novem.
* Et sic etiam iidem frequentant Ordinale undevicesimus, interdum etiam decimus nonus. Cell. Antib. 124. C. P. 361.
Eadem fere ratio est tou= Octodecim; de quo paullo post.
† Novercari pro saevum et iniustum esse, Sidonio usurpari, nemo temere miretur.
Ingenium enim novercarum ita fere solet esse: unde malae, saevae, iniustae, sceleratae, terribiles, dirae, tristes, apud Poetas vocantur.
* Novercalis autem Adiectivum est, occurrens apud Tacitum, Senecam et Trebellium Pollionem v. g. odium novercale.
Hinc pro Novercante fortunâ, quod multi dicunt, magis Latine dixeris, Adversante fortumâ, fortunâ minus propitiâ.
* Nudius tertius est dies, quae est ultra heri, Ehegestern, vorgestern; et quae ultra hunc, nudius quartus vocatur, Vorehegestern: nec ultra licet progredi, ait Laur. Valla L. 3. c. 30.
Sed fallit Valla, et fallitur in eo, quod dicit, non ultra licere progredi. Plautus enim in Mostell. nudius quartus, et in Trucul. nudius quintus, et in Trin. dicit nudius sextus, Heute secbs Tage; et Cicero bis in Philippic. 5. nudius decimus tertius, Heute dreyzehn Tage, Goclen. Obs. 31. it. 138.
† Nudius Compositum ex nunc et dies, quasi dicas nunc est dies tertius pro nudius tertius.
* Hinc proverbialiter; Non heri aut nudius tertius, quum de re satis antiqua sermo est; similiter ut Graeci, ou\ xqe\s2 h)\ trw/hn.
† Habent quidem in Gellii Lib. 5. cap. 4. quaedam interque eas ultimae etiam editiones; at veteres non nullae, speciatim illa. quae ob Oiselio procurata est, pro nuspiam legunt uspiam: quam lectionem sensui magis congruere, ait Borrichius Cogit. p. 182.
Tutius ergo dixeris, nusquam. Conf. Sciopp. Infam. Fam. 116. Cell. Antib. 71. C. P. 184.
* Scilicet obelus pertinebat ad notas veterum Criticas, in scriptore aliquid improbans aut reiciens. Contrarium huic erat asteriscus, Ein Sternchen: hinc asterisco aliquid signare vel illustrare, idem est, quod approbare, s. caleulum suum adicere, Dasienige mit einem Sternchen am Rande bemerken, was wohl und fein gesagt ist.
Latine pro obelare, dixeris expungere, tollere, iugulare, confodere, consigere: Horat. de arte Poet. v. 445:
Vir bonus et prudens versus repreben. det inertes,
Culpabit duros, incomtis allinet atrum
Transverso calamo signum;
vel Graecum o)beli/zein retineatur, exemplo Ciceronis Lib. 9. Ep. 10. ad Dolabellam. Voss. de Vit. 743.
* Simplex Verbum fuseare Ovidius; fuscator, Ein Verdunkeler, Lucanus; infuscus, Schwarzlich, Columella habet.
Fuscus autem Apuleius et Hieronymus: fuscitas idem Apuleius; obfuscatio Tertullianus et Vulgatus Interpres; suffuseulus, Braunlich, rursus Apuleius.
obiectum visûs pro eo, quod visûs sensu pereipitur, seu pro re obiecta sensibus.
Latine etiam dixeris: visus in eo versatur; visus in id fertur; visus circa id occupatur; visus circa id vertitur, Livius; ostendit, duo prima genera quaestionum esse, in quibus eloquentia versaretur, Cic. L. 2. de Orat. §. 41.
* Hinc si quis dicere velit, se nihil omnino accepisse, dieere quidem poterit metonymice: ne obolum quidem accepi, Ich habe kein Sechspfennig - Stuck bekommen, pro ne teruncium quidem accepi. Ich habe nicht ein en Heller bekommen; sed si tamen praeeise teruncium velit notars, caveat, ne pro eo substituat obolum.
† Ex Analogia einm linguae Latinae Participia in dus non admittunt gradus comparationis: ut adeo colendissimus et reverendissimus eodem habenda loco sint; de quibus vide suis locis. His tamen hodie ii solent frequentissime uti, qui dicunt ad gratiam; quod Graecis est e)ipei=n pro\s2 xa/rin; Germ. Die dem Leser flattiren: Latine docti a talibus abhorrent, quum praesertim ad sui similes i. e. Latine doctos scribunt. Schor. in Phraf. Goclen. Controv. 30. et Silv. Barb.
* Quod vero attinet ad to\ Reverendissimus, necessario retinendum est in titulorum pompâ illâ, quae convenit Episcopis, et aliis, qui eminentiori dignitate Ecclesiasticâ praefulgent.
† Non nulli etiam in Plauti Pseud. A. 1. Sc. 5. c. 10. legunt opposita obstacula; sed meliores libri habent obsaepta est vin.
Veteres pro eo dicunt, impedimentum; id, quod obstat; quod nobis officit. Fab.
Latini veteres dicunt, obscurare; tenebras obducere; tenebras offundere alicui;
tenebras circumfundere. Borrich. in Voss. 184. Cell. Antib. 124. C. P. 224.
* Pro Obtenebrare demum alicuius, Einem die Fenster verbaven, Den Prespect oder die Aussicht benehmen, cum Cicerone dixeris eleganter, obstruere luminibus alicuius.
† Analogiam probat quodammodo Varronianum illud Lib. 2. de R. R. cap. 2: Ab occasu ad bibendum oppellunt, et rursus pascunt, quoad contenebravit. h. e. usque in noctem; nisi tamen hoc in antiquatis scribi malueris.
Extenebrare i. e. curiosius ex tenebris in lucem protrahere, Aus dem Finstern hervor bringen, similiter Varroni tribuitur; ubi tamen pro extenebrat, Rob. Stephanus legit exterebrat.
* Contenebresco et obtenebresce apud Vulgatum Interpretem; quin illud prius etiam apud Augustinum occmrrit Goclen. in Probl. Grammat. 1. c. 49. P. 41.
Tenebrare Apuleius, Ammianus Marcellinus et Petrus Chrysologus; tenebresco Augustinus, idemque Petrus Chrysologus habet. Conf. infra Tenebrare.
* Verbum autem obviare, argenteae aetatis est, occurrens apud Quintilianum et Palladium, itemque apud sequioris aevi seriptores, Maerobium, Vegetium, Hieronymum, Marcellum ICtum et Aratorem Cell. C. P. 224. Obviare autem non tantum significat obviam fieri, Begegnen; sed etiam resistere. adversari v. g. nequitid obviare legi, Quintilianus: quâ quidem utrâque notione etiam sumitur locutio obviam ire alicui.
Obvins et obviam, optimae notae sunt.
* Eiusdem censûs est Adverbium occasionaliter, pro quo Latini oblatâ occasione; datâ occnsione; si tempus locusque feret; si fortunae benesieio uti licuerit; vel aliter pro argumento.
Neque verbum Deponentis formâ usitatum occasionari melioris notae est, pro quo Lat. dixeris occasionem dare; facultatem dare; praebere facultatem.
Romani: Horatius, Ovidius, Plinius, ac veteres omnes pro eo dicunt octonus.
† Est quidem a sex senus, a septem septenus, a novem novenus, a decem denus, ab octoginta octogenus; sed ab octo non est octenus, verum octonus. Voss. de Vit. 543 Borrich. Cogit, 32.
* Octonus est Distributivum, notans Germ. Ie achte; quodd tamen pro Cardinali, quemadmodum et cetera Numeralia eius generis, saepe numero, praecipue apud Poetas, usurpatur.
* Eadem ratio est tou= Novemdecim, pro quo similiter tutius dixeris undeviginiti decem novem; de quo paullo ante.
Olaus Borrichius tamen Cogit. 184. valde verisimile existimat, ab octuaginta veteres non abstinuisse; non modo quod reliqua Numeralia litteram a, licet in Primitivis non adsit, ament, v. g. quadraginta, quinquaginta, sexaginta cet. atque etiam ipsae hae litterae na binae et coniunctae appareant in septuaginta; sed etiam vel maxime ob auctoritatem Vitruvii, et Gellii, qui to\ octuaginta diserte scripserint, secundum emendatissimas editiones. Interim tamen non negat Borrichius, elegantius et politius esse octoginta, octogesimus, et octogenarius: utpote quod Ciceroni, ceterisque optimis scriptoribus magis arriserit.
815. Borrich. Cogit. 32. Cell. Antib. 72. C. P. 314.
* Adiectivum ocularis v. g. ocularis tunica, Das Hantlein uber dem Auge, exstat ap. Vegetium L. 2. c. 17.
† Nempe ut antiqui in Supino pro latum, dixere fertum; unde fertus, Fruchtbar, fertum, Ein Opferkuchen, et fertor, Ein Trager: ita iuniores ab eadem origine fecere offertorium. Isidor. L. 6. Orig. c. 19.
Notat autem hoc vocabulum eam missae partem, quae tempore dicitur oblationis. Interdum ita vocatur etiam sindon serica vel linea, in qua populi oblotiones repon unter. Aliis etiam est pannus oblongus, quo involvitur calix, quum a Diacono offertur Sacerdoti. Aliis est quippiam solidum, et calicis perinde ac patenae tamquam aliquod involverum. Interdum etiam oblatio illa, quae Ecclesiae sit a fidelibus. Voss. de Vit. 543. Schmidii Lex. Ecel. 159.
* In Ecelesia officiales sunt iudices Episcopales, in quos acrius invehitur Petrus Blesensis Ep. 25; et officialis liber est. qui vel totum officium, quod vocant, vel partem aliquam illius continet.
Omnimodo per Vocalem quartam, occurrit apud Gellium, Celsum et Lactantium.
* Adiectivum omnimodus Lucretius habet, et Apuleius. Fab.
Diversimode et Diversimodus, similiter suspecta sunt; de quibus supra.
Pro eo tamen, quem Galli um operateur vocant, timide usurpem; quum nove hâc notione auctum esse putem Latine dixeris Chirurgus nobilior; Chirurgus in arte sua aliquanto celebrior; qui manu feliciter curat; qui Medicae arti strenuam vel expeditam manum commodat.
Posterius habendum pro germano: non tantum quia Positivum opiniosus habet Tertullianus Lib. 4. adv. Marcion. c. 35: sed etiam quia, sicut a fuspicio dicitur suspiciosus, non suspicosus; sic ab opinio non aliud, quam opiniosus esse potest. Gaclen. Observat. pag. 20. Voss. de Vit. 54.
* Per Ciceronis autem opiniosiffimus intelligendum esse id quod Galli per opiniâtve exprimunt, docet Henv. Stephanus Expostul. 34. et Reiherus in Thes.
* Opponere de disputationibus quidem dicitur, sed fere non nisi cum adiunctione quadam casûs vel expressi vel subaudiendi ex praecedentibus. Cic. 2. Philipp. c. 4.: Sed quid oppones tandem, si negem, me umquam estas litteras ad te misisse? id. de Fin. L. 2. c. 13. Non tam ut prcharet, pretulit, quam ut Stoicis, quibuscum bellum gerebat, opponeret.
collocutio, quâ praesentes cum aliquo agimus: cui opponitur collocutio, quae sit per litteras.
Hinc formatum Adverbium
* Hinc poluqru/llhton istud: Ora et labera, Bet und Arbeite, Magis Latine vertes auspicare laborem omnem a precationibus; labor omnis hoster piis et curatis precibus constet; labor omnis nostev curatis et religiosis precibus distinguatur.
Ita etiam oratio pro precibus ad Deum fusis, non nisi Ecclesiae vindicandum, Sic Theologum perficiunt haec tria: Orntio, meditatio, tentatio; ut Megalander noster Lutherus dicere solitus est.
Oratio autem Latinis significat quamcumque locutionem.
* Oratorius, Adiective sumptum, Redneriseh, v. g. ornamenta oratoria; et Adverbium inde formatum oratorie v. g. pulchre et oratorie dicere, Ciceronis: Oratoria autem, Die Rednerkunst, Ouintiliani est.
† Frontini de coloniis testimonium, quod pro hoc Adverbio in subsidium vocatur, minus certum est; quia in libris Gotsi p. 114. et Keuchenii p. 334. ordinari est, quod Clar, Goesins censet ordine legendum esse. Cell. Antib. 280. Andr. Borrich. Vindic. L. L. 154.
* Hinc, si v. g. Medici dicant: cor ordinarie in sinistrum latus inclinat; vel, vesica ordinorie unica est, ita ad veterum normam emenda: cor fere, vel ut Celsus L. 5. c. 28. loquitur, naturaliter l. secumdum communem naturde legem in sinistrum latus inelinat;
vesica fere unica est, l. secundum ordinariam naturae legem unica est.
Adiectivum ordinarius, notae optimae est.
* Ordinatio veteribus notat constitutionem Principis l. edictum, quodoumque super rebus ad remp. pertinentibus constituitur, Ein Manifest, ein Plancat, Einne Verordnung.
Latine dixeris: Infula sollemni ritu et coerimonia decoratus est; inter preces Ecclesiae publicas munus Sacerdotale ipsi collatum est, Er hat die Ordination erlangt, er hat die Ordines bekommen, er ist zum Prediger ordiniret.
Eidem Tacito etiam idem est, ac verbis, sine re v. g. Graecâ doctrind oretenus exercitus, Der in der Griechischen Weltweisheit nur erst ein Theoreticus, der viel daber za sehwatzen weiss, aber noch lange kein Practicus gevvorden. Call. C. P. 424.
† Nec tamen omnino nuperum esse inventum, ex eo constat, quod ab Augustino Ps. 56. Vitruvio L. 10. c. 1. et Istdoro L. 2. Orig. c. 20. iam describebatur, ab hodiernis non plane discrepans. Vitruvii verba in primis digna sunt, quae exscribantur, ut plane videas, nihil a nobis hoc in genere dici, quod veritati non ex asse respondeat. Genus, inquit, machinae spiritale est, quum spiritus expressionibus impulsus, et plagne vocesque o)rganikw=s2 exprimuntur. In oriente tamen primis temporibus eiusmodi organa notiora, quam in occidente. Adfinia his organis sunt systemata companaria, Germ. Die Glockensptele, ubi diversae magnitudinis campanae, nolae s. tintinnabula eâ arte disponuntur, ut suavissimos edant concentus, quibus homnies adficiuntur et exciantur.
* Hinc verba barbara, organare et organizare, Die Orgel ruhren, oder schlagen, auf der Orgel spielen; pro quibus magis Lat. dixeris, organa scienter movere; tangere organa scienter; artificiose movere organum pneumaticum; organis cenere. Voss. de Vit. 744.
Hinc etiam Nomina barbara Organista et Organarius, nihilo melius usurpantur: dic potius, organoedus: quod vocabulum effingitur ad imitationem Graeci citharoedus; quandoquidem veteres Graeci et Romani organa pneumatica ignorarunt: nam ut a cithara citharoedus; sic ab organo est organoedus.
Organarius autem bifariam usurpatur, tum pro eo, qui organa pulsat, tum pro eo, qui illa conficit.
Pro eo, qui organa pulsat, apud Lucretium est organicus; quod apud eumdem etiam Adiective usurpatur.
* Adiectivum originalis occurrit apud Apuleium, Tertullianum, et Augustinum, qui postremus etiam Adverbium originaliter habet.
purioris studiosus vel amans; doctrinae sacrae purioris adsertor et vindex; puriora divinarum litterarum dogmata sequens. Cell. C. P. 276.
* Martial. L. 2. Epigr. 6. longas trahere oscitationes, stauk hohiahnen, Gellius L. 4. c. 20. Oseitatione vinci, id est, invitum et praeter voluntatem escitare, Es nicht andern kannen, zum hobiahnen von der Natur gedrungen werden. Nec repugnat hoc nomen translatae signisicationi pro vitio incuriae l. supinae negligentiae; quâ notione est apud Statium Lib. 4. Silv. 9. Cell. Antib. 73. Reyh. Thes.
Verbum oscitare, quod et Deponentali formâ oscitari apud Plautum occurrit; et Adverbium oscitanter, optimae notae sunt.
† Probant quidem ex Caes. L. 1. B. G. c. 7. qui habere dieitur, pacate per provinciam iter fucere; sed ibi non trprtizut; quemadmodum nec in toto hoc libro huc usque repertum est. Voss. de Vit. 815. Cell. Antib. 73.
* Comparativus vero pacatius reperitur in Petronio et Augustino. Andr. Berrich. Defect. Lexicorum 241. Kappius ad lensium 127. seq.
Adiectivum pacatus, sine controversia probum est.
* Adiectivum pacisicus, bonae notae est.
quemdam hoc ipso innuas, mentisque corruptae vanitatem, per omnes hominum ordines paedantismum aliquem grassari, et ne splendidissimum quidem vitae genus illo immune prorsus esse, si quidem ad lancem rectae rationis cuncta exigas.
† Vocabulum nec Graecum, nec Latinum est. Sunt tamen, qui a pai=s2, paido\s2, derivant, qusi animi labes sit iis propria, qui puerorum studia moderantur. Elegans de eo prostat Oratio Virici Huberi, quam Christianus Thomasius Germanice vertit. quae valde sobrie et moderate rem omnem pertractat: ne quid dicam de Iusti Christophori Boehmeri, Praeceptoris quon dam nostri in Academia Iulia, et Abbatis-deinceps Liberi et Imperialis Coenobii Loccumensis, Prolusione, quae helmstadt 1709. Prodiit, inter quattuor alias Prolusiones ultimo posita loco, et characteres eorum, qui hoc vitio laborant, tamquam in picta quadam tabella summatim repraesentat sistitque.
Latine dixeris, ineptiendi quaedam sub specie honesti vesania; ratio vivendi eommuni sensui parum accommodata; vel pro argumento, doctrina umbratica; Graeculae vanitatis nota; quam qui prae se tulerit, vocetur homo umbratilis; doctor umbraticus; homo, qui ita sese litteris abdidit, ut nibil possit ex his neque ad communem adferre fructum, neque in adspectum lucemque proferre, Cic. pro Arch. c. 6.
Cicero Lib. 2. de Oratore § 17. eiusmodi hominem etiam vocat ineptum; licet non dissimulet, hoe vocabuli in sermonis Romani consuetudine perlate patere: et de ipso vitio ita loco laudato disserit: Qui aut tempus, quo quid postulet, non videt, aut plura loquitur, aut se ostentat, aut eorum, quibuseum est, vel dignitatis, vel commodi rationem non babes, aut denique in aliquo genere aut inconcinnus, aut multus est, is ineptus dicitur. Hoc vitio cumulata est eruditissima illa Graecorum natio; itaque quod vim buius mali Graeci non vident, ne nomen quidem ei vitio imposuerunt. Ut enim quaeras omnia; quomodo Graeci ineptum appellent, non reperies. Omnium autem ineptiarum, quae sunt innumerabiles, baud scio, an ulla sit maior, quam ut illi solent quocumque in loco, quoscumque inter bomines visum est, de rebus difficillimis, aut non necessariis argutissime disputare.
* Pagani notione Latinâ erant, qui non fuerunt milites, apud Plinium, Vegetium, Suetonium, Tacitum; atque ita militibus contradistinguuntur. Hinc deorum cultores, quod, Christo non militent, forsan pagani dicti scriptoribus Ecclesiasticis: aut potius a pagis, quod templis urbium a Constantino clausis, in pagis idola sua coluerunt. Titii Manud. 135.
Nec tamen pagani vox Ecclesiasticam hanc notionem recens, aut nostrâ demum aetate suscepit; sed iam tum suo tempore Hieronymus et Orosius ita usurparunt.
Eâdem notione Ecclesiasticis scriptoribus etiam usurpantur gentiles atque ethnici; de quo utroque supra suis locis: pro quo tamen alii malunt paganos dicere; id quod longe praeferunt: Ac sane concedo quidem, elegantius vocem paganus adhiberi; nec tamen eripi potest alterum gentilis, aut cognatum ethnicus, propter inveteratum usum: utrumque enim in Ecclesia pari modo antiquum est. Cell. Antib. 163. C. P. 276.
* Panisicium, Das Backwerk, allerley Art Brots, occurrit apud Varronem et Suetonium.
* Parentare enim in genere est iusta alicui solvere, Ein Leichenbegangnist halten; item, caedem suorum ulcisci v. g. Livius L. 24. c. 21. parentandum Regi sanguine coniuratorum esse. Sic, manibus alicuius parentare, sumitur apud Florum L. 2. c. 6. n. 8. et Iustinum L. 13. c. 3. extr. Numquam, quod constat, hac speciali, quae nobis suspecta propterea est, notione usurpatur.
Atque ita similiter minus commode increbuit
* Parentatio quidem Tertullianus de Spectaculis cap. 12. habet; sed est apud illum non nisi parentanai actus i. e. sollemnis funeris efferendi caerimonia.
* Sic parentela pro cognatione, sive genere et familiâ ab eodem parente, idem dixit Capitolinus in Gordianis. Cell. C. P. 249.
Parentes apud veteres non nisi genitores sunt.
† Analogia quidem occurrit in multiformiter, quod Plinii est, et Gellii; sed sola Analogia nihil probat. Voss. de Vit. 815.
† Ioannes Miltenus in litteris, nomine Senatus Anglicani, Cromwellii Richardique ad diversos in Europa Principes et res publicas a se exaratis, et ab Io. Georg. Pritio Lips. et Francofurti 1690. in Germania primum editis et recusis, in fronte cuiusvis epistolae constantissime Parlamenti vocabulum retinet; in ipso autem contextu Latinis et elegantibus verbis fere id exprimit, et sic recte id quidem ac prudenter!
* Veteribus parochi erant dicti a)po\ tou= pare/xein h. e. praebere, quia peregrinis et hospitibus necessarium victum praebebant i. e. ligna salemque, ut Horatius ait L. 1. Sat. 5. Hinc a)nalo/gws2 dicti non nullis ita videntur Sacerdotes nostri, quod virtutem illam, filoceni/an nimirum, antiquissimi temporis ratione ita postulante ab illis Paullus requirat; vel, quod aliis videtur, panem Domini praebeant Ecclesiae. Voss. de Vit. 46. Goclen. Obs. 352.
Atque hinc etiam formatum
dicuntur; saepiusque in Eusebii Historia Ecclesiastica, atque apud alios occurrat.
* Est autem paroiki/a s. paroecia quasi sacra vicinia, sive conventus eorum, qui sunt unius aedis sacrae consortes. Voss. de Vit. 46 et 553.
* Adiectivum etiam est Philosophorum recentiorum, qui habent causam partialem s. Consansam quam opponunt Causae totali. Cicero in Partition. n. 40. barbaras has nomenclaturas it aeffert: Conficiens causa, alia est absoluta et perfecta per se; alia aliquid adinuans, et efficiendi socia quaedam. Graece Concausa dicitur s1unai/teon.
Eodem etiam censu habendum Adiect. Impartialis v. g. Quaestionem aliquam iuridicam nuttere ad impartiales, Die Acten ausvverts verschicken. Pro quo Lat. dixeris, emnem causam exterorum luris consultorum sententiae subicere; Causam iis divimendam tradere, qui extra iudicii ordinarii locum degunt, eoque propter ab omni partium studio alieni esse creduntur.
Barbare etiam ponitur pro peculiari, praecipuo, singulari, quum v. g. dicunt particulari honore ornatus est. Borrich. in Voss. 187. Cell. Antib. 74.
* Adverbium autem particulariter, non modo in Apuleio, sed etiam apud Iulium Firmicum et Augustinum occurrit: veteres pro eo, per singula eundo; per partes eundo; figillntim; separatim; singulariter; specialiter. Borrich. in Voss. 188.
* Paullulum remissionis est, et significat aliquantulum, et opponitur tw= multum v. g. pauliulum nummorum, temporis, otii:
Paullisper autem significat temporis modum, id est, brevitatem v. g. suscipe panllisper meas partes, id est, ad breve tempus, Stelle dich einmal auf eine kleine Zeit an meinen Platz. Valla L. 2. c. 48.
† Interdum tamen paullum, paullulum, parum, sumitur pro parumper et paullisper; sed minus recte: ipsi enim veteres subinde contra linguae suae a)kribeian agunt. Comicis propter metrum heic aliquid plus condonandum.
* Quae earmina quum Iambis fere constarent, factum inde est, ut iambographus notet apud non nullos huiusmodi infamium schedularum concinnatorem, Einen Pasquillanten.
* Hinc Substantivum passibilitas Die Leidenschaft; quod apud eumdem Arnobium occurrit: pro quo magis Latine dixeris, patiendi ratio ac modus, vel natura perpessioni subiecta; utrâque enim hâc notione passibilitas sumitur. Borrich. in Voss. 189.
Adverbium passibiliter i. e. eo modo, ut dolove adficiaris, Auf eine empfindliche Weist, habet Tertullianus. Fab.
ac passim invenias. Hieronymus enarrans hoc Oseae: Super capita montium sacrificabant; opponit passivam religionem austeritati religionis verae. Est et Aldbelmi de Virginitate cap. 1: Passivus lascivusque oculorum obtutus h. e. vagus, ac passim curiose omnia lustrans; ut solent libidinosi formarum aucupes, vel puellae salaciores, quae viros ubique oculis suis venantur.
Videtur autem Iulius Firmicus etiam passivam Venerem dicere pro illa, quae est pathicorum; nisi multivagam seu promiscuam malis interpretari. Voss. de Vit. 556. Borrich. Cogit. 190.
* Patiens Praesens Participii est, et sat bene notat eum, qui aliquid patitur.
Barbarum autem, nisi me omnia fallunt, est eâ notione, quâ significat eum, cui curae cordique est salus rei publicae; qui de rep. bene sentit; qui honarum in rep. partium est; qui pro bono publico stat; qui patriam cognationi praefert, et quidquid publice salutare non est, privatim alienum existimat; qui orbis divitias prae caritate patriae accipere nolit; qui pro patria non dubitat mortem oppetere, si ei sit profuturus; qui mortem pro patria contemnit; cui dulce et decorum est, pro patria mori cet. Voss. de Vit. 558. Conf. supra Compatriota.
* Participium autem Passivum pavefactus, occurrit apud Ovidium et Silium. Participia autem quaedam ab optimis auctoribus frequentantur, quorum tamen Verba non sunt in usu. Conf. infra Sect. 2. Voc. Inanimatus it. Potionatus.
Formatum autem hinc, ni fallor, est, Adiectivum
* Peccator tamen Lactantio, quem laudavit Cellarius C. P. 377, antiquior Tertullianus habet, auctore Andrea Borrichio Defectu Lexicor. 252.
Peccatrix apud eumdem Lactantium, itemque Tertullianum et Prudentium occurrit.
† Pro utroque eam adhibe periphrasin, quae argumento et notionis emphali conveniat, sicubi Latinitatem hanc Ecclesiasticam retinere, minus tibi commodum respectu loci, personarum ac temporis videatur.
Quandoquidem etiam peccare aliquando more Graecorum et Hebraeorum stricte ac determinate sumitur, et cortari significat, quemadmodum Tibullus usus est Lib. 1. Eleg. 7. v. 16. et Cornelius Severus Aetnâ v. 86. et Horatius Lib. 1. Sat. 2. v. 63. et Martialis Lib. 1. Epigr. 35. et Lactantius L. 5. cap. 19; factum hinc esse existimandum, ut mulier peccatrix in Evangelio Lucae cap. 7. pro meretrice usurpetur; ad quem locum vide Casauboni notas: Conf. etiam Grotius ad h. l.
Vossius ergo de Analogia 126. 127. et 238. Femininum pecus mavult esse Tetraptoton, carens Nominativo et Vocativo, puta in Singulari: nam in Plurali Nominativus satis frequens est v. g. apud Cic. Lib. 2. Offic. c. 3: Expertes rationis sunt equi, boves, reliquaeque pecudes. It. apud Virgil. Lib. 1. Georg. v. 78.: Pecudesque locutae infandum. Item Lib. 3. Georg. v. 368: Intereunt pecudes: stant circumfusa pruinis Corpora magna boum. It. Ecl. 2. v. 8:
Nunc etiam pecudes umbras et frigora captant.
aliud est, nisi oratio prosa et quidem numerosior. Quintil. Lib. 10. c. 1. de Platone eiusque stilo scribit, quod multum supra profam orationem, et quam pedestrem Graeci vocent, surgat.
† Formatus tamen a)nalo/gws2 est a penite, antiquo Adverbio, posito pro penitus, Ganzlich, apud Catullum de Nuptiis Mallii v. 178. ut quidem eum locum ex antiquis codicibus restituit Scaliger. Superlativus saltem penitissime occurrit apud Sidonium 4. Epist. 9.
* Penitus, a, um, Adiective, Platus; et Superlativum penitissimus v. g. penitissimum pectus i. e. intimum pectus, et penitissimi Scythae i. e. remotissimi, idem Plautus, itemque Gellius et Macrobius habent.
Sunt, qui Pensionarium apud Batavos, nuncupari malint Procuratorem Rei publicae in Hollandia et Frisia Occidentali.
* Ita etiam Latinis in usu sunt biremis, triremis, quadriremis, undeciremis.
* Perceptio autem, etiam hâc ipsâ notione, scil. pro actu cognoscendi sumptum, probatae Latinitatis est. v. g. Cicero Acad. L. 1. c. 12: Turpe est cognitioni et perceptioni adsertionem approbationemque praecurrere, Es steht ubel, einer Sache beyfallen, ehe man dieselbe recht erkannt und begriffen. Ceteroquin pro actu capiendi sumptum v. g. Perceptio frugum, Die Einnahme, satis notum videtur esse omnibus.
Perceptum, Ein klarer Satz, den man begreift, habet Cicero de Fato cap. 6: Percepta, inquiens, apoello, quae dicuntur Graece qewrh/mata
Perceptor i. e. qui aliquid percipit v. g. amator perceptorque sapientiae tuae, occurrit apud Augustinum.
Imperceptior i. e. non satis perceptus, Gellius habet l. 14. c. 1.
* Percussor i. e. homicida conductus, Ein Todeschlager, Bandite, Cicero et Suetonius: percussibilis, Durchdringend, v. g. odores percussibiles. Cael. Aurel. Tard. 4. c. 8; percussionalis i. e. quod percutitur, Das geschlagen vvird, v. g. instrumentum Musicorum percussionale, i. e. quod percussum reddit cum suavitate tinnitum, Ein Hackebrett, Cassiodorus.
Etiam membrana l. in Plur. membranae a(plw=s2 positum id notat per Metonymiam. Membranae enim, quae chartarum vice essent, Pergami repertae sunt. Vid. Plin. Lib. 21. c. 11.
* Hinc Adiectiva membranaceus et membraneus apud Plinium et Ulpianum. v. g. codices membranacei s. membranei, qui opponuntur codicibus chartaceis l. codicibus, qui ex charta consistunt: Nam chartaceus haud bonae notae vocabulum est; prout iam supra suo dictum loco.
* Ter. Hec. A. 3. Sc. 4. extr. Horsum pergunt, Sie kommen, und vvollen auf uns zu geben. Cic. Brut. Ep. 10: Pergere et pervenire aliquo, Die Reise fortsetzen, und endlich an Ort und Stelle kommen. Id. pro Planco c. 41: Viam aliquot dierum in Macedoniam perrexit, Er hat auf etliche Tage die Reise vveiter fortgesetzet bis in Macedonien herein.
Proinde vulgare istud: Pater meus perrexit Antvverpiam pro profectus est, eliminandum e Latii finibus: notat enim hoc aliud quid; idem nempe, quod pater meus iter suum Antvverpiam usque continuavit.
* Adiectivum autem pernicialis apud Livium et Plinium occurrit. Voss. de Vit. 815. Borrich. Cogit. 33.
Adiectivum perpendicularis similiter in suspectis est.
* In Mathematicorum tamen scholis utrumque, ceu vocabulum artis, tolerandum est. Voss. de Vit. 816. Borrich. Cogit. 33. Cell. Antib. 74.
Perpendiculator i. e. qui perpendiculo utitur, ut faber materiarius, caementarius, Ein Zimmermann, ein Maurer, exstat in Epitome Victoris in Hadriano; et perpendiculatus i. e.
ad perpendiculum factur, apud Marcianum Capellam. Fab.
* Apud Ciceronem aliosque veteres, iuris et fori verbum est: quo Ulpianus in primis extraordinarias iuris actiones putat contineri, ut fidei commissorum, et aliorum, quae non habent iuris ordinarii exsecutionem. Cell. C. P. 278.
Sed
Latinitati adsuetis auribus Insectator melius sonat, quam Persecutor; et Insectatio melius, quam Persecutio.
* Persecutrix tamen citra notionem Ecclesiasticam, scil. pro ea, quae hostili animo aliquem persequitur, usurpat Augustinus de consensu Evangelistarum L. 1. c. 25.
* Significatu Grammatico usurpavit Gellius L. 15. c. 13: Borrich. in Voss. 191: et opponitur tw=| Impersonaliter.
Aliter usuprat Arnobius L. 3. p. 124: nempe eâ notione, qua idem sit, ac quod ad eorum personas attinet. Nisi forte dicetis, ait, etiamsi personaliter ignoramus, qui sint Lares, qui sint Novensiles, qui Penates, esse illos tamen consensione ipsâ vindicante auctorum, et in numeris caelitum formam sui generis obtinere, Germanice, Ob vvir vuchl eigentlich nicht vvissen, vvas es mit ihren Personen fur eine Bevvandniss hat, Ob vvir vvohl von diesen Gottern eine vollkommene Erkanntniss nicht haben.
Personalis Adiectivum i. e. ad personam pertinens v. g. beneficium personale, ICtorum est, et inter eos ipsius Vipiani Leg. 63. p. §. 1. pro Socio.
* Perspiratio etiam Medicis idem subinde significat, quod transspiratio; quod tamen vocabulum posterius similiter usurpatur sine antiquitatis suffragio: quemadmodum etiam ipsum Verbum transspirare.
† Perspirare autem habet Plinius Lib. 2. c. 45. si quidem salva scriptura est.
Pro perspirabilis, Latine dixeris penetrabilis v. g. vis spiritus vasculo contenti penetrabilis.
Pro perspiratione et transspiratione periphrasin adhibeas v. g. spiritus subtilitate sua minutissimos exitus quaerens et inveniens.
Venerunt quippe non nulla Simplicia et Primitiva adeo in desuetudinem, ut nec vola, nec vestigium amplius eorum, nisi in Compositis quibusdam aut Derivatis, occurrat.
Hodie etiam omnino ita nuncupant praedia vel reditus. Voss. de Vit. 563. Borrich. Cogit. 25. Conf. supra Adiacentias.
* Ita v. g. Cic. pro Domo cap. 44: Quorsum haec cratio pertinet? non Quorsum haec oratio pertingit? It. Haec eo pertinet oratio, ut: non, eo pertingit oratio. Nepos Attic. cap. 21: Nihil reliqui feci, quod ad sanandum me pertineret: non, ad sanandum me pertingeret.
Pertingere notat usque ad aliquem se extendere. Plin. L. 11. c. 27: Veneam ab oculis pertingere ad cerebrum, peritissimi auctores tiadunt.
Perverto, Perversus, Perverse, Perversitas, bonae notae sunt. Perversio habet Tertullianus et Auctor ad Herennium.
phantasiâ per ambitionem obtenta religionis abutitur.
* Phantasia, Die Einbildungskraft, exstat apud Senecam; et phantasma i. e. imaginatio rei falsae, Eine nichtige Einbildung, apud Augustinum, item apud Plinium L. 7. Ep. 27. princ. ubi tamen alii phasmata malunt legere.
Simili enim imitatione praepostera factum fictumque a Castellione vocabulum hoc deastri; et superiori, ni fallor, demum aevo, Poetaster, Ein elender Dichter; quem cum Cicerone, poetam de plebe; cum Curtio, pessimorum carminum conditorem; cum Petronio, Poetam humillimi spiritus; cum aliis, Poetam ineptum et inconcinnum et cum Poetis versisicatorem, cui crasso vena liquore fluit, dixeris.
* Nimirum suae sunt. singulis disciplinis notiones et voces, quae Latinitatis studioso in Philosophicis et Theoologicis vel aliis sublimiorum scientiarum tractationibus non sunt repudiandae. Sunt enim artificum consuetudine firmatae. Non, inquit Iul. Scaliger, nos Philosophi versamur in foro aut in Romano comitio, sed in communi theatro sapientum sub oculis veritatis, cuius supellectilem atque apparatum non tam nitidum, quam opulentum esse decet. Conferatur heic Cicero L. i. Acad. Quaest. n. 25. it. Masenius Palaestra Orat. p. 139.
† Expediamus, age, rem omnem exemplis, ut eo incurrat magis in oculos.
Philosophi vel Latinitatis studiosissimi a consuetudine, quasi ab aestu, abripi se sinunt eo, ut res, quae secundum unam naturam dicuntur, vocent univocas potius, quam cum Cicerone res cognomines. Tanta vis est consuetudinis.
In Physica alterationem retinemus, pro qua recentiores Ciceroniani maluerunt
commutationem, quod non placet nec Scaligero, nec Goclenio, nec fortasse aliis eruditis. Commutationis enim vox generalior est, quam ut ad angustias a)lloiw/s1ews2 detorqueri debeat. Scaliger ait: Vox ALTERATIO si non Romano usu, at Analogiâ recepta Philosophorum civitate donata est.
Sunt qui pro alteratione, variationem dicant; quae vox tolerabilior est, quam commutatio.
In Theologia retineo baptismum; at interim sanctissimum lavacrum, quo utitur Scaliger, cum aliis lautioribus non repudio. Retineo etiam diabolum, daemonium, missam, Carainales, Mediatorem, fidem, Ecclesiam, simulacrum seu idolum: aliis quaedam eorum, quae in locum horum substituunt et supponunt, genium, furias, Veiovem, libum salutare seu sacrum piaculare, Sacrum Senatum, internuntium, persuasionem et confidentiam, rem publicam sacram, ut minus concinna aptave relinquens, quaedam, v. g. de astrum, sacrificium incruentum, Pontificis Rom. Purpurati, ut sim paullo liberalior, remittens.
Scintillare pro igniculos iacere, Physicis tritum et receptum usurpamus.
Praedicabile nobis in Logica est, quod alicui potest attribui, quod apium natumque est, ut dicatur de aliquo: Oratoribus praedicabile est, praedicandum, gloriandum, prae se ferendum, quae alicubi Cicero coniungit. Praedicuri Logicis est dici; Oratoribus landari.
In Logica Propositionem maiorem, ut pervulgatum, malo, quam praesumptionem, quâ voce, ex Graeca prolh/yei novata, semel usus pro illa est Cicero, modo lectio sit germana.
Circuius seu circularis probatio, Logico est prubatio in orbem facta, seu probatio mutua.
Per accidens dicit Dialecticus, pro eo, quod Perionius nitide dicit vi aliend; cui opponitur suapte vi i. e. per se: dicit item Dlaiecticus homonymias pro verborum ancipitibus et multiplicibus potestatibus, ut loquitur Cicero.
Speciem, quod Ciceronianis u(po/s1klhron, id est, subdurum videtur, pro forma dicit civitas Logica.
Perpendiculariter pro ad perpendiculum seu libellam, Geometricum est.
Porro fere proprium es tartificum seu eorum, qui artes describunt accuratius, ut disciplinae causâ aliquid novent. Id maxime convenit eis, in distributionibus, toto et partibus, generibus aut speciebus constituendis, aut aliâs, quum quid difficiles habet explicatûs. Doctrinae gratiâ, quum generale vel speciale nomen satis aptum accommodatumque proposito inveniri nequit, aliquod usitatum ad vim potestatemque latiorem extendere, vel angustioris et pressioris significationis vinculo adstringere licet:
quod quidem adeo verum est, ut ad Analogiam aliorum aliquando nova facere et inducere fas sit, licet vel cum barbarie aliqua coniuncta esse videantur. Hinc ius illud et e)cous1i/a doctorum in o)nomatopoii+/a|.
Argumentum in Logica pro eo, quod non tantum ad disputandum aut refutandum, sed etiam ad declarandum, explicondum, illustrandum, amplificandum pertimet, a. P. Ramo commodioris doctrinae gratiâ novatum est. Sic etiam finitum ipsi dicitur pro effecto finis.
In Arithmetica, melioris doctrinae gratiâ, notatio latius accipitur, quam vulgo solet, nimirum, ut rationem etiam efferendi quemlibet propositum numerum complectatur.
Ad hanc licentiam, seu potius libertatem sapientum doctorum tibi persuadendam, appono huc illud scaligeri Exerc. 297: Sufficientia rerum, sufficientia sensuum dicunt recentiores Philosophi. Quin feliciorem (id est, commodiorem) hâc barba râ dictione non invenio; eam certum est, donare civitate (Latinâ). Hâc enim auctor itate praeditum est iudicium Philosophorum, quos, nominibus fingendis et imponendis, iure communis sapientiae, aequum est, perpetuam gerere dictaturam.
Sed memineris heic etiam interdicti sapientiae: Noli amovere terminos, quos posuere patres. Neque enim adgrego me in numerum eorum, qui eruditos novatores, quantum libet acuti, subtilis et exercitati ingenii ceteroquin sint, in artiurn ac scientiarum notionibus ac terminis, quos vocamus, usitatis et vetustate contritis, probant, et adsectantur.
In Theologia sane haec commonitio valde necessaria est. Nam invenies quosdam, qui in sacris efferendis Latinae linguae lautitias ita sectantur, ut vetera omnia fastidiant: quo fit, ut a divinis sententiis longius deflectant. easque pervertant potius, quam convertant, vel saltem obscurent. Conf. infra Theologica vocabula.
Castellio rarius usurpat vocabulum angeli, pro eo adhibens genium. Sed rectius angelus retinetur, ut vox significantior, et quod genii vox apud Latinos valde ambigua est: variae enim eius sunt notiones. Confer, quae supra dicta sunt ad Vocab. Angeli. Quamvis nec detrectem eâdem etiam notione usurpare vocabulum genii, et colestem, infernum l. infernalem genium appellare, quem alii bonum et malum spiritum dicunt. Conf. infra Sect. 2. Ethnicismus in stile.
Haereseos vocem abhorrent quidam, quod apud veteres Latinos bonae rei significationem habeat. Sed etsi initio erat laudis, tamen consuetudine loquendi in vitio poni coepit, pro vitioso dogmate aut factione, quam aliquis contempto Ecclesiac Dei iudicio sibi sequendam delegerit. Itaque Theologi
nostri voce haereseos et haeretici recte ita in foro suo utuntur. Confer, quae notata supra sunt ad utrumque hoc vocabulum.
Procurare non tantum est alienam rem curare vel administrare, sed etiam suam. Itaque e)petke/yato kai\ e)po/ihs1e lu/trws1in, apud Lucam Evangelistam cap. 1. v. 68. Castellio vertit, procuravit liberationem. Sed haec versio e)/mfas1in Graecae locutionis quâ dicitur Deus populum suum invisisse et redemisse, non adsecuta videtur Goclenio.
Neque etiam heic satisfecit Humfredo, Castellio, homo liguarum peritissimus ei dictus ad l. c. p. 75. Duas, inquit Humfredus, Metaphoras invisere et redimere procurare liberationem convertit. Mihi redimendi verbum plus significare videtur, quam procurare, quum sit pretiosa Christi morte et sanguinecaptos- in libertatem adserere: ita invisendi quoque verbum, in quo incredibilis consolatio posita est, videtur emissum. At vir doctissimus aliis videtur non perspexisse penitus Castellionis mentem: nam verbum procuravit referre dicant ista duo verba e)pes1ue/yato kai\ e)poi/hs1e;; at lu/trws1in exprimere liberationem: e)pes1ke/ptesqai enim cum alio verbo iunctum non esse invisere, sed curare sive procurare l. dispicere. Excusasse ita, non absolvisse Castellionem mihi quidem videntur. Tametsi enim, quod tamen non dum mihi. persuasum est, e)pis1ke/ptesqai cum alio verbo iunctum non sit invisere; tamen stilus Biblicus et consolationis plenissima emphasis heic reclamat. Interim ipse Casstellio versionem huius loci uberius contra Bezam vindicavit in sua defensione p. 46-48. ed. 1. in 8.
Collegii vox non satis declarat naturam synagogae; quâ voce Castellio in prioribus editionibus N. T. sui usus est, at in subsequentibus editionibus, pro ea collegium substituit. Collegium enim non a colligendo, sed a lege dictum: synagoga autem para\ to\ s1una/gein, a colligendo seu congregando deducitur. Bunemanni Index Lat. p. 213.
*mes1i/ths2 usurpatum de Christo, nostro servatore et deprecatore, quâ notione Germanice recte dicitur Der Mittler, a Tertulliano et Castellione, sequester conversum est. Sed hoc nomine Graecum non declaratur satis: quia nomine meei/ths2 non tantum officium Christi, sed etiam utraque natura significatur: etsi Gal. 3. pro meti/ths2 de Mose internuntius dici possit. Interim Castellionem vocem mediator non plane abhorruisse, cognoscas ex 1 Ioh. 2: vindicavit etiam eumdem Clariss. Wolle in eo, quod posuerit sequestrum pro mediatore.
*lo/gos1 s1a/rc e)ge/neto, caro factus est, Castellio in 1. ed. Ioh. 1. v. 14. verterat corporatus est; quod tamen, teste Bunemanno l. c. p. 49. in posterioribus editionibus emendavit, proque eo caro factus est, reposuit.
Vocabulum enim caro est e)mfatiuw/taton, et plus heic significat meliusque declarat exinanitionem illam, cuius meminit Apostolus Philipp. 2. quam corpus: significatur enim illo homo mortalis et abiectus. Adde, quod versio, sermo fuit corporatus, facile aditum patefacere potest falsae eorum opinioni, qui Christum putant corpus caeleste seu aetherium in virginis uterum intulisse, sicut iudicat praeclarus quidam Theologus, cuius adscribere huc placet iudicia de eo, quod nunc agitur.
Iniquum, inquit, profecto esset, Theologis non licere, quod artium magistris, ut, quae longo usu et optimâ fide possederunt, tamquam sua retineant: ac tenendum est, ne vocabulis sollemnibus protritisque omissis, tandem etiam rerum possessione depellamur.
Item:
Arbitror, intolerandam esse audaciam, si quis ab illa nuda quidem et simplici, sed vere tamen divinâ et plenâ masculae maiestatis elocutione discedens, Propherici et Apostolici sermonis puritatem quasi fuco quodam orationis inficiat. Immo etiam eo usque me hac in re quodammodo superstitiosum haberi patiar, ut vel ipsas, si fieri posset, syllabas appendi et numerari velim, nedum ut sine necessaria ratione vocabula illa rebus Theologicis consecrata, et formulas quasdam Hebraeas, quibus nihil ullâ linguâ e)mfatikw/teron dici potest, innovari debere censesam. Tanti apud me est non modo res ipsa, sed etiam divina illa Spiritus Sancti elocutio.
Item:
Multos Hebraismos et in singulis verbis et in formulis loquendi libenter retinui: tum quia in quibusdam maxima sit Emphasis, quae nullo alio idiomate possit satis commode explicari; tum etiam, quoniam ipsi Apostoli Graece scribentes, et doctissimi quique eorum interpretes iis, tamquam gemmis quibusdam, scripta sua exornarint.
Interim tamen le/ceis2 doctissimorum virorum, qui disciplinas explicarunt et illustrarunt commentariis, asperiusculae, duriusculae, aut paullo obscuriores molliendae sunt his formulis, quae proqerapei/as2 instar esse queant: ut vulgo loquimur; ut loquuntur nostri Philosophi; ut cum Philosophis loquar; liceat mihi in argumento Philosophico cum Philosophis tantisper barbari/zein: ut loqui solemus; ut vocaut; quod vocant; ut Iocutione utar Mathematicorum; ut verbo utar Logicorum, cet.
Ita quando Scaliger verbis alietas et idemptitas utitur, addit: quibus verbis, in re tam arduâ aeque necessariis; uti mihi liceat pace Latinitatis. Idem: formaliter, ut loquuntur. Idem: calorem, quem vocant, radicalem i. e. naturalem.
Teretes aures abhorrent a Verbo coincide. Itaque sic Henr. Stephanus; Ut non
coincideret: utor nunc Latinorum Grammaticorum vocabulo, quo Graecum s1unempi/ptw imitantur.
Quin etiam interdum, si praesertim res ita ac perspicuitas sermonis in ipso verborum contextu ferat, eiusmodi dura et barbara cum melioribus et probatioribus sunt commutanda: aliquando etiam per periphrasin efferenda, ne forte a valde religiosis et delicatis auribus male audias.
Ita Latine dixeris vacuitas pro carentia; fortuitum pro casuali; in cogitationem non cadens pro incogitabili; in nostram intelligentiam cadens pro intelligibili, licet hoc notae haud deterrimae sit, occurrens nimirum apud Senecam et Macrobium.
Periphrasis melioris exempla haec sunt: Possessio hominum memoriâ antiquior pro possessione immemoriali; cogitatione aut intelligentid anticipare aliquid pro praesupponere; scire rem ex causa pro scire, propter quid est; scire rem ex effectu pro scire, quia est.
Interdum etiam Graecae voces pro barbaris aut minus Latinis adsumendae sunt, ut s1unai/tion pro concausa; a)s1ummetri/a pro impropertionalitate vel disproportionalitate; a)lo/gws2 pro irrationabiliter, quod tamen Tertullianus, Marcellinus et Hieronymus habet; e)nlo/gws2 pro rationabiliter, quod tamen apud Senecam, Hieronymum, Apuleium et alios Apuleii aequales occurrit. Adnihilari solent dicere Philosophi. Ego malim heic Graecum ou)denou=sqai, vel periphrasin ad nihilum et in nihilum recidere; quibus utitur etiam Scaliger: quamquam fas fuerit verbo adnihilare etiam uti sine proqerapei/a| i. e. praecastigatione, ut loquuntur; secus quam putat Goclenius: exstat enim apud Hieronymum.
Pro eo, quod Grammatici dicunt; heic aliquid per ellipsin subintelligendum est; Graece quidam malunt u(pakousti/on, vel cum argentea aetate, subaudiendum est.
Sed ad horrida, inepta, corrupta vocabula, offensio, fastidium et velut nausea habenda: ut sunt haecceitas, ecceitas pro differentia singulari i. e. individuum constituente, seu singularium tw=| ei)=nas2, seu singularum rerum essentia; it. quidditas, cuius eadem ratio est; physiognamus pro physiognomon; extrinseca et intrinseca causa pro exteriore et interiore. Femina est animal occasionatum dicunt Philosophi, qui barbare et loquuntur et sapiunt, pro: Animal est adfectae et interceptae perfectionis, pephrwme/non. Sic dicunt complexionatus pro eâ est corporis constitutione seu temperaturâ; collationatum pro exemplum recognitum; causatissime pro optimo iure, non sine causa gravi, gravissima de causa; organizatio pro organorum conformatio et expressio, ut Scaliger loquitur: in talibus enim usus est periphraseos; grosso modo pro
crasse seu pingui Minerva agere: qua pingues et obesi solent esse crassioris ingenii: paxumerw=s2, populariter, rudi modo agere.
Volo igitur Philosophos loqui, neque superstitiose, neque supine, neque ambitiose, neque inquinate i. e. nullâ habitâ curâ et ratione verborum.
Nolo esse eos sordidos, nec ad animi oblectationem lepores ac Veneres nimis studiose consectari. Hoc qui faciunt, res; illi vero rerum gratiam amittere solent. Etsi interim hoc maneat, ac fixum sit: In Philosophia res potius spectari, quam verba pendi.
Sunt haec ex Goclenii Observ. p. 70. seqq. desumpta; ubi tamen pro re nata et ad recentiorum observationes heic atque illic non nulla inseruimus atque adeo immutavimus.
Neque aegre ferent litterati homines, si colophonis loco heic addidero, quae Mechovius in Antiphila pag. 161. pronuntiat, huc sane apprime facientia. Ita autem ait:
† Quod Hermathene mea vocabula triplici ordine, et diverso quasi tempore proponenda esse tradit; non nego, et in ea sententia permaneo. Intelligo autem voces communes rerum; non illas, quae singulis artibus ac disciplinis sunt propriae; qualia sunt in Theologia; trinitas, incarnatio, resurrectio: in Dialecticis praedicamenta, praedicabilia cet. Illa mutare religio vetat; haec retinere necessitas iubet. Communia illa vocabula omnes oportet scire, qui Latinam linguam tenere cupiunt; propria maximam partem disciplinis suis sunt reservanda, et mature satis discuntur, ubi ad eas accesseris. Ita haecceitas, quidditas, alicubitas, immedietas, in disputando, et Prima Philosophia locum suum habent; si quis tamen pueris haec et adolescentibus ediscenda iniungat, merito dicam, non esse ei sanum sinciput. Multa sane inter ICtos, Medicos, aliosque artifices occurrunt, quae nemini nostrûm nota sunt. nec scire opus est. Praeclare Cicero: Utendum est docendi cansa verbo minus usitato: quod quidem nemo mediocriter doctus mirabitur, cogitans, in omni arte, cuius usus vulgaris communisque non sit, multam novitatem nominum esse, quum constituantur earum rerum vocabula, quae in quaque arte versentur. Itaque et Dialectici et Physici verbis utuntur iis, quae ipsi graeciae nota non sunt. Geometrae vero, Musici, Grammatici etiam, more quodam loquuntur suo, Immo ipsae Rhetorum artes, quae totae sunt forenses atque populares, verbis tamen in dicendo, quasi privatis utuntur, ac suis. Atque ut omittam has artes elegantes et ingenuas, ne opifices quidem tueri sua artificia possent, nisi vocabulis uterentur nobis
incognitis, usitatis sibi. Quin etiam agricultura, qune abbarret ab omni politiore elegantia, tamen eas res, in quibus versatur, nominibus notavit novis. Quo magis hoc Philosopho fuciendum est: ars est enim Philosophia vitae; de qua disserens arripere verba de foro non potest. Vid. Lib. 3. de finib. Ipse Orator noster Metaphysicis praeivit, dum voces huiusmodi finxit; ut Lib. 1. Ep. 7. Fam. Appietas, Lentulitas, cet. Si tamen unusquisque sibi licere putat, nova verba excogitare, quemadmodum non nulli hodie audent; cuncta antiquum chaos brevi tepetent. Conf. supra Voc. Interesse.
* Hinc pro Notate hanc phrasin, quomodo in ludis litterariis fere monent, rectius dicendum erat: Notate hanc locutionem; notate loquendi modum hunc elegantiorem; notate concinnum hunc vocabulorum nexum.
* Ita autem Cicero de Fato §. 10 p. 413: Quid? Spcratem, nonne legimus, quemadmodum notarit Zopyrus, Physiognomon, qui se profitebatur hominum mores naturasque ex corpore, oculis, vultu, fronte pernoscere? Stupidum esse Socratem dixit, et bardum, quod iugula concava non haberet: obstructas eas partes, et obturatas esse dicebat: addit etiam, mulierosum (weibersuchtig): in quo Alcibiades cachinnum dicitur sustulisse. Idem Lib. 4. Tuse. Quaest. n. 80. p. 227: Quum multa in conventu vitia collegisset in Socratem Zopyrus, qui se naturam cuiusque ex forma perspicere profitebatur, derisus est a ceteris, qui illa in Socrate vitia non agnoscerent: ab ipso autem Socrate sublevatus est, quum illa sibi vitia messe, sed ratione a se deiecta diceret.
Hinc a)nalo/gws2 pro Physiognomia, quomodo vulgo appellatur, dicendum erat Physiognomonia: Sed usui tamen potius prius concedendum putamus. Goclen. Observ. 77. Voss. de Vit. 565. Berrich. Cogit. 33.
* Quod scimus, veteribus pica est non nisi avis illa nota, quae Germanice dicitur Die Elster.
† Distinguunt tamen hodie non nulli Medicorum inter picam et malaciam; ex ingenio tamen magis, quam certa auctoritate, Unde alii aliter istam distinctionem mente concipiunt. Verum, si qua admittenda heic distinctio, Sennerto Institut. Lib. 2. Part. 3. Sect. 1. c. 4. pag. 300. col. 2. commodissimum videtur, appellare picam, quando homo, seu vir, seu mulier, vitiosa et aliena v. g. cretam, carbones cet. appetit; malaki/an vero eam appetentiam, quando praegnans non quidem alienos a natura hominis cibos, sed consuetos, appetit, verum avidius et animo impotenti, ita, ut nisi horum particeps fiat, languorem vel abortum patiatur, aut stigma infanti imprimat.
* Pilare pro pilos detrahere, Die Haare ausziehen, est apud Martialem.
† Producitur quidem ex Plin. Lib. 23. cap. 8: sed Gronovius ad h. l. tradit, Plinium numquam dixisse pinguedinem, et, ubi vulgo id vocabulum legatur, in melioribus libris pinguitudinem esse.
* Perottus autem ad 6. Epigr. Martial. miratur, Servium scripsisse, to\ pinguedo prorsus non esse Latinum, quum eo doctissimi viri usi sint: utuntur autem eo Eutyches Lib. 1. de Disc. Coniug. p. 2155. et Sidenius L. 2. Ep. 2.
* Pinnaculum autem a pinna formatum videtur, ut cenacuium a cena, et tabernaculum a taberna.
Pandectis, Nonius et Hieronymus: optimus quisque veterum pro eo habet, piscatus Fab. Thes.
† Formatum ad modum hemisphaerii i. e. dimidiae sphaerae, Halbe Kugel, quod probae notae est, et apud Varronem occurrit.
* Plasma quidem occurrit etiam apud Perflum et Quintilianum; at longe aliâ notione: nempe pro sorbitiuncula, quâ coluebantur fauces, ne raucitate asperae vocem corrumperent. Vid. Casaubonum ad Pers. Sat. 1. v. 17.
* Adiectivum plausibilis optimae notae est, agnoscens auctoritatem Ciceronis, Senecae, Quintiliani.
dixeris cum Sallustio B. Iug. c. 103. licentiâ rerum agendarum instructus; cum Cicer. Lib. 1. attic. Ep. 16. legatus cum auctoritate; vel cum aliis; mandatis instructus libere agendi.
Prudentius in Romano v. 485. habet pleurisis.
Rectuius pro utroque dixeris cum Vitruvio pleuritis, qui ita retinuit Graecum h( pleuri=tis2, a pleura\ latus; vel cum Horatio, lateris dolor; vel cum Plinio, lateralis morbus. Voss. de Vit. 568. Borrich. Cogit. 33.
Inde dies paenitentialis, Der Busstag, quem vulgo dicunt, ex liguae Latinae genio nuncupatur supplicatio vel dies supplicationum; et praeeunte Livio Lib. 10. c. 23. sollemnes vel publicae supplicationes calamitatum publicarum averruncandarum causâ decretae. Cicero, supplicationem decernere; Caesar,supplicationem indicere, Einen Bet- oder Busstag, oder auch ein Dankfest anordnen.
* Poetris, idis, quod idem significat, Vossio l. c. perperam suspectum: habet enim Persius in Prooem.
* Primitivum eius est pompa i. e. apparatus cum ostentatione, cuiusmodi in triumpho est, aut in sacris, aut in funere; quod aureae aetatis est. Hinc autem sequioris aevi scriptores
formarunt Nomina, Verba et Adverbia. v. g. praeter hoc ipsum verbum, quod Sedulio tribuimus, etiam Compositum expompare i. e. dehonestare, Augustinus; Participium pompatus, et speciatim eius Comparativus pompatior, Prachtig, prachtiger, Tertillianus; pompabilis et pompaliter i. e. instar pompae, Trebellius Pollio; pompalitas, Die Pracht, Priscianus; pompaticus, Apuleius, Tertullianus et Hieronymus; pomposus i. e. splendidus, magnificus, et Adverbium pompose i. e. splendide, magnifice, Sidonius Apollinaris; depompatio, Die Beranbung der Pracht, Hieronymus; pompolentus, Schwulstig, hochtrabend, quod Q. Ciceroni est pompare (i. e. fastûs) plenus, scriptores non nulli plebeii aetatis figlinae. Voss. de Vit. 570. Cell. Antib. 75. C. P. 315. seq.
* Est enim pomum generale nomen, et significat Allerhand Obst, adeo, ut omne nucum genus eâ etiam appellatione contineatur, secundum Paullum ICtum Lege 105. Dig. de Verb. Signific. Atque hinc Plinius Mai. etiam nuces appellavit poma Lib. 15. cap. 22; et mora, Maulberen, ibidem cap. 24. similiter pomorum nomine veniunt.
† Servius quidem in Eclog. 2. Virgilii: Nucleus, inquit, generaliter dicuntur omnia tecta corio duriore, ut avellanae, amygdalum, iuglandes, costaneae; sicut contra dicuntur poma omnia molliora, ut cerasa, mala, pruna, pira, mespila: sed quod de pomis Servius; alii ad mala rectius referunt: pomorum enim nomen generaliter accipiunt, et vel ipsos nucleos eorumque species eo contineri adfirmant. Vide Macrob. Lib. 2. Saturnal. cap. 15. De piris Augustinus dixit L. 2. Confess. c. 4: Erat pirus in vicinia, pomis onusta. Fab. Thes. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 13. seqq. Valla L. 4. c. 28.
* Adiectivum autem ponderosus probae notae est, quamvis fere sensu proprio, vix translato veteres usurpant. v. g. spica ponderofior, Eine schwere Achre; ponderosissimum semen; ponderosissima vis; epistola ponderosa, Ein. dicker, schwerer Brief, darinnen viel geschrieben steht.
etiam in Pseudo-Ovidio, et in tritis his versiculis, satis quidem barbaris, quum praesertim prima etiam syllaba in tw=| civitatem contra veterum usum producatur:
Dat Galenus opes; dat lustinianus honores;
Pontificat Moses cum sacco per civitatem.
Latine dixeris, Pontificem esse; Pontisicem agere; Pontificatum gerere; Pontificalem dignitatem sustinere. Voss. de Vit. 751.
* Populositas, Die Vielheit, die Menge, v. g. populositas deorum summa; Argus luminum populositate consaeptus, Arnobio placuit et Fulgentio. Borrich. in Voss. 197. Cell. Antib. 127. C. P. 152.
* Primitivum eius eius Pori, po/roi, Die Schweisslocher, vocabulum Graecum Medicorum est, cuius hâc quidem notione, apud Latinos nulla adsunt vestigia: celso quidem Latine dicuntur Praefat. Lib. 1. invisibilia foramina; aliis autem, meatus cuticulares, per quos sudor emittitur.
Pro Pori operiuntur, quod vulgo in foro Medicorum obtinet, Celsus L. 3. c. 17: dicit: Summa cutis relaxatur.
Porus, i, ab Hadriano Iunio in Nomenclatore suo p. 363. tribuitur Plinio; sed notione lapidis cuiusdam arenosi, et facile friabilit, alioquin asperi et inaequalis, qui Graece dicitur pw=ros2, alioque nomine tophus . tofus, Der Tofstein. Cell. Antib. 75. C. P. 362.
Pori, die Schweisslocher, vix agnoscunt Singularem.
* Pari modo Cassiodorus machinam, quam vulgo globum caelestem vocamus, appellavit Lib. 1. Ep. 45. caelum gestabile. Cell. Antib. 75.
naturali superadditur, philosophorum est; ceterum barbarum, eo etiam sensu, quo usurpatur pro adfirmativo et apud Philosophos Latinos negativo et privativo (quae et ipsa philosophica sunt) opponitur.
† Frustra heic Andr. Borrichius Vind. L. L. 150. obvertit Gellii auctoritatem Lib. 10. cap. 4: Ex Nigidii sententia nomina non positiva esse, sed naturalia. Ille enim alio usurpavit sensu: cui est aliquid notionis impositum ab hominibus, seu, ut Aristoteles ait, s1hmantiko\n kata\ s1unqh/khn.
* Eâ notione, quâ Comparativo Gradui opponitur, Grammaticorum est. Vide Isidor. Lib. 1. c. 6. Cell. Antib. 75.
* Pro situ loci et eo positu, qui aliquâ rerum collocatione et structurâ continetur, occurrit apud Celsum Praefat. Lib. 1. et Gellium L. 14. c. 1. v. g. positura ligni; positura stellarm.
Pro dispositione, Die Eintheilung, die Einrichtung, apud Lucretium L. 2. v. 1017: Positura discrepant res i. e. disponsitione.
* Ita nimirum Celtae, Belgae, Hispani, Galli et Itali cursus publicos appellant, a positis certo loco equis, quibus veredarii (die Postilions) maxima celerrime itinera conficiunt. Vid. Vossii Etymol. in Veredus p. 548. Eiusd. de Vit. 572.
Celer vel cursor extra ordinem vocari possit Eine Stafette. Nimirum Celeret dicti sunt illi equites a Romulo ex omni multitudine lecti, trecenti numero, nomen nacti a Calere, Remi interfectore, qui a Tarquinio Prisco ad sexcentorum numerum aucti fuerunt. Vide Livium Lib. 1. cap. 16. et 36. et Festum in hâc voce. Tribunus autem Celerum, qui his praefectus erat, describitur a Pomponio Lege 2. §. 15. de Origine Iuris.
In p. 50. T. 1. L. 1. §. 1. res cursoria, res vehicularis, notat Das Postvvesen. Lactantio de Morte Persec. c. 24. equi publici; Aurel. Vict. L. 3 iumenta publica; Martiali L. 14. Epigr. 86. veredi, Cassiodoro Ep. 5. cursuales equi, sunt Die Postpferde.
et Epistolicarum Dominicalium, vocabulum Ecclesiasticum medii aevi.
† Compositum ex post et illa, quia doctores, qui sua discipulis dictarent, idemptidem in ore habebant, post illa, puta, ad haec vel ista auctoris verba adscribite; vel quia Patrum sacras meditationes post illa, quae Christus in textu dicit, excerpserunt; vel quia post illa verba pericopae Evangelicae et Epistolicae sermones quosdam in Ecclesia praelegendos ordinarunt.
Hinc sequitur, minus recte dici postilla, lae, quum dicendum potius sit postilla, postillorum. Interim apud scriptores recentioris aevi prior declinandi modus in Singulari sere ubique adhibetur.
Postillator in Ecclesia erat, qui eiusmodi postillam ad textum interpunxerat. Schmidii Lex. Eccl. 236. seq. Voss. de Vit. 573. Borrich. Cogit. 33.
* Apud veteres hoc verbum non nisi intransitive sumitur, significans valde l. largiter bibere v. g. Cic. totos dies potare, Ganze Tage sitzen, und sauffen. Goclen. Controv. 93. Voss. de Vit. 159. Borrich. Cogit. 33. Cell. Antib. 207.
Alii etiam heic substituunt potionare aliquem. Sed et huius verbi tenuis admodum datur auctoritas. Conferatur Parte Etym. Sect. 2. Potionatus.
Eius censûs etiam est potestative id est, per modum potestatis seu virtutis, Vermoge derienigen Freyheit, nach welcher man
wohl etwas thun darf, occurrens apud scriptores medii aevi.
* Adiectivum autem potentialis, unde Lexica Adverbium potentialiter fere deducunt, apud quern omnino exstet, id vero scimus una cum ignarissimis. Voss. de Vit. 816. Ol. Borrich. Cogit. 33. Andr. Borrich. Defect. Lexic. 276.
* Practicus Adiectivum origine Graecum est, id notans, quod usu et actione continetur, et stw=| qewrhtiko\s2, theorecticus opponitur. Utitur autem eo Quintilianus, et alii.
* Hinc bonus practicus vulgo et perperam dicitur: Latine dixeris homo non modo iuris scientissimus, sed etiam formularum ac forensis usûs callentissimus; vel pro argumento, qui in arte Medica multa temporis diuturniore usu, variisque experimentis didicit.
Cicero L. 1. de Orat. c. 59. uno verbo eiusmodi hominem non practicum vocat; sed pragmaticum, qualem tamquam in causis iuris peritum habeant ministrum disertissimi homines.
Idem Cicero etiam dicit, usu peritus; in causis versatus; cuius ad scientiam magnus usus accessit; usu atque exercitatione praeditus; rerum varietate atque usu ipso perdoctus; in rebus atque usu versatus; multarum rerum usum habens, cet. Plinius Lib. 2. Ep. 9. vir disertus, atque in agendis causis exercitatus.
† In praebenda, subauditur pars l. portio. Praebendae enim primitus dictae sunt cibi ac potûs portiones diurnae, quae Monachis, Canonicis, aliisque quibusvis dari debebant ac praeberi. Hoc nomen tandem mansit in Canonicorum et aliorum
clericorum beneficiis. Dimissâ enim domicilii mensaeque communione, reditus, commoda ac proventus atque adeo ipsa praedia Ecclesiae diviserunt in portiones, quas praebendas appellarunt.
* Verbum autem praecavere, eiusque Supinum praecautum, bonae notae est.
* Praecedentia Lat. non nisi Neutrum Plurale est Praesentis Participii a Verbo praecedo.
* Pro decessore i. e. pro eo, in cuius locum successimus, in cuius locum suffecti sumus, occurrit apud Hieronymum et Rufinum. Fab.
* Gellio enim, qui Lib. 6. cap. 2. id vocabuli usurpat, significat casum praecipitem. Lapidem, inquit, cylindrum si per spatia terrae prona atque deruta iacias, causam quidem ei et initium praecipitantiae feceris: mox tamen ille praeceps volvitur.
Praecipitantia, Latinis Neutrum Plurale est Praesentis Participii.
* Opponitur enim Adverbiis plane, perfecte, copiose, verbosius, et significat Germanice, Kura und gut, mit wenigen Worten.
Praecise dicere, aut Scioppius Infam. Fam. 92. Ciceroni significat, non plenâ eratione aliquid efferre, sed verbis non multis, velut amputatis ac subintellectis, ut sit concise, compendiose, et e(lleiptikw)s2 ut aliquid defit,
quod supplendum veniat. Sic Gellius: obscure atque praecise dictum. Cicero ad Attic. L. 8. Ep. 4. Numquam cuiquam tam praecise negavi, quam hic mihi plane sine ulla exceptione praecidit, So kurz und rund hab ichs noch nie einem abgeschlagen: nam praecise negare heic idem erat quod breviter, a(poto/mws2, sine ulla exceptione. Idem Lib. 2. de Nat. Deor. cap. 29: Sed id praecise dicitur: - - plene autem et perfecte sic dici existimato. Cell. Antib. 207. C. P. 381.
* Praedatrix, tricis, unde formatum videtur, occurrit apud Statium 1. Silv. 5. v. 22. Praedaticius i. e. ex praeda confectus v. g. pecunia praedaticia, habet Gellius Lib. 13. cap. 24.
* Praedestinare, autem, Vorersehen, vorherbestimmen, Livius Lib. 45. cap. 40. habet.
Pro docere, vel publice exponere verbum Dei, vehementer barbare dicitur: quemadmodum etiam praedicatio pro
contione sacra; nam praedicatio Latinis est vel vox praeconis, vel laudatio.
* Praedicator tamen pro verbi divini Praecone, exstat apud Tertullianum adv. Marc. L. 4. c. 8: veteribus autem Latinis eum notat, qui diserte aliquid dicit vel laudat. Cic. L. 2. Ep. 13: Quamquam et Pompeio plurimum, te quidem ipso praedicatore ac teste, debebam.
Latine heic dixeris: Ecclesiae, Populi, Principis a contionibus sacris; Orator Ecclesiasticus, divinus, sacer; etc. Praece Evangelii vel Evangelicus; Praeco sacer, divinus; disciplinae caelestis, oraculorum Dei, Scripturae S. Interpres, doctor etc. Verbi divini minister: item Verba facere pro sacris rostris, ad populum, apud populum, in Ecclesia, in aede sacra, e vel de suggestu seu suggesto; Sacram contionem, orationem, sermonem habere; Agere ecclesiasten; Adscendere in contionem, in rostra sacra etc.
* Verbum praceminere, tribuitur Tacito Annali 12. cap. 12. extr. et Augustino Confess. L. 6. c. 9. si lectio utrobique vera est.
† In Iustino autem, ex quo non nulli probant, meliores libri habent praefectorum, non praefatorum.
Qui in subsidium vocant Quintilianum L. 8. c. 3. dicentem, in praefata videmur incidere, pravo loco nituntur: quod Pithoeus et Turnebus observarunt; et Ulricus Obrechtus, qui ex MSS. Quintilianum correxit, in praefanda edidit, quod illi etiam suaserant, id est, in obscena, cum honoris praefatione dicenda, in quibus honorem praefamur, in quibus honos praefandus est. Die wir mit Respect zu melden aufs Taper bringen.
* Praefatus apud optimum quemque active significat, Einen, der da vorher geredet hat, Cell. Antib. 75. C. P. 363. Borrich. Vind. 187. Maior de varianda Orat. 456.
aetatis est; ut legitur in Inscriptione tempore Valentis et Valentiniani Iunioris, A A. PRAEFECTOR PER HISPANIAS: veteres constanter habent, praefectus.
* Essictum est ad Analogiam tou= postbabere; quod probae notae est. Praehibere, autem i e. praebere occurrit in Plauto.
Pro vulgari minusque Latina notione, quâ significat Ein Vorurtheil, dic cum Cic. Lib. 1. Nat. Deor. cap. 15. praeiudicata opinio; vel cum Quintil. Lib. 2. cap. 17. praesumpta opinio; vel cum aliis, praecepta animo opinio.
* Est tamen interdum, ubi hoc praeiudicii vocabulo, vulgari notione accepto, malim uti. Ita v. g. magis perspicue et concise dicitur: Usus probat, nullos mortalium magis praeiudiciis laborave, quam qui omnia praeiudicia exuenda esse contendunt.
† Sunt etiam coenobiorum Antistites, cuibus hoc nomen peculiari quâdam ratione convenit; ubi quidem sollicitius retineatur, ne offundamus tenebras fulgenti dignitati.
* Praelatus, apud Latinos non nisi Participium Passivum Praeteritf est a praefero.
† Qui emendant per proloquium, nempe isti errant: id enim veteribus significat axioma luce sua radians; quod animum legentis ilico ferit; sententia, in qua nihil desideratnr, interprete Varrone apud Gellium Lib. 16. cap. 8.
* Verbum autem Praemeditor, Auctor ad Hereynium; et praemeditatio ipse Cicero habet.
* Suetonius Tit. cap. 7. habet quidem hoc verbum; sed non nisi notione intransitivâ, idemque illi est, quod lucrori, praedam s. quaestum facere, praemia aucupari, pacisci, accipere. Goclen. Obs. 63. Legunt quidem alii in hoc Suetonii loco Praedari pro Praemiari: at meliores tamen codd. huic nostro vocabulo favent.
† Hinc praemiator; quod tamen designat nocturnum praedonem in Naevio apud Nonium cap. 2. n. 629: quemadmodum apud Tibullum Lib. 1. Eleg. 2. v. 25. per praemia nihil aliud, quam praeda intelligitur. Haec enim notio prima et propria videtur praemii esse. Hinc ad honores translata vox, qui habentur viro strenuo pro navata reip. opera: item ad eas pecunias, quae praeter stipendia militi a missione solvebantur: nec vero dubium, quin eam ob causam praemiater etiam remuneratorem significet; id enim notionis superest in Feminino praemiatrix apud Ammianum L. 14. c. 39.
et Ovidius Metamorph. Lib. 15. v. 804. praemonitus, ûs, Eine vorgangige Erinnetrung.
* Verbum praemoneo ipsius Ciceronis; praemonitor autem, Ein Verwarner, Apuleii est. Borrich. in Voss. 202.
* Verbum praenomine, Einenn Vornabmern geben, exstat in Epitome de Nomin, ratione, quam vulgo Val. Maximo adscribunt.
* Praeparatura et praeparator Tertullianus habet praeparatorius i. e. ad praeparationem spectans, Ulpiano tribuitur.
Ceterum ut Ecclesiastici scriptores Praepositum simpliciter dixere pro Praeposito Ecclcsiae aut monasterii; Praepositus autem more veterum denotat non nisi Praefectum militum, Einen Officier: sic iidem et praeposituram pro ipso munere ac dignitate eius, Amt und Wurde eines Probsts, usurparunt.
Pro praepositura, quatenus notionis est generalioris et veteribus usitatae, elegantius dixeris praefectura; quod tamen cave usurpes pro praepositura sensu Ecclesiastico sumptâ: huic enim dignitati convenire speciatim non potest. Voss. de Vit. 576.
† Natum autem videtur ex praesertim et in primis, praeposterâ imitatione saniorum prae ceteris, prae omnibus.
Auctores classici habent in primis, cum primis, praesertim, maxime, praecipue, potissimum; quamlibet haec ipsa eiusdem valoris non usquequaque sint. Conf.
Praecipue, infra in Sect. post. huius partis. Ganth. Lat. Rest. 460. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 266. Cell. Antib. 76. C. P. 363.
Pro praeputiare magis Latine dixeris cum Castellione, praeputium circumcidere; et cum Gem,mae Vocabulario, praeputium adimere. Pro praeputiari dixeris, cum Iuvenale praeputium ponere; eum aliis verpum fieri. Verpus enim inter alia etiam notat recutitum, Einen, der teschnitten ist, Voss. de Vit. 753.
* Praeputatio, Die Bebaltung der Vorhaut; et impraeputiatus, pro volde l. penitus praeputiatus, Einer der recbt bescbnitten ist, spud Tertullianum occurrunt.
* Est enim nihil aliud veteribus, quam quod alias vocant praesensionem rerum futurarum, Die sich vorber schon bey uns geauserte Empfindung eines Dinges, das Schwanen; quod Ovidio aliisque etiam praesagium nuncupatur. Sciopp. in Stradam 99.
† Lexica quaedam pro eo etiam Quintilianum citant et Plinium. Verum in Quintiliani loco est, repraesentat, non praesentat: in Plinio Maiore legitur quidem, praesentantibus; sed in margine varians lectio notatur, repraesentantibus.
* Cicero, et veteres reliqui omnes scriptores probatiores non nisi Compositum repraesentare agnoscunt. Cell. Antib. 128. C. P. 226.
Atque hinc intelligitur, parum Latinas esse locutiones
1. Praesentare alicui munus s officium, Einem ein Ammt anbietben: pro quo Lat. dixeris, Honores alicui l. ad aliquem deferre.
2. Praesentare alicuis sua officia, Einem seine Dienste anbietben: Latini pro eo, deferre alicui et ad aliquem suum officium. Cic. Universum studium meum et benevolentiam ad te defere. Illi voluntatem taam per litteras detulit. Quidquid possum, ad hanc rem
conficien tibi polliceor et defero. Omnem ei suam auctoritatem ad hoc negotium conficiendum detulit. Schor. Phras. ad Voc. Offerre et Deferre.
* Significat autem vereribus non nisi eum, qui provincine vel populo praeest, sive sit deus, sive homo, Einen Schutzgett, einen Landpfleger, einen Gouverneur. Ita dicebant: dii, praesides et custodes buius rei publicae; ita Plirius Bithyniae erat Praeses, cuius exstant ad Traianum Imp. epistolae, quas illinc exravit.
Latine dixeris, praesidere publice disputanti; praesidere iudicio; praesidere Illustri Collegio; disputationem publice instituere praesidente boc vel illo; non praeside boc vel illo. Conf. Parei Lexic. Crit. pag. 973.
* Verbum autem praesidere utrobique obtinet. Praeterquam enim quod recte dicitur praesidere disputanti, iudicio, cet. notat etiam idem, quod Praesidem provinciae esse, v. g. praesdere provinciae; quamvis Tacitus Annal. 12. c. 29. etiam cum Accusativo dicat praesidere provinciam; Cic. in Phil. 13. c. 9: Testor omnes deos, qui huic urbi praesident. Immo etiam Tertullianus aliquoties praesidens pro praeside, Einem Stadtbalter, usurpat. Borrich. in Voss. 204. Sciopp. de Stil. Hist. 190.
Aur. Victor, et Arnobius: satius dixeris pro eo, Praesidis potestas, munus, gubernatio, dignitas. Borrich. in Voss. 203.
* Etiam suppono hâc notione barbarum est; quo de infra suo loco.
* Veteribus enim significat
1. Praetexere, Vorschutzen, vorwenden, v. g. Iustin. causas belli praetendere; Plin. Iun. suae desidiae praetendere alienam, Die Nachlassigkeit von sich abzulehnen suchen, und auf einen andern schieben.
2. Custodire limites v. g. Virg. segeti praetendere saepem; morti praetendere muros; Tacit, quidquid castrorum Armeniis praetenditur.
Ita etiam perperam dicitur praetendens pro aemulo regni s. eo, qui regni fases fibi deberi frustra contendit, Einem Cron-Praetendenten; et praetensio pro postulato seu postulatione.
* Naturalis et naturaliter, ipse Cicero habet.
Passim, inquit Vossius de Vit. 159, nunc legas pransus sum pro prandi: item cenatus sum pro cenavi. Sed pransus aut cenatus sum, non dicitur; verum prandi tecum, cenavi apud patrem: pransus paullum obambulo, cenatus litteras accepi; quod idem est, atque a prandio, et post cenam. Conf. Vossii Lib. 3. Analog. cap. 21.
† Defendere quidem studet pransus sum pro prandi, Scioppius Animadverf. in Voss.
1. Ex Analogia, quod Cicero et Plautus dicunt, iuratus sum pro iuravi;
2. Ex Livio, qui dixerit: quum pransi essent i. e. qunm prandissent.
Sed
1. Analogia, destituta bonorum scriptorum testimoniis, vix hilum valet: nam Latinitas, et cuiusvis linguae indoles usu et auctoritate magis, quam ratione constat. Deinde iuratus sum, meo quidem iudicio, ap. Ciceronem et alios veteres non usurpatur pro iuravi, sed pro sacramento obstrictus sum, Germ. Ich bin beeidiget worden, ich bin in Eid und Pflicht genommen worden.
2. Livius non dicit quum pransi essent; sed ita: Scipio tesseram vesperi per castra dedit, ut ante lucem viri equique curati et pransi essent. Heic, ait Borricbius Defens. Voss. p. 279. seqq. to\ pransi essent nequaquam significat prandissent, quemadmodum id per se, et ex adiecto Passivo, curati essent, patet. Pransus et cenatus Nomina potius sunt passivam significationem habentia quam Verba. Et quamvis Vossio ac Borrichie refragetur Varro ap. Gellium L. 2. c. 25; tamen a Vossii sententia discedere non magnopere ausim. Quemadmodumenim Varro saepe hallucinatur; ita et heic Nomina pransus, cenatus, potus, cum Verbo Substantivo constructa, venditar pro Praeteritis Activis facile potuit.
* Veteres non nisi depravare; uti et depravatio, depravatus ac depravate. Indepravatus, Unverfalscbt, habet Seneca. Voss. de Vit. 753.
Pravus, prave, pravitas, quae bonae notae sunt, praeter haec ipsa modo dicta habent Composita elt Derivata nulla alia.
antiqua quaedam inscriptio apud Dempsterum, magnates.
* In titulorum tamen sollemniori pompâ vocabulum, quantumvis minus Latinum, cave, ne expungas, v. g. Primas regni, Statuum provincinlium Primas. Conf. Sect. 2. Magnates.
* Ipsa dignitas apud Cassiodorum Primiceriatus vocatur.
† Primicerius vero inde dictus est, quia eius nomen loco primo in ceratis tabulis i. e. rationibus et epistolis, poneretur. Voss. de Vit. 579. Cell. Antib. 77. C. P. 316.
Dixeris etiam pro eo, ius primogeniti: nam primogenitus non tantum Ecclesiasticorum scriptorum est, sed etiam ipsius Palladii ex aevo argenteo; quo de infra Sect. 2. suo loco.
Adverbium hinc formatum primordialiter occurrit apud Claud. Mamertinum et Augustinum Lib. 3. de Trin. c. 9. Latini substituunt pro argumento, initio; ratione originis; secundurs suam originem; in primordiis. Cellar. Antib. 78. C. P. 316.
* Veteribus notat dominium, imperium, v. g. principatum alicui dare; defere alicui principatum; pener ipsum est principatus; tenere principatum.
* Pro offico Principis; mere Principis; ut Principem decet, habet Plinius Panegyr. cap. 47.
Adiectivum Principalis, bonae notae est, et ap. Livium et Fabium legitur. Voss. Part. Orat. 4. 1. 49.
† Qui citant pro illo ex Lib. 7. ad Att. verba Ciceronis: Illud private non adscribis, et tibi gratias agit; sciant, ex vetusto codice legendum esse: Id, puto, non adscribis. Nec dubitandum, quin locus sit corruptus.
Latini agnoscunt non nisi privatim. Cic. de Invent. Lib. 1. c. 4: Eloquentiâ et privatim et publice perverse abutuntur. Id. 5. de Fin. cap. 20: Privatim aliquid gerere, Etwas fur sich selbst vorbaben, obne iemandes Zuthum. Id. pro Roscio c. 39: Mandare ram aliquam alicui privatim, Einem eine Sache ganz ins besondere auftragen. Voss. de Vit. 106.
Hinc formatum Participium
Rectius ergo dixeris pro facere probam alicuius rei, Die Probe wovon machen: documentum edere, specimen edere, experimentum facere, experimento aliquid comperire; prima tirocinia sub aliquo
ponere, Die erste Probe unter iemanden machen.
* Probamentum pro eo usurpat Marcianus Capella, Rufinus, Codex Theodosianus. Borrich in Voss. 206.
Neque etiam verbum
† Goclenius Obs. 199. heic obstat, in subsidium vocans Columellae locum; quem tamen, qui eius mos est, non ita indicavit, ut inveniti commode possit. Interim forte hic Columellae locus, sicubi reperiatur, quemadmodum reliqua loca, quae Fabri Thesaurus stabiliendi huius significatûs ergo allegat, eam notionem, quam debebant, non necessario inferunt. Commode enim explicari possunt significatu vel approbandi, vel demonstrandi, sed argumentando planum faciendi; utpote quas notiones hoc verbum apud veteres sustinet.
* Atque hinc sane timide usurpem Probere aliquem, pro Periculum alicuisu facere, Einen auf die Probe stellen: it. Probare aurum, Probare pennam, pro Experimento capto cognoscere auri praestantiam, pennae praestantiam, Germ. Das Gold probiren, die Feder probiren.
Ceterum est, quamquam in dissimili negotio, nempe pro militum procedendi exercitio, Marchiren, apud Iulium Capitolinum et Vegetium. Borrich. in Voss. 206.
Ciceroni, et veteribus aliis fignificat ulteriorem progressum, Den weitern Fortzug, das vveitere Fortziehen, das vveitere Fortgeben. Cic. p. Leg. Man. c. 9: A militibus reditus magis maturus, quam processio longior quaerebatur.
Pro Rocessionem facere, Latine dixeris Sollemnes pompas ducere, in supplicationem et pompam procedere. Niss. de Ortu et Occasu L. L 280.
* Processus veteribus notat idem, quod progressus, incrementum. v. g. Cic. Gradus et quasi processus dicendi vel in dicendo.
Hinc explodendae locutiones bbarbarae: Processum perdere l. amittere: pro quo Lat.
causa cadere, causam amittere, perdere litem; cui opponitur obtinere litem contra aliquem. It. Processum alicui facere l. intentare, p. q. Lat. intendere alicui litem, dicam alicui impingere, intendere alicui actionem. It. Processus criminalis, p. q. Lat. iudicium l. quaestio rei capitalis, causa capitis, disceptatio capitis, quaestio capitis, iudicium capitis. It. Processus iniuriarum, Ein Iniurien- Process, p. q. Lat. actio iniuriarum, Ter. Pherm. A. 2. Sc. 1. dica iniuriarum. De fama dimicare, Einen Iniurien- Process fuhren. Dicere alicui dien propter iniurias, Einen Iniuriarum belangen. It. Ulteriores processus facere, p. q. Lat. Ius suum persequi: pro quo perperam multi etiam dicunt prosequi ius suum.
* Neque Adiectivum prodigalis et Adverbium prodigaliter, veteribus nota sunt, qui dicunt prodigus, it.prodige1. effuse, large effuseque. Voss. de Vit. 817. Berrich. Cogit. 34. Cell. Antib. 77. 78. Christ. Falsterus Supplem. L. L. 283.
* A prodere, Verrathen, formarunt veteres non nisi proditer et preditio; Lactantius et prudentius proditrix. Nusquam apparet Adiectivum preditorius, unde sit Adverbium hoc proditorie. Voss. de Vit. 818. Borrich. Cogit. 34.
* Professor autem pro doctore publico, est apud Suetonium et Quintilianum. Hinc Adiectivum professorius, lehrend v. g. Tac. Annali 13. c. 14. n. 5. professoria lingua, quâ Senecae cloquentiae disciplinam notavit Agrippina.
Professio veteribus est
1. Ipse actus publice profitendi et prae se ferendi aliquid v. g. Cic. L. 16. Fam. Ep. 23. professione nen egere.
2. Census Passive sumptus, Wenn man sich schatzen lasset v. g. Cic. pro Arch. c. 4: lis tabulis est professus, quae solde ex illa professione obtinent publicarum tabularum aucteritatem.
3. Ars, secta et societas, quam quisque sequitur et profitetur v. g. Cic. de Orat. L. 1. c. 6: Vis oratoris professioque ipsa ben dicendi Seneca Ep. 5: Ab ea professione dissimilitudo separat. Lampridius Heliogab. c. 20: Promoturus ultimae professionis homines.
* Magis repudianda sunt, ac barbara Adverbium proficue i. e. utiliter; Substantivum Proficuitas i. e. utilitas; et Adiectivum improficuns i. e. inutilis, quo Possevinus usus est, ea propter a Scioppio notatus, de Stil. Hist. 190. et 230. Vide etiam Vess. de Vit. 581. et 818. Rorrich. Cogit. 314 Cell. Antib. 79. C. P. 316.
* Prognosticatie eivedem commatis: veteres id exprimunt per prognwtiko\n, prognesticum, praedictionem, divinationem, praesagitionem. Voss. de Vit. 755.
* Formatum est a proiectus, quod probae notae est, idem significans, quod extensus proclivis v. g. Cic. proiectum brachium, Ein ausgereckter Arm; proiecta atque effrenata cupiditas, h. e. impudens et proterva; Tacit. proiectissima ad hbidinem gens.
† Nec probandus fons, unde hoc verbum venit, nempe Adiectivum prolificus, nisi quod Medici hodie id valde frequentent, quando v. g. dicunt de semine prolifico.
Romani veteres pro eo habent fecundus; speciatim autem Plinius fetificus; Graeci paidago/nos2. Voss. de Vit. 79. Borrich. Cogit. 34. Stephan. de Latin. Mer. Susp. 196.
* Veteres nmon dixerunt v. g. epistola prolixa, oratio prolixa; sed epistola longa, pluribus verbis scripta, verbosa, cet. lis enim prolixus idem fuit, ac liberalis, largus v. g. prolixa beneficaque natura; animo liberali prolixoque aliquid facere; prolixa nostra in te voluntas; promittere prolixe i. e. liberaliter; prolixe aliquem accipere i. e. laute et large, Gifan. Observ. L. L. Cell. Antib. 208. C. P. 250. Schor. in Phras. Crauser. Scintill. Tullian. n. 14.
Hinc minus belle dicitur, Nimis prelixus est in bac re: pro quo dixeris Latine, Multus est in bac re. Schor. Phras. ad Voc. Multus.
† Andreas Barrichius quidem Vindic. L. L. 191. in id incumbit, ut de Latinitate cadente, cui Cellarius dicavit, priorem verbi significatum eximat: sed, quum antiquiores atque locupletiores pro hoc significatu patronos Paullino atque Hieronymo non produxerit; loco a Cellavio ipsi adsignato non videtur moveri posse. Vid. Cell. Iudic. 58.
Fortassis autem Borrichii causam iuvare possit, quod referatur interdum ad comam vel barbam v. g. apud Terentium Heaut, A. 2. Sc. 3: Capillus passus, prolixus, circum caput reiectus nagligenter; et apud Virgilium Ecloga 8. v. 34:: Hirsutumque supercilium, prolixaque barba; pro quo tamen, praesertim in prosa, malim barba promissa.
Iuvare etiam Borrichium quodammodo possit, quod hoc significatu, quem contra Cellarium tuetur, occurrat Adverbium prolixe apud Gellium L. 5. c. 1. et prolixius apud eumdem Gellium L. 12. c. 1. Koppius ad Iensium 69.
* Hinc barbari formarunt prelongatio: pro quo Latine dixeris prorogatie, productio, prolatio, v. g. Cic. L. 5. Fam. Ep. 15. proregatio miserrmi temporis; id L. 3. Fin. cap. 14. temporis productio; Caes. L. 1. B. C. c. 32. prolatio diei, Die gegebene Frist.
† Qui verbum prolongare Plinio et Senecae tribuunt, errant: nam meliores libri itrobique habent prorogare.
† Senecam ita putant scripsisse, verbumque istud usurpasse: sed exemplum, quod inde adferunt, faldum depravatumque est. Cell. Antib. 80. C. P. 364.
* Verbum autem promovere hâc notione i. e. pro provehere ad bonores, amplificare dignitatem pristinam, occurrit apud Sueton. Othone c. 1: Promovere aliquem in ampliorem gradum, Einen noch weiter befordern. Et Participium promotus etiam ita usurpatur apud Plin. L. 7. Ep. 31: Promotus adamplissimas procurationes.
† Vocabulum Promotoris, sensu Academico sumptum, fruatur interim iure suo.
* Adverbium autem propalam correpte, frey, offentlich, unde formatum, apud ipsum Ciceronem et Livium exstat.
† Festus: Prophetas dicebant veteres antistites fanorum oraculorumque interpretes. Ita Porphyrius Lib. 4. peri\ a)poxh=s2 etiam Sacerdotes Iovis in Creta Prophetas appellat. Voss. de Vit. 50. Borrich. Cogit. 34.
* At omnia vocabula reliqua, quae hinc derivantur, et usu increbuerunt, mere Ecclesiastica sunt v. g.
Prophetare, Tertulliano, Hieronyme, Prudentio, et Sulpicio Severo frequens; pro quo Latini dicunt, vaticinari, praedicere futura, Cell. Antib. 81. C. P. 280.
Propbetia, occurrens apud Tertullianum, formatumque a Graeco profhtei/a: Lat. vaticinatio, oraculum, praedictio.
Prophetissa Tertullianus et alii: Prophetidem melius vocari putat Vossius de Vit. 50; quemadmodum apud Tertullianum est pseudoprophetis, yeudoprofh=tis2: Latini dicunt, vates divina; mulier vates; mulier fatidica. Ol. Borrich. Cogit. 34. Andr. Borrich. Defect. Lex. 287.
Prophetialis, Propheticus, prophetice, pseudopropheta, pseudoprophetia, pseudopropheticus, Tertullianus; Prophetalis Hieronymus, Petrus Chrysologus et Venantius Fortunatus; prophetizo Vulgatus Biblior. Interpr. habet Fab.
* Propitiatio autem, Die Verfohnung das Subnopfer, non tantum Vulgati et Ecclesiasticorum, sed etiam Macrobii est et Senecae Nat. Quaest. L. 2. c. 38; in quo tamen Senecae loco alii pro propitiationes legunt procurationes. Castellio autem propitiationem Rom. 3. v. 25. vertit per placamentum: quae vox Plinii est et Taciti. In argumento tamen Theologico malim propitiatorium, utpote quod fori Theologici est, et id significantissime exprimit, quod debet.
* Apud Iul. Firmicum est proportionatus. Andr. Borrichius Defectu Lexic. 288.
Corpus proportionatum rectius exprimitur a Cicerone L. 1. Offic. cap. 3. convenientia partium; et cap. 28; Pulchritudo corporis aptâ compositione membrorum movet oculos, et delectat boc ipso, quod inter se cmnes partes cum quodam lepore consentiunt. Ab aliis dicitur totius corporis symmetria. Idem Cic. de Univers. c. 5. ait: Corpus ea constructum proportione, Ein Meisterstucke, das so proportionierlich gemacht ist.
Adverbium autem proportionaliter, omni plane auctoritate caret: Latine id exprimas pro cuiusque opibus s. facultatibus; pro rata parte. Borrich. Cogit. 34. Cell. C. P. 365.
* Propratas autem non tantum pro qualitate bene se habet, et ap Cic. et Liv. occurrit, sed etia pro dominio et possessione apud Iustinum L. 2. c. §. 7.
† In Fabri Thesauro duo haec confunduntur, ac proinde adducuntur verba Cic. 2. de Orat. c. 14 extr. Verbum prorsum nallum intelligo: in quo tamen loco perperam legitur prorsum: omnes quippe codices ibi habent, prorsus.
Praeferunt non nulli prosaicus; sed extra Grammaticorum scholas non satis belle, aut tuto. Etenim non nisi apud
Fortunatum et Sulpitium occurrit. Et in loco Plinii, qui pro hoc voc. adducitur, L. 7. c. 56. pro prosaicam orationem condere, alii legunt prosam orationem condere.
* Pro eo, quod vulgo dicunt, esse in l. sub alicuius protectione, Cicero habet esse in alicuius fide et clienteld. Voss. de Vit. 583. Borrich. Cogit. 34. Cell. Antib. 81. C. P. 228. Andr. Borrich. Vindic. L. L. 193.
* Medio aevo frequens fuit, et palatinum officium denotavit, idemque, quod s1wmatofu/lac et satelles fuit; et ita Spartianus, Firmicus, Capitolinus, Marcellinus, Hieronymus, Orosius, Iornandes, Symmachus, Codex Theodosianus, et antiquae quaedam inscriptiones.
Magis Latina, defensor, patronus, vel pro argumento satelles. Borrich. Cogit. 206. Cell. Antib. 81. et 130. C. P. 227. et 317.
† Proterviam facere, de asoto legitur in Macrob. Saturn. 2. c. 2, et inde in Erasmi Chiliadibus: sed perperam; quum legendum sit potius propter viam facere.
Ut autem plane intelligas, quid propter viam facere notet; ita habeto. Propter viam sacrificare, dicebantur profecturi, quod Graecis e)cith/ria qu/ein est, Ein Opfer der Reise balber verrichten. Fiebat autem hoc sacrum Herculi, et oportebat in eo omnia igne absumi, ut in aliis Herculi dicatis sacris. Unde Catonis iocus apud Macrobium: nam in quemdam, qui, bonis omnibus comesis, domum suam incenderat, proprer viam fecisse dixit, qui combusserit, quod non potuisset comesse ante tristem suum e patria abitum. Vide et Festum atque ibi Scaligerum et Taubmannum ad illud Plauti Rud. A. 1. Sc. 2. v. 62: Propter viam illi sunt vocati ad prandium. Pulchre hinc S. Eucharistiam describit H. Grotius Silv. Lib. 1. p. 13:
Hae dapes sunt funerales, hoc sacrum propter - viamm:
Cena iam mori parantis,inque procinctu data.
* Protervus et proterve, aureae aetatis sunt: proterviter Ennii apud Nonium; protervire i. e. iuveniliter aut petulanter exsultare, Muthwillig seyn, kalbern, Tertulliani est. Fab.
* Protestatio autem neutrâ notione apud idoneum scriptorem occurrit: eâ notione, quam in verbo eius explodimus, Latini pro eo dicunt, intercessio. v. g. Liv. L. 6. c. 35: Nulle remedie alio, praeter expertam multis iam ante cetaminibus intercessionem, invento, collegas adversus Tribunicias rogationes comparaverunt.
Hodie tamen ICtis nostris vocabulum hoc protestationis admodum familiare est; qui quidem eam definiunt, quod sit animi nostrideclaratio iuris adquirendi vel conservandi, vel damnum depellendi causa facta, sive animi agentis expressio. Vide Schardii Lex. Iur. P. 805.
In vita negotiali vocabulum Protocolli retineatur.
† Schorus in Phras. L. L. p. 149. ad verba Ciceronis L. 3. de Orat. c. 2: Eumdem, id quod in auctoritatibus perscriptum exstat, scribendo adfuisse; ita commentatur: Auctoritdtes Latini vocarunt, in quibus acta referuntur, quae PROTOCOLLA scribae nostve barbive vocant. Sed, quod salvis Schori manibus dicam, auctoritates non tam notare videntur protocolla nostra, quae breviter et tumultuarie rem omnem exponunt, et primae quasi concinnationes sunt, ut, si res exigat, extendi aut dilatari postea possint; quam cetera publica documenta s. codicillos l. tebulas publicas, quae in curiis adservantur. Germ. Gerichts-Handelsbucher.
De origine autem vocis protocolli adscribam, quae Vossius habet L. 1. de Arte Grammatica c. 37. p. 130: Constabat,
inquiens, charta duabus rebus, papyro et glutino. - Glutinum illud, quia oris intergeritus, ut as inter se iungat, a Plinio intergerium L. 13. c. 12. appellatur. Atque ab bac glutinandi consuetudine primam schedam prwto/kollon vocat Instiniani Novella 45: nti Martialis ultimam scbedam ds1xatoko/llion. Origo vocis a ko/lla, glutinum, non a kw=lon membrum: quamquam sic Scaliger putabat: qui propterea prwto/kwlon et ds1xatokw/lion scribebat. Similiterque dicta makro/kolla, quibus modulus longior. Conf. Sect. 2. Adversaria.
* Pretoplasti plane Graecum est, quod proinde substituunt non nulli, licer non nisi scriptoribus Ecclesiasticis frequentetur, scilicet Tertulliano, Alimo Avito, Claudiano Mamerto et Prudentio.
† Apud Prudentium tamen in oditionibus Heinsii et Weitzii pro protoplasti legitur primoplasti, quod similiter, ut protoparentes, hybridum est: cui scripturae non magnopere refragamur. Nimirum obsecutus mori temporum suorum prudentius est, quibus regnarunt hybrida, etiam quum alia suppeterent eiusdem notionis proba satisque Latina. Cell. C. P. 291.
quomodo Terentius Adelphis ait: Sed quidnam crepuit foris? vocabulum hybridum.
† Mirum, ab eo vocabulo non abhorruisse Sulpicium Severum de Vita S. Martini; ubi psendoforem ait pro eo, quod pseudothyrum maluissem dicere cum Cicerone in Verrinis. Sed abreptus est elegantissimus scriptor consuerudine sui saeculi, quâ multis adeo hybridis gaudebant, etiam quum alis praesto essent bona.
Diu haesit haec consuetudo, adeo, ut sequiori tempore ad eumdem modum formata sint etiam alia antehac inaudita v. g. pseudomagister, formatum a Graeco yeudodida/s1kalos2; pro quo Latine dicas, doctor salsâ nes imbuens doctrinâ. Voss. de Vit. 584.
* Participium autem pulverzatus v. g. tus pulverizatum, est apud Vegetium L. 1. c. 54. Confer. Sect. 2. Voc. Potionatus.
* Vide etiam de illo, et Compositis diepunctare et repunctare, Carolum du Fresne Glossar. Tom. 3. p. 472.
* Suetonius tamen Neron. c. 20. Passive ita usurpavit, clystere vomituque purgari,
Unten durch ein Clystier, und oben durch ein Vomitiv Luft kriegen.
Hinc purgantia, quae Medici vocant, elegantius dixeris cathartica medicamenta. Ita enim Celsus L. 2. c. 30: Medicamenta stomachum fere laedunt, ideoque omnibus catharticis aloe miscenda est.
* Cicero hâc notione usurpat purgationem v. g. de Nat. Deor. L. 3. c. 22: Aesculapius primus alvi purgationem invenit.
Purgatorius v. g. purgatorio medicamente alvum vacuare, habet Symmachus L. 6. Ep. 64.
Purgativus v. g. purgativa medicamenta, Cael. Aurel. Tard. L. 1. c. 1.
Opponitur huic continere, comprimere, sistere fluentem alvum, Den Durchfall stiflen.
* Contra Scioppius Animad. in Voss. putat, ideo recte ita dici, quod Plautus Pseud. A. 4. Sc. 7. v. 103. scribat, purus putus bic sycophanta est i. e. merus, Ein pur - Lauterbube, ein abgefeimter Bosewicht;
Verum respondet Borrichius adversus Sciopp. 281, ad imitationem illius Plautinae locutionis licere quidem eum, qui Grammaticus est, praetereaque nihil, purum putum Grammaticum appellare, non autem purum; quia solum hoc vocabulum a)kri/beian rei intellectae non exprimat.
* Hinc pusillanimitas; quod Cellarius C. P. 365. ad Latinitatem incertam refert; in suis autem ad Lactantium notis cap. 5. de Ira Dei, et Andr. Berrichius Vindic. L. L. 196. ex eiusdem Lactantii MSS. producit. Latini veteres pro eo habent, animus timidus et abiectus; timiditas; parvus animus; Graeci, o)ligoyuxi/a, mixroyuxi/a.
Adverbium pusillanimiter, probat quidem Henr. Stephanus Expost. de Latin. Susp. c. 6. p. 281: sed exemplum desideratur: tutius
propterea dixeris pro eo, timide; animo fracto et humili. Cell. C. P. 365.
Pro tempore quadragesimali, et ieiunio quadragesimali, Latine dixeris tempus illud, et ieiunium s. inedia, vel potius certorum ciborum abstinentia quadraginta dierum illorum, quibus acerbae Christi mortis memoria celebratur. Item: Tempus anniversarium, quo Ecclesia mortis Servatoris sui more sollemni recordatur.
* Furtum qualificatum ICtis notat, quod cum effractione coniunctum est. In qua descriptione etiam effractionis idoneam desidero auctoritatem. Effringere et effractus bonae notae surt; et effractor, pro quo Seneca habet effractarius, et effractura in Pandectis occurrunt. Hinc Latine dixeris: Furtum omnibus modis perfectum est, quod cum effractu 1. effractura conianctum videmus. Fab.
* Donatus ipse habet ex quampluribus: ex compluribus dicendum erat, aut ex quam plurimis. Quam enim tantum iungirur Superlativis, ut: Gratias tibi ago quam maximas; stetit quam pulcherrime, cet. Sed quum loquimur figurate, hoc est, admiranter aut ironice, ivagitur etiam Positivis. v. g. Quam pulchre curasti, qued commiseram. Cic. Liberis operam dare, quam honeste dicitur. i. e. perquam honeste. Ita belle iudicat Valla L. 1. c. 17. L. 4. c. 9.
Huic observationi tamen obstant non nulla loca Plauti et Gellii, si salva scriptura est apud eos, nec pro quamplures legi debeat complures; quemadmodum in illis Caesaris et Ciceronis locis, unde suspecto huic vocabulo auctoritatem arcessunt, alii similiter legunt non quamplures, sed complures.
* Ceterum medio aevo vox quaternionis etiam numero quaternario applicata est. Ita in Iure Publico Germanico nota est fabula de quaternione ordinum Imperi, quae olim fuerit, deinceps vero in decem circulos, ut vocant, mutata sit: id, quod saniores dudum exploserunt. Et inde porro in Medicorum scholis increbuit Quaternie bumorum, ubi intelligunt sanguinem, serum sive phlegma, bilem et melancholiam: pro quo rectius dixeris, Quattuor humores, temperaturae, kra/s1eis2.
Praeterea quaternio, quinternio et octernio dixere iuniores pro folio in minora quattuor, vel quinque, vel octo complicato.
Ceterum ipsum vocabulum veteribus Latinis fuerit incognitum. Voss. de Vit. 587.
Querceus habemus apud Servium in Virg. Aen. 6. v. 772. Voss. de Vit. 72. Borrich. Cogit. 34. Cell. Antib. 82.
scriptoribus ignotum. Eo tamen usus in Participio Servius est in Ecolg. 1. Virgilii: Posten, inquit, eum querelantem invenimus cet. Cum veteribus pro eo dixeris, queri, querelas effundere, multa cum aliquo conqueri, exanimare aliquem querelis suis, Horat.
† Neque vero dissimulandum est, passim querulari saepius, quam querelori, scriptum esse: neque dubitem, eos, qui e scriptoribus medii aevis hoc vocabulo ita sunt usi, a querulus id, non a querela deflexisse: itaque et secundam corripuerunt in versu Voss. de Vit. 588.
Ita etiam querulosus frequentius occurrit, quam querelosus: quomodo etiam querulosus praeter scriptores medii aevi occnrrit etiam apud Vulgatum, Iudae v. 16; cui Castellio ad normam veterum substituit querulus. Voss. de Vit. 588. Borrich. Cogit. 34.
* Scaevola lege ult §. Titius Dig. de condict. indebiti: Quum postea reperiantur apochae partim solutae pecuniae, Da sich nachber die Quitungen von dem schon zum Theil berichtigten Gelde finden.
† Dicta vero quietancia, ex verbo quietare; quod est reddere quietum ac securum. Quemadmodum autem ex quitancia l. quietanmcia est Germanicum quitanz: sic a quitare, pro quietare est Germanicum Quitiren; quod Latine dixeris, fateri in schedula, sibi a debitore satisfactum. Voss. de Vit. 588. et 758.
* Hodie notatur etiam hâc voce, genus carminis satyrici, quod diversas actiones non nullorum fatuas in unum compingendo perstringit. Quod quidem genus corripiendi mordax cum petulantia et dicendi improbitate fere coniunctum est adeo, ut fincerae pietati nauseam moveat.
* Quotus, a, um, Adiectivum, bene se habet. Voss. de Vit. 151.
Latine dixeris, v. g. pro Quotuplex est methodus? Quot species methodi dantur?
* Pro rapinari tutius dixeris cum veteribus rapere, rapinam facere.
† Quod alii dicunt, ignis missilis, s. telum ignis missilis, huic notioni non satis convenit.
* Sic et ratisicatie eiusdem est censûs: Lat. confirmatio, quâ aliquid ratum habemus. Ratibabitio saepe occurrit in Pandectis Voss. de Vit. 759. Cell. Antib. 83.
* Raucescere verbum medii aevi: Cicero pro eo, raucum fieri.
* Ita etiam verbum reagere eiusdem censûs est; neutrum vero in scholis Philosophorum damnâro: est enim idoneum rei, quam illi signant. Alioqui malim, Vicissim agere; resistere agenti in se.
Similiter statuendum de repatior et repassio, ubi passio est reciproca. Goclen. Obs. 457. Voss. de Vit. 760. Borrich. Cogit. 34.
Opponitur ei Verbaliter, quod aeque barbarum.
Pro realiter et verbaliter, Cicero habet re et verbis; verbo et re; Graeci, lo/gw| kai\ e)/rgw|.
* Vocabulum ipsum est Ciceroni ignotum et Augusti demum aetate inventum a Messalla, qui primus id usurpavit, ut Quintilianus auctor est L. 8. c. 3.
Huic autem Quintiliano, itemque lustino, et ICtis reatus est nihil aliud. quam obligatio ad poenam, vel habitus et misera conditioreorum seu accusatorum: atque hinc apud Instin. L. 4. c. 4. revocari ad reatum significat ad cansam dicendam vocari, vel, ut idem
auctor L. 5. c. 1. loquitur, revocari ad iudicium.
† Nempe ut misericordiam rei damnandique moverent, murare vestem, atramque aut detritam adsumere, promittere item capillum barbamque, prensare obvios, laerimas mirtere, et alia huius generis, quae miseri et infelices sibi usurpant, solebant Haec igitur eorum ratio, reatus dicebatur. Inde Martialis L. 2. Ep. 24:
Si det iniqua tibi tristem fertuna reatum,
Squalidus baerebo, pallidiorque reo.
Modestinus ICtus lege 15. Dig. de Poenis: Si diutino tempore aliquis in xeatu fuit, aliquatenus poena eius sublevanda erit. Gellius L. 3. c. 4. solitum reorum cultum: Suetonius Augusto c. 32 et Auctor Dialogi de causis corruptae eloquentiae, qui ab aliis Fabio, ab aliis Tacito adiudicatur, cap. 6. sordes reorum; Iuvenalis Sat. 15. v. 135. squalorem reorum dixit. Voss. de Vit. 139. Goclen Obs. 456.
Andreas Borrichius Defectu Lexic. 298. etiam ex Codice lege 2. de Sanct. Bapt. hoc Verbum producit.
* Rebaptizator. Ein Wiedertauffer, apud Augustinum exstat; pro quo hodie Theologi nostri rectius dicunt anabaprista.
† Baptizare Tertulliani; et notione lavandi est in illo Prisciani L. 1. c. 21. vulnus ex aceto baptizare.
† Producit quidem ex Livii L. 42. c. 21. Vorstius de Lat. mer. Susp. p. 25: sed meliores codices ibi pro rebellium legunt rebellandum.
* Apud Val. Max. L. 7. c. 4. et Tacit. L. 14. c. 31. est rebellatio.
Rebellis, rebellatrix, rebellare, probae notae sunt.
Tertullianus omnium primus, quod constat, hoc Verbum excogitavit. Ita enim ille adv. Marcion. Lib. 5. c. 17: ut ita dixerim, sicut verbum illud in Graeco
sonat, recapitulare, id est, ad initium redigere, vel ab initio recensere. Deinde occurrit apud Augustinum de Civit. Del Lib. 20. c. 14. et 21.
Quintilianus a)nakefalaiou=n vertit, decurrere per capita.
Laurentium Vallam, dicunt fere, ausum fuisse a)nakefalai/ws1in reddere per recapitulationem; cuius auctoritate occaecati eruditi id vocabuli adhibere crebro soleant. Vid. Borrich. in Voss. 218. Sed et apud Cassiodorum Divin. Lect. caput 24. recapitulatio generalis inscribitur.
* Distant ab his Quaestores aerarii: nam hi publicas conquirunt pecunias, ut aerario inferantur. Quaestores aerarii exigunt et cogunt; Tribuni aerarii accipiunt et aerario, quod curant, inferunt; quamvis Quaestores subinde munere Tribunorum simul functi videantur esse.
Receptores autem et receptatores Ciceroni, ac Iuris consultis sunt, qui latrones furesque recipiunt, atque eorum bona occultant, pessimum sane hominum genus. Voss. de Vit. 118.
Prudentio hymno Epiphan. v. 144. receptor est is, qui benigne et bumaniter aliquem tractat s. excipit; Eutropio L. 9. c. 9. est is, qui aliquid recuperat; et Floro L. 3. c. 10. n. 9. qui alicui perfugium praestat.
* Nam recessus, ûs. veteribus Latinis est
1. Actus recedendi, Der Abtritt, der Zuruckgang, v. g. Cic. accessus et recessus lunae, Das Zu-und Abnehmen des Mendes; id. accessus et recessus maris, Ebbe und Flut, v. g. de Divin. L. 2. c. 14: Marium accessus et recessus motu lunae gubernantur.
2. Loci abditi et occulti, penetralia, v. g. Martial. recessus collium, Die Berge, so sich weit binter sich erstrecken, Kliifte. Sic latebrae et recessus in animis bominum, apud Cic. pro M. Marcello c. 7. Quintil. L. 1. c. 41 Grammatica plus habet in recessu, quam in fronte promittat h. e. longe pater, et extendit se latius Grammaticae utilitas, quam primum intuentibus appareat.
3. Remissio, relaxatio, Die Erquickung, die Erhoblung. Val. Max. L. 3. c. 6: Vegeta et strenua ingenia, quo plus recessus sumunt, hoc vebementiores impetus edunt.
* Nam Adiectivum recidivus est, quidquid ex casu suo restitutum, eodem modo et genere redit, l. rursus accidit. Ita recidiva Pergama aliquoties dixit Virgilius, quae fiunt ab his, qui superstites sunt Troianis periculis, sive, ut Servius Aeneid. 4. v. 344. interpretatur: post caum restuuta. Aut recidiva sunt caduca, rursus cadentia; ut non tam ab reditu aut ab eo, quod rursus accidit, quam a casu appellatio sit. Vide Caroli Ruaei in Virg. d. l. Commentationem. Atque ita recidivae febres sunt, quae quum emansere aliquamdiu, redeunt, sive quia in eas recidimus.
* Adiectivum autem reciprocus, et verbum reciproco, optimae notae sunt.
Reciprocatio, Die Abwechselung, v. g. reciprocatio aestûs, apud Plinium et Tertullianum exstat.
* Ex Gallorum lingua recentiori desumptum est, qui recommender dicunt.
† Ex Phaedri Lib. 2. Fab. Prolog. v. 7. qui exsculpere volunt, errant. Contextus enim et continuatio sermonis satis docet, recommendatur divise ibi legendum esse, ut re sit Ablativus, et significet idem, quod ipsa insita auctoritate. Voss. de Vit. 97. et 761. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 209. Borrich. Cogit. 34. Cell. Antib. 84. C. P. 365.
Qui etiam vocabuli huius tuendi ergo provocant ad alia eiusmodi Decomposita v. g. recognosco, recolligo, cet. non intelligunt, Analogiam, deficiente veterum auctoritate, frustra opponi.
* In Novell. Constitut. 69. tamen occurrit recompensatio; pro quo Cicero et alii compensatio. Goclen. Controv. 48. Voss. de
Vit. 761. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 209. Borrich. Cogit. 34. Cell. Antib. 48. C. P. 318.
* Hinc recorporatio i. e. reparatio corporis; restitutio totius corporis, singularumque eius partium, eodem Tertulliano auctore.
* Verbum autem redarguere ipsius Ciceronis est.
hodie multi, et inter eos vel illi, qui incorruptam Latine scribendi rationem sequuntur, eo utantur.
* Hostimentum est Plauti Asinar. A. 1. Sc. 3. v. 20:. Par pari datum hostimentum est, opera pro pecunia, Es ist gleiches mit gleichem vergolten; et Ennii apud Festum. Hostire habet idem Plautus ibid. A. 2. Sc. 2. v. 110. Festus etiam habet redhostire ex Naevio et Accio, quod exponit per grariam referre. Sed haec omnia in obsoletis scribenda sunt. Veniunt ab hostus, quod Substantive sumptum notat mensuram quandam in re elearia, apud Catonem et Varronem; Adiective autem sumptum idem sit, quod aequus; unde apud Tacitum inhostus i. e. infestus v. g. Hist. L. 2. Vitellius ventre et gulâ sibi inhostus; Annal. 15. pax inhosta. Parei Lex. Crit. 555. Cell. Antib. 84. C. P. 365.
Occurrit etiam hoc verbum apud Paullinum ad Augustinum Ep. 45. extr.
* Simplex festinare optimae notae est; et Compositum praefestinare, Sehr eilen it. Vorbeyeilen, festinando praecurrere, Plautus, Livius et Tacitus habent.
* Sed verbum veformo, et reformator apud Plinium exstant. Hinc perperam haud dixeris, reformore religionem, reformare sacra publica; quamvis elegantius sit, repurgare sacra, detergere situm sacris.
Pro tempore reformationis eleganter dixeris tempore reformatae per Lutherum eiusque adseclas Ecclesiae primo; tempore, quo repurgata fuit Ecclesia a sordibus diuturnitate temporis ei adspersis; tempore publicae sacrorum emendationis, cet. huius modi autem loquendi flosculos usurpes cum iudicio, nec nisi quum locus et tempus ferat.
* Verbum refiigerare et Participium refrigeratus, optimae notae, insiusque Ciceronis refrigeratrix et refrigeratorius Plinii Maioris; refrigescentia Tertulliani est.
* Verbum regenerare Plinius habet.
* Regens Praesens Participii est, et vel simpliciter, vel apud meliores scriptores Casum Verbi sui adsciscit. v. g. Virg. Aen. 6. v. 30: Caeca regens filo vestigia. Et Claudian. in 4. Consul. Honor. v. 300:
- - Nec sic inflectere sensus
Humanos edicta valent, ut vitn vegentis.
Scilicet saeculo demum VI. Claudianus eos, qui rerum potiti sunt, quibus summum
imperium potestasque omnium rerum commissa est, primus regentes vocat; teste Reimmanno in Hist. Voc. L. L. p. 85.
Propter aetatem Regis in procuratione regni Gallici esse, ad ductum Caesaris l. 3. B. C. cap. 104. notat id, quod dicunt, Regent von Frankreich seyn.
* Latinis est
1. Vel reicere v. g. regerere tela nervo, Seneca Hippol. 2. 22; culpam in aliquem regerere, Plin. L. 10. Ep. 30; crimen alicui regerere i. e. in aliquem reicere, Seneca Hippol. 5. 27; invidiam regerere in aliquem, Quintil. L. 11. c. 1.
2. Vel referre in librum, quae audiendo excepimus v. g. regerere aliquid in commentarios, Quintil. L. 3. c. 8.
* Regimentum pro legione, prorsus abhorret ab auribus Latio adsuetis: quamvis enim legio apud veteres numerosior esset eâ parte exercitus, quam barbare vocant hodie regimentum; vi tamen notionis internae huic omnino convenit: ut adeo recte dicamus cum Caes. B. G. L. 1. c. 42. legionem constituere, Ein Regiment aufrichten; et cum Livio L. 29. c. 24. supplere legiones, Die Regimenter completiren.
* Primitivum eius registrum, quod Cicero exprimit per commentarium, eodem censu habendum. Voss. de Vit. 74.595.
† Natum registrum ex regestum, a regerendo, quod nomen Vopiscus et Codex Theodosii habet Fab.
* Adiectivum regularir, Plinius habet L. 34. c. 8. v. g. aes regulare i. e. ductile, Erz, das sich arbeiten lasst.
Adverbium regulariter Augustinus L. 2. de Doctr. Christ. c. 29. it. Diomedes, Ulpianus, Macrobius, et Marcianus Capella. Diomedes et Vegetius habent etiam regulatim. Magis Latine dixeris, ex praescripte regulae; ex norma praescripta; secundunt leges seu canones. Voss. de Vit. 818. Ol. Borrich. in Voss. 220. Andr. Borrichius Defect. Lexic. 301. quem indicat, Ulpianum iam tum suo tempore adduxit Vossius l. c.
* A gurges, gurgitis, Ein Wirbel auf dem Wosser, descendit non nisi ingurgitare, In sich schlucken, einschlucken, vertiefen. v. g. ingurgitare se vino, cibis; ingurgitare se in merum; ingurgitare se in flagitia; poculis crebris grandibusque singulos ingurgitare.
† Apud Apuleium 8. Met. reperitur in quibusdam codd. reiterans; in aliis vero tantummodo iterans. Similiter reiteratio putatur esse Quintiliani Instit. L. 1. c. 2; sed et heic castigatiores libri habent iteratio.
Quare rectius et tutius contenti simus simplicibus iterare et iteratio; vel substituamus repetere et repetitio. Goclen. Controv. 48. Cell. Antib. 86. C. P. 466.
* Relatio Latinis est
1. Compensatio v. g. relatio beneficii; relatio gratiae.
2. Enarratio, commemoratio v. g. quis audivit relationem tuam? atque haec notio occurrit ap. Cic. in Pison. c. 13. Iustinum L. 2. c. 1. §. 1. Plinium L. 9. Ep. 13.
† Notione priori occurrit etiam apud Cic. in tw= relatio criminis; quam ICti hodie citra auctoritatem veterum nuncupant retorsienem; cuius sane ius etsi forum indulget iis, qui citra meritum se adspergi infamiâ
dolent, Christi sectatoribus tamen minime convenire existimant Brunnemannus, eiusque similes, id est, ICti, qui leges civiles etiam ad conscientiam referunt, et ad civitatem Dei, cui humana instituta inservire merito debent.
* Pro relationem inter se habent, Lat. dixeris: hoc est ex genere eorum, quae relata, Graecis ta\ pro/s2 ti nominantur; quae sub camdem rationem cadunt.
Relata et correlata, similiter ad Dialecticos pertinent. Extra scholas Philosophorum relatus, a, um, idem est, quod memoriae proditus, commemoratus, narratus, v. g. aliquid relatum legere.
Relativus habet Arnobius et Augustinus; et Adverbium relative idem Augustinus. Fab.
* Religio, unde est, notat
1. Metum summi Numinis v. g. homo sine ulla religione et side.
2. Superstitionem et inanem timorem ac sollicitudinem rerum caelestium et divinarum v. g. terrebat eos portenti religio, Iustin. Plura huiusmodi exempla exstant apud Varronem, Ciceronem, Virgilium et alios, quorum testimonia exstant apud Nonium.
3. Conscientiae scrupulum v. g. Nec eam rem habuit religioni, Cic. Er hat sich daruber kein Gewissen gemacht.
Etiam religiosus Nigidio Figulo apud Gellium est superstitiosus; Ciceroni autem iam sanctus piusque, iam fidelis. Hinc Adverbium religiose, quod apud Cornelium, Quintilianum et alios exstat. Religiosior est apud Plinium; religiosius Adverb. apud eumdem Plinium, Columellam et Marcellinum. Religiosissimus et religiosissime, apud Sallustium, Senecam, Plinium, Velleium et alios. Voss. de Vit. 596. Borrich. Cogit. 34. 84. et 220. seq. Conf. For. Rom. it. Fab.
Remonstrare i. e. hortari, cobortari, auctorem esse alicui, magnopere aliquem hortari pro suo singulari perpetuoque studio, ad Getas releganda sunt, quia Neutrum in Latio agnoscitur.
* Demonstratio, demonstrare, commonstrare et praemonstrare recte se habent.
* Latinis praeter denegare in usu sunt et haec Composita, abnegare, pernegare, subnegare. Voss. de Vit. 765. Borrich. Cogit. 34.
* Verbum reniti bonae notae est; unde Neutrum Plur. Praes. Participii renitentia.
Plinius Lib. 2. Ep. 17. eiusmodi forulos librarios vocat armaria, et Iuvenalis Sat. 2. v. 7. pluteos.
† Ex Italico ripresa, atque hoc Italicum ex Latino repressus derivatur, quia per repressalia aliorum iniustitia reprimatur: ut ita, qui per unum S scribunt, Italicam; et quiper duplex SS. scribunt, Latinam originem sequi videantur. Voss. de Vit. 596. seq. Etymol. 139.
Repressalia qui magis Latine cum Livio se nuncupare autumant clarigationem; Latinam quidem substituunt vocem, sed huic notioni haud satis congruam. Clarigatio enim apud Livium est non nisi ius et potestas aliquem abducendi, donec irrogata multa solvatur, Germanice Eine Pfandung: nunc autem intelligitur, repressalin fieri interdum per clarigationem; haud tamen appellari hoc nomine satis convenienter posse. Verba Livii L. 8. c. 14. sic habent: In Veliternos, veteres cives Romanos, quod toties rebellassent, graviter saevitum: et muri deiecti, et Senatus inde abductus, iussique trans Tiberim habitare, ut eius, qui cis Tiberim deprehensus, usque ad mille pondo clarigatio esset, nec prius, quam dere parsoluto, is, qui cepisset, extra vincula captum haberet.
De iustitia et iniustitin vepressaliorum peculiarem libellum conscripsit Pescbwitz.
aevi est. Voss. de Vit. 598. Borrich. Cogit. 34.
* Reputatio apud Gellium et utrumque Plinium occurrit, et idem ipsis est, quod meditatio, consideratio, aestimatio, Das nachsinuen, das Nachdenken. In Pandectis pro computatione, Die Ausrechung, sumitur.
* Participium residens a verbo resideo, bene se habet.
* Paenitentia autem Latinis non est idem, quod emendatio vitae, meta/noia, sed primam tantum metanoi/as2 partem, quae paenitendo absolvitur, denotat.
Verbum autem resipiscere, unde Substantivum resipiscentia ab Ecclesiasticis scriptoribus ducitur, veteri Latio adseritur, et quidem eo significatu, qui simul paenitentiam et vitae emendationem complectitur.
Paenitentia tamen apud Theologos hodie multo est usitatius, eâ nobili notione auctum, quae fidem in Christum simul continet.
* Hodie resistibilis et irresistibilis ad vocabula referri debent Ecclesiastica, postquam crebrior eorum usus invaluit culpâ eorum, qui gratiam Spiritus S. volunt esse irresistibilem.
* Nec Adiectivum respectivus, unde hoc Adverbium formatum, melioris notae videtur.
* Significatur hec vocabulo Latinis
1. Actus retro spectandi, Das Zuruckseben v. g. Liv. L. 32. c. 12: Effuse et sine respectu fugere.
2. Cura, vel ratio, quâ ad suscipiendum vel agendum aliquid movemur v. g. Liv. L. 2. c. 30: Respectu rerum privatarum, quae semper offecere publicis consiltis, vicit.
† Dicitur autem a respondendo, quod uno desinente, alter respondet, et quidem chorus. Differt ab antiphona, quod in responsoriis unus tantum dicat versum, cui chorus integer respondeat; in antiphonis autem alternent versibus chori. Itali primum responsorin invenisse traduntur, sicut autiphonas Graeci.
* Resurgere apud Lations est
1. Recrescere; v. g. berbae resurgunt quamvis etiam, et quidem valde eleganter ad restaurationem urbium et rerum publicarum transferatur, atque ita ab Ecclesiasticis scriptoribus satis commode ad tritam illam notionem accommodatum sit.
2. Apud Florum L. 1. c. 13. n. 19. idem est, quod rursus insurgo, novo impetu in aliquem ferver v. g. acrius vehementiusque in finitimos resurgere.
eâdem ratione conformatum, uti consurrectio Ciceronis.
† Tertullianus primus eo utitur, qui totum opus de Resurrectione scripsit, quod ita inchoat: Fiducia Christianorum, resurrectio mortuorum. Cell. C. P. 282.
Sunt, qui magis Latine dicunt, reditus mortuorum in vitam: qui etiam festum resurrectionis Dominicae appellitant diem festum eumque anniversarium Domini reviviscentis; vel a)nalo/gws2 Paschalia, quemadmodum veteres dicunt Bacchanalia, Saturnalia, Ambarvalia, cet.
Magis Latina quidem funt maxime reverendus; summe reverendus; admodum reverendus; sed haec ex usu hodierno minora sunt, quam ut exprimere magnificentiam tituli Reverendissimi possint.
† Participia in dus terminantia v. g. colendus, observandus, reverendus, apud veteres et praecipuos linguae Latinae scriptores comparationum gradus non admittunt. Confer supra Colendissimus et Observandissimus. Cell. C. P. 428.
* Hinc pro Revisionem facere, ut multi perperam loquuntur, Lat. dixeris cum Cic. in Verr. Recognoscere res iudicatas.
Revidere Plautus: revisere Cicero et optimus quisque habet.
* Reunio etiam Substantive positum it. Reunitio v.g. Camerae reunionis, l. reunitionis, quas Galliarum Rex 1680. binas instituit: eodem censu habendum.
Simplex autem unio, quâ verbum, quâ Substantivum, significatus coniunctionis,
copulationis, concordiae aut foederis est, licet veteribus Romanis ignoretur; pertinet tainen ad Latiniatem Ecclesiasticam, cuius gravissimos auctores v. g. Tertullianum et alios habet.
Apud eumdem Tertullianum occurrir etiam redadunatio.
* Revolvo, revolutus, revolubilis, optimae notae sunt.
† Irrevolutus etiam Martiali L. 11. Epigr. 1. tribuunt: sed castigatiores codices legunt ibi inevolutus. Voss. de Vit. 600. Borrich. Cogit. 35. Cell. C. P. 367.
* Ridiculosus est Arnobii; quo de vide infra Sect. 2. Voss. de Vit. 600. Borrich. Cogit. 224.
* Idem iudicium esto de Adverbio rigorose; pro quo similiter Latini dicunt rigide, severe.
† Non nulli quidem provocant ad illud Senecae Epist. 11: Opus est rigoroso aliquo, ad quem mores nostri se ipsi exigant: sed Commelini editio to\ rigoroso expungit, et tum veteres, tum novae editiones hanc vocem nesciunt.
* Rigor autem i. e. frigus vebemens l. durities, unde haec deriventur, optimae notae scriptoribus usitatum est. Voss. de Vit. 600. Borrich. Cogit. 35. Gunth. Lat. Rest. 511. Cell. Antib. 87. C. P. 367.
* Nec melioris notae habetur rebustitas, quod non nisi apud iuniores reperitur: dicendum loco eius, prout argumentum ferre potest robur, vis, vires, virtus, facultas; etiam scite Tullius pro eo gladiatoria corpotis firmitas.
Probae aurem notae est Adiectivum robustus, unde haec originem ducunt v. g. satelles robustus et valens et audax; animus robustus; haec roustioris improbitatis sunt Cic. quum robustior est factus, Corn. robustissima oppida, Flor. robustissima pars exercitûs, Iustin. Voss. de Vit. 600. Borrich. Cogit. 35. Gaclen. Obs. 48.
* Latinis rosarium est, locus rosis consitus, Ein Rosenfeld. Erasm. in Vall. 248.
* Adiectivum rudis, unde est, recte se habet. v. g. rudis artium, rei militaris; rudis in causa; Cic. rudis sensibus, studiis, Vellei. rudis ad cognoscendum, Ovid.
* Rursus enim repetit, notans, Wiederum, noch einmal; vicissim autem alternat, notans Wiederum, wechselsweise. Conf. infra Sect. post. Contra.
* Huius conclavis, atque adeo sacrarum supellectilium custos in Ecclesia vocatur sacrista vel custos sine adiunctione, Germ. der Kuster.
Sacrarium eiusdem notae est; sed non tantum sacristiam, sed etiam non nummquam eam partem aedis sacrae denotat, quam Graeci i/eratei=on, bh=ma, et a(/gion bh=ma appellavere; locum nempe prope altare cancellis circumdatum, quo solis sacrorum Ministris ingressus patebat: ex quo loco Ambrosius, Mediolanensium Antistes, Theodosium Imp. abesse iussit.
Utrique notioni convenit etiam Latinorum sanctuarium.
Insuper etiam Tertulliano notat eum, qui alias ab Ecclesia vocitatur paganus vel gentilis.
* Saecularis extra Ecclesiae pomoeria notat id, quod ex saeculi tempore est, Germ. Hundertiahrig: unde apud veteres Romanos ludi saeculares, carmen saeculare, Ein lubelfest, Ein Iubellied.
Principes Imperii Electores, qui dividuntur in Ecclesiasticos et saeculares, magis Latine dispescas in sacros, vel etiam, quod non improbem, Ecclesiasticos et civiles.
† Vorstius de Lat. Mer. Susp. c. 20. p. 158. seq. id inde esse ait, quod interpretes Latini N. T. respexerunt ad Graecum a)iw\n, et Hebraicum
[Gap desc: Greek word]
; atque ita Hebraismum esse.
Olaus Borriebius Analect. p. 51. et Andreas Borrichius Vindic. L. L. p. 217. seq. contendunt. auctores classicos hoc
vocabulum eodem, quo Ecclesiastici, significatu frequentasse. Sed Cellarius Iud. de Vind. L. L. Borrichianis p. 65. seq. contra nititur: Saeculum, inquiens, an idem semper in Ecclesia significet, quod apud profunos, iudicent, quicumque utriusque generis scriptores cum cura tractaverunt. Exempla, quae in contrarium adferuntur, sunt pleraque aliena. Ex derivate nomine saecularis decidi controversia potest. Saeculares enim libri ubi, quaeso, profanis sunt, qui sacris et divinis opponuntur? Sic saeculares disciplinae, saecularis scientia. Vide curas nostras, ubi auctores harum formularum allegantur. Aliter et laxius mundum et res mundanas, per quae exposxi saeculum Ecclesiasticae notionis, intelligit Borrichius, quam a me sunt concepta et intellecta.
* Saeculum in Latio notat
1. Spatium centum annorum v. g. saecusis multis ante, Vor vielen undert Iahren.
2. Non numquam, praecipue apud Poetas, indefinite sumitur pro quovis tempore. Virg.
Aspera tum positis mitescent saecula bellis.
3. Certum quemdam temporis diuturnioris tractum, et speciatim homines tunc viventes v. g. haec saeculi nostri labes; sibi et saeculo saptunt, Sie raisonniren so, wie es heutiges Tages die Leute gern horen wollen.
4. Lucretius etiam subinde hoc vocabulo pro genere, subole, multitudine usus est, exprimens, ut docti putant, Graecam vocem genea\n, qua et 30. annorum spatium, et genus sive progenies significatur. Sic hominum saecla, bucera saecla, muliebria saecla, ferarum saecla, scriptorum saecula, pro hominibus, bubus, mulieribus, feris, scriptis, posuit.
† Priscianus autem L. 3. p. 611. saepiuscule in hoc loco Plautino legit; quod Adverbium diminutivum a Comparativo saepius fieri adserit. Cell. Antib. 94.
† Revera autem Adiectivum est iaculus, a, um: uti rete iaculum, apud Plautum Asin. A. 1. Sc. 1. v. 86; et iaculus serpens, Eine Schiessschlange, apud Plin. L. 8. c. 23. Et
absolute quum iaculum dicitur, teil vox subaudienda est, ut integrum sit telum iuculum.
† Tutela huc non quadrat, quia fere ad minorennes spectat. Voss. de Vit. 282. Schorus de Phras. ad Voc. Clientela. Conf. etiam Parte Synt. Iu tutela alicuius esse.
* Salvificus similiter Latinitatis Ecclesiasticae est, occurrens apud Alcimum Avitum, et alios: magis Latine dixeris, salvandi vim habens. Voss. de Vit. 771. Borrich. Cogit. 34. Cell. Antib. 87. C. P. 288.
Salvisicatov habet Tertullianus; pro quo rectius usurpes Salvator: quo de infra Sect. 2.
* Eiusdem notae sunt sanctificatio, sanctificator, sanctificium; quae cuncta idem Tertullianus habet. Henr. Steph. Expostul. 198. Voss. de Vit. 101. Borrich. Cogit. 35. Cell. Antib. 235. C. P. 395.
* Augustinus Epist. 169. dixit sanctimonialis formam suscipere, Eine Nonne werden. Voss. de Vit. 609.
† Formatum est a sanctimonia, die gute Zucht, die Heiligkeit, die Furcht Gottes in der. Heiligung, quod Cicero habet.
† Quo minus heic substituere velimus valde tritam quidem illam locutionem Terentianam, deridendum aliquem aliis propinare; obstat iudicium illud, quod in Parte Syntactica de illa facimus, quod ibidem vide sis.
* Primitivum sanna i. e. irrisio, Die Verbonung, die Verspottung, apud Latinos Poetarum satyricorum fere est. Sannio, Ein Possenveisser, ein mussiger Kopf, der sich und andern mit kurzweiligen Einfallen und Nachahmungen die edle Zeit vertreibet, apud Ciceronem occurrit. Subsannator Vulgatus interpres habet. Sannator et subsannatio, veteribus Glossis aderitur, Fab.
* Superlativus sapidissimus, et Adverbium sapidissime, Apuleius habet.
Pro sapidus Prudentius dicit etiam, saporus; et Virgilius, Tertullianus et Ammianus Marcellinus, soporatus; cuius etiam Comparativo saporatior Arnobius utitur. In loco Virgilii L. 6. Aen. v. 420. melle soporatam non soporatam, legendum esse; non vane Turnebus contendit L. 28. Advers. cap. 45. et L. 29. c. 6. cum quo et Hadrianus Iunius facit.
Ceterum sapidus pro sapiente, dixit Alcimus Avitus. Borrich. in Voss. 232. Cell. Antib. 119. C. P, 124. et 220.
* Satias autem, atis, idem notans, Terentius, Livius, et Lucretius habent.
vocitare possis eosdem Senatores curiae Scabinorum.
* Tribunal eorum appelles ratione quâdam concinniori commune iudicium, quod vulgo Scabinatus dicitur, Germ. Der Schopfenstuhl. Voss. de Vit. 284.
* Scabrosus autem Adiectivum, Vegetius habet, et apud recentiores scriptores crebrum est.
† Quidam etiam Plinium pro eo adducunt L. 20. c. 21: sed Harduinus pro scabrosos, ibi legit scabros.
* Primitivum scaber v. g. ungnes scabri, lange unflatige Nagel; dentes scabri, Faule und schleimigte Zahne; pecus scabrum, Raudig Vieh, Plautus, Ovidius, Plinius, Cato; scabritia, Plinius; scabres, ei, Virgilius in suppositicio carmine Ciris dicto, Varro et Apuleius, quamvis Elmenhorstius in Apuleio pro scabrem legat scabiem; scabrede, inis, Hieronymus; scabrum, i. Die Raude, die Schabigkeit, Plinius; scabratus, Gekratzt, Columella.
* Applicare scalas parieti l. muro, Liv. scalis adscendere l. transscendere muros Virg. et Sil. conicere se sub scalas, Cic. abdere se sub scalarum tenebras, id.
† Quidam in profanis Graecis auctoribus in usu fuisse volunt: verum id Vorstius de Graecismis N. T. Part. 1. p. 87. in medio relinquit. Sed quoquo iure ac conditione apud Graecos habentur; ad elegantiam Latinam, cum Derivatis, transferenda non sunt. Cell. Antib. 87. C. P. 283.
* Sed Adiectivum scandalosus i. e. quod offendit tenellos animos, qui doctrinâ et vitd offendit homines; qui aliis offensioni est, apud Ecclesiasticos scriptores recentiores tantum videtur occurrere. Voss. de Vit. 613. Borrich. Cogit. 35. Cell. Antib. 87. C. P. 367.
† Graece i)s1xi/on est coxendix; unde i)s1xiako/s2: item i)s1xia\s2 i. e. dolor ischiacus; unde i)s1xiadiko/s2.
* Hinc apud Catonem, et eumdem Plinium ischiacis et ischiadici etiam vocantur, qui hoc morho adfliguntur.
Occurrit tamen Adi. sciaticus apud Theodorum Medicum. Voss. de Vit. 47. Borrich. Cogit. 35.
* De artibus bumantioribus usurpatum hoc Nomen Adiective sumitur ab Hieronymo et Fulgentio v. g. scholaris declamatio; scholaria rudimenta.
Tandem etiam Substantive, et eâdem quidem notione, usus, studiosos artium Fridericus Imp. scholares dixit Constitutione, quae titulo Cod. Ne filius pro patre, subicitur.
* At scholasticus Substantive, apud Petronium, Plinium Min. Senecam, auctorem Dialogi de causis corruptae eloquentiae et Sulpicium Severum occurrit, denotans eum, qui litteris deditus est, et eloquentiam exercet aut docet, Einen Schuler oder Schullehrer. Fab.
Quamquam et Adiective hâc notione sumatur ap. eumdem Plinium et Quintilianum v. g. scholasticae controversiae; scholastici studiosi; scholastica disciplina. Cell. Antib. 214. C. P. 319. Voss. de Vit. 53.
Saeculis autem IV. V. VI. idem significat, ac patronus causarum, iuris peritus,
advocatus. v. g. Agathias Scholasticus; Evagrixs Scholastious; Socrates Scholasticus; Epiphanius Scholasticus; immo apparet etiam Saec. VIII. Fredegarius Scholasticus. Voss. de Hist. Graec. in Agathia Scholastico p. 270. Rittershus. Lect. Sacr. p. 94. Parei Lex. Crit. p. 1125.
Tandem Saec. XII. vocabulum hoc iis tribui coepit, qui Theologiam methodo Philosophica tradendam sibi sumerent, partim ex eo, quod Lombardus, Scholasticorum pater, ante adeptam dignitatem Epifcopalem Scholastici i. e. publici Praeceptoris officio functus erat, partim etiam inde, quod illi, qui artes, maxime vero Theologiam, in scholis tradebant, dudum appellati fuerint Scholastici: quibus deinceps addita cognomina atque epitheta, ut praeceptorum non sine pietate meminissent discipuli. Sic namque Alcuinum, magistrum vocabant deliciosum; Alesium irrefragabilem; Richardum de Media Villa, auctoratum; Scotum, subtilem; Franciscum Mayronis, illuminatum; Bassolium, ordinatissimum; Bonaventuram, Seraphicum; Thomam, Cherubicum. Vid. Adamus Tribbechovius de Doct. Scholasticis c. 6. p. 1552.
An etiam auctoritate Classicorum se tueri possit, non dum liquet.
* Primitivum autem scortum Latium agnoscit; quemadmodum et verbum scortari Terentius habet.
† Scortator Cicero Catil. 2. c. 11: ubi tamen pro scortatorum cohors, alii legunt scortorum cohors.
in Codice Iustinianeo, et iam olim in marmoribus, nec non in antiqua inscriptione Gruteri reperitur.
† Scilicet in Codice multa mentio de scriniis Principum fit: quae nihil aliud fuerunt, quam capsae, seu plutei atque armaria, in quibus commentarii et libelli, hoc est, monumenta litteraria custodiebatur. Horum omnino quattuor praecipue erant: libellorum, memoriae, dispositionum, et epistolarum. Quibus omnibus qui praeerat, curare scrinin dicebatur, scriniarius, magister scriniorum omnium, vel magister scriniorum, aliquando et absolute magister appellatus; qualem deprehendimus Alexandro Severo Imp. fuisse Ulpianum, docente Lampridio in Alex. Seu. Voss. de Vit. 617. Borrich. in Voss. 233. In singulis qui praeerant, et primum locum tenebant, magistri et ipsi quidem dicebantur, sed sui quisque scrinii, hoc est, magister a libellis, magister a memoria, magister a dispostitionibus, magister ab epistolis; et aliquando absolute a libellis, a memoria, a dispositionibus, ab epistolis; vel magister libellorum, magister memoriae, magister dispositionum, magister epistolarum dicebatur. Vocabantur et principes, item priores, item proximi et dictatoves libellorum, memoriae, dispositionum, epistolarum. De quibus omnibus Salmasius ad historiam Augustam non uno loco. Fab.
* Notat etiam scriniarius eum, qui Plauto dicitur arcularius, Einen Tischler, einen Schreiner; sed quâ idoneâ auctoritate nescio. Destituuntur similiter idoneo veterum suffragio dolator et capsarius; quae bina vocabula similiter eiusmodi fabrum lignarium vulgo notant. Capsarius quidem bonae notae est; sed iustâ notione: signifcat enim luvenali Sat. 10. v. 117. custodem capsae, et Suetonio et Ulpiano paedagogum vel servum, qui nobiliorum civium filiis in ludum euntibus libros in capsula deferebat.
* Scrutor, scrutator, it. perscrutor, perscrutatio, veteribus in usus sunt.
Scrutanter Ambrosius; scrutatus et perscrutatus Passive, Ammianus Marcellinus; scrutatrix Alcimus Avitus; inscrutabilis Augustinus; perserutator Cassiodorus habet. Voss. de Vit. 617. Borrich. Cogit. 35. Cell. Antib. 133. C. P. 190.
quidem scio, civitate Latinâ donatum; malim Graecis elementis to\ s1ku/balon, Plur. ta\ s1ku/bala.
* Melioris notae est
Secretarium, Gen. Neutr. notans
1. Apud Syminachum, et scriptores sequioris aetatis conclave l. locum remotum a turba, et cancellis saeptum, ubi reorum causa ab iudicibus expenditur. Unde secretarium praetorti Augustinus dixit L. 3. contra Crescon. cap. 56.
2. Habebant et templa ac monasteria suum secretarium, in quo thesaurus et sacricodices reponebantur, sacerdotes etiam et clerici, priusquam ad sacra procederent, vester ecclesiasticas induebant.
3. *kata\ metafoga\n usurpat Apuleius: Ignes, inquiens, qui terrae secretariis continentur. Augustinus: Iam tibi sapientia de interiore sede fulgebit. et de ipso secretario veritatis. Fulgentius: Intra in secretarium cordis tui. In vetusta inscriptione est: secretarium amplissimi Senatus. Voss. de Vit. 620. Borrich. Cogit. 233. sq. Claud. Salmasii Dis. de Secretariis apud Alb. Henr. de Sallengre n. 2.
* Securus Adiectivum, optimae notae; Comparativus securior, Livii; Superlativus securissimus, Ciceronis Attic. L. 12 Ep. penult. et Quintiliani est, et posteriori aetate
v. g. apud Tertullianum, Augustinum, alios, frequenter occurrit.
Securitates in Plur. Plinii et Marcellini est; id, quod ad rariora referendum: reliqui enim scriptores non nisi singulare usurpant. Voss. de Vit. 819.
* Carisius Sosipater Lib. 1: Secus, inquit, Adverbium significat aliter; unde nascitur setius, a)lloiote/rws2. Ceterum id, quod vulgus usurpat, secus illum sede, hoc est, secundum illum, et fatuum et sordidum est.
Improbat etiam Scioppius Grammat. Philos. 153. seq. et Animadv. in Sanctii Minervam L. 1. c. 16. p. 106. et Iacobus Perizonius not. ad dictum Sanctii locum: quamquam, eodem Scioppio teste, Quintilianus significet, suâ iam aetate vulgo hanc particulam ita usurpari consuevisse.
† Erasmus quidem profert ex Plinio L. 24. cap. 2. secus fluvios: sed in correctis codd. legitur pro eo, secundum fluvios.
* Adhibetur tamen to\ secus ut praepositio, a Vulgato Bibliorum Interprete, Psalm. 1.: Tamquam lignum, quod plantatum est secus decursus aquarum: nec tamen ideo, ut Vossius Lib. 4. c. 22. de Analogia sentit, est praepositio; sed ponitur cum ellipsi praepositionis ad. Ergo secus viam, secus decursus aquarum est concise dictum, pro secus ad viam, secus ad decursûs aquarum.
* Seducere veteribus Latinis est seorsum ducere; vocare l. abducere in locum ab arbitris remotum, Bey seit fuhren v. g. Ter. Hec. A. 1. Sc. 2. v. 69: Pamphilus me solum seducit foras. Liv. L. 2. c. 54: Consilia non publica, sed in privato, seductaque a plurium conscientia habuere.
Idem iudicium esto de Derivato seductio; quod apud Ecclesiasticos quidem actum corrumpendi mores; apud Classicos autem actum
abducendi in locum ab arbitris remotum, significat.
Seductor, Ein Verfuhrer, Ecclesiasticae tantum notionis et auctoritatis videtur esse, occurrens apud Vulgatum Interpretem 2. Tim. 3. v. 13.
† Loca illa, quae pro stabilienda notione illa, quam Ecclesiae adserimus, ex auctoribus classicis arcessuntur, ita comparata sunt, ut nihil certi inde confici possit. to\ seductum, quod pro hac significatione quidam ex Cic. Epp. ad Attic. proferunt, a plerisque libris, iisque optimis, abest. In Terentii Andria A. 4. Sc. 1. pro seducere, meliores libri habent ducere; alii subducere. Apud Quintilianum Lib. 7. cap. 2. to\ seductum, pro iuductum, vel adductum, non pro deceptum ponitur.
Ecclesiastica horum vocabulorum notio cum Cicerone ita vertenda est: corrumpere mores; adolescentulos corruptelarum illecebris irretire; evertere aliquem contagionibus malorum, Einen durch bose Exempel verfuhren; ne te aliorum auferant consilia; adolescentulus corruptus, et ab homine nequam inductus; corruptor iuventutis; in devia aliquem abripere; in errorem inducere. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 151. seqq. Sciopp. de Stil. Hist. 183. Cell. Antib. 214. C. P. 284.
† Quintilianus etiam L. 2. c. 8. dicit, facere delectum v. g. facere certum studiorum delectum, nemo dissuaserit; quam sormulam tamen impugnat Valla L. 5. c. 60. p. m. 438: Facere, inquiens, delectum pro agere, haud scio, an (sc. apud Quintilianum l. c.) vitio librariorum factum sit, an etiam sic dicere liceat.
* Adiectivum selectus, a, um, bene se habet.
Scriptores Ecclesiastici v. g. Tertullianus, Prudentius, alii, pro eo habent sensxalis; Lucretius sensilis. Fab.
* A sensualis medio aevo formatum Adverbium sensualiter i. e. in oculis vel in conspectu omnium. Sensualitas autem i. e. facultas sentiendi, sensus, appetitus, to\ a)isqhtiao\n, Tertullianus habet. Borrich. in Voss. 235. it. 819.
* Nec tamen usquam apparet Aaiectivum sententialis. Primitivum sententia optimae notae est. Diminutivum sententiola v. g. sententiolas memoriae mandare; it. sententiosus et senteutiose v. g. auctor senteutiosus, genus orationis sententiosum, sententiose dicere, Ciceronis sunt.
* Veteribus septimanus, a. um, est Adiectivum, Germ. notans Einen aus der siebenden Ordnung v. g. septimanus miles, i. e. qui est septimi ordinis, septimae legionis; septimanae nanae, apud Varronem, aliosque.
Sciopp. de Stil. Hist. 181. Voss. de Vit. 152. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 117. Borrich. Cogit. 35. Cell. Antib. 88. C. P. 367.
Adverbium autem septimanatim, Alle Wochen, wochentlich, prorsus barbarum est; sicut et hebdomadatim; Lat. dixeris pro eo, quâvis hebdomade; singulis hebdomadtbus; singulis, quotquot eunt, hebdomadibus. Voss. de Vit. 819.
† Haec autem datur differentia inter sequestrare et deponere stricte sumptum. Sequestrare est rem controversam alteri tradere, donec finitâ lege constet, cui debeatur; atque hoc semper fit a pluribus et possessionem rei depositae tantisper transfert in sequestrem l. sequestrum: Deponere est rem alicui custodiendam dare, sive custodiae tantum causâ, sive ad evitandum concursum usurarum; atque hoc etiam ab uno potest fieri, nec mutat possessionem aut proprietatem, quam deponens retinet. Itaque verbum deponendi generalius est, ita, ut omnis, qui sequestro dat, etiam certo modo et latiori sensu sumpto vocabulo deponat: at non contra.
* Sequester est secundae et tertiae Declinationis, in Genitivo habens sequestri et sequestris: namque et Adiective usurpatur sequestris, e, et sequester, stra, strum,
seriptura est; de qua tamen Lipsius dubitat. Festus autem servitudo etiam agnoscit, et Glossae Cyrilli. Tutius tamen cum veteribus, servitus. Cell. C. P. 189. Conf. supra Aptitudo, Certitudo, Incertitudo.
† Nihil adferunt, qui pro hoc verbo locum quemdam ex Varrone producunt: nam ibi pro sigillent, legendum est sugillent oculos. Sugillare oculos, dicunt Latini: id ossicium parentibus morituris exhibebant liberi. Grotius ad Gen. 46. v. 4.
* Sigularis veteribus notat
1. Singulus l. Unus v. g. singulare certamen, Germ. Ein Dnell.
2. Excellens, Eximius v. g. Singularis et eximia virtus Pompeii.
† Nec Participium situatus multo melius sese habet. Etsi enim in non nullis editionibus Flori L. 2. c. 18. n. 2. legitur: Numantia in tumulo apud flumen Durium situata; summis tamen Criticis haec lectio suspecta videtur, ab iisque substitutum propterea est sita. Voss. de Vit. 627. Cell. Antib. 89. C. P. 367.
* Etiam situatio pro barbaro habendum: Cicero pro eo, terrae situs; terrae forma; terrae cireumscriptio; Plin. L. 10. Ep. 59. loci positio; regionis forma; regionis situs.
Quod autem barbare vocant bonam situationem, Plinio est opportunitas loci; aliis, situs loci, qui singualri quiddam amoenitate se commendat.
* At solitus, a, um, v. g. mos solitus; plus solito, solito magis, Mehr, denn gewohnlich; blandior solito, optimae notae est.
* Sed Adiectivum somnolentus aenei saeculi est, auctoribus Solino, Apuleio, Marciano Capella: praestat tamen dixisse cum Cicerone et aliis, somniculosus; somno gravis; somno plenus; iners; ignavus; languidus; torpore gravis; otio dissluens. Borrich. in Voss. 241. Coll. C. P. 154.
Voss. de Vit. 777. Borrich. Cogit. 36. Cell. Antib. 90. C. P. 368.
* Sophistica l. sophistice, Die Sophisterey, Apuleius; Adiectivum autem sophisticus, Gellius et Prudentius habent.
* Sorditudo pro squalore; Plautus habet.
Adiectivum sordidus autem apud veteres significat tum immundum illuvie, tum etiam tenacem, avidum, parcum, restictum, appetentem alieni, avaritiâ aestuantem, omnia in pecunia ponentem.
Cic. Nullam in re familiari sordem profert, In seinem Hause fuhrt er keine filizige Lebensart. Horat. Sine sordibus exstruere sepulcrum, Ein wack r Denkmaal iemandem nach dem Tode aufrichten, und dabey keine Filzigkeit blicken lassen.
Nimirum sordis vitium opponitur ap. Latinos ex altera parte spelendori nitoriqus; ex altera luxuriae et prodigalitati.
* Femininum sospitatrix, idem Apuleius habet; sospes v. g. navis sospes ab ignibus; it. sospita v. g. Iuno sospita i. e. servatrix et Verbum sospitare, optimae notae sunt; sospitas i. e. incolumitas Macrobius et Symmachus; sospitalis, Heilsam, non solum Macrobius; sed etiam Plautus habet.
* Sed haud scio, inquit Clar. Ioannes Erbardus Kappius in Iensium 71. seq. an quid ad stabiliendum hunc verbi sperare significatum queat facere, quod Adiectiva speratus et exspectatus, unum atque idem sonant. Cicero de Fin. L. 1. c. 12: Statue contra aliquem confertum tanti animi corporisque doloribus, quanti in hominem maximi eadere possunt, nullâ spe propositâ, fore levins aliquando, nullâ praeterea nec praesenti, nec exspectatâ voluptata: quid eo miserius dici aut singi potest? Ibidem L. 2. c. 19: At quam pulchre dicere
videbare, quum ex altera parte ponebas cumulatum aliquem plurimis et maximis voluptatibus, nullo nec praesenti, nec futuro dolore, ex altera autem cruciatibus maximis tote corpore, nullâ nec adiunctâ, nec speratâ voluptate, et quaerebas, quis aut hoc miserior, aut superior illo beatior foret? Graecis autem e)lpi/zein eâ notione non ignotum esse, ex Hesychio constat: quemadmodum etiam illi qualemcumque futurorum opinionem e)lpi/da vocabant. Vid. Alex. Morus Adnotat. ad Matth. 24. v. 50. et Ioan. Alberti Observat. Sacr. p. 145. qui tamen perperam huc advocavit Virg. Aeneid. 4. v. 419:
Hunc ego si potui tantum sperare dolerem.
Heic enim sperare non pro exspectare, sed pro timere, ut Servius optime exponit, per a)kurologi/an usurpatur; quâ notione *kataxrhstikw=s2 sumpta non solum in aliis Poetarum locis, sed etiam apud Florum L. 3. c. 1. n. 1. occurrit: Quis speraret post Carthaginem aliquod in Africa bellum? Vid. Iac. Facciolatus ad Ciceronem pro Roscio Amer. c. 4. Atque in hac etiam signisicatione convenit cum exspectare. Petronius Sat. 125. Quicquid meruerunt, semper exspectant: ad quem locum plura Petrus Burmannus. Conf. Sect. 2. Sperare pro metuere.
Ecclesiastici tamen scriptores BIblicum pneumatiko\s2 ita vertunt, eoque sensu propterea sumunt, qui extra civitatem Dei ignoratur.
* Pro spiritualis Vitruvius L. 10. c. 1. habet spiritalis, quod idem ipsi notat, quod Ciceroni spirabilis, Luftig, lebhaftig.
Centiones spirituales, Geistliche Lieder, magis Latine dixeris hymnos sacros; cantica sacra.
Adverbia spiritualiter et spiritaliter, similiter Ecclesiasticorum sunt v. g. Tertulliani, Cypriani, cet.
* Sponsalis, e, i. e. ad sponsum sponsamve pertinens, Fur Verlobte gehorig; sponsalitius, Zum Verlobnis gehorig, Codex Iustinianeus; sponsalia, orum, et ium, Das Verlabnis, etiam Suetonius.
* Adiectivum spontaneus, Seneca, Solinus, et Macrobius habent. Borrichius Cogit. 242.
Spontaneitas i. e. ratio illa, quâ quid non reluctanter, sed suâ sponte, alienum ductum sequitur, Philosophorum recentiorum est.
† Paul. Hachenberg in Germ. Med. Diss. 4. n. 11: Standartum inquit, dicebatur a veteri Teutonica voce stanta, et standa, sistere, quod humi desixum staret: unde iudicium militare Standrecht vocatum, quod in eo, vexillis in terra defixis, ius dicebatur. Conf. Io. Petr. de Ludewig Tom. 3. Reliq. Manuscript.
* Stannum enim Plinio et veteribus non significat id, quod Germanice vocamus Zinn, sed, quod idem Plinius L. 34. c. 16. nuncupat plumbum candidum.
Philander ad Vitruv. L. 8. c. 3: Plumbum. candidum voco, quod falso hodie omnes stannum dicunt. Est enim aliud quiddam stannum, quam quod nunc audit: nempe quando natura duabus atgenti portionibus unam plumbi nigri immiscuit. Voss. de Vit. 123. Borrich. Cogit. 36. Cell. C. P. 382.
* Folieta de Usu et Praest. L. L. p. 117: Quis ferreos orbes ab equo loris utrimque suspensos, quibus equitantes pedes inserimus, non recte Iovium stapedas ab usu nominasse dixerit? Has stapedas Budaeus, subices pedaveos appellare consuevit. Voss. de Vit. L. 1. c. 7. p. 33. Subex, G. subicis et subicis, mediâ correptâm ut obex, obicis et obicis: subex autem notat aliquid, quod
subiectum est. Was einem untergelegt ist, ut Festus exponit.
* Stipendiosus autem pro eo, qui accipit stipendinm, qui stipendia facit, qui stipendia meret, Der um Sold dienet v. g. stipendiosus miles, sumitur: mediocris autem tantummodo auctoritatis est, occurrens ap. Vegetium L. 2. c. 25.
Stipendialis i. e. ad stipendium pertinens, Germ. Zum Sold gehorig, Sidonius. Stipendtari i. e. stipendium facere s. merere, Besoldung von einem heben, Plimus Mai. qui Lib. 6. c. 19. Dativo iunxit: Regi eorum peditum sexcensena milia per omnes dies stipendiantur.
Stipendiatus, a. um, i. e. sustentatus, Tertullianus.
Stipendiatus autem Substantive hodie usurpatur sine ullo etiam mediocris scriptoris suffragio: Lat. pro eo dicas, certi cuiusdam stipendii alumnus; qui quodum pie fundato benesicio fruitur.
* Non ignoro, plura apud Romanos scriptores et ICtos loca inveniri, ubi to\ stipulari idem videatur, quod promittere. Sed dicendum, ibi to\ stipulari, non Active, sed Passive positum esse. Veteres enim verbum hoc inter communia habuerunt, hoc est, quae Active iuxta ex Passive usurparentur, et significat mox postulare, sihi promitti aliquid sollemnibus verbis, vel rogare aliquid ab aliquo conceptis verbis, ex quibus obligetur hic, si promiserit v. g. stipulari aliquid ab aliquo, Sich von iemanden was angeloben lassen; mox Passive, e)perwta=sqai, interrogari iis verbis, ex quibus obligemur v. g. stipulatus sum, Ich bin auf gewisse Puncte befraget worden, die ich habe versprechen mussen.
Hinc stipudata manus possit dici Eine Hand, die veranlasset worden, durch ihr Darreichen gewisse Puncte einzugehen; unde vulgo dicunt, stipulatâ manu aliquid promittere s. spondere, Etwas mit einem Handschlag versprechen: atque haec locutio sic quidem soret metonymica ac satis bona, dummodo succurreret idonea eius auctoritas.
cadente demum Latinitate Eutropius et Iuvencus. Alioqui recte dicitur Adiective, strata via; Substantive autem ac Pluraliter ap. Virgil. strata viarum. Cell. C. P. 230.
* Plinius quidem L. 5. Ep. 5. dicit compositum in habitum studentis; et L. 7. Ep. 13. negat, te studere: sed est tam polita (scil. epistola.) quae nisi a studente non potest scribi: sed utrobique actus; non ordo et status hominis respicitur: ut nihil hinc praesidii pro studentibus Substantivo et honoris vocabulo arcessi queat.
Si absolute nomen aliquod hâc notione usurpandum est, malim studiosus; quo de similiter vide infra Sect. 2.
* Nam studio notat idem, quod cupide, Begierig, hitzig. Ita v. g. studio accusare apud Ciceronem nihil aliud est, nisi cupide accusare, cupidius accusere, pro Rosc. Amer. cap. 32. extr. Ut omnes intelligant, me non studio accusare, sed officio defendere. Gunth. Lat. Rest. 546. seq. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 247. seq. Cellar. Antib. 217. C. P. 382.
* Cicero de Provinc. Conful. c. 17: Me, ut sibi essem legatus, non solum suasit, verum etiam rogavit. Plautus etiam Aulul. Argum. v. 6. habet, suasus scil. qui sum. Si tamen cuncta in sermone humano ad stateram rationis exigi praecipue debent, quâ quidem liquidum est, suadere et persuadere requirere
Accusativum rei, et Dativum personae; Neutrum sane exemplum satis recte sese habet: sicut persuasus sum: quod etiamsi heic atque illic, praesertim apud Poetas, occurrat; malim tamen cum accuratioribus, persuosum est mihi, utpote quod rationi magis convenit, et frequentiori usu viget. Confer, quae fusius de eo dicuntur infra, Parte Syntactica ad loc. Persuasus sum.
Seque subalternant, modo victores, modo victi.
Nempe ut genus et species, u(pa/llhla, s. subalterna, dicuntur; quia genera sunt inferiorum, et species superiorum. Voss. de Vit. 779.
* Atque hinc, puto, factum, ut hoc Adiectivum Dialecticorum medio aevo idem notaret, quod secundarius, inferior; ita, ut v. g. subalternum magistratum vocarent, qui alteri subest; subalternos iudices, a quibus est provocatio, Von denen man appelliren kann, Voss. de Vit. 636. Borrich. Cogit. 36.
Adverbium subalternatim i. e. alternis vicibus, exstat ap. Guil. Tyrium 21. 7. Cell. Antib. 90. C. P. 368.
† Symmachus quidem pro hoc Substantivo citatur: sed lectionem in dubium vocat Scioppius; cuius ad Symmachum observationes videantur.
In Taciti loco, quem Grotius profert, optimi libri nobis habent, non subditis.
* Ceterum subditus semper est Participium, et idem est, ac suppositus i. e. spurius et adulterinus, pro vero et genuino falso venditatus, vel subornatus, vel etiam subiectus, et iungitur cum Dativo v. g. ligna lebeti subdita, subditus est Regi, subditus tibi
cet. it. cum Accus. et Praepos. In. Cic. 1. Verr. n. 12:
Quos in eorum locum subditos domi suae reserudrit.
Superlativus autem subditissimus, omnino pro barbaro habendus est: dic pro eo, subiectissimus. Sciopp. de Stil. Hist. 214. et 230. it. Infam. Fam. 118. Ant. Schorus in Phras. L. L. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 228. seqq. Borrich. Cogit. 36. Voss. de Vit. 90. Cell. Antib. 28. C. P. 383. Goclen. Controv. 118. et Silv. 64.
* Nec Primitivum feudum Latinum est: sed Gothicum vocabulum; quo de vide supra.
* Participium subhastatus Iul. Firmicus Maternus habet. Borrich. in Voss. 245.
Pro subhastatione, quod in Codice occurrit, elegantius dices venditio sub hosta it. hastâ l. hastâ positâ. Decernere, hastam poni; decernere, sub hasta hoc vel illud vendi, Eine Subbastation erkennen.
* Adiectivum autem subitaneus v. g. subitaneus imber, Ein Platzregen, der uns unvermuthend uberfallt, Columella habet.
† Scioppius de Stil. Hist. 220. hoc verbum prorsus barbarum esse existimat, atque hinc Casaubonum hoc verbo usum praeter ipsius meritum perstringit.
* Sannator et subsannatio veteres Glossae; subsannator, i. e. scurra, Ein Spottvogel, antiquus Bibliorum Interpres Siracid. c. 33. v. 6; sannio, onis, Ein Possenreisser, Cicero; Sanna i. e. irrisio, Poetae Satyrici; sannare i. e. illudere, suspectum. Conf. supra Sannare.
* Pro fortunis et facultatibus exstat apud Quintilianum Declam. 5. Aurel. Victor. de Orig. gentis Rom. et Paullum IC.
Pro forma substantiali alicuius rei l. artis itidem apud Quintilianum Prooem. L. 1. p. 7: De ipsa Rhetoricue Substantia quaerere.
* Adiective autem rectum est v. g. Cic. Verr. 6: Verres in eorum locum substitutus est; it. de Divin. L. 2. c. 2: Philosophiam nobis pro rei publ. procuratione substitutam putabamus.
† In Spartiani loco, qui pro hoc Adverbio adducitur, hodie in optimis editionibus legitur non successive, sed successisse. Borr. ch. in Voss. 247. Cell. C. P. 365.
* Adiectivum autem successivus Lactantius habet, de Opific. cap. 12.
cursimque; breviter strictimque. Voss. de Vit. 819.
* Comparative succinctius, utuntur Ammianus et Sidonius.
Succingere et succinctus v. g. terrore se succingere; his succinctus praesidiis; gladio succinctus, bene se habent.
* Succurrere autem boni commatis est. v. g. Cic. succurrere saluti fortunisque communibus; Liv. succursum velle fortunac alicuius adversae.
* Verbum sufferre, optimae notae est v. g. sufferre sumptum, laborem, supplicium, poenam sui sceleris; plus oneris sustuli, quam ferre possum. Hinc Neutrum plur. Praes. Participii sufferentia.
* Adverbium sufficienter, pro quo alii dicunt abunde, satis, satis superque, est Palladii, Macri et Ulpiani. Cell. Antib. 59. et 91. C. P. 309. et 359.
Sufficere et sufliciens, unde Neutr. Pl. Part. sufficientia, probatae Latinitatis sunt. Insufficiens et insufficientia, apud eumdem Tertullianum.
* Suffire v. g. suffire rutam, suffire thymo; suffitus, sis; suffitio; suffitor; suffimen; suffimentum, optimae notae. Suffimentare, Rauchern, Vegetius habet.
* Hodie etiam kataxrhstikw=s2 hoc nomen imponitur Episcope titulari, qui in functionibus Pontificalibus supplet vicem Archiepiscopi vel Episcopi, qui plane non est in rerum naturâ.
† Vossius de Vit. 639. substituit suffumigatio; sed nullam eius addit auctoritatem, praeterquam quod descendat a verbo suffumigo, quod Varronis est ac Celsi, quorum loca vide sis in Foro Rom. Conf. Borrich. Cogit. 36.
* Superioris saeculi scriptoribus is interdum Saladinus nuncupatur.
† Nomen Sultani, ut ex Cedreno scimus, adsumpsere Turcae, quum Persas et Saracenos subegissent. Descendit ab Arabico Sultan; quod est a Verbo salat h. e. dominari, praeesse.
Ante potentiam illam, quae Turcis a devictis Persis et Saracenis accrevit, sie dictus Persiae Princeps est: cuius sedes ac domicilium Sultania ex eo vocabatur. Voss. de Vit. 300.
* In contextu sermonis elegantiorem quamdam periphrasin adhibere possis, quae Turcarum Imperatori conveniat: in sollemnitate autem titulorum et inscriptionum publicarum pompâ vulgare Sultani Vocabulum, ut ut barbarum, omnium rectissime retinebitur.
transcursu; w(s2 e)n paro/dw|; w(s2 e)n e)pime/trw|; primoribus labris aliquid degustare; extremis digitis aliquid attingere; summa tantum rei capita percurrere; summas attingere; breviter tangere; maximum campum longe lateque spinis obsitum levissimo saltu transvolare, Ein weitlauftig und durchaus schwer Ding uberlaufen, wie der Hahn uber die Kohlen lauft. Goclen. Observ. 11.
* Superficies ipsius Ciceronis est. Adiectivum supersicialis Tertullianus L. 4. Adv. Marcionem cap. 28. habet. Superficiarius apud Senecam Ep. 88. p. 389. et in Pand. L. 2. de Superficiebus, quae in conducto solo positae, occurrit.
* Superfluus proprie sumptum usurpat :linius Paneg. c. 82: flumina campis superflua. Per translationem 1. deducta §. penult. Dig. ad SC. Trebell. fructus superfluos restituere: et §. ult. bonorum superfluum.
Plinii Avunculi L. 14. c. 1. est pampinorum superfluitas.
Superfluere i. e. redundare, eiusdem Plinii est, itemque Senecae et Quintiliani. Cell. C. P. 128.
* Implere v. g. implentur veteris Bacchi, Virg.; implere mero pateram, id.; impudentiae est, id profiteri, quod non possis implere, Cicero habet.
† Sed ea, Vossius de Vit. 641. ait, veteris ecctesiae mihi veneratio est, ut longe Episcopum malim dicere: nec enim ulla fuit ecclesia elim, quae Presbyterorum proestw=ta diceret
Superintendentem. Confer heic, si placet, Ioachimi Hildebrandi Hierarch. Vet. Eccles. p. 81.
* Medio aevo etiam Rectores scholarum et Academiarum, Superintendentes appellati sunt: ut videre est in Maximiliani I. Diplom. de Instaur. stud. humanit. ubi haec verba leguntur: Quem etiam praesentibus nostris ipsius collegii et lectionum Superintendentem facimus et creamus. Et in Ederi Catal. Rector. Viennens. Ioannes Cuspinianus, Academiae Superintendens meritissimus vocatur. Conf. Io. Henr. a Seelen, SS. Theol. Licent. et Gymnasii Lubeccensis Rectoris doctissimi ac meritissimi, Selecta Litterar. p. 505.
* Naturalis autem et noturaliter, optimae probatissimaeque Latinitatis sunt.
* Est vestis linea s. lintea, manicata, sic dicta, quod olim super tunicas pelliceas induebatur, communis illa quidem Sacerdotibus, Diaconis, et universo clero, Canonicis autem regularibus propria, quam numquam deponunt; Germ. Das Chorhemd.
Latine eam dixeris, cum Sueton. Oth. cap. ult. linteam religiosamque vestem; et cum Liv. L. 9. c. 40. linteam tunicam Sacerdotalem.
Pro eo, quod in Ecclesia Romana dicunt incedit in superpellices, Pontanus substituit linteatus incedit; lintea indntus tunicâ l. linteâ veste incedit; albatus incedit. Niess. de Ortu et Occasu L. L. p. 262.
* ICti tamen veteres superscribere et inscribere, hâc ipsâ notione promiscue usurpant. Voss. de Vit. 641. Borrich Cogit. 36.
* Castae vero Latinitatis auctoribus, ut a Budaeo etiam observatum est in Adnotationibus in Pandectas p. 649, superstitio potius dicebatur, quod nunc appellant scrupulositatem conscientiae in rebus licitis: atque itidem superstitiosos vocabant, quos nunc vocitant scrupulosos. Nempe olim superstitio erat, quae Graecis deis1io\aimoni/a h. e. absurda divinae potentiae formido. Unde Tullius L. 1. de N. D. religionem ac superstitionem eo distinguit, quod illa sit pius Dei cultus; haec autem, inanis Dei metus. Voss. de Vit. 137. et 139.
Interdum tamen accipi in bonam partem superstitio videtur, pro religione. Iustinus L. 39. c. 4: His tot necessitudinibus sanguinis adicit superstitionem templi, quo abdita profugerit: pro quo in eodem libro c. 1. religionem templi dixit. Idem L. 41. c. 3: In superstitionibus ac cura drorum praecipua amnibus veneratio, hoc est, in iis, quae religiose colunt, ac pro diis habent et venerantur, praecipue sunt fluvii.
† Nominis rationem, unde manârit, in coniugato vocabulo superstitiosus, ostendit Cicero L. 2. de N. D. c. 28: Non enim Philosophi solum, verum etiam maiores nostri superstitionem a religione separaverunt. Nam qui totos dies precabantur, et immolabant, ut sui sibi liberi superstites essent, superstitiosi sunt appellati, quod nomen postea latius patuit. Qui autem omnia, quae ad cultum deorum pertinerent, diligenter retractarent, et tamquam relegerent, sunt dicti religiosi ex relegendo. Propius autem ad rem accedunt, quae Lactantius Lib. 4. Divin. Institut. de vera sapientia cap. 28. §. 13. seqq. tradit: Superstitiosi, inquiens, vocantur, non qui filios suos superstites optant: omnes enim optamus: sed aut ii, qui superstitem memoriam defunctorum colunt, aut qui parentibus suis superstites, colebant imagines eorum domi, tamquam deos penates. Nam qui novos sibi ritus adsumebant, ut deorum vice mortuos honorarent, quos ex hominibus in caelum receptos putabant, hos superstitiosos vocabant. Eos vero, qui publicos et antiquos deos colerent, religiosos nominabant. Unde Virgilius Aeneid. 8. v. 187:
Una superstitio, veterumque ignara deorum. Neque Servius ad Virg. Aeneid. 8. v. 187. discedit ab hac origine; sed et ipse aliam eius causam adfert, ab aniculis dictam tradens, quae multis superstites sint per
aetatem, quarum propria est deis1idaimoni/a. Conf. Nonius c. 5. n. 36; et Barthius ad Lib. 12. Theb. Statii p. 1506.
* Alia quaedam inscriptio apud Gruterum 1076. habet etiam suppedamentum.
* 1. Suppeditare, Plauto, Terentio et Ciceroni est suggerere, subministrare, praebere v. G. omnium rerum abundantiam et copiam alicui suppeditare.
2. Aliquando est sufficere, et parem esse sustinendae rei. Cic. Offic. L. 1. c. 3: Parare ea, quae suppeditent ad cultum et ad victum.
3. Interdum neutraliter ponitur pro suppetit. Liv. L. 28. c. 27: Apud vos quemadmodum loquar, nec consilium nec oratio suppeditat i. e. suppetit. Cic. L. 3. Ep. 5: Ne charta quidem tibi suppeditat i. e. suppetit. Liv. L. 1. c. 55. Manubiae, quae perducendo ad culmen operi destinatae erant, vix in fundamenta suppeditavere.
4. Vetus etiam inscriptio apud Reinesium in Var. Lect. p. 503, usurpat propriâ notione pro pedibus aliquid subicere, Zun Fussen legen. v. g. Mors omnia calcat, suppeditat, rapit.
* Suppone satis bene se habet; sed iustâ notione: nempe
1. Pro subicere v. g. ova gallinis supponere, Colum. L. 8. c. 5.
2. Notat idem, quod falsum pro vero subducere s. subicere, Einschieben. Terent. Eunuch. A. 5. Sc. 3. v. 2. Referam illi sacrilego gratiam, qui hunc supposuit nobis, Der uns mit diesem betrogen hat, der uns diesen untergeschoben hat. Cic. de Leg. L. 1. c. 16; Testamentum falsum supponere, Ein falsch Testament unterschieben.
3. Quumque supponere etiam proprie sit ponere inferiori loco, metaphorice etiam significat Sich unterthanig machen.
Ovid. 1. Fast. v. 306:
Aetheraque ingenio supporuere suo.
Pro suppono, quatenus suspectam notionem sustinet, barbari etiam frequentant Decompositum praesuppono: quo de supra suo loco.
* Turundas alioqui vocant Medicorum politiores, non turundos: id quod a Catone et Varrone iam olim didicere. Voss. de Vit. 75. Borrich. in Voss. 251.
* Latinitate cadente pro eo dixerunt etiam summitas, quod usurpat tamen etiam Palladius, argenteae aetatis scriptor, quamvis haud primi ordinis: quo de infra Sect. 2.
* Susceptores Iustino L. 8. c. 3. n. 8. sunt homines, qui opera facienda conducunt, Denen etwas uberhaupt verdungen wird. Voss. de Vit. 557. seq. Richard. Montacut. de Orig. Eccles. Part. 1. p. 83. 104. et 115. Confer supra Compater.
† Plauti, Terentiique loca, quae in contrarium adferuntur, sunt corrupta, ut videre est ex melioribus codicibus, et proinde ex Lexicis, ubi pro stabilienda hac symboli suspectâ notione adducuntur, eliminanda. Voss. de Vit. 137. et 146. Isaaci Caranboni Animadvers. in Athenaeum L. 3. c. 31.
* Symbolum, i, Gen. Neutro, est vel apophthegma seu adagium huic vel illi proprium, Germ. Ein Wahispruch; vel indicium ac signum, quo milites nostrates dignoscuntur ab hostibus, vel in pactis conventisque loco tabellarum ac syngrapharum utebantur, Die Losung, das Wort, das Wahrzeichen: atque hinc in Ecclesia translatum ad publicam fidei confessionem, qua genuini caelestis doctrinae confessores et invicem agnoscuntur, et ab heterodoxis dignoscuntur, Ein Glaubens-Bekanntnis.
† Nomen duxit ab exiguo Americanae terrae tractu, Tabacco dicto, eiusque cognomine fluvio, ubi Hispani, quum Franciscus Cortesius An. 1517. hanc regionem vi subegisset, et horrendâ clade barbaros adfecisset, primum hanc herbam repererunt.
Primus intulit in Galliam, et dehinc in Italiam, et reliquas Europae terras lohannes Nicotius, Nemausensis, (von Nimes aus Nieder-Languedoc,) in aula Francisci II. Galliarum Regis libellorum supplicum Magister, (Maitre de Requêtes) quum Lisbonae 1559. Regis sui legatus fuisset, et ibi a nobili quodam Batavo, Regii horti ephoro, non nullas novae huius, et paullo ante e regione Florida translatae herbae plantas dono accepisset.
Hinc elegantiae studiosi pro Tabaco malunt herba Nicotiana.
* Compostum tamen contabulare, est Caesaris, Suetonii et Plinii: unde etiam apud eumdem Caesarem contabulatio, Die Tafelung, der bretterne Fusboden. Immo fortasse et simplex aliquando in usu fuit; quum dicatur quattuor tabulatorum turris, tabulatus transitus, tabulatio, tabularium, et similia. Voss. de Vit. 782.
* Hinc ne dicas tactum tenere, Den Tact balten; sed servare numerum in cantu; observare modum percussionum, Cic. Orat. c. 58.
Nota heic locutiones: Perpetuis inter canendum frequentamentis uti, Triller schlagen. Delicatiores in cantu flexiones, Manieren. Cic. lib. 3. de Orat. n. 98.
Tactus veteribus significat vel actum tangendi, vel unum illum ex quinque sensibus.
* Huic contrarium est tactum fugere: quemadmodum l. c. Lactantii dicitur: Anima tenuitate suâ omnem tactum fugit. Voss. de Vit. 644.
muliebri res Latina et regnum avitum paternumque puero sietit. Terent. Heaut. A. 1. Sc. 1. v. 53: Ego te meum dici tantisper volo, dum, quod te dignum est, facies. Conf. supra Parumper.
* Hinc pro taxam facere, Latine dixeris, aestimationem facere, taxationem instituere.
Taxatores etiam hâc notione negant recte dici: pro quo malunt, arbitri, qui latifundia aestimant, qui rem omnem in fundo et agris aestimant, qui in praediis bonorum aestimationem facere debent.
Taxator, auctore Festo, est, qui alterum maledictis tangit.
Nec taxatio tamen pro aestimatione, repudiari debet, quoniam, uti iam dictum, auctore Plinio ita absolvitur: quin et ipsum verbum taxare hâc notione eiusdem Plinii, Senecae, Macrobii, Silii Flacci, et Flori L. 1. c. 12. n. 8. est.
* Temperamentum Latine notat iustum modum, mensuram convenientem v. g. adhibere temperamentum alicui rei, Die rechte Maasse
worinnen halten; temperamentum in aliqua re sequi, Die Mittelstrasse treffen.
* Adiectivum autem temporalis non tantum auctoritate Quintiliani defenditur, sed etiam testimonio Taciti. Borrich. in Voss. 251.
Vita haec temporalis Lactantius L. 7. c. 10. sub fin. habet: pro quo tamen malim cum Cicerone pro M. Marcello, vita haec, quae corpore et spiritu continetur: it. vita, quae hoc aetatis nostrae cursu continetur.
Temporalitas similiter Tertullianum auctorem agnoscit, nec in veteri Latio, quod quidem scimus, locum habet.
Latini sane habent non nisi temporarius v. g. temporaria amicitia i. e. quae prospero tantum tempori servit: temporarium ingenium i. e. accommodans se tempori, quod semper ex ancipiti mutatione temporum pendet, ut Curtius describit Lib. 3. c. 1: pietas callida et temporaria i. e. quae propter commoda quaedam, quibus inhiat, ad voluntatem eorum, qui sanctos mores exigunt, sese accommodat, et fucum ita incautis facere atque imponere studet. Sciopp. de Stil. Hist. 156.
* Apud Vulgatum tamen temporaneus idem notat, quod maturus l. matutinus et opponitur serotino; quum Iacobi c. 5. v. 7. dicit: Patienter ferens, donec accipiat temporaneum et serotinum. Ist geduldig deruber, bis er empfahe den Morgenregen und Abendregen.
* Contenebrare non solius est Tertulliani, quod Vossius putat, sed ipsum Varronem etiam veneratur auctorem.
Tenebricare pro tenebricosum fieri, eiusdem est Tertulliani. Borrich. in Voss. 252.
Tenebrosus Virgilius; tenebvicus et tenebricosus Cicero; tenebrarius v. g. home tenebrarius, Ein Tockmauser, Vopiscus; tenebrio, onis, i. e. doli et mendaciorum tenebras aliis offundens, et lucem fugiens, Ein Schleicher, der den Schelin hinter den Ohren hat, der mit seinen bosen Streichen hinter dem Bnsche halt, der hinter dem Berge halt, Nonius ex Varrone et aliis citans; Tenebresco, Ich vverde finster, Augustinus et Petrus Chrysologus. Cons. supra Obtenebrare.
† Locus Martialis L. 4. Ep. 37. v. 2, qui pro hoc vocabulo reiectaneo adducitur, mendosus est, et Codd. emendati trecenta, non tercenta habent.
Perperam etiam ponitur pro die constituta pecuniae solvendae; quae a Livie Lib. 34. c. 6. dicitur dies pecuniae, et Lib. 33. c. 30. pensio: Mille, inquiente, talentum daret populo Romano: dimidium praesens, Germ. Die Halfte baar; dimidium pensionibus decem annorum, Germ. Die andere Halfte binnen zehen Iahren auf Termine.
* Veteribus terminus notat lapidem, arberem, cet. quâ fines agrorum distinguuntur, vel rei cuiuslibet finem.
† Quamlibet enim pro eo adducatur Columella L. 1. c. 6; plerique tamen libri hoc loco legunt terrenum solum, non terreum. Philoxeni quidem Glossae terreum agnoscunt; et conferat etiam heic aliquid Compositum subterreus, quod Arnobius L. 7. p. 226. habet: at hinc tamen non dum asseritur Latinitati puriori.
Cicero, Nepos, Plinius, et alii veteres habent, terrestris, terrenus.
† Obicit quidem Andreas Borrichius Vindic. L. L. 229. seqq. auctorem huius notionis Ammianum, egregie antiquum, et belle Latinum: sed hic sub Gratiano et Theodosio scripsit, Graecus et miles, ut ipse extremo opere se excusat, id est, imperitior cultae Latinitatis; eiusque exempla sunt insuper plurima aliena; sicut etiam Quintiliani, Manilii, Arnobii, quae profert una Borrichius.
Interim haud ignoramus, ad stilum per translationem referri, atque ita speciatim scriptum oliqued continzatum, seu connexam et cohaerentem inter se orationis seriem, metaphorice textum dici posse, id est, contextum, Graece s1una/feian: quum Quintilianus L. 9. c. 4. neutro genere dicendi textum tenne atque rarum dixerit et L. 8. c. 2. habeat, in contextu et continuatione sermonis; et Plinius L. 10. c. 42. de avibus sermonis humani imitatricibus, assidue nova loquentes longiore etiam contextu. At significatio, quam supra expunximus, nullo antiquitatis exemplo probari potest.
* Textus proprie est nomen artis textoriae, et significat idem, quod textura, Ein Gevvebe. Plinius L. 9. c. 35. de Lollia Paullina: Vidi smaragdis margaritisque operatam, alterno textu fulg entibus, Die sich eins ums ander in den Flechten praesentirten. Cell. C. P. 384. seq. et ludic. 68. Kappius ad Iensium 32. seq.
argenti unciâ constat, Weil er aus einer Unze, oder zwey Loth Silber besteht; alii Imperialem, et sic Imperialem aeris Russiei appellant Ein Rubel; alii Ioachimicum, quia nimirum in valle Ioachimica argentum, unde hic nummus primum cusus, effossum fuit.
* De his thaleris, eorumque effigie impressâ ita David Chytraeus ad an. 1522. p. 239: Nummi argentei unciales, quos a valle Ioachimica, Germani Thaler, et Ioachimicos usitate nominamus, in valle Ioachimica primum cusi sunt: ac primis thaleris, uno in latere S. Ioachimi effigies; altero, Stephani Slikii, deinde Regis Ludovici nomen impressum fuit. Vid. Paulli Hachenberg Germ. Med. Diss. 10. p. 267.
* Weissius de Stil. Rom. p. 133. seqq. Ipsa sacra Christiana aliquam illamque inevitabilem novorum nominum necessitatem invexerunt. Illi enim, qui omnia Christiani nominis sacra ad profanarum superstitionum nomina exigere nihil dubitant, parum abest, quin prae nimio puritatis linguae Latinae studio insanire videantur. Iacobus Sadoletus, duo Petri, Bembus et Bunellus, Christophorus Longolius, Ioannes Casa, Lazarus Bonamicus, aliique nimis Ciceroniani, Ecclesiastica vocabula, quantum in ipsis fuit, prorsus de medio sustulerunt, quasi illorum nominum paeniteat, quibus res universo generi humano saluberrimae nobis innotuerunt. Quid est, cur Christum, salutis nostrae auctorem, patrem patratum; Spiritum S. auram Zephyri caelestis; Patres Ecclesiae, minorum gentium persuasionis nostrae interpretes; et pro Deo immortali Deos immortales in deliciis sit; nomina vero recepta, quod nefas cogitatu, sordeant? Latet ibi impietatis aliquid, quâ quodammodo ipsa caelestia illa, et divinitus nobis tradita sacra contemnuntur. Fidem Christianam igitur dicamus potius, quam persuasionem; Ecclesiam, quam rem publicam; Apostolos, quam duodecimviros; Evangelistas, quam quattuor Christianarum rerum auctores; Episcopos, quam civitatis vel rei publicae Christianae Principes; monachos, quam Christi voluntarios. Hos Tullii imitatores Erasmus in dialogo, quem Civeronianum inscripsit, acriter et acerbe perstringit, cui Iul. Caes. Scaliger non minore cum acerbitate in orationibus respondit. Retineamus vocabula illa sacra, neque cum profanis illis nihilque sacri habentibus gentium a Dei vera cognitione alienarum sacris misceamus et confundamus. Nec tamen illos non laudavero, qui sine superstitionis mixtura interdum aliquâ circumductione
utuntur. Voces angelorum et diaboli non fastidio, nec abstineo: illos tamen puras et ab omni corporum contagione liberas mentes; hunc spis itum nequam, nigrum ex orco gentium appellare, nihil vetare arbitror.
Cons. supra Ecclesiastica et Theologica vocabula; it. Philosophica vocabula; it. quae dicta sunt hanc in rem ad voc. Excommunicare.
* Dicitur tiara, ae, Gen. Fern. et tiaras, ae, Gen. Masc. ut apud Graecos o( tia/ras2 et h( tia/ra.
* Tortura proprie et extra metaphoram est apud Palladium Lib. 3. Tit. 9. Voss. de Vit. 651. Schor. Phras. Borrich. Cogit. 253. Cell. antib. 219. C. P. 385.
in Mathematicorum autem scholis satis frequens: Lat. totus, universus, integer; eclipsis, quae totum solis vel lunae orbem complectitur vel obscurat. Omnino etiam Philosophorum est, qui dicunt causam quamdam totalem; quo de supra ad voc. Partialis.
Adverbium totaliter codem loco habendum: Latini pro eo, penitus, plane, prorsus, omnino, funditus, singula pro argumento. Voss. de Vit. 107. et 820. Borrich. Cogit. 37. Cellar. Antib. 92. C. P. 369.
* Tractatus notat veteribus
1. Idem, quod ipsa contrectatio, Die Anruhrung. v. g. Plin. L. 17. c. 7. aspera tractatu, Im Anruhren hart und rauh.
2. Notat descriptionem, s. tractationem. Die Beschreibung, Handihierung, Abbandlung einer Sache v. g. Cic. 3. de Orat. c. 23. tractatus artium; Quintil. Prooem. L. 8. asperiorum tractatu rerum atteruntur ingenia.
3. Libri partem, apud Plinium L. 14. c. 4: Tractatu toto separatim senrentia eius indicanda est.
In prisca Ecclesia tractatus dicebantur Episcoporum sermones seu homiliae.
* Verbum autem transigere, unde hoc Substantivum formatum, eâ notione bene se habet v. g. transigere negotium, transigere controversiam. Terent. Facta, transacta omnia, Es hat nunmebro alles seine Richtigkeit.
Etiam Transactor hâc notione occurrit apud Ciceronem 4. in Verr. cap. 28: Rerum omnium transactor et administer.
* Transgredior, Transgressie, Transgressus, occurrunt ap. veteres; at significatu proprio.
* Veteres habent appareo, et compareo, immo Lactantius etiam dispareo: sed transpareo nesciunt.
† Graeca et Latina Ecclesia in eo semper eonspiravit, ut docerent, panem in sacra Cena per consecrationem transmutari in eorpus Christi, et vinum in sanguinem Christi. Sed Gelasius, ipse Romanus Pontifex, annis post Christum natum plus minus quingentis, in libro de duabus naturis in Christo adversus Eutychen et Nestorium suam ipsius et omnis Ecclesiae veteris sententiam diserte et aperte explicat, quomodo mutationem istam seu conversionem intelligi velint: ita nempe transire panem et vinum in substantiam corporis et sanguinis Christi,
1. Ut tamen esse non desinat substantia vel natura panis et vini.
2. Ut etiam panis et vinum in suae naturae propietate permaneant.
3. Ut ita in hâc naturae suae proprietate permaneant, sicut in Christo duae naturae, ex quibus constat, proprie permanent.
4. Ideo tandem vere haec externa symbola dici transire in divinam substantiam, quod per ea divinae efficiamur consortes naturae, communicato nobiscum et corpore et sanguine Christi.
Atque ita omnis Christianae Ecclesiae antiquitas mutationem s. transmutationem hanc intelligit, ut, quum extra usum sacrum sit tantum vulgaris panis et vulgare vinum in sacro isto actu simul etiam vere ac realiter adsit. exhibeatur et ore corporis accipiatur corpus et sanguis Christi: quemadmodum hoc uberius ostendit Chemnitius Exam. Concil. Trid. p. m. 374. seqq.
Graeci hanc mutationem vocant metabolh\n, metapoi/hs1in, metastoixei/ws1in; Latini mutationem, transmutationem, conversionem. Quibus quidem vocabulis contenti fuerunt tunc temporis, eaque, ut ex Gelasii aliorumque explicationibus apparet, usurparunt haud alium in finem, quam ut ostenderent, tam vere ore capi corpus et sanguinem Christi, quam vere eodem ore humano capiatur panis et vinum. De modo praesentiae corporis et sanguinis Dominici altum ubique silentium; utpote quem ignorabant, et ignorare sapienter volebant.
Sequioribus demum temporibus ab hac veterum simplicitate paullatim secessionem fecerunt homines in Ecclesia per otium et quietem in vecordiam quamdam abrepti, et in diiudicandis divinis mysteriis male curiosi, ita, ut multa adferent in medium, quibus explicatam irent transmutationem illam, quae fieret in administratione sacrae cenae. Atque, ut fit, quum humanum ingenium eo tendit, quo aditum divina sapientia tantisper praeclusum voluit, in varias super hoc negotio partes itum est, adeo, ut etiam saeculo XII, tempore Petri Lombardi, qui id ipsum Lib. 4. Distinct. 11. testatur, adhuc vehementer pugnarent, qualis foret illa mutatio seu conversio, de qua veteres in loco de S. cena loquuti sint, an foret formalis, an substantialis, an vero alterius generis?
Tandem, quum Philosophiam Peripateticorum in occidente excolere Saec. XIII. inciperent, post barbariem et ruditatem, quae ea loca per Hunnorum, Gothorum et Vandalorum inundationem occupaverat; transmutationem hanc per vocabula substantiae et accidentis explicare coeperunt, dictitantes, panis substantiam per consecrationem mutari in substantiam corporis Christi, manentibus accidentibus panis, parum pensi habentes, quomodo Aristoteles vocabula ista usurpasset, et an accidens sine substantia esse posset. Atque inde ortum est vocabulum transsubstantiationis, quod primitus publice protulit, et Ecclesiae usurpandum tradidit Papa Innocentius III. in Concilio Lateranensi, initio Saec. XIII. nempe A. 1215. in cuius actis cap. 1. in operibus eius, et Tomo VII. Coniliorum de eo plura. Idem Papa scripsit V. libros de mysteriis missae, in quibus hoc vocabulum itidem usurpat, nempe Lib. 4. cap. 7. c. 9. c. 16. c. 17. c. 19. et 20. Capiti 17. hunc ponit titulum: Quomodo fiat
transsubstantiatio? et cap. 19. et 20. similiter agit de modo transubstantiationis, et hoc vocabulum saepe numero usurpat. Vid. Melch. Zeidleri Evolut. duarum quaest. circa sententiam Moscovitarum de S. Eucharistiae mysterio; quam ex MS. proferunt S. R. Auctores Veterum ac Recentiorum rerum Theologicarum de anno 1735. Part. 1. P. 33. seq.
* Proprie est tribulo comminuere ut Vossins loquitur, seu tribulis exterere, Ausdreschen, ut Plinius Avunculus loquitur: et ita hoc verbo usus est Cato de R. R. cap. 23.
Apud Pailadium tamen de R. R. 1. tit. 43. tribulatae falciculae non notant falcis tribulis comminutas: sed metaphoricum sensum involvunt, ita, ut idem sint, quod in acumen deductae, Gescharfte oder sehr spitz gemachte Hippen oder Sicheln.
Tribulatio extra Ecclesiam, quod scio, non occurrit: sed eâdem notione, quâ eius verbum in Ecclesia usitatum est, i. e. pro aerumna s. adflictione, apud Tertullianum exstat, et Firmicum, et apud Vulgatum ita non semel legitur.
Contribulatio et contribulatus apud eumdem Tertullianum; et contribulo apud Vulgatum. Attribulatus notione propriâ, Germ. Autgedschen, Macer; et tribularium, Die Dreschtenne, Columella habet. Ol. Borrich. in Voss. 254. Gunth. Lat. Rest. 569. Andr. Borrich. Vind. L. L. 231. Cell. Antib. 219. C. P. 328.
* Etiam bihorium idoneâ auctoritate caret; quo de supra.
† Sunt, qui natales eius ad saeculum II. referunt. Graecis vocatur tria\s2, a/dos2. Reimmanni Hist. Vocab. L. L. p. 66.
Derivatum a Distributivo trinus; quod tamen et Singulari et Plurali Numero non adeo frequens inveniri, censet Valla L. 3. c. 5. Ac sane, ut verum fatear, ternus pro eo magis frequentant veteres. Porro, quod vulgo iactatur, omne trinum perfectum esse, ex Musicis sumptum est, in quibus numerus ternarius nota modi est perfecti, ut binarins imperfecti.
* Duplicare optimae notae est; duplicatio etiam occurrit apud Senecam; et Participium triplicatus apud Plinium; triplicatio etiam exstat in Pandectis et spud Iul. Firmicum: at cuncta citra illum usum forensem, quo hodie obtinent.
* Vetus quidem scholiastes Horatii ad illud in Arte Poetica v. 380:
Indectusque pilae discique trochique quiescit;
Trochus, inquit, dicitur turben, qui flagelle percutitur, et in vertiginem rotatur. Sed rectius est, quod addit: aut est rota, quam currendo pueri virgâ regunt. Ita enim Martialis L. 14. Ep. 168.
Inducenda rota est, dat nobis utile munus,
Iste trochus pueris, at mihi canthus erit.
Hieronymus Mercurialis quoque Lib. 3. Art. Gymnasticae cap. 8. vult, trochum a turbine diversum fuisse. Vide ipsum, et Ibidem trochi imaginem ex antiquo monumento expressam - itemque Scaligerum in Catonis disticha, et Rigaltium in Artemidorum p. 23.
† Canthus, i, ferrum rotae extremitatem ambiens, Die Radschiene, der Beschlag des Eisens.
† Si Perottum audimus, etiam Graeics tu/mba dicitur: sed prorsus fallitur. Italis inde est tomba.
Latini pro eo habent, bustum, sepulcrum, monumentum sepulcrale. Voss. de Vit. 656. Borrich. Cogit. 37.
* Adiectivum turbidus v. g. immite et turbidum caelum; Plin. turbinda et inquinata aqua, Cic.; et Adverbium turbide v. g. inconstanter et turbide in motu esse semper, Cic.; turbide et seditiose, Tac. bene se habent.
* Verbum turgescere i. e. turgidum fieri, Auflauffen, aufschvvellen, voll vverden, Persius, habet ac Cicero.
Turgor Marcianus Capella habet: idonei auctores pro eo, tumor. Borrich. in Voss. 258.
* Participium autem turificatus antiquissimi usûs est in Ecclesia, et dirissimarum persecutionum tempore increbuit. Turificati nempe, itemque sacrificati dicti apostatae, qui suppliciorum metu idolis tura ferrent, et sacra facerent: quam culpam ipse incurrisse dicitur Origenes, licet paullo ante Leonidam, patrem suum, martyrii laeto animo subeundi auctor suasorque exstitisset par)r(hs1iazo/menos2.
Hyginus demum, Ammianus Marcellinus, Cassiodorus, Codex Theodosianus, et alii sequioris aetatis hoc Tusciae nomen, pro veterum Etruria utuntur.
Etiam Graeci potius turannei=n dicunt, quam turanni/zein. Voss. de Vit. 787.
* Vacatio et vacuitas huc non quadrant. Vacatio notat cessationem a labore v. g. dare alicui vocationem a causis, Cic.; habere vacationem, id.; uti vacatione, id.; vacatio militiae, Caes.; Vacuitas autem notat inanitatem l. statum illum, quo liberi sumus ab aliqua re v. g. vacuitas loci, Vitruv.; adhibenda est vacuitas ab angoribus, Cic.; liberatione et vacuitate omnis molestiae gaudemus, id.
† Qui vocabulo huic vacuitatis notionem vacantiae tribuunt, se satis munitos esse arbitrantur verbis Bruti, qui Lib. 11. Cic. ad Fam. Ep. 10. ita ad Ciceronem scribit: Quantam perturbationem rerum urbanarum adferat obitus Consulum, quantamque cupiditatem hominibus iniciat vacuitas, non te fugit. Sed hic locus in vitio cubat, variaeque lectionis est: nam pro vacuitas acutissimo viro I. G. Graevio probatur vacivitas: et Lambino novitas: uterque etiam suam scripturam ex MSS. tuetur. Schor. Phras. Voss. de Vit. 958. Borrich. Cogit. 37. Cell. Antib. 92. C. P. 369.
† Senecae exemplum de Vita beata cap. 12. vitiosum est, et Pincianus ac Gronovius reptabundus; Lipsius ructabundus legit: Grnovio etiam lapsabundus non displicet.
Cicero pro eo dicit, vagus, qui sedem stabilem, et domicilium certum non habet.
tamen vocabula referri potest: neque Analogia favet: non enim dicimus benedictorius. Latine dixeris, oratio, qua ultimum vale dicimus; Gr. lo/gos2 a)pobath/rios2. Cell. Antib. 92.
* Verbum autem valedicere tritum satis et usitatum est: sed Cicero tamen pro eo dicit, iubeo valere v. g. valere cum iussi, Ich habe Abschied von ihm genommen. Suetonius in Aug. c. 53; in Tiberio c. 72; in Galba c. 4; et Ovidius L. 1. Trist. Eleg. 3. v. 57. divise usurpant vale dicere s. dicere vale: coniuncte tamen etiam videntur usi idem Ovidius, Seneca, alii. Borrich. vindic. L. L. 232. conf. Valedicere. Sect. 2.
* Vanus et vanitas, optimae notae. Vanior habet Sallustius et Quintilianus; vanissimus Plinius, Velleius Paterculus, Petr. Arbiter, Vopiscus, Marcellinus; Pluralem vanitates Plinius; vanities Marcellinus et Apuleius; vanitudo Pacuvius et Plautus. Borrich. in Voss. 259. Cell. C. P. 232.
* Similis ratio in deflagrat, mediâ correptâ, v. g. urbs deflagravit, Die Stadt ist im Feur aufgangen, im Rauch aufgangen, abgebrandt.
Etiam vertere transitivâ hâc notione interdum usurpatur v. g. Quod bene vertat, Welches vvohl ausschlagen moge; quod tibi bene vertat, Welches dir vvohl bekommen moge, vvelches fur dich vvohl ausfallen moge. Hoc qui ignorant, per Ellipsin intelligunt Nominativum Deus.
* Invariabilis nullo plane cuiusquam suffragio gaudet: dixeris pro eo, immutabilis; nulli mutationi obnoxius. Andr. Borrichius Vind. L. L. 233. Cell. Antib. 279. C. P. 431.
medio aevo increbuit, ab Italis, Hispanis, Gallis, vel, si ICtos recentiores audias, Germanis profectum: Latine pro eo dixeris cum Vossio, cliens fiduciarius; et cum Cellario, cliens beneficiarius; et cum aliis, iure beneficiario alicui obnoxium vel devinctum esse; it. titulo iuris beneficiarii possidendum accipere praedium, Eines Vasall seyn.
Hinc
† Vosallus, si Germanicae sit originis, fuerit a Vasel, hoc est, proles, quia sic vasallus domino suo obligetur, ut parentibus liberi. Sane Vaseln nostrâ saltem Saxoniae inferioris dialecto est pueriliter agere et loqui. Dicuntur etiam ap. nos Die Vaselschvveine, i. e. porcorum tenerior proles, porcelli: item Die Vaselmast i. e. sagina l. reliquiae glandium, porcellis destinatae.
* Adiectivum udus, contractum ex uvidus v. g. ver udum; uda lumina; udum linteolum, Virgilii, Statii, et Plinii est. Verbum udare, feuchten, nassen, Macrobii. Fab.
* Vegetabilis v. g. planta vegetabilis, similiter Philosophorum est: exstat tamen etiam apud Ammian. Marceilin. L. 22. c. 8.
Vegetus v. g. oculi vegeti, mens vegeta, vegetum et acrem se ad aliquid faciendum praebere, optimae notae est. Vegeo i. e. transitive vegetum reddo, et intransitive vegetus sum, Lucretii est et Varronis. Vegetare vegetator et vegetamen, Prudentii; vegetatio Apuleii est.
† Veges, etis, quod Lexica inculcant, est ex corrupto Livii loco L. 21. c. 43. ubi pro
vegetibus Gronovius et Gruterus legunt vegentibus. Fab.
† Probat quidem Borrichius in Voss. 261. hoc Adiectivum etiam ex Varronis R. R. L. 1. c. 2: verum, etsi hic locus in editione Basileensi ita sit expressus, prout ab eodem adducitur; aliae tamen editiones aliter legunt.
* Interim habetur etiam apud Theodorum, Medicum antiquum; cuius tamen suffragio haud ita defenditur, ut Latio elegantiori prorsus possit adseri. Cell. C. P. 424.
* Atqui Venetia tum una est ex Armoricis Galliae civitatibus s. Britanniae Minoris. Gallice du Gouvernement de Bretagne, quae hodie Vannes dicitur; tum ea Italiae regio, quae est Venetorum, in qua, praeter Venetias, sunt Patavium, Verona, alique oppida. Priori modo usus Caesar L. 3. de B. G. posteriori Livius Lib. 29. et 31. Paterculus L. 2. Plinius L. 2. et 41. Florus L. 3. c. 3. n. 13. Verba unius Livii adducere suffecerit: cuius est libro proxime dicto. Ex iis M. Aemilio Senatus negotium dedit, ut Patavinorum in Venetia seditionem comprimeret. Voss. de Vit. 40.
* Ventosus i. e. ventorum flatibus obnoxius, it. inconstans, mobilis, levissimus, v. g. mareventosum, homo ventosus, probum est, Ventosier est apud Tacitum: pro quo tamen meliores libri legunt verticosier. Ventosissimus apud Ciceronem et Livium. Borrich. in Voss. 262.
qui hanc virtutem dixerunt veritatem. Veritatis enim vocabulum notat apud eos tum id, quod verum est, cumque rei, de qua sermo est, naturâ congruit; cum ipsam hanc virtutem Ethicam.
* Adiectivum autem verax, unde formatum est veracitas, apud Ciceronem occurrit et Plautum: quamvis Adverbium veraciter, et Superlativum veracissimus non nisi apud Ecclesiasticos v. g. Augustinum, Ambrosium, cet. exstare videantur.
* Ad verbum recitat, Er sagts von Wort zu Wort her. Sed Verbotenus recitat, Er sagt zvvar die Worte ber, aber er verstebt dieselben nicht.
* Veriloquium, ii, Das Wabrreden, est qpud Ciceronem Topic. cap. 8: sed ille non usus est, ut vocabulo, quod obtinet in foro Romano; verum ut novo, et a se ficto, quo verbum ex verbo exprimeret, quod Graece est e)tumologi/a. Graeci, inquiens, Etymologiam vocant, id est, verbum ex verbe veriloquium, Nos autem novitatem verbi, non satis apti, fugientes, genus hoc NOTATIONEM appellamus, quia sunt verba rerum notae. Voss. de Vit. 660. Borrich. Cogit. 37.
* Inde tamen est viator, quod ipse Cicero, Curtius, Livius, et Florus L. 3. c. 17.
n. 8. habet, et in epiaphiis Romanorum creberrime occurrit. Voss. de Vit. 790. Cell. Antib. 28
Viatores etiam apud Romanos in apparitorum numero erant.
Viaticus, a, um; viatieum; viatorius, bonae notae sunt.
* Adiectivum victoriosus dixit Cato apud Gellium L. 4. c. 9; occurrit etiam in nummo Probi apud Spanhemium, et inscript. apud Grut. p. 179. n. 2. Voss. de Vit. 822. Borrich. Cogit. 37.
* Victuale in Singulari, et quidem Adiective v. g. ministerium suggerere victuale, habet apuleius; sed sine applausu eruditorum.
Magis Latina, commeatus, alimonia, annona, victui neceessaria, quae ad victum pertinent. Borrich. in Voss. 262. Cell. Antib. 94. Erasm. in Vall. 251.
sicut sum, pulverizavero. Goclen. Silv. 71. Voss. de Vit. 790. Borrich. Cogit. 37.
* Vinculum, unde ducitur, optimae notae est.
* Atqui sic proprie dicitur mulier, ut Luciano vocatur; a)rrenikh\, quae et a)ntia/neira, nempe et animo et corporis filo veferens virum.
† Voluit vero Vulgatus Interpres a)nalo/gws2 exprimere Hebraeorum
[Gap desc: Greek word]
isch,
[Gap desc: Greek word]
ischah: quod Symmachus reddidit a)ndri/da; Iunius optime viram: quomodo olim querquetulanae virae i. e. nymphae, quae querqueto praesiderent; ut ex Festo constat. Vidit haec quodammodo iam barbaro illo saeculo Nicolaus Lyra, quum scribit: virago non fignificat mulierem de viro sumptam vel derivatam; sed viriliter agentem: et ideo magis proprie diceratur vira, si sermo Latinus pateretur; solum in eo deceptus, quod vira putavit Latinis omnibus ignotum: quum hoc vocabulum non nulli legant in Plauti amphitr. A. 2. Sc. 2. v. 181. Vide Taubmannum ad h. l. et Parei Lex. Crit. 1303.
* Adverbium autem virtuose, legitur in spuria inscriptione Gruteri: pro quo veteres, honeste, fortiter, egregid virtute. Voss. de Vit. 822. Borrich. Cogit. 37. Goclen. Silv. 70.
† Diminutiva quaedam in unculus exire, notum; ut latro, latrunculus; homo, homunculus. Ad quorum exemplum a viro formarunt recentiores virunculus. Sed tum sexûs digitati, tum etiam quod a viribus esset viri nomen, datum hoc a Romanis fuit, ut ne inde formaretur Diminutivum; quod viris parvae staturae, qui saepe animi et corporis viribus praestant, a longurionibus, quos Varro ita vocat, conemptim obiectaretur. Maluere igitur a voce utrique sexui communi homunculos, homullos et homunciones nuncupare. Voss. de Vit. 65. seq. Borrich. Cogit. 37.
Medici habent; at sine auctoritate veterum: Celsus pro eo Lib. 5. c. 26. sauguis varie crassus, glutinosus, pituitâ mistus.
* Iidem Medici usurpant etiam Adiectivum viscosus; cuius tamen similiter nulla idonea reperitur auctoritas. Neque viscidus frequentarunt veteres: licet viscum et viscus, Der Vogelleim, unde superiora ista descendunt, optimae sint notae.
* Visibilis est apud Plinium Mai. Stephan. Expost. de Latin. Susp. 116. Cell. C. P. 322.
Par fere ratio in Iwvisibiliter et Invisibilis; quo de supra.
* Visitatio similiter augustini; at visito ipsius Ciceronis est.
* Schorus de Phras. L. L: Vulgus, inquit, vituperium trivit pro vituperatione, aut reprehensione. Monendi igitur lectores sunt. ut a vituperio abstineamt, si vituperationem doctorum esseugere velint: nam veteres, et veri Lanini eo nomine non sunt usi.
† In Ciceronis L. 3. de Legib. cap. 10. pro vituperio, uti Gruterus edidit, alii libri omnes habent vituperabilis. Goclen. Obs. 23. Scaiger L. 6. de Causis L. L. 349. Cell. Antib. 95. C. P. 425. seq.
* Vivisicator et vivisicatio est Tertulliani. Vivificus, zwopoio\s2, est apud Ammianum Marcellinum. Borrich. in Voss. 264. Cell. Antib. 94 C. P. 289. Christ. Falsterus Supplem. L. L. 363. hoc Adiectivum etiam Cornelio Gallo tribuit.
* Nullibi, ad cuius Analogiam formatum est, soli. quod constat, Vitruvio in usu videtur fuisse; de quo infra Sect. 2.
* Ambo, ambonis, quo de supra, occurrit quidem apud Ecclesiaticos scriptores, unde r)h=s1is2 in Ecclesia toleranda sit, ex ambone sacro verba facere: sed umbo, umbonis, hâc notione nusquam reperitar.
Veteres Latini pro eo habent, suggestus, vel suggestum, pulpitum, cathedra. ??? superiore loco dicere.
* Umbe, quod scimus, veteribus est, I. Quidquid prominet, Ein Huckel. 2. Editior et media clypei pars. 3. Scutum ipsum, metonymice. Ad notionem cathedrae l. suggestûs numquam, quod scio, applicatur.
* Adiectivum autem ananimis s. unanimus, Livius, Catullus, Statius, et Valerius Flaccus habent: pro quo tamen Cicero, concors, consentiens, animo coniunctus; coniunctissimus cum aliquo omnium consiliorum societate; alicui coniunctissimus officiis, usu, consuetudine, cet.
Unanimitas, Plauti est et Livii: pro quo tamen veteres elegantius. consentiens et conspirans voluntas, sententiarum summa consensio. Goclen. Silv. 71. Borrich. Cogit. 37. Voss. de Vit. 822. Henr. Stephani Expostul. de Latin. Susp. c. 6. Cell. Antib. 95. C. P. 223.
* Compositum autem adunare exstat apud Palladium; et Parricipium adunatus apud Instinum.
* Nam unice apud veteres significat non nisi in primis, ante omnia v. g. hunc commendo tibi unice; filius unice dilectus. Sciopp. in Stradam. 46.
* Uniformitas est macrobii et Arnobii. Uniformiter est eiusdem Arnobii Cell. C. P. 233.
* Latinis scriptoribus semper Genere Mascul. adhibetur, pro margarita. Voss. de Vit. 137. Sciopp. de Stil. Hist. 209. Borrich. Cogit. 37. Cell. Antib. 221. C. P. 328.
* Uniri tamen Passivo Sulpicius Severus, et Claudius Manmerinus panegrrista nu sunt.
Unitus Participium est apud apuleium, Arnobium, Mamertindum, Iuvencum et Hieronymum, Philosophis etiam Neronis aevo in usu fuisse, ex Seneca pater Quaest. Natur. L. 2. c. 2.
Disuniri i. e. solvi Arnobius habet.
Unare pro eo habet Tertullianus; et adunare Palladius, scriptor argenteae aetatis; de quo verbo posteriori confer, quae infra de eo Sect. 2. occurrunt. Voss. de Vit. 137. Borrich. Cogit. 37. Cell. Antib. 138. C. P. 136.
* Veteribus autem notat
1. Continuationem, convenientiam, coniunctionem. Seneca Quaest. Nat. L. 2. c. 2: Si quando dixero unum, memineris, me non ad numerum referre, sed ad naturam corporis, nulla ope externa, sed unitate sua cohaerentis. Cassius Dig. L. 23. §. 5. de rei vindic. Si statuae suae ferruminationi iunctum brachium sit. unitate maioris brachii consumi. Seneca de Vita beata cap. 8. extr. Virtutes ibi esse debebunt, ubi consensus atque unitas erit: dissident vitia.
2. Indiscretam similitudinem. Sic apud Columellam L. 7. c. 3. est unitas coloris; et Plin. L. 16. c. 22. unitas foliorum. Idem Plinius L. 7. c. 12: Toranius Antonius iam Triumviro eximios formâ pueros, alterum in Asia genitum, alterum trans Alpes, ut geminos vendidit: tanta unitas erat.
3. dicitur etiam de iis, quae ita commiscentur, ut unum siant. Celsus L. 4. c. 19: Donec omnia, quae indita sunt, liquata in unitatem quamdam coeant. Cell. Antib. 221.
† Allegatur etiam ex Varronis quodam fragmento; sed inde tamen nihil probatur: quoniam Augusinus de Civit. Dei L. 19. c. 1. unde hoc fragmentum desumptum est, Varronis sententiam verbis non Varronianis, sed suis expressit: quemadmodum id ita liquido osteiidit Cellarius C. P. 102, ut etiam Olaum Borrichium, Cogit. 265. antea dissentientem, in partes suas propemodum pertraxerit, ut ex huius Analectis est videre.
* Adiectivum universalis exstat apud Quintiliannm L. 2. c. 13: item apud Auctorem ad Herennium L. 2. c. 24; ubi tamen pro universali Gruterus legit universa.
Pro universaliter. Cicero habet generatim, generaliter, universe; cui contrarium apud eumdem est, sigilatim, particulatim, et speciatim.
† Philosphi quemadmodum distinguant inter universale et generale; de eo vide, quae infra Sect. 2. ad Voc. Generale dicuntur.
Antiquius tamen videtur Hermanno Conringio in Supplem. ad Antiq. Academicas p. 202: ubi universitatis vocabulum hâc notione aliquot sacculis vetustius esse Academiae vocabulo existimat; et saec. XV in Italia, et postmodum saec. XVI in Germania Academiae nomen demum auditum esse scribit. Vid. Iac. Frid. Reimmanni Hist. Voc. L. L.
* Ceterum universitatis vocabulo veteres notarunt id, quod universum est, omnesque partes vel species continet v. g. Cic. universitas generis humani; haec rerum universitas.
† Successu temporis ICti universitatem quamcumque generaliter definiunt, quod sit multitudo hominum sub summae potestatis imperio in certam formam collecta in communem rei publicae utilitatem. Hâc definitione etiam doctas universitates comprehendi, pronum est intelligere, etsi barbaram aetatem, rerum aliquando optimarum matrem haud infelicem, ab ipsa studiorum universitate nomen petiisse probe novi: sunt verba Georgii Christiani Gebaveri, primi Antecessoris Primarii in universisate Gottingensi in Programmate suo illic primo, quo novarum Athenarum primitias invitat, ut nomina apud se profiteantur, tamquam delegatum Commissarium ad ea tantisper obeunda, quae Pro-Rectoris sunt, publ. prid. Kal. Nov. 1734.
Sunt hodie, qui perspicuitatis et distinctionis ergo eiusmodi scholam illustrem et regiam vocant cum addito universitatem doctam, universitatem litterariam.
† Quod etiam studiorum universitas his scholis superioribus nomen dederit, luculentum testem habemus Erasmum, qui in Dialogo de Pronunt. p. 22. Scholas inquit, ambitioso vocabulo nunc appellant universitates, quasi nihil bonae disciplinae.
Hinc, qui nominis rationem inde potius ducunt, quod studia, quae ibi tractantur, universis proposita et publica sint, satis quidem bellam adferunt, haud tamen eam, quam barbara aetas in formanda hac notione vocabuli nova respexit.
nobilitatem consecutus sit, illius causam in se habere sitam. Conf. Sect. 2. Quilibet.
† Nihil heic inculco, quod abhorret ab iudicio eorum, qui Latinitatis sollertissimi sunt custodes.
Cicero L. 1, Acad. Quaest m. 25: Nova sunt rerum novarum facienda nomina. Guil. Mechovius in Antiphila sua p. 91: Si quid novarum rerum accesserit, iis nos nova nomina imponemus, sed nostrae formae et nostri saporis. Non habebuntur autem ea pro Latinis, sed tamquam a nobis repertis. Si tamen novare verba nostri velint, aut ex similibus fingere, illa ita demum rata erunt, si consensus doctorum ea comprobavit. Enimvero necessarium iudicium est constituendum, ait Quintilianus L. 1. c. 6. in primis id ipsum quid sit, quod consuetudinem vocemus: quae si ex eo, quod plures faciunt, nomen accipiat, periculosissimum, dabit praeceptum, non orationi modo, sed quod maius est, vitat. Unde enim tantum boni, ut pluribus, quae recta sunt, placeant. Sic in loquendo, non si quid vitiose multis insederit, pro regula sermonis est accipiendum. Ego consuetudinem sermonis vocabe consensum eruditerum. sicut vivendi consensum bonorum.
Christianus Henricus Weissius de Stilo Romano p. 127. seqq. ita disserit: Rebus antiquis nomina tribuere antiqua, iustum et par est: novas vero et romanis ignotas, quas probatae Latinitatis nominibus effari non datur, recens inventis appellare, religioni nobis non erit. Si in re monetaria vocabulis grossi, floreni, thaleri, ducati, usus fuero, nihil peccavero, quamquam grossus ab Italica voce grosse est, quae grandem sonat, quoniam grossus nummus est grandiusculus, florenus a Florentia, Etruriae urbe, nomen invenit, ubi illud nummorum genus primum cudi coepit; thalerus a valle Ioachimica, Bohemiae oppido; ducatus ab Apuliae et Calabriae Ducibus, qui primi omnium Principum id aureae monetae genus fieri fecerunt. Possis tamen recte etiam, ut solent, thalerum dicere Ioachimicum; ducatum nummum aureum. Rem tormentariam infinita propemodum hodie habere antiquis incognita, inter omnes notum est: unde abessen non
potuit, quin nova quoque inde nascerentur vocabula, ut: flinta, musqueta, cartua, et id genus plura. De variis vestium recens gestari coeptarum modis nemo quisquam me iure carpet dicentem: contucha, adrienna. Idem illud in variis telarum et textorum generibus obtinet, ita, ut liberum mihi et integrum sit dicere: baychentum, canefassum, flonella; neque minus de herbis recens inventis, ut tabacum, then, coffea, rhabarbara. Iocularia etiam novitatem interdum habent suavissimam, ut quando Apueius meretricum basia, poscinumia; Beroaldus cibi delicatioris genus a discipulis interrogatus herbicasiovium appellavit: technica quoque, si purius circumscribi non possunt, tolerari debent. Quando vero Famianus Strada Germanicum equitem reuterum nominavit, excusationem non meretur, cum equitum tritissimum suppetat nomen: quare a Scioppio egregie depexus datus est. Turcarum pedites statarios, vel Praetorianum Turcarum militem non inepte appellaveris, quos, Ianissaros vulgo nominant. In Regum Principumque titulis, neque minus aliroum dignitate et splendore officii eminentium virorum veteri Latio ignotae novitatis vocabula minime effugiemus, quae si declinare ausuri essemus, vero est simile, nos propter imminutae dignitatis contumeliam in ius raptum iri. Affectatio quoque illa nimiae pritatis oracionem insuaviorem et obscurorem redditura esset. Nihil igitur impedit, quo minus pro Comite Provinciali, Landgrafium; pro Comite a linmitibus tuendis, Marcgrasium; pro Custri praefecte, Burggrasium; pro Summo copiarum Duce, Campi-Mareschallum; pro eo, cui summorum in Acodemia honorum adipiscendorum Facultas data est, Licentiatum dixero: qualium vocabulorum numerus maximus in numerum non facile redigetur. Sunt in talibus etiam hybridae sive eiusmodi voces, quae ex diversis linguis in unum coierunt, nomine a semifera sue ex apro et sue domestica huc translato. Hominibus inde ex diversarum nationum parentibus prognatis id nominis inditum est; quemadmodum Tranquillus in Vita Augusti cap. 19. Temesinum Epicadum, ex patre Romano, matre Parthicâ natum, hybridam vocat. Illarum vocum ex diverso idiomate mixtarum, quia apertissime impurae sunt, usus aliâs in Latine sermone non conceditur. Monoculus et bigamus, quae ex Graeca et Romana lingua conglutinantur, parum recte dicuntur: si vero uno privatum oculo indicare, aut illum significare animus est, qui duas in thalamum uxore duxit, istum purius rectiusque unoculum sive luscum, hunc digamum dicas. Neostadium, Palaeoburgum, rectius Neustadium, Altenburgum sive Palaeopyrgum pronuntiantur. Quod ad titulos honoris gratiâ dandos attinet, stolide et contra decorum facturus essem, si pro
nomine Archi-Ducis, Archi - Pincernae, Archi-Cancellarii, Archi-Mareschalli, Archi-Camerarii, Archi-Thesanrarii, dicerem Ducum Principem, Pincernarum Principem, Cancallariorum Principem, Stabulo Praefectorum, vel Praetorio Praefectorum, vel Mareschallorum Principem, Cubiculariorum Principem. Quaestorum sive Thesaurariorum Principem. Id minimum certissimum est, litteras ad Austriae Archi - Ducem, et Principes germanici Imperii Electores monstrosis illis titulorum oircumscriptionibus deformes non acceptum sed latoribus statim ad illos, qui scripserant, referendas redditum iri.
Ita etiam Starosta, Ein Starost; Woywoda, Ein Woywod; Bassa, Ein Basse; sontangia, Eine Fontange, cet. sine offensione genii Latini usurpari posse. docet C. A. Heumannus in Epist. critica, de o)nomatopoi??? sive iure L. L. augendi novis vocabulis, Quintiliani Dialogo de causis corruptae eloquentiae recognito, emendato et illustrato Gottingae 1719. 8. adiecta. Conf. Ioni dissert. de Nimio Latinit. Studio. It. Titius in Manud. 415. seqq.
* Veteribus, nominatim Catullo epigr. 48, Vocatio idem est, quod invitatio ad convivium s. ad epulas: quemadmodum etiam vocator iisdem non nisi eum notat, qui vocat s. invitat convivas. Cell. Antib 222. C. P. 387.
† Scaliger in Exerc. 307: Actum ipsum, quo quid volumus, volitionem barbari nostri tam nove, quam neccssario vocant.
† Ex Licii L. 1, c. 30. quidam adferunt: sed Gronovius ibi et Gruterus, voluntarios, legunt, Alii heic substituunt voluntarie per vocalem in fine secundam; quo Adverbio Caesar de B. C. L. 3. c. 91. utatur. Sed minus tuto substituunt, quum in hoc Caesaris loco alii legant voluntarii, et ceteroquin hoc Adverbium occurrat non nisi apud sequioris aevi scriptores, Arnobium, Hyginum, Hieronymum, cet.
† Voluptarius autem est a voluptate; ut voluntarius a voluntate. Kappius ad Iensium 152.
* Adiectivum votivus i. e. quod vovetur, vel quo vovetur aliquid, Zum Gelubde geborig, v. g. preces votivae; strena votiva, Ein Neiahrswunsch; ludi votivi apud Horat.; legatio votiva apud Cic. i. e. quae pro vote suscipitur; non apud Poetas solum habetur, sed etiam apud ipsum Ciceronem. Voss. de Vit. 822. Borrich. Cogit. 38.
* Hinc pro eo, quod barbare dicunt votum suum alicui dare, Einem sein Votum, oder seine Stimme geben; Latine dixeris suffragio suo aliquem ornare; suffragatione sud alicui praeto esse; suffragari alicui.
Votum bonae notae est; sed significat
1. Promissionem Deo factam, Ein Gelubde v. g. vota facere; implere votum; damnatus voti i. e. qui compos factus eius, quod cupiit, ad solvendum obligatus est, Der sein Gelubde bezahlen muss.
2. Pias preces, Einen guten Wunscb. v. g. vota nuncupare pro alicuius salute.
3. Ipsam etiam rem, quae Deo dicata sacrataque voto est; quamvis eâ notione rarius occurrit. Petronius:
- - - stipant graves
Equi vecessus Danai, et in voto latent.
Ipsum enim equum ligneum, quem Palladi Graeci voverant, voti nomine intelligit. Nec aliter accipienda haec vox in illo Virgilii 3. Aeneid. v. 279: - - votisque. incendimus aras.
4. Votum quoque dicitur res voto seu preeibus petita ante, et nune impetrata Sic in votum venire apud Horatium L. 1. Ep. 11. v. 5. dicitur, quod optatur, v. g. an venit in votum hoc? i. e. an hoc exoptas? an hoc expeits? et Virgilius dicit, divos in vota vocare.
5. Pro voluntate usurpat Suetonius Aug. c. 51: Nec votum, nec animus deest confodiendi.
6. Speciatim Plurali numero vota notant pactum illud, quod coniugio se invicem iungere cupientes ineunt. Hinc secunda vota pro secundis nuptiis, Iustinianus in Novellis. Cell. Antib. 222. C. P. 387.
* Urinalis, e, est Adiectivum, occurrens apud Vegetium de Re Mil. L. 3. c. 15. v. g. urinalis sistula; et Cael. Aur. Tard. 5. c. 1. v. g. urinale medicamentum i. e. urinam ciens l. movens, Graecis ou)rhtiko\n et diourhtiko/n. Voss. de Vit. 665. Borrich. Cogit. 38.
* Adverbium autem usualiter non nisi in Gemma et Glossis MSS. exstat: Latini pro eo, ex usu vulgari, usitate. Voss. de Vit. 823. Borrich. Cogit. 38.
* Substantivum usurator, Ein Wucherer, quod hinc derivatur, eiusdem est commatis: Latini pro eo, fenerator. Voss. de Vit, 791 Borrich. Cogit 38.
Nec melioris notae est usurarius, hâc quidem notione activa: nam Adiective positum v. g. uxor usuraria, quae aliis scriptoribus concubina dicitur, occurrit apud Plautum, et Passive signisicat.
* Viensilitas autem ab utensile; ut utilitas ab utlie. Utensile est Varronis de R. L. 1, c. 5: hinc Columellae, Livio, Tacito, aliis, utensilia, Allerhand Menbles, brauchbare oder nutzbare Sachen. Voss. de Vit. 665.
A et AB notat
1. Causam, per quam.
* Ovid. occidit a forti: sic di voluistis: achille. It. Interierunt ab aquis. It. Periit ab ille.
2. Causam, propter quam.
* Plin. Si caput a sole doleat.
3. Locum et rem, unde.
* Cic. Pecuniam numeravit ab aerario.
Varro: A vita pastoali ad agriculturam descenderunt homines.
4. Personam, unde.
* Cic. A me hoc illi dabis. Id. Sames a me, quod illi dabis. Hinc Ab aliquo solveres, verpraesentare, dare, numerave, Latnis est alicui solvere per alium, Iemandem an einen andern Anweisung thun v. g. Tibi quod debet, ab Ignatioe selvit.
5. Pro.
* Cic. Ut nemo contra civium perditorum popularem turbulentamque dementiam, a senatu, et a bonorum causa steterit.
6. Post.
* Cic Centesima lux est haec ab interitu P. Clodii. Id. Cuius a morte hic tertius et trigesimus est annus. Petron. c. 80: Statim ab extrema parte verbi consurrexit.
7. Quod vulgo dicitur, De prope.
* Cic. Nuntiatum est a nobis a Marco Varrone venisse eum a Roma, Id. A Theatro venit.
8. Causam, unde res est.
* Cic Cviminabantur multi, eum infestiovem agrum a nobilitate esse, quam a Volscis fuerat.
9. Quod attinet ad, praecedente Adiectivo aliquo.
* Cic. Mediocriter a doctrina instructus, angustius etiam a natura. Ab equitatu sirmus. Ab exercitu instructus. Ad Attic. Sed accipienda plaga est: sumus enim flagitiose: Dass es eine Schande ist: imparati, cum a militibus, tam a pecunia. Inops ab amicis.
* Ad Q. Fratr. Numquam a causis et iudiciis fui districtior i. e. occupatior. Sic, Orbus a liberis. Inops a Latinâ linguâ, explicare animi sensa aliter non potuit. A viribus insirmus. Liv. L. 2. c. 24: Curia maesta ac trepida ancipiti metu, et ab cive et ab hoste.
Interdum etiam Substantivo, ut: Tunc erat ab Oratoribus in foro quaedam solitudo.
Vel verbo: ut, solvere a se, Von dem Seinen bezahlen.
* Tale et hoc est: Hoc tibi ege a Des confirmo, An Gottes statt ich dir das gewiss. Gocl. Obs. 96.
10. Tempus Praeteritum.
* Cic. Vetus opinie est, iam usque ab hereicis duct temporibus.
11. Distatiam loci.
* Plaut. Tam prope a muris hostem babemus.
12. Propter.
* Liv. A verecundia memoriaque meriterum, haud secus quam ducem suum attollunt.
13. Praepositum muneri.
* Suet. Libertorum praecipue suspexit Dosidem et Harpocram, et super hos Polybium a studiis: sed ante hos Narcissum ab epistolis, et Pallantem a rationibus.
14. Contra.
* Cic A quo periculo defendite, Iudices, civem fortem.
15. Domicilium.
Cic. A iudice venie. Ter Sed Mysis ab ea egreditur. Id. Fores crepuere a Glycerio.
Hinc intelligitur, Equites nostros, qui fere a domiciliis originis suae nomen trahunt, rectius per hanc Praepositionem A vel AB insigniri, quam per Praepositionem DE, quae heic increbuit ab idiomate linguae Gallicanae, quae non potest non admittere eiusmodi particulae huius usum, at perperam transtulit in linguam Quiritium. Et sic v. g. Gallice quidem dicendum est Severin de Monzambano; Latine autem multo rectius dixeris Severinus a Monzambano. Conf. in Parte Synt. Thomas de Aquino.
It. A Roma hic puer est. A vicino nostor haec est ancilla.
16. Remotionem.
* Cic. Syll. 9. Neque honoris, neque aetatis excustie vindicata labore, Id. L. 2. Ep. 16. n. 13: Perturbationem a rep. meis incommodis libentissime redemissem.
17. Locum bonoris et dignitatis ordinem.
* V. g. Secundus a Rege est. Id. Secundum a Rege locum tenere.
A et AB respicit agentem seu Subiectum operationis: DE vero materiam, sive Obiectum actionis et agentis.
* Plin. L. 4. Ep. 7 n. ult. scribit de libro Reguli cuiusdam in filii sui mortui memoriam scripto: Credas, non de puero; sed a puero scriptum: ubi B. Cellarius in editione sua addit: Egregium exemplam pro differentia harum Pradepositionum. Ita etiam audire ab (vel elegantius ex) aliquo aliquid, respicit subiectum; et audire de aliquo aliquid, obiectum.
Sunt tamen exempla, quibus veteres, id quod subinde in aliis etiam observationibus adnotamus, contra hanc a)kri/beian suam peccant. v. g. de illo audivi pro ab l. ex illo audivi.
* Eiusmodi vocabulorum differentias, ut quae in hac Partis Etymologicae Sectione posteriori locis suis curate interponuntur, Latinitatis studiosi sibi familiares reddant. Harum enim neglectus, dici non potest, quam scabrum reddat stilum, potissimum eorum, qui lectione auctorum iudicium, quod tarde sit, non dum habent subactum.
Pro Abiurare creditum, barbari dicunt Abnegare cum iuramento creditorem.
ambos Reges adeant. Conf. paullo post Allegare.
* Abominabilis, abominanter, abominamerntum, abominatio, apud veteres Romanos non occurrunt: at quo auctore singula probentur; de eo vide supra Sect. 1.
† Claudianus etiam 3. de Raptu Proserpinae v. 215. habet absentaverit: sed in quibusdam libris pro eo legitur amaudaverit. Absentans tamen usus Silonius o. Epist. 13. extr. pro absens, Aussenbleibend; itemque Cyprianus, et alii, quos ad Sidonium notavit Savare.
* Ceteroquin significat perfectionem, Die Vollsubrung. Cic de Fin. 5. c. 14: Virtus rationis absolutio definitur.
Absolvere verbum similiter notione iudiciali sumitur, quamvis non nisi cum adiunctione, numquam autem absolute v. g. absolvere aliquem improbitatis. peccatorum crimine, de peccatorum crimine, de praevaricatione. Ceteroquin notat etiam persicere.
opponitur rapacitas: CONTINENTIA est virtus, quâ ratio temperat adfectui, praesertim circa voluptates corporis, ac libidinem, quam Graeci vocant e)gkra/teian; cui contraria est a)kras1i/a, incontinentia: TEMPERANTIA genus est, ad omnium adfectuum moderationem pertinens. Gifan. Obs. 291. Valla Lib. 4. c. 41.
* Sed abstinentia et continentia a veteribus subinde confunduntur.
* Abusive rectius praefertur, quum docemus artiumque ac scientiarum tradimus disciplinas.
* Abusus autem, id quod probe notari velim, Ciceroni et Ulpiano notat non kata/xrhs1in vel corruptelam, Einem Mirbrauch; sed a)po/xrhs1in, Eine Abnutzung. Unde veteres ICti abusum proprie in iis constrtuunt, quae usu consumuntur, seu quorum usus in ipsa consumptione positus est. Abusio autem utrumque veteribus notat, et kata/xrhs1in et e)po/xrhein.
Cic, in Top. c. 3: Non debet mulier, cui vir bonorum suorum fructum legavit, cellis vinariis et oleariis plenis relictis, putare, id ad se pertinere. Usus enim, non abusus legatus est, id est, non ut utendo consumat legatum. Ulpianus Lege 5. §. 1. p. de usu fructu earum rerum, quae usu consumuntur; Si usus fructus sit legatus earum rerum, quae in abusu consistunt. Cic. de Orat. Abusio, quam catachresin vocant, ut quum minutum animum dicimus pro parvo. Item ad Herennium: Abusio est, quae verbo simili et propinquo pro certo et proprio abutitur, hoc modo; vires hominis breves sunt. Quintil. Lib. 3. c. 3: Per abusionem aliquid ponere. pro a)poxrh/s1ei autem occurrit apud Cic. ad Attic. L. 11. Ep. 22. ubi vini abusio ponitur pro vino, quod bibendo adsumitur.
* Etiam abuti Latinis non semper est male uti, Misbrauchen; sed similiter etiam uti et usu consumere, Verbrauchen, abnutzen, verzehren. Cic. de Nat. Deor.: Nos sagacitate canum ad utiolitatem nostram abutimmur, id est, utimur. Pro Milone: Non
abutemur, id est, non magnopere utemur, Interprete Caelio Secundo. Sic dicitur, omni vino abusi sumus, Der Wein ist ganz und gar verthan.
Abutimur iis, quae pereunt, ait Boetius in Top. Cic. ut, abutimur oleo, pane. Utimur autem his, quae nobis ntentibus permanent, ut praedio. dome. Gocl. Obs. 97. Schor, Phras. p. 21.
Accensus signisicat apparitoris genus lautissimum. Erant enim apparitorum in numero Scribae, Accensi, Viatores, Praecones, Lictores, cet. Richt. ad Popmam p. 7.
* Mira, inquit Cicero cap. 17. Orat. extr., est quaedam natura vocis, cuius quidem e tribus omnino sonis, inslexo, acuto, gravi tanta sit et tam suavis varietas.
* Haec differentia tamen non est perpetua: nam accidere etiam de re grata usurpavit Cicero saepe numero v. g. Lib. 1. ad Attic. Ep. 5: Mihi omnia, quae iucunda ex humanitate alterius et moribus homini accidere possunt, ex illo accidebant. Id. pro Lege manilia cap. 9: Quod ei praeter spem acciderat. cet.
Deinde accidit etiam, quod fortuito atque ex improviso evenit: contingit, quod comitatur et subsequitur quasi praecedentium causarum eventus. Seneca: Scies, plura mala contingere nobis, quam accidere. Popma.
leiben, inprobat Voss. de Vit. Serm. Lib. 1. c. 34. p. 157. et Erasm. in Vall. 183. Sed ita tamen eo utuntur Curtius et Valerius Maximus.
Etiam cornificius ad herennium scribit, se aedes maximas amico cuidam ad nuptias accomodasse.
* Usitate notat applicare, adiungere, adhibere. v. g. lateri accommodare ensem; accommodare orationem auribus multitudinis; accommodare restes ad crimen; se alicai accommodare, Eines Parthey nebmen, Sueton.
Peculiaris locutio est apud Ciceronem, accommodare alicui de hospitio, Einem ein Quartier verschassen.
† Si quod vocabulum pro Poetico venditamus; satis est, si w(s2 e)pi\ to\ polu\ a Poetis usurpetur, nec unum alterumve exemplum apud Prosaicos occurrens obverti de bet: scimus enim, Poetica etiam a Prosaicis interdum adscisci.
Scribere de nobis, tibi nos accredere fas est.
Columella Lib. 1. c. 1.: Id videtur Siserna accredidisse.
* Est tamen accumbere etiam Cornelii Nepotis, nec ipse Cicero hoc verbum reformidat.
Accusare est aliquem criminis in iudicio reum facere, seu facti causam alicui tribuere: Incusare autem est mores alterius privatim reprehendere, vel de illata iniuria querelas deferre.
* Saepe tamen haec confunduntur. Stallust. Iugurth. Ubi per socordiam vires, tempus, ingenium desluxere, naturae infirmitas accusatur. Tacitus: Intemperiem caeli incusantes.
Deferre nomen, est reum facere: id proprie sit ante accusationem.
† Celticarum praeterea vocum tantus in Latina lingua comparet numerus, ut multi cogitatione illarum inducti Celticam Latinae linguae matrem esse opinarentur. Sibi Germanica lingua adserit vocabula framene, quae hasta erat missilis, uri, tecti, heri ect. Essedum et carrus Gallicae originis sunt. Et haec et similia, ut ut ab exteris mutuata, sat bene se habent, et in optimis scriptoribus tamquam ius civitatis nacta occurrunt.
Sunt rursus inter peregrina alia in civitatem Romanam nin recepta, nec nisi semel aut rarissime a classicis auctoribus usurpata, quae quidem facile apparet in oratione nitida et tersa vitari oportere. Mastrucâ, (mediâ longâ) quae gausapen (mediâ correptâ) notet, Germ. Eine Madratze, ipse Tullius usus est, vocabulo Sardico petoritum (mediâ brevi) carpenti sive currûs pensilis in Gallia usitati nomen Gallicum est, hodie ibidem unecarosse, nobis Eine Carrathe oder Kutsche, dictum: bardus, quod hominem stupidum, et mentis non satis compotem significat, ab Hispanis profectum. Haec et huius genetis covabula peregrinitatis vitio laborant, nec temere, nisi res sine istis Latine plane reddi non possit, in Latinum sermonem inferenda sunt. Si vero ita res habeat, ut illud ipsum, cui significando vox peregrina inventa est, Romanis fuerit incognitum, nec Latinum vocabulum suppetat, dubitatione omni remotâ, peregrinis utamur, sicut supra Sect. 1. ad calcem de Vocabulis novis pronuntiavimus.
privatarum rerum, et minorum, et familiarum.
Acta crant res minores, quae in urbe fiebant, et in scripta redigebantur, ut acta Senatûs, in quibus perscriptum erat, quidquid in senatu diceretur agereturque; et acta populi, quae et publica et urbana et kat) e)coxh\n acta appellantur, in quibus singulis diebus notabantur res populi, ut comitia, iudicia publica, matrimonia, divortia, et alia plura: Gesta sunt res maiores, quae domi et militiae geruntur, in ostentationem virtutis heroicae, nominisque mansuri gloriam.
Gesta semper sunt publica, et celebrantur: Acta possunt esse privata, quae codicillis et testamentis continentur; quo ipso tamen innuitur, publica et in luce omnium posita haud excludi.
† Quam disserentiam dum ad animum meum propius propono, haud ego intelligo, quid Erasmum induxerit, ut acta Apostolorum perperam dici, et pro eo gesta Apostolorum substitui mallet. Profecto quorum rebus nihil eorum convenit, quae in subigendis populis fecerunt heroes tot hominum innocentium sanguine madentes, quique nihil patrarunt, vod applausum orbis magnopere haberet, sed pro optimis factis malam gratiam plerumque inirent, eaque fere tolerarunt, quae quam proxime abessent ab extrema infamia: horum quidem suscepti pro Christi amplificanda gloria lagores, curae et calamitates acta potius, quam gesta nuncupanda videntur.
* Praeterea etiam Poma. Gesta hâc significatione, quâ nempe actis opponitur, Latinum esse negat. Sed quo minus ei adsentiamur, obstant loca bonorum scriptorum v. g. Cornelii 14. 1. 2: Obscuriora sunt eius gesta pleraque. Quamvis id Vallae L. 4. c. 9. facile largiamur, multo dici elegantius pro eo res gestas.
* Sunt autem Actuarii apud veteres seribae publici, a consiciendis actis sic appellati. Meminit eorum Suetonius, et partem officii illorum attingit Caesare c. 55. Vide et Legem 5 Cod. de Erogat. inilitaris annonae: et Eutropium Lib. 9. cap. 7: et Aurel. Victor. in Victorino Imp. sive uno ex 30. tytannis.
1. Usque ad.
* Cic. Sophocles ad summam senectutem tragoedias fecit. Caes. Res est iam ad extremum deducta casum.
2. Circiter.
* Cic. Homines ad quindecim Curioni adsenserunt, nuilum SCtum facienti.
Saepe sic sine casu ponitur. Caes. B. G. 2. 33. 5: Occisis ad hominum milibus quatuor, reliqui in oppidum reiecti sunt.
3. Circa
* Cic. Ad quae tempora te exspectem, facias me certiorem. Id. Ad diem adsunt, Id. Ad boram octavam praesto sunt.
4. Ad usus.
* Cic. Ad templum monumentumque pecuniam decrevere.
Ter. Canes ad venandum. Plin. L. 10. ep. 118. Prodesse ad perpetuam provinciae quitem.
Columella L 11. c. 2: Salices ad ligamina vitum praeparari possunt.
5. Apud.
* Cic. Ad urbem quum esset, audivit. Id. Eius testis ad iudicem sidem insirmabit. Id. Pugna navalis ad Tenedum. Id. Ad manus librum habere. Id. Ad Caesarem meam causam agas: Id. fuit ad me sane diu. Etiam apud Caesarem et Livium hâc notione occurrit. Borrich. Cogit. 48.
6. Ad Personam.
* Cic. Quum Cato contra Sergium Galbam ad populum magnd contentione dixisset.
It. Loqui ad populum.
7. Quod attinet ad.
* Cic. Impiger ad labores, fortis ad pericula, peritus ad usum et disciplinam, prudens ad consilia, felix ad casum fortunamque.
8. Ante.
* Cic Clodius abiectâ togâ se ad generi pedes abiecit. Plaut. Quis ad fores?
9. Adversus vel Contra.
* Cic Nisi desperatione rerum obduruisset animus ad dolorem novum. Id. Mirari licet, quae sint animadversa a Medicis herbarum genera, quae radicum, ad morsus bestiarum, ad oculorum morbos, ad vulnera.
10. Post.
* Cic. Nescio, quid intersit, utrum nunc veniam, an ad. decem annos. Conf. in Parte Synt. Ad annum.
11. Secundum.
Cic. Omnia ad voluntatem loqui, nihil ad veritatem. Id. In loquendo multus et ineptus, ad summam impudentiam. Id. Si autem in itinere meo se opposuerit, ad tempus consilium capiam. Plin. Aqua multa in ea decoquitur, ad dimidias. Col. Mustum quam dulcissmum decoquitur ad tertiam, et decoctum defrutum, (mediâ correptâ,) vocatur. (Meet, dick-gesottener Wein.) Cic. Ut eanerent ad tibiam clarorum virorum londes. Id. Fabellas Latinas ad verbum de Graecis expressas.
12. Tempori prastituto inservit. Cic. Quando illa frumentum, quod debeat, ad diem non dedit. Idem Venias ad id tempus.
13. Eleganter inservit formulis Ad Summum, Ad Summam, Ad extremum.
* Attic. Ad summam: dic, M. Tulli, adsentiar Cn. Pompeie? Cic. Postea iam gemere, ad extremum vere loqui omnes et clamare coeperunt.
† Ad eleganter interdum omittitur. Cic. L. 2. Verr. n. 129: Eximant unum aliquem diem, aut summum biduum ex mense.
14. Prope.
* Cic Verr. 5. c. 41: Ad latus alicuius sedere.
15. Versus.
* Caes. B. Gall. L. 1. c. 31. n. 2: Simulacrum victoriae, quod ante ad simulacrum Minervae pectabat, ad valvas se templi limenque convertisse constabat.
16. Prae.
* Cic Persuadent Mathematici, terram in medio mundi sitam ad universi caeli complexum quosi puncti instar obtinere.
Virum bonum et non illiteratum, sed nibil ad Persium.
17. Praeter.
* Cic. Ad reliquos labores etiam bane molestiam adsumo.
18. Eleganter etiam sumitur loco Pro v.g. Ad Asinos pabulum dare, Ad manus armillas proferre.
19. Ad postremum et Ad ultimum, Historcis sunt, quam Oratoribus, aptiora. Ad summum et Ad extemum, Oratoribus sunt, quam Historicis aptiora.
20. Notat etiam finem vel proopositum. v. g. Ad mortem deposcere. It. Ad hanc te amentiam natura peperit.
* Ceteroqui dicunt adatquare aliquid alicui v. g. adaequare urbem solo. Liv. L. 1 c. 29.
1. Epiphonema. Liv. Adeo quanto rerum minus, tanto minus cupiditatis erat.
2. Vero. Cic. Id adeo ex ipso S. C. cognoscite.
3. Immo vero: praecedente Atque. Cic. Atque adeo boc mihi concedendum est magis.
4. Immo: praecedente Atque. Cic. Posco, atque adeo flagito.
5. Ita. Tam. Cic. Adeone bospes buius urbis, adeo ignarus es, ut baec nescias? Comici heic interdum subii ciunt Quasi. Ter. Heaut. 5. 1.
Gaudere adeo coepit, quasi qui cupiunt nuptias.
6. Tantum abest: sequente Non. Curt. Adeo ipse non violavit, ut summam adbibuerit curam, ne quis captive corpori illuderet.
7. Tam diu, apud Comicos. Plaut. Marc. 3. 4: Quanto te satius est rus aliquo abire, ibi esse, ibi vivere adeo, dum illius te cupiditas atque amor missum facit.
* Haec differentia ex linguae indole faltem tecta est, et a veteribus plerumque, sed non semper observatur.
1. Tempus Praeteritum.
* Cic Unam adhuc a te epistolam acceperam. Id. Me adbuc non legisse, turpe est.
† Interdum etiam tempus praesens. Cic. Est adbuc non Verres, sed Q. Mutius.
2. Praeterea.
* Cic. Nisi si quid adhuc forte vultis.
Cicero hâc notione rarissime frequentat: multo quippe libentius usurpat Praeterea.
Quam ad rem multum adiuvat. Vorst de Lat. Falso Susp. 160.
1. Satis. Valde. Cic. Pauci admodum familiares.
2. Omnino. Plane. Prorsus.
* Cic Me admodum puero: Quum admodum adhuc puer essem. Id. Nam plane quidem perfectum, et cui nihil admodum desit, Demosthenem facile dixieris. Id. Curio litterarum admodum nibil sciebat.
3. Praecise.
* Curt. L. 4. c. 24: In laevo cornu Bactriani ibant equites mille admodum i. e. non amplius mille. Iustin. L. 7. c. 2: Post menses admodum septem i. e. non plures; quam septem Liv. L. 43: Legati ex Macedonia exacto admodum mense Februario redierunt. V. Freinshem. Ind. in Curt. et Flor.
4. In responsionibus adfirmativis, Comicorum est. Ter. Advenis modl? Pa. Admodum. Germ. Ia, ia, allererst.
5. Notat etiam Circiter v. g. Mille admodum, Ungefehr tausend. Exempla eius sunt frequentia ap. Iustinum, Curtium et Florum.
eo quod rem publicam in re militari posent iuvare; in quarto autem usque ad sexagesimum annum Seniores esse vocitatos, quod tunc primo corpus senescere incipiat; inde usque ad sinem vitae uniuscuiusque quintum gradum factum, in quo qui essent, Senes appellatos, quod eâ aetate corpus senio laboraret.
† Etiam u(pokoristiko\n Adolescentulus ap. Sallust.Catil. 49. 2. forte per contemptum dicitur de Caesare, qui tamen tum 36. ciriciter annos natus erat.
* Sed Oratores et Historici promiscue nominant adolescentes et iuvenes intra annum vicesimum et quadragesimum.
Hodie citra antiquitatis suffragium aliter adolescentis nomen usurpatur, nimirum de ea aetate, quae anno incipit 13. et desinit 20. ex quo iuvenis appellatur. Popma.
Usitatius dixeris, adolescentum more agere; iuveniliter exsultare; iuveniliter et petulanter agere; luxuriari; Gr. neani/zein.
† Horatius Art. Poet. v. 246. habet iuvenari; quod tamen apud illum notat iuveniliter loqui.
* Quintilianus autem L. 2. c. 2. et Laberius apud Nonium c. 2. n. 46. pro eo habet ado escenturio.
Proprie autem adoptio de iis dicebatur, quorum patres adhuc viverent: nam arrogatio dicebatur, quum adoptarentur, qui parentum suorum morte patres familias effecti essent. Et fiebat avidem adoptio privatim; arrogatio publice. Vide Torrent. ad Sueton. Aug. c. 64. item Chr. Coler. Parerg. c. 7.
* Hanc tamen differentiam non semper observant Oratores et Historici, apud quos adoptionis nomen est generale.
c. 19.; quin et Aiectivum sine hac adiunctione usurpat ipse Cicero pro Domo cap. 13: elegantius tamen a Cicerone pro Sext. Rosc. eiusmodi adoptivus filius, dicitur iudicio et voluntate filius. Velleius Lib. 2. cap. 104. n. 1. habet filius adoptatus.
IULIA ADEPTA
HIC ADQUIESCIT.
Ita sepulti non raro quiescere dicuntur: et ipsa mors quies appellatur.
* Nam adquiesere notat ceteroquin
1. Placide obdormiscere v. g. Curt. 8. 6. 27. mero ac vigiliis gravis adquievit. Item Recreare se v. g. Adquiescere a lassitudine.
Praeterea etiam
2. Contentum esse, nec quid amplius movere aut quaervere, Sich zu Frieden steilen v. g. in alicuius caritate adquiescere, Cic.; uno solatio adqiescere, Suet.; blandae spei adquiescere, Sen.
3. Aliquando est oblectari v. g. Cic. in tuis oculis, in tuo ore vultuque adquiesco; Suet. his maxime adquiescebat.
4. Citerioris aevi scriptoribus notat etiam consentire vel adsentiri. Hieron. L. 2. adv. ioviniam. volentibus eam amicis aut in iumentum aut in vekiculum tollere, non adquievit.
† Praeter exempla illa, quae in Fabro adferuntur pro stabiliendo tw=| adsentio, illud etiam Plinii L. 2. Ep. 11. tenendum est: Adsenserunt Consules designati.
adsequuntur etiam illam, quam magis ipsi fugiunt, tarditatis.
† Andr. Borrichius Vind. L. L. 18. ex Quintiliano et Varrone; et Append. 17. ex Seneca et Caesare it probatum: sed Cellarius in Discussione Append. 27. de Caesaris et Varronis testimoniis quaedam excipit, quae non omnino nullius sunt momenti.
* Adserere autem sine controversia bene se habet, et aureae aetatis est
1. Pro in meliorem vitae conditionem et statum transferre; ut adserere se in libertatem.
2. Pro vindicare sibi aliquid, ex alterius iniusta possessione ereptum: ut adserere sibi aliquid, Sich etwas anmassen.
* Pro vindicatione, quâ in libertatem adserimur, sine controversia recte se habet, et in Cicerone, Quintiliano et aliis occurrit.
1. Imputare, causam alicui adscribere v. g. Cic. Hoc nostris occupationibus adsignare debetis. Id. Nec vero id hominitum quisuqam, sed tempori adsignandum putavit. Id. Haec si minus apta videntur huic sermoni, Attico adsigna.
2. Locum etiam habet in agris divendendis vel distribuendis v.g. Cic. Phil. 2. c. 17: Duo milia iugerum campi Leonitini Sext. Clodio Rhetori adsignasti, et quidem immunia. Pro Lege Agrar. c. 6: Adsignare colonis agros.
3. Usitate autem et in genere. notat attribuere v. g. suum cuique locum adsignare. Plin. Lib. 10. c. 50: Natura avibus caelum adsignavit.
Sed non satis distincte loquitur Schorus. Primumm enim, quaeritur, quos per recentiores intelligat? Nempe intelligere per illos heic non potest alios, nisi argenteae aetatis scriptores. Nunc autem, quatenus visus notionem adspectûs seu apparitionis, Germ. Eines Anblicks, sustinet, id est, quatenus Passive sumitur, falsum est, apud eiusmodi recentiores modo ita dici: occurrit enim hâc notione etiam apud Virgilium Lib. 5. Aeneid. v. 9.: Obstupuit visu Aeneas. Quatenus autem visus notat potentiam seu facultatem videndi, occurrit quidem tantummodo apud argenteae aetatis scriptores: sed hâc notione cum adspectu nihil habet commercii.
* Porro intransitive significat, quum ponitur
1. Pro adflare v. g. Catull. Lenius adspirans aura venit.
2. Pro favere, et prosperos largiri successus. Virg. Adspirat primo fortuna labori.
Sed hae duae posteriores notiones, formaeque intransitivae fere Poetarum sunt.
Unus, quod quidem constat, Quintilianus tranfitive usurpat, in Prooem. Lib. 4. dicens, Adspirare ingenium alicui i. e. impertire.
* Ufitate adsumo idem est, quod adiungo v. g. Cic. 7. Fam. Ep. 26: Noctis aliquantum ad scribendum adsumere. Liv. L. 2. c. 22: Adsumere aliquem in societatem.
† Nisi deficeret auctoritas MSS. ait Kappius ad Iens. 2, mallem ego, quod ad contextum et continuationem sermonis, animi remissio, maixime quum hoc ipso sensu Tullius hanc dictionem usurpaverit L. 9. Fam. Ep. 24. et secundum ord. Siber. L. 13. Ep. 9: Nec id ad voluptatem refevo, sed ad communitatem vitae atque victûs, remissionemque animorum, quae maxime sermone efsicitur familiari. Pari ratione Plinius Lib. 4. Ep. 3.
n. 1: Quod sanctitate, inquit, quod auctoritate, aetate quoque princeps civitatis, est quidem venerabile et pulchrum: ego tamen te vel mogis in remissionibus miror, Atque heic Clara. Cellarins remissiones recte interpretatur studia minus severa. Suffragatur Tacitus Agricolâ 9. 3: Iam vero tempora curarum remissionumque diversa. Sed nolo in re, nemini ignotâ, cumulandis exemplis longior esse.
Borrichio insuper opponi potest inter Patres eruditissimus Tertullianus adv. Marcion. 2. 13: Ut malum erupit, atque inde iam coepit bonitas Dei cum adversario agere, illud quoque negotium eadem illa iustitia Dei nacta est iam secundum adversionem dirigendae bonitatis.
1. Sensu amico pro erga, vel apud.
* Cic. Pietas et iustitia adversus deos. Id. Adhibenda est reverentia quaedam adversus bomines. Terent. Amndr. A. I. Sc. 1. v. 15: Id gratum fuisse adversum te, habeo gratiom. Id. Andr. A. I. Sc. 5. v. 31: Sed nunc peropus est, aut hunc cum ipsa, aut me aliquid de illa adversumm hunc loqui i. e. qupd hunc vel ad hunc, Gegen ihn. Brut. ad Cic. Ep. 16: Adversus Regem istae sunt preces, Vor einem Konige.
Interdumetiam ponitur pro ad. v.g. Adversus ea Consul respondit.
2. Sensu inimico pro contra. Terent. Heaut. A. 4. Sc. 1. v. 10: Adversus edictum alienius facere.
Sed quum ad personam referuntur, hoc differunt, quod adversus levius est, quam contra. Nam contra, inimicitias, dissidia, et nocendi voluntatem semper ostendit: adversus etiam cum bona voluntate est; uti in proxime praecedenti loco dictum. Conf. Popma ed. Giess. 1660. pag. 21. seq.
favorem emerear. BLANDIOR proprie ad tactum pertinet, kataxrhstikw=s2 transfertur ad alios sensus, etiam ad animum. Ita palpamus manibus, dum blandimur equis; et palpum obtrudit ille, qui blandiendo fallit. Ita etiam bladitur infans matri lactanti, et nobis ipsi blandimur, ut Plinius loquitur Lib. 8. Ep. 2. ADSENTOR, quum studiose, et conciliandae alicuius utilitatis gratiâ effusius, et plerumque falso quempiam laudo.
* Adsentari non cadit in animalia: canes autem dicuntur blandiri et adulari. Valla L. 5. c. 66.
* Suetonius adulterata mulier; pro quo Cicero, stuprata mulier.
Verbum adulterare et adulterari significat adulterium committere, adulteriis studere, it. active et transitive stuprare v. g. Adulterore aliquam; quae notio Suetonio perquam familiaris est; it. perMetaphoram corrumpere et rei sram adimere sinceritatem v.g. iudicium adulterare; pecuniam adulterare.
† Locus Plinii, qui pro eo adducitur, non sine mendi suspicione est.
* Participio adunatus Iustinus insigniter delectatur, creberrimeque id usurpat, praeterque hunc Sext. Aurel. Victor, Tertullianus, Apuieius, Lactantius; adunatio Cyprianus habet; coadunare Dictys Cretensis; unare Tertullianus; unatus Participium Apuleius, Arnobius, Lactantius, Seneca.
Cicero pro adunare dicit iungere; coniungere; in unum locum congregare; in unum redigere; in unum locum conferre; et pro adunatus, coniunctus; et pro adunation, coniunctio. Borrich. Cogit. 40. 42. Cell. C. P. 107. et 159.
* Terentius aegrotum animum saepe dicit. Apud alios auctores id rarius invenias. Goclen. Obs. 322. Quod Terentianum tamen differentiae nostrae non obstat: differunt enim ita vocabula, si simpliciter et sine adiunctione ponuntur. Confer, quae infra dicimus ad locum: Spectamus natura.
de corpore usurpatum est. Nominatim de corpore usurpant Curtius, Columella, P. Mela, Plinius, Tacitus, Florus, Sulpicius, alii.
Aegrotationem et Aegritudinem Cicero ipse distinxit Tuscul. 4: Sed proprie ut aegrotatio in corpore; sic aegritudo in animo nomen habet. Ibidem: Praeclare nostri molestiam, sollicitudinem, angorem, propter similitudinem corporum aegrorum aegritudinem nominaverunt.
* Idem tamen eodem libro, itemque Terentius in Audria et Heautontim. dixit aegrotationes animi; ut Horatius: Quo me aegrotare putas animi vitio. Quod tamen differentiae nihil obstat: differentia enim vocabulorum, quam inculcamus. spectanda est, quum simpliciter et sine epithetis nomina ponuntur. Conf. infra Spectamus naturâ. Popma ed. Giess. 1660. p. 27. Schor. de Rat. doc. et disc. L. L. et Gr. 50. Obs. 11. et Thes. Cic. 29. Goclen. L. 1. Observ. 322. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 119. Cell. Antib. 105. C. P. 159. Kappius ad Iensium 3. Andreas Borrichius Append. 641.
* Aemulatio etiam paris est; Imitatio sequioris. Cellar. ad Plin. L. 1. Ep. 2. n. 3.
* Ceteroquin aequare, notat
1. Exaequare, complanare v. g. Aequare aream; aequare solo urbes, domos, turres.
2. Parem rationem facere sub eamdem rationem vocare v. g. aequare vela i. e. sinistrum et dextrum velum aequaliter tendere. Virg. Lib. 5. Aen. v. 419;
Aequemus pugnas: Erycis tibi terga remitto.
i.e. pugnam faciamus parem, paribus armis pugnemus, aequos induamus caestûs: Erycis caestibus et iure meo cedo.
AEQUILIBRITAS Die Balance, nomen, quod Cicero primus finxit, ad exprimendam Graecorum i)s1onomi/an. Lib. 1. Nat. Deor. c. 39.
Seneca et Gellius pro eo habentt aequilibrium.
* Adiectivum aequilibris, e, penult. productâ, Gleichwichtig, habet Vitruvius Lib. 5. c. 12.
* Aerumnabilis Adiectivum, notans idem, quod Aerumvosus, aerumnis expositus, occurrit apud Lucretium et Apuleium, inque obsoletis habendum videtur.
* Aeternalis Tertullianus, Venant. Fortunatur et non nullae antiquae inscriptiones habent; quo de Sect. 1.
* Adiectivum aeviternus,idem Varro apud Priscianum: usitatius pro eo aeternus.
* Affabilis autem, et Affabilitas, Cicero habet.
† Descendit affectatio a Verbo affectare, quatenus significat cupide et anxie aliquid appetere v. g. affectare regnum, divinitatem, landem oratoris.
* Cave tamen, dicas affectionem alicuius habere, Bey einem in Affection stehen; pro quo Latini habet esse in amore alicuius, diligi ab aliquo, amorem sibi conciliare ab aliquo, carum et acceptum esse alicui.
Germanicum autem nostrum Affection, Latinis rectius dicitur amor, benevolentia, studium, pietas, voluntas prolixa in aliquem, applicatio animi cum quodam sensu amandi. Cic. Lael. cap. 8, vel aliter pro argumento.
* Affectio fere est indoles, s. natura v. g. caeli affectie, animi affectio.
* Ceteroquin hoc Participium vario significatu Adiectivi naturam induit v. g. epes l. ves affectae i. e. attritae, debilitatae; animus affectus i. e. sollicitus; bome male, graviter affectus i. e. aegrotus; affectus fehr, molestiâ, honore, praemio, beneficia, ignaminid, iniuriâ, supplicio, morte, cet.
* Pro naturâ et indole seu habitu, est ipsius etiam Ciceronis, Tusc. Quaest. L. 5. c. 6. qui affectum animi dicit. Celsus ad corpus etiam refert L. 1. Praef. et de corporis affectu loquitur.
* Leporarium, Ein Thiergarten, in quo non lepores solum, sed et aliae ferae pascuntur.
Affingere v. g. affingere alicui falsam leudim; abdere et affingere rumoribus, Das
Geschrey grosser machen, Cicero et Caesar habent: unde Participium affictus apud eumdem Ciceronem.
Itaque proximus gradus est cognatio et agnatio; deinde Affinitas; tum propinquitas. Popma.
Fit autem NECESSITAS sive NECESSITUDO officiis: AFFINITAS matrimonio: CONSANGVINITAS, AGNATIO et COGNATIO ex sanguine, genere et stirpe eâdem: PROPINQUITAS ex quaeumque sanguinis coniunctione: GENTILITAS ex familia hominum ingenuorum eiusdem nominis, agnationis vinculo quamvis disiunctorum, vel solâ etiam nominis societate gaudentium.
* Necessitas et Necessitude subinde respicit etiam vinculum consanguinitatis.
quum tamen similiter, ut afflictio, ab eo usurpetur.
† Asstlictio est ab affligo; afflictatio a Frequentativo afflicto: ut adeo afflictatio plus aliquid videatur notare, quem afflictio.
* Cic. Statuam illius deturbant, affliguut, comminnunt. Domum alicuius affligere. Adolescentiam plenam spei maximae perculisse atque afflixisse videamini. Sueton. Aug. c. 96: Contractis ad Bonomam Trinmvirorum copiis, aquila tentorio eius supersedens dues cervos binc et inde infestantes afflixit et ad terram dedit. Plaut. Pers. A. 5. Sc. 2. v. 15: Affligam te ad terram, scelus.
Usitatius sumitur tamen sensu translato pro perturbatione et dolore assicere. v. g. Cic. Perturbationes animos offligunt. Pompeius ipse se afflixit. Mors Scaevolae afflixit cives omnes.
* Popma ed. Giess. 1660. p. 30. ita distinguit: Ager, inquit, est locus sine aedificio, qui culturae et fructuum causâ habetur, sive campus sit, sive vinea, sive aliud: Fundus integra possessio est, agrumque cum aedificio et villa continet.
* Ita agit is, cuius post actionem opus non exstat, ut actor, saltator, cantor, orator in cathedra, commentator, qui de aliquo argumento pluribus agit; facit is, cuius opus remanet, ut scriptor, statuarius, pictor et alii mechanici; gerit fasces, sceptrum, res varias Dux et Magistratus, aut Curator. Potest ergo aliquis facere, et non agere: ut Poeta facit fabulam, non agit; contra actor agit, et non facit: contra imperator, qui dicitur res gertre, in eo neque agit, neque
facit, sed gerit i. e. sustinet. Popma ed. Giess. 1660. p. 32. 33. Varro de L. L. 5.
Neque tamen ubique hoc discriminis satis custoditur.
Agere etiam adhibetur, ubi nihil agimus, ut: Agere silentium, otium agere.
Porro AGUNTUR proprie pecora: DUCUNTUR homines. Valla L. 6. cap. 51.
* Sicubi agi de hominibus dicitur, non nisi id fit per Metaphoram.
* Fortis tamen etiam pro robusto ac valido usurpatur v. g. apud Plin. L. 7. Ep. 23: Gaudeo quidem, esse te tam fortem,ut Mediolani occurrere Tironi possis.
Robustus etiam refertur ad oppida. Florus enim L. 1. c. 12. n. 3. oppida robustissima habet. Et Cic. I. 1. Offie. c. 20. de animo robusto; et Phil. 2. c. 25. de robustiore improbitate loquitur. Nec tamen huiusmodi exempla differentiam tollunt. Conf. infra Spectamus naturâ.
* Cic. 4. Acad. c. 29; Ege ut agitator callissus, prinsquam ad finem veniam, equos sustinebo. Phaedrus L. 3. Fab. 7. quam eleganter eiusmodi agitatorem describit ita: Sellâ qui primâ sedens, iugum flagello temperat lento equi, et lora frenis continet spumantibus.
* Hinc locutiones: claudere agmen; in agmine anteire; praecedere agmen; quadrato agmine ingredi suos iubere; item: stat directa acies; struere, instruere, dirigere, componere, continere, perturbare, instaurare, iterare aciem; decernere acie; cadere acie; recedere ex acie.
† Sane agmen est quasi agimen; quod agitur sive ducitur. Quare de stante aut consedente exercitu non nisi kataxrhstikw=s2, et rarius apud bonos auctores occurrit. Atque haec ipsa ratio est, quod non nisi transferatur ad ea, quae motum, incessum, vel cursum prae se ferunt v. g. agmen aquarum, agmen aligerum. Ne obnitere contra fluminis agmen, Strebe nicht wider den Strom. Leni sonat agmine Tibris. Conf. Servius in Virg. Aen. 1. v. 186.
* Praererea agnatorum nomen generale est, quo cognati et gentiles continentur. Nam qui est agnatur, idem et cognatus et gentilis est; non autem contra, qui cognatus et gentilis, idem et agnatus est: verbi gratiâ patris frater, id est, patruus, idem agnatus, idem cognatus, idem gentilis, quia non modo sanguinis, sed etiam generis gentisque ratione civili mecum numeratur: at matrisfrater: id est, avunculus, cognatus est, agnatus non est, quia mihi sanguine tantum coniungitur, non etiam genere, propterea quod mater non ducit et propagat genus, sed exit ab ea domo, in qua nata est, et in mariti familiam transit. Popma.
* Sed haec differentia non semper observatur; ut Sallust. B. Catil. Quum prius omnes signa sua cognovissent. Plin. L. 9. Ep. 27: Incitantur homines ad agnoscenda, quae differuntur. Liv. L. 35: Potestas dominis res suas cognoscendi facta.
Agnoscere praeterea plus est, quam Cognoscere: illud affectum simul et voluntatem prolixumque studium; hoc tantummodo nudum intellectum respicit: illud specialius; hoc generalius est. Agnitio Dei plus est, quam Cognitio Dei. Haec plurium; illa pauciorum. Pater agnoscit filium, quum eum ad se adsciscit, et pro suo habet: quae liberorum agnitio, ICtis est tw=n pai/dwn a)na/lhyis2. Hinc intelligitur, quid sit agnoscere aliquem discipulum suum, Einen dafur halten und lieben. Hinc agnoscere erratum suum, est confiteri cum affectu, cum dolore
animi. Homines in densis tenebris, quas peccatum invexit, versantes, aliquo modo Deum cognoverunt, sed non agnoverunt, id est, non coluerunt, nec gloria adfecerunt. Impii ergo sacrarum litterarum notitiâ imbuti habent potius cognitionem, quam agnitionem.
* Dico, alam plerumque equitum tantummodo esse: neque enim dissimulare cupio, et de pedestribus copiis aliquando, sociorum videlicet, usurpatum inveniri.
† Servias ad L. 4. Aeneid. v. 121: Alae, equites, ab hoc alae dicti, quia tegunt pedites, alarum vice.
Alas avis expandit; pennis volat: plumis tota vestita est.
ALAPA quomodo differat a CO LAPHO, Willichius ad Terent. Adelph. A. 2. Sc. 1. v. 46. exponit ita: Colaphum infringere, est compressâ in pugnum manu caedere: sicut alapam infligere, est diductâ manu verberare. Conf. Gothofredum ad Leg. 16. §. 6. Dig. de Poen. Litt. X. it. Theophylactum in Matth. 26.
† Dicitur colaphus a Graeco verbo kola/ptein, quod idem est, ac tundere, quia plerumque simul fit tundendo. Unde Plautus in Persâ A. 2. Sc. 4. v. 22: Colaphis in terram aliquem defigere. nequaquam inepte dicit, quod Germanis idem est, ac si dixisset Einem mit der Verwendten eins geben, dass er zu Boden fallt. Popma.
* Hinc locutiones: colaphos alicui incutere, infringere; aliquem percutere, caedere; alicul in os impingere.
Sed cum alapa vix aliter, quam Alapam alicui infligere l. impingere.
* Neque tamen hoc usque quaque perpetuum videtur. Ne quid enim dicam de
Poetis, qui vocabulorum differentias omnine negligentius tractant; sunt etiam apud prosaicos loca, ubi pasci pro nutriri videtur poni.
* Sed interdum etiam accipi pro alioquin, ostendit Graevins ad Sueton. Tib. c. 71. et Perzonius ad Sanctii Min. L. 1. c. 17. not. 2.
Quod etsi ita esse non diffitemur; pluribus tamen exemplis standum esse existimamus, et propterea alias non adhibendum temere pro alioquin.
* Ceteroquin eo significatu, quo optimis scriptoribus usurpatur, plerumque non nisi Neutro Genere, Substantivi modo, construitur v.g. Cic. aliquantum laudis, aliquantum animi, aliquantum noctis.
Quod scimus, Palladius modo et Sallustius, Masculino genere, in Singulari usurpant. Palladius L. 4. c. 10. aliquantus cinis, Etwas Asche. Sallustius Iugurth. c. 105: Timor aliquantus, sed spes amplior, Sie mochten wohl etlicher massen eine Furcht haben, unterdessen war doch ihre Hoffnung dabey sehr gross.
sit. Cic. 2. Leg. c. 25: Credo, minimam olim istius rei fuisse cupiditatem; alioqui multa exstarent exempla maiorum.
* Si v. g. interrogo ita: Num tu diligenter studes; non respondendum est: paullisper: sed: paullum, paullulum. Neque enim scire cupio, quam diu? sed, quâ animi contentione studeas.
Conf. Sect. 1. Parumper it. Tantisper.
† Adfertur etiam ab eodem Borrichio Analect. 22. locus ex Cicerone, Lib. 12. ad Attic. Ep. 21: sed ibi Critici legunt quatenus; alii quddamtenus; alii plane verba illa tollenda iudicant. Cell. C. P. 109.
* v. g. Alius esurit, alius ebrius est. Aliot alia delectant, Dem einen gefallt dis, dem andern gefallt das. E duobus filiis alter duxit uxorem; alter in bello periit. Alii aliis succedunt, Es kommen immer andere, und losen die Camaraden ab. Alter alteri succedit, Die beyden losen sich ein ander ab. Valla Lib. 2. c. 59.
Alter tamen interdum etiam ponitur pro secundus v. g. primus, alter, tertius, quartus, cet. Plin. L. 8. Ep. 14: Fingamus, tres omnino iudices in hanc causam datos esse: horum uni placuisse, perire libertos; alteri, relegari; tertio, absolvi: utrumme sententiae duae collatis viribus novissimam periment, an separatim unaquaeque tantumdem, quantum altera, valebit?
* Etiam a)kri/beian illam, quâ alius ab altero, dicto iam modo, differt, veteres interdum negligunt v. g. Apuleius Lib. 5. Miles. de duarum soroum colloquio, addit: Suscipit alia. Plautum quoque, Ciceronem, Caesarem ac Livium non semel ita usum hoc vocabulo, Taubmannus ad Plautum p. 234. observat.
allegare S. Scripturam, immerito Schoro suspectum est. Nam Plinius, Suetonius, et alii eâ notione hoc verbum usurparunt; quamvis Cicero pro eo habeat, laudare, citare, adferre v. g. auctores certissimos laudare possum. Quemadmodum liquet ex eo scriptore, quem modo laudavi, Citare liquem testem in aliqua re et in aliquam rem. Humanitatis nullum adferre maius testimonium possum.
* Ceteroquin allegare aureo Latiniatatis aevo est mittere aliquem in negotiis privatis. Terent. Andr. A. 5. Sc. 3: Te obsecro, ut ne credas a me allegatum hunc senem.
Differunt tamen
* Perspexerunt hanc differentiam Hadriaum Cardinalis in suo de Sermone Latino libello, et Antonius Schorus in libro de Phrasibus L. L. Et sane loca austorum, quae citant, satis id demonstrant. Conf. Sciopp. in Stradam 151. et Vorst. de Lat. Mer. Susp. 142. seq.
* Allevare v. g. allevare aliquem manu; allevare afflictum; allevare dictis aliorum aerummam; onus alicui allevare, Ciceronis, et optimi cuiusque est.
Allevator v. g. Deus destructor superborum, allevator humilium, Tertullianum agnoscit.
* Allocutio apud Senecam d. l. et saepius signisicat etiam consolationem; quemadmodum et alloquium. Ita enim et Graeci paramuqi/as2 voce, quae allocutionem significat. usi sunt. Et utrâque hâc notione verbum etiam allequor usurpatur; quamvis et pro eo potius compello Cicero et alii malint.
Altaris erant, in quibus victimae adolebantur: Arae, in quibus supplicabatur, aut libabatur tantum.
Servius ad Eclog. Virg. 5. hoc facit discriminis: Arae superis iuxta et inferis: Altaria superis tantum ponebantur. Quare kataxrhstikw=s2 sive improprie eâ voce usus Virgilius Ecloga 8. in illo: et molli cinge haec altaria vittâ. Nam sacra magica describit, quae inferis non superis dîs fiebant. Sed quid non licet Poetae hoc etiam in genere?
* Ac dedicabantur Arae non in templis tantum, sed et in plateis ac vicis; de quo Gruterus ad Plauti Aulul. A. 4. Sc. 1. v. 20. nec a Principibus solum, sed a privatis etiam, teste Berneggero ad Sueton. Caes. c. 1. n. 1: ut ita altaria illustrius aliquid, splendidius et divinius notent, quam arae.
Inde mensa sacra, mensa Domini, mensa Dominica, a veteribus Christianis non Ara, sed Altare vocatur. Haec autem Altaris notio Christiana iam Saec. 1. in usu fuit usque ad Saec. X. Conf. Gothofredi Voigtii de Altaribus veterum Christianorum. p. 82.
passivum quiddam redolet v. gr. frater carissimus atque amantissimus; frater mihi amantissimus; coniux mea vel mihi amantissima. Ad hunc posteriorem modum locuti sunt Cicero, Vopiscus, Capitolinus, Marcellinus: et ita etiam in variis monumentorum inscriptionibus reperitur.
* Eâdem ratione etiam indulgentissimus, quum saepe Active usurpetur, interdum tamen sumitur Passivâ quoque significatione, ut apud Quintilianum et alios. Berrich. Cogit. 45. seqq.
† Differentia inter cum, qui est ad manum, Der da flugs zur Hand ist, und die Aufwartung verrichtet; et inter cum, qui est a manu, Der des Herrn sein Schreiber ist, a Popma p. m. 18. et a Torrentio in Sueton. Neron. c. 44. allata, improbatur a Claudie Salmasio in Simplicii Comment. in Epicteti Enchirid. p. 8.
* Seneca Ep. 71: Si virtutem adamaveris: amare enim parum est: quidquid illa contigerit, id tibi, qualecumque aliis videbitur, faustum felixque erit.
* Cic. Ambigunt agnati cum co, qui est setandus heres. Ambigunt de hereditate. De fundo ambigitur. Id. L. 1. de Orat. In ec iure, quod ambigitur inter peritissimos. Schori Phras.
Dicunt etiam: Ambigere patriam, Germ. Allenthalben um das Vaterland herumzieben.
Vix apud veters occurrit pro dubitare, et quidem, quod hodie fere faciunt, absolute positum v. g. an hoc ita sese habeat, multum embigo.
* Interim tamen Ambitus pro Ambitione usurpat Florus L. 4. c. 9. n. 2. it. L. 4. c. 11 n. 2; et versâ vice Ambitiopro crimine ambitûs Iustinus L. 1. c. 1. n. 1. et Livius L. 1. c. 35. Popma ed. Giess. 1660. 42. 43. Adde Ciceronem pro Cluentio cap. 28, et quae Graevius ibi contra Silvium habet; item Sallustium B. Iug. cap. 86. n. 3. et quae ibi Cortius commentatur.
* Cic. L. 13. Fam. Ep. 1: Is sic a me contendit homo minime ambitiosus, minimeque in rogando molestus. Id. In honoribus petendit nimis ambitiosxs.
* Cicere Orat. §. 204. In toto circuitu ille crationis, quem Graeci peri/odon appellant, nos tum ambitum, tum circumitum, tum comprehensionem, aut continuationem, aut circumscriptionem dicimus.
Praetere etiam Cicero periodum alibi vocat circuitum conglutinationemque verborum, ambitum verborum, circuitum orationis, circumscriptionem verborum, continationem verborum, circuitum et quasi orbem verborum.
† Quid autem in formanda periodo observari debeat, perquam apte et artificiose edisserit Cicero L. 3. de Orat. § 49. 191. 149. 204.
* Liv. L. 1. c. 40: Ambo Regem appellant, ambo se foras eiciunt. Ambahus manibus aliquid amplecti. Cicero et Antonius ambo Consules fuerunt, qui Consulatum una gesserunt. Cato et Cicero, uterque fuit Orator, qui diversis aetatibus vixerunt. Sic in senatus consultis addi solebat: Consules alter ambove. Cicero Phil. 8. Uti C. Pansa, A. Hirtius coss. alter ambove, si eis videatur. Popma.
Porro Duo numerantur: Ambo congregantur. Richt. ad Popm. 222.
Plin. Lib. 3. Ep. 9. Lib. 10. Ep. 36. et alibi, occurrunt.
Sed eumdem Accusativum Masculinum Pluralem usitatius Latini efferunt per AMBO et DVO, idque ex sententia Charisii Lib. 1. Grammat. pag. 48. it. 101. more Graecorum, qui tou\s2 du/w kai\ tou\s2 a)/mfw dicunt.
* Cic. Lib. 3. Fam. Ep. 4: Duo enim duarum aetatum plurimi fucio. Lib. 7. Ep. 25: Praeter duo nos. Lib. 5. Ep. 8: Quos quidem ambo unice diligo. Lib. 9. Ep. 13: Hossc igitur ambo sic tibi commendo. Liv. L. 6. c. 42: Duo viros aediles. Lib. 26. c. 26: Consules bellicosos, ambo viros acres nimis et feroces creatos. Plura eiusmodi exempla congesserunt Io. Frid. Gronovius ad Liv. L. 8. c. 3. et L. 35. c. 21. Heinsius ad Ovid. Metam. L. 7. v. 792. Vossius L. 2. Anal. c. 6. Graevius ad Sueton. Claud. 14.
Ceteroquin
* Ulpianus Institut. 7: Iter est ius. eundi; ambulandi, hominis. Cicero de Clar. Orat. c. 53: Adolescens delicatus in litore ambulans. Lib. 5. Tuscul. c. 34: Socratem ferunt, quum usque ad vesperum contentius ambularet, quaesitumque esset ex eo, quare id faceret; respondisse se, quo melius cenaret, obsonare ambulando famem. Terent. Adelph. A. 4. Sc. 6. pr. Defessus sum ambulando. Seneca ad Lucilium: Tenero ac molli passu suspendimus gradum, nec ambulamus, sed incedimus. Sallust. B. Iug. Incedunt per ora vestra magnifice. Idem. B. Catil. Cohortes paullatim incedere iubet. Popma.
† Ambulare interdum longioris itineris est, similiter ut Germanicum verbum spatzieren gehen.
* Et hanc ipsam differentiam Plinius ante oculos videtur habuisse, quamvis translato sensu, haec verba usurpet, quum L. 5. c. 9: Nilus, inquit, incertis usrtus fontibus, it per deserta et ardentia, et immenso longitudinis spatio ambulans. cet.
* Sed haec non numquam confunduntur, Popma.
* Amicus semper in bonam partem accipitur. Amica autem, si ad virum referatur, significat amasiam: ille autem non amicas eius dicitur; sed amator.
Romulus apud Florum L. 1. c. 1. §. 5. dicitur fuisse fluminis amator et montium. Cicero in Verrem 5: Tups antiquissimus non solum amicus, verum etiam amator, Plaut. Trucul. Sed longe aliter est amicus, atque amator.
Poetae rarius confundunt haec. Popine ed. Giess. 1660. 45. Valla L. 5. c. 37.
* Confunduntur tamen frequenter. v. g. Cic. ad Sulpicium: Q. Maximus, qui filium Consularem, clarum virum, et magnis rebus gestis amisit, et L. Paullus, qui duos septem diebus, et vester Gallus, et M. Cato, qui summo ingenio, summâ virtute filium perdidit. Idem ad Atticum 5: Ille cohortem primam totam perdidit; quod ipsum Caelius ad
Ciceronem dixit: Bibulus in Amano nescio quid cohorticularum amisit. Popma 46. Goclen. obs. 338. seq.
AMO et DILIGO hoc disserunt, quod amo maiorem vim et adfectum denotat, quam diligo: sicut apud Graecos plus est ste/rgein, quam filei=n; et filei=n plus, quam a)gapa=n.
* Cic. 1. Ep. ad Brut. Valde me diligit, vel, ut e)mfatikw/teron dicam, valde me amat. Id. Non modo te diligo, verum etiam amo. Id. Quis erat, qui putaret, ad eum amorem, quem erga te habebam, posse aliquid accedere? Tantum accessit, ut mihi nunc denique amare videar, antea dilexisse.
† *ste/rgein apud Graecos notat naturali quâdam caritate complecti; qualis amor est parentum erga liberos, et liberorum vicissim erga parentes, et sanguine iunctos, Graecis storgh\ dictus.
* Haec autem differentia, quae fere ab omnibus custoditur, non servatur a Terentio Eun. A. 1. Sc. 2: Quo quemquam plus amem, aut plus diligam, eo feci, sed ita erat res: faciundum fuit. Nimirum plus diligam, tamquam minus quid, priore loco ponendum erat.
Praeterea diligimus ex virtute: amamus vero interdum utilitatis aut voluptatis causâ. Popma. Non. Marcellus. Valla Lib. 5. cap. 37. Goclen. Obs. 146. it. 319.
Inter malos non est caritas, sed potius quaedam coniuratio. Goclen. Obs. 319.
Amor etiam plus est, quam caritas. Hinc quando coniunguntur, amor posteriori loco ponitur. Trebonius Ciceroni: Et caritate et amore tuum officium praestaturos.
* Non usque quaque tamen id differentiae a veteribus observatum.
† Celebrantur autem Romae tria theatra, ut theatrum Pompeii, Balbi et Marcelli. Amphitheatrum unum amplissimum Statilii Tauri, quod tempore Augusti exstruxit Statilius Taurus, et postea Neroniano incendio consumptuin Vespasianus restituit, et Titus filius absolvit dedicavitque, ut tradit Suetonius et alii. Popina.
* Ita amplificare patet quodammodo latius, quam ampliare.
† Incidi nuper in Commentatiunculam non neminis, qui prosaico etiam sermoni vindicat, et tamquam cum Archimede exclamat: e)/urhka! e)/urhka! Provocat nimirum ad integrum illum Petronium, quem superiori in expugnatione Albae Graecae a. 1688. nacti simus, et Nedotus in lucem extulerit Roterodami 1693. 12. cumque versione nobis dederit Gallicâ et notis, Colon. 1694. 8; in cuius prima statim periodo hoc vocabulum eo signisicatu legatur. Sed haec integri Petronii editio eruditis vehementer suspecta est, ut adeo parum praesidii pro hoc verbo, eiusque notione, de qua ambigitur, peti hinc possit.
* Ceteroquin animare pro animam inspirare, Das Leben geben, citra controversiam probae notae est, aureaeque aetatis.
Animam habent homines, bruta et plantae: Animus homini proprius est.
Animus proprie dicitur esse consilii; Anima vitae, auctore Servio. per Animum vis solum intelligens, o( nou=s2 seu mens; per Animam vegetans simul et sentiens notatur.
* Hanc differentiam tamen non observat Sallustius Bello Cat. c. 1: Nostra omnis vis in animo et corpore sita. Immo ipse Cicero frequentissime Animum ponit pro Anima v. g. L. 1. Quaest. Tuscul. c. 31; Din mansuros aiunt animos; semper, negant. Item in Laelio c. 4: Id si ita est, ut optimi exiusque animus in morte facillime evolet, tamquam e custodia vinculisque corporis. Item in Somnio Scipionis cap. 3: His (hominibus) animus datus est ex illis sempiternis ignibus. Item cap. 8: Ut mundum ex quadam parte mortalem ipse Deus aeternus; sic fragile corpus animus sempiternus movet.
† Quando autem Animus et Mens coniunguntur; tum quidem animus est spiritus, qui cupit et appetit, quo erigimur et movemur; mens autem ratio, quae excogitat et comminiscitur, quâ animus regitur. Caesar. B. Gall. 1: Ut non mediocriter mentes animosque perturbaret. Virgil. Aeneid. 6: Magnam cui mentem animumque Delius inspirat vates. Interdum ac praesertim ap. Poetas, mens pro qualitate viventis, et animus pro causa vitae videtur accipi, ut mens animi pro robore animi. Plautus Cistell. Nullam mentem animi habeo. Catullus: Mens animi tantis fluctuat ipsa malis.
Quicum concordare videtur Goclenius Obs. 320: Mens, inquiens, interdum est, quae
excogitat et comminiscitur: Animus, qui cupit et appetit. Terent. Andr. Mala mens, malus animus: quam quidem ego si sensera. Plant. Cistell. A. 2. Sc. 1: Nubilam mentem animi habeo. Cic. in Pison. c. 20: deturbari de ments. Id. L. 4. Tusc. Quaest. c. 17: vix mente constare. Conf. Sanctii Minerva 604.
Ioach. Fortius Ringelbergius in Opp. p. 630 ita omnium optims sibi videtur distinguere: Inter Animam, ait, Animum ac Mentem id interest, quod animd vivimus, animo sapimus, et mente divina contemplamur. Estque animo mens praestantior. Iccirco scriptores omnes, quum de deorum cultu loquuntur, mentis vocabulo uti malunt, quam animi. Ut: Mente deos adiit. Ausonius:
Omnipotens quem mente colo Pater unice rerum.
Et Plinius de Sole scribit: Hunc mundi esse totius animum ac potius mentem. Item: Animam morte sopitam esse, neminem latet: animum semno. Et in furiosis mentem exstingui, non animam.
* Sed, iudice Vossio L. 1. de Histor. Lat. cap. 5, haec distinctio non usquequaque observatur.
† Schurzfleischio Orthogr. Rom. p. 9. iudice, multis in locis in adquiro et inquiro, scribarum inscitiâ mutatum est.
Usitatius tamen pro eo fortasse dixeris, cum cura et summo studio aliquem quaerere, appetere alicuius societatem; item, accusare aliquem capitis et de
capite, postulare aliquem criminis. Conf. Popma. Vide etiam de hoc verbo Part. Orthograph.
1. Locum.
* Cic. Clodius ante suum fundum Miloni insidias collocavit.
2. Tempus.
* Cic. Causam interea ante cum diem diceret. Id. Ante urbem conditam.
3. Personam.
* Cic. Minutius mortuus, ante istum Praetorem.
4. Praestantiam.
* Sallust. B. Cat. c. 53: Sciebam, gloriâ belli Gollos ante Romanos fuisse.
Hic voculae usus Sallustio, Tacito ac Poetis, qui omnes sic usurpant, relinquendus est.
5. Adverbiascit etiam.
* Cic. Paucis ante diebus, quum posset, e custodia educi noluit.
Ante respicit, quemadmodum in proxime praecedenti dictum, tempus, locum, personam, et praestantiam v.g. ante id tempus; ante ostium stare; unus ante alios carissimus. Galli belli gloriâ ante Romanos fuerunt.
Coram, Praesentiam alicuius innuit v. g. coram Praetore verba feci.
Prae 1. Interdum quod ante v. g. prae se pugionem tulit; prae manibus habere librum; prae se armenta agere Liv. Lib. 1. c. 7. 2. Interdum comparate ponitur v.g. Ter. Illum contempsi prae me. Lavinium parvum est prae en urbe. Liv. L. 1. c. 6. 3. Interdum causaliter v. g. prae lacrimis loqui non posse; prae sollicitudine plura scribere non possum; prae cura iocari non poteram. Confer. infra vocab. Prae.
Pro 1. Commodum et utilitatem respicit, et sic ei opponitur Contra. v. g. pro libertate loqui. 2. Interdum normam, modum, ac rationem v.g. agit pro sapientia. 3. Saepe etiam idem est, quod in, v.g. pro contione aliquid exponere; Plin. Lib. 1. Ep. 10. sedeo pro tribunali. 4. Interdum notat ante v. g. pro oppido collocare copias. 5. Interdum negotium compensationis innuit v. g. minas viginti pro ambobus dedi;
Cic. Lael. c. 9. Pro hoc enim, quia minor natu est, meo iure respondeo. 6. Interdum idem est, quod propter v.g. cuius erga me studium pro CN. Pompeii necessitudine multis in rebus perspexeram. 7. Idem etiam, quod Vice, Loco. Cic. Unus Cato mihi est pro centum milibus. 8. Comparationibus eleganter admodum inservit. Liv. Proelium atrocius, quam pro numero pugnantium, editur. Gell. Lib. 2. c. 3.
* Penultimus exstat apud Gellium; quo de infra.
* Anteponere ceteroquin idem est, quod praeferre, anteferre v. g. amicitiam omnibus rebus humanis anteponere; alterius vitam anteponere suae.
† Et quamquam in loco Caesaris antiquiores codices pro anterierem, habeant interiorem, et Ciacconius malit exterierem, idque se in veteri libro reperisse testetur; legitur tamen anterior in edit. Amstelodamensi 1636. ex emendatione Ios. Scaligeri, et in ultima Montani editione 1670, itemque in curiosa editione Inngermanni. Ciacconium ergo multitudine et fide meliorum exemplarium retundendum esse, iudicat Olaus Borrichius Analect. p. 8.
Andreas Borrithins Vindic. L. L. 16. adfert huc etiam Plinii et Ammiani locum:
sed non est vocabulum nostrum in textu Pliniano, sed in indice et lemmatis librorum; quae si genuina sunt, praeter raritatem, nihil adferunt.
Idem tamen hoc vocabulum etiam vindicavit Iac. Perizonius ad Sanctii Minervam 624. Conf. Olai Borrichii Cogit. 47. Cell. Antib. 101. C. P. 147.
* Cicero et alii, pro anterior, dicunt prior, exterior.
* Ita v. g. Parcae haud dicuntur per An tiphrasin quasi minime parcentes, sed quod omnino parcentes sint vitae humanae, usque dum meta eius adsit: et lucus non est quasi minime lucidus, sed quod valde lucidus sit ab igne sacrificiorum: et bellum non est quasi minime bellum, sed ab obsoleto duellum: nam sicut antiquissimi non bonus, sed duonus; ita non bellum, sed duellum dicebant. conf. Cicero in Orat. c. 45.
† Laudatur a Francisso Sanctio Augustinus Dathus, qui libellum ediderit de novem nominibus falso per Antiphrasin dictis. Ipse Sanctius in Minerva sua L. 6. c. 16. copiose de Antiphrasi egit; cui non parum lucis Perizonii notae adfuderunt. Habet quaedam etiam Iul. Caes. Scaliger L. 3. Poetices c. 90: sed idem argumentum pluribus prosecutus est Gerh. Ioh. Vossius Instiut. Orat. L. 4. c. 13. n. 11. Conferri etiam potest, quae vel nuper adeo prodiit, i. e. hoc ipso anno, quo haec seribo, 1740. Freibergae, Ioh. Frid. Frischii Commentatio de Antiphrasi nulla.
Quicquid autem huius est; Antiphrasin tamen cogimur admittere in illo
Iustini 29, 1, 5: Aegyptum, patre ac matre interfectis, occupaverat Ptolemaeus, cui ex facinoris crimine cognomentum Philopator fuit.
* Interdum tamen Antiquum et vetus confunduntur apud auctores. Quin et Veteres subinde contradistinguuntur recentioribus, quum utrique sunt superstites: quando v.g. dicimus, Cives nostros heic adesse omnes et verteres et nove in censum relatos.
Antiquum etiam plus est, quam vetus: unde si iunguntur, illad posteriori loco ponitur. v.g. Plinius Lib. 3. Ep. 6: Aes ipsum, quantam verus color indicat, vetus et antiquum.
Ratione temporis bifariam distinguuntur: nempe Senes sunt; Veteres autem, Prisci et Antiqui fuerunt.
* Aliquando tamen etiam veteres dici pro senibus, ut vetulum pro sene, notissimum est. Popma 24. 57. 150. 158. Valla L. 4. c. 5.
† Veteres, prisci, antiqui, apud Criticos sumuntur bifariam, modo pro illis, qui florente Latinitatis aevo vixerunt, ad quorum auctoritatem provocant; modo pro illis, quorum aetas a primis et antiquissimis temporibus ducitur, quique ideo in stilo multa habent antiquata.
Sulpicio Lib. 4. Ep. 5. Victorius, Gruterus et Graevius; quamvis, quod ad posteriorem Servii locum attinet, Manutius notavit, omnes suos veteres libros, nullo discrepante, habere non apisci, sed adipisci.
Cicero et Livius habent pro eo, provocatio.
* Cic. Phil. 1. c. 9. provocationem alicui dare, Einem die Appellation verstatten. Et ICti, quibus purior stilus curae cordique est, vocant SummumSenatum provocationum, Das Ober-Appellations-Gerichte. Vid. Christoph Henr. a Berger Decisiones Summi Provocationum Senatûs Elector. Saxoniae.
Inrisdictio libera Suetonio notat iurisdictionem, unde provocari non potest, Ein Gericht, davon man nicht appelliren kann. Ita enim ille in Calig. c. 16: Magistratibus, inquit, iurisdictionem liberam, et sine sui appellatione concessit.
Ceteroquin appellatio idem est, quod denominatio v. g. Plin. L. 7. c. 13: Omnes, qui se patris appellatione salutarent.
* Usitate appellere
1. Navibus accommodatur v. g. navis appellitur vel appulsa est; classem vel navem appellere; classe appellere. Conf. Parte Synt. Appulit novis.
2. Pro adiungere usurpatur v. g. appellere animum ad scribendum,Ter.; appellere animum ad Philosophiam. Cic.
Appeto etiam fit cum adfectu et cupiditate: Expeto cum ratione, pro loci, temporis, aut rei exigentia. Ita homines inertes saepe appetentes sunt gloriae et dignitatis; sed animus generosus ea expetit, quae honeste potest consequi. Popma.
* Confunduntur tamen hae notiones interdum. Valla L. 5. c. 7.
* Cicero: Orbes vincti inter se et nodis caelestibus apti. Sic inter se pleraque sunt apta et connexa. Est apud illos ordo rerum conservatus, et omnia inter se apta et connexa. Is beatissimus est, qui est totus aptus ex se, qui in se uno sua ponit omnia. Schor. Phras.
Ceteroquin aptus idem notat, quod conveniens, congruens, idoneus. v. g. haec aptiora sunt adolescentibus; calcei apti ad pedem; aptus ad dicendum; nihil est tam aptum, tam conveniens, ad res vel secundas vel adversas, quam amicitis.
* E Lucilio liquet, iam olim vulgus Romanum ad et apud confudisse.
Hinc versâ vice ad pro apud, optimi scriptores usurparunt.
* Livius: Neque segnius ad hostes bellum apparatum, pro apud hostes. Cic. ad Brut. Ep. 10: Bellum ad Mutinam gerebatur. Sic, ad Caesarem meam causam agas pro apud Caeserem; it. ad Troiam, ad Cannas, pro apud Troiam, apud Cannus, cet. Tursellin. de Part. L. L. 10. Durrer. de Part. L. L. 16. Vossius de Vit. 165. Borrich. Cogitat. 48. Conf. etiam supra AD.
Eleganter etiam Apud usurpatur de personis pro 1. In domo. v. g. Fuisti apud Leccam. 2. In libro. Cic. Id quod apud Platonem est in Philosophos dictum. 3. De sententia et moribus. Corn. Quae omnia apud Graecos laude digna ducuntur.
significet; hoc personam cum possessione, administratione dominio ac potestate.
* Ter. Heaut. .A. 3. Sc. 1. v. 21: apud me domi. Cic. L. 1. Ep. 2: Eo die casu apud pompeium cenavi. Id. Off. L. 2. c. 24: Haec apud maiores nostros factitata. Idem de Leg. Agr. c. 19: Agrorum omne iudicium et potestas penes Pompeium est. Iustinus principio operis: Imperium penes Reges erat. Velleius L. 2. c. 63. n. 1: Semma virium penes cum est, Popma. Festus, Goclen. Obs. 103.
Inde non recte dicitur: non apud eos culpa est; sed, penes cos culpa est: nec, apud nos est; sed, penes nos est, pro in mann nostra est, Es stebt bey uns. Nec dicendum: hoc penes Horatium legi; sed, apud Horatium legi.
Penes dominum res est, quam omnino possidet: Apud depositarium aut colonum res est, qui eam apud se habet.
* Sed hanc differentiam non raro confundi apud scriptores recentiores, interdum etiam apud ipsos veteres animadvertimus.
* Seneca sub Finem Lib. 3. Nat. Quaest. Nibil est tam violentum et incontinens sui, tam contumax infestumque renitentibus, quam magna vis undae.
Quin et aqua subinde est etiam minima collectio; ut, aquam manibus pedibusque dato; aqua ad manus, item aqua manibus, Handwasser; Petron. aquam poscere ad manus; aqua intercus,, Gen. intercutis, penult. brevi. Die Wassersucht. Unda autem semper denotat copiam et multitudinem; unde translate Cicero pro Flacco: Illa und comitiorum, ut mare profundum, et immensum sic effervescit. Popma.
† Nugatur Agroecius, qui arhor ad omne lignum; arbes tantum ad fructiferam refert.
* Et sane arbustum ipse Livins L. 22. c. 15; arboretum autem usurpavit non nisi Cl. Quadrigatius apud Gellium d. 1.
Haec velim benevole intelligant eruditi, ne consuetudine amplius abripiantur gravissimorum ceteroquin virorum, qui ignobilius, hâc et superiori aetate, praetulerunt nobiliori.
* Cic. N. D. 3. c. 4: Multis et gravibus argumentis Deum esse deces. Id. L. 1. de Orat. c. 19. Argumentis aliquem refellere. Id. I. c. cap. 4: Perspicuitas argumentatione elevatur, Klare Sachen werden durch Anfubrung der Beweise nur verdachtig.
* Sed tamen Grex non numquam accipitur pro Armento: quasi grex sit generalius nomen; armentum vero specialius: et illud sine apposito de pecoribus minutis intelligatur; cum apposito possit etiam ad maiora transferri, ut Cicero in Philippicis: Fundit apothecas, cecidit greges armentorum. Valla L. 4. c. 42.
Huic consentanea sunt, quae in hunc locum adfert Goclenius Observ. 320: Armentum, inquiens, maiorum animalium est; Grex vero tam maiorum, quam minorum dicitur: ut Cicero in Verrem L. 2. n. 21. dixit gregem equorum; Livius L. 24. et L. 37. gregem elephantorum, gregem boum;
Virgilius Georg. 3. it. Aeneid. 6. gregem iuvencorum; Lib. 7. gregem ovium; L. 8. gregem percorum; Horatius quoque Ep. 1. gregem avium, ut Valerius Maximus L. 9. gregem piscium dixit.
Inde Grex etiam dicitur pro multitudine hominum unigavium. Cicero pro Milone, grex ancillarum. Pro Mur. grex iuventutis. In Pisonem grex novitiorum. Idem Cicero contemptim, de Orat. L. 1. grex Philosophorum; ac Livius L. 35. grex Imperatorum.
Armenti etiam appellatione intelligitur id genus pecoris, cuius praecipuus usus est ad arandum, ut bos. Inmentum est, quod currui iungitur, veluti equus et mulus, ut tradunt ICti, qui fere soli hanc differentiam observant, credo, ambiguitatis vitandae gratiâ. Alii anctores promiscue vocant Armenta et Iumenta maiora animalia, quae collo domantur, ut sunt tauri, equi, boves: Greges vero minora, ut sunt oves, caprae, sues.
* Interdum tamen vena pro arteria dicitur, non a vulgo modo per errorem, ut Gellius L. 18. c. 10. putat, sed etiam ab idoneis et primariis auctoribus. Cicero de Fato: Si cui venae sic moventur, is habet febrim. Celsus L. 3.: Si protinus venae conciderint, (Wenn der Puls auf einmal nachlassen wird.) et saepius eodem die.
* Hinc arthriticus, qui eiusmodi malo laborat, Adiectivum, quo ipse Cicero usus. Talis aegrotus a Plinio L. 8. Ep. 18. dicitur extortus membris fractusque; et a Suetonio Galb. c. 21. qui manibus pedibusque articulari morbo est distortissimis.
* Idem Quintilianus habet etiam inartisicialis et inartisicialiter; unde in Rhetorum libros haec vocabula irrepserunt.
* Lucretius L. 3:
Per numbra atque artus nullâ novitate cietur;
Et L. 4:
Et lacerare artus, foedataque membra cruore.
Gellius lib. 20: Membra et artus inopis debitoris saevissimo laniatu distrahuntur. Suetonius Calig. Neque ante satiatus est, quam membra et artus et viscera hominis tracti per vicos ante se congesta vidisset.
Sed interdum membra generaliter etiam artus et viscera, atque omnino singulae corporis partes appellantur. Popma.
† Asporto est quasi abtporto, teste Prisciano L. 2. cap. de Syllaba, et opponitur verbo aportandi.
1. Ocupationi inservit. Cic. At ego suasi. Scilicet is animus erat Milonis, ut sine suasore prodesse Reip. non posset.
* Subiunctivam etiam heic subinde habet articulam Enim v. g. At enim quid ista, quae profers, ad rem? Nimirum haec a te ita disputantur cet. Sequitur etiam in responsione Certe, Ne, An, Sed, Quis, Immo vero.
2. Geminatum, adfectum conquerentis infert. Ter. At, at, hoc illud est: hinc illae lacrimae, Ach! ach! da steckt der Grund des Unglucks.
3. *parenqetikw=s2 cum interrogatione positum laudat, vel vituperat. Cic. Habuisset enim non hospitem, sed contubernalem; at, quem virum? non eum, quem tu solitus promulside conficere. Id pro A. Cluent. Una mater oppugnat: at quae mater? quam caecam crudelitate et scelere ferri videtis.
4. Ironiae inservit. Cic. in Verr. At mores commodi: quis contumacior? quis inhumanior? quis superbior?
5. Ponitur pro saltem, Zum wenigsten. Cic. Si non propinquitatis, at aetatis suae; si non hominis, at humanitatis rationem haberet.
6. Aliquando est exsecrationi praevia. Virg.
At tibi pro scelere, exclamat pro talibus ausis
Dî; si qua est caelo pietas, quae talia curet:
Persolvant grates dignas, et praemia reddant
Debita.
Ter. Andr.
At tibi dii dignum factis exitium dent.
7. Interdum optantis est. Plaut. in Persa: At tibi dii omnes bene faciant.
8. Aliquando orat cum indignatione. Cic. pro domo sua: At videte hominis intolerabilem audaciam. Idem in Verr. At videte hominis impudentiam atque arrogantiam, iudices.
9. Interdum simpliciter interrogat. Cic. in Verr. At per deos immortales, quid est, quod de hoc dici possit.
10. In contendendo cum elegantia respondet. Cic. Mil. Quid porro quaerendum est? factumne sit? At constat. A quo? At patet.
11. At enim indignantis est vel dolentis in castigationibus et reprehensionibus. Cic. Quum Sophocles dixisset: o puerum pulchrum, Pericle: Pericles ait: at enim Praetorem, Sophocle, decet non solum manus, sed etiam oculos abstinentes habere.
12. At etiam indignationi servit et irrisioni rerum male cohaerentium. Cic.
Quid indignius, quant vivere Antonium, qui Caesari imposuerit diadema. At etiam inscribi iussit in fastis, Caesari Antonium regnum detulisse, Caesarem uti noluisse.
* Cic. Ego princeps in adiutoribus, atque adeo secundus fui. Id, Insector, posco, atque adeo slagito crimen. Id. Hoc consilio atque adeo amentia impulsi. Ad hunc modum etiam dicas: Iudaei Christum vincire, veberare, necare, atque adeo in crucem tollere non sunt veriti. Valla L. 22. c. 44.
Usus igitur huius particulae est, quum itur a minoribus ad maiora.
* Neque tamen Goclenio Obs. 118. heic adsentiri possumus, qui barbaros esse pronuntiat, qui pro eo dicunt: Et quod plus, quod maius est, Und das noch mehr ist. Ipse enim Cicero, qui alias heic atque adeo usurpat, haud respuit tamen hunc ipsum loquendi modum, quando v. g. in Laelio cap. 9. dicit: Quod si tanta vis probitatis est, ut eum vel in ets, quos numquam vidimus, vel, quod maius est, in hoste etiam diligamus: quid mivum, si animi hominum moveantur, quum eorum, quibuscum usu coniuncti esse possunt, virtutem et bonitatem perspicere videantur?
* Cic. L. 2 in Verr. n. 2: Atque adeo, antequam de incommodis Siciliae dico, pauca mihi videntur esse dicenda de dignitate. Plin. L. 5. Ep. 3: Quid quisque sentiat, perspexit ex unitu, oculis, nutu, manuum motu, murmure, silentio, quae satis apertis notis iudicium ab humanitate discernunt. Atque adeo, si cui forte eorum, qui intersuerunt, curae suerit, eadem illa legere; intelliget, me quaedam aut commutasse, aut praeterisse.
Interdum etiam sub finem orationis loco Adversativarum vero vel autem ponitur, praesertim quum omnem orationem in unum quasi compingimus, et in vernacula nostra dicimus, Und kurz von der Sache zu sagen, Damit ich aber alles kurz fasse.
* Plin. L. 5. Ep. 6: Amavi curam et sollicitudinem tuam, quod, quum audisses, me aestate Tuscos meos petiturum, ne facerem, suasisti, dum putas insalubres. Est sane gravis et pestilens ora Tuscorum, quae per litus extenditur. Sed hi procul a mari recesserunt: quin etiam Apennino, saluberrimo montium,
subiacent. Atque adeo, ut omnem pro me metum ponas, accipe temperiem caeli, regionis situm, villae amoenitatem; quae et tibi auditu et mihi relatu iucunda erunt.
* Ne quid tamen dissimulem, Attaminare et Contaminare apud veteres aliquo modo differunt. Attaminamus fere alios, praecipue autem virgines et rem sacram: Contaminamus nosmet ipsos, corpus quidem luto, l. mutilando aliquid, animum flagitiis et sceleribus. Iustin. 21. 3. 4: Omnibus ante iuratis viris, ne quis ullam attaminet. Aurel. Vict. in Antonin. Caes. c. 16: Divina facta consultaque imprudentia regendae coniugis attaminavit. Cic. pro Rosc. Amer. c. 40. pr. Fingi maleficium nullum potest, quo iste se non contaminaverit.
Pro attaminare veteres frequentant vitiare, stuprare, constuprare, stuprum inferre; it. profanare.
* Auctor ceteroquin notat
1. Fundatorem primum alicuius rei v. g. Troiae Dardanus auctor; it. auctor citharae i. e. Mercurius.
2. Testem et impulsorem. v. g. auctor pacis; auctor belli; dux nobis et auctor opus est; quo auctore hoc facis? Cornel. Themistocl. cap. 10: Nos eumdem potissimum Thucydidem auctorem probamus.
3. Eum, qui suadebat, consirmabat et approbabat legem, distinguendum ab eo, qui iam ferebat.
Abgesandten, oder die Gerichts-Handels-Bucher.
* Cic. Legatorum auctoritas est plenaria commissio et potestas. Id. Legationes cum publicis auctoritatibus et testimoniis convenerunt. Id. Posteaquam certis litteris testibus auctoritatibusque convincitur. Id. Id quod in auctoritatibus perscriptum exstat, L. 3. de Orat. c. 2. n. 5. Schori Phras.
* Auditio ceteroquin apud Senecam et kGellium notat scholam, acroasin, Eine Lection in der Schule v. g. Egressus ex auditione propere adnotavi. Item: Ab auditione Nicetis ad Messallam venis.
* Cic. Auferre responsum ab aliquo. Id. Omnem pecuniam auferre quum posset, no vit. Id. Verba fecimus pro Bathrotiis. Liberalissimum decretum abstulimus. Id. Per eum, quod volumus, facile auferemus. Schor Phras.
* Neque tamen hoc discriminis perpetuum est.
Augur ex avium garritu et cantu: Auspex ex carumdem pastu et volatu futura notabat.
Auguris tandem nomine subinde etiam Auspex et Aruspex continebatur.
CAESARES autem erant Imperatores designati, et futuri Augustae maiestatis successores; quales olim Principum filii, et qui nunc appellantur Reges Romani.
Et haec quidem fuit horum nominum differentia iam declinante imperio, ut ex Ammiano, Lampridio, Spartiano, et ex rescriptis Imperatorum Codici Iustiniano insertis apparet. Nam florente imperio omnes Romani Imperatores vocabantur Caesares Augusti; quod ex numismatis, et antiquis inscriptionibus notissimum est. Popma.
* Sed haec differentia non semper observatur, Popma. Valla L. 4. c. 45.
Sed Substantivo Signisicatu aulici vocabulum veterum cuipiam usurpatum esse, non liquet. Cicero, Livius, et Curtius dicunt, purpuratus. Borrich. Cogit. 80.
1. Fomentum, Solatium v. g. Plin. L. 8. Ep. 5: Avocamenta (doloris) admittere, Sich zu frieden geben, sich trosten lassen. Arnob. L. 5: Infantibus credulis avocamenta quaerunt anûs longaevae, et varias fictiones sub imagine veritatis exponunt.
2. Remissionem animi, relaxationem a labore. Plin. Panegyr. cap. 82: Ludus et avocamentum, Ein Spiel und Veranderung.
Notione propriâ nemo temere ante usurpet, quam ex veteribus idonea eius suppetat auctoritas. Malim equidem pro eo, interpellatio. Scioppius in Strad. 175.
Aut enim et Vel, diversis rebus interponitur; Sive vero iisdem rebus diverso nomine explicandis, vel, quum geminatur, rebus indifferentibus v. g. Diana sive Phoebe, non vel Phoebe. Item, Testudiis vel otio trade, Plin. Lib. 1. Ep. 9. Item, Lunam vel solem adspicere, non sive solem. Item, Sive mari, sive terrâ utaris. Item, Seu doctus, seu andoctus; tamen Doctor renuntiatur. Item, Supra centum minor numerus postponatur, sive accedat, sive omittatur copula.
* Haec vero differentia non videtur esse perpetua, vel usque quaque a veteribus custodita. Adsunt enim non nulla exempla in contrarium. Ita enim Cicero L. 3. Offic. c. 10: Pace vel Quirini, vel Romuli dixerim. Varro de L. L. L. 4: Si quis pro se, sive altero dari rationem volet. Tacitus Annail 4. c. 47: nec multo post necessitas abiit, sive omissa simulatio. Voss. de Vit. 165. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 170. Cell. Antib. 280. C. P. 429. Andr. Borrich. Append. 197. seqq. Vindic. 233. Cell. Discuss. Append. 93. Gunth. Lat. Rest. 537.
† Porro etiam Aut et Vel habent aliquid discriminis. Licet enim utrumque diversis rebus interponatur; tamen Aut proprie est qiazeuktiko\n, et contraria invicem opponit ita, ut alterutrum excludat v. g. Aut dies est, aut nox. It. Aut disce, aut abi It. Aut nomen, aut mores muta: Vel proprie est u(podiazeuktiko\n, et diversa, nihil excipiendo, coniungit v. g. vel tu, vel uxor tua, vel e tua familia quispiam adfligetur. Hinc non satis recte dicitur: Ampullae scorteae fuerunt, aut fictiles vel ex aere. Quam locutionem in Casaubono notavit Scioppius Iud. de Stil. Hist. p. 118. et in Thuano P. 120: quamlibet, quod Scioppium fortasse latuit, haec distinctio non usquequaque a veteribus, praesertim a Poetis, custodita fuit v. g. apud Martialem L. 4. Epigr. 78. v. 6:
Tunc ego, non oculos, sed ventrem pascere veni:
Aut appone dapes, Vare, vel aufer opes.
It. L. 1. Epigr. 92:
Quum tua non edas, carpis mea carmina, Laeli:
Carpere vel noli nostra, vel ede tua.
At quid Poetis non licet pro metri ratione? Sed apud Historicos et Oratores huiusmodi exempla similiter quamvis parcissime occurrunt.
Nota: Si de Praeteritis et in Praeterito loqueris, tunc Vel rectius diazeuktiko\n est, et pro Aut ponitur v. g. Curt. L. 3. c. 1. n. 18: Oraculi sortem vel elusit, vel implevit. Sin autem in Praesenti vel Futuro hoc efferendum foret, tunc Vel locum habere secundum linguae a)kri/beian non posset, sed Aut rectius substituendum esset v. g. Oraculi sortem aut eludet, aut implebit. Quamlibet nec desint, praesertim apud Comicos, exempla, ubi Vel etiam in Praesenti tempore ponitur pro Aut. Ter. Hanc tu mihi vel vi, vel clam, vel precario fac tradas.
1. Parenthesin cum quadam elegantia constituit v. g. Quoties tui recordor: recordor autem quottidie: toties innumerabilia beneficia animo obversantur meo, quae a te in me profecta sunt.
2. Corrigit cum subiecta interrogatione. Cic. Sed ferendus tibi in hoc meus error: ferendus autem? imme vero etiam adiuvandus. Germ. Ia, was sag ich? Zu erdulden: es muss auch so gar dempselben aufgeholfen werden. It. Novum hoc decus in familiam tuam intulisti: in familiam autem? Immo vero in civitatem, atque adeo Galliam universum. Goclen. Obs. 118.
3. Respirando quasi inservit. Cic. Tum autem rursus aperiuntur, tum recedunt, tum antecedunt, tum autem subscquuntur, tum celerius moventur, tum tardius.
Latini heic dicunt, mors voluntaria, sui ipsius caedes, mortes sibi consciscere, mortem voluntariam consciscere, manus sibi adferre l. inferre.
† Est autem a)ci/wma, ut Donatus in Andria Terentii A. 1. Sc. 1. v. 18. describit, sententia vel enuntiotio uno verbo nexam continens et perfectam intelligentiam. Constat enim ex nomine et verbo. Hinc Latine Effatum dicitur, auctore Tullio L. 4. Acad. Quaest. n. 95; et verbum a veteribus appellatum esse, idem Donatus ad Eunuch. A. 1. Sc. 2. observat. Haud ignoramus etiam, Vocis et orationis vocabula heic a veteribus usurpari. v. g. ut Plinii voce utar, Damit ich mich des Ausspruchs des Plinii bediene; it. oratio Imperatore sane digna! Das war ein Spruch, der sich fur einen grossen Feldherrn schickte.
Alias eiusmodi axioma Cicero Latine vocat L. 1. Tusc. Quaest. c. 7. pronuntiatum; alibi enuntiationem; Varro profatum, item proloquium; it. postulatum.
Omnium rectissime Axiomata Lat. dicuntur Postulata, quoties denotant propositiones maxime ratas, quae ita certae et evidentes sunt, ut demonstratione nullâ egeant, quum suâ ipsorum luce abunde radient.
* Sed scriptores interdum haec confundunt.
† Demosthenes sane, quum litteram caninam non posset exprimere, sed in enuntiando praeteriret, accurate dicendo non erat hlaesus, sed balbus; de quo Cicero L. 1. de Orat. c. 61: Quum ita balhus esset, ut eius ipsius artis, (puta, Rhetorices) cui studeret, primam litteram (scil. Consonam R.) non posset dicere, perfecit meditando, ut nemo planius eo locutus videretur.
Plurali ergo tantum Declinatione gemina est; non item in Singulari.
† Nimirum quod erat unicum et singulare in aedibus balneum, ideo non habuit numerum multitudinis. Quod autem publice bina essent coniuncta aedificia lavandi causâ: unum, ubi viri; alterum, ubi mulieres lavarentur, ideo non habuere Numerum Singularem. Varro L. 8. L. L. p. 114.
Sed posterior aetas balnea et halneoria dixit, tam privata, quam publica lavacra, uti constat ex Horatio, Martiale, Seneca, et aliis. Popma 33. ed. Hek. 83.
Balnearia autem maxime in Plurali fuit in usu.
* Balnea Poeticum esse dicunt Grammatici. Sed Suetonius quoque in Galba c. 10. Celsus L. 1. c. 6. L. 3. C. 27. Tacitus Agricol. c. 21. Sect. 3. Voler. Maximus L. 9. c. 1. n. 1. et Vitruvius L. 1. c. 3. habent. Add. Phocas Grammaticus p. 1706. Rhodius in notis ad Scribonii Composit. 20. p. 59. Varro tamen Lib. 7. de L. L. c. 25. Neque, inquit, ab eo, quod dicunt balneum, habet multitudinem consuetudo. Quae consuetudo tamen, quâ halnea etiam Plur. Num. efferuntur, post Varronis tempora invaluisse videtur.
† Plinius Iun. quin ipse Cicero semper balineum scripsere pro balneum. Ceteri et consuetudo hodierna I extrudunt.
* Sed hanc ipsam differentiam non attenderunt auctores, ut Vossius Lib. 1. de Analogia c. 36. observat. Recte igitur Servius in Lib. 5. Aeneid. Balteus dicitur non tantum, quo cingimur, (Germi. Ein Leibgurtel) sed etiam a que arma dependent, (Germ. Ein Gurtel, ein Wehrgehenk,) id quod ordinis equestris ornamentum et gestamen erat. Popma.
Balteus ergo latius patet, quam balteum.
* Barbarismus, auctore Quintiliano Lib. 1. Instit. Orat. cap. 9, est vitium, quod fit in singulis verbis: Soloecismus, qui contextu vel complexu orationis accidit. Vel, auctore Cicerone L. 4. ad Herenn. cap. 12
barbarismus est, quum verbum aliquod vitiose effertur: soloecismus, quum verbis pluribus consequens verbum non accommodatur. Vel, secundum Stoicos, barbarismus est e)k tw=n kakiw=n le/cis2 para\ to\ e)/qos2 tw=n e)udokimou/ntwn e/llh/nwn, ex vitiis dictio praeter consuetudinem probatorum Graecorum: soloecismus lo/gos2 a)katallh/lws2 s1untetagme/nos2, oratio incongrue constructa. Quam ipsam definitionem utramque apud Laertium legas in septimo. Unde colligi solet, barbarismum vocibus inesse singulis; soloecismum coniunctis. Popma.
Sed discrimen omne hoc non satis distincte propositum a magnis viris est. Quippe non omnis error in vocibus coniunctis, soloecismus est dicendus; sed ille dumtaxat, qui adversus structurae a)nalogi/an, sive canonas, peccat; ut pugio mea, profectus est Lutetiae, penes Romanis, pro pugio meus, profectus est Lutetiom, penes Romavos. Quin etiam soloecismus committitur in singulis verbis, quae eam non habent formationem, quam Grammatica inculcat v. g. legebo pro legam: At non s1o/loika, sed ba/rbara sunt, quae nexum verborum veteri Latio incognitum prae se ferunt, v. g. mendicare de domo ad domum pro mendicare domatim l. ostiatim. Voss. de Vit. p. 3.
Isidorus Lib. 1. Origin. cap. 31. barbarismum distinguit trifariam: Quando, inquiens, in prosâ vitium fit sermonis, barbarismus vocatur: quando autem barbara verba Latinis eloquiis inseruntur, barbara lexis dicitur: quando in metro vitium committitur, metaplasmus.
Hinc kat) a)kri/beian distinguendum est inter barbarismum et vocabulum barbarum. Barbarismus est, si dicam, quae genio linguae Latinae repugnant v. g. necesse habeo hâc re pro haec res mihi necessaria est. Conf. infra in Parte Synt. loc. Necesse habere aliquâ re. Vocabulum autem barbarum est, quod veteres ignorarunt, et nove confictum fuit, v. g. irregistrare, irregularis.
Sunt fortassis, quibus haec distinctio subtilior videtur, quam par est: qui quidem abundent suo sensu. Nos saltem praeter rem et aliorum auctoritatem nihil heic protulisse existimamus.
† Ludovicus Vives L. 2. de Rat. Dic. ait; Etiam barbarissandum et soloecissandum, si res ita exigat. Satius est, verbi facere iacturam, quam rei.
Seneca Ep. 95: Grammaticus non erubescit, soloecismum si sciens facit; erubescit, si nesciens.
* Priori formâ saepius utuntur Apuleius, et scriptores Ecclesiastici.
* Bestiae interdum etiam vocantur, quae mediae inter feritatem et placiditatem naturae sunt, ut hirundines, apes, columbae; immo etiam quae mansuetae naturae sunt, ut equi, canes, oves, cet.
Bestiarum nomine etiam censentur animalia venenata, quac Graeci vocant qhri/a. Cicero de Divinat. 1: Quae sint animadversa a Medicis herbarum genera, quae radicum ad morsus bestiarum.
* Caesaris Liviique exempla ad Polybium notavit Casaubovus P. 120. Iustini exempla videas in Berneggeri aut Vorstii Indice, et addas, si placet, Gifanii Observationes p. 25. et quae Keuchenius ad Frontini Strateg. L. 1. c. 1. n. 8. notavit.
Plerumque vero idonei scriptores bellum a proelio distinguunt: proelia scilicet partes sunt belli h. e. in bello congressiones. Nonius it. Popma de Differ. verb. Cell. C. P. 239. Kappius ad Iensium 58.
* Ita et Abunde usurpatur v. g. Praemium abunde magnum. It. Praesidia abunde magna. Vid. Cortium ad Sall. B. Iug. c. 14.
2. Interdum oppositum habet secus pro male.
* Liv. L. 10. c. 19: Rei bene aut secus gestae decus dedecusque.
* Ita fere usurpantur haec verba, quoties simpliciter et sine adiunctione ponuntur. Poetae tamen, qui omnino vocabulorum
differentias parum pensi habent, interdum hinc abeunt.
Bini sunt duo pares, hoc est, duo et duo significat, et distributum numerale est: duo vero unum et unum denotat.
* Ita si v. g. dico: lego Caio et Titio binas tunicas; sensus est: et Caius duas tunicas, et Titius etiam duas tunicas ex testamento meo habebit. Sin autem dico: lego Caio et Titio duas tunicas; sensus est: et Caius unam, et Titius unam pariter habebit.
Iis autem Nominibus Substantivis, quae sunt Pluralis Numeri tantum, non alia Numeralia, nisi illa Distributiva iungenda sunt v. g. binae litterae, non duae; trinae nundinae, non tres, cet. Recte tamen dixeris duae epistolae et binae epistolae; sed sensu diverso: quippe duae epistolae unam et unam; binae epistolae par epistolarum, quae simul adsunt, denotat.
Bonus certâ quâdam et indubitatâ ratione honestatem amplectitur: Probus naturali indole fertur ad ea, quae recta sunt.
Bonus magis peragit recta: Probus magis ab astu et malitia alienus est.
Bonus plerumque res, facta, intellectum: Probus sensum, voluntatem, et sedatos nilque mali appetentes animi motus respicit.
Cicerone brachialia legisse; quod etiam adhuc in fragmentis Ciceronis exstat. Borrich. Cogit. p. 52.
* Brachialis Adiectivum v. g. brachialis crassitudo, Eine Armdicke, brachialis nervus, habent Plautus, Plinius, Trebellius Pollio, Vopiscus.
* Ceterum eo non semper notatur codex nomina ac rediûs annuos similiaque breviter complecteus, ut vult Vossius L. 1. c. 32. de Vit. p. 143, sed latius se, prout iam ex proxime praecedentibus binis exemplis Sueronianis apparet, extendit, et ut rebus aliis in compendium redactis, ita quoque compendiis precum anniversariarum, libris precationum, cadicibus precum horariarum convenit: quâ quidem notione posteriori Saec. XI. praesertim innotuit, adnotante Reimmanno in Hist. Voc. L. L. p. 54. Borrich. Cogit. 52.
Probius et antiquius eo esse summarium, moner ipse Seneca Epist. 39; quod quidem vocabulum Schorus ad Voc. Caput immerito ad barbara refert.
Cicero pro utroque habet, epitome, compendium. Cell. Antib. 102. C. P. 110. Frid. Rappoltus Comment. in Horat. p. 850.
Ita calumnia maligna est: cavillatio frivola: dicacitas falsa.
* Sed calumnia proprie est accusatorum, et significat falsum crimen, quod intenditur in iudicio adversus innocentem, ut litibus vexetur ac damnum faciat: unde calumniam ferre dicitur, qui per fraudem aliquem reum defert; et calumniam iurare seu eiurare, vel de calumnia iurare, est iureiurando profiteri. se accusatorem, non vexandi adversarii, sed iuris persequendi gratia actionem instituisse. Popma 38. ed. Hek. 94. seq.
Cicero Lib. 2. de Orat. n. 218. cavillationem et dicacitotem ita distinguit; Quum duo, inquiens, genera sint facetiarum, alterum aequabiliter in omni sermone fusum, alterum peracutum et breve; illa a veteribus superior, cavillatio; haec altera, dicacitas nominata est. Leve nomen habet utraque res: quippe leve enim est totum hoc, risum movere.
* Cic. L. 3. ad Qu. Frat. Ep. 1. cubiculum amplum, Ein raumlich Zimmer. Id. Cubiculum, quo nihil alsius, Ein kuhles Zimmer. Id. Cubiculum loco positum ambulationis uno latere, Ein Zimmer, da man auf einer Seite den Prospect in die Alleen hat. Id. Cubiculum adiunctum, Ein Nebenzimmer. Liv. L. 1. c. 58: cubiculum hospitale, Ein Gastzimmer. Plin. L. 7. Ep. 21: cubiculum obductis velis, Ein mit Vorhangen bezogenes Zimmer. Plin. L. 15. c. 11: cubicula salutatoria, Audienz-Zimmer. Nec nisi cum addito quodam conveniente v. g. cubiculum noctis et somni, l. cubiculum dormitorium, significat Germanice Ein Schlafgemach, Ein Schlafzimmer.
Album ergo minus est, quam candidum. Illud naturâ: hoc curâ fit: unde albi sunt capilli: carmen candidum.
* Quamquam haec duo interdum confunduntur. Popma. Servius.
Candido ab auctoribus opponitur nigrum: albo oponitur atrum.
* Ita enim Cicaro L. 5. Tusc. Quaest. c. 40: Democritus alba et atra discernere non poterat, luminibus amissis. Id. Phil. 2. c. 16: Albus aterve sis, ignorat, Er kennt dich gar nicht: more Graecorum, qui to\ leuko\n kai\ me/lan e)ide/nai dicunt. Id. L. 2. Div. c. 3: Quae alba sunt, nigra dicere, Verkehrte Dinge reden.
garrulum, et ad nauseam repetitum aliquid innuit.
* Exemplis res fiet clarior: Plautus Stich. A. 5. Sc. 5. v. 19.lepida et suavis cantio. Cicero de Clar. Orat. p. 60. veneficiis et contionibus Titiniae factum est. Nec Diminutivum hinc formatum cantiumcula ab hac notione abit. v. g. Cic. de Fin. L. 5. c. 18: Si cantiunculis tantus vir irretitus teneretur. Loquitur autem heic Cicero de Sirenibus.
Suetonius Nerone cap. 39: Datus Atellanorum histrio in cantico quodam. Idem Galbâ c. 13: Atellani (histrionis) notissimum canticum. Vide Diomedem L. 3. de Orat. et eius partibus, et Scalig. in 5. Manilii. Contra Scaligerum tamen Salmasius ad Vopiscum disputat, et Cantores de tragoedis tantum accipit: eoque cantica etiam refert. Quamquam Suetonius eadem et Atellanis tribuat, allegatis duobus et Nerone et Galbâ locis. Contica proprie histrionum fuisse, inde etiam patet, quod Livius illorum originem describens, L. 7. c. 2. histrionem canticum egisse ostendit.
Cicero de Legibus L. 3. c. 14: Plato ait, Musicorum cantibus mutatis mutari civitatum status. apuleius L. 1. Florid. Natura quibusdam avibus brevem et temporavium cantum commodavit: hirundinibus matutinum; Cicadis meridianum; noctuis serum; ululis vespertinum; bubonibus nocturnum; gallis antelucanum.
Cicero ad Att. L. 1. Ep. 19: Ita tamen novis amicitiis implicati sumus, ut crebro mihi vafer ille Siculus insusurret Epicharmus canti enam illam suam. Hinc Proverbium: Cantilenam cemdem canis, Dn bleibst immer bey einer Leyer. Hieronymus etiam Epist. 53. extr. cantilenas librorum pro ineptiis et nugis dixit: ad nutricum et praeficarum nugatoria cantica respiciens.
Atque hinc, opinor, satis constat, differentiam, quam attulimus, non esse arbitrariam, aut a nobis nunc demum confictam: quamvis lubentissune largiamur, non ubique eam a scriptoribus custodiri.
Cantum Graeci vocant, hymnumi, item psalmum. Sed proprie hymnus dicitur, qui voce naturali fit; psahnus, qui aliquo Musico instrumento. Perotti Cornu Copiae 529.
Cantus etiam ad inanimata transfertur. De buccinis posuit Cicero pro Murena c. 9: Te gallorum, illum buccinarum cantus exsuscitat.
* Capillamentum cincinnis longioribus ad oram inferiorem ornatum, Eine Allonge Perruque.
* Crinis tamen interdum pro capillo ponitur v. g. apud Florum L. 2. c. 15. n. 10. it. L. 3. c. 3. n. 17. et Tacitum Annali 2. c. 39. in Germ. c. 31. n. 1. etc.
Ceterum quod Voss. de Vit. 124. non videtur, etiam maiores librorum fectiones non capita tantum, sed u(pokoristikw=s2 quoque capitula dicuntur a Tertulliano, immo etiam ipso Cicerone Lib. 1. de Legibus; cuius tamen locus non nihil corruptus videtur esse. Borrich. Cogit. 55. seq. Henr. Stephan. de Lat. Serm. 28.
* Pro capitis etiam ornamento mu iebri, interdum accipi, contendit Barthius ad Claudianum Mamert. p. 347.
C. pitulum deinceps in Ecclesia dici coeptum pars e capite Biblico antea lecto explicata: tandemque ipsum locum talibus
interpretationibus Theologicis deputatum appellarunt domum capituli, Das Capitulhaus, et Collegium Canonicorum Templi Cathedralis, qui primitus his exercitationibus vacabant, dictum inde Reverendum Capitulum, Das Bochwurdige Domcapitul.
* Confunduntur interim apud veteres interdum.
Differunt autem ita, quum simpliciter ponuntur: ut proinde obverti nobis nequeat Cicero L. 2. Off. c. 8: Candente carbone sibi adurebat capillum.
Ut celer Eleo carcer emissus equus
Quin etiam ita usurpat vel in prosâ Auctor ad Herennium Lib. 4. c. 3. ubi intra carcerem stare, dicit. Et quia carceres initium excurrendi erant; hinc etiam pro principio ponitur carcer, sicut calx pro sinc. Cic. de Senect. extr. Nec velim, quasi decurso spatio ad carceres a calce revocari. Fl. Clarus. Servius. Popma.
* Per cornem autem et sanguinem, quum Deo vel spiritui opponitur, S. Scriptura innuit a)/nqrwpon yuxiko\n, hominem sibi relictum, corruptam hominis naturam, aut etiam humanam fragilitarem.
* Hinc etiam scriptores, qui puram et candidam Latine scribendi rationem sectantur, costi solent nuncupari: nemo autem eos vocaverit pudicos.
* Cic. L. 5. Ep. 1: Ab equitum meorum turmis, et a coherte Praetoria (Von der Leibgarde) quae erat Epiphaveae praesidii cousâ, occidione occisum.
† Haec differentia in Livio explicando curate est ante oculos habenda.
* Ceterum cohors a Velleio Paterculo L. 2. c. 80. insignitur etiam vocabulo legionis semi plenae.
Nimirum constabat legio ex cohortibus: cohors autem ex manipulis. Nec cohors certo numero definita videtur: unde Curtius L. 5. c. 2. Sect. 3. dicit quingenarias cohortes i. e. quingenis militibus constantes; pro quo tamen alii, sed, ut puto, perperam,
legunt quinquagenarias cohortes. Interim si locum Velleii cum loco hoc Curtiano conferas; constabit, credo, legionem, quamvis fere numero 6666. militum contineatur, tamen interdum etiam numero millenario absoluram olim fuisse.
Caesar L. 1. de Bello Civ. cap. 73. cohortes alari??? alias, alias legionarias nominat: per alarias scilicet eas designans, quae in sociorum alis militabant; legionarias, quae in legionibus Romanorum sub signis erant. Quo respoctu cohortes et legiones a Floro opponuntur Lib. 3. c. 21. Nam per cohortes auxiliarem militem intelligit, qui diversus a legionario sive romano erat. Nec alio pertinent illae 30. cohortes, quarum Tacitus Hist. Lib. 2. c. 89. meminit, quum introitum Vitellii in urbem describit. Etiam Velleius L. 2. c. 5. legionarias cohortes constituendae differentiae causâ dixit. Idem quum c. 112. eiusdem libri Praefectus cohortium nominat, cohortes de alariis dixit: illorum enim Praefecti erant.
* Feles l. Felis, Gen. is, mox Masculini, mox Feminini Generis est, prout alteruter sexus innuitur.
* Hinc Seneca L. 1. Ep. 44. dicit atrium plenum fumosis imaginibus: quibus Plinius
L. 5. Ep. 10. opnonit imagines subitas, Den neven Adel. Et quia vocabulum imaginis in hoc negono ita usitatum est eleganter per equites, quorum sedecim imagines maiorum prostant descripseris eos, qui Germanice Die schriftmassigen Edelleute dicuntur; quos Sallustius B. Iug. c. 85. vocat equites veteris prosapiae ac multarum imaginum.
* Eidem Plinio L. 22. cap. extr. et Floro L. 2. c. 18. n. 12. dicitur etiam celia i. e. ut idem Florus explicat, Numantinorum indigena ex frumento potio. Aliis dicitur Potus Cerealis. Tacitus de Germania c. 23: Potui (sc. Germanorum inservit) bumor ex ordeo aut frumento, in quamdam similitudinem vini corruptus.
Cerevisiae mentionem etiam fecerunt P. Dioscorides circa annum mundi 3907. L. 2. c. 29. et Galenus L. 6. Simp. sub nomine zu/qou. Sed adhuc sub iudice lis est, si non de materia, certe de parandi modo, num eaedem fuerint cum cerevisiis nostris.
1. Sine dubio. Cic. Si me tanti facis, quanti certe facis.
2. In concessione elegantem positum habet, significat Germanice, Ia wohl, ia freylich, addito tw=| nisi, Wenn nur. Cic. Naturales divitias dixit parabiles esse, quod parvo esset natura contenta; certe nisi voluptatem tanti aestimaretis.
3. Ponitur pro saltem, Zum wenigsten. Cic. Homines mortem optare incipiant, vel certe timere desinant. Item: Quam sapienter, non disputo; constanter et fortiter quidem certe.
* Cic. de Senect. c. 5: Gorgias septem et centum complevit annos, nec umquam in suo studio et opere cessavit. Terent. Adelph. A. 4 Sc. 2. v. 49: Aeschines odiose cessat, Er machts verdrieslich lang. Seneca Epist. 12: In nulla re cessat cura mea, Ich lasse es an nichts fehlen. Cic. 1. de Divinat. c. 46. requiescere in sella. Idem 6. Verrin. c. 61. requiescere et curam animi remittere. Item 1 Tuscul. c. 44. requiescere a malis. Danatus in Ter. Eun. A. 3. Sc. 1. v. 15.
frequentet. Usurpatur ab Historicia passim pro Sed. Interdum etiam ab Oratoribs. Usitate notat De cetero, De reliquo; ceteroquin, Was aber das ubrige belanget.
Cetera pro Ceterum, non Poetarum solum, sed etiam Historicorum est. v. g. Vir Mathematum ignarus, cetera doctus. Oratores pro Cetera dicunt Ceterum, Ceteroquin.
Ponitur interdum pro Quasi, Tamquam. Plinius L. 11. c. 39: Ceu vero non crocodilis et duritia tergoris tribuatur et sollertia. Schwarz. ed. Tursell.
Hodie tamen chartam vulgo vocamus papyrum. Popma ed. Hek. 106.
† Quantumlibet igitur papyrus antiquior sit chartae usu; haec tamen ou) xqe\s2 h)\ prw/hn inventa demum est, sed iam tum Eustathii, scholiastae Homeri aetate, nota fuit, ut ex quodam eius loco viri docti declarant.
Virtutes chartae sunt: Tenuitas, densitas candor, laevor: sed duo reliqua, praeter candorem et densitatem, si iusta et cum modo fuerint. Nima quippe tennitas, nec sufficit tolerandis calamis, et litteras praeterea transmittit. (die Feder schneidet leichtlich ein, und das Papier schlagt durch) Iam in laevore nimio caducae fiunt Iitterae, Die Buchstaben werden nicht vollig ausgedruckt): minus quippe sorbet charta ex nimia politura, quamquam magis splendeat. Huic contrarium vitium scabritia est: aliud lentigo est, quae maculas exhibet: aliud humor, ex quo bibula Plinio L. 8. Ep. 15. appellata, Germ. Leschpapier.
Peculiarem librum s. commentarium de hoc argumento in Plinii Lib. 13. cap. 11. 12. et 13. Melchior Guillandinus scripsit: cui rursus alium opposuit Iosephus Scaliger. Conferri etiam heic potest Augustinus Calmet in Disquisitionibus Biblicis, in linguam nostram translatis et notis illustratis a. S. Ven.
Abbate Moshemio, ed. Bremae 1738. Tom. 1. p. 170. seqq. et qui a Moshemio in h. l. ibi citantur, Scipio Masseius in Hist. Diplom. et Bernard de Montfaucon dans ses Meniures de l'Academie des Inscriptions et belles lettres p. 302.
* Lucanus L. 3. v. 222. et Cassiodorus L. 11. c. 38. dicunt, consicere chartam, it. texere et contexere chartam, Papier verfertigen, Papier machen. Martialis Lib. 8. Epigr. 62. dicit, in charta aversa scribere, Auf die andere Seite des Papiers schreiben. Cons. Part. Synt. Charta bibula.
* Usitatissime dicitur Syngrapha Gen. Fem. v. g. Cic. pro Domo cap. 50. facere syngraphas cum aliquibus, Mit ein und andern sich in einen Contract einlassen. Id. de Arusp. R. c. 13. credere alicui per syngrapham, Behnef contracts einem was anvertraven. Interdum tamen etiam usurpatur Genere Masculino, syngraphus v. g. Plaut. Asinar. A. 4. Sc. 1: Ostende, quem conscripsi, syngraphum.
Alii pro eo usurpant mannum tegmen, et ap. Plinium L. 3. Ep. 5. est manica; quod vocabulum tamen Plinianum videtur significare proprie Germ. Ein weiter Ermel, oder eine Muffe.
* Concretum autem chirurgus usurpare Celsus non veretur, in Prooemio Lib. 7. requisita eius ita sistens: Esse chirurgus debet adolescens, aut certe adolescentiae propior, manu strennâ, stabili, nec umquam intremiscente.
* ICti hoc amplius. Victûs appellatione intelligunt omnia, quae esui, potui, cultuique corporis, quaeque ad vivendum homini necessaria sunt, ut vestimenta, stramenta, et cetera, quibus tegendi curandive corporis nostri causâ utlmur, ut auctor est Ulpianus. Sed alii auctores victum et vestitum separant; quemadmodum hoc vel ipse Cicero facere solet. Cicero dicit victus cultusque corporis. Plinius Min. victus et amictus. Popma 108. Goclen. Obs. 324. Donat. ad Ter. Andr. a. 1. Sc. 1.
† Cellarius in Prolegomenis Curarum Posteriorum, hanc in rem ita pronuntiat: Non, ut barbara, reicienda sunt, quae apud Ciceronem, Terentium, aut similes non inveniuntur. Paucorum monumenta, qui aureo Latinitatis sacculo clari fuerunt, ad nostra tempora transmissa sunt, ut ex illis de universa lingua iudicare non liceat. Quod igitur in militia fieri solet, ut in supplementum illorum, quos Martis vis, aut casus, aut fatum eripuit, novi milites arcessantur, ne exhausta acies robur suum
amittat; id in Latinitate lustranda non solum perutile est, sed maxime etiam necessarium. Quae enim in Ciceronis et aequalium libris non exstant; apud Plinium aliquem, aut Senecam, aut Columellam, et ceteros investiganda sunt, ut, quantum fieri potest, linguam integram habeamus, quae universi propemodum eruditorum orbis hoc tempore vernacula est. Sed si ulla in re, in hac praesertim limitibus opus est, neque iis nimium angustis, ne mutilus sermo relinquatur; neque latissime prorogatis, ut castitas sua sermoni Latino conservetur. Iniurii sunt in bonas litteras, qui Latinitatis terminos ex Indice metiuntur, quem Marius Nizolius Thesauro suo vere aureo subiecit, ut proscribant et exterminent, quidquid ibi notatum castigatumque inveniunt. Non illud propositum Nizolio fuit, nec. qui Nizolii operam supplevit, ediditque, Iacobo Cellario proavo noffro, ut ad barbaros deportanda censerent, quae Ciceronis non essent: sed curae fuit meritissimis viris Latini stili tum castitas, tum suavis et sibi constans elegantia. Utramque quidem licet etiam ex rivis haurire, qui ex aureo illo saeculo in proximum tempus permanarunt: tamen, quod nemo negabit, et puriores sunt Ciceronis fontes, et multo iucundiores. Nec vero illi magnopere laudandi sunt, qui nimis extendunt Latinitatem, et eodem censu aestimant omnia, sive Ciceronis sint et aequalium, sive Ammiani, Siconii, Cassiodori, et similium. Non semper ingeniorum messis est, aut aequalis proventus studiorum, sed ut agri, qui copiosissimos fructus gignunt, alio tempore minus ferunt, aut omnino cessant fructuosi esse: ita doctrinae et artium ubertas saeculis et temporibus distinguenda est: Quidquid praeclari et magni fuit in Latinitate, effloruit Ciceronis et Augusti Caesaris temporibus: nec tamen sterile fuit aevum proximum, aut iners et effetum torpuit, ut nulla ingenia proferret, quae M. Tullium, et eius similes aemularentur: sed ultra Nervae Traiani aetatem Italia habuit, et quaedam provinciae, qui cum veteribus ingenio, doctrinâ, et industriâ comparari potuerint. Post haec tempora aliud fatum Latinitatis fuit, evulgato imperii arcano, posse Principem ex provincialibus legi. Tum enim Hispanos, Gallos, Afros, Thraces, Arahes, Pannonios, quisque Princeps suos populares, Romam et in aulam adduxit, et honoribus ornavit amplissimis. Horum conversatione factum est, ut Latinus sermo nativâ suâ indole decederet, et studia humanitatis, quod peregrini praeriperent praemia, negligentius excolerentur. Verum nec illis temporibus defuerunt plane, qui bonas litteras iuvarent, et barbatiei, iam adrepenti, bonis artibus, curâ, labore, et lucubrationibus resisterent, et Latinitatis indolem, licet non integram, tamen non
foede contaminatam, ad posteros propagarent Tandem quum Gothi, aliique barbari in Romanum imperium se effuderunt, non iam sensim et pedetentim, sed citato gradu a sermonis virtute descitum fuit. ut parum abesset, quin omnis Latinitas exspirarot. Aegre enim a paucis servata fuit, nec tamen pura, sed deflorata, et multis vitiis sordibusque commaculata, post multa demum saecula, quod avorum memoriâ factum est, nitori suo restituenda.
† Cinctutus enim non tantum in genere notar cinctum; sed speciatim etiam armis succinctum militem. Cingulum quippe erat militum, qui, sunul aecincti, milites efficiebantur, uti late ex antiquitate et iure deducit Guido Pancivollus Thes. Var. Lect. L. 1. c. 16. Duarenus ad tit. de Testam. Milit. D. c. 2. et Barnabas Brissonius Select. ex 1. C. Antiq. L. 2. c. 7. Hinc sumere cingulum pro dare militiae nomen; et ponere cingulum pro valedicere eidem veteres dicebant. Huc respiciens eleganter Prudentius Hymno 1. peristef. v. 32:
Milites, quos ad perenne cingulum Christus vocat.
Quod si cui ordo et dignitas militaris eriperetur, ei cingulum adimebatur.
Solis etiam hinc militibus armorum gerendorum olim concessa facultas erat. V. Ioach. Stephani ad Nov. 85. n. 6. Hoc eingulum adeo necessarium militi, ut et Imperatores inaugurandi eo cingerentur; ut ostendit Dempsterus, Scotus ille doctissimus, biblioqh/kou e)/mfuxos2, ad Rosini Antiquitate. L. 10. p. 958.
1. Motum ad locum.
* Liv. L. 1. c. 9: Ex consilio Patrum Romulus legatos circa vicinas gentes misit.
2. Tempus. v. g. Fiet id circa proxima Paschalia.
* Haec notio aevo aureo ignoratur: argenteo autem increbuit.
3. Quod attinet ad.
* Tac. Publica circa bonas artes socordia.
4. Circiter.
* Liv. Lib. 27. c. 42: Circa quingentos Romanorum sociorumque victores ceciderunt.
Hic modus admodum est infrequens.
1. Tempori, numero ac mensurae.
* Caes. Dies circiter quindecim iter fecerunt.
2. Certo cuidam tempori definiendo.
* Cic. Nos. circiter calendas aut in Formiano erimus, aut in Pompeiano.
Usitatius argenteâ aetate heic usurpant Circa.
Cicero rerum attributa, attributiomes, res attributas, res circumstantes; Gellius etiam rerum appendices vocat. Borrich. Cogit. 308.
* Pro circumstantias rerum considerare, elegantius dixeris iudicare, quo modo ac ratione res fiat. Et pro barbaro cum omnibus circumstantiis aliquid scribert Latine dixeris, accurate, accuratissime aliquid scribere, it. diligenter cuncta perscribere. Niess. de Ortu et Occasu L. L. 159.
Circumstantia etiam praeterea sumitur Physice pro actu circumstandi apud Tertullianum de Orat. c. 3. inquientem ita: Cui angelorum circumstantia non cessat dicere: Sanctus! Sanctus! Sanctus!
1. Potius. Cic. Eam citius veteratoriam, quam oratoriam dixeris.
2. Prius. Cic. Vox me citius defecerit, quam nomina.
* In toto etiam Corpore Iuris vix aliter haec vocula Citra, quam pro sine usurpatur: nisi forte excipias Leg. f. p. de Calumniat. ubi significat Praeter. Atque hanc sententiam probat Bacchovius in 1. Parte Pandect. Comment c. 2. de Transact. n. 16.
Ceteroquin primâ et propriâ notione contrarium habet Ultra, et respicit locum citeriorem, et notat Germ. Disseits. Cic. Phil. 6. c. 3: Citra flumen.
* Sed haec per Meronymiam frequentissime confundunt optimi auctores, quorum testimonia nihil attinet heic adscribere. Popma ed. Hekel. 110.
* Adiectivum clamosus v. g. altercator clamosus, actio clamosa, apud Quintil.; clamosi fori iurgia, apud Senecam Tragicum; tibia clamosa, Eine Zinke; sine controversia probum est.
† Differentia, quam Fronto heic statuit, quâ Claritas tum luminis, tum perspicuitatis; Claritudo generis ac nobilitatis sit; mere arbitraria est.
* Extra militiam apud Romanos, et partes populi dicebantur classes, in quas videlicet descripta erat civitas: quas a calando s. kalei=n appellatas esse, Dionysius Halicarnassensis auctor est, Antiquitatum Romanarum L. 4. c. 22. In quinque autem classes populum Romanum Servius Tullius distribuit. Vid. Livius L. 1. c. 43. Prima classis dicebantur praecipui, Die Reichsten und Vornehmsten. Quinta classis homines pauperes dicebantur, et qui nullius essent auctoritatis, Geringe, ungeachtete und
unangesehene Lente; quos Florus in Epitome sua ultimae sortis homines dixit. Conf. Gell. L. 7. c. 13. Etiam in scholis classes sunt ordines, in quos ratione profectuum segregandi discipuli. Vid. Quintil. L. 1. c. 2.
* Pro repagulo apud Curtium L. 7. c. 6. eleganter usurpatur, quando ibi dicitur claustrum perdomitorum, Eine Brille, eine Citadel.
Conf. infra Part. Synt. Clavis Imperii.
* Rarissime haec differentia insuper habetur.
v. g. Prudentius, qui etiam habet praecluens v. g. tua praecluens potestas, Deine hochberubmte Macht. Goclen. Lib. 1. Observ. p. 15. Voss. de Vit. 691. Cell. Antib. 271. C. P. 333.
* Ceteroquin coaequus v. g. pars coaequa, etiam habet Plinius Maior: et coaequare v. g. coaequare montes, coaequare sulcos, Cicero, Livius, Sallustius Bello Cat. c. 20. et Columella L. 1. c. 3. Voss. de Vit. 77. Goclen. L. 1. Obs. 23. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 26. seq. Borrich. Cogit. 62. Erasmus in Vallam 233. Cell. C. P. III. Petrus Burmannus ad Petronium p. 649.
† Est autem Plurale caeli a Singulari caelus, quo modo antiqui sunt locuti, sive Deum intelligerent, sive locum.
Quidam Ciceronem Numero Plurali usum contendunt in Hortensio, et dixisse: Epicurei plures volunt esse caelos, idque probant ex verbis Servii Comment. in L. 1. Aeneidos quae etiam Muretus L. 15. Variarum Lectionum adducit: et hinc Carolus Sigonius ista verba inter Tullii fragmenta inseruit, quod et alii editores postea fecere. Verum a)poto/mws2 hoc negat Vossius, quem vide
locis citatis, probatque, Servii locum corruptum esse.
Ceterum quum multi orientis populi multitudinis numero caelum pronuntient; Graeci scriptores N. T. veteresque interpretes id aemulati sunt: quos secutus est Vulgatus, aliique Ecclesiae Doctores magno numero, in quibus est Tertullianus, Prudentius, Sedulius: unde formulas istas, regnum caelorum, in caelis, et id genus alias, ex Hebraismo potius et stilo Biblico, quam purâ Latinitate ortas esse, liquido sane constat.
Interim Philosophis liceat quaerere, unum sit caelum, an innumerabilia? secundum Ciceronem L. 9. ad Fam. Epist. 26. vel ord. Sib. 23.
Goclenius Controv. et Scholar. Grammat. Part. ult. p. 66: Quot sunt, inquit, caeli stellati? quaeris. Respondeo Latine: unum (supple caelum). Rursus, an sit unum caelum? quaeris. Respondet alius Latine: innumerabiles (supple caeli). Quid igitur est, quod Cicero L. 9. ad Fam. Ep. 26. i. e. ultimd ad Papyrium Paetum scribit: Ille vero putabat, te quaesiturum, num unum esset caelum, an innumerabilia? Quid hoc soloeci est? An vero caelum in Plurali Numero est Generis Neutrius? Respondetur: Dixit Cicero innumerabilia non innumerabiles, quia eius aetate caelum Pluralem numerum non habebat. Nunc quum caeli recepti sint, nos innumerabiles in quaestione ista diceremus. Sed inquis: An Cicero tam a)filo/s1ofos2, ut caelos Saturni, Martis, Iovis, cet. non agnosceret? Respondeo: Hos in caelo globos vocavit, non caelos; qui ab Astronomis consueverunt vocari sphaerae et orbes, ut orbis lunae. Conf. eiusdem Goclenii Lib. 1. Observ. p. 26.
* Usitate notat vi manuque aut studio cohibere seu cogere v. g. Cic. fluvium extra ripas effluentem coercere; it. coercere iram, coercere libidinem, coercere iuventutem; coercere aliquem damno, exsilio, vinculis, morte.
1. Amice convocare, congregare, item in unum colligere v. g. Senatum cogere, Rathstag ansagen lassen; Ius civile dissipatum et diffusum in certa genera cogere.
2. Probare aliquid syllogismo. v. g. Cic. Ex quibus id, quod volumus, cogitur et efficitur. Id. Aliud, quam cogebatur, illa. tum est. Id. Hoc cogere volebant, falsas esse litteras. Schor. Phras.
* Etiam Superlativus cognitissimus v. g. haec mihi sunt cognitissima, apud Catullum exstat.
De Positivo cognitus nullum est dubium, quin optimi usus sit. Borrich. Cogit. 63.
* Socii plerumque sunt in rebus seriis et fortunae subiectis v. g. socii populi Romani; it. socius studiorum: Sodales in rebus levioribus, in conviviis ac lusibus, cet. Valla L. 4. c. 38.
populi pars in certum aliquem locum contrahebatur, atque ex ea sorte eligebantur viri ad iudicandum, Romae quinque Senatores, et totidem Equites Romani, in provincia viginti Recuperatores, qui cives quoque Romani erant, cum quibus Praetor vel Consul dicebatur concilium exercere praebereque. Et Comitia quidem calabantur: Conventus et concilium edicebantur aut indicebantur. Popma. Sicubi confunduntur haec in scriptore aliquo, perperam istud fit.
Actus distinguendi orationem per haec signa in papyro seu charta vocatur Latinis interductus v. Cic. Lib. cit. §. 228.
Punctum, quo periodus in fine notatur, eâ notione apud veteres non occurrit. Eiusmodi Puncta, vocantur a Cicerone Lib. 3. Orat. c. 46. Clausulae et interpuncta verborum.
* Commodare tamen subinde sumitur etiam pro mutuum dare; licet hâc notione suspectum sit Laur. Vallae, et Vossio de Vitiis Serm. L. 1. c. 34. p. 157. Ita enim hoc verbum usurparunt scriptores optimi, Plautus Cicero, Ovidius, Livius, Sallustius, Quintilianus, Ascon. Pedianus, Hyginus, P. Syrus. Vell. Paterculus, Petronius Arbiter, Seneca, Iustinus, Val. Maximus, cet. Borrich. in Voss. 64. seqq. it. Analect. 25. Cell. C. P. 82. Popma 123. Goclen. Observ. 334. Godescalci Obs. p. 118.
Commodare alicui aliquid et in aliqua re, pro praesto esse alicui, Einem in einer Sache behulflich seyn, sine controversia probum est.
Vocalem secundam v. g. saltare commode; verba facere.
* Sed interdum commune sumitur pro publico, ut quum dicimus commune ius, quo omnes eiusdem civitatis cives utuntur, respectu singularis et proprii iuris, quod non in universos cives sed in singulos constitutum est, et appellatur privilegium, ut commune bonum, commune malum, communis res, communis salus pro publica salus passim apud Classicos.
* Pergunt quidem non nulli argutari, haec loca notione apparendi explicari posse. Quibus sane respondeo, me quidem ignorare, quid sibi velint. Quid enim
comparere, si vel maxime ad notionem apparendi respiciatur, aliud, Metonymice saltem, heic esse potest, quam sistere se?
Sed Floro, Quintiliano, aliis notat plerumque non nisi epitomen v. g. brevia docendi monstrare compendia.
* Terent. Heaut. A. 1. Sc. 1. 69: comperire aliquid ex aliquo. Caesar B. Gall. L. 4. c. 19: comperire aliquid per exporatores. Sallustius Bello Iug. cap. 45. pr. Metellum magnum et sapientem virum fuisse comperior. Ibidem cap. 108: Sed ego comperior Bocchum magis Punicâ fide. Tacitus Annali 4: Hunc ego Lepidum temporibus illis gravem, et sapientem virum fuisse comperior.
Sed differentia haec, inquit Goclenius Obs. 13. p. 31. rocte contemnitur, et comperior, quod Sallustio tribuitur, potius reicitur, quam usurpatur. Idem tamen Goclenius Obs. 4. p. 9. hac de re pronuntiaverat ita: Comperio Ciceronis, Terentii, Caesaris: Comperior Sallustii est.
At, quod contra Goclenium notandum, Popmae differentia non videtur prorsus contemnenda: saltem comperio tantummodo Casum personae cum Praepositione admittit; Comperior autem semper absolute ponitur sine hoc personae Casu.
In Praeterito autem habemus tantum comperi; non compertus sum, quod Passive tantum fumitur, tamquam Participium, et elegantes formulas parit v. g. Cic. pro Cluent. c. 45. Compertum habere de re aliqua, Der Sachen kundig seyn; it. compertus flagitii, compertus stupri l. in stupro, apud Livium, Tacitum, et Suetonium: absolute etiam Tacitus Annali 2. c. 12. n. 4. comperta nuntiare; idem Annali 1. c. 66. n. 2. Caecina, comperto, vanam esse fomidinem, Nachdem man
erfahren, auf die Nachricht; Livius L. 33. c. 5. non dum comperto i. e. re non dum compertâ.
Plura etiam de duobus dici possunt: Complura non nisi de maiori numero. Plura, cuius Superlativus plurimus, Comparativi Gradûs est: Complura minime: ideoque non regit Casum. Commultus enim et complurimus non dicuntur. Goclen. Obs. 325. Popma.
* Ita sciscunt Grammatici: cui nihil habeo, quod opponam, nisi quod complurimus occurrat apud Iulium Caesarem B. Gall. L. 8. c. 14; si veta lectio est.
† Quod autem Complura haud sit Comparativi Gradûs, in hoc ipso quidem refragatur Vossius de Analogia L. 2. c. 24. p. 362. ubi complures omnino Comparativum esse, colligit ex Terentii Heautontimor. A. 1. Sc. 1:
- - Agrum in his regionibus
Meliorem, neque pretii maioris, nemo habet:
Servos complures: proinde quasi nemo siet,
Ita tute attente illorum officia fungere.
Quo ipso veterum sententiam, qua complures Comparativus negatur esse, quoque diluit Iul. Caes. Scaliger L. 4. de Causis L. L. cap. 101. Sed, verum ut fatear, cum Scaligero et Vossio, Comparativum hinc odorari nequeo sine formidine oppositi. Nam to\ servos complures peculiarem propositionem constituit Ellipticam, subaudiendo habes, Germ. Du hast ia Knechte genug: nec restringenda haec ad praecedentia; id quod naturalis verborum consecutio haud videtur permittere.
compositiones unguentorum, compositiones remediorum salutarium, falso suspectum est. Hâc enim notione utuntur Columella, Celsus, Seneca, Plinius, atque adeo ipse Cicero. Vid. Rhodius in Indice Scriboniano. Olaus Borrichius Analect. p. 25. Cell. C. P. 80. Andr. Borrichius Append. p. 95. et Vind. L. L. 28.
* Usitate ceteroquin in Latio notat actum componendi v. g. compositio verborum: item conventionem, Den Vergleich, den Vertrag. v. g. Cic. Pacis, concordiae, compositionis auctor esse non destiti, Caes. De compositione agere.
* Significat ceteroquin orationem, quae ad coetum l. coram eiusmodi contione habetur, Eine Rede, eine Predigt. Cic. Legi contionem tuam: nihil illâ sapientius. Idem pro Flacco c. 7: Graecia hoc uno malo concidit, libertate immoderatâ ac licentiâ contionum. Et apud Gellium L. 13. c. 14. contionem habere, rotat verba facere ad populum.
Notat etiam locum ipsum, de quo concio habetur, Eine Canzel, einen Predigtstuhl. Cic. Adscendi in contionem: concursus est populi factus.
consirmantem testimoniis vide Olaum Borrichium Animadv. in Voss. p. 69. seqq.
* Sed hac notione sumptum numquam reperitur ita apud veteres, simpliciter ut ponatur nullo aliquo addito nomine. Simpliciter quoties apud Ciceronem essertur, tunc nimirum notat idem, quod Colligere, Germ. Schliessen v. g. Orat. Conclusi ita. Id. L. 2. Div. O acutos homines! quam paucis verbis negotium confectum putant! Ea sumunt ad concludendum, quorum iis nihil conceditur. Posuit etiam Cicero pro includere v. g. L. 2. Fin. Ne bestide quidem, quas voluptatis causâ concludimus. Concludere sententiam legimus apud Ciceronem, non vero eâ significatione, quâ hodie, sed pro comprehendere, complecti. v.g. Orat. Natura ipsa circumscriptam quamdam comprehendit et concludit sententiam. Casus tamen si additur, potest pro finire accipi. Sic ap. Cic. in loco modo dicto L. 5. Ep. 12. Haec Nobiliss. Wincklerus Animadv. Subseciv. in Fabri Thes. Spec. 1. inserto Vol. 2. Exercit. Soc. Lat. Ien. p. 173.
Cicero Attic. L. 9. Ep. 12: Quum iam plura audires de Pompeii consilio, concludis epistolam quamdam hoc modo. Idem. Famil. L. 5. Ep. 12: Viri saepe excellentis ancipites, variique casus habent admirationem, exspectationem, laetitiam, molestiam, spem, timorem: Si vero exitu notabili concluduntur, expletur animus iucundissimae lectionis voluptate. Idem in Laelio c. 26: Nescio, quo pacto ab amicitiis perfectorum hominum, id est, sapientium ad leves amicitias deflexit oratio. Quamobrem ad illa prima redeamus, eaque ipsa concludamus aliquando. Item L. 2. de Orat. n. 307: Ut aliquid ante rem dicamus, deinde ut rem exponamus, post ut eam probemus, nostris praesidiis confirmandis, contrariis refutandis, deinde ut concludamus, atque ita peroremus; hoc dicendi genus natura ipsa praescribit. Item. n. 332: Omnia autem concludenda plerumque rebus augendis, vel inflammando iudice, vel mitigando: omniaque cum superioribus orationis locis, tum maxime extremo ad mentes iudicum quam maxime permovendas, et ad utilitatem nostram vocandas, conferenda sunt. Kappius ad Iensium 59.
Inde conclusio pro extremitate rei, et speciatim epilogo, recte a Cicerone, et aliis dicitur.
Ceteroquin concludere notat
1: Clandere, comprehendere, coercere, Einschliessen, v. g. Cic. Animum conclusit in corpore Deus. Item Terentius: In unum concludere diem res multas, Viele Dinge auf einen Tag zusammen tressen Iassen.
2. Colligendo iudicare, Cic. Deinde concludebas, summum malum esse dolorem; summum bonum voluptatem.
Et conclusio praeterea notat etiam diutina urbis obsidio, Eine Bloquade. Nep. Eumene cap. 5: In hac conclusione, quotiescumque voluit, apparatum et munitiones Antigoni alias incendit, alias disiecit. Caesar. B. Civ. L. 2. c. 22: Massilienses ex diutina conclusione et mutatione victûs sese dedere sine fraude constituunt.
* Nihilominus pro ipsa quoque concoctione sumptam digestionem esse, cognoscimus. Capitolinus in Vero cap. 4: Somni fuit permodici, digestionis facillimae.
Celsus L. 11. c. 18. ipsum concoctionis opus exprimit etiam per conficere cibum.
Tullianae tamen huic loquendi formae, quam Schorus tantopere inculcat, non ita inhaerendum putamus, quasi verbum componendi et compositum esse prorsus hinc amovendum videatur. Sane ceteri scriptores et his vocabulis in dicto argumento favent v. g. Sallustius B. Iug. c. 2: Genus hominum compositum ex corpore et anima est.
† Pellex dicitur, quod maritum ab uxore fraudulenter pellicit. Pellicere enim est, in frandem allicere. Valla L. 6. c. 48.
ex indice Freinshemiano patet. Vorst. de Lat. Falso Susp. 178.
* Usitate notat
1. Pro mercede ad tempus aliquid sibi vindicare v. g. conducere hortum, navem, domum, Germ. Miethen, pachten; conducere aliquem ad caedem faciendam, Meuchelmorder mit Gelde erkaufen; conducere exercitum, militem; Volk werben.
2. Convenire, expedire Germ. Nutzlich seyn, zutraglich seyn. v. g. Cic. Conducit hoc tuae landi. It. Scripsi ad te, quae ad salutem tuam conducere arbitratus sum. Plaut. Quod in rem conducit tuam.
* Comparativum tamen habet etiam Auctor ad Herennium L. 2. c. 14: Utrum fuerit conducibilius.
Usitatius dixeris, utilis, accommodatus, salutare, vel aliter pro argumento.
* Pro Conficere hâc notione sumpto, veteres etiam simili elegantiâ dicunt cogere v. g. Hinc cogitur, Germ. Hieraus wird dieser Schluss gemacht.
Ceteroquin etiam est interimere, necare v. g. sicâ aliquem conficere; et per Metaphoram mox disputando os obturare alicui v. g. verbis aliquem conficere, mox saturare aliquem v. g. Conficere aliquem promulside.
Denotat etiam interdum idem, quod Lucrifacere v. g. Tua mina quinque minas confecit. Bunem. Index Lat. p. 41.
* Cic. pro Cael. cap. 19. pr.: Dicam iam confidentius. It. 2. de Orat. c. 17: Ego quidem loquar confidentius. Auctor ad Herennium L. 2. c. 5: Confidentissime alicui resistere, Einem getrost und mit freudigem Muth widerstehen. Id. L. 1. c. 5: Confidenter, malitiose, flagitiose factum, Eine verwegene, boshaftige, schandliche That.
* Si in bonam partem sumuntur, Germanice dixeris Die Zxversicht, die Freymuthigkeit; sin in malam, dixeris Der Trotz, die Verwegenheit, die Vermessenheit.
Cicero 2 Philipp. c. 40: Considentia et temeritas tua, Dein Trotz und vermessenes Wesen. Id. ad Fam. L. 8. Ep. 8: Quae maxime confidentiam attulernut hominibus, Welche Umstande am allermeisten die Leute verwegen gemacht haben.
Cicero in Laelio: Vita tyrannorum, in qua nulla stabilis benevolentiae possit esse siducia. Nepos 16. c. 3. n. 1: Nimia siducia quantae calamitati soleat esse.
Nec desunt, qui putent, apud antiquos to\ confidentia audaciam et impudentiam significare, atque adeo semper in malam partem sumi; a posterioribus demum in bonam fuisse acceptum. Atque ita etiam Servius: Fiducia, inquit, in bonis rebus; Considentia in malis est. Verum apud antiquos etiam in bonam partem acceptum fuisse, probat Andreas Borrichius Vind. Latinit. p. 32. duobus Plauti locis, unoque illo, quem iam adduximus, Ciceronis, qui ipse Lib. 3. Tuscul. Quaest. malâ consuetudine factum docet, ut in vitio ponatur: quod tamen omne diu ante Andream Borrichium observavit Ael. Donatus Popmae subiunctus p. 186.
Fiduciae notiones reliquas vide paullo infra suo loco.
Cicero, Nepos, Caesar, suo tempore pro forma illa rei publicae, quae tunc
erat, dixerunt, publicare bona alicuius, publice proscribere aliquid, bona alicuius in publicum addicere Caes. B. Civ. cap. 18, facultates alicuius in publicum conferre, in aerarium redigere. Goclen. Obs. 4. p. 6. 7. Popma 129. seq.
* Cicero pro Caecina c. 9: Ita libenter confitetur, ut non solum fateri, sed etiam profiteri videatur. Id. pro Rabirio c. 5: Fateor, atque etiam profiteor, et prae me fero.
Sic etiam confitemur delicta; profitemur artem, disciplinas, censum, indicium. Popma ed. Giess. 1660. 130. Perotti C. C. 1464.
ita reperiatur, eruditi disceptant et ambigunt.
* Id non putant Vossius de Vit. 155. Vorstius de Lat. Mer. Susp. p. 46. seq. et p. 148. Goclenius Silv. 12. et Crocus ap. Erasmum in Vall. 184: existimant autem, veteres, si per Metaphoram hoc verbo usi sint, generali notione eo usos esse pro adfici, perturbari; et sic aiunt illud usurpare Livium, Plinium, Val. Maximum, Velleium Paterculum, Tacitum, aliosque. Cell. Antib. 150. Notione autem propria usurpari constat pro misceri s. coalescere: v. g. Liv. L. 1. c. 23: Duo populi in unum confusi sunt. Id. L. 34. c. 9: confundere in unum corpus. Cic. 4. Acad. c. 19: confundere vera falsis.
Caspar vero Barthius ad Briton. 429. et Olaus Borrichius Analect. 26. contendunt, verbum hoc etiam absolute sumi pro pudore adfici; probantque: ille quidem ex Plin. L. 1. c. 22; hic vero ex Livii L. 30. c. 14. et l. 35. c. 15 et ex Seneca de Clementia L. 2. c. 5. Sed haec etiam loca, ab utroque producta, recte de perturbatione intelligi videntur posse. Cell. C. P. 240.
Olaum contra Borrichium defendere, eiusque sententiam stabilire conatur Andreas Borrichius Append. 76. seqq. et Vindic. L. L. 361. et, iudice Clariss. Kappio ad Iensium 60. non sine gloria depugnavit.
Melius tamen stilo suo consulent, qui hanc tou= confundi notionem non nisi addito aliquo Nomine v. g. confundi pudore, dolore, maerore, flatu, cet. cum Ovidio, Plinio, et aliis antiquis adhibuerint. Vide Cellarium d. l. et Discuss. 42. Curtius L. 7. c. 7. dicit etiam, suffundi pudore. Gunth. Lat. Rest. 137.
* Curtius L. 6. c. 2. hanc differentiam non custodit, congiarium etiam militibus tribuens.
Latinitatem cadentem refert. Sed non solum Palladius, argenteae aetatis scriptor, itemque Prudentius et Apuleius eo utuntur; sed occurrit etiam in Plauto Mil. Glor. A. 4. Sc. 3. v. 23: meminitque Iensius p. 7. idem vocabulum se in Ovidii Metamorphosibus legere.
Ciceronis autem, et optimi cuiusque est, congruens: unde apud eosdem Adverbium etiam formatur congruenter. Congruere cum aliquo, optime dicitur: Conf. Sect. 1. voc. Congrue.
Ceterum Conspiratio aeque ac Coniuratio, saepe etiam in bonam partem sumitur; quum id satis pateat ex auctoribus, et cum epithetis bonis malisque exempla sint obvia. At a(plw=s2 posita in malam fere sumuntur partem.
Dedicatio plus habet religionis, et a Pontifice tantum; Consecratio etiam a Tribuno plebis alioque rite fiebat. Richt. ad Popm. 170. it. 196. seq.
* Interim pro nego consequentiam, quod in concertationibus eruditis increbuit,
elegantius dixeris, nego, hoc ex ante dictis sequi.
* Cic. L. 1. Ep. 2. ad Fam. Hoc videmur consecuti, ut ne quid agi cum populo sine vi possit. Sic Cicero etiam passim dixit, consequi laudem, famam, dignitatem, gloriam, fructum. Idem. L. 2. de Orat. c. 89: Sapientiae landem et eloquentiae sine summo studio et labore et doctrinâ consequi nemo potest. Quintilianus L. 1. c. 1: Nemo reperitur, qui sit studio nihil consecutus. Cicero: Impetrabis igitur a Caesare, ut tibi abesse liceat. Id. A quo facile, si contendes, impetrare poteris, ut. It. Dolabella rogatu meo civitatem a Caesare impetravit.
* Confundunt tamen haec interdum scriptores; ut consigno pro obsigno. Cicero pro Quintio: Tabulae maxime signis hominum nobilium consignantur, a quo consignationes appellantur testationes in tabulis obsignatis perscriptae. Quintil. Lib. 13: Promittit enim litigator omnia, testem populum, paratissimas consignationes. Rursus obsigno pro consigno. Cicero pro Flacco: Laudatio obsignata erat cretâ illâ Asiaticâ, quae fere est omnibus nota nobis. Idem pro Cluentio: Pecuniaque obsignata, quae ad eam rem dabatur, in manibus Scamandri deprehendit. Popma ed. Giess. 1660. p. 52; ed. Hek. 134. seq.
Ciceronis, Taciti, quae pro hoc verbo adferuntur, ambigua propter librorum varietatem habet Olaus Borrichius Anal. 27. Cons. Theod. Ryckius ad Taciti Lib. Hist. 2. cap. 53. et Vossius de Vit. Serm. p. 695.
Quae vero defensionis causâ pro reâ hâc voce adferri possint, apud Cellarium C. P. 56. et ad Iul. Caes. B. C. Lib. 1. c. 19. n. 2. congesta et explanata videas. Conf. Vorstius de Latin. Mer. Susp. 21. Gunth. Lat. Rest. 140. seqq. et Clar. Kappius ad Iensium. 8.
Frequentiora tamen pro eo sunt, consultare, consilium capere, consilia conferre.
* Activâ utem formâ consiliare, sine controversia barbarum est.
Consiliator, est Plinii L. 4. Ep. 17.
* Quae tamen differentia non est perpetua. Ne quid enim dicam de Gramaticis, apud quos constructio ordinem respicit Grammaticum; ipsi Ciceroni consecutio idem etiam notat, quod constructio i. e. tota orationis compositio et elegantior vocabulorum positus: ita enim Partit. Orat. n. 18. p. 412.
editionis Gothofredi: Numeri quidam, inquit, sunt in coniunctione servandi, consecutioque verborum.
* Cicero pro Cluentio: Non mos consuetudoque servata. Idem Offic. 1: Ad eorum consuetudinem moremque deduci. Ibidem: Contra morem consuetudinemque civilem fecerint. Arnobius L. 2: Fiet enim familiaris e more consuetudo in naturam versa.
Haec tamen frequenter confunduntur, maxime ab auctoribus Iuris, apud quos consuetudo etiam factum nudum denotat, et mos ius non scriptum: cuius rei exempla ex ipsorum libris plurima depromi facile possunt. Popma ed. Hek. 135. seq.
Ad galli cantum consultor ubi ostia pulsat.
et
Consilio perit ipse suo consultor iniquus.
Valla Lib. 5. c. 40.
* Consummatus apud Columellam L. 5. c. 2. idem est, quod in unam summam collectus v. g. Sex latera sunt, quae consummata efficiunt duo milia trecentena et quadraginta.
Plinius L. 2. Ep. 7: Invenis consummatissimus, Germ. Ein iunger Herr, der alle gute Eigenschaften an sich hat.
Ausonio Popmâ rectius, puto, Scholiastes Ciceronis in Verrem 1. c. 3: Despicimus inferiores, Contemnimus aequales. Aut Despicimus vultu, contemnimus animo: nam despicio notat aliquem, tamquam se inferiorem intueri. Cicero pro Rosc. Amer. c. 46: Ut omnes despiciat, ut hominem prae se ferat neminem. At Contemno, est aliquem, licet aequalem, non curare seu negligere. Quando igitur haec duo verba coniunguntur, etiam atque etiam considerandum est, utrum de aequali aut superiore, an de inferiore dicantur. Nam inferior despiciendo plus committit, quam contemnendo. Cic. in Verr. 1. c. 15: Itaque a Pop. R. contemnimur, despicimur, scilicet Senatores. Contra quum aequalis aut superior despicere et contemnere dicitur, tum contemptus praestat despicatui. Idem Cicero d. c. 3. de Verre, qui iam Praetor et Propraetor fuerat, non usque eo despiceret contemneretque ordinem Senatorium. Idem de Offic. 2, 10: Despiciunt autem eos et contemnunt. Interim si quis per haec duo verba simul posita maximum quemque contemptum significari existimaverit; non, opinor, auctoritatibus plane destituetur.
sacpissime utitur, legitur. Vid. Olai Borricbii Analect. 28.
Andr. Borrichius Vindic. L. L. 40. ipsius vult esse Ciceronis; quippe cuius verba Quintilianus Lib. 8. c. 3. adservaverit.
Habet etiam Tacitus Annal. 4. c. 38.
* Conterraneus proprie castrense vocabulum est, quo designatur is, qui eidem matrici urbi attribuitur. Sic, quia Sirmio Catulli patria Verona, quam Plinius incunabula habuit, accensebatur, iccirco Plinius d. l. Catullum conterraneum suum vocavit. V. Scalig. Animadvers. Eusebian. p. 190.
De reliquo, verbum iuris est v. g. litem contestari, Den Process wurklich anfangen.
* Non confundendum est cum continuo per Diphthongum quartam, quod notat
1. Idem, quod mox, statim, ilico v. g. Ter. Continuo heic adero.
2. Praestat etiam Latinam quamdam elegantiam, cum non aut ne coniunctum, et significat tunc similiter ut interdum ilico, nihil aliud, quam propterea; quâ notione tamen falso quibusdam suspectum est. v. g. Cic. pro Rosc. Amer. c. 33: Non continuo, si me in gregem sicariorum contuli, sum sicarius, hoc est, non ideo, non propterea sum sicarius, cet. Vorst. de Lat. Falso Susp. 195. Valla L. 2. c. 30. Conf. infra Ilico.
* Hastâ proiectâ, Mit gefalleter Pique, exstat ap. Nep. Chabr. c. 1. Hastas iungere, Spanische Reuter machen, ap. Curtium L. 4. c. 15: quae hastae iunctae ab Livio L. 44. c. 11. cervi vocantur. Hastulas conicere, Iavelinen werfen.
* Interim haud negandum, Ciceronem et alios probae notae scriptores alicubi dicere rursus pro contra v. g. Rem laudando agere, vitnperando rursus adfligere.
Rursus etiam poni video pro vicissim, apud Iul. Caes. L. 7. B. G. c. 47. n. 7: Tres suos nactus manipulares, atque ab iis sublevatus, murum adscendit: eos ipse rursus singulos exceptans, in murum extulit.
Contra etiam non numquam pro vicissim poni videtur, sed ita, ut fere simul contrarietatem significet. v. g. Cic. in Anton. Sed et ego, quid ille; et contra ille, quid ego sentirem, videbat. Ter. Si laudabit haec illius formam, tu illius contra. Idem: In eo oblecto me solum, et, carum ille ut item contra me habeat, facio sedulo. Gocl. Obs. 36. seq.
Porro rursus et iterum inter se ita differunt: Rursus repetit sine respectu numeri et ordinis; iterum primam repetitionem respicit.
* Hinc apud Plinium L. 10. Ep. 97: Iterum ae tertio interrogavi, Ich habe zum zweyten und drittenmale gefraget. Nepos Cim. c. 2: primum et iterum, Das erste und andere mal. Cic. pro Dom. c. 52. semel atque iterum, Zum ersten und andern mal. Liv. L. 3. c. 19: iterum ac tertium, Zum andern und dritten mal. Nepos Hannibal. c. 6: Hic iuvictus patriam defensum revocatus, bellum gessit adversus P. Scipionis silium, quem ipse primum apud Rhodanum, iterum apud Padum, tertio apud Trebiam fugaverat. Cic. pro Deiot. c. 5: Ille iterum, ille tertio, auctionibus factis pecuniam dedit.
Et quamvis huic notioni, quam to\ iterum prae se fert, non magnopere obstare videatur Epizeuxis illa, quae est in iterum iterumque, et a Plinio Panegyr. c. 79. aliisque, praecipue autem a Floro creberrime usurpatur v. g. L. 2. c. 7. n. 15; sunt tamen alia loca, quae per manifestissimam rationem obstant; quâ quidem ratione Iustinus hanc voculam usurpat: postquam enim Athenienses iam aliquoties fusos esse dixerat, L. 5. c. 6. ita scribit: Iterum tamen fortunam maris experiendam decernunt. Vid. Mechovii Antiphilam p. 95.
2. Eleganter etiam Positivum transformat in Comparativum. v. g. Haec magno pretio veneunt, et contra aurum cara sunt i. e. auro cariora sunt.
* Neque enim exempla desunt in contrarium. Fronto.
* Hinc est, quod Contumelia, tamquam verbum aliquod gravius, apud bonos scriptores Iniuriae in verborum collocatione postponatur. Sallust. B. Catil. Iniuriis contumeliisque concitatus. Cicero in Verrem 3: Cum maximis iniuriis contumeliisque. Idem: Quibus tu privatim iniurias plurimas, contumeliasque imposuisti. Popma ed. Hek. 137.
† Utrumque autem inferunt et patiuntur homines: id, quod notandum contra differentiam illam, quam inepte statuunt non nulli; quâ contumeliam inferunt; iniuriam autem patiuntur homines.
* Convenire usurpatur ceteroquin
1. In negotiis paciscendi v.g. Convenit inter nos. It. Haec fratri mecum non conveniunt, Der Bruder ist mit mir hierunter nicht einig, Ter. Convenire pacto, Sich vergleichen, Liv. Pax ita convenerat, ut Etruscis Latinisque fluvius Albula finis esset, Id. Convenire de pretio, Des Handels eins werden. Quintil.
2. Notat idem, quod concordare, congruere v. g. Ter. Conveniunt mores, Sie siud einerley Humeur; nomen non convenit, Der Name kommt nicht mit der That uberein; quomodo tibi convenit cum illo? Wie kannst du dich mit ihm vertragen?
3. Sumitur pro invisere v. g. convenire aliquem, Einen besuchen.
* Conventio etiam dicitur concio, conventus, Die Versammlung, die Zusammenkunft,
ut ap. Varrovem de L. L. 5. c. 9. conventionem habere, ad conventionem vocare.
Sed pro usu, convictu, familiaritate, consuetudine, commercio, familiari vitae communitate, congressione, o(mili/a|, v. g. Aegris inimica est multorum conversatio, non nisi argenteae aetatis est: hoc enim significatu usurparunt Quintilianus, Plinius, Tacitus, Iustinus, Seneca, apuleius, Sulpicius Severus.
* Pro vitâ absolute, seu vivendi ratione v. g. humanae vitae conversatio, it. flebat quottidie, et incredibili desiderio conversationis antiquae recordabatur, etiam usurparunt sequiores et Ecclesiastici scriptores v. g. Vegetius, Cyprianus, Sulpicius Severus, Hieronymus. Goclen. Controv. et Schol. Grammat. 119. Sciopp. de Stil. Hist. 57. Gunth. Lat. Rest. 152. seq. Cell. C. P. 113. Andr. Borrich. Append. 59. et Vindic. L. L. 41.
* Aliud autem est convivari, Wolleben, Gasterey halten, schmausen v. g. Nolunt crebro convivarier; quod Cicero et Terentius habent.
Neque agnoscunt hoc vocabulum Lexica in Plurali Numero pro commeatu: quâ tamen notione occurrit apud Tacitum Histor. Lib. 2. cap. 32. n. 3: Exercitus sine copiis (i. e. commeatu) retineri non potest. Vid. Cic. ad Attic. L. 7. Ep. 13.
* Saepius etiam cor pro prudentiâ sapientiâ, sollertiâ et acumine ponitur. Unde non semel Plautus dixit cor habet i. e. sapit: Martial. L. e. Epigr. 28:
Et cor solus habet, solus et ingenium.
Cic. L. 1. Tusc. Quaest. c. 9: Aliis cor ipsum animus videtur: ex quo excordes, concordes, vecordesque dicuntur: et Nasica ille prudens, is Consul, corculum; et egregie cordatus homo catus Aelius Sextus.
Est et illud usitatum auctoribus, praecipue Poetis, ut cor pro ipso homine ponant. Persius Sat. 6. v. 10: Cor iubet hoc EunI i. e. Ennius hoc iubet. Et Ennius ipse apud Gellium L. 7. c. 2;
- - Quem credidit esse meum cor
Suasorem summum, et studiosum robere belli.
Quem cor meum credidit i. e. quem ego credidi. Virgil. L. 5. Aeneid. v. 729:
- - Lectos invenes, fortissima corda,
Defer in Italiam.
Quae loquendi forma et sacris litteris usitata est.
Usitatius autem, praesertim in prosâ, cum Cicerone et aliis dixeris, dolor animi; et in vorsâ cum Ovidio:
Hanc animi nubem dolor ipse removit.
In Poeta tamen cordolium etiam tolerabile esse existimat Goclenius Observ. 19. et Silv. 20.
* Sed non usquequaque hoc osbervatur. Suetonius enim in Augusto habet vasa Corinthia; Cicero L. 2. in Verr. n. 46. 83. 147. Corinthia supellex, Corinthia vasa. Id. Par. 1. c. 3. Corinthia opera; Plinius L. 3. Ep. 6: Corinthium signum, pro Corinthiacum.
Corium etiam est crudum: Pellis corium maceratum, atque emollitum. Ita dicimus perficere corium, Leder bereiten; detergere corium de tergo alicuius, Einem das Fell uber die Obren ziehen, Plaut.: it. Sub pellibus agere, retineri, scribere, Zu Felde liegen, im Felde studiren. Popma ed. Hek. 138.
* Quamvis hoc discriminis non semper observatur.
Porro CUTIS et PELLIS ita differunt, ut cutis sit corpori adhaerens et vivorum; pellis autem detracta. v. g. Cutis aegra tumet; te intus et in cute novi; cutem seu cuticulam curare.
* Sic dicunt: Pallium pellibus vulpinis suffultum, quale gestasse M. Caspar Arnurus, alias Lammerschwanz dictus, Logices et Ethices quondam Professor Ienensis, atque hoc ipso vulgari scommati, quo homines de schola l. studiis doctrinisque enixius dediti vulpeculae nuncupantur, occasionem praebuisse fertur. Vid. Io. Molleri, Rect. Flensb. Homonymoscopiam p. 826.
† Corona Regibus in usu non fuit aevo Augusti, sed diadema. Vide Christii et Sachsii Vindicias pro Maronis Aeneide contra Harduinum, Lips. 1737. p. 49.
Virginis est sertum: Corona cuiusvis honorati: Laurea Poetae.
Latius quidem patent haec nomina, quum v. g. serta etiam diis et aris, Coronae Regibus, et Laureae victoribus subinde tribuantur; at hoc non infringit differentiam respectu illo, quo eam nunc inculcamus.
* Critici heic substituunt ex Cicerone corporeus, et incorporens. Sed Valla L. 5. c. 55. haud praeter rem distinguere mihi videtur inter corporeus et corporalis. Corporeus ipsi est; quod constat ex corpore, et ex materia exsistit, et iungitur tantum cum hoc nomine, res aut substantia v. g. lapis est res corporea; virtus incorporea. Corporale, quod exsistit in materia et substantia corporea v. g. pulchritudo et robur bona corporalia sunt, non corporea, quia in corpore sunt.
EMENDARE vero est ab omni macula et labe purgare; id, quod plus est. Liv. L. 52: Si quid fecerim imprudentiâ lapsus, corrigi atque emendari hac castigatione possum. Popma ed. Hek. 140.
* Haec differentia ut ut in oculos incurrat; tamen non satis ubique custoditur a veteribus. Egregie tamen illustratur ioco illo Augusti ambiguo, quod refert Macrob. Saturn. 1, 2, 4: Ego te monere possiim, corrigere non possum. Responsum erat gibboso, qui dixerat: Corrige in me, si quid reprehendis.
Pro emendare Latine etiam dicimus, delere, inducere v. g. delere voculam, inducere vocabulum, Ein Wort ausstreichen oder durchstreichen.
* Interim Delere si opponitur tw=| Corrigere 1. emendare; tunc significat, vel totum scriptum aut carmen, vel integra in eo loca abolere, ac de integro reficere. Vide Rappoltum ad Hrat. Art. Poet. ad verba: Quintilio si quid recitares, i. e. ad v. 438. et seqq. p. 960.
* Quare pro luce crepra, quod multis eruditis in ore semper est, rectius cum Latinis elegantioribus dixeris, albente caelo, albescente caelo, sub diluculum; it. sub crepusculum, die in noctem vergente, obscurâ luce.
dicitur FREMITUS v.g. in mari sonus fluctuum, et in populo murmur vocatur fremitus; strepitus autem proprie pedum ambulantium, manuumque aliquid pertractantium sonus est: STRIDOR est acrior, et quasi sibilans collisio v. g. stridor dentium, ianuae, plaustri.
† Andreas Borrichius Vind. L. L. 50. adducit etiam pro hoc verbo M. Senecae auctoritatem. Sed verba, quae profert, non in ipsis sunt controversiis seu declamationibus; sed in lemmatibus, de quibus non constat, utrum ab ipso Seneca sint, an ab alio superaddita: exstant autem verba illa L. 3. Controv. 2. et Excerpt. L. 3. Controy. 9. Cell. Antib. 106. C. P. 162. Iudic. 33.
* Interim Germanismi sunt, quos Latium abhorret:
Crucem multam habere i. e. incommodis conflictari vel angi; calamitate affligi, molestiam habere.
Crux domestica i. e. malum domesticum.
Crucem suam patienter ferre i. e. incommodum suum moderate ferre, ob calamitatem aliquam a Deo immissam animo haud frangi. Sed locutionem illam Biblicam, Crucem suam tollere, nolim heic respui: est enim e)mfatikw/teros2, quam ut aliis Latinis verbis satis reddi queat.
* inde Locutio: Sanguinem cucurbitulis aducere, Schropfen, Kopfe setzen; quod Plinius Hist. Nat. L. 28. c. 1. exprimit per scarificare cutim vel carnem radere.
ME. Dic mihi, Damoeta, cuium pecus? an Meliboei?
DA. Non; verum Aegonis.
Contra vero sentit Ol. Borrichius Animad. in Voss. 77. seq. ostenditque, non solum Plautum, verum etiam Lucilium, Terentium, ipsumque Ciceronem, Gellium etiam et Arnobium hunc loquendi modum frequentasse. Cic. L. 1. in Verrem n. 142; Ubi illa consuetudo in bonis, -- ut optima conditione sitis, cuia res sit, cuium periculum?
* At Plinio L. 3. c. 2. cultellatum dicitur, quod cultrum formd refert, et eius instar scindit v. g. Dorsa delphinorum cultellata. Item: Ut palma, quae cortice sit cultellato, difficilis quidem est adscensu; sed fructum habet dulcissimum: itidem eruditio et virtus aditum habent difficilem; sed fructum dulcissimum.
* Cultus etiam necessitatis: Ornatus autem voluptatis est.
Sed interdum utriusque vocabuli notio latissime patet, et ornatus significat omne, quod ornamenti gratiâ adhibetur; cultus vero omnia continet, excepto ciutu, quibus utuntur homines, vel ornamenti, vel commodi, vel delectationis etiam causâ. Popma.
Cultus proprie ad rem rusticam pertinet. At hunc significatum hoc loco nihil moramur, utpote qui in differentiis constituendis cas tantum notiones respicimus, quibus vocabula suis opponuntur synonymis.
* Dicimus, fere ita esse: neque enim perpetua haec differentia est. Etenim curatio subinde ad mentem etiam, administrationem muneris, et res gestas; et versâ vice cura ad medendi artem extenditur. Vid. Barth. ad Script. Venat. p. 129.
CURA est in consectatione et conservatione bonorum: SOLLICITUDO in metu malorum. Popma 56. ed. Hek. 145.
Sollicitudo igitur plus est, quam cura: unde veteres in coniungendo illud posteriori loco posuerunt. Plin. Lib. 2. Ep. 11. Caesar mhi tantum studium, tantam etiam curam: nimium est enim, dicere, sollicitudinem: praestitit, ut cet. Terentius in Phorm. Quantâ me curâ et sollicitudine adficit gnatus. Cicero de Lege Agraria: Ad curam sollicitudinemque multo magis. Plinius Lib. 5. Epist. 6: Amavi curam et sollicitudinem tuam.
* Neque tamen hanc a)kri/beian ubique custodivere antiqui. v. g. Suetonius Calig. In testificanda sollicitudine et cura de incolumitate eius.
Ceteroquin usitatiora utique sunt, quae heroes isti substituunt, nempe medicabilis, sanabilis.
TUTORES dantur impuberibus, qui se per aetatem defendere non possunt. Illorum munus curatio appellatur: horum, tutela.
Curatores etiam feminis constituuntur.
* Veterum accuratiores hanc differentiam stricte observant: alii auctores, et inter eos illi ICti veteres, quibus linguae Latinae a)kri/beia non magnopere curae cordique fuit, non semper accurate haec distiaguunt, et maxime Poetae subinde confundunt, apud quos tutelae nomen generale est. Popma 56. ed. Hekel. 146.
* Sic curru vehebantur triumphatores, et Aediles, qui hinc curules dicti sunt; sic planstra vocantur stridentia et gementia; sic carpentum a Livio L. 1. c. 48. tribuitur Tulliae, Tarquinii Superbi coniugi, quod per patris egisset corpus cruore adhuc suo madidum, ac rheda belli Praefectis, quâ celeriores cursus, perficiant; sic petorita et carrucas auro argentoque caelatas, eboreque amictas, atque a Senatoribus non tantum, sed ipsis Imperatoribus quoque usurpatas fuisse, legimus; sic essedis carrisque superstans armatus hostis ingenti sonitu equorum rotarumque advenisse dicitur ap. Livium L. 10. c. 28. et pro vallo carros obiecerant, Sie hatten eine Wagenburg geschlagen, apud Iul. Caes. L. 1. B. Gall. c. 26.
Nec tamen hoc discriminis accurate satis ubique observatum. Ut enim alia omittam, petoritum heic atque illic pro rheda aut essedo videtur usurpari.
† Essedum Neutro Gen. Cicero, Caes. Virg. Sueton. Esseda, ae, Fem Gen. legitur ap. Sen. Ep. 55. nisi pro essedas legendum forte ibidem sit essedis, quod Lipsius suspicatur.
Vel dapes deastrorum sunt: epulae hominum. Servius. Gunth. Lat. Rest. 167. Valla L: 4. c. 23. I. H. Ursinus Observ. Philol. c. 6.
* Poetae, ut verborum differentiam omnino insuper habent; ita et heic eius incuriosi sunt v. g. virgil. L. 1. Aen. v. 83.
- - Tu das epulis accumbere divûm.
DE Praepositio usurpatur
1. Interdum pro a vel ab vel ex; quod tamen notandum; non imitandum.
* Cic. Audivi hoc de parente meo, pro a l. ex parente meo. Id. Fundum Cirneum Romae mercatus est de Pupillo Merubonio, pro, a Pupillo Merubonio.
Ita Latini: De aliquo agrum colendum habere; de aliquo mercari, emere; de aliquo exemplum capere; De aliquo suplicium sumere; De aliquo poenas exigere; De principio: pro, ab aliquo agrum cet. Vorst. de Lat. Falso Susp. 199.
2. Respicit locum, unde.
* Ter. Clamat de via. Cic. Non enim declamatorem de ludo, aut rabulam de foro quaerimus. It. Exire de navi. It. De Sicilia abire It. De provincia decedere.
3. Tempus, quando?
* v. g. Cic. De nocte venit.. Id. Ut considerate diligenterque naviges de mense Decembri. Iul. Caes. Lib. 1. b. C. c. 51. §. 4: Afranius de nocte proficiscitur.
4. Qualitatem personae:
* Cic. Is accusator de plebe fuit. It. Homo de schola, Ein Schulmann. It. Quidam de collegis nostris.
† Accusator de plebe i. e. plebeius. Homo de schola i. e. scholasticus. Substantivum cum Praepositione, saepe pro Adiectivo est.
5. Multitudinem.
* v. g. unns de multis. It. Unus de septem. It. Unus de populo. It. Nemo de nostris fuit.
6. Materiam.
* Cic. oratio Crassi de Colonia Narbonensi. H. Conringius scripsit de finibus Imp. Germanici.
7. Significat etiam propter.
* Cic. Regulus, de captivis commutandis, Romam missus. It. Legati de pace, de
captivis radimendis It. De nihilo irasci. It. Gravi de cansa. It. Certis de causis. It. Quibus de cansis. It. De imperio certare.
8. Usurpatur cum Ablativo, pro Genitivo, Poetice.
* Plut. Haec sunt verba dalegibus: pro, verba legis. Ovid. Materiam quneris, laudes de Caesare dixi: pro, landes Caesaris.
9. Ponitur etiam pro Quod attinet ad.
* Cic. De pace sentio, simulationem esse apertam. Id. Virtus, quam tu ne de facie quidem nosti. Id. De Dymno, (i. e. quod ad Dymnum attinet,) nihil scio.
10. Item pro qualibet rei norma.
* Cic. De integro incidere in morbum. Id. De amicorum sententia rem defert ad Senatum. Id. Roscius Romam confugit. Id. De concilii sententia. Id. De consilio alicuius aliquid facere. Id. De communi sententia. Id. Nec tamen ab illis dicitur ita de industria. Id. Ut a me de scripto dicta sententia est. Liv. Quum ante id tempus, de suo quisque functus eo munere esset. Plaut. De nostro saepe edunt.
11. Interdum etiam omittitur, haud sane ineleganter.
* v. g. Quid te fiet? pro, Quid de te fiet? Cic. 1. Verr. n. 42: Quid hoc homine faciatis? pro, Quid de hoc homine, Id. L. 2. Verr. n. 155: Quid te futurum est? pro Quid de te futurum est?
* Vossius de Vit. 423. Cellarius Antib. 26. Borrichius Cogit. 28. damnant quidem hoc vocabulum> sed modo laudatum vitruvium damnati vindicem reperit Andreas Borrichius Vindic. L. L. 50, quo suasore Cellarius in
ultima Curarum Posteriorum editione p. 60. aureo saeculo adscripsit.
* ceteroquin decidere notat
1. Amputare, resecare. Plaut. Merc. A. 2. Sc. 2. v. 37: Decide (mediâ longâ) mihi collum, si falsum ad te loquar.
2. Defirtire, et certum quid de re statuere. v. g. in Pandectis decidere quaestionem; decidere cansam, decidere dubitationem. Suetonius Vespasiano c. 21: Post decisa quaecumque obvenissent negotia, gestationi et inde quieti vacabat.
* Sic mercatores, qui subdole agunt, et merces malas pro bonis venditant, vel nimium pretium poscunt, atque ita pecuniâ nos emungunt, non tam fallunt, quam decipiunt.
* Ceteroqui declinare notione intransitivâ notat idem, quod deflectere v. g. declinare ab aliquo loco, a proposito, a delictis, de via; it. Active et cum quarto Casu, Plautus, declinare paullum se extra viam; Virg. dulci declinat lumina somno.
enim non solum apud Suetonium, et in Epitome Aurelii Victoris in Didio Iuliano, sed etiam apud Senecam, quem citant Torrentius in Suetonii, et Schottus in Victoris locum. Usurpat etiam hoc verbum alter Seneca, quin ipse Plautus. Cell. Antib. 107. C. P. 163. Borrich. Analect. 58. G. H. Ursinus Obs. Philol. cap. 9.
Andreas Borrichius Vindic. L. L. 51. in partes etiam vocat ex aurea aetate Romanum Hisponem declamatorem, cuius verba nobis reliquerit Seneca Controv. L. 4. c. 25: itemque Varronem; qui vero improprie adhibuit. Vid. Cell. Iudic. 34.
* Ceteroquin decollare est
1. Plauto et Varroni deesse v. g. Si ea spes decollabit, Wenn die Hoffnung fehlen wird; si fors decollasset, Wenn das Gluck wurde gefehlet haben, Plaut. Quorum si alterum decollat. Solebant nimirum veteres de collo cruminam sibi suspendere. Quae quum in collo amplius non erat, decollare i. e. de collo decidere, defluere, atque adeo perire dicebatur. Hinc decollare pro deesse vel periisse f. amissum esse dicebatur.
Diomedes ex Lucilio, et Nonius ex Caecilio transitivam notionem huic verbo adiungit, quum per demere s. deponere de collo, it. fallere et decipere exponunt. Sed, quod ad Caecilii locum attinet, eum g. H. Ursinus Obs. Philol. cap. 9. p. 140. ita explicat, ut verbum hoc non nisi intransitivam notionem habere possit, idemque notet, quod de collo defluere, decidere. Interim Diomedes et Nonius vulgatissimi erroris ansam dederunt, ut multi eruditi Accusativum personae hodie addant, dicentes, spes me decollat.
* Species, Die naturliche Gestalt, die ein ieweder ins besondere hat: Decor, Die Artigkeit, das wohlanstandige Wesen.
Tarpeii clamant Iovis, ac delubra decorant:
ut adeo versiculus, differentiae Prosodicae causâ factus:
Hunc homines decorant, quem vestimenta decorant;
exsilio multandus haud videatur.
Decoro enim, mediâ correptâ, i. e. honesto, orno, celebro, honore adficio, sine controversia probae notae est.
* Sic decoro, mediâ longâ sumitur Phylice; decoro autem plerumque moraliter
.
† Quamlibet enim Claud. Salmasins in Solini cap. 1. censeat, decrementa nascentium ibi legendum esse; libris tamen invitis hoc adserit, qui habent detrimentis.
Magis Latina, defectio, diminutio v. g. defectio virium; animi defectio, Die Ohnmacht; defectio solis et lunae; item ne bonis privatorum publice diminutio fiat; diminutio facta de imperio. Cell. Antib. 108. C. P. 176.
* Vocabulum hoc decrementum inter Gellii idiotismos refertur; quemadmodum plures in eo notantur v. g. conducebant pro iuvabant L. 20. c. 4; defectos pro destitutos; it. est memoriae pro occurrit L. 13. c. 11; fortasse pro incertum est L. 11. c. 9; gloriarum in Num. Plur. (quod apud alios rarissime, et apud Ciceronem non nisi semel occurrit) L. 2. c. 27; homo pleraque non indiligens pro in multis non indiligens l. quod ad pleraque attinet, per Graecismum; it. impeccabilis pro qui non peccat L. 18. c. 19; impugnatum pro impugnabile; it. incredulae Passive L. 9. c. 4; infortunitas pro infortunium L. 6. c. 1; interibi pro ibi vel eodem tempore L. 9. c. 2; notificare pro declarare, notum facere, L. 9. c. 3; omnia parendum pro quod ad omnia attinet l. in omnibus parendum, per Graecismum L. 2. c. 7; perseverat pro adseverat L. 2. c. 21; prolubium pro desiderium L. 16. c. 19; victoriis adfectus pro occupatus L. 9. c. 3; vitâ in terfecerat pro vitâ privaverat L. 12. c. 7; multique alii idiotismi, quos Petrus Mosellanus in Adnotationibus ad A. Gellii Noct. Attic. Colon. 1533. observavit; quibus tamen multo plura addi posse, opinatur Reimmannus in Hist. Vocabulor. L. L. p. 62.
Quemadmodum autem decrementum vocabulum est Gellio proprium: ita Vitruvius pro eo sibi quasi vindicat decrescentia, ae, v. g. decrescentia lunae. Cell. C. P. 176.
septentrionem. Apud Festum ova decumana, ova dicuntur maiora, quorum decimum semper maius ceteris nasci dicitur. Ager decumanus est, qui decimas pendit, Acker, so zehndbar ist.
† Scribitur etiam decimanus: usurpant autem hoc Adiectivum optimae notae scriptores, Cicero in Verr. 5. c. 6. Ovidius, Lucanus, Seneca, Tacitus Annal. 1. c. 66. n. 1. Iulius Caesar B. Gall. L. 2. c. 24. n. 2. ius B. Afric. c. 16. n. 2.
* Ciceroni etiam modo laudato loco decumanus dicitur, qui exigit agrorum decimas, vel redimit, publicanus videlicet, de quo et Asconius. Eius autem uxor mulier decumana Cic. l. c. cap. 34.
Decus est honestas, quae ex bene gestis oritur: Dodecus ignominia, quae ex turpiter gestis nascitur: Decor quaedam decentia rerum personarumque in locis et temporibus. Decorum decens est illud, quod communi opinione honestum hominibus videtur. v. g. Non est decorum seni desipere. Valla L. 4. c. 15.
* Cic. Simulacrum Iovis dedicavit. Delubrum Veneri dedicavit. Aram dedicarunt, Sie haben den Altar eingeweihet. Plin. L. 5. Ep. 12: Cognovi, speciosissimam te porticum sub tuo filiique tui nomine dedicasse.
Hinc Dedicatio v. g. Dedicationem templi agere cum laetitia.
Ceteroquin hoc nomen et illud verbum libris conveniunt, quos patronis, fautoribus aut amicis dedicamus.
Quid dedicatio differat a consecratione, supra explicatum est ad Voc. Consecratio.
* Dedoluit i. e. desiit dolere, qui Graecis dicitur a)phlghkw/s2. Gocl. Obs. 410.
Deducere et deductio verba etiam sunt rationatorum, pro quibus vulgo dicunt subtrahere, subtractio.
* Cic. Centum nummi deducantur. Id. Deducere aliquid l. partem de summa forte, Von
der Hauptsumma des Capitals etwas abziehen. Id. L. 1. Offic. c. 18: Ut boni ratiocinatores oficiorum esse possimus, et addendo, deducendoque videre, quae reliqui summa fiat. Seneca de Beneficiis L. 2. c. 4: Haec itaque curae habebis, si grate aestimari, quae praestabis, voles: ut beneficia tua illibata, integra ad eos, quibus promissa sunt, perveniant, sine ulla, quod aiunt, deductione, Ganz, unversiummelt ohne einige Abkurzung. Schor. Phras.
* Cave, ne heic cum vulgo usurpes verbum denuntiare; quod hâc quidem notione Latium vetus prorsus ignorat.
Verbum denuntiandi Latini fere usurpant, quum indicare habent odiosa, tristia et funesta v. g. denuntiare et indicere bellum; denuntiare alicui mortem, Einem den Tod ankundigen; denuntiare alicui testimonium i. e. ad testimonium dicendum vocare alivem.
* Cicero pro Roscio: Desunctos periculis se putabant Livius: Defungi poenâ Virgil. Aeneid. L. 6. v. 83:
O tandem magnis pelagis defuncte periclis; ad quem locum Servius ita: Dicimus defunctos officio, qui officia debita complerunt. Hinc et defunctos, mortuos dicimus, qui complerunt vitae officia. Nemo autem, id, quod ego addiderim, debita officia complete poterit sine vario molestiarum genere. Livius: Defuncta, morbis corpora salubriora esse coepere. Cicero Lentulo: Quum et honoribus amplissimis, et laboribus maximis perfuncti esemus. Idem Lucceio: Nullâ perfuncti propriâ molestid. Popma 59. seq. ed. Hek. 154.
* Ceteroqui degustare propriâ notione idem notat, quod simplex gustare. Plin. L. 18. c. 2: Ne degustabant quidem novas
fruges aut vina, Sie mochten die neven Fruchte, oder den Wein nicht einmal ins Maul nebmen.
* Simplex honestamentum v. g. nullo honestamento eget virtus, Seneca, Apuleius et Arnobius habent.
* Usitate hoc verbum inservit mox proprie, mox improrie, his et similibus locutionibus: Ingum servile a cervicibus deicere, Das knechtische Ioch vom Halse abschutteln; deicere vultum s. oculos, Die Angen niederschlagen; a republica oculos deicere, Sich um das gemeine Wesen nicht mehr bekummern wollen; deicere alvum, Purgiren, oder sich leichter machen; deici de gradu, honore, dignitate, possessione; deici de sententia, Veberstimmet werden, deicere praesidium, Die Garnison delogiren; deicere aliquem loco, einen aus seinem Posten treiben; deicere feram, Ein Wild fallen.
* Apud Poetas et Comicos, interdum etiam ap. Prosaicos per Synecphonesin Di et Dis.
Sed, quod contra hos notandum, etiam deinde non modo tempus, sed etiam ordinem respicit, atque ita pari passu cum deinceps quasi ambulare videtur. v. g. Cic. An ego tibi obviam non prodirem, primum Appio Claudio, deinde Imperatori, deinde more maiorum, deinde, quod caput est, amico?
* Similiter etiam Dehinc et tempus respicit et ordinem. Deincps autem, si bene memini, ordini magis servit, quam tempori.
* Cic. A maioribus ad minora oratio nostra delabitur. Sed quo delabor? Doch, wo gerathe ich mit meiner Rede hin? Quottidie ad aequitatem delabitur. Delabi in morbum, in vitium aliquod. Valde optanti utrique nostrûm cecidit, ut in istum sermonem delaberemini. Tacitus habet, delabi ad impatientiam, in ambitionem, in amorem. Vide Indiem eius Freinshemianum. Schor. Phras.
* Hinc abstractum delatio, Germ. Die angebung, i. e. eâdem notione sumptum, similiter bonae notae est.
Cicero, Livius, Curtius, alii pro delatore dicunt, qui crimina infert, vel offert vel defert, item index, et pro argumento etiam accusator.
* Quia etiam eiusmodi delatores saepius fingebant crimina, et plane innoxios ad iudicem deferebant, ut consequerentur praemia, et libidinibus Principum velificarentur; iccirco successu temporis delatores et calumniatores iidem habiti. Egregie eos compescuit Domitianus, de quo Tranquillus in eius vita cap. 9. extr. itemque Traianus, de quo Plinius in Panegyrico ei dicto c. 34. 35. 36.
quadam voluptate animum hominis perfundens. Cell. C. P. 104.
* Adverbium autem delectabiliter, v. g. facies delectabiliter et decore picta, solus, quod constat, Gellius usurpat: pro quo alii, cum delectatione; 1. pro argumento, ita, ut delectationem adferat. Borrich. Cogit. 81. Analect. 10. Cell. C. P. 102. seqq.
* Interdum tamen contra delictum grave crimen significat; peccatum autem leve erratum, ut peccatum memoriae, peccatum scripturae. Popma.
Peccatum kat) e)coxh\n et proprie olim adulterium notabat; ut peccare dicebant pro adulterium committere, cum adultero coire. Conf. Perotti C. C. p. 947. v. 59.
Suetonius et Tacitus pro eo frequentant lenocinium v. g. nihil non fraudis ac lenocinii adhibere; secundam existimationem omnibus lenociniis colligere.
* Verbum autem delinire nec ipse Cicero abhorret; Plauto autem admodum familiare est.
* Sed haec fere confunduntur, maxime apud Poetas. Popma.
† Delubri synonyma sunt sacellum, it. fanum, nostratibus Eine Capelle. Fanum Etiam proprie est area, et solum certis atque sollemnibus verbis quasi fando sacratum.
* Contrarium est Aristocratiae, quae optimatum est principatus.
* Cic. Iam vero exsilium, quantum demum a perpetua peregrinatione differt? Germ. Was ist doch wohl fur ein Unterscheid?
2. Sumitur pro Nuno demum, omnino.
* Plaut. Nunc demum experior, mihi ob oculos caliginem obtigisse. Cic. Ea demum magna voluptas, acqualem ac parem verbis vitam agere. Germ. Nun erfahre ich erst recht. Das ist erst ein recht Vergnugen.
3. Pro Tandem. Iustin. Lib. 1. c. 7. 5. 2: Domitis demum plerisque, quum Cyrus adversus Babylonios bellum gereret, Babyloniis Croesus in auxilium venit.
Denique in adverso venientem limine sedit
Exclusura Deum,
Kappius ad Iensium 10.
* Notat etiam Denique idem, quod omnino, nunc demum. Ovidius:
Si qua metu dempto casta est, ea denique casta est.
Cicero: Tantum accessit, ut nunc denique amare videar, antea dilexisse. Germ. Die ist erst recht keusch. Dass mir dencht, nun liebe ich erst recht.
† In se autem ac suâ naturâ est Adverbium ordinis, ex dein per Metathesin, et que factum. v. g. Primum cet. Tum cet. Denique cet. Atque ita collocari solet in fine sententiae post multa enumerata: aliquando etiam in fine orationis. Terent. Heaut. A. 1. Sc. 1. v. 16: Quin te in fundo conspicer fodere, aut arare, aut aliquid ferre denique. Neque enim ibi andiendus Rivius est, qui post to\ ferre stigma ponit, et to\ denique ad sequentia refert. Contra enim, ut produximus, citatur hic locus et Ciceroni L. 1. de Fin. c. 1. et Donato in Phormione ad illud Act. 1. Sc. 2. v. 71: Quid fit denique? Ad quem locum idem observat, morem esse Terentio, denique in fine sensus ponere. Ita et hecyrâ Act. 1. Sc. 2. v. 81. et Eun. a. 1. Sc. 2. v. 78. Praecedente unico membro idem est, ac breviter, uno verbo. Ita Cornelius Nepos in Eumen cap. 12. n. 1: atque ita sacpius alii. Interim tamen aliquando et ponitur, quum nihil praecesserit. Florus L: 1. c. 16: Nihil mollius caelo (scil. Campaniae): denique bis floribus veruat. Quam lectionem contra alias tuetur non modo Gruterus, fed etiam Salmasius in Exercitationibus, notatque Freinshemins ibi, sic usum hâc particulâ Iustinum quoque et Papinianum.
* Cic. Tria praedia sibi depactus est, Drey Guter hat er fur sich ausbedungen. Depacisci cum aliquo, ut aliquid fiat. Neque ante dimissus est, quam ad conditiones eius depactus est. Schor. Phras.
Notione autem intransitivâ v. g. depauperat frater meus, Mein Bruder verarmet, citra auctoritatem est.
- - Ego hanc vitulam, ne forte recuses,
Depono: tu dic, mecum quo pignore certes.
In prosâ malim, aliquâ re sponsionem facere; sponsione aliquem provocare.
* Ceteroqui Deponere usitate notat
1. Abicere, Gallice abandonner. Cic. Deponere de manibus; deponere curas, maerorem, luctum; deponere imperium Liv. L. 2. c. 28. officium, Plin. Pan. c. 87. provinciam; Cic. Iustin. L. 1. c. 2. n. 11. belli studia deponere; id. L. 1. c. 3. n. 5. deponere somni metum.
2. Deponi etiam dicebantur, aut plane desperate aegri, aut recens mortui. Nam de sublimiore lectulo humi collocabantur: de quo Torrentius ad Horat. L. 1. Sat. 9. Hinc translate vino aliquem deponere, Einen zu Boden sauffen, dixit Plantus Aulul. A. 3. Sc. 6. v. 38. Atque adeo depositus interdum pro desperato vel desperatae salutis homine sumitur v. g. ap. Cic. Verr. 1. c. 2. pr. Mihi videor magnam et maxime aegram, et prope depositam reip. partem suscepisse.
3. Apud Caesarem deponi aegri dicuntur et saucii, qui, ab exercitu separati, in locis certis collocantur, ut curari possint. Verba eius Lib. 3. de B. C. cap. 68. haec sunt: Praesidioque Apollonine cohortibus IV,
Lyssi una, III. Orici relictis, quique erant ex vulneribus aegri, depositis.
4. Usurpatur etiam, tamquam verbum ICtis proprium. Liv. L. 24. c. 18: Deponere pecuniam pupillarem in fidem publicam, Unmandiger Kinder Geld bey der Obrigkeit verwahrlich niederlegen.
5. Notat tandem apudrusticae rei scriptores plantare, in terram defigere. Columella L. 3. c. 4. Vineae, quae vel vere, vel auctumno tempestive deponuntur. Virgil. 2. Georg. v. 24: Plantas deponere sulcis.
* Ceteroquin deportare notat
1. Transducere. Cic. Deportare aliquid iumentis, navibus. Corn. In triremem, quae ad eum deportandum erat missa, adscendit. Iustinus L. 17. c. 2: Exercitum deportare in Italiam.
2. Interdum etiam cum Pronomine reciproco coniunctum sumitur pro vehi, conferre se aliquo. Cic. Mihi placebat, si firmior esses, ut te Leucadem deportares.
* Depraedatus Passive, habet Dictys Cretensis. Falster. Supplem. 89. Kappius ad Iens. 93.
Depraedatio Lactantius et codex Theodosianus: veteres contenti erant simplici Praedatio. Depraedator, augustini est. Voss. de Vit. 702. Borrich. Cogit. 28.
1. Est valde seu operose precari: atque sic Praepositio de ad augendum et cumulandum valet, docente Gellio Lib. 6. cap. 16.
* Deprecari, ne quid fiat; deprecari aliquid ab aliquo; deprecari pacem; deprecari alicui, ne vapulet, Fur einen bitten, dass er nicht geschlagen werde. Sic deprecari pro se, deprecari pro aliis, Fur sich bitten, fur andere eine Furbitte einlegen, dicunt Cicero, Livius,
Curtius, Seneca, Paterculus, Suetonius. alii. Hinc Deprecator etiam apud eosdem Ein Furbitter. Cicero etiam Partit. Orat. cap. 39: Erit iisdem aequitatis sententiis contra acerbitatem verborum deprecandum.
2. Precibus declinare seu precibus avertere studere, atque, ut Gellius loquitur, propulsare, Durch Bitten etwas von sich abzulehnen suchen; bitten, dass man uns hier-oder damit verschonen wolle: atque sic Praepositio de vim suam propriam conservat.
* Sic dicimus, deprecari invidiam, iniuriam, periculum, supplicium, calamitatem, bellum, mortem, cet. deprecari honores sibi oblatos. Cicero L. 3. de Orat. n. 74: Quae quum ita sint, paullulum equidem de me deprecabor, et petam a vobi, ut ea, quae dicam, non de memet ipso, sed de oratore dicere putetis. Id. L. 3. in Verr. n. 192: nunc vero quid faciat Hortensius? avaritiaene crimina frugalitatis laudibus deprecetur?
3. Veniam alicuius delicti rogare, Abbitten, Abbitte thun: quae significatio non nullis suspecta est: sed falso. Vid. Paulli Manutii in Cic. Lib. 11. ad Attic. Epist. 6. et 10. Pincier 2. Parerg. 17.
* Ipse Cicero: Deprecatio, inquit, est, in qua non defensio facti, sed ignoscendi postulatio continetur. Et auctor ad Herennium. Deprecatione, inquit, utemur, quum fatebimur, nos peccasse. Adde Tacitum Annali 1. c. 13. et Quintilianum L. 7. c. 4. Si tamen rem accuratius paullo pensites, Ellipsis est in huiusmodi locutionibus: nempe deprecari est vehementer precari; quodi veniam subaudias, habebis indicatam notionem. Efferunt enim id verbum hâc notione vel simpliciter, vel cum Ablativo et Praepositione pro v. g. deprecari pro aliquo. Hoc sensu reperitur etiam deprecabundus apud Tacitum. Cell. C. P. 32. 84. Ol. Boirrich. Analect. 32. Andr. Berrich. Append. 100. 102. Valla. Eleg. L. 6. c. 24.
* Cic. Vectigal aequaliter omnibus descripsit. Suum cuique munus describere. Civitatibus pro numero militum pecunias describere. Die Steuren ausschreiben, nachdem eine iegliche Provinz viel oder wenig Manuschaft heget. Asiae civitates in provincias describere. Germania in decem circulos descripta est. Duodena describit in singulos homines iugera. Liv. L. 1. c. 19. de Numa: In XII. menses descripsit annum. Schor. Phras.
† Proprium enim Mathematicorum verbum est, qui suas dimensiones in pulvere peragebant radio. Cicero de Senectute c. 14:
Mori videbamus in studio dimetiendi caeli atque terrae C. Gallum, familiarem patris tui, Scipio. Quoties illum lux noctu aliquid describere ingressum, quoties nox oppressit, quum coepisset mane? Habebant nimirum Arithmerici et Geometrae abacos, sive tabulas, quas tenuissimo pulvere aequabant: in quo inscribebant numeros et figuras suas, ut, si quid errassent, confundere et de novo inscribere deleta possent. Huc respicit Cicero Lib. 2. de Nat. Deor. cap. 18: sed si haec non videtis, quia numquam eruditum illum pulverem attigistis cet. ubi per eruditum pulverem Mathematicas disciplinas intelligit.
* Ceteroquin describere notat id, quod amanuensium est, Abschreiben, abcopiiren v. g. Cic. Describere ab aliquo i. e. describere ex alicuius exemplari. quintum librum a te descripsit.
Notat idem depingere, delineare. Plaut. Non potuit pictor rectius describere eius formam. Cic. Rem verbis definire et breviter describere.
* Ceterum pro despicientia occurrit apud auctorem ad Herennium L. 4. c. 39: Ludibrio et despectui opponi.
quamlibet rectius usurpes pro eo, perditor, v. g. Cicero perditor rei publicae, perditor Macedoniae. Borrich. Cogit. 83. Cell. C. P. 113. seq.
* Verbum autem destruere notione tum propriâ, tum etiam improriâ, sine controversia bene se habet. v. g. Cic. de Sen. c. 20: Aedisicium idem destruit facillime, qui construxit. Et Quintilianus L. 5. c. 7. metaphorice dicit destruere testes i. e. ostendere, iis moribus eos esse, ut in testimonio reddendo non sint recipiendi, Die zeugen verwerfen.
* Livius: Saepe ego audivi, eum esse primum virum, qui ipse consulat, quid in rem sit: secundum eum, qui bene monenti oboediat: qui nec ipse consulere, nec alteri parere scit, eum deterrimi ingenii esse. Pro, saepe ego audivi, eum optimum vel praestantissimum, qui ipse consulat, quid in rem sit: proximum, qui bene monenti oboediat: qui nec ipse consulere, nec alteri parere scit, eum extremi ingenii esse. Ita etiam Cicero de amic. c. 16.: Finis deterrimus i. e. extremus: idem de Opt. Gen. Orat. c. 1; Perspicuum est, quod optimo difficillimum fit, esse deterrimum. Et 2 Verrina c. 16: Homo deterrimus et impudentissimus.
Atque sic aliquando deterior idem subinde apud bonae notae scriptores significat, quod minor, inferior, infirmior seu impar, Geringer, schlechter, schwacher. Nepos in Eumene cap. 3. extr. Effecit etiam illud locorum praeoccupatione, ut equitatu potius dimicaret, quo plus valebat, quam peditatu, quo erat deterior. Cic. Philipp. 8. c. 1. extr. Res verbo fieri interdum deterior solet.
* Deterritus autem pro terrore liberatus, singularis notio est apud Tibullum.
1. Pro abominari, quasi vehementer testari, se aliquid fugere. Cic. Hostili prece caput alicuius detestari, Einen verwunschen.
2. Pro amoliri, propulsare. Cic. 1. Catil. c. 11: Ut a me probe iustam quaerimoniam detester ac deprecer. Id. Philipp. 4. c. 4: O dii immortales, avertite et
detestamini, quaeso, hoc omen. Idem Lib. 1. de Nat. Deor. cap. ult. de Epicuro: Quaeque in iis dixerit, iwuidiae detestandae gratiâ dixisse.
Porro Loqui et Dicere ita differunt, ut loqui lenius quid sit; dicere gravius quid.
Varro autem inter LOQUI et FARI hanc differentiam interesse scribit, quod fatur is, qui primus significabilem vocem ore emittit, nullo verborum ordine servato. Unde pueri ante, quam id faciant, infantes dicuntur. Loquitur autem is, qui suo loco unumquodque verbum scienter ponit.
* Quae differentia tamen apud auctores, maxime Poetas, non satis obseryatur. Popma.
Grammatici certant, et adhuc sub iudice lis est.
pro vocabulo aut verbo, tutius reicitur cum Vossio, Cellario, aliis. Etenim a Grammaticis, veteribus etiam, Scauro et Diomede, habemus, quod dictio vulgo obtineat pro vocabulo: nec umquam dictione pro vocabulo usi sunt Cicero vel aequales; immo nec diu postea: sed iis diction est oratio, stilus, vel dicendi genus, quod Graecis fra/s1is2 est.
* Olaus Borrichius contra probare nititur, dictionem interdum etiam pro vocabulo usurpari, ex Catonis Originibus, et Quintiliano L. 9. c. 1. Sed tot et tanta opposuerunt huic sententiae adversarii, quibus diluendis alius quidam exspectetur Olaus, id est, vir in his studiis versatissimus. Voss. de Vit. 132. it. de Analogia L. 1. c. 1. p. 2. Sciopp. de Stil. Hist. 217. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 107. Schori Thes. Cicer. Ol. Borrich. Cogit. et Animad. in Voss. 87. et adversus Sciopp. 309. analect. 11. 12. 13. Andr. Borrich. Append. 104. seqq. Cell. Antib. 153. C. P. 400. Discuss. Append. Dan. 54. Kappius ad Iensium 11. 12.
- - - carmen reprebendite, quod non
Multa dies, et longa litura coercuit.
Cic. Lib. 1. Ep. 17: Valde suspicor, fore, ut infringatur hominum improbitas, et consiliis tuorum amicorum, et ipsâ die. Item: dies annua, bima, trima, quadrima id est, tempus unius anni, duorum, trium, quattuor annorum. Item: dies nefanda, serena, laeta, fausta. Valla Lib. 4. cap. 80.
* Dico, rem fere s. plerumque ita se habere. Nam, quod iam tum suo tempore Varro notavit, non id ab auctoribus semper observatum. Ipse Cicero interdum heic aberrat v. g. L. 16. Ep. 10.: In quibus (litteris) hoc erat liberalissimum, nomina se facturum, quum venisset, quâ ego vellem die. Id. L. 3. de Orat. n. 22: Quod et ego hesternâ die dixi, et aliquot locis antemeridiano sermone significavit Antonius. Iul. Caes. L. 7. B. Gall. c. 77. n. 1: Praeteritâ die. Iustinus L. 1. c. 6.
n. 1. et 5. it. c. 8. n. 4. it. c. 10. n. 4. et 7: Dein posterâ die. Livius L. 1. c. 12: Posterâ die Curtius L. 3. c. 12. n. 13: Posterâ die; quamvis non nulli codices heic legant postero die. Nolim cumulare plura.
Difficilis numquam quantitatem molis: Gravis autem illam respicit, sensu quidem primo. v. g. Homo difficilis. In liberos difficilis est. Difficillimum reip. tempus. Hoc diffieile est iudicatu. Item: Omne grave tendit deorsum. Onus Aetna gravius sustinere.
saepius autem Columella. Usitatius tamen, difficile, haud facile, difficulter. Cell. C. P. 178. Andr. Borrich. Append. 109.
* Interim ut una hirundo non facit ver, ita unus Quintiliani locus hanc inusitatan verbi flexionem puriori Latinitati vix restituit: id, quod similiter iudicandum de altero illo, nempe Confidi pro consisus sum, quod unico Livii loco nititur, Vide Borrich. Cogit. 288. seq.
Praeterea Existimatio sien Dignitate esse potest: Dignitas sine Existimatione esse non potest. Unde Iurisconsulti Existimationem quasi pro parte et effectu Dignitatis accipiunt. Callistratus de Cognitionibus 1. D. de Var. et Extr. Lib. 5: Existimatio et dignitatis illaesae status legibus ac moribus comprobatus, qui ex delicto nostro auctoritate legem aut minuitur, aut consumitur. Minuitur Existimatio, quoties manente libertate circa statum dignitatis poenâ plectimur.
Dignitas, quatenus contradistinguitur Venustati, pertinet ad viros; quemadmodum Venustas ad feminas. Popma.
discernere, vel elegantius secernere aliquid ab altero et internoscere.
* Cic. Praeclarissime constituta res publica dilapsa est. Male parta, male dilabuntur. Sunt alii plures; sed mea memoria dilabuntur. Sallust. Concordiâ parvae res crescunt; discordiâ maximae dilabuntur. Seneca: Aedificium dilabens.
Ceteroquin usurpatur etiam pro diffugere v. g. fugd dilabi. Liv. Multitudo dilapsa in agros vel oppida Schor. Phras.
* Quamlibet, quod semel heic monuisse sufficiat, veteres non semper in eo accurati sint, ut, quod gravius est et ponderosius, posteriori loco ubique ponant: quemadmodum etiam heic obverti queant verba Suetonmii in Domitiano: Ius diligenter et industrie dixit. Et Cic. 1. in Verr. n. 6: Ut is item conficeret diligentia et industria sua.
Ita distinguit Varro: neque, inquit Gellius Lib. 3. c. 14, quisquam omnium, qui probe locuti sunt, his verbis secus, quam dixi, usus est. Quum vero haec nihilominus confundantur interdum, sequitur, eos, qui id discriminis e veteribus insuper habuerunt, non probe locutos esse.
Cic. Homo crudelitate barbarus. Item: Nisi tot vitiorum tanta immanitas quibusdam virtutis radicibus niteretur.
* Discurrere pro disserere, nemo praeter Ammianum Marcellinum, quod quidem sciam, usurpat: quo de Sectione priore.
* M. antonius, cui vel primas eloquentiae patrum nostrorum tribuebat aetas, vir naturâ peracutus et prudens, in eo libro, quem unum reliquit, disertos, ait, se vidisse multos, eloquentem omnino neminem. Idem Cicero in Oratore n. 18.
* Adverbium dispariliter est apud eumdem Varronem. Borrich. in Voss. 89. Voigt Ind. Barb. Falster Supplem. L. L. 99.
incommodis magnam animo molestiam capio. Erasm. in Vall. 236.
* Cic. Dissolvere aes alienum, Die Schulden bezahlen. Id. Pecuniam tenere, nec quidquam ulli dissolvere. Id. Ego vero Lycurgo maximam gratiam habeo, qui me a poena multaverit, quam sine mutatione et sine versura possum dissolvere, Germ. Die ich abtragen kann, ohne dass ich neve Umschlage machen, oder anderwarts wieder etwas aufborgen durfe. Schor. de Phras.
† In non nullis tamen veterum libris mendose scribitur pro eo discors, quod observavit et restituit Heinsius in not. ad A. Sabini Ep. 1. 35.
Sc. 4: Quam dudum venit Cbaerea? R. modo.
* Hinc dicendum: Dudum rediit; non, din rediit. Dudum sonuit vel andita est hora prima; non, diu sonuit, vel audita est. Tuba dudum aut iam dudum sonuit; non, diu aut iam diu sonnit. Iam diu mortuus est: non, iam dudum; sed iam dudum animum amisit. Din navigavi, diu equitavi; non autem, diu recessi, aut diu equum adscendi; sed, dudum recessi, dudum equum adscendi. Din hoc praedixi, notat Germ. Ich habs lange gnug vorher gesaget, und sage es ietzo noch einmal. Sed nonne dudum hoc praedixi? Germ. sonat, Hab ichs nicht ietzo allererst vorber gesagt?
Nempe Dudum est de spatio breviori ac iam iam sinito; Diu de longiori, et fere continuante.
Iam dudum et Iam diu vero plus est, et cum emphasi quadam longius spatium, pro ratâ nempe, designant; quam Dudum et Diu; uti et Iam pridem amplius quid est, quam Pridem. Diu porro et Iamdiu, Dudum et Iam dudum ita differunt, ut prius significet actum transeuntem; posterius insistentem nisi tamen iungatur cum Praeterito; nam tunc actio innuitur finita. Cons. Parte Synt. Iam dudum, Iam pridem.
* Iam diu est, quod venit, studet, cet. Plauti est. Reliqui elegantiores omittunt Quod; dicentes pro eo, Iam diu studet, Iam diu venit.
Pridem autem longiorem moram plerumque respicit, quam Dudum. Voss. de Vit. 164. Conf. paullo infra Dudum et Iam dudum.
* Plerumque, inquam: neque enim incuriam veterum hoc in genere praestare possum.
* Cic. Paradox. 6. c. 1: Qui nihil sibi deesse putat, nihil curat amplius, satiatus est, aut contentus etiam pecunid: concedo, dives est. Idem Catil. 2. c. 8. Horum hominum species honestissima: sunt enim locupletes: voluntas vero et causa impudentisima. Nepos Agesil. c. 4: Agesilaus opulentissimo regno praeposuit bonam existimationem. Id. Chabr. c. 3: Neque animo aequo pauperes alienam opulentium intuentur fortunam.
Haec differentia certâ et indubitatâ nititur Etymologiâ, et usu veterum, quamvis
hi interdum neglexisse eam videantur. Poetarum autem loca, quae in contrarium tendunt, nemo, quod toties inculco, differentiis his nostris opponat: quum enim metrum verborum discrimina negligat, causae nostrae inde nihil omnino decedit. Ceteroquin et heic obverti possent verb Horatii:
Dives agris, positis in fenore nummis.
* Datur etiam differentia in ipso loquendi modo. Dicimus: Divortium facere cum aliqua: sed, Repudium mittere, renuntiare vel dicere alicui. Popma.
Divortium facere, respicit plerumque utrumque coniugem, se invicem pertacsum, Repudium mittere, ad solum fere maritum vel sponsum pertiinet.
* Sed hae differentiae non usquequave custodiuntur. Cic. L. 2. de Orat. n. 299: Ad Themistoclem quidam doctus homo, atque in primis eruditus accessisse dicitur, eique artem memoriae, quae tum primum proferebatur, pollicitum esse se traditurum. Quum ille quaesisset, quidnam illa ars efficere posset, dixisse illum doctorem, ut omnia meminisset: et ei Themistoclem respondisse, gratius sibi illu, esse facturum, si se oblivisci, quae vellet, quam si memiinisse docuisset. Ut alia auctorum loca taceam. Nimirum perspici hinc potest, Eruditum antestare docto. Unde alii ita distingvunt: Doctus. est, qui multarum rerum cognitione imbutus est; Ernditus, qui cognita, lecta, audita bene digerit. ex principiis conclusiones recte deducit, perspicuâque methodo cogitat proponit; Sapiens, qui
omnia haec ita in usum vertit, ut felicitatem inde suam consequatur.
Videtur etiam Litteratus ab Erudito ita differre, ut Litteratus sit, qui a Cicerone politus dicitur, qui aliquid eleganter et acute possit dicere aut scribere; Eruditus, qui ipsam sententiam vel artem norit, se autem polite et eleganter explicare non sciat. Parei Lex. Crit. Mant. 179.
† Indolentia i. e. privatio doloris, vacuitas doloris, a)poni/a, a)lupi/a, a)pa/qeia, a)nalghs1i/a Stoica, habet quidem Cicero L. 2. de Fin.; sed admodum timnide, additâ ibi sollemni excusatione suâ, ut ita dicam. Neque etiam dissimulandum est, vocabulo indolentiae et Senefcam usum esse in Ep. 66. et Lactantium L. 3. c. 8. Quoquo tamen modo se illud habet; nihil omnino solidi inde pro dolentia colligitur; quod tamen opinatur Vossius de Vit. 431. Nam et inertia dicitur, et insania, cet. neque tamen propterea dici posse contendimus ertia seu artia, et sania, cet. Borrich. Cogit. 92.
* Quî factum sit, ut Cl. Iensius addiderit Sallustium, tamquam auctorem, quii similiter vocabulo dkolentiae utatur, non perspicere potest Cl. Kappius ad Iens. 12; quum apud eum sit non Substantivum, sed Participium; quemadmodum hoc ipsum notaverit Ol. Borrichius.
Ergo Dolus gravior est, et in eo Fraus continetur. Cicero pro domo: Ne qua fraus, ne quis dolus adhibeatur.
Interdum tamen ordine inverso Fraus loco ponitur posteriori; contra, ac fieri debebat.
* Sunt, qui putant, Dolum opere fieri; Fraudem verbis: quos satis refellit, ut alia omittam, elegans locutio Dolo dicere, id est, ficte et simulate, non ex animi sententiâ; quâ usus Plautus Trinummo: Non tibi dicam dolo: cui contrarium, Bonâ fide dicere. Idem Aululariâ: Dic bonâ fide; et in Pseudolo: Bonâne fide istuc dicis? Popma ed. Hek. 169. seq.
* Ita plerumque est, praesertim si verba haec a(plw=s2 efferuntur. IInterim nullius paene vocabuli differentia tam arce ab auctoribus custoditur, ut nihil omnino adsit inn contrarium. Ita et huic loco obstat quodammodo Tacitus Hist. L. 1. c. 52. n. 3: Sine modo, sine iudicio donare sua, largiri aliena. Etiam verbum Largiri refertur non semper ad alienas, sed interdum etiam ad proprias possessiones et pecunias.
* Haec Grammatici ita separant, ut Donum sit, quod deorum placandorum causâ aris infertur; Munur, quod hominibus datur. Quam tamen differentiam fere semper confundunt Historici atque Poetae, qui Dona hominum dicunt, ut dona milkiitaria, coronae, hastae purae, et alia; Munera deorum. Varro de Vita Pop. Romani 2: Delphos Apollini munera missa. Virgil. Aeneid. 1: Munera laetitiamque Dei. Liv. L. 31. Dona ampla data quae ferrent Regi, vasa aurea argenteaque. Et idem alibi saepe.
Alii ita distinuunt, ut Donum maius et immobile; Munus minus et mobile sit. Vid. Vavassor Antib. p. 520.
* Sed et haec differentia nequaquam perpetua est.,
† Prorsus autem arbitrarium videtur esse discrimen, quod Agroecius apud Dionys. Gothofred. Vett. Grammat. p. 1348, adfert, inquiens: Donum dantis est; Munus accipientis: illud a dando; hoc a muniendo vel movendo dicitur.
Aliis Dona sunt superiorum, aut quae diis dantur; und et illa Dona dici
possunt, quae donant pauperis divites vel potentes, et illud etiam donum appellari possit, quod inn castris militiibus donatur, ut corona vallaris, cet.: Munera donantur ab inferioribus, amicis, clientibus.
* Neque tamen vel haec differentia semper observatur.
ICti, praecunte Ulpiano leg. 194. p. de Verbor. Signif. volunt, Donum esse omne, quod datur quacumque ex causa; Munus, quod officii gratiâ exhibetur: atque ita illud genus; hoc speciem esse: vel, Donum significare id, quod. nullo iure officiove cogente sponte praestatur; Munus esse, quod necessitatis aut officii causâ exhibetur, ut sunt munera natalitia sponsalitia, nuptialia. Quae posterior differentia vera est et, ni fallor, perpetua. Popma Ed. Hekel. 171.
Porro Donum Munusque tam ante factum, quam post factum datur: Praemium non nisi post factum. Donum voluntarium; Praemium debetur. Donum cuicumque: Praemium non nisi viro forti et strenuo. Donumm a liberali et benefico; Praemium a Rege, a Domino ac Principe, a Republica proficiscitur. Conf. Duckerus de Latin. Vett ICtorum p. 44. seqq.
* Aevo medio in peculiari quodam sensu dormitorium denotat illum coenobii locum, ubi monachi dormiunt.
Sepulcrum etiam vel coemeterium dici possit dormitorium. Nam usitatus Christianis scriptoribus e)ufhmis1mo\s2 est, dormire s. obdormire pro mori aut mortuum et sepultum esse: quia praecipue sanctorum mors non nisi somnus. Quin nec erhnici ab hac loquendi forma abhorruerunt; quemadmodum id innumera exempla docent.
Pro Dormitorio, quatenus sepulcrum notat, Plinius, Petronius ac Suetonius habent conditorim. Tam rara, inquit, in amicis fides, tamparva oblivio
mortuorum, ut ipsi nobis debeamus conditoria construere, omniaque heredum officia praesumere.
* Phaedro Prolog. Lib. 1. duplex libelli dos, pro duplici, quem praestat, fructu est.
* Ducere tamen interdum Comici et Poetae adhibent etiam, quum de amore vetito sermo est ac meretricio. Plautus in Casina: Clam uxorem ducat scortum semper, quod volet. Id. Mostell. A. 1. Sc. 1. v. 35: Lubet potare, amare, scorta ducere. Conf. Petronii Sat. c. 126. Concinunt cum illo verbo Composita deducere: ut apud Sueton. Caes. 50. ubi Torrent.; Tibullum 1. Eleg. 7. v. 65. ubi Brockhus.: aeque ut perducere ap. Sueton. Vespas. 22. Tiber. 45: et adducere apud Plaut. Mil. Glor. A. 3. Sc. 1. v. 193. ubi Taubmannus consulatur.
Similiter Ducere exercitum, est militari more et ordine movere: Ductare exercitum, dissolute et raptim trahere; quod genus locutionis posterius familiare in primis est Sallustio. Quintilianus notat, hoc non sine rubore legi in Sallustio: in quo tamen illi non adsentior. Quum enim verbum Ductare significet dissolutionem; apte et proprie Sallustius dixit ductare exercitum pro sine ordine ducere: sicut idem dixit agitare actatem, agitare vitam; quum tamen agitare sit voluptarium, auctore Donato; eo autemm Sallustius fere respiciat.
Quodsi Ductare exercitum non sine rubore legatur propterea, quod verbum ductare alias nequitiam impurissimorum hominum denotet; vah! quot vocabula innocentissima, quae rei infami signisicandae interdum serviunt, expungenda forent?
excisionem, inflammationem, eversionem, depopulationem, vastitatem, eam sua cum praeda meis omnibus tectis atque agris intulerunt. Suetonius in Aug. Domuit autem partim ductu, partim auspiciis suis Contabriam. Vetus Inseriptio apud Plinium L. 3: Quod eius ductu auspiciisque gentes Alpinae onmes, quae a mari supero ad inferum pertinebant, sub imperium populi Rom. sunt redactae.
† Hinc Clericus in Iudicio de Q. Curito, Arti eius Criticae subiunncto, Curtium, cui, tamquam ineptissimo seriprori, dicam seribit, inscitiae summae accusat, quod Lib. 5. c. 1. init. scribat: Quae interim ductu imperioque Alexandri, vel in Graecia, vel in Illyriis ac Thracia, gesta sant, si quaeque suis temporibus reddere voluero, iuterrumpendae sunt res Asiae. At Perizonius in Curtio suo vindicato p. 78. seqq. iniquissimo censori, qui subinde ultra id, quod fas est, sapit, respondet ita: Certissimum est, dum Alexander res in media Asia gerebat, nihil ipsius ductu potuisse geri in Europa. Ductus enim a Latinis non adhibetur, nisi de Duce exercitum ducente, ut vel ex ipso pater Curtio L. 6. c. 3: Quorum alia ductu meo, alia imperio anspicioque, perdomui. Adeo ille non ignoravit, quod nec ignorare poterat, ductum ab imperio et auspicio esse diversum quid! Viderunt ergo in prioribus verbis manifestum satis vitium Tan. Faber, Tellierius, Cellarius, Pitisous, qui omnes non Curtio id imputarunt, ut facit Clericus, sed librariis, legendummque censuerunt, ductu imperioque Antipatri, quem in Europa reliquit Alexander rebus suis praefectum. Ex coniecturâ, fateor, sed quae probabilis est plane, quum alterum ferri nequeat, et inn Nominibus propriis, quae non semper omnibus perscribebantur litteris, facilis fuerit error. Si tamen alicuii nimia haec videatur forsan mutatio, legat ille, iussu imperioque Alexandri. Nam quod Clericus etiam imperio accusat utroque in Curtii loco, quasi neque illud, nisi de praesante Duce, possit dici; in co ipse errat. Notat enim illa vox proprie ipsam potestatem et ius summi Ducis, sive ille praesens sit, sive absens. Hinc cum imperio esse dicebantur, quibus nominatim a populo datum erat imperium, teste Festo. Sed disertius quod est in hanc rem, iungitur imperium auspicio, et opponitur ductui, non tantum apud Curtium, sed et apud Valer. Max. 11. 8. 2. ubi lis exponitur de triumpho inter Confulem, qui iacuerat aegrotus, quum pugnaretur contra Poenos, et Praetorem, cuius ductu victoria erat parta: sed triumphus adsignatur Consuli, quia eius in istoc bello imperiumm erat et auspicium, satente Praetore. Sed et ita, plane ut heic ductus et imperium, isa Dux
et Imperator opponuntur apud Cicer. de Offic. 3, 27. ubi Regulum ex insidiis captum ait, Duce Xanthippo, Imperatore Hamilcare. Quod quid est aliud, quam ductu Xanthippi, at imperio Hamilcaris rem gestam. Denique sub Caesaribus ideo, victoriis ductu quorumcumque Ducum partis, non illi Duces, sed ipsi Caesares a militibus appellabantur Imperatores, quia eorum imperio et auspicio, licet absentium, bellum gerebatut. Tacitus Ann. 2, 18: Miles in loco proelii Tiberium Imperatorem salutavit: quumm Germanici ductu victi essent hostes, et Tiberius Romae ageret. Adde Ann. 13, 41. Verum etiamsi non ea esset in re militari significatio vocis Imperii, vel sic nullus erat in iis verbis Curtiumm accusandi Iocus, siquidem saepissime eadem vocabula, modo laxiore et populari sensu accipiuntur, modo peculiari et certae arti proprio. Ipsi scriptores sacri traduntur non semper locutionibus ex Physica rerum natura, sed aliquando etiam ex opinione publica, formatis uti. ICti itidem modo populariter, modo ex arte sua loquuntur, quod virii doctissimi iam dudum monuerunt, diligenter in in iis interpretandis observandum. Ita ergo et heic, certe in priore Curtii loco, (v. 1.) Imperium non illo militiae proprio, sed vulgari sensu, pro mandato et iussu exposuerim: ut apud Corn. Nepotem in Datame, cap. 4. Imperio Regis non varebat. Tacitum Histor. 2, 11. motis ad imperium eius (absentis) e Dalmatia Panoniaque exercitibus.
* Saepe tamen confunduntur apud veteres. v. g. Cit. pro Archia cap. 11: Trahimur omnes laudis studio, et optimus quisque maxime gloriâ ducitur. Id L. 1. Offic. c. 6.Trahimur omnes et ducimur ad cognitionis et scientiae cupiditatem.
Verbo in Praesenti; finitum autem similiter ac transeuntem, si cum Practerito coniungatur. Conf. Parte Synt. Iam dudum, Iam pridem, cet. Valla Lib. 2. c. 34. et Lib. 3. c. 35. Conf. supra Diu et Dudum.
* Cicero etiam L. 3. de Orat. c. 25. n. 99. habet dulcitude. Indulcitas, notans idem, quod dulcitas. Caecilius Poeta apud Nonium c. 2. n. 215. Dulcedines Pluraliter ausus est dicere Marcianus Capella. Dulcedinibus Vitruvius habet. Dulcores item Capella dicit. Borrich. in Voss. 94.
1. Pro Dones.
* Colum. Maceratur, dum! inlentescat. Cic. 4. Quaest. Tusc. 36: Ulciscendi vim differaut in tempus aliud, dum defervescat ira.
2. Pro Quam diu.
* Cic. Dum litterae Latinae loquentur. Id. Dum hominum genus erit. Dum vita manebat. Vitia erunt, dum homines erunt.
3. Pro Adhuc.
* Cic. Et quamquam nihil dum audieramus, nec ubi esses.
4. Pro Dummodo.
* Cic. Ista conditione dum mihi liceat confiteri, nescire, quod nesciam.
5. Pro eo tempore, quo.
* Ter. Haec dum mecum repeto, arcessitur interea virgo.
Huc pertinet etiam formula Historicis sollemnis: Haec dum geruntur.
6. Praesertim a candfidis et perfectis illis Latinae linguae auctoribus cum verbo Exspecto mira cum elegantia coniungitur. Ter. Exspectabo, dum veniat. Cic. Nolite exspectare, dum omnes obeam oratione meâ civitates.
* Non raro etiam coniungitur cum verbis similibus, Opperior, Meror, Retineo, cet.
7. Dum, ut tw= apud Graecos, Comicum est pare/lkon, in Imperativis maxime. v. g. Ades dum, Facito dumm, eho dum.
eborata EBURNEUS i. e. ex ebore factus, vel apud Poetas, instar eboris, albus v. g. sella eburnea. Borrich. Cogit. 94.
* Pro eburneus Quintilianus dicit eborens, et Poetae eburnus.
* Ebriosum ab Ebrio distinguit Cicero Tusc. Quaest. 4. ut iracundum ab irato, et amatorem ab amante: quod hic in actione sit; illi autem ad actionemm proclivitas sit, etiamsi in ipsa actione non semper constituatur. Goclen. Obs. 328.
1. Notat repentinum quid.
* Cic. Eccel subito litterae domini ad illum. Varro 1. 2: Eu ibi cu quicquam nasci putas posse, aut coli natum?
2. Miserentis est.
* Cic. En! cur ceteri Reges stabilem esse suam fortunam arbitrentur! Id. Ecce! autem nova turba atque rixa. Id. Quum haec maxime scriberem, ecce! tibi Sebosus.
1. Est irridentis., Cic. En! cui tuos liberos committas.
2. Indignantis. Cic. En crimen, en causa, cur Regem fugitivus, dominum servus accuset.
3. Respondentis. Plaut. Audivit etiam? R. ecce.
* Abusive a scriptoribus Ecclesiasticis ecelcsia subinde usurpatum vulgo dicitur pro aede sacrd seu templo. Factum autem id consulto et de industriâ. Nimirum quia gentilium templa Christiani aversabantur, tamquam profano Deorum cultui consecrata; suas aedes veri Dei cultui destinatas voluere potius nuncupare ecclesias. V. Berneggeri Idolum Lauretanum p. 34. seq.
Ceterum Ecquando interrogat cum increpatione, indignatione, vel inquistione; Quando autem iinterrogat non solum, sed etiam loquitur simpliciter.
Alii ita:
EDUCIT monitor iuvenes, quos
EDUCAT altor.
Alii contra:
Educit genitor, quos educat arte magister. Varronis sane differentia inutilis quidem, sed non magnopere tamen reprehendenda est: sed posterior utraque a Grammatistis proficiscitur, et neutra recte se habet Promiscue enim apud Classicos hoc verbum occurrit, ita, ut aducere subinde idem sit, quod educare, et versâ vice. Interim Educare usitatius ad animum formandum et educationis negotium refertur, quam Educere.
* Effectivus Adiectivum v. g. causa effectiva, Philosophorum et recentioris aevi est; quo de Sect. 1.
* Efficax Plinii Iun. Horatii et Caelii ap. Cic. est.
* Planius dicam: Imago refert et tabellam, Ein Portrait, et statuam, et expressos cerâ vultûs; Effigies autem haec duo tantum posteriora refert, tabellam autem excludit.
1. Pro dicere omnia, quae in animmo habeo, Alles heraus sagen, alles von Hertzen weg sagen.
* Cic. Effudi vobis omnia, quae habebam. Effudi vobis omnia, quae sentiebam, Effudit, quae voluit, omnia. Plin. L. 6. Ep. 17: Non possum mibi temperare, quo minus apud te, quia non contigit coram, per epistolam effundam.
2. Pro sumptum facere, immpendere, An etwas viel anwenden.
* Cic. Omne suum patrimonium effundere ac dissipare.
3. Cum reciproco v. g. effundere se, Latinis etiam idem est, quod conferre se aliquo cum quodam tumultu, atque adeo idem etiam, quod fugere.
* Cic. Timore perculsa civitas se cum coniugibus et liberis ad te effundebat. Consules fugisse, cunctum Senatum, totam Italiam esse effusam. Schor. Phras.
* Apud Ausonium atque Ovidium egelidus idem est, quod nimis gelidus.
Egens aeque est is, qui non satis habet, ut is, cui nihil satis potest esse. Nihil illo regno spoliatius, nihil rege egentius.
* Adsciscit autem plerumque Genitivum, interdum Ablativum. Sil. L. 8. v. 12: Egenus cunctarum rerum. Tac. Ann. 12 c. 46. n. 2: Egenum commeatu castellum.
* Seneca Ep. 9. p. m. 536: Volo tibi Chrysippi quoque distinctionem indicare. Ait, sapientem nullâ re indigere, et tamen multis illi rebus opus esse. Contra, stulto nullâ re opus est: nullâ enim re scit uti: sed omnibus eget. Sapienti et manibus, et oculis, et multis ad quottidianum usum necessariis opus est, sed eget nullâ re: egere enimm necessitatis est: nihil autem necesse sapienti est.
* Inopiae addenda penuria atque indigentia; quae egestate atque paupertate fere sunt generaliores, et ad omnes res commode referri possunt. v. g. Cic. Magna sapientium civium bonorumque pennria. Sunt igitur constantes eligendi amici, cuius Generis magna penuria est. Anaturâ, non ab indigentiâ orta est amicitia.
Sed Hermolaus Barbarus in principio L. 1. Plinii reperiri ait; ubi, ex vetustis exemplaribus, statim post Praef. sic legitur: C. Plinii Secundi Historiarum Mundi Elenchos Librorum Omnium. Ker.
* De cetero Elenchus Logicis nihil aliud est, quam contradictio, sive reprehendio alterius, eaque vel vera vel falsa. Hinc ignoratio elenchi dicitur, ubi neque status controversiae recte formatur, neque verae contradictionis leges observantur. Apud invenalem Sat. 6. v. 458. elenthi sunt uniones fastigatâ longitudine, ovali figurâ, Langlichte Perlen.
* Participiumm autem emendicatus, non modo occurrit in Suetonio, sed etiam in Ovidio et Codice.
* Cic. pro A. Caecina p. 715: At si quis mihi dicat: Potuisti enim leviore actione constigere: potuisti ad tuum ius faciliore et commodiore iudicio pervenire. Schwarzius ad Tursellinum p. 311.
Similiter Graeci suum ga\r et Hebraei suum ??? interdum usurpant. Atque hinc intelligitur, Cohel. c. 3. v. 19. et Rem. 9. v. 15. per has particulas obiectiones adversariorum fieri, atque verba adduci corum, qui prava obvertunt et impia.
2. Ponitur in responsionibus.
* Plaut. Numquid nos vis facere? Ch. Enim nihil, nisi ut ametis, impero.
3. Indignantis est pro enimvero.
* Liv. L. 23. c. 45: Romam vos expugnaturos, si quis duceret, fortes linguâ iactabatis. Enim nunc minor est res. Id. L. 34. c. 32.
4. Ponitur pro vero.
* Caes. B. G. 5. 7. 8: Ille enim revocatus resistere, ac se manu defendere, suorumque fidem implorare coepit.
5. Ironiae inservit.
* Cic. Brut. 84: Isti enim videlicet Attici nostri, quod volunt, adsequuntur.
6. Nonnumquam pro At enim in occupationiibus. Cic. 6. Verr. 11.
Praeterea
1. Vehementer adfirmantis est.
* Plaut. Ain vero? Aio enimvero Ist das wahr? Ia wahl, ia freylich, ia allerdings, ia frag noch lange!
2. Indignantis est.
* Cic. Heic enimvero tu exclamas, hominem improbum. Id. Enimvero hoc ferendum non est.
3. Vehementer dolentis est.
* Plaut. Nunc enimvero occidi, Ach leider nun ist es aus mit mir. Id. Enimvero dii nos quasi pilas homines habent. Ter. Enimvero, Dave, locus non est segnitiae, Ach! du guter Dave, es ist ietzo keine Zeit, die Hande in den Schooss zu legen.
* Hodie inn scholis Philosophorum ita increbuit, nihil fere ut magis, quum e. g. dicunt: Entia non snnt multiplicanda praeter necessiitatem; atque omnino in Metaphysicis omnis huc disciplina referatur.
† Talia Cenotaphia, id est, sepulcra honoraria sunt monumentum illud Drusi Moguntinum, vulgo Der Eichelstein, et celebratissimum illud cenotaphiumm Pisanum, Caii et Lucii Caesarum memoriae positum, quod singulari eoque pererudito commentario illustravit doctissimus Romanae Ecclesiae Cardinalis, Henricus Norisius.
extr. epulum funebre, Ein Traver Mahl: EPULAE, arum, cibi sunt adfluentiores, quibus privati se invicem excipiunt v. g. Tacitus Germ. c. 21: Pro fortuna quisque apparatis epulis excipit, Ein ieder tractiret und bewirthet nach Vermogen; Cic. Mensae conquisitissimis epulis exstructae vel instructae.
† Haec autem antiqua scribendi ratio, hoc ipso in verbo usurpata, florenti Latinitatis aevo: non dum prorsus abolita fuit: quin subinde se immiscuit sermoni probatissimorum scriptorum, Ciceronis, Livii, Nepotis, Senecae, Plinii, cet. sed plerisque in locis immutatum est. Id tamen ex MSS. libris Gruterus, et alii docti viri iis restituerunt v. g. Livio L. 8. c. 10. et L. 29. c. 11. ubi Gronovium consulas, et in notis ad L. 8. c. 17. et Nepoti in Themist. c. 8. n. 6. ubi I. A. Bosii observationem licet relegere.
video, nisi quod iniqui iudices adversus nos sumus, ideoque pauperrate sermonis laboramus. Usus etiam est hoc vocabulo Papirius Fabianus, ut ibidem Quintilianus docet; quin et ipse Cicero usus est, ut Seneca Epist. 58. et Sidonius Epistolâ Epithalamio Polemii subiunctâ testantur. Cons. Vossii L. 4. Inmstit. Orat. p. 19. et Parei Lex. Crit. p. 427. Ceteroqui Cicero pre eo usurpat, natura, vis, potestas.
1. Subinde est indignantis cum interrogatione. Virg.
Et dubitamus adhuc virtutem extendere factis?
Cic. Et vos acta Caesaris defenditis, qui leges eius evertitis?
* Etiam sine interrogatione, adiuncto ei tw=| vero l. scilicet Cic. Tibi et fuit hoc semper sacillimum, et vero esse debuit. Id. Et ego scilicet id nesciebam.
2. Adversativae cuiusdam vim, et quidem in membro posteriori obtinet. Cic. Defendi legem Voconiam magnâ voce, bonisque lateribus: et videtis annos meos, Und das habe ich gethan, ob ich gleich schon so alt bin.
3. Sumitur etiam pro quia. Quintilianus: Has primum audiet puer, earum verba effingere imitando conabitur: et naturâ tenacissimi sumus corum, quae mollibus animis percipimus.
4. Subinde emphaticum est, ac speciem vel partem excellentem et praecipuam subicit generi seu toti. Cic. pro Lege Man. c. 3: Mithridates ab illo tempore annum iam tertium et vigesimum regnat, et ita regnat, ut se Ponto occultare nolit, sed emergere e patrio regno.
Heic Et idem valet, quod Et praesertim Et potissimum, Et maxime; quae Adverbia non raro etiam adduntur. Cic. L. 11. Ep. Att. 16: De omnibus rebus velim ad me scribas, et maxime, quid scias de eo, in quo tuo consilio egeo.
5. Notat etiam sacpe idem, quod Tunc. v. g. Age, et habebis i. e. tunc habebis.
ostenderet, cet. vid. Lib. dict. Epist. 5. Col. 1288. Nisi heic dicere lubeat, hominem homini quasi Deum esse, et spem ostendere salutis posse. Atque hoc in genere in primis exorbitat Poetarum audacia. Quos inter quum felicissimus Virgilianae maiestatis aemulator, Actius Sincerus Sannazarius, in divinis de partu Virginis versibus, ficta illa et prostituta Phoebi Musarumque numina, tum Sibyllarum, et Protei, et Briarei, et Centaurorum, et Gorgonum, et Scyllae, et Sphyngis, et Chimaerae, et Hydrae, et Harpyriarum solmnia veris Dei rebus interserit, merito reprehensus est a summis censoribus, Frasmo in Ciceroniano fol. m. 154. seq. et Iul. Caes. Scaligero Poet. Lib. 6. pag. 800. Conf. Vossii Instit. Poet. 3, 4. fin. In hilari laetoque argumento quid deceat, liceatve, accurate dispicere, prudentiae est. Vid. 10. Franc. Pici, Mirandulae Principis, Epistolam ad Ricardum Bartholinum Perusinum, et huius responsum, in fronte Austriados Bartholini; itemque Taubmanni Praefat. Melodaesiae. Confer etiam, quae paullo infra hoc in genere a nobis adferuntur ad voc. Hercle.
Cavendum etiam maxime, ne quid malignitatem, nedum immanitatem animi prae se ferat. Qualia nimis multa apud Gasp. Scioppium: atque utinam praeterea nusquam! occurunt. Nihil heic de aliis, quae dirissima eum scripsisse constat, adferimus. Illa tantum, quamquam animus meminisse horret, quibus Hypobolimaeum suum, velut gemmâ scilicet, obsignavit, enotabimus. Neque me id agere, inquit, dissimulabo, ut vel in hâc vitâ aeternae tude damnationis principium persentiscas; tuique isti cani per me potissimum cum dolore ad inferos deducantur. Cacodaemonem aliquis loqui, non hominem credat. Verba haec sua esse, atque a se vel in perditorum omnium perditissimum dicta, nemo, opinor, velit, in quo aliquis humanitatis, ne dum Christianae mansuetudinis sensus est. Petri Titii Manuductio ad excerpendum p. 476. seqq.
* Non possum, quin etiam heic adscribam, quae Christophorus Wollius in Dissetatione Critica de eo, quod pulchrum est in versione sacri Codicis Latina Sebast. Castellionis, a Cl. Bunemanno suae Bibliogrum Castellianorum editioni praemissa p. 16. 17. 18. hanc in rem sapienter admodum profert:
† Non dum, ait, is, qui genius pro angelo, fanum pro templo, lavare et lavacrum
pro baptizare et baptismus, tartarus sive orcus pro inferno, aut denique collegium pro synagoga ponit; iccirco stili ethnicismi accusandus est. Hodie enim caelestis et infernalis aut infernus genius pro bono maloque angelo, item sacro lavacro bluere loco baptizare, praeeunte Paullo Eph. 5, 26. Tit. 3, 5, nemo paullo aequior Latinae castitatis acstimator dicere veretur. Quum vero fanum fuerit aedes profano deorum cultui devota, et plena superstitione, ideo id antiqui olim Christiani detestabantur, et divinis coetibus destinatas aedes ecclkesias potius, basilicas, nec non sacraria Dei appellare malebant; ut praeclare observavit Berneggerus in Idolo Lauretano p. 34. seq. Ac. tartarw/s1as2, in tartarum detrusit, ipsemet divinus Petrus dixit 2. Ep. 2, 4. Attamen varietatis ergo, Ecclesiasticas voces, angelus, synagoga, fides, baptismus, baptizare, persepe adhibuit Castellio.
Et paullo post: Quemvis etiam atque etiam commonefaciendum esse duco, ut secum reputet paullo curatius, caute et cum cura discernendas esse voces illas, quibus idea ethnicismi ita essentialis est, ut separari haudquaquam possit ab iis, quibus ea tantum accidentaliter, adhaeret, atque ab his divelli optime potest. Nullam ego praegnantem video causam, cur, ab hisce sese abstiner, in Christianum cadat scriptorem. Ita sunt non nulli, qui vocis mysterium, a muei=n vel muei=sqai derivandae, natales a sacris deorum, speciatim Eleusiniis, repetunt: quum in non esse insolens adserant, ut vocabula a caeremoniis et gentium profanarum consuetudinibus ad res divinas sensu innocenti et purissimo exprimendas transferantur. Erant autem mysteria, sacra arcana et seclusa Cereris apud Eleusinem, notissimum in Attica pagum sive oppidum, ubi, quae a Mystis in sacris hisce peragebantur, summo ac religioso silentio occultabantur omnia. Quâ de re pluribus verbis erudite disserit Isaacus Casaubonus Exercit. 16. adv. Baronium n. 42. Add. Barn. Brissonius L. 1. Formul. Nec minus in hominum, qui simulacra venerabantur, monimentis sacrosanctas eas res atque personas dici, quas violare, ob legem a populo latam, nefas erat, nemo est, nisi in his litteris prorsus hospes, qui ignoret. Et tamen Deum sacrosanctum vocare non dubitamus, probe gnari, genuinam ipsum colendi rationem non ab humano, sed ab eius solius pendere arbitrio. Contra vero ea ab alterius classis vocabulis, tamquam noxiis figuris, ut vocat Augustinus, iure meritoque abstinendum homini, qui in Christi alumnis nomen profitetur suum, nisi datâ veluti operâ profanus videri velit. Quare frigidissimum omnino est, omnem quasi venari occasionem invocandi in auxilium et
crepanid, qui hodiernorum Poetarum mos est, Iovem, Vulcanum, Iunonem, Mercurium, Neptunum, Castorem atque Pollucem. Ac nemo, opinor, sanus approbabit illas iurandi formulas, Mecastor, Mehercule, Aedepol, Medius fidius, a quibus tamen non abstinuerunt Manutius, Bembus, aliique viri ceteroquin doctissimi, contra quos iam olim anno 1665. erudite disputavit Iacobus Thomasius Dissert. de Stili Ethnicismo circa iurandi Adverbia fugiendo. Non ignoro, reperiri etiam eiusmodi phrases, quas, communi velut consensione in Romanam civitatem adscitas, multi hodie, qui cultiorem amant dictionem, in deliciis habent, nec quas condemnare audebunt: ut Aequo Iove iudicare; Invitâ aut repugnante, pingui seu crass â Minervâ; Suo item Marte aliquid facere, et eiusdem generis. His si litem ea de re movebis aliquam, hoc te responsi laturum equidem conicio, non ipsa heic Numina, sed vires naturae quasdam, designari. Hoc nimirum sibi dari postulabunt, has tropicas locutiones constanti usu velut in Nomina paene Appellativa transiisse, et Aequo Iove idem velle sibi, atque Aequo animo, Aequâ iudicii virtute, et Invitâ Minervâ idem esse, quoc Repugnante et adversante naturâ, et Suo aliquid Marte facere, nihil declarat aliud, quam Propriis viribus, Nullius adminiculis; quemadmmodum ipse Cicero hanc exponit locutionem L. 3. Offic. c. 7. Ego vero cum doctis earum dicendi rationum patronis anceps ingenii certamen nunc nolo adire: hoc autem unum non possum non monere, in Theologicis scriptis locum illis haud temere dandum, neque huic, Iovem lapidem iurare.
Et in not. v: Is animi diis amici haud effugit suspicionem, qui voces adhibet solius religiosi numinum c ultûs proprias, et ei velut affixas et alligatas, hoc est, quibus dogmata ad superstitiosam simiulacrorum venerationem unice pertinentia exprimuntur: quo in numero illae Poeticae e)piklh/s1eis2, ac formulae iurandi habendae sunt. In his enim ipsa principalis idea profana est, eamque ob causam fieri non potest, ut sanior aliquis usus, secundâ veritate, iis adaptetur. Quodsi vero in vocabulis quibusdam Latinis idea tantummodo accessoria sit profana, huius quidem in locum notio Christiana omni sine negotio sufficitur. Philosophi iuniores Platonici, qui post Christum natum aliquo numero fuerunt, hanc intellexerunt rem. Hi enim suas de rebus religiosis cogitationes ita exprimebant, ut antiquas loquendi formulas paene exuisse vieerentur: Contra vero ea e divinis Novi Foederis scriptoribus multa mutuo sumere vocabula nulli dubitabant. Testes cito, Plotinum, Hieroclem, Iamblichum, Simplicium, Amonium, Porphyrium, et alios. in
quibus nomina a Christianis sumpta, a)nakai/nws1is2, fwtis1mo\s2, paliggenes1i/a, anakai/nws1is2, et alia sexcenta, haud raro inveniuntur. Nihil hâc etiam tritius est in illis formulâ, quâ sancti Dei cives et consocii Domini rempla et sedes Dei vocantur. Anne vero, quum hae dictiones apud gentes a Christi sacris alienas invaluissent, antiqui civitatis Christianae conditores carum sibi interdixerunt usum? Auctores Graeci et Latini, quotquot ante natum Servatorem famam sibi aliquam peperere, voce dai/mwn promiscue bonas et malas naturas, medii cuiusdam Deum inter et homines generis, designabant. Neminem hoc praeterit, cui vel unus divinus Plato lectus est. Quum vero, qui a Christo erant, malum impurumque spiritum eo indicarent nomine, hanc camdem voci potestatem subiciebant adversarii. Hoc, praeter Origenem L. 5. contra Celsum. p. 234. Augustinus de C. D. L. 9. c. 14. p. 155. et. c. 19. p. 178. Opp. edit. Ord. S. Bened. disertis testatur verbis. Scilicet Christi amici eas, quas a magistro suo, eiusdemque oratoribus, didicerant, notiones reales tam habuerunt sancte, nihil ut sanctius. Diis autem devoti, etsi accesserias reciperent, suas tamen proprias, quae ad rem ipsam pertinent, iccirco haud exuerunt animi species. Religio per se ipsa quidem a Deo patefacta est, usus autem vocum religiosarum, quum a sacrosanctis linguis discesserim, ab arbitrio pendet hominum, sermone vel patrio, vel alio, utentium, sed ita pendet, ut nec transversum unguem, quod aiunt, a divina sanorum verborum recedant praescriptione. Posita haec principia nullum non elegantis Latinitatis cultoremm erudient, quemadmodum caelestis disciplinae castitatem et Latinae linguae nitorem ac munditiem coniungere conveniat, cuius merito usum studiosissime conservant litterati, atque ad ultimara posteritatem lpropagatum eunt.
1. Ponitur pro insuper.
* Cic. Voce, motu, formâ etiam magnificâ.
2. Particula adfrimandi est.
* v. g. Aut etiam, aut non responde, Sag ia, oder nein. Cic. Utrum cetera nomina digesta habes, an non? Si non, qumodo tabulas conficis? Si etiam, quamobrem boc nomen in adversariis velinquebas?
2. Adiectivis tantum adhaeret. Liv. Lib. 3. c. 56: Pro se quisque, deos tandem esse et non negligere bumana fremunt, et superbiae crudelitatique, etsi seras, non leves tamen venire poenas.
* Sed haec differentia non semper sibi constat.
* Plerique sane Grammatici docent, Verbum evello in Praeterito habere non solum evelli, sed et eunlsi; ut et cetera Composita a vello. Sed Hadrianus Cardinalis de Eleg. Lat. Serm. p. 166. EVELLO, inquit, in Prueterito apud bonos auctore EVELLI facit, non EVULSI; ut aliqui recentiores voluerunt. Scioppius etiam de Stil. Hist. 99. 100. de simplici vulsi idem docet, perperam scilicet dici pro velli. Schorus autem in Phras. ad Voc. Convello, non abiudicare Vulsi omnibus bonae notae auctoribus videtur: Ciceronem modo omnibus verbis, quae iunguntur cum Vello, in Perfecto non vulsi, sed velli attribuere dicens. Etiam Vossius Grammat. Lat. Etym. p. 117. in not. e; VULSI, inquit, negat dici Servius: sed usi eo Laberius, Lucanus, Gellius. Ttiam in plerisque Codd. Ovidii est, AUREA PHRYXEAE TERGA REVULSIT OVIS. Sed Cicero pro eo semper dixit REVELLI.
1. Respicit causam, a qua vel propter quam res est.
* Ter Gravida e Pamphilo est. Cic. Nos heic te ad mensem Ianuarium exspectamus, ex quodam rumore, an ex litteris truis ad alios missis? Id. Ex lege. Ex decreto. Ex testamento. Ex formulâ.
2. Materiam.
* Cic. Erat etiam vas vinarium ex una gemma pergrandi, trulla excavata, Eine ausgehohlte Kanne oder Trog. Id. Simuldcrum ex aere. Poculum ex auro.
3. Multitudinem.
* Cic. Ex intimis unus. Unus e plebe. Unus e multis. Unus ex omnibus.
4. Modum.
* Cic. Simplices et aperti, qui nihil ex occulto, nihil ex insidiis agendum putant. Liv. Ex insperato repente misistis nobis hunc Scipionem. Ex animo, quod simulationi opponitur. Ex sententia i. e. ut volumus.
5. Locum unde.
* Cic. Epicureos tecum pancos e Graecia comparat. Id. Ipse autem ex equo nudatam ab se provinciam prospicit. Ex itinere. E regione. Ex adverso. E longinquo. Ex transverso.
6. Tempus praeteritum.
* Cic. Nec vero usquam discedebam ex eo die, quo in aedem Telluris convocati Telluris Convocati sumus. Ex ante diem Nonarum Iuniarum usque ad pridie Kal. Sept.
7. Tempus futurum.
* Cic. Vereor, ne ex Calendis Ianuariis magni tumultus sint. Ex intervallo regustandus est. Ex improviso. Ex tempore.
8. Priorem statum.
* Cic. Nihil tam miserabile, quam ex beato miser. Id. Sed repente ex homine, tamquam aliquo Circeo poculo, factus est Verres.
9. Utilitatem.
* Cic. Duobus aut tribus SCtis e republicâ factis. Id. Facis ex tua dignitate et e republica. Id. Quamobrem tu, quantum tuo iudicio nobis tribuendum esse putes, statues ipse, et, ut spero, statues ex nostra dignitate.
10. Notat etiiam idem, quod secundum.
* Cic. Ex praeceptis Philosophiae acta vita. Ex constitutione. Ex instituto.
11. Idem etiam notat, quod post. Cic. Cotta ex Consulatu profectus est in Galliam. Caes. B. C. Lib. 2. c. 8: Est animadversum ab legionariis, qui dexteram partem operis administrabant, ex crebris hostium eruptionibus magno sibi esse praesidio posse.
12. Quod attinet ad v. g. Laborare e renibus, ex pedibus, ex oculis, ex capite.
† Goclenius Observ. 4. p. 8. citat etiam Suetonium: sed locum non indicat; neque etiam Index Berneggeri habet.
* Exactus vero i. e. perfectus, accuratus, non est tantum Philosophis frequens, ut scribit modo dictus Goclenius L. 4. Controv. et Schol. Grammat. Probl. 11. p. 77; Sed habet etiam optimus quisque scriptorum, Horatius, Propertius, Ovidius, Martialis, Petronius. Exactior Gellii est et Fenestellae. Exactissimus habent Val. Maximus saepe, Quintilianus, Frontinus de Aquae Duct. et Lactantius. Voss. de Vit. 107. et 803. Borrich. in Voss. 97. 98. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 266. Cell. C. P. 114. Hadr. Card. de Elegantia Lat. Serm. 151.
* Exaedificare aliquem ex aedibus, Plauti locutio est, cui relinquatur: significat autem, aedibus aliquem eicere l. expellere. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 270.
* Sed quia exauctoratio ut plurimum ignominiae causâ fiebat; inde exauctorare aliquando significat ignominiose mittere. Popma.
1. Eleganter sensu translato pro aberrare.
* Ita v. g. dixeris: Qui perspicuitatem non adhibent scribendo, ii nempe excidunt sine sermonis humani, qui est, ut sine negotio intelligamur ab aliis.
2. Usurpatur interdum de Oratione, si quis temere aliquid et inconsiderate aut dicit, aut divulgat, Wenn sich einer verschnappet, und unversehens was redet.
* Cic. Verbum nullum casu aliquo ex ore excidit, unde quisquam posset offendi. Id. Verbum hoc fortuito miln excidit.
3. Interdum pro in vulgi manus pervenire.
* Cic. Libellus, qui me imprudente et invito excidit, et pervenit in manus hominum.
4. Interdum pro oblivisci.
* Cic. Omnino mihi excidit ex animo meo. Id. Illa omnia exciderunt. Schor. Phras.
* Hinc Vigiliarum l. excubiarum Praefectus, Ein Wachtmeister; Summus excubiarum praefectus, Ein Maior, oder Obrist - Wachtmeister; Generalis excubiarum Praefectus, Ein General - Maior. Boxhornii Histor. Bred. pag. 66.
* Confunduntur tamen saepe, ut quum dicitur, exemplum et exemplar eloquentiae pro imagine et praescriptione ad imitandum; et exemplar l. exemplum litterarum, chirographi, testamenti pro formd et descripto, quod vulgo copia vocatur.
Differt autem exemplum ab exemplari ita, ut confundi nequaquam cum hoc debeat, eâ, quidem notione, quâ significat id, quod adhibetur rei probandae auti illustrandae causâ, ut exempli gratiâ: vel quum sumitur pro consequentiis; quo modo dixit Ulpianus Institut. 3: Ad exemplum constitutiones trahuntur: vel quum maximae gravissimaeque poenae, quae possunt ceteris documento esse, dicuntur exempla; ut Terent. Eun. Quae futura exempla dicunt in cum indigna; et Caes. de B. G. Lib. 1. cap. 31. n. 12: In eos omnia exempla cruciatus edere. Hae notiones omnes non conveniunt exemplari. Popma. Ed. Giess. 1660. 192.
Aureliani est fides exerciti; in Carini uno genius exerciti; in Constantini Iun. uno g oria exerciti; in Cari uno pax exerciti; in Aureliani uno restitutor exerciti; inn Constantini M. Valentiniani, Valentis, et rursus Arcadii nummis virtus exercit. Ita quoque apud Naevium est, notante Carisio, et apud Sallustium.
* Quod tamen haud velim dissimulare, potest expallnisse etiam esse ab expallere. Interim bina simplicia, Primitivum et Inchoativum, pallere et pallescer: in usu sunt.
† Apud Statium Lib. 6. Theb. v. 805. similiter occurrit Praetoritum impalluit Potest sane et hoc sufficere ad probandum utrumque, et impallere et impallescere. Saltem impallescere non infrequens est hodie apud eruditos.
* Sed expectorare se, Sein Herz gegen iemand auschutten, barbare prorsus dicitur: pro quo cum Nepot Dion. c. 8. sensus suos
alicui aperire; et cum Cic. L. 6. Fam. Ep. 10. totum se alicui patefacere; et cum aliis pro argumento, querelam suam in alicuius sinum effundere.
Apud Ciceronem idem est, quod Periclitatio. v. g. pro Rabirio Posth. c. 16: Experientia patrimonii amplificandi, Der Versuch, die Probirung.
* Speculator etiam hâc notione Varronis, Suetonii, aliorumque est; Curtio tamen quasi proprium. Significat quoque hominem, qui ex speculâ prospicit, cuncta observans.
Comparativum autem Exactius habet Gellius et Mela.
* Ciceronianae etiam locutiones sunt: Exquisitae rationes; it. Exquisitis argumentis aliquid confirmare, Mit bundigen. Beweisthumern etwas darthun.
Frangeret ad saxum, sanieque exspersa natarent
Limina - -
Ubi Servius: Haec, inquit fuit vera lectio, id est, madefacta: nam si adspersum dixeris, id est, irroratum, Tapinosis et Hyperbole iunguntur.
* Habet etiam hoc verbum Lucretius docente Christ. Falstero Supplem. L. L. 126. Vid. Kappius ad Iensium 99.
* Cicero: submersus equus voraginibus non exsistit, id est, non emergit vel prodit. Idem: Exsistit hoc loco quaestio subdifficilis. De Exsto: exstabat aquis. Virgilius: Et summis vix cornibus exstant i. e. eminent. Sic opera auctorum dicuntur exstare i. e. superesse v. g. Tragoedia Nasonis non exstat. Ciceronis de Rep. libri non exstant. Varronis paucissimi libri exstant. Videant heic Grammatistae nostri, qui dicunt, exstare et exsistere idem significare, quod esse. Valla L. 5. c. 20.
† Quum autem heic, et in aliis libri huius nostri locis certa quaedam vocabula, praeeunte Goclenio, huic vel illi scriptori propria esse dicuntur; nemo velim id ita intelligat, quasi mens nostra sit, eiusmodi vocabulum apud nullum alium temere inveniri, sed ita ab eo frequentari, ut tamquam stili eius nota singularis inde appareat. Ita quidem hoc loco vocabulum
extorris Livio tribuitur, eo quod aeque id frequentet, ut Cicero exsul suum. Exstat interim extorris etiam apud Sallnstium B. Iug. c. 14. Tacitum, Virgilium, Gellium. Quod quidem semel heic monuisse suffecrit.
* Sunt, qui mirantur, a B. Cellario ne in novissimâ quidemm Curarum Posteriorum editione rationibus incertorum expunctum, et albo argentae aetatis inscriptum esse hoc vocabulum? Kappius ad Iensium 99.
1. Ubi? Quo?
* Plaut. Extra portam ire. Cic. Et in corpore, et extra esse quaedam bona. Et sic opponitur tw=| intra.
2. Praeter.
* Cic. Extra collegium Sacerdotum ne quisquam sacra, quae publice essent constituta, nosset. Id. Se extra omnem culpam et causam posuit. Id. Extra ordinem bellum cum Mithridate, Tigraneque gessit. Id. Extra pretium est. Id. Sed mehercle, extra iocum homo bellus es.
3. Elegans eius usus est in ea forma, quâ Extra iocum dicitur a veteribus, quum quid serio, non ioco dicere se velle dicebant. Cic. Sed extra iocum, homo bellus est.
* Verbum autem exuberare v. g. pomis exuberat annus, Virgilius, Silius, Claudianus; et Active pro cumulare v. g. quae herbae favorum ceras exuberant i. e. uberes reddunt, Columella habet. Vid. For. Rom. Et Fab.
* Si facies et forma coniunguntur; facies tamquam significantius posteriori loco ponitur. Cic. L. 1. Offic. c. 3: Formam quidem ipsam, Marce fili, et tamquam faciem honesti vides.
Facies etiam ad alia transfertur pro specie v. g. miseranda rerum facies. Valla L. 4. c. 75.
Vultus proprie hominis; Os omnium; Facies plurium. Goclen. Obs. 38. Popma 76. 197. 464. Fronto 163. clarus 171. Ael. Donatus 188.
1. Sine controversia.
* Cic. Eudemus, Platonis auditor, in astrologia, iudicio doctissimorum hominum facile princeps. Id. Facile praestat aequalibus.
2. Libenter.
* Cic. Sed te aberrare proposito, facile patiebar.
* Facinus interdum bonum est; Flagitium semper malum et turpe. Popma 76. it. 197. In primis Sallustius facinus subinde usurpat in partem meliorem.
* Factio est discessio hominum in diversas partes: Seditio vero est repens et
tumultuaria dissensio multitudinis, qua alii in alios hostili animo feruntur. Illa sere est ab optimatibus, quibus populus catervatim adhaeret; haec a vulgo. Popma.
* Ita viri de re litteraria bene meriti famam et gloriam habent; sed sine honore fere ignavis et inertissimis postponuntur. Contra homines inglorii, nec nisi fruges consumere nati, in amplissimo honoris gradu interdum collocantur. Loquimur ita ex vulgari usu. Ceteroquin gloria omnis humana fumus est, mentisque sibi relictae inanis quaedam ludificatio. Soli Deo gloria!
* En! ipsa loca, unde Famigeratus producitur. Pomp. Mela L. 2. c. 7: Creta multis
famigerata fabulis adventu Europae. Apulei. Florid. L. 2. n. 350: (Samos) habet oppidum nequaquam pro gloria. Enimvero fanum Iunonis antiquitus famigeratum. Haec bina loca omnes Commentatores intacta reliquerunt, ut nullus variantibus lectionibus sit locus.
† Famigerator et Famigeratio Plauto tribuit Rob. Stephanus, qui de his ita: Haec duo nomina Plautus suo more effinxisse visus est. At Famigerator non modo ap. Plaut. Trin. A. 1. Sc. 2. sed et ap. Varronem L. 5. de L. L. et Famigeratio de novo ap. Plaut. Trin. A. 3. Sc. 2. occurrit; quamvis Pareus in Lex. Crit. et Camerarius in h. 1. malint famiferatio, invitis Lambino et Taubmanno.
* Quod attinet ad Collegia et Sodalitia s. Sodalitates, planius rem dabo. Collegia erant maiora, et artificum opificumque omnium genera distincta habebant, ut collegia fabrorum, sigulorum, pistorum, aurisicum, cerdonum, coriariorum, lictorum, viatorum, et similium; in specie autem Sacerdotum, Praetorum et Studiosorum. Sodalitia erant minora, et plerumque in re leviori, non aliter ac sodales, qui eiusmodi familiares proprie denotant, quibuscum saepislime versamur, ludimus, edimus, ac bibimus. Popma.
* Tacit. Hist. L. 5. c. 2. princ. Famosa (i. e. clara) urbs dicuntur Hierosolymae; Sueton. Calig. 19. famosi equi; Vit. 2. famosus cenarum magnisicentiâ; c. 13. famosissima supeer ceteras cena; Plin. L. 2. Ep. 11: Accipe ergo, quod per hos dies actum est, personae claritate famosum; Flor. L. 3. c. 7. n. 6: Nec quidquam amplius tamen de tam famosa victoria, quam cognomen Cretium reportavit, Barth. Advers. L. 8. c. 6.
* Cave ergo, dicas: Sorori meac donavi vinculum auro distinctum quo corymbos suos exornet, Ich habe meiner Schwester ein Goldband auf den Kopf geschenkt; pro quo dixeris: Sorori meae taeniam, fasciom, lemniscum auro distinctum donavi l. dono dedi.
† Speciali quadam ratione Cingulum olim ordinis militaris erat. Cingulo quippe accincti, essiciebantur milites.
* Servius ita distinguit: Fatigatum corpore dicimus; Fessum quoque animo: quum tamen Fatigatus de animo etiam dicatur. Cicero ad Terentiam: Te nec animi, nec corporis laboribus defatigari. Popma.
Fatuus, qui ingenio et memoria valet quodammodo, sed sine ullo iudicio: Stultus, qui iudicandi facultate, quam habet, non
utitur vel abutitur: Stolidus, qui nec ingenio, nec memoriâ, nec iudicio valet.
* Ita differunt w(s2 e)pi\ to\ polu/. Sed non semper.
* Ceterum Adverbium hoc, similiter ut Adiectivum favorabilis, sumitur mox Active v. g. Mocrob. 7. Sat. 1. favorabiliter aliquem excipere; mox Passive v. g. Sueton. Ner. c. 7: Tener adhuc, nec dum maturâ pueritiâ, Circensibus ludis Troiam constantissime favorabiliterque lusit.
* Sed differentia haec non est perpetua.
Rursus Felix est, quod bonum omen et eventum habet, et cui accidit prosperitas: Prosper, qui dat felicitatem. Ita Ventus, fortuna prospera dicuntur; homines, felices. Prospere navigavimus, vento prospero, felici sidere, amne secundo.
* Sed saepe confunditur haec etiam differentia. Nam et valetudinem prosperam dicimus: Valla L. 4. c. 87. et 114. et Felix interdum ap. Poetas poinitur pro Prospero i. e. pro eo, qui dat felicitatem. v. g. ap. Virg. Aen. 1, 334. Prop. 3, 11, 15. et 4, 4, 67.
Latinis magis frequens est, femineus, muliebris. Cell. C. P. 134.
1. Imminuit.
* Cic. Omnes fere familiares Caesaris me celunt. It. Hora fere nona est.
† NB: Sic Fere notat raritatem: Paene autem imperfectionem. v. g. Hic commilitonum nostrorum paene doctisssimus est: non heie dicendum fere.
2. Est nota universalitatis.
* Cic. Haec erant fere, quae tibi nota esse vellem, Das war es ia alles mit einander, was ich dir zur Nachricht gern wollte gegeben wissen. Id. L. 4. Acad. Quaest. n. 4: Sed quae populari gloria decorari in Lucullo debuerunt, ea fere sunt et Graecis litteris et Latinis celebrata. Quintil. Hae fere sunt emendate loquendi scribendique partes.
3. Significat etiam idem, quod plerumque, seu, quod barbari dicunt, ordinarie, Gall. a l'ordinair.
* v. g. Utor fere hac veste in faciendis sacris. Fere sit, ut iuvenes vitiosae suae indoli relicti ament. Cic. Nunc etiam ab orationibus disiunge me fere, refereque ad mansuetiores Musas. Id. Sapientis cogitatio non ferme ad investigandum adhibet oculos advocatos. Nam ferme etiam hanc notionem habet.
† Cuius significationis imperiti corruperunt illud Ciceronis de Amicitiâ: Memini, illum in eum sermonem incidere, qui tum sere multis erat in ore; quum scribendum sit, qui tum fere erat in ore, Welcher Discours damals gemein war.
* Eiusdem notionis est Temere apud Quintilianum. v. g. Ita est, ut, qui magna loquuntur, temere non faciant, id est, plerumque non i. e. nihil faciant. Germ. Die Raisonneurs konnen mit ihrer ubergrosen Klugheit gemeiviglich keinen Hand aus dem Ofen locken. Valla Elegant. L. 2. c. 49. Goclen. Obs. 154.
gerimus capite; gerimus cuspidem Liv. PORTARE est lecticâ aut iumento secum aliquid ducere; immo portamus etiam ipsi, quum imitamur iumenta; ut rusticus portat humeris agnum, vitulum aut porcum. AGERE est ante se pellere. Ita agimus pecus ad pascua.
* Quamquam Portare interdum generaliter accipitur pro ferre, adducere et vehere. v. g. apud Florum L. 2. c. 6. n. 7: In hoc ego sinu hellum pacemque porto. Liv. L. 1. c. 34: Has spes cogitatianesque secum portantes urbem ingressi sunt. Popma.
* Differentia tamen haec, quam Nonius inculcat, non est perpetua. Cicero enim: Ad reliqua festinat animus. Et quamquam hic locus secundum id, quod infra in hac Sectione monitum ad Voc. Videmus naturâ, huic differentiae non magnopere obstare videatur: suppetunt tamen alia auctorum loca, quibus facile ea infringi queat.
Festus melius distinguit ita: Festinat, qui coactus necessitate, quod inchoavit, raptim tractat, nec perficit plane: Maturat, qui in tempore, atque per otium, nec serius, nec citius, aliquid, aut segniter facit: Properat, qui celerat, ne transigendi occasio elabatur. Popma.
* Natalitia Christi eleganter perifra/zomen, dies festi; quibus Christi recens nati celebramus memoriam: Paschalia, dies anniversarii, quibus Christi in vitam sevocati agitomus memoviam: Festum adscensionis, dies Christo ex terris in caelum translato dicatus:
Pentecostalia, dies sacri et sollemnes, quibus Spiritus S. in Apostolos effusi celebramus memoriam: Michaelia, dies angelorum principi eiusque gloriae celebrandae ab Ecclesia decretus.
1. Pactum cum conditione redimendi redhibendique, quod venditum est. Hinc fiduciam accipere notat Germanice Etwas kaufen, mit Bedingung des Verkaufers, dass er es zu gelegener Zeit moge wiederum zu sich losen. Et fiduciam committere, est vendere eâ pactione, ut liceat eodem tibi pretio, quum possis aut velis, redimere, Etwas verkaufen, mit vorbehaltener Macht, dasselbe zu einer gefalligen Zeit wiederum fur eben das Geld an sich zu losen, etwas wiederkauflich losschlagen. Usus est utrâque formulâ Cicero in Topicis cap. 10. et pro Flacco c. 21.
2. Pignus, quod alicui ceditur, dum quis solvat, quod debet. Cic. Lib. 3. Offic. cap. 17: Quinctus Scaevola fidei bonae nomen existimabat manare latissime, idque versari in tutelis, societatibus, fiduciis, mandatis, rebus emptis, venditis, conductis, locatis. Idem pro Q. Roscio Comoedo cap. 6: Si qua sunt privata
iudicia summae existimationis, et paene dicam capitis, tria haec sunt, fiduciae, tutelae, societatis. Hinc apud veteres ICtos fiduciae iudicium est, quod Tribonianus dixit pigneraticium iudicium. Videatur Salmasius de modo usurarum cap. 14.
Fidus, cui fidendum est; atque hinc etiam de iis, quae sunt hominis, et ad hominem pertinent, dicitur v.g. fidus ensis: Fidelis est inferior erga superiorem.
Fidus animo: Fidelis re ipsâ. Fidus nascitur: Fidelis fit.
Fidus est amicus, cui in primis fidendum est: Fidelis servus, qui fidem praestat s. adhibet.
Par fere ratio in abstractis Fides et Fidelitas.
* Sed hae differentiae non ubique satis observantur. Ael. Donatus Valla L. 4. c. 130.
Aeneo autem saeculo plures hoc vocabulo usi sunt; non tamen uno modo aut significatu. Etenim
1. De somniis usurparunt Apuleius et Ammianus Marcellinus.
2. Pro simulacro, statuâ et idolo, Cyprianus, Arnobius et Marcellinus.
3. Pro commento, re fictâ, re commenticiâ, Macrobius, Minucius Felix, Lactantius, Tertullianus, Spartianus.
4. Tandem pro re factâ et creatâ, Prudentius.
† Forum quidem Romanum, et alia Lexica citant illud ex Cicerone Lib. 2. de Oratore: sed ibi non sigmentum, sed pigmentum omnes editiones habent.
Calepinus etiam pro hoc vocabulo ad Plinium provocat: sed ibi fimetum legitur, non sigmentum. Sciopp. Infam. Fam. 111. de Stil. Hist. 139. Hadrianus Card. L. S. 370. Cell. Antib. 111. C. P. 141. seqq.
species rerum separat, et in aliis alia apparet. Popma. Figura res sistit nobis Mathematice: Forma autem Physice ac moraliter.
* Ceteroqui finire notat
1. Finem facere, ad sinem perducere. v. g. finire vitam inediâ, Plin. L. 8. c. 42; finire vitam suspendio, Sueton. Aug. c. 65; finire vitam laqueo, Seneca Hippol. 259; finire vitam gladio l. ense, Ovid. 3. Trist. Eleg. 7. v. 49.
Accipe, quo semper finitur epistola verbo,
Aque meis distent ut tua fata, vale!
Idem Ovid. L. 5. Trist. Eleg. 13. v. 33. 34:
2. Aliquando etiam persicere, absolvere, it. certis limitibus et terminis circumscribere. Sic dicimus, finire alicui provinciam certo tempore i. e. praescribere alicui tempus administrandae provinciae, quo elapso, de provincia debeat cedere. Cic. ad Fam. L. 15. Ep. 7: Tempus, quod mihi et Senatûs consulto et lege finisti.
* Saeculis II. et III. haec differentia neglecta, ut ex Pandectis apparet.
Distingvunt etiam inter fiscum et patrimonium Principis: ille non tantum Principis, sed et familiae eius; hoc solius Principis.
* Notabis heic locutiones: Aerarium commune, Eine allgemeine Schatzkammer, Nep. Arist. c. 3. Aerarium militare, Die Kriegscasse, Suet. Aug. c. 49. Aerarii Tribunus, Ein Steureinnehmer, Sueton. Caes. c. 41. Aerarii provincialis Tribunus, Ein Schatzeinnehmer; Aerarii provincialis Tribunus Primarius, Ein Landrentmeister.
poscere: POSTULARE est verecunde et modeste id, quod iure quodam debetur, rogare, Itaque flagitare maiorem vim exprimit. Popma.
* Adiectivum fluxus, a, um, v. g. fide fluxâ uti, fortuna belli fluxa, sine controversia probum est.
Foedus pactione; Pactio sponsione firmior est atque stabilior. Goclen. Obs. 330. Popma.
Foenum cordum i. e. auctumnale, Grummet, Herbstbeu, Columella.
* Cordus a, um, dicitur de omnibus tarde et sero nascentibus. Scribitur etiam cum adspiratione Chordus a, um.
Forte idem notat, quod casu.
* Cic. Quum Puteolos forte venissem. Id. Ne forte hoc magnum ac mirabile videatur.
Fortasse, Fortassis, et Forsitan dubitationi inserviunt.
* Cic. Habes epistolam verbosiorem fortasse, quam velles. Id. Sed ego fortassis vaticinor, et omnia meliores habebunt exitus.
Forsitan et Fortasse insuper occupationem inferunt. Cic. Fortasse dices: Quid
ergo haec in te sunt omnia? Idem Forsitan quispiam dixerit.
Forsan, quod eodem loco habendum est, quo Forsitan, Poetarum magis est. Virg. Lib. 1. Aeneid.
Forsan et haec olim meminisse iuvabit.
* Hinc differentia illa, quâ Firmus de animatis et inanimatis; Fortis autem de animatis solum modo dicitur: non usque quaque sibi constat.
* Germani etiam interdum dicuntur et o(mepa/trioi i. e. consanguinei, Die von einem Vater sind; uti apud Nep. Praef. soror germana est, ut in Cim. cap. 1. exponitur, eodem patre nata; quam habere in matrimonio, Atheniensium more turpe non fuit: et o(momh/trioi i. e. uterini, Die von einer Mutter sind. Vid. Rutgersii L. 1. Var. Lect. c. 9. p. 40. seq.
appellantur SEGETES. FRUCTUS nomen generale est: ita Livius L. 2. c. 5. habet campi fructum.
* Sed interdum etiam Frugis nomen generale est. Nam Plinius L. 18. facit duo genera frugum: frumenta, ut avena, triticum, hordeum; legumena, ut faba, cicer. Plin. L. 5. Ep. 6. p. m. 184: Medios (Tiberis) agros secat, navium patiens, omnesque fruges devehit in urbem, hieme dumtaxat et vere. Et Iulianus IC. p. de Verb. Signif. L. 77. tradit, frugem appellari omnem reditum, non solum qui ex frumentis aut leguminibus, verum etiam qui ex vino, vel ex silvis caeduis, vel creatae fodinis, lapicidinis percipitur. Popma.
A frumentum fit frumentarius, a, um, et frumentaceus. Hoc est ex frumento; illud, in frumento. Sic blattae dicuntur frumentariae; frumentaceae autem non dicuntur. Edunt enim frumentum; non fiunt e frumento. Goclen. Scalig. Exerc. Plin. p. 159.
Farina autem dicitur frumentacea: non frumentaria. Est enim ex frumento; non in frumento.
* Neque tantum herbam frugiferam, sed arbores quoque dici frugiferas, monet Graevius ad Suet. Galb. 4. p. 817. et Broukhus. ad Tibull. 1. El. 1. 5. p. 6. Frugis enim nomen interdum generale est. Confer locum proxime antecedentem.
* Differentia haec, opinor, luce suâ radiat. Cui dubium de ea remanet, inspiciat Florum L. 2. c. 6. n. 21. ita loquentem: Quum (Hannibal) victoriâ posset uti, frui maluit: relictâque cet.
Uti praeterea respicit caduca et fluxa: Frui vero constantia; secundum illud Augustini: Utendum est terrenis; sed fruendum caelestibus. Itaque plus est frui, quam uti. Popma. Goclen. Obs. 14. et 37. Valla L. 5. c. 5. Conferatur etiam Augustinus de Doctrina Christiana Lib. I. cap. 31. 32. 33; qui, ut saepe alias, ita et heic ostendit, se magnum esse non minus Grammaticum, quam Theologum.
* In quibus verbis multifariam implicatis facete lusit Ennius in Satyris:
Nam qui lepide postulat alterum frustrari,
Quem frustratur, frustra eum dicit frustra esse:
Nam qui sese frustrari quem frustra sentit;
Qui frustratur, is frustra est: si non, ille est frustra.
Quorum versuum sensus est: Qui studet alium lepide fallere, non statim potest dicere, eludi ac falli eum, quem ipse fallere vult. Nam ubi quis sentit, frustra alium operam dare, ut se fallat: tum, nisi fallitur is, cui fallacia tenditur, frustra est is ipse, qui eum frustrari conabatur. Popma.
ut aurum, argentum; v. Fronto: CANDET autem carbo et ferrum in igne; v. Popma: NITET corpus cultum a natura vel artificio. v. g. nitere unguentis Cic. Unde sic, quaeso, nites?
* Haud usquequaque tamen hoc discriminis scriptores observant.
Ita etiam
Inhumare, solius, quod quidem constat, Plinii est L. 17. c. 18. Sed Participium inhumatus occurrit etiam ap. Virg. L. 4. Aeneid. v. 620.
* Quae tamen differentia non est perpetua.
* Plautus tamen Pers. A. 5. Sc. 2. etiam restim huc refert: Restim tibi cape crassam, ac suspende te; quamquam restis heic in sensu diviso sumi videatur, id est, pro resti, quae nunc ad laqueum tendat. Conf. Ter. Phorm. A. 4. Sc. 4.
* Hinc dicitur lingua Gallica s. Gallicana; non lingua Galla: mores Gallici s. Gallicani; non mores Galli.
* Hanc differentiam ipse Cicero inculcat L. 4. Tusc. Quaest. c. 6: Quum ratione animus movetur placide atque constanter, tum illud gaudium dicitur; quum autem inaniter et effuse animus exsultat, tum illa laetitia gestiens vel nimia dici potest. Sed ipse hic Cicero hanc suam differentiam non usquequaque observasse videtur in Catil. 1. c. 10: Heic tu quâ laetitiâ perfruere? quibus gaudiis exsultabis? quantâ in voluptate bacchabere?
Gaudium, animi est laetitia: Exsultatio, membrorum atque corporis. Haec cadit in quemlibet; illud in sapientem.
* Differt etiam Laetitia ab Exsultatione hunc in modum, ut Exsultatio sit in re; Laetitia autem in spe: quod tamen non est perpetuum. Popma. Agroecius.
Gaudio opponitur Luctus; Laetitiae, tristitia ac maeror. Sallust. Bell. Catil. c. 31: Ex summa laetitia atque lascivia, quae diuteurna quies pepererat, repente omnes tristitia
invasit. Et cap. 61: Ita varie per omnem exercitum laetitia, maeror, luctus atque gaudia agitabantur.
* Sed Latinis etiam, et quidem proprie notat idem, quod similis, par, per omnia aequalis v. g. Cic. pro Rosc. Amerin. c. 40: Par est avaritia, similis improbitas, eadem impudentia, gemina audacia, Germ. Gleicher Frevel. Idem pro Q. Rosc. cap. 18: Simillima et maxime gemina societas. Plaut. Amphitr. A. 2. Sc. 1. v. 68: Quid opus est verbis? geminus Sosia hic factus est tibi, id est, prorsus similis.
* Hinc Adverbium Generaliter longe strictius Adverbio Universaliter.
Cic. L. 2. in Verr. n. 168: Ergo ab universa provincia, generatimque a singulis eius partibus non solum diligitur, sed etiam ornatur.
Ita etiam Progenitor, Ein Stammvater, Poetarum magis, quam Oratorum est. In prosa malim, conditor gentis vel familiae.
* Aliquando tamen alterum pro altero sumitur. v. g. Iustin. Praefat. n. 2: nationum populorumque. Id. L. 1. c. 1. n. 1: gentium nationumque.
* Ita genus ducimus ab hac vel illa familia; sed non vice vers â familiam ducimus ab hoc vel illo genere. Popma. Ita etiam qui ab equestri familia genus suum ducit, illustri gente oriundus est.
Verum enim vero to\ gibber, quod utique, tum Adiective, tum Substantive, usurpatur, non tantum secundae, sed et tertiae Declinationis esse, docent exempla. Ut Substantivo utitur Plinius Lib. 34. c. 3: Clesippus gibbere, praeterea et alio foedus adspectu. Idem Lib. 8. c. 45: Gibber in dorso. Sic Apuleius 2. Florid. Erat aucto gibbere. It. Iuvenalis Sat. 6. v. 109: Mediis in naribus ingens gibbus. Ut Adiectivo utitur Varro, Seneca, et Suetonius de Illustr. Grammaticis cap. 9: Muraena gibber erat. In loco Varronis, a Vossio allegato, to\ gibberi non est Nominativus Pluralis, ut Vossius existimare videtur; sed Ablativus Singularis tertiae Declinationis, qui desinit et in e, et in i, v. g. gibbere, et gibberi. Loquitur enim Varro de pecudibus, dicitque, eas esse debere gibberi spinâ. Borrich. in Voss. pag. 111. seq.
Adiective autem sumptum, trifariam formatur: Gibbus a, um; Gibber, a, um; et Gibber, Gen. is, Gen. omnis.
* Comparativus gracilior, usitatior est, subinde occurrens apud Plinium Mai. Palladium, alios.
tamen vocabulorum usus laudabilis est, si sint commodiora, aut veluti civitate donata, aut habeant plus gratiae, aut si Latina dubia sint, ut necessitate coacti divertamus tantisper ad Helasgos, nec stili tandem dignitas ea prorsus aversetur: nam in eloquentia civili et orationibus ad populum habendis prorsus non sunt usurpanda. Sic Henricus Stephanus alicubi scribit: Miror, sieri potuisse, ut tam diu esses e)pexe/gelws2 (i. e. cohibens risum,) praesertim quum sis alioqui filo/gelws2 (i. e. amator risûs). Commodius sane et maiore cum gratia haec ab ipso Graeca allata sunt et interposita, quam si Latine expressisset: quia pluribus Latinis verbis opus fuisset ad exprimendum, quod expressum est duobus illis Graecis vocabulis, et Paronomasiae plus inest gratiae. Eiuscemodi hoc quoque est: *doco/s1ofoi, immo docomanei=s2 potius sunt, quam s1ofoi/. Item et hoc: Erat in eo homine singularis ac prope divina in emendandis scriptoribus antiquis e)ustoxi/a atque felicitas. Heic Graeca vox una rotundior et significantior, quam hae binae Latinae, bona coniectatio, Wenn man es so eben trifft.
* Nimirum quaedam sententiae non possunt in aliam linguam transferri pari cum gratia, venustate, elegantiâ, vi, maiestate, splendore. Sic censeo, inquit Iul. Caesar Scaliger Exercit. 294, venere propriâ quasique nativo cuiusque linguae decore foveri sententias quasdam, subnixasque certis, ut ita dicam, idiotisini fulturis sustineri, quas in aliam quasi coloniam si deducas, iidem sane sint cives, sed gratiam pristinae commendationis non retinebunt. Sunt pigmenta quaedam Hispanicae argutiae, Tuscae eloquentiae, Gallicae Veneres, Germanici impetus; quae si cum exteris commutentur, sensus quidem manet, flexus tamen commensusque, vel verborum, vel numerorum, amittit vegetum nitorem illum, illamque lucis elegantiam, quibus eminebant in auribus indigenarum. Ita v. g. haec Hebraice sonantia, bonum in oculis, in ore gladii, cornu gloriae, cornu salutis, verbum Domini apponere ad cor suum, cor apponere ad divitias, cet. significantiora sunt, quam ut aliarum linguarum idiotismis ex aequo satis respondeant.
Bonâ autem cum Latinitatis veniâ illis vocibus Graecis utimur, quae inter Latinas a multis saeculis locum obtinuerunt, seu per usucapionem Latinae factae sunt, ut sunt: technae, strophae, baratbrum ap. Cic. et phago pro eadace seu vorace apud Fl. Vopiscum. Similes voces in Latino sermone tritae et celebratae sunt aliae multae, ut epistola, machina, sophistes, cet. Gocl. Obs.
78. seq. Conf. Cicero L. 1. Acad. Quaest. n. 25.
Neque possum, quin adscribam etiam heic verba Weissii de Stil. Rom. p. 178. seqq. digna sane, quae notentur: Si Latine scribere coepero, quidni omnia scribam Latine, modo verba rebus, quas dicere animus gestit, congrua et idonea in lingua Romana suppetant? Rursus si Graeca scriptio placuerit, omnia Graeco dicantur ore, nec ex Latino Graecoque fiat (sit dicto venia) quasi intritum. Quâcumque demum linguâ verba facere semel instituimus, illam ad sermonis usque finem constanter teneamus. Erudita plerumuque in illo multarum linguarum confuso strepitu latet iactantia; quoniam tales scriptores lectori ostendere cupiunt, quot linguarum cognitione ipsi sint imbuti. De illis tamen vocabulis, quae vel in civitatem Romanam dudum sunt adscita; vel singularem emphasin habent; vel talem significationem, quam Latinis verbis frustra eloqui coneris, longe aliter sentimus. Illa adhibere quid impediat? Ciceronis exemplum, quod maximi alias apud me momenti est, in hac parte, ut a sententia recedam, movere me non potest. Quod enim epistolas ad Atticum tanto vocabulorum Graecorum numero interpolaverit, partim fit in gratiam Attici, qui non tantum Graecae linguae amantissimus, sed etiam de voluntate Atheniensium, quamvis non suâ, Athenarum civis erat; partim ut arcana, quorum periculosissunis illis rei publicae temporibus interveniebant plurima, tanto aptius tegeret et occultaret; partim etiam per ludum et iocum talia interspergit, quo ad familiarissimum suum srequenter et cum voluptate utitur. Alias quam Tullius puritatis in lingua patria tenax et sollicite studiosus fuerit, vel illud evincet, quod illa etiam Graeca vocabula, quae iam pridem civitate Romanâ gaudebant, Latine reddere studuerit. Sic colon maluit membrum; comma, incisum; methodum, viam, disciplinam, doctrinam; periodum, orbem, ambitum, comprehensionem et complexum verborum nominare, quam Graecis illis iam usu quottidiano tritis uti. Illud praeterea satis indicio est, id vitii a Tullio alias remotissimum esse, ut utriusque linguae sectetur commistionem, quod in orationibus, teste incomparabili Bergero, de Naturali Pulchrit. Orat. p. 381. non nisi bis Graeca interiecerit, et teste Christoph. Schradero, Comment. in Aristot. Rhetor. p. 502. bis in Verrinis, semel in Pisoniana Graecam voculam adsperserit, alibi nusquam. Graeca sua floreant laude, Latino sermoni citra necessitatem ne intertexantur; pura maneat oratio, et ab omni parte sibi similis. Conf. Schraderus l. c.
Recte Cicero Orat. n. 164: Bonitate potius nostrorum verborum utamur, quam
splendore Graecorum, nisi forte sic loqui paenitet. Neque enim minus belle idem monet L. 3. de Fin. c. 2. Quamquam ea verba, quibus ex instituto veterum utimur pro Latinis, ut ipsa Philosophia, ut Rhetorica, ut Dialectica, Grammatica, Geometria, Musica; quamquam Latine ea dici poterant, tamen, quoniam usu percepta sunt, nostra ducamus, It. L. 3. de Fin. n. 15; Equidem soleo etiam, quod uno Graeci, si aliter non possum, idem pluribus verbis exponere: et tamen puto, concedi nobis oportere, ut Graeco verbo utamur, si quando minus occurret Latinum. Idem L. 1. Acad. Quaest. n. 25: Enitar, ut Latine loquar; nisi in huiuscemodi verbis, ut Philosophiam, aut Rhetoricen, aut Physicen, aut Dialecticen appellem, quibus, ut aliis multis, consuetude iam utitur pro Latinis.
† Quid autem de illis pronuntiabimus, qui non Graeca tantum, sed incredibiliter variis diversissimarum linguarum sonis in stilo Latino, et potissimum vernaculo, strepunt? Nimirum miscere linguas, vitium est, quod Grammatici vocant koinis1mo/n. Uti autem, dicente Caesare, fugiendum est, inauditum atque insolens verbum, tamquam scopulus; ita multo magis peregrinum et ignotum. Hinc Tiberius Caes. monopolium in senatu nominaturus, veniam prius postulavit, quod peregrino sibi verbo utendum esset. Vid. Suet. in Vitâ Tiberii. At multo minus merentur quidem veniam, et iure omni ridentur, qui vernaculam linguam misere corrumpunt, Latina, Gallica, Italica commiscendo v. g. Si quis nostratium dicat: Wenn ich costi uberkomme, werde ich bey Madame schon das to\ pre/pon observiren, pro Wenn ich ehestens uberkomme, werde ich bey meiner Gonnerinn schon das geziemende beobachten.
nobis hoc in libro habetur, quum usu apud cruditos tempestatis nostrae increbuisse videntur.
* Grammaticus Latine potest scribere; Grammatista Latina modo utcumque intelligit. Popma ed. Giess. 1660. 91. 111. 112. it. 230. Sueton. de Clar. Grammat.
Grammatici nomen late acceptum nullam fere non eruditionis partem complectitur: sed hâc notione non opponitur Grammatistis. Grammaticus autem stricte sic dictus multum differt a Critico. Grammaticus praecepta linguae addiscendae tradit aut inculcat mox methodice, mox exegetice: Criticus ad ipsa linguae penetralia penitus cognoscenda fertur, loca veterum difficiliora cum insigni variae ac multiplicis eruditionis apparatu explicat, de stili diversitate et characteribus sagaciter iudicat, loca corrupta restituit, et tandem textus integritatem ubique adserit.
† Donatus fumum nobis vendit, quum adsertum it, Grandem ad aetatem veteres retulisse, non ad corpus. Virg. 1. Georg. v. 151. Grandior fetus. Plin. Paneg. c. 52. Grandiores victimae.
1. In bonam partem. Sall. B. Iug. c. 1, Ad gloriam grassari virtutis viâ. Liv. Lib. 10. c. 14: Consilio grassandum, si nihil vires valent, Man soll mit Rath fahren, wenn man mit Gewalt nicht durchkommen kann.
2. In malam partem. Iust. Lib. 1. c. 9. n. 6: Grassatus etiam adversus deos fuerat.
Templum gratantes ovantesque adiere.
* Exemplum, in quo utrumque videas, sit hoc subsequens: In secundis rebus nihil mihi fuit tuâ familiaritate iucundius; nunc item in adflictis nihil tuâ consolatione gratius. Est quidem pueris remissior magister iucundior; sed in posterum gratior erit, qui severior fuerit. Valle L. 4. c. 89.
Iucundum est dulce: Gratum est acceptum. Omne iucundum est gratum: sed non omne gratum est iucundum. Grata est aegroto medicina: verum insuavis et iniucunda. Sitienti potus et gratus et iucundus est.
* Hoc discrimen his Ciceronis locis probatur: Ista veritas etiamsi iucunda non est, mihi tamen grata est. Amor tuus mihi gratus et optatus: dicerem, iucundus: nisi id verbum in omne tempus perdidissem. Tale tuum iudicium non potest mihi non summe iucundum esse: quod quum ita sit, esse gratum, necesse est. Goclen. Obs. 331.
Gustat lingua cibum, qui-bene-cumque sapit.
Plautus hoc vocabulo usus est in Prologo Trucul. ut ibi legunt Gruterus, Taubmannus, Lambinus, Palmerius, Boxhornius. Borich. Cogit. 115.
† Hekelius ad Popmam p. 234. addit: Habere etiam pro habitare atque Morari, apud Ciceronem et Livium poni, Gifanius p. 105. testatur.
Et Hekelius quidem in multis aliis vocabulis, quae respectu differentiae, quâ distant a similibus, in orchestram producuntur, pariter id observat, ut etiam reliquas eorum notiones quasdam explicet. Quo labore equidem in huiuscemodi locis supersedere malim, eo quod alienum est ab instituto, et molem libri praeter necessitatem augere temere possit. In differentiis his vocabulorum nullam aliam notionem illustrandam nobis esse existimamus, praeter eam, quâ cum aliis vocabulis, eamdem fere potestatem habentibus, facile confundi ab inexercitatis stili tironibus queat. Confer locum proximum ab eo, qui nunc subsequitur.
† Hekelius ad hunc locum ita commentatur. Denotat et Habitus roboratam in animo consuetudinem; quum proprie sit, quidquid quis habet proprium:
Sed quid haec e)ch/ghtis2 ad rem praesentem? Habitus heic refertur ad Vestitum: a quo quemadmodum differat, ostendendum erat, nilque praeterea amplius, ???llo/tria, et ad rem nihil facientia in omni eruditâ disquisitione fugienda sunt.
* Significat etiam iisdem idem, quod in tantum, eo usque, aut eatenus, So fern vel sine subsequenti adiunctione, vel sequente ut, si, quoad l. quod. Tac. Germ. c. 25. n. 2. Frumenti modum dominus, aut pecoris, aut vestis, ut colono in iungit: et servus hactenus paret. Cic. L. 2. Orat. c. 27: Haec artem et praecepta dumtaxat hactenus requirunt, ut certis dicendi luminibus ornentur. Tacitus 2. Annali c. 34. n. 4: Tiberius hactenus indulgere matri civile ratus, ut se iturum ad Praetoris tribunal diceret. Seneca Ep. 88: Meritoria officia sunt: hactenus utilia, si praeparant ingenium, non detinent. Plin. L. 2. Ep. 14: Primus hunc audiendi morem induxit Largius Licinius, hactenus tamen, ut anditores corrogaret. Id. L. 7. Ep. 31: Pulchrum istud, et raritate ipsâ probandum, quum plerique hactenus defunctorum meminerint, ut querantur. Et L. 10. Ep. 84: verbis Traiani Imp. Idem existimo, hactenus edicto Divi Augusti novatam esse legem Pompeiam, ut magistratum quidem capessere possent ii, qui non minores duorum et viginti annorum essent. Cic. L. 4. Ep. 3: Hactenus existimo, nostram consolationem recte adhibitam esse, quoad certior ab homine amicissimo fieres his de rebus. Id. L. 1. de Nat. Deor. Nunc autem hactenus admirabor eorum tarditatem etc. quod eâ formâ ullam neget esse pulchriorem Plato. Tursellin. de Partic. 408. Bohmius de Partic. 224.
De tempore vero ab iis adhibetur adhuc, huc usque i. e. ad hoc usque tempus. Poetis autem hactenus usurpatur etiam de tempore: quemadmodum et apud scriptores Prosaicos posterioris aetatis idem obtinet.
* Olaus Borrichius Analect. 36. facit cum Grammaticis, quibus to\ hactenus non modo loci, sed etiam temporis Adverbium est. Hic itaque loca Virgilii, Ovidii, Propertii, et aliorum intelligit de tempore, quae alii de loco accipiunt; additque pro sua sententia ex Plinio, Quintiliano, Suetonio, et Statio alia loca. Poetarum loca omittere poterat Olaus; quae si vel maxime de tempore intelligentur; nihil tamen inde aliud confici potest, quam quod alii etiam concedunt, Poetis hanc notionem non esse inusitatam, et ab iis omnino vocabulorum differentias insuper haberi. Defendit interim Olai sententiam pluribus Andres Borrichius Append. 118. seqq. Videatur etiam Daniel Georgius Morhofius de Pura Dictione p. 243. seq. si quis umquam, de hoc vocabulo doctissime commentatus, qui p. 244. observat, Goclenium in altera Analectorum editione, relictâ, quam defenderat ante, sententiâ, Borrichius sacem quodammodo praetulisse. Kappius ad Iensium 16. Conf. etiam Mechovii Antiphila p. 93. seq.
Suffragantur etiam utrique Borrichio loca, quae in Floro et Tacito mihi occurrerunt. Florus L. 1. c. 11. n. 5: Hactenus pro libertate: mox de finibus cum eisdem Latinis adsidue et sine intermissione pugnatum est. Item L. 1. c. 17. n. 1: Hactenus populus Romanus cum singulis gentium: mox acervatim: tamen sic quoque par omnibus. Item L. 2. c. 19. n. 1: Hactenus populus Romanus pulcher, egregius, pius, sanctus, atque magnificus: reliqua saeculi, ut grandia aeque; ita vel magis turbida et foeda, crescentibus cum ipsa magnitudine imperii vitiis. Tacitus in Agricola c. 10. n. 6: Dispecta est et Thyle, quam hactenus nix et hiems abdebat.
* Formulae sunt ellipticae, ut fere fit in talibus. Totae sunt: Ita me, Hercule, iuva. Ita me Hercules iuvet. Ita me dius (i. e. *dio\s2 Iovis) Fidius (i. e. filius) amet. Ita me, Castor, iuva. Ita me deus Pllux amet. Vid. Vossii Etymol. f. 9. it. 315. et Ioh. Meursii Part. 1. Exerc. Crit. ad capt. 4. p. 80.
Cicero in Orat. cap. 47: Mehercule, nit, libentius dixerim, quam Mehercules. Bis tamen in Verrem, etiam Mehercules, dixit, et in Catilinam, et pro Plancio; pro Amerino autem, et in Bruto, Hercules.
† Iis autem sedulo abstinebant veteres Christiani; ut Hieronymus Epist. 146. diserte restatur: Absit, inquiens, ut de ore Christiano sonet Iuppiter omnipotens, et me Castor, et cetera magis portenta, quam numina. Quid? quod etiam relatum legimus, Habessinos, id est, Aethiopes Christianos non minus hunc profanum loquendi modum detestari, quam vehementer vitio dare Europaeis, quorum Poesin eiusmodi formulis et deastrorum nominibus scatere sciunt. Quam tamen loquendi consuerudinem cordati viri omni tempore damnarunt, hodieque damnant, piâque mente decernunt, plane esse kakozhli/an gentilium, nec illis deastrorum nominibus et locutionibus, superstitionem ethnicam prae se ferentibus, ornari sermonem, sed foedari.
Quum vero abstinendum censeamus talibus in negotio civili, tum in primis Ecclesiastico: ut probare nequeamus, quod Antonius Bonsinius in suo scribendi genere de industria quasi ethnicorum flosculos sectetur, et Ioannes Livineius in Tralatione Theodori Studitae huiusmodi sermonem tribuat viris Ecclesiasticis et sanctis, ut Pol pluribus in locis, Medius Fidius Catech. 4. et 112, Mehercules 55, nec melius dii boni! 128. Quamquam nec Petrus Bembus iis in epistolis, quas exaravit nomine ipsius Leonis X. P. R. sibi satis caverit ab istiusmodi sermone. Immo et Societatis Iesu Theologus Lud. de la Cerda in Adv. Sac. 28. quum elegantem Sidonii locum produxisset, subiungit: Scite, me Hercule, et eleganter omnia!
Verum quaeritur, annon, quâ formâ gentiles dixere, me Hercule, me Castor, ea nobis liceat dicere, me Christe? Id cur non liceat, quamvis neget se causam videre Ioan, Sambucus de Imit. Dial. 3; vident tamen facile, qui vel primis doctrinae Christianae rudimentis imbuti sunt, intelligentes, nomine divino haud esse abutendum, aut te merariâ quâdam ratione ad Christum trahendum, quod idolis dicatum erat. Iul. Caes. Scaligeri Poet. 6. p. 800.
Conferantur heic Iacobus Thomasius de Stili Ethnicismo circa iurandi Adverbia fugiendo, Kps. 1665. et 1678. 4: Christophori Schraderi, non Helmstadiensis illius Tullii, sed Theologi Saxonici, Dissertatio sub eodem titulo, nempe, de Stili Ethnicismo circa iurandi Adverbia fugiendo. I. Oweni, *qeolog. pantodapa\, de Theol. stud. sub fin. p. m. 512. ed. Bremae. Ioachimi Langii Praefatio, quam Floribus Latinitatis, e Virgilio, Horatio, Ovidio decerptis, praemisit. Ne quid dicam de sanctis Ecclesiae veteris Patribus, Tertulliano, Minucio Felice, Hieronymo, cet. de Theologis item aliis recentioribus, Martino Luthero, Megalandro nostro, Ioh. Schmidio, Balth. Meisnero, Ioh. Conrado
Danhanero, Iosua Arndio, Io. Valentino Andreae, cet. viris item litteratissimis, Ioh. Sturmio, Georgio Fabricio, Erasmo Schmidio, Gerh. IOh. Vossio, cet. qui omnes improbarunt hunc syncretismum, ut ita dicam, Ethnico Christianum, quo
Gryphes iunguntur equis - -
Serpentes avibus geminantur, igribus agni.
Atque sic omnino, quicquid gentilium superititionem sapit, nec in vita Christianorum regnet, nec in cuiusquam sermone, nedum erudito.
Frustra sunt, qui Castellioni in ipsius Bibliorum versione eiusmodi Ethnicismus exprobrant. Ioh. Ludolphus Bunemannus in Indice Latinitatis selectae, vulgo neglectae p. 113. ita pro innocentia eius perorat: CASTELLIO per integrum codicem transtulit Hebr.
[Gap desc: Greek word]
per IOVA. Calumniantur, qui tradunt, IOVEM alicubi transtulisse. Vindiciis Cel. WOLLII Dissert. Crit. §. 9. addo, falsum quoque fuisse DORNMEIERUM in Dissertatione de vitioso Ciceronis imitatore p. 50. quum CASTELLIONEM, IOVIS GENIUM, IOVIS FATIDICUM, scripsisse credidit. Immo ipse CASTELLIO in Praef. Dialog. Sacr. Quod, inquit, nomen IOVA Hebraeum usurpavimus, quod nullum Dei proprium nomen Latine exstat (NB. nisi forte IUPPITER: SED ID, UT POLLUTUM, omittimus): id etsi principio videbitur fortasse durius; tamen usu mollescet, et quod insuetum aures radit, idem usitatum demulcebit. - - IOVANUS, A, UM, a IOVA Adiectivum novum a CASTELLIONE fictum, cuius vel sexcenta in eius versione obvia e. g. IOVANUM POMARIUM Gen. 13, 10. IOVANUS IGNIS Cant. 8, 6. Inclementius ideo in CASTELLIONEM invehitur vir de re litteraria longe meriissimus I. H. a SEELEN in Meditat. Exeget. p. 553. seq. Post gravissimas suspiciones: Absit, inquit, IOVANUS, si IOVIS intelligatur IGNIS. Immo IOVAE non IOVIS ignem intellexisse CASTELLIONEM, vel ex ante dictis constare potest. Quod utinam vir celeberr. modo oculos coniectisset in argninentum, quod statim sequitur in Salomonis Sapientiam, verba, IOVANA CLEMENTIA, IOVANA PROVIDENTIA, faciliter ei hoc dubium exemissent. Conf. supra Ethuicismus in stilo.
Quintilianum Lib. 9. c. 4. exstet: sed ad populum dicturus sequar Ciceronem, cuius illud pro Archia c. 25: Quod epigramma in eum fecisset alternis versibus longiusculis.
* Sed interdum hibernacula eadem sunt, quae hiberna.
* Nec tamen perpetuum hoc discrimen est. Nam Oceanus Hispaniensis etiam dicitur ap. Plin. L. 37. c. 10; et spuma (sc. argenti) Hispaniensis, apud eumdem L. 33. c. 6.
† Similiter non nulli veterum Grammaticorum distinxerunt alia eiusmodi vocabula v. g. Sardus et Sardinensis, Siculus et Siciliensis, cet. Vide Beroaldum ad Apuleii L. 10. p. 980. Festum in Corinthienses. Adde Lipsium in Velleium Paterculum L. 2. c. 51. n. 4. Popmam; Gifan. Obs. L. L. p. 109.
* An aureae aetatis sit, de eo inter litteratos ambigitur. Exempla enim, a Borrichiis producta, vix alios possunt convincere, ut aliter sentiant, quia copulativo sensu exponi omnia posse arbitrantur. Sciopp. Animadv. in Voss. et Infam. Fam. 55. Borrich. Defens. Vossii 275. Anal. 37. Cell. C. P. 62. Iudic. 73. Andr. Borrich. Append. 123. seqq. et Vindic. L. L. 239. Summe Venerab. Io. Laur. Moshemius adMorhof. de Pur. Dict. 239. Heumanni Index Dialogo de Causis
Corruptae Eloquentiae subiunctus 198. Kappius ad Iensium 15. 16.
Pro hodieque, teste Pareo Lex. Crit. Mant. 90. Cicero frequentat hodie quoque.
* Dixi, fere ita rem se habere: nam adsunt exempla non nulla in contrarium v. g. Cic. pro Archia c. 7. ubi Africanum divinum hominem, et Laelium et Furium moderatissimos homines et continentissimos vocat.
* Honestus, quatenus heic liberali opponitur, notat Germanice Ansehnlich, wacker und schon vom Leibe.
* Nec tamen hoc discrimen sibi apud scriptores semper constat.
Virgilium, Silium, alios, et apud Florum, Poetarum quodammodo sunilem Lib. 3. c. 21: Prosaici pro eo habent, terrerem inicere, terrorem incutere.
* In superiore igitur significatione dicemus unum hortum, duos, tres hortos. In posteriore unos, binos, ternos, quaternos hortos; non unum, duos, tres, quattuor hortos. Sic horti Caesaris ad Tiberim; horti Maecenatiani; horti Lauriani; horti Servitiani; horti Alcinoi, apud Suetonium, Virgilium, aliosque celebrantur. Valla L. 3. c. 9.
Hortus quoties cum Pomario conivagitur, non nisi oleribus consitus est.
* At vero Olaus Borrichius in Voss. p. 118, etsi concedit, frequentissime vocabulum hospitis apud bonos auctores ita usurpari; adductis tamen testimoniis probatum it, non numquam etiam pro canpone sumi.
Adde notissimum, sed a Borrichio praetermissum Horatii locum Ep. 1. 7. 14;
Non quo more piris vesci Calaber iubet hospes.
Kappius ad Iensium p. 16.
Vossio de Vit. Serm. Lib. 1. cap. 33. p. 147: quamquam Adiective hospitale advenis solum Plinius, et hospitalem lucum Seneca dicat. Praefert itaque Graecum cenodoxei=on, xenodochium.
Verum ostendit Borrichius Animadv. in Voss. p. 119, in Vitruvio hospitalium, Substantive acceptorum, frequenter fieri mentionem.
* Apud Vitruvium, et praeserum sequiori tempora in Ecclesia usurpatum etia hoc vocabulum pro vosocomio, ptochotrophio, gerontocomio i. e. domo publicâ, aegrotos egenos, l. senio confectos excipiente, Ein Hospital, ein Siechenhof.
* Diversorium improprie et metonymice etiam ad cauponam transfertur apud Latinos.
† Hospitia autem olim privata tantum erant, atque ita solebant contrahi, ut ab hospitibus dimidiatae acciperentur tesserae mutuo: cuiusmodi tesseram si quis afferret, hoc ipso agnosci poterat, et tamquam hospes atque amicus vetus hospitio excipiebatur. Quamobrem hae tesserae diligentissime utrobique adservabantur. Atque hoc ius ad liberos etiam transibat. Religiose autem colebatur hoc amicitiae genus ex reverentia Dei Hospitalis, quem Plautus voeat, sive Iovis Hospitalis, ut Cicero vocat, sive Iovis Xenii, ut Graecis appellatur, propterea quod praeesse hospitiis, et violata horum iura crederetur ulcisci. Cicero L. 13. ad Fam. Ep. 19: Cum Lysone Patrensi est mihi quidem hospitium vetus: quam ego necessitudinem sancte colendam puto. Idem L. 2. Epist. 11. ad Quintum Fratr. Sed non faciam, ut illum offendam, ne imploret sidem Iovis Hospitalis. Et Livius historiae suae initio auctor est, captâ Troiâ, Aeneae atque Antenori parcitum a Graecis vetusti hospitii iure. Huiusmodi vero hospitia non privati modo, sed etiam Reges, viri principes, et civitates solebant coniungere, vel parandae potentiae vel stabiliendae causâ. Vide Livium L. 1. c. 45. it. L. 33. c. 54. Caesarem L. 2. de Bello Civ. c. 25. et Ciceronem pro Deiotaro sub fin. Totam hanc rem copiose illustravit Ioh. Guil. Stuckius Antiquitat. Convival. L. 1. c. 27. et Phil. Iac. Thomasin. Lib. de Tesseris Hospitalitat.
Quae tamen differentia nimis ieiuna atque coacta est, nec magis haec Adverbia differunt, quam dure, duriter; large, largiter; longe, longiter: nam vetustiores promiscue haec talia usurpant. Popma ed. Hek. 242. Utrumque autem significat filanqrw/pws2.
* Habemus autem apud veteres humanitus, quod idem est, quod humano more.
Dure et Humane usitatius esse, quam Duriter et Humaniter, notavit Augustinus libro de Grammatica.
* Confunduntur tamen haec interdum. Praecipue humidus et uvidus eodem subinde referuntur.
* Ceterum hypocaustum antiquis, ut ex Vitruvio et Plinio cognoscimus, erat locus in balneo, sub pavimento concameratus et vacuus, in quo, succenso igne, calidus vapor conceptus in superiora emittebatur. Borrich, Animadv. in Voss. p. 123. Cell. C. P. 63. Atque hinc facile apparet, conclavia illa nostre, quae ope fornacum, quoties opus est, incalescunt, non nisi a)nalo/gws2 vocari hypocausta.
possessionem ad tempus consequitur creditor, ceterum dominium penes debitorem est.
* Quae tamen differentia et proprietas raro observatur, et pignus etiam de re immobili dicitur: quin, Marciano iudice, nihil interest praeter sonum et originem, quâ alterum Latinum, alterum Graecum est. Popma.
* Sed haec fere confunduntur: sicut eadem sunt ianitor et ostiarius.
Ostium etiam est fluminum. PORTA murorum, urbis, castrorum, hortorum est. Popma. Valla L. 4. c. 8. FORES proprie dicuntur, quae sunt in primo aedium ingressu, dictae ab eo, quod foras spectent.
* Dico: proprie: nam improprie atque adeo abusive etiam ad alia ostiorum genera applicantur. Ita a)kribei/as2 suae Latini subinde obliviscuntur.
* Non nego, quod volunt, multorum suffragiis probari posse: sed et aliam notionem, et meliorem forsan, et antiquiorem, huius verbi esse, ut negem, numquam me adducent. Seneca Praef. 7. Controvers. (qui vulgo 3. Liber) Idiotismum quidem inter oratorias virtutes refert, sed simul vitio vicinam virtutem vocat. Sit autem virtus oratorius Idiotismus, sit prudentiae temperamentum: tamen ex vocis origine etiam aliter licebit interpretari. diw=tai et privati sunt, et illiterati. Utrum sensum
malueris, nostro vocabulo sua signisicatio constabit. Privata unius et alterius consuetudo dicendi, quae a confensu et usu eruditorum discedit, vere Idiotismus est, et res i)diwtikh\, privata, seu ad unum et alterum pertinens, non ad publicam rem litterariam. Et talia permulta in elegantissimis scriptoribus observantur. Habet Sallustius sua i/dia, habet Vitruvius, Solinus, Tacitus, quae apud alios non inveneris. Asinius etiam Pollio, auctore Fabio Lib. 1. Institut. Orat. cap. 5. deprehendit in Livio Patavinitatem, quod quidam de Idiotismis patriam redolentibus explicare solent: quibus egregie, ut omnia solet, Vir Clarissimus respondit Daniel Georgius Morhofius. Quod si ineruditum i)diw/ths2 significat, non illepide Idiotismum dicimus plebeiam dicendi rationem, et a vulgo petitam, quae plerumque aliquid sordidum et vitiosum habet, quod mereatur a censoribus sermonis notari atque corrigi. Cell. Proleg. Cur. Post. p. 6. seqq.
* Ieiunium tamen videtur interdum, et quidem maxime apud Poetas, qui differentiam vocabulorum etiam omnino insuper habent, pro inedia s. ieiunitate poni.
2. In occupatione interrogat. Cic. Dices: Quid igitur causae fuit?
3. Post Parenthesin ponitur.
* Cic. Postea tuus ille poenulus: scis enim, Citiaeos clientes tuos e Phoenicia profectos: homo igitur acutus causam non obtinens, repugnante naturâ, verba versare coepit.
4. Pro inquem in complexione rerum enarratarum.
* Cic. Pro imperio, pro exercitu, pro provincia, pro triumpho, pro clientelis hospitiisque provincialibus, quae tamen urbanis opibus non minore labore tueor, quam comparo, pro his igitur omnibus rebus nihil aliud a vobis, nisi Consulatus mei memoriam, postulo. Schwarz. ad Turs. 384.
* Sed haec differentia non ubique satis eustoditur.
Ignominiam autem minus esse, quam Infamiam, inde patet, quoniam ignominiosi non sunt infames, ut infamium ac damnatorum poenis teneantur, quemadmodum passim ICti inculcant. Popma.
* Sed discrimen hoc, inquit Goclenius Obs. Antiq. 332. nullum est. Unum et idem est ignoratio causarum et ignorantia causarum, ignoratio Logicae et ignorantia Logicae. Cui tamen non usquequaque adsentior; quamvis facile largiar, aliquando ignorantiam sumi pro ignoratione.
Vel ipse Cicero ignorationem ab ignorantia distinguit, quum pro Cluentio de superbo quodam Tribuno plebis sic scribit: Quinctio quod erat odium, dii immortales? Quae superbia, quanta ignoratio, quam gravis atque intolerabilis ignorantia?
Ignoratio sui est, quum quis ob imaginarias animi dotes insolentius se gerit: Ignorantia, sui est, quum quis se effert et superbe gerit, quum tamen sit humilis et infimi loci vel originis obscurae.
† Andreas Borrichius Append. 125. et Vindic. L. L. 96. ex Varrone primus protraxit: quo duce, Cellarius in Curis Posterioribus novissime editis p. 64. aureo saeculo restituit.
* Eamdem per omnia vim habent Protinus et Statim.
Citra negationem aut interrogationem hoc modo similiter haec quattuor usurpantur;
sed minus eleganter. Valla L. 2. c. 30. Conf. supra Continuo et infra Utique, n. 6.
* Pro arrogare sibi aliquid, barbarum est; quo de Sect. 1.
* Pro stulta et barbara arrogantia, barbarum est; quo de Sect. 1.
* Huic differentiae unus itemque alter locus obstat v. g. ap. Livium L. 23. c. 44. ubi imber ponitur pro pluvia.
* Incurabilis Latinitatis est prolapsae; quo de Sect. 1.
* Rarius, vel, si mavis, vix ac ne vix quidem occurrit sensu adfirmandi v. g. apud Plautum, Terentium et Senecam: quos propterea ut heic imitemur, non suaserim. Quare, si v. g. quis interroget: Num hoc fecisti? ne respondeas: Immo; sed: Feci. In adfirmatione enim eiusmodi rectius repetimus verbum, quod interrogationem formavit, vel utimur cum Terentio formulis: Ita est; sic est; sane; certe; et cum Cicerone: Sane istud quidem sc. videtur ita
mihi; Mihi vero sc. ita placet; Bene sane facis. Nimirum hae sunt responsiones affirmativae, si praecesserint formulae: Num videtur ita tibi? Faciam, si ita videtur. Placetne? Ita me fere instituo. Haec est ratio mea. Geclem. Silv. Barb. 28. Schor.. Thes. Cic. 487. Andr. Borrich. Append. 127. seqq. Vind. L. L. 98. Erasm. in Vall. 176. Cell. Antib. 167. C. P. 378. Discuss. Append. 58.
* Impatientius v. g. impatientius aliquid desiderare, est Quintiliani. Impatientissime v. g. impatientissime dolere, est apud eumdem Plinium. Cell. Antib. 144. C. P. 117. Andr. Borrichius Append. 145. Vindic. L. L. 101. Christ. Falsterus Supplem. L. L. 153.
Pro impatienter ceteroqui elegantiores Latini dicunt, intoleranter, moleste, non patienter.
Scholam aperuit: sed ita, ut paucis, et tantum adolescentibus praeciperet. MANDARE vero est gerendum pronuntiandumve aliquid alteri committere. Unde mandata appellantur praecepta Principum, quae Praesidibus in provincias proficiscentibus dabantur, ut, quod illis cautum esset, et ipsi provinciales observarent.
* Porro Imperamns non aliis modo, sed etiam nobismet ipsis: eleganter enim dico: Imperavit sibi, ne quas admitteret amplius preces; uti etiam permisi mihi, permisi tibi. Iubemus tantum et praecipimus his, qui in nostra sunt potestate. Mandamus quibuslibet. Popma.
* Inscitia et Inscientia quodam modo differunt. Inscientia est naturae; Inscitia negligentiae ac pravae voluntatis. Cic. Inscientia multa versatur in vita. Tacitus: Inscitia regendi naves. Ter. Inscitia est, adversum stimulum calces iactare. In hoc loco Terentiano inscientia pro inscitia poni non potest.
Interim inscitia saepe reperitur pro inscientia; sed non vice versâ inscientia pro inscitia.
Adiectivum autem imperitus, Ciceroni haud infrequens est.
* Praeterea Imperium aliquando bellicum est et militare, quo Imperatori exercitum habendi et belli gerendi facultas datur: Potestas semper est civilis. Unde cum imperio esse dicebatur Dux, qui imperabat
exercitui; cum potestate esse magistratus, qui iurisdictionem habebat, aut civili aliquo munere fungebatur. Popma.
Porro inter Imperium et Dominium haec datur differentia, ut illud in cives; hoc in possessiones feratur.
* Hanc differentiam ICti sollicite inculcant; quamvis apud veteres scriptores dominium etiam usurpetur pro imperio.
* Sed non ubique praestatur haec differentia. Goclen. Obs. 335.
* Possibilis eodem fere censu habendum; quo de infra.
Dicunt alias pro eo veteres:
1. In praesenti, subaudi tempore. Cic. L. 11. ad Fam. Ep. 10: Haec ad te in praesenti scripsi, ut speres, te id adsequi, quod optasti. Ita etiam subinde Livius loquitur: nempe ut Graeci dicunt e)n tw=| paro/nti, ubi kat) e)/lleiyin reticetur xro/nw|.
2. In praesentia. Cic. Lib. 4. ad Fam. Ep. 5: Quae in praesentia mihi in mentem venerant, decrevi brevi ad te perscribere. Ita Cicero alibi saepe, itemque Caesar, Livius, Nepos, Plinius: licet Henricus Stephanus in Pseudo-Cicerone suo p. 98. non dubitet scribere, suspecta sibi esse Ioca omnia, ubi in praesentia sit exaratum; quum tamen hic Stephanus paucis ante paginis, nempe paginâ 93, ita ipse loquatur.
3. In praesens, subaudi tempus. Cicero ad Brutum Ep. 14: Ut in praesens sccleratos cives timore ab impugnanda patria deterrerem. Ita Livius quoque e. g. Lib. 2. c. 42. Sallustius e. g. Bell. Catil. c. 16. et. Horatius.
4. Ad praesens subaudi tempus. Plinius Lib. 9. c. 8: Occidisse ad praesens contenti. Tacitus Annali 13: Plautus ad praesens silentio transmissus est. Cell. Antib. 115. C. P. 178. Gunth. Lat. Rest. 289. seqq. Erasm. in Vall. 224. Kappius ad Iensium 17. seq. Bangius Obs. Phil. pag. 1418. Voss. de Vit. 109. et 806. Perizon. ad Sanctii Minervam Lib. 2. cap. 3. p. 172. Godofr. Hecht de Formula Impraesentiarum, Witteb. 1709.
* Hieronymus hoc vocabulum non tantum in malam partem usitate, sed etiam, quod insolens est, in bonam partem usurpat pro precatione T. 2. Advers. Lucifer. f. 139: Ad Episcopi-imprecationem Spiritus S. defluit.
* Improspere autem Adverbium, non solum Taciti, sed etiam Columellae est.
* Sed hoc non est perpetuum. Nam impudenter facere, Ciceronianum est: ne quid dicam, quod Homo impudens etiam factis suis innotescat. Goclen. Obs. 32.
Ceteroquin w(s2 e)pi\ to\ polu\ impudentia, impudens, impudenter. ad verba restringitur v. g. mendacium impudens, impudentissima
oratio, impudentissimae litterae, impudentissime mentiri, scribendi impudentiam suscipere, andaciâ et impudentiâ fretum esse.
Andacia non modo in malo, sed etiam in bono sensu interdum accipitur v. g. apud Sallustium B. Catil. c. 9: Duabus bis artibus, audacia in bello; ubi pax evenerat, aequitate, seque remque publicam curabant.
* Sed differentia haec non est perpetua. Saepe enim adiutor in mala etiam re dicitur: et aliquando impulsor in re bona. Goclen. Obs. 32.
* Plinius Paneg. Traiani cap. 24: Ambulas inter nos, non quasi contingas: et copiam tui, non ut imputes, facis, id est, non ut pro singulari beneficio numeres, Dass du es fur eine sonderbare Gnade wollest gehalten wissen, sed quia tui officii id esse putas. Suetonius Tiberio c. 53: Imputavit etiam, quod non laqueo strangulatam in Gemonias abiecerit, Das ist noch eine Gnade von ihm gewesen, das hat noch eine Gnade heissen sollen. Nam hanc eamdem rem quum Tacitus Annali 6. c. 25. narrat, verbo iactare usus est: Iactavitque, inquit, (Tiberius puta) quod non laqueo strangulata, neque in Gemonias proiecta foret. Idem Suetonius Nerone cap. 36: Coniurati e vinculis triplicium catenarum dixere causam; quum quidem crimen
ultro faterentur, non nulli etiam imputarent i. e. iactarent, ac si ausi egregium aliquid, et de quo resp. ipsis obligata esset. Tacitus de Germanica cap. 21. extr. Gandent muncribus: sed nec data imputant, nec acceptis obligantur. i. e. non postulant, sibi pro iis gratias deberi, Sie geben sich einander Geschenke, aus einfaltigem Herzen, ohne alle weitere Absicht. Saepissime ita hoc verbo usus Tacitus est, ut L. 1. Hist. c. 38, 55, et 77; it L. 2. Histor. c. 31. 60. et 85; item L. 3. Histor. cap. ult. et L. 5. Histor. c. 24. cet. Ol. Borrich. Defens. Stradae, adversus Sciopp. 290. Andr. Borrich. Vindic. L. L. 107. Cell. C. P. 64. et 163. Kappius ad Iensium 19. seq.
1. Modo cum Accusativo, modo cum Ablativo iungitur: Accusativo, quando motus ad locum; Ablativo, quando motus in loco innuitur.
* Quod tamen discrimen auctores veteres interdum neglexerunt. Plantus Bacch. A. 1. Sc. 3. v. 53: Ecquid in mentem est tibi? Cicero pro Lege Manilia cap. 12: Quum vestros portus in praedonum potestatem fuisse sciatis. De quo loco et Gellium Lib 1. cap. 7. videre licet. Adde Auson. Popmam de Usu Antiquae Locutionis p. 272. seq. ubi plura auctorum loca cumulantur, ubi Praepositioni huic in Casus accusandi tribuitur, quamvis motum in loco denotet. Confer Gifanii Indic. Lucretianum. it. Hnetium ad Manilii L. 1. v. 245. et Taubmannum ad Plaut. Amph. A. 1. Sc. 1. v. 25. Fortassis Graecorum morem heic imitati subinde sunt veteres Romani, quum apud illos legissent v. g. e)is2 to\n ko/s1mon, pro e)n tw=| ko/s1mw| in mundo.
Usurpasse etiam vicissim veteres interdum cum Casu auferendi quum motum ad locum denotet. v. g. In Senatu venire pro in Senatum. Schottus Nod. Cic. L. 1. c. 6. p. 284.
2. Non raro ponitur in pro inter.
* Nepos cum aliis plurimis locis, tum in Pausania cap. 2: Byzantio expugnato cepisset complures Persarum nobiles; atque in his non nullos Regis propinquos. Caesar. L. 3. de B. Civ. c. 38: Nostri cognitis insidiis duas nacti hostium turmas exceperunt. In his fuit M. Opimius.
3. Interdum pro ex usurpatur. Nam quod Caesar ex itinere confligere; id Nepos in itinere dixit, Eumene c. 8. princ.
* Et ita quoque Hirtius L. 8. de B. Gall. cap. 27: quamquam et ibi in pro inter interpretari licet. Florus L. 3. c. 4. de Scordiscis, Thraciae populis: Litare diis sanguinem humanum: bibere in ossibus capitum, cer. Terent. Heaut. A. 5. Sc. 1. v. 59: Quot
incommoda tibi in hac re capies, nisi caves? Vetus inscriptio Hispanica: Statuam in aere auratam posuere i. e. ex aere, aeneam auro illitam, auro in superficie ornatam. Paullo aliter Suetonius in Galba cap. 8: Nec ad gestandum quidem umquam iter ingressus, quam ut secum vehiculo proximo decies HS in auro adferret i. e. decies HS in nummis aureis, am Golde, ut nos loquimur. Virgil. L. 5. Aeneidos v. 344.
Gratior et pulchro veniens in corpore virtus. Veniens i. e. proveniens e corpore. Nisi tamen, quod alii volunt, veniens ibi per w)\n. exsistens, exponendum est. Non numquam enim venire pro esse sumitur.
Forte etiam Praepos. In heic Ablativum adsciscit, quamvis denotet motum ad locum. Conf. n. 1.
4. Sumitur et pro ad, in exprimendo numero.
* Livius L. 1. c. 43: Tertiae classis in quinquaginta millium censum esse voluit, Bis zu funfzig tauseud. Aliter Varro Lib. 2. de R. R. cap. 2. extr. Illud vero omnes in Epiro facimus, ne minus habeamus in centenas hirtas singulos homines; in pellitas, binos. Ubi in centenas hirtas i. e. oves, Auf hundert, oder zu hundert Schaafen einen Hirten.
5. Eleganter haec Praepositio finem aliquando, et causam rei notat.
* Tacitus 4 Annali, c. 45: L. Pisonem uno vulnere in mortem affecit i. e. ita affecit, ut ex eo moreretur. Ita apud Terentium Andr. A. 2. Sc. 2. v. 31. dicitur pisciculos ferre in cenam i. e. ideo ferre, ut cena inde seni apparetur. Curt. In Praesidem esse iussit. Livius L. 1. c. 35: Centum in patres legit i. e. ut patres essent. Sed potest in hoc loco pro inter etiam esse positum. Lucanus L. 1. v. 306: In classem cadit omne nemus i. e. ut classis aedificetur. Liv. L. 1. c. 53: Captivam pecuniam in aedificationem eius templi seposinit. Claudianus Paneg. de 4. Consulatu Honorii v. 624: In lintres fregere nemus. Propertius Lib. 3. Eleg. 3. v. 35. Haec hederas legit in thyrsos i. e. legit, ut inde thyrsos eontexat. Florus Lib. 2. cap. 6: In causam belli delecta Saguntus i. e. unde belli causa peteretur. Tacitus L. 2. Hist. c. 64: Nec ullis fortunae illecebris, et ambitu civitatis in gaudium evicta. Ita enim in vulgatis codd. omnibus legitur: nec audiendus Pichena et alii, qui pro evicta, evecta substituerunt. Vinci animus dicitur, quum succumbit adfectibus, inter quos gaudium etiam est. Itaque sensus est: Contra illecebras fortunae, et contra civitatis ambitum, invictam stetisse Sextiliam, matrem Imperatoris Vitellii h. e. neque felicitate suâ, quod Imperatoris mater esset, neque civitatis ambitu h. e. Romanorum studiis atque honoribus, qui in ipsam
conferebantur certatim, eo adductam, sive adduci se passam esse, ut gauderet improbius, exsultaretque, ac superbiam sumeret, Dass sie sich dessen uberhube.
6. Aliquando mutationem significat, et Accusativum regit v. g. Vertit Homerum in linguam Latinam. Sic, in bestiam mutatus est.
7. Interdum tempus futurum respicit.
* Cic. Et simul ad cenam invitavit, in posterum diem. Id. Syracusis lex est de religiene, quae in annos singulos Iovis Sacerdotem sortito capi iubeat. Id. Solis defectiones itemque lunae praedicuntur in multos annos. Id. Defectiones solis et lunae, cognitae praedictaeque in omne posterum tempus. Id. Iccirco tibi amicum in perpetuum fore putasti.
8. Sumitur etiam distributive.
* Liv. Quod pretium in capita statuissent. Id. Singulis in militem tunicis imperatis. Cic. Titurius quaternos denarios in singulas vini amphoras, portorii nomine exegit.
9. Notat idem, quod propter, et respicit utilitatem et commodum.
* V. g. hoc est in rem meam, Das ist gut fur mich. Cic. Si constitueris, te cuipiam in rem praesentem esse venturum. Id. L. 2. Verr. n. 146: Primum igitur in hanc rem testem totam Siciliam citabo.
10. Sumitur pro super. v. g. Stare in pedes. Cic. Div. 1. c. 27: Se interfectum in plaustrum a caupone esse coniectum, Auf den Wagen. Caes. In eo flumine pons erat. Varro L. 2. c. 10: Filium in humeros suos extulit.
11. Notat incrementum rei cum temporis progressu.
* Cic. In diem et horam crescunt plantae. Id. Vitium in dies crescit. Id. Crescit in singulos. dies hostium numerus. Id. In dies singulos eius copiae minuuntur.
In dies et In singulos dies, significationem eamdem habet. Hoo differunt, quod alterum plenum, alterum imminutum est.
12. Ponitur pro secundum.
* Plaut. Exornetur in peregrinum modum. Cic. Miserandum in modum necari. Liv. Vaticinantis in modum cecinit. Cicero: Mirandum in modum gaudeo. Id. Hoc idem significat Graecus ille scriptus in hanc sententiam versus. Quintil. In exemplum proponam. Cic. Praeclara classis in speciem, sed inops, et infirma.
13. Statum significat et ponitur pro apud.
* Cic. Quodsi in vino atque alea comissatores solum scorta quaererent; essent illi desperandi, sed tamen essent ferendi. Ter. Vel
heri in vino quam immodestus fuisti. Vip. Medicis se liberosque suos in aegritudine corporum committere. Ita etiam Cicero multis locis dicit In sole h. e. eius radiis v. g. Sedere in sole, Ambulare in sole. Et Plin. L. 3. Ep. 1. dioit: In sole siccare. Vorst. de Lat. Falso Susp. 20. 21.
14. Aliquando idem significat, quod post.
* Liv. Bellum in trigesimum diem indixerant i. e. post triginta dies, vel triginta diebus exactis.
15. Non numquam haec Praepositio circumloquendo Genitivo, Dativo et Ablativo usurpatur.
* Sic aemulus in aliquem, pro aemulus alicuius; Similis in aliquem, pro similis alicuius l. alicui dicitur: de quo Gruterus Lib. 1. Suspicionum cap. 11. Terent. Andr. A. 4. Sc. 5. v. 19. illudere in aliquo, pro illudere alicui. Plaut. Aul. A. 3. Sc. 4. extr. in aliquem mutare nomen, pro alicui mutare nomen. Catullus Epithal. Mallii v. 102: Vir deditus in adultera, pro adulterae deditus. Cato apud Gellium L. 11. c. 3. dixit studere in aliqua re, pro alicui rei. Delectari in aliqua re, pro delectari aliqud re.
16. Interdum abundat haec Praepositio.
* Plautus Capt. A. 1. Sc. 2. v. 64: Illam consido domum in his diebus non reconciliasse. Suetonius Tiberio cap. 60: In paucis diebus, quam Capreas attigit. Idem in Claudio cap. 18: Nihil non excogitavit ad invehendos etiam in tempore hiberno commeatus. Virgil. Ecloga 7. v. 20: referebat in ordine Thyrsis. Est quidem in istis omnibus, et his similibus plena atque integra oratio; Ellipsis tamen in frequentiore usu est.
17. Accusativum etiam regit, quum sumitur in bonam partem pro erga, vel in malam pro contra. In bonaem, apud Virgil. Lib. 1. Aen. v. 303: In primis Regina quietum accipit in Teucros animum. In malam, apud Terentium Heaut. A. 2. Sc. 1. pr. Quam iniqui sunt patres in omnes adolescentes iudices. Et apud Ciceronem: De servis in dominos, maiores nostri quaeri noluerunt. Ita etiam dicimus: Cicero conscripsit orationem in Pisonem; orationes in Catilinam.
18. Usurpatur etiam pro Ante. Velleius L. 2. c. 84. n. 3: In ore atque oculis Antonianae classis per Agrippam Leucas expugnara.
19. Pro Circiter vel Intra.
* Plin. L. 9. c. 51: Ceterae feminae in triduo excludunt. Varro 1. 34: Faba optime seritur in Vergiliarum occasu.
20. Pro Circa vel Quod attinet ad.
* Cic. In hoc homine nullam accipio excusationem.
21. Pro Per.
* Cic. In omni reliqua vita tua.
22. Pro. Ob.
* Cic. Ne, in quo te obiurgem, id ipsum videar imitari.
23. Notando tempori inservit.
* Cic. Inoitavit eum in posterum diem. Id. Auctio constituta in mensem Ianuarium.
24. Formam ac rationem in vestitu designat.
* Suet. Calig. 52. Caligula modo in crepidis vel cothuruis, modo in speculatoria caliga, non numquam socco muliebri conspectus est.
25. Modum quemdam significat.
* Caes. In contumeliam perfugae appellantur. Virg. Curvatur in arcum.
26. Parit tandem formulas loquendi elegantiores, atque adeo probe notandas: a) In manus sumere; in manu aliquid tenere; in manibus aliquid habere; res est in manibus. Cic. Procul apparet, non excutitur, non in manus sumitur. Id. Quum paene in manu mortiferum illud poculum teneret. Liv. Quum tantum belli in manibus esset. Cic. Septimus mihi liber Originum est in manibus. Idem Sed et audivistis, et est in manibus oratio. Idem Omisi ea, quae in manibus habebam; quod iusseras, edolavi. Liv. Victoriae est in manibus.
b) In orbem, Die Reihe herum. Liv. Decem imperitabant: unus, cum insignibus imperii et lictoribus erat: quinque diebus siniebatur imperium, ac per omnes in orbem ibat.
g) In tempore, significat opportune. Terent. Andr. A. 4. Sc. 5. v. 19: In tempore veni.
d) In tantum Adverbialiter, pro tantum plures dixere. Similiter in totum, pro penitus. Manilius Lib. 1. v. 421:
At non Lanigeri signum, Libraeque repugnat
In totum.
Et v. 779.:
Nam nihil in totum servit sibi.
Conf. Part. Synt. In tantum - In quantum.
Dionysius Lambinus ait, usum linguae Latinae pervincere, dicendum esse, inanima, non inanimata.
* Hinc apud Ciceronem L. 2: de Offic. ubi habetur inanimata; legit inanima; et similiter in Topicis pro inanimatis reponit inanimis. Nonius etiam Marcellus, Grammaticus antiquus, locum Ciceronis L. 2. de Offic. perinde allegat, quam vult Lambinus. Cum Lambino facit Vossius, eo quod ab animare quidem sit animatus, sed non dicamus inanimare, unde foret inanimatus.
Paullus vero Manutius hoc vocabulum inanimatus approbat, eoque uti non dubitat: cui etiam ut credamus potius, quam Lambino, persuadet tertius locus Ciceronis Lib. 3. de Nat. Deorum, ubi est rerum inanimatarum.
* Certerum sieut diximus impexus, inconsideratus, inadfectatus, incomitatus, incelebratus, cet. licet non dicamus impectere, inconsiderare, inadfectare, incomitare, incelebrare, cet. ita etiam dicere possumus inanimatus, quamvis inanimare non dicatur: quod tamen ipsum verbum etiam habetur in antiqua inscriptione apud Gruterum. Borrich. Animadv. in Voss. 127. Cell. C. P. 64. Iensii Collect. 20.
Virgilius Lib. 6. Aen. v. 150. tralate usurpat pro polluere.
- - - Totamque incestat funere classem.
* Confunditur tamen interdum haec distinctio, ut idem etiam Modestinus testatur.
Interdum etiam stupri nomen generale est, et de adulterio, incestu, et quocumque flagitio improprie dicitur. Popma.
* Proprie sumitur, quando v. g. dicimus, incidere litteras cortici arboris; leges in aes incidere; incidere nervos populi Romani; incidere venam.
* Incidimus in Scyllam, in cogitationem, in opinionem, in morbum, in manus hostium, in aliquem obvium, in mentionem alicuius, in misera et luctuosa tempora; sed irruimus in urbem, in hostes, in fines hostium.
* Adiectivum incogitans, habet Terentius Phorm. A. 1. Sc. 3. v. 3.
* Aliquando tamen incola cum cive confunditur.
* Sumitur enim incomprehensibilis non tantum moraliter, sed etiam Physice. v. g. Corn. Celsus Praefat. Incomprehensibilis natura est. Columella Praefat. Lib. 10: Incomprehensibilis arenae parvitat.
Comprehensibilis Ciceroni 1. Acad. c. 11. tribuitur; quamvis Pareus Lex. Crit. p. 240. ibi legendum esse contendat comprehendibile. Exstat tamen sine controversia apud Arnobium Lib. 1. p. 37.
† Sunt, qui heic substituunt ex Cicerone, segregatus ab omni concretione mortali; sed minus recte: eo, quod haec r(h=s1is2 notioni tou= incorporeus conveniat; incorporalis autem id sit, quod cum corpore nihil habet commercii. Nimirum incorporeum est, quod haud constat ex corpore, sed omnem materiam respuit: incorporale autem est, quod vim suam in materia et corpore non exserit. Ita Deus est incorporeus: ita aniraa nostra est incorporea: sed dona Spiritus S. sunt incorporalia i. e. ad animam, non ad corpus pertinent.
* Incorporeus autem vocabulum est, aetate Gellii cusum fictumque, atque ita tunc temporis novum. V. Noctes eius Attioas L. 5. c. 15. Post eô usus est Macrobius 7. Sat. c. 5. An Cicero 3. de Fin. c. 14. scripserit: rerum incorporearum aestimatio, adhuc dubitatur. Conf. supra Corporalis. Cell. C. P. 161. Borrich. App. 62. et Vindic. L. L. 46.
* Participium autem inculpatus non tantum occurrit in Gellio, quem Faber allegat, sed etiam exstat apud Ovidium v. g. L. 2. v. 588. et L. 9. Metamorph. Fab. 12. cet. Cicero tamen pro eo dicit, qui vacat omni culpa; innocens; a culpa remotus; a culpa vacuus; ab improborum corruptelis purus; Horat. Integer vitae scelerisque purus.
* Indecens est Suetonii et Martialis: Indecenter, Quintiliani: indecentia, Vitruvii: indecor, Accii, Virgilii, Claudiani, Fab.
CONFITETUR, qui de se tantum, et qui invitus. Ael. Donat.
* Adiectivum indiscretus, Gleichformig, ohn Unterscheid, v. g. simillima proles, indiscreta suis, Kinder, die einander ganz gleich sehen, dass sie von den Ihrigen nicht konnen unterschieden werden, occurrit apud Virgilium, Varronem, Celsum, Senecam, alios.
* Pro leviter aegrotante, valde barbarum est.
Adverbium indisposite v. g. perturbate et indisposite moveri; perturbate et indisposite aliquid agere, Seneca Epist. 124. habet.
* Adverbium indubitate, occurrit apud Livium, Velleium, et in Pandectis.
† Quamlibet, quod ad Quintiliani locum attinet, editiones varient, veteres enim editiones non agnoscunt hoc vocabulum. Accuratissima tamen editio Hackiana Habet. Immo, ait Borrichius, textus non patitur, substitui vel vetera, vel dubia; alioqui sensus sibi non constaret. Ceterum idem, vel alius Quintilainus Declam. 7. ineunte scripsit: Veneram tamquam nuntiaturus indubia, manifesta.
Cicero, Livius, et alii dicunt, non dubius; haud dubius, quod praecipue Livius vel sexcenties frequentat: it. minime dubius. Cell. Antib. 117. C. P. 180. Ol. Borrich. Analect. 57. Cogit. 30.
1. Usurpatur, quando quis rem novam et adhuc plane inauditam in orchestram producit, atque ita respondet Germanico nostro, Etwas aufbringen. v. g. Cic. Inducere novum verbum in linguam Latinam. Novum iudiciorum morem in remp. inducere. Rem perniciosissimam in civitatem induxit.
2. De personis, quae finguntur aliquid dixisse in dialogis. v. g. Inducere aliquem loquentem, Einen redend einfubren. Lipsius in dialogo induxit Douzam disputantem. Poetae Deos suos induxerunt libidine furentes.
3. Notat interdum etiam idem, quod delere, Durchstreichen, ausstreichen, austhun. v. g. Vocabulum hoc inducendum est. Nomen alicuius inducere.
4. Notat etiam idem, quod decipere, fallere. Cic. pro Rosc. c. 40: Homines honestisstmos induxit, id est, decepit; quod Germani dicunt, Veber den Tolpel werfen. Hoc me induxit, Das hat mich verleitet. Hoc sum inductus, Dadurch bin ich veleitet. Schor. Phras.
* Plurali etiam indulgentiae, arum, Arnobius, Marcellinus et Iul. Capitolinus usi sunt.
* Quomodo Diligentia et Industria inter se differant; de eo dictum supra ad Voc. Diligentia.
* Inefficaciter Adverbium, occurrit in Pand. et ap. Symmachum. Fab.
* Enarrahilis v. g. modo quodam enarrabili iudicare aliquid, Quintiliani est.
* Inficetus, inficetior, et inficetiae sunt apud Catullum: quae vero Forum Romanum perperam citat, substituendo vocalem primam A, pro tertia, scil. I. scribens infacetus, infacetior, et infacetiae; id, quod exemplarium vitio factum est.
De Adverbio insicete, quo Vossius usus est l. c. non satis constat. Insicetissime tamen Plinius habet. Infacete vero est apud Velleium Paterculum, Plinium, Suetonium, Solinum, Macrobium.
1. Opponitur interdum eloquentiae v. g. Infantia eius, qui rem novit, sed eam explicare dicendo non potest.
2. Suetonius etiam pro imperitia et simplicitate posuit, de Illustr. Grammaticis cap. 9: Quae quidem omitti iam video desidiâ quorumdam et infantiâ; non enim faftidio putem.
* Rarius infensus pro infesto reperitur. Infestus interdum etiam Passive l. intransitive sumitur, et idem est, quod periculosus, s. periculis obnoxius; v. g. infesta itinera, Unsichere Wege; via incursionibus infesta, Eine wegen feindlicher Einf alle unsichere Strasse. Gifan. Obs. L. L. 338.
* Notandum tamen, per vocabulum inferorum veteres Latinos haud notare
tartarum, sedem sceleratorum atque regionem damnatorum, sed in genere statum atque conditionem animarum post mortem, sive beatarum, sive damnatarum. Hinc locutiones: si ab inferis exsistat, Wenn er wieder aufstunde. Ex inferis excitare velle aliquem, Einex gern wieder im Leben sehen.
* Etiam ante Andream Borrichium hoc Adverbium, ut Latinum, iam agnoverunt Henricus Stephanus Expostulat. de Latinit. Susp. c. 6. p. 208. et Anton. Schorus Thesaur. Ciceronian. p. 462.
Elegantius interim et usitatius cum veteribus pro eo dixeris, malâ fide, v. g. malâ fide egit, Er hat nicht rechtschaffen gehandelt.
Infinitas Graecis dicitur etiam a)oristi/a.
* Infinitas autem barbarum est. In stilo Historico veteres pro insinitate dicunt infinita magnitudo.
informe et impolitum dare, it. mentis cogitatione sibi aliquid singere s. formare, in animo aliquid instituere aut concipere, Gleichsam etwas abreissen oder abmahlen, einen ungefahrlichen Entwurf wovon machen, sich eine Vorstellung von einer Sache machen, sich etwas concipiren, vulgo negligitur.
* Cicero Orat. n. 7: In summo oratore singendo talem informabo, qualis fortasse nemo fuit. Idem: Haec breviter, ut potui, informavi. Id. Haec est informata cogitatio, Das ist die ungefahrliche Vorstellung, die man sich von der Sache gemacht hat.
Sic informatio operis, pro prima et rudi forma, quae inducitur, Die Entwerfung, der Entwurf. Schori Phras. Goclen. Obs. 5. 10.
1. Per Enallagen et Metaphoram pro minus quam. Velleius L. 2. c. 83. n. 1: Plancus fuit humillimus adsentator Reginae et infra servos cliens.
2. Pro pst de tempore. Cic. in Bruto c. 10: Homerus non infra superiorem Lycurgum fuit.
3. Etiam Adverbialiter. Cic. Stomachi partes, quae sunt infra.
* Terentius in Eunucho: Magnas vero agere gratias Thais mihi? Resp. Ingentes. Quem versum adducens Cicero in Laelio ait: Satis erat, respondere Magnas. Ingentes, inquit. Semper auget adsentatio id, quod is, cuius ad voluntatem dicitur, vult esse magnum. Popma.
† Schurzfleisch in Supplem. Orthogr. Rom. p. 28. Ciceroni et Livio abiudicat, et Comicis tantum adserit; at id quidem praeter meritum.
Vossius L. 3. de Arte Grammat. non pro Adverbio, sed pro Nomine habet, nempe Ablativo Plurali, ab ingratia, ae, Die Ungunst. Cui quidem non refragamur: quamlibet potuit in Adverbium abiisse, formatum ex Casu sexto modo dicti Substantivi. Sententiae etiam huic Vossianae favet constructio eius cum Ablativo, quae occurrit
ap. Plaut. Casin. 7. 7: Vobis invitis atque amborum ingratiis und libellâ liber possum ego fieri.
* Atque ita hac notione a(plw=s2 usurpatur. Quod autem in Coniunctione aliorum vocabulorum ita in usu sit, id vero nemo temere ignorat v. g. Inicere mentionem alicuius rei.
* Inordinatim est Ammiani Marcellini.
Cicero pro eo dicit, confuse et permixte; cui opponit discrete et electe: alii, sine ordine; nullâ certi ordinis ratione habitâ; sine lege; passi sine lege capilli, Haare, die auf dem Kopfe verworren durch einander liegen; nullâ certâ lege adstrictus; tumultuarie; vel aliter pro argumento; Graece, a)ta/ktws2, a)diata/ktws2. Borrich. Cogit. 140. Cell. Antib. 118.
* Adiectivum inordinatus v. g. inordinati atque incompositi milites, Cicero habet et Livius. Superlativus inordinatissimus v. g. inordinatissimi palpebrarum pili, Plinii Maioris est. Fab.
1. Proprie est quietem et somnum alicui turbare, Einem den Schlaf zerstoren, einen aus dem Schlafe bringen und heunruhigen. Sueton. Calig. c. 55: Ne inquietaretur, viciniae silentium per milites indicere solebat. Hinc et spectra inquietare timidos dicuntur, ut quae nocturnam quietem interrumpunt et turbant.
2. Deinde est, quovis modo molestum esse alicui, et facessere negotium, Einem beschwerlich fallen: cuius exempla Suetonius in Aug. cap. 53. et Claudio c. 9. et Nerone c. 34. suppeditat. Tacitus Hist. L. 3. c. 84. n. 4. inquietare victoriam, Den Sieg stohren.
† Neque tantum hoc verbum apud Suetonium occurrit, quod putat Laurenbergius, sed etiam apud Curtium, Plinium Iun. Senecam, alios.
Plinius L. 9. Ep. 15. Passive usurpat: Tam multis undique rusticorum libellis, et tam querulis inquietor. Item Seneca Ep. 2: Inquietari locorum munitionibus.
* Cicero hoc verbum nescit, et pro eo habet, molestiam alicui parere; molestiam alicui creare; negotium l. multum negotii alicui facessere.
Inquies Substantive, Die Unrube, v. g. inquies nocturna; et Adiective pro inquietus v. g. humanum genus inquies et indomitum: Item, inquietus; inquietudo, Die Unruhe; inquietatio, Die Beunruhigung, passim occurrunt apud optimae notae scriptores, v. g. Plinium, Livium, Senecam, alios.
Adverbium inquiete Solinus, et inquietator, Ein Ruhestorer, Tertullianus habet.
In-que-salutatam linquo.
Cicero Graecum praetulit, quod vocabulo insalutatus accurate respondet. Sic enim scribit L. 8. Attic. Ep. 8. de Pompeio fugiente agens: Urbem, omnes nos a)pros1fwnh/tous2, expertes sui confilii relinquebat. Ubi tamen notandum, quod Cicero in gratiam T. Pomponii Attici, Graecarum litterarum amantissimi, et propter alias temporum istorum circumstantias, subinde praeter necessitatem in epistolis ad eum datis Graeca interserat. Borrich. in Voss. 141. Cell. C. P. 65.
* Furiosus est, qui ita iactatur, agitaturque, ut neque corpore, neque animo possit consistere: Insanus est, qui non habet mentem integram, et ob hoc non servat; modum, minusque sapit, quam Stultus. Popma.
* Nec tamen id perpetuum est. Popma.
id, in quo aliquid offenderis. Idem L. 2. de Orat. n. 237: Nec insignis improbitas et scelere iuncta, ntc rursus miseria insignis agitata ridetur. Valla Lib. 5. c. 35.
* Similiter et Illustris Excellens, Egregins et Nobilis in malam partem interdum sumuntur, v. g. Liv. L. 39. c. 9. Nobile scortum. Cic. de Harusp. Resp. Maxime insigne atque illustre periurium. Vorst. de Lat. Neglecta 100. 102. Reitz. de Ambig. 177. 192.
Hinc apud Terentium Eunuch. A. 5. Sc. 6. v. 20: Nobilitare se flagitiis.
Plinius Maior quoque habet insolatio, Die Trocknung an der Sonne, v. g. L. 21. c. 14; Cera candidissima sit, post insolationem etiamnum recocta. Borrich. in Voss. 142.
* Insomnia, ae, Graecis dicitur a)grupni/a, a)u+pni/a, Germ. Die Scblaflosigkeit, quod est ex senectutis incommodis unum: Insomnia, orum, Graecis e)nupni/a, Germ. Schwebre Traume. Caecilius apud Non. Consequitur comes insomnia: ea porro insaniam adfert. Suetonius Caligulâ c. 50: Incitabatur insomnia maxime: neque enim plus, quam tribus nocturnis horis, quiescebat. Livius L. 30: Curis insomniisque agitant et excitant saepe somno. Plautus Menaech. Haec nihilo mibi esse videntur setius, quam insomnia. Popma.
* Atque hac notione ita fere differunt ista vocabula. Quo autem significatu mentibus nostris utrimque inferunt id, quod quis instituit, quod animo propositum est, Ein
Vorbaben, eine gewisse Weise, eine Sache vorzunehmen, eodem recidunt, ac nihil omnino differentiae habent, v. g. Cic. Abduci ab instituto suo. Hoc alienum instituto vostro 1. ab instituto nostro, Omnis, quae a ratione suscipitur de aliqua re, institutio i. e. agendi propositum. Plin. L. 16. c. 4: Longum est, nec ex institutione operis.
* Celso vero non est usitatum; etiamsi saepissime de instrumentis Chirurgicis loquatur: quae vel scalpella, vel ferramenta appellat.
* Speciatim notat
1. In quo non dum aliquid laboratum est. v. g. Discipulus integer, Ein Schuler, der noch in niemandes Unterweisung gewesen, andem noch nichts verbumpelt ist. Ita Cicero L. 3. Nat. Deor. c.3: Rudem me discipulum et integrum accipe, et ea, quae requiro, doce. Sic, causa integra: ut Causam integram alicui reservare, Fur iemand die Sache so hin halten, dass davon nichts vergeben werde, Cic. L. 13. Fam. Ep. 4.
2. Subinde de corpore usurpatur, siguificans id, quod Germanice dicimus Frisch, ansgeruhet; cui opponitur fessus. v. g. Integri defessis militibus succedebant. Nonfacile recentes et integros milites sustinebant. Integri et recentes fatigatis succedunt, Caesar. Et Nepos Eumene cap. 9: Ibi diem unum operitur, ad lassitudinem sedandam militum, ac reficienda iumenta, quo integriore exercitu decerneret.
3. Saepe ponitur pro eo, qui opibus et gloviâ floret, cuius opes non dum fractae aut dissipatae sunt. Cic. Quos ego floreutes atque integros vici. Id. Integerrimas pacatissimasque gentes illi ad diripiendum tradidisti. Schori Phraf.
* v. g. Cic. Pars homins, quae actionis atque intelligentiae est particeps. Quo studio et qud intelligentiâ hunc esse censes in rehus rnsticis? Intelligentid iuris civilis praestare. Schor. de Phras. ad Voc. Intelligentia.
* Qui loca veterum conferre velit, hanc observationem nostram haud esse inanem intelliget.
* Adverbium intelligibiliter, v.g. intelligibiliter aliquid cognoscere, exstat apud Augustinum. Inintelligibilis, v. g. inintelligibilis Dei splendor, apud Ambrosium. Fab.
* Liv. L. 2. c. 5.: Ager, qui inter urbeni et Tiberim fuit, consecratus Marti fuit. Usurpatur insuper 1. Per Enallagen de tempore pro Intra. Livius L. 2. c. 5.: Inter omne tempus pater, vultusque et os eius spectaculo erat, Wahrender dieser ganzen Zeit sahe man nur den Vater an. Inter tor annos.
2. De rebus et personis, Germ. Unter, zwischen, et saepe statum quemdam significat.
* Cic. L. 2. Offic. c. 11. extt. Quantam iustitiae vim inter leges et iudicia in constituta Rep. fore putamus? Wo man Gesetze hat und Gerichte halt. Cic. Hanc epistolam inter cenam dictavi. Habere aliquid inter manus. Inter vias cogitare de aliqua re. Talia occurrunt ap. Plautum, Ciceronem, Plinium. Inter legendum, Inter iocum, Sueton. Iul. n. 4. Inter mortem eius i. e. dum ille moritur, Flor. L. 1. c. 6. n. 2. Vorst. de Lat. falso Susp. 223. seq.
* 1. Apud Terentium et Ciceronem sumitur proprie, Germanice Darzwischen kommen, Ter. Si nulla aegritudo huic gaudio intercesserit. Cic. Una nox intercesserat. Id. Vix annus intercesserat, Es war kaum ein Iahr darzwischen gekommen, es war kaum ein Iahr voruber oder vergangen.
2. Idem est, atque esse s. exsistere. v. g. Cic. Intercedit mihi tecun vetus usus, adsinitas, societas, omnes denique causas et necessitudines veteres. Intercedit mihl cum illo controversin. Intercedunt mihi tecum inimicitiae, bella, officin, cet.
3. Significat pro aliquo spondere, fidem suam interponere. Cic. Nullum neque meum minimum dictum, non modo factum, pro Caesare intercessit.
4. Apud Romanos Tribuni plebis intercedebant, quum in senatu impediebant, ne quid ferretur sine consensu populi. Hinc intercedere est impedire, quo minus aliquid feratur a senatu.
An vero hoc verbum etiam pro deprecari seu pro supplicare pro aliquo aliquem, orare aliquem pro alicuius salute, deprecari pro aliquo, precari pro alicuius salute, adesse alicui ad deprecandem eius calamitatem, quae notio hodie vulgo et sola fere frequentatur, et a Goclenio Obs. 465. Apuleio et Theologis plerisque tribuitur, usurpetur, in controversiam venit. Cellarius Antib. p. 201. INTERCEDO, inquit, INTERCESSIO, INTERCESSOR, minus Latine referuntur ad officium deprecantis, Furbitten, Furbitte, Furbitter; Ciceroni et antiquis omnibus notant, LEGIBUS CONTRADICERE, Protestiren. Olaus contra Borrichius Analect. p. 40. contendit, nihil aliud primam et nativam huius verbi signisicationem velle, quam ingerere se, medium se intericere, interponere sententiam suam, sive illud fiat supplicando, sive modeste aut violenter contradicendo; et quia Tribuni plebis abusi saepe sint concessâ sibi potestate, et refractarie non raro restiterint Patrum sententiis, inde per abusum sensim to\ intercedere declinasse ad designandam austeriorem contradictionem; atque ita hoc verbum deprecantibus convenire: quod probat auctoritate Livii, Caelii, ipsiusque Ciceronis, itemque Suetonii. Dissentit heic Cellarius C. P. 411. sequeq., et loca illa ita intelligit, ut to\ intercedere notionem habeat alias Ciceroni usitatam: quae tamen, contra Cellarium,
in gratiam Olai, vindicare laborat Andreas Borrichius Append. 137. et Vindic. L. L. 118. Concludit autem Cellarius I. c.: Haec, inquicns, ex usu auctorum (contra Borrichium) disputata sunt; non autem neg amus, quia generale intercedere est, etiam alteri notioni convenire posse, in qua nihil, nisi certiora exempla desideramus. Adde Cellarii Discuss. Append. p. 59.
* At, quod contra Cellarium notandum est, satis evidens exemplum pro suspecta notione in vocabulo Intercessoris ap. Cic. L. 9. Fam. Ep. 10. exstat. Conf. P. Manutinum ad h. l.
† Schorus in Phrasibus indignatur, elegauter locutionem deprecari pro aliquo, non tam vulgarem esse, quam suspectam intercedere pro aliquo.
Absurde diceretur: Panditur interim domus; scil. notione illâ, quâ Virgilius id profert. Similiter absurde: Interea aliquid fit pro Interin aliquid sit.
* Comici tamen differentiam hanc interdum mihi negligere videntur.
1. Usurpatur absolute. Cic. Hoc interim spatio conclave illud concidit. Ter. Interim aliquid fit.
2. Cum adiunctione tou= dum. Caesar: Interim dum de conventionibus inter se agunt.
* Hac duplici constructione etiam usurpatur interea. Terent. Prol. Hecyr. v. 31: Interen rumor venit, datum iri gladiatores. Cic. Interea tamen dum haec dispersa sunt, coguntur.
Non numquam tamen post Interea sequitur etiam Quoad. Caes. Interea, quoad fides esset data, Caesarem facturum, quae policeretur. Et post Interim sequitur etiam non numquam Quum, Donec, Posiquam.
3. Interim pro interdum, Quintilianus usque ad fastidium lectoris; interdum etiam Seneca, Plinius et Tacitus hac notione usurpant.
* Quintilianus: Prima barbarismi ac soloecismi foeditas absit: sed, quia interim excusantur haec vitia, aut consuetudine, aut auctoritate, aut vetustate, denique vicinitate virtutum, acriter se in illud tenue discrimen
Grammaticus intendat. Traianus apud iPlinium L. 10. Ep. 27: Prudenter autem constitui, interim navibus, interim vebiculis uti. Seneca Consol. ad Marciam cap. 15: Quid aliorum tibi funera Caesarum referam? quos in hoc mibi interim videtur violare fortuna, ut sic quoque generi bumano profint. Tacitus 1 Annal. c. 4: Qui remp. interim premant, quandoque distrabant.
Neque vero Cicero, aut alii id aetatis, vocabulo hoc tali notione usi sunt. Conf. Sciopp. Iud. de Stil. Hist. 57. Wagenseilii Pera Iuv. Loc. 1. p. 42. Buchner. de Commut. Rat. Dic. 165. et ad Plin. 638. Iac. Thomasius ad Tursell. 126. et Schwarz. ad eumdem 437. Durrer. de Partic. 218.
* Sed non semper observatur haec differentia. Popma.
Aureo aevo tamen usitatiora sunt, intestinus, interior, v. g. bellum intestinum ac domesticum. Cell. C. P. 65. seq. et 68.
† Praesens vero Indicativi Passive veteres vix usurparunt. A posterioribus tamen id crebro est factum: nam ita Amm. Marcellinus, Hieronymus, et Vulgatus Interpres locuti sunt.
Communia vero antique suerunt i. e. et actionem et passionem significarunt adulor, adgredior, adipiscor, amplector, dignor, detestor, consolor, sector, obliviscor, meditor, metior, mentior, experior, interpretor, effor, effari, testor, veneror, comitor, criminor, tueor, aliaque huius generis multa, quae vide sis apud Priscianum 8. p. 291. seqq. Voss. L. 3. Anal. c. 6. et L. 4. c. 11. Bangium Obs. Philol. p. 463. et Doctor Anonymus Parisiensis in Nova Methodo p. 361. quae nunc sunt deponentia, quia Passivam significationem deposuerunt. Horum tamen Passiva significatio non modo in Participiis, sed etiam in ipsis quibusdam Temporibus non nullis adhuc usitata est, nec dum aureâ aetate, praesertim in Participiis, protsus abolita, ut in testatus, detestatus, oblitus, meditatus, mentitus, interpretatus, effatus Liv. L. 1. c. 24: veneratus, commentatus, perfunctus Cic. pro Sext. c. 4: expertus, dimensus, cet. Conferatur etiam heic Cellar. C. P. 247. Vechner. Hellenolexia 63. Elias Maior de Varianda Orat. 458.
* Usurpatur autem Interstitium similiter, ut intervallum, tum de loco, tum vero etiam de tempore. De loco Macrobius usurpat Somn. Scip. L. 1. c. 6: Quattuor elementa tribus interstitiis separantur. De tempore Tacitus Annali 5. c. 4. n. 2: Dandum interstitium paenitentiae senis.
Observ. it. Borrich. Cogit. 30. Apud Horatium L. 1. Ep. 1. dicitur subucula, pexat quae trita subest tunicae.
1. Respicit locum vel terminos, intra quos aliquid peragendum est.
* Cic. Quod facile fuisset, nisi intra parietes meos de mea pernicie consilia inirentur. Id. Artis est, nosse regiones, intra quas venire debeas, ut pervestiges, quod quaeras. Id. Locus intra oceanum iam nullus est, quo non cet. Liv. Compulso intra moenia hoste.
2. Notat etiam tempus, intra quod aliquid fit, saepe etiam idem, quod citra.
* Plaut. Intra viginti dies. Liv. Intra paucos dies. Val. Max. Intra annum exstincti sunt, Vor Ablanff eines Iabres. Traianus ad Plin. Intra hos proximos decem annos, Die nachst verstrichenen zehn Iabre herdurch. Eutropius L. 6. c. 9: Intra triennium ???omnem provinciam cepit h. e. triennio non duum finito. Cicero: Epulamur non modo non contra legem, sed etiam intra legem. Id. Modice hoc faciam, aut etiam intra modum. Id Antiochus intra montem Taurum regnare iussus est. Id. Nullum intra oceani ostium praedonem navinm esse audiatis. Horatius: Intra spem veniae cautus i. e. citra spem 1. sine spe. Florus L. 1. c. 3: Facinus intra gloriam fuit h. e. citra gloriam s. minus gloriosum.
* Quintil. L. 2. c. 1: Consuetudo quottidie magis invalescit. Cic. Lael. Omnino
amicitiae corroboratis iam confirmatisque et ingeniis et aetatibus iudicandae sunt.
* Apud Hieronymum et Augustinum occurrit etiam Comparativus inverecundius.
Adiectivum inverecundus, optimae notae est, Ciceronem, Suetonium, Quintilianum habens auctores, Superlativum inverecundissimus, Plautus; Comparativum inverecundior, Valerius Max. habet.
Inverecundia, ae, Arnobii et Tertulliani est.
* Invidiae etiam vocabulum longe usitatius est, quam invidentiae. Ita enim Cicero L. 4. Quaest. Tuscul. c. 7: Aegritudini invidentia: utendum est enim docendi caus â verbo minus usitato; quoniam invidia non in eo, qui invidet, solum dicitur, sed etiam in eo, cui invidetur; subicitur, cet.
† Errat autem Clarus, qui tw=| invidiosus tantummodo Passivam notionem tribuit.
* Adiectivum visibilis habet Plinius; sed Adverbia visibiliter et invisibiliter sequioris aevi sunt.
* Ludus, iocusque it. Lusus et iocus, coniuncte sie prolata, proverbialiter fere
dicuntur de re levi et nullies pretii, quae ludibrio haberi possit. Ter. Ludum iocumque dices fuisse alterum. Cic. Quibus iusiurandum iocus est; testimonium ludus. Sen Non minus inter seria, quam inter lusus et iocos.
Confunditur tamen saepe haec differentia, et ludus in verbo, iocus in facto est, et saepe ludere pro iocari invenitur.
Ludus et Lusus, quomodo inter se differant, vide paullo infra suo loco.
Sic Iracundia naturae ad iram proclivitatem ostendit: Ira excandescentiam ipsam. Ira casu nascitur: Iracundia est animi vitium: Odium vero inveterata ira est.
* Interdum tamen iracundia pro ira usurpatur, et vers â vice ira pro iracundia. Popma. Fronto.
* Cic. Irasci et succensere. Non versâ vice: Succensere et Irasci. Ponderosius enim posteriori loco collocandum est.
Irascimur etiam ob levia et inania: Succensemus non nisi iustis de causis.
* Nec tamen hoc ita perpetuum, ut nihil prorsus in contrarium exstet. Donat. in Ter. Andr. Goclen. Obs. 333.
* Irrationabilitas Apuleius: Irrationabiliter Hieronymus et Tertullianus habent.
Irrationalis v. g. Est equus animal, sed irrationale, praeter Celsum et Quintilianum etiam Seneca frequentat. Cell. Antib. 121. C. P. 120. Andr. Borrich. Vind. L. L. 49.
* Testamentum sit irritum, quum is, qui fecit id, capite postea deminutus sit. Nec interest, qualis capitis deminutio intervenerit: nam testamentum non est, nisi hominis liberi, civis Romani et patrisfam. Si quid autem inciderit, quod statum civilem testatoris non mutet, veluti si furiosus factus sit, etc. testamentum ratum manet.
Rumpitur testamentum per vitium superveniens, ut quum Tabulae sunt corruptae, aut aliud testamentum producatur, tempore quod sit posterius, aut ex improviso nascatur filius posthumus, cet.
Testamentum nullum et iniustum utrique opponitur. Nam irritum fieri et rumpi privationem significant, et ideo proprie non nisi de iis, quae ceteroquin iure subsistunt, praedicantur. Privatio enim, ut Philosophorum scholae docent, praesupponit habitum. Sed cuncta haec verbosius inculcant ICti ad tit. 17. L. 2. Institut. Instin.
1. Idem notat, quod et quidem ille.
* Cic. Eius auditor Strato, is qui Physicus appellatur.
2. Cum emphasi antecedens respicit subiectum.
* Sallust. Avaritia pecuniae studium habet, quam nemo sapiens concuptivit: ea quasi venenatis malis imbuta, corpus animumque virilem effeminat.
3. Usurpatur pro utpote.
* Cic. Secedant improbi, secernant se a bonis, unum in locum congregentur, muro denique, id quod saepe iam dixi, secernantur a bonis.
4. Usurpatur pro talis, sequente Relativo qui, vel Coniunctione ut.
* Cic. Itaque ego is in illum sum, quem me esse vis. Id. Quodsi essem eâ perfidiâ, quâ sunt ii, qui in nos haec conferunt. Id Nec tamen is sum, ut mea me maxime delectent. Id. Ea perturbatio est omnium temporum, ut suae quemque fortunae maxime paeniteat.
1. Ponitur pro hac ratione.
* Cic. Ita nobilissima civitas Graecias et olim potentissima sepulcrum civis sui ignorasset, nisi ab homine Arpinate didicisset. Id. Ita mecum locutus est, qunsi non dubinm bellum habeamus. Id. Quare facies, ut ita sit in libro, quemadmodum fuit. Ter. Ita. in istaec tua misceto, ne me admisceas.
2. Pro adeo, atque sie intendendi particula est.
* Cic. Dii te perdant! ita non modo nequam et improbus, sed et fatuns et amens es. Id. Hoc tibi non ita decorum est. Id. Ita sum adflictus, ut nemo umquam. Id. Nec ita claudenda est res familiaris, ut eam benignitas aperire non possit.
3. Pro hac conditione.
* Cic. Ita enim senectus bonesta est, si se ipsa defendit, si ius suum retinet.
4. Iurantis est.
* Cic. Ita vivam, ut maximos sumptus facio. Id. Ita mihi deos omnes propitios esse velim.
5. Stomachantis et indignantis est cum adiectione encliticae ne, ita, ut subiungatur ei tw=| vero vel Tandem, aut etiam omittatur.
* Cic. Itane vero tu tun pericula communi periculo defendes. Itane taudem furis? Ter. Dave, itane contemnor abs te? Conf. Parte Synt. Ita est.
1. Notat fere idem, quod similiter.
* Cic. Litterae isti mittuntur a patre vehementes, ab amicis item. Id. Omnium magnarum artium, sicut arborum, altitudines delectant, radices stirpesque non item.
2. Ponitur etiam pro ita.
* Cic. Fecisti item, ut praedones solent. Id. Ut enim de sensibus, item faciunt de reliquis. Varro de L. L. Analogia non item ea definienda, quae dirigitur ad naturam verborum, atque illa, quae ad usum loquendi.
Hac notione saepe cum Ut, Uti, Atque: raro cum Quam et Quemadmodum coniungitur.
3. Copulandi vim habet.
* Cic. Placuit Scaepolae et Coruncane, itemque ceteris. Ter. Unus et item alter.
† Ceterum ICti, praeeunte Ulpiano in Digestis, et, qui ex Ulpiano ad verbum idem profert, Triboniana in Instit. Iust. L. 2.
Tit. de Servitut. distingvunt intr Iter, ACtum et Viam, ut Iter hominum euntium, Der Fusssteig, Actus pecudum agendorum, Die Trift, Via vehiculorum sit, Der Fahrweg, Heerstrasse. Sed haec distinctio nusquam valet, nisi ubi haec in iure dicundo sibi invicem opponuntur. De cetero Via et Iter apud bonae notae scriptores promiscue usurpantur.. Conf. Aegid. Menagius in Epiff. ad Fabrotum, insertâ c. 36. Amoenit. luris civilis.
* Etiam Cicero habet coniunctio: at hoc verbum numquam significat iuncturam; sed copulationem, netessitudinem, affinitatem, cognatonem, societatem, consociationem, congregationem, convenientiam. v. g. Quod mibi de filia et Crassipede gratularis, agnosco bumanitatem tuam, et spero, nobis hant coniunctionem voluptati fore.
Itaque lis nulla nobis esse potest cum eo, quem in potestate habemus, auctore Caio ICto.
Cicero de Rep. 4: Si iurgant, benevolorum concertatio est; lis inimicorum, non turpium, dicitur. Popma. Nonius Marcellus.
* Sed haec differentia non ubique locorum satis custodita est.
vectigalium, cet. IUS QUIRITIUM continebat iura privata seu propria civium Romanorum, scil. ius patrium, libertatis, connubiorum, legitimi dominii, testamenti, usucapionis, nexûs, cet. Vide Ezech. Spanhemium in Orbe Romano Exercit. 1. c. 9. 10. et Exercit. 2. c. 5.
* Iustificans ab iustisice est Tertulliani, aliorumque sequioris aevi scriptorum Ecclesiasticorum.
1. Apud. Prope.
* Virg. Furiarum maxima iuxta accubat. Corn. Iuxta viam Appiam sepultus est: ubi, et in aliis huiusmodi exemplis, Perizonio iubente, elliptice Praepositio Ad. v. g. luxts ad viam Appiam sepultus est, subaudiri debet.
Plin. Mai. Utilitate iuxta belluas esse. Tac. Germ. cap. 30. n. 5: Velocitas iuxta formidinem, cunctatio propior constantiae est.
2. Post. Sueton. Tantique in avum, et qui iuxta erant, obsequii i. e. qui avum cognationis iure proxime isequebantur, Die naech dem Grossvater die nachsten Angeborigen waren. Tacitus: Inxta Deum in tua manu positum est, Nachst Gott steht es bey dir.
3. Sumitur sine ulla controversia etiam Adverbialiter, quando significat aeque, similiter, perinde, et vel absolute, vel cum Particulis ac, atque, cum et interdum et ponitur.
* Sallust. Cives hostesque iuxta metuere. Id. Iuxta boni malique, strenui et imbelles obtruncati sunt. Id. Quibus contra naturam corpus voluptati, anima oneri suit, eorum ege vitam et mortem iuxta aestimo. Liv. Iuxta hieme atque aestate bella gerere. Cic. Tum reliquis officiis, iuxta ac si mens frater esset. sustentavit. Liv. L. 28. c. 20: Trucidant inermes iuxta atque armatos. Sallust. Que in loco res nostrae sint, iuxta mecum omnes intelligitis. Id. Homines egentes, malis moribus, maximâ spe, rei publicae iuxta ac sibi consuluisse. Plinius in Epp. Mitto, quâ patientiâ corporis hiemes iuxta et aestates serat, ut nullius laboribus cedat.
Atque hic Particulae usus familiaris est Historicis, Oratoribus non item, qui Aeque libentius, quam Iuxta usurpare solent.
* Donatus ad Ter. inquit: Labra sunt superiota: Labia inferiora. Agroecius versâ vice: Labia superiora; Labra inferiora. Sed neutra differentia recte se habet satis.
Verrius Flaccus apud Carisium sic distinguit: Modica esse Labra; Labia autem immodica: et inde labeones dici.
* Ex prima, et hac postrema observatione liquet saltem, non satis ad normam veterum
loqui eos, qui dicunt, Ne primis quidem labiis hoc attigerunt 1. degustarunt; quum potius dicendum sit, Ne primis quidem sabris cet.
* Quamquam aliquando Lacus dicitur, qui habet aquam ex flumine aut compluvio ad aquandum vel lavandum exceptam. Popma.
Differentia etiam, quae est inter lacum et paludem, subinde negligitur. Ita v. g. apud Caesarem B. Gall. L. 1. c. 2. est lacus Lemanut, Der Genfer See, qui sane inter Incus stricte sic dictos i. e. minores, haud referendus est.
possit, ut quâ nos inauramus libros. Valla Lib. 4. c. 84.
* Quaenam autem differentia sit inter Lares, Lemures seu Larvas, atque Manes, tradit Augustinus L. 9. de Civit. Dei c. 11: Platonicos ait, adfirmare, animas hominum daemones esse, et ex hominibus fieri putare Lares, si boni in vivis fuerint, Lemures s. Larvas, si mali; Manes autem dici, si incertum sit. utrum boni, an mali. Plura lege apud Claud. Salmasium in Not. et Animadv. ad Epictet. et Simplic. p. 323. it. 328.
* Saepe tamen confunditur haec differentia. Speciatim latebra interdum est ferarum.
Latebrae etiam eleganter ad talia referuntur, quae per Metonymiam hominem repraesentant. v. g. Vide, ne quaeratur latebra culpae i. e. excusatio culpae. Veritat non amat latebras; pro quo barbari dicunt: Veritas non quaerit anguios. Conf. Sect. 1. voc. Angulus. Vide Vallam L. 4. c. 79. it. Popmam.
† Latebra raro in Singulari occurrit: occurrit tamen bis apud Ciceronem.
* Pro inventore, promulgatore, v. g. lator legis, sine controversia optimae notae est.
v. g. Cic. Lavatio parata est, Das Bad it fertig. Id. Balneum calefacere. De balneis exire.
† Qandoquidem autem Theologi sacrum baptismum vocant, praeeunte Scripturâ, lavacrum regenerationis; cave, ne heic ineptias, et pro lavacro substituas lavationem aut balneum. Quae enim recepta semel sunt in foro Theologico vocabula, etiamsi id fiat sine periculo, haud deserenda tamen temere vel immutanda esse existimo.
* Ita sane fere differunt, si a(plw=s2 haec ponuntur. Ceteroquin lepidus etiam in coniunctione ad verba trahitur, v. g. ab Horat. ARt. Poet. v. 27. lepidum dictum, dicitur.
* Letalis v. g. letale vulnus itidem Poetis frequentissimum est, non item Oratoribus: Plinius tamen, Suetonius et Apuleius pariter eo usi sunt.
Letaliter Adverbium, idem Plinius Mai. usurpavit. Buchner. de Commut. Rat. Dic. 227. Cell. Antib. 275. seq. C. P. 336.
contra ius fasque. Popma. Ael. Donat. Goclen. Obs. 37.
* Leges sunt Principis aut liberi populi: Iura magis generalia sunt; siquidem et ius gentium et ius civile datur. Ins civile dicimus, leges, plebiscita, senatulconsulta, decreta Principum, responsa prudentum.
* Liber interiorem partem; Cortex exteriorem respicit. Liber molle et laeve; Cortex durum, tuberibusque informe respicit latus.
† Hinc est, quod liber translate significet votumen s. codicem, quia veteres interiori corticis parti subinde inscripserant, quae memoriae vellent prodere, aut cum aliis communicare. Numquam autem cortex hâc notione increbuit.
* Licentia, in verbis, semper in malam partem capitur, scilicet pro temeritate loquendi. Licentia in factis, paene semper in malum accipitur; non numquam in bonum, v. g. Data est mihi licentia abeundi, pro quo rectius dixeris, facultas abeundi, potestas abeundi. Valla L. 4. c. 17. conf. Popma. Pontan. Vol. 1. Progymn. Dial. 17. p. 79. seq.
1. Ponitur, ut Coniunctio, pro etsi, sed raro.
* Cic. Veritas licet in causis nullnm patronum aut defensorem obtineat; tamen per se ipsa detenditur.
2. Ut Verbum.
* Id. Hanc si quis partem putet esse orationis, sequatur Hermagoram licebit.
3. Cum Infinitivo, pro Possumus.
* Cic. Licet ora ipsa cernere iratorum. Id.
Mirari licet, quae sint animadversa a Medicis herbarum genera.
Quoties ergo sequitur Tamen, satius est usurpare Esti, Tametsi, Quamquam. Nam Licet hâc significatione, ut diximus, rarum est.
* Sed haec differentia non usquequaque recto stat talo.
* Seneca Ep. 88: Prima illa litteratura, per quam pueris elementa traduntur. Cicero
Philipp. 2. c. 45, de Caesare: Fuit in illo ingenium, ratio, memoria, litteratura, cogitatio, diligentia.
† In Fabro quidem exstat: Loci deiecti et inferiores, Caes. L. 1. de B. Civ. cap. 46, Niedrige Oerter: sed in Caesare l. c. occurrit Ablativus locis deiectis et inferioribus; cuius Nominativus Pluralis formari debebat Genere Neutr. loca deiecta et inferiora.
† Locularis etiam i. e. in loco nostro factus, v. g. locularis resina, quod in Foro Romano non habetur, Romae florentis vocabulum fuit: est enim apud Palladium Febr. t. 25. de Malis.
1. Procul.
* Cic. Longe absum, audio sero. Id. Tu autem abes longe gentium. Id. Longe a me est.
2. Valde.
* Cic. Tota ea res longe ceteris et studiis et artibus antecedit. Id. Longe mihi alia mens est. Id. Quae autem est alia, causa erroris, tam longe lateque diffusi, nisi quod cet. Id. Quam Longe multumque praestet mens atque ratio.
3. Multo.
* Cic. Longe aliter, atque a nie dicta erant, detulerunt. Id. Longe omnium in dicendo et gravissimo et eloquentissimo Platoni. Id. Vir songe post homines natos improissimus. Id.
Longe primus civitatis est Epicrates. Longe alius. Longe dissimilis. Longe dispar. Longe aliter. Longe secus. Longe excellit. Longe superat, praestat, antecellit.
4. Cum adiunctione dicitur usitate Longe lateque; raro, Longe multumque. Cic. 5. Fin.
5. Notat ex longinquo loco.
* Cic. Haec tam longe repetita principia quo spectant?
6. De tempore rarissime dicitur.
* Plaut. Menaech. 5. 8. 53. Quid longissime meministi? i. e. a. tempore quam maxime longo.
† Hoc autem vocabulum non magnopere placet Scioppio Iud. de Stil. Hist. p. 146. qui dictu ridiculum putat, quod Sallustius B. Catil. c. 5. de Catilina dicat, cum satis loquentiae habere; spientiae parum i. e. verbosis strophis fallere homines posse: in quo tamen iudicio ipse, ni fallor, Scioppius ridiculus est.
Nemo interim diffitetur, Sallustium quidem plane singularia habere in stilo v. g. superare pro superesse; ductare pro ducere; facere pro parare; facinus fere in sensu bono, cet. nequaquam autem dictu ridicula. Sapienter enim ubique et graphice loquitur, et cuncta eleganter et apposite profert.
† Ac si vel maxime improprie haec verba sumuntur; respicitur tamen ad dictas notiones.
431. Habet enim Hyginus Fab. 273. et Ausonius Epigr. 83. item Sidonius, Augustinus et Capitolinus. Interim elegantius pro eo dixeris cum Cicerone, luctatio v. g. Cum Diodoro tibi magna luctatio est; et cum Plinio Mai. luctatus, ûs, v. g. Quem luctatum eius si forte alius scarus (piscis marinus est) extrinsecus videat. Fab. Kappius ad Iensium 119.
* Solet enim apud veteres esse magna religio lucorum; id, quod Iudaeis vetitum erat, quos Deus puros volebat esse ab omni contagione gentium ad veram cultus divini lucem caligantium.
trochi, et ocellatorum (lusus ocellatorum, Das Wurfelspiel); aleae ludus dicatur. Quum tamen veteres auctores saepius usurpent lusum alcae; ego potius crediderim, ludum de honestis et gravioribus oblectationibus dici; lusum de puerilibus vel quaestuosis. Ita iudicat Popma.
* Neutra sane distinctio satis fundara mihi videtur esse, satisgque praesidii habere a suffragio veterum. Id autem mihi videre videor. ludum patere latius, et mox ad honestiora recreationum genera, mox ad meram voluptatem, mox ad inepta et puerilia referri; lusum autem strictius sumi, et solius sere voluptatis esse.
* Pestis autem et Pestilentia differunt, ut genus et species; quo de videsis infra suo loco.
Nostri instituti ratio postulat, ut notemus:
1. Lumen usurpari rectius pro Candela, quae non nisi materiam, quâ lumen praebetur, exprimit. v. g. Cic. de Divin. Noctu, lumine apposito, exporrecta nutrix animadvertit puerum cet. Id. pro Syll. Vos mihi in tentis tenebris clarissimum lumen praetulistis. Plinius L. 7. Ep. 27: Poscit pugillares, stilum. lumen cet. Curtius L. 6. c. 8. n. 17: Secundâ deinde vigiliâ, luminibus exstinctis cet.
2. Lumina pro oculis, etiam in prosa esse in usu. Cic. Democritus, luminibus amissis, alba et atra aiscernere non poterat.
3. Lumina etiam significare partem il. lam aedium, qua lux hauritur, aut lucem, quae ades illustrat, v. g. luminibus alicuius abstruere, So baven, dass dem Nachbar das Licht benommen wird, dass ihm die Fenster verdunkelt werden, dass dempselben das Tageslicht nicht mehr in die Fenster fallen kann. Schor. Phraf.
* Neque Lumen hâc notione confundatur cum Prospectu. Lumen enim de caelo capitur, et aedibus nostris illabitur: Prospectus etiam ex locis inferioribus. Hic plerumque voluptatis est; illud necessitatis. Et
prospectûs servitus est, ne quid officiatur ad gratiorem prospectum et liberum: luminis autem servitus est, ne luminibus aedium obstruatur. Popma.
1. Applausûs re bene gestâ, v. g. Virg. Macte noud virtute, puer! Seneca Ep. 68: Macte virtute esto! Viel Glucks darzu! das war wohl gethan! das lies sich sehen!
2. Aut admirationis atque incitationis, ut apud Livium: Macte virtute, hâc pietate in patrem patriamque, T. Manli, esto. P. Manutius Lib. 2. Ep. in fin. seu conclusione epistolae exhortatoriae: Macte igitur istâ voluntate, et isto sensu. Mature vidisti, quis esset rectus ad gloriam cursus. Sequere iudicium tuum: nec tamen contemnes nos, si quando hortamur: et ipse nos vicissim, ubi languemus, hortare. Sic erit mutua gratia. Sic amabimus etiam magis inter nos, mutuo beneficio provocati. Goclen. Obs. 175.
* RAtione constructionis notandum est, Macte poni
1. Absolute. v. g. Cic. L. 6. Attic. Ep. 9. extr. Macte, scribas. Id. L. 15. Attic. Ep. 26.
2. Cum Genitivo, v. g. Stat. L. 1. Silv. 1. it. Martial. L. 12. Epigr. 6. Macte animi.
3. Cum Accusativo, v. g. Flor. l. 2. c. 18: Macte fortissimam, et meo iudicio beatissimam, in ipsis malis civitatem! adsernit cum fide socios cet. quamvis alii heic legant: Macte esse, fortissimam et meo iudicio beatissimam in ipsis malis civitatem adsernit. Priorem tamen seripturam optimi codices tuentur.
4. Cum Ablativo saepius: de quo exempla iam in binis illis membris prioribus, quibus voculae huius significatus exponitur, produxi.
5. Adverbii etiam locum manifeste sustinet apud Livium L. 2. c. 12, ubi Rex Porsena Q. Mutium Scaevolam, postquam hic dexteram velut alienato ab sensu torruisset animo, ita compellat: Tu vero abi! in te magis, quam in me hostilia ausus. Inberem macte virtute esse, si pro mea patria ista
virtus staret. Nunc iure belli liberum te, intactum inviolatumque binc dimitto.
Macti autem Pluraliter, solo Ablativo gaudet. v. g. Liv. L. 1. c. 7. et 36. Macti virtute estote! Plin. L. 1. c. 2. Macti ingenio, caeli interpretes. Liv. L. 7. c. 37: Macti virtute milites Romani este. Barnabae Brissonii de Formulis L. 4. p. 328. heic, si placet, conferri potest.
Dicimus, Macte Vocativum, adeoque nomen esse; idque dicimus ex sententia plerorumque Grammaticorum, et nominatim illius, qui inter eos familiam propemodum ducit, nempe Vossii. Sed Iohaunes Brunsmannus, Danus, nil, nisi Adverbium esse, demonstrare conatur singulari libello, quem inscripsit: Macte funeratum et reviviscens.
* Si coniunguntur, v. g. apud Cornelinm in Themistocle cap. 7: Ad magistratum senatumque Lacedaemoniorum adiit: cuncta curiae membra designantur.
† Romanorum Magistratuum non una eademque fuit ratio Alii enim dicebantur Urbani; alii Provinciales. Urbanorum magistratuum alii erant Maiores; alii Minores. Utrorumque alii iterum Ordinarii; alii Extraordinarii.
Magistratus Maiores Ordinarii erant: Rex. Praefectus vel Tribunus Celerum, Consules, Censores, Praetores, Imperatores, Caesars Augusti donati tribunitia potestate, Principes Iuventutis, Praefectus urbis.
Magistratus Minores Ordinarii: Quaestores urbani aut aerarii, Tribuni plebis, Aediles plebis, Aediles Cereales, Aediles Curules, curatores tribuum omnium, Triumviri capitales, Triumviri monetales, Triumviri valetudinis, Triumviri nocturni,
Quattuorviri viarum, Quinqueviri cis et uls (antique pro ultra) Tiberim, Decemviri et Centumviri litibus diiudicandis cet.
Magistratus Maiores Extraordinarii: Praefecti urbis, absente magistratu ordinario, Dictatores, Interreges, Magistri Equitum, Decemviri Consulari potestate, Tribuni anilitum Consulari potestate, Triumviri rei publicae constituendae.
Magistratus Minores Extraordinarii: Duûmviri perduellionis, Quaestores parricidii s. rerum capitalium, Praefecti annonae, Duûmviri navales, Triumviri legendi Senatûs, Quinqueviri Mensarii, cet.
Magistratus Provinciales erant: Proconsules, Propraetores, Legati Proconsulum, Legati Propraetorum, Quaestores Provinciales et Proquaestores, Praefectus Aegypti, Praesecti Praefecturarum, Quattuor Consulares, Triumviri, Quinqueviri, Septembiri et Decemviri coloniae deducendae, Quinqueviri, Septemviri, Vigintiviri agris dandis s. tribuendis, Quinqueviri s. Quindecimviri agrorum metiendorum, cet.
Magistratuum Ministri: Scribae, Apparitores, Accensi, Interpretes, Lictores, Praecones, Viatotes, Servi Publici, Carnifex. Immo, ut maior esset splendor dignitatis magistratuum, insignibus quibusdam a privatis distincti incedebant; ut togâ praetextâ fascibus et securibus.
Proceres non nisi Pluraliter in usu est. Primores habet quidem Singularem; sed absque Nominativo, in Gen. Primoris. Reliqua in Singulari prorsus in usu sunt, ut: Optimas, atis, Summas, atis, Megistan, anis, Primas, atis. Primates Apuleius habet; quo de Sect. 1.
superiori aetate, quum suspectum haberent hoc verbum, in Terentii loco mutasse in aliud vocabulum. Andr. Borrich. Append. 150. seq. producit etiam ex Lucilio. Magnificatio, v. g. personarum varia magnisicatio, est apud Macrobium. Pro magnificare Cicero habet, laudare, celebrare, iusti ssimis atque verissimis laudibus aliquem in caelum, vel in astra tollere. Cell. C. P. 289.
1. Idem notat, quod valde, et interdum Germanico Eben respondet.
* Cic. Quorsum recidat responsum tuum. non magnopere laboro, Darum bekummere ich mich eben nicht. Id. Magnopere miror, Mich nimmt es sehr Wunder. Id. Magnopere censeo tibi Romam properandum, Ich achte es gar nothig.
2. Divise etiam effertur. Cic. Magnoque opere abste peto.
3. Superlativus maximopere pari passu ambulat, praeterquam quod vicem Germanici Eben numquam sustineat.
* Cic. Abs. te maximopere pro nostra summa coniunctione etiam atque etiam quaeso et peto. Terent. Thais maximo te orabat opere, ut cras redires.
1. In re nobis odiosa eleganter usurpatur apud Latinos pro valde, v. g. male mihi timeo i. e. valde mihi timeo. Similiter peius et pessime, v. g. Nullum hominum genus peius odi, quam ad. sentatorem. Valla L. 2. c. 52. et L. 3. c. 87.
2. Singulari idiotismo subservit in tw=| male narrare, v. g. Male narras de nepotis filio, Germ. Du bringst keine gute Zeitung, Das hore ich ungern. Cui opponitur Narras bene.
* Maledicus, Maledicentior, Maledicentissimus, it. Adverb. Maledice, probae notae, ipsiusque Ciceronis, sunt. v. g. Maledicus conviciutor. Historici maledicentissimi. Qnum de absentibus maledice contumelioseque dicitur.
Benefacta male locata, malefacta arbitror.
Malim igitur pro eo, qui male de nobis meretur, qui malam nobis gratiam refert, vel aliter pro argumento. Borrich. Cogit. 159. Cell. Antib. 10. C. P. 348. Vorst. de Lat. memr. Susp. 25.
* Maleficus, Maleficium, Maleficentia, Malefacio, optimae notae sunt.
* Quam tamen differentiam negligunt non tantum Poetae, sed interdum etiam Prosaici. Ita v. g. mammae etiam dicuntur porcorum, ap. Martial. 2. Epigr. 37. v. 2; capellarum, ap. Virgil. Georg. L. 3. v. 310; multarum aliarum pecudum, ap. Plin. Hist. Nat. L. 11. c. 40: et vicissim nbera hominum, ap. Gellium L. 12. c. 1. Virgil. Aen. L. 6. v. 428. cet.
* Manifestatio est Sulpicii Severi. Augustini et Ambrosii.
Manifestater i. e. delator, index, occutrit apud Non. c. 1. et 5. Goclen. Obs. 22. p. 65. Cell. C. P. 68. Borrich, Analect. 58.
ist acbt Tagereise von bier, Suetonius, Plinius, Palladius, Apuleius habent.
* Pro conimoratione v. g. Haeccine erant itiones crebrae, et mansiones dintinae Lemni? exstat apud Ciceronem L. 4. Fam. Ep. 4. et Terentium Phorm. A. 5. Sc. 9. v. 23: cui opponitur decessio, Der Abschied, der Abzug.
† Hiccine, haeccine, boccine, in Plurali non nisi Nominativum et Accusativum neutrius Generis habet, haeccine Cl. Schwaraius Gr. Lat. p. 227. agnoseit etiam in Plur. Femininum haecine, nixus sortasse loco Terentiano, quem exempli gratiâ iam adduxi: sed in omnibus codd. emendate editis non nisi Neutrum invenio.
* Mannale, Substantive, Ein Handbuch, quod citra idoneam auctoritatem usurpatur, rectius cum Epictero dixeris e)gxeiri/dion, enchiridium.
* Aliquando tamen Manubiarunt vocabulo pro qualibuscumque spoliis usi sunt veteres, atque etiam ipse Cicero, quum ait: Ex manubiarum venditione.
Itaque verius est, Praedae nomine contineri omnia spolia ab hostibus capta; Manubias vero significare ornamenta hostibus adempta, quae manu serri possint, et pecuniam inde redactam. Ez. Spanhemius de Usu et Praest. Num. p. 224.
* Quintilianus L. 1. c. 7: Causa, cassus. divissiones: quomodo et ipsum (Ciceronem) et Virgilium quoque scripsisse, manus eorum docent. Ipse Cicero Ad Attic. L. 4. Ep. 16: Occupationum mearum vel hoc signum erit, quod epistola librarii mann est. Pro quo alibi scribit: Occupationum mearum signum tibi sit librarii manus. Et alibi: Tenentur litterae signa, manus.
† Imitati veteres Latini in eo videntur Graecos, et speciatim Atticos, qui similiter ita th\n xei=ra usurpant. Voss. L. 4. Inst. Orat. p. 116.
Transmarinus, quod trans mare est: Transmaritanus, quod trans maritima loca est. Popma. Valla L. 4. c. 95.
* Interdum tamen haes et illa confundduntur.
Sumite materiam, vestris, qui scribieis, aequam
Viribus, et versate diu, quid ferre recusent,
Quid valeant humeri.
et ap. Phaedr. Prolog. L. I. v. I:
Aesopus auctor quam materiam repperis,
Hanc ego polivi versibus sersariis.
sed etiam apud probatissimos seriptores in prosa, v. g. apudipsum Ciceronem L. I. de Orat. n. 49: Materies illa fuit Physici, de qua dixit. It. L. 2. n. 145: Eam materiem orationis. Et n. 239: Est etiam deformitatis et corporis vitiorum satis bella materies ad iocandum. It. L. I. Offic. c. 4.: Quocirca huic, quasi materia, quam tractet, et in qua versetur, subiecta est veritas. It. L. I. Fam. Ep. 18: Quodsi te adducemus, ut hoc suscipias ; erit, ut mihi persuadeo, materies digna facultate et copia tua. It. L. 2. Attic. Ep. 8:
Quod me, ut seribam aliquid, hortaris: crescit mihi quidem materies. Saepissime autem hâc notioneâc notine occurrit vocabulum Materiae apud Plinium Iun, v. g. L. 2. Ep. 5. L. 3. Ep. 13. L. 5. Ep. 16. L. 9. Ep. 9. cet.
* Plinius L. 3. Ep. 13. dicit pulchritudo materiae: pro quo tamen malim cum Cicerone, argunenti dignitas.
* Matronae ap. Ter.Phorm. A. 5. Sc.8. dicuntur feminae primariae.
1. Superlativos format eorum Adiectivorum, quorum Positivus Vocalem praemissam habet Terminationi is et us; sicut eorum Comparativus formatur per magis. v. g. pius, magis pius, maxime pius; idoneus, magis idoneus, maxime idoneus.
2. Significat et praecipue, potissimum, v. g. maxime indigere aliquâ re, einer Sache vor andern bedurfen. Cic. ad Lentul. Lib. 1. Fam. Ep. 9: Quod ego quum audissem ex aliis, maxime ex meo fratre cognovi.
3. Habet et concedendi, seu adnuendi potius signisicationem. Ter. Andr. A. 4. Sc. 5. v. 23: Duc me ad eam, quando huc veni. M. Maxime, Ia, von Herzengern.
4. Superlativo iunctum, rarissimum est. Colum. 9. c. 3: Virgilius maxime probat apes parvulas cet. si vero saevior apis, maxime pessima est.
5. Superlativos autem adverbiales eleganter exprimit.
* Cic. Dicere quam maxime ad veritatem accommodate. Id. Mihi videtur vel maxime consirmare. Id. Domus celebratur, ut quam maxime. Id. Tam sum amicus reip. quam qui maxime.
At proximitas a proximo, Die Nahe, die Angrenxung, v. g. latet vitium proximitate boni, saepe ab Ovidio usurpatur.
ut in singulis essent bina media: vix enim audeo dicere medietates, quas Graeei mes1o/thtas2 appellant: sed quasi ita dixerim, intelligaiur: erit enim planius.
Non autem refugerunt hoc vocabulum postea alii. Usi enim eo sunt Palladius, Solinus, Macrobius, Vegetius, Marcellinus, Arnobius, Lactantius, Apuleiur, Eutropius, Hieronymus. Borrich. in Voss. 162. Cell. Antib. 122. C. P. 222.
* Cic. L. 10. Attic. Ep. 8: Navigabit igitur (Pompeius) et ad Italiam accedet, in qua nos sedentes quid erimus ? Nam medios esse iam non licebit. Et Antonins Ciceroni L. 10. ad Attie. Ep. 10: Qui se medium esse vult, in patria manet: qui prosiciscitur, aliquid de alterutra parte iudicare videtur. Velleius L. 2. c. 21: Se dubium mediumque partibus praestitit. Et Sueton. Caesare cap. 75: Ipse medius et nentrius partis. Item Nerone cap. 2: Consultante autem Pompeio de mediis ac neutram partem sequentibus. Schori Phras.
* Concretum autem melancholicus Cicero in civitatem Latinam quasi. adscivit. v. g. Tusc. Quaest. L. 1. n. 80: Aristoteles quidem ait, omnes ingeniosos melancholicos esse: ut ego, me tardiorem esse, non moleste feram. Et de Divin. L. 1. n. 81; Aristoteles quidem eos etiam, qui valetudinis vitio furerent, et melancholici dicerentur, censebat habere aliquid in animis praesagiens atque divinum. Ego antem haud scio, an nec cardiacis hoc tribuendum sit, nec phreneticis: animi enim integri, non vitiosi corporis est divinatio.
† An melancholia possit esse causa divinationis, et sermonis peregrini, et quidem de rebus antea ignotis, disputat Gisbertus Voetius Part. 1. Dispp. Theolog. p. 1043.
Plauto Curul. A. 2. Sc. 1. V. 24. melancholicus dicitur, quem hepatarius morbus agitat; et Poetae, qui liene cinctus ambulat.
* Differentia, quam Grammatistae statuunt, ut menda sit corporis, mendum vero scripturae, ea videlicet nulla est.
* Haec differentia recte se habet, si ad obrussam rationis exigas: neque etiam ab nugatore quodam proficiscitur, sed a magno illo Critico, P. Nigidio, quem, ipse Cicero, cuius aequalis erat, magni aestimavit. Interim ut nihil fere tam rectum in Latio est, unde non aberret interdum hic atque ille veteris auctoris locus; ita et habemus, quod opponere etiam heic possimus. Nam mendacium dicere l. loqui interdum positum pto mentiri, v. g. ap. Nep. Attic. c. 15: Mendacium neque dicebat, neque pati poterat. Ubi sane mendacium dicere nihil aliud potest esse, quam mentiri. Et Martialis L. 4. Epigr. 43:
Non sum tam temerarius, nec audax,
Nec mendacia qui loquar libenter.
1. Ad pecunias, quae pro conductis a nobis rebus penduntur.
* Caesar. L. 3. de Civ. cap. 2: Duas (leges) promulgavit: unam, qud merceder habitationum annuas (iahrlichen hauszins) conductoribus donavit.
† Graeci ta\ e)noi/kia vocant. Suetonius absolute habitationes, Caes. c. 38. ICti obventiones vocant, ut ibi notat Casaubonus. idem Suetonius Caes. c. 20. mercedes dixit, quas publicani pro vectigalibus pendebant.
2. Ad annuos reditus ex fundis et praediis.
* Cic. L. 2. de Fin. c. 26. extr. Vides, si amicitiam emolumento metiare, summas familiaritates praediorum pretiosorum mercede superari.
* Aliquando et aliquid additur, quo inodus merendi designatur: ut equo merere, Zu Rosse dienen; pedibus merere, Zu Fusse dienen. Sed et in genere aere merere dicimus, Um Geld dienen. Lucanus L, 10. v. 409: Aere merent parvo. Item, stipendia merere, apud Suetonium et Livium; pro quo alias dicunt, stipendia facere. Et Tacitus Annali 2. c. 10. n. 4: Qui in castris ductor meruit, Der sur einen Obristen gedienet. Idem Annali 1. c. 36. n. 4. stipendia meritos dixit.
† Sed mereri deponentaliter vix, quod equidem sciam, apud auctorem, classicum hâc notione occurrit. Dico autem, mereri de aliquo, quod est bene aut male alicui facere. Bene mereri de aliquo, est bene facere. Male mereri, est iniuriam facere, v. g. Nihil de me neque bene, neque male meritus est.
* Demereri aliquem, est, merito aliquo sibi obligare aliquem s. bene mereri de aliquo: sed regit Accusativum personae; numquam vero rei, v. g. Etsi plurima de me bene meritus es; tamen hoc uno benesicio me tibi perpetuo demereberis. Quintil. Praefat. L. 1. Pleniori obsequio amantissimos sui demereri, Sich um seine Freunde wohl verdient machen. Livius L. 3. c. 18, Demereri beneficio civitatem. Sic: Benevolentia l. officiis demereri amicos, cet. Tacitus Annali 15. c. 21: Plura saepe peccantur, dum demerenmur, quam dum offendimus. Columella L. 1. c. 4: Demereri amoenitate aliquâ uxorem. Ovid. ad Liviam v. 131: Numina cultu demeruisse, per licentiam Poeticam pro demeritum esse. Demerere enim, Activâ formâ sumptum, praeterquam quod rarius occurrat, similiter, ac simplex merere, de iis fere dicitur, qui locant operas suas, ac quaestum faciunt, v. g. Plant. Pseud. A. 4. Sc. 7. v. 90: Quid mercedis Petasus hodie domino demeret? Valla L. 5. c. 99.
feret, pudicitiam in propatulo habere; corpus palam ad omnes libidines divulgare: palam se in meretricia vita collocare.
* Columella 1. c. Plurimum affert mali, si operario meretricandi potestas fuit.
* Cicero meridiationem pro meridiana quiete habet, v. g. de Divinat. L. 2. c. 68: Meridiationes addidi, quibus uti antea non solebam. Goclem. Obs. 411.
† Meridie per aestatem ex more Romanos dormiisse, refert, Buchnerus ad Plinii Epist. p. 69. n. 263. Rationem huius aestivi otii exsequitur, Plinius L. 9. Ep. 39. Conf. Taubmannum in Plaut. Most. p. 658.
* Cic. L. 11. Fam. Ep. 17: Magna eius in me non dico officia, sed merita. Id. L. 12. Ep. 29: Ad haec officia, vel merita potius, iucundissima consuetudo accedit. Popma.
Debitum est, quod negari non potest; unde neque illi, quibus debemus, facile repulsam ferunt: Meritum autem et negari potest, et bene meriti repulsam accipere possunt.
* In bonam partem accipitur v. g. Cic. L. 14. Fam. Ep. 2: Pisonem nostrum merito eius amo plurimum. In malam apud eumdem Cic. pro Sext. c. 16: Caesar, qui a me nullo meo merito alienus esse debebat, inimicissimus esse meae saluti ab eodem quottidianis contionibus dicebatur.
† De verbo Mereri, et Voc. Meritum, egregia Dissertatio exstat apud Radulph. Ardentem Homil. in Vigilia Adscensionis Dominicae, quâ docet, solum Christum et meruisse et mereri potuisse; nec nisi divinam gratiam eiusque opes proprie merita vocari posse. vid. p. 484. seq. Ceterum vocabulum hoc apud veteres usurpatum cum magna latitudine esse, docet Dorschaeus in Relat. Anonymi de S. Marci Corpore not. p. 211.
* Cicero hoc eleganter, id est, more suo inculcat L. 3. de Orat, unde quaedam, quae disciplinam de Metaphoris illustrent, huc transtulisse haud pigebit. Ita autem ille n. 155: Ut vestis frigoris depellendi causâ, reperta primo, post adhiberi coepta est ad ornatum etiam corporis et dignitatem: sic verbi translatio instituta est inopiae caus d frequentata delectationis, Nam gemmare vites, luxuriem esse in herbis, laetas segetes etiam rustici dicunt. Quod enim declarari vix verbo proprio potest, id translato quum est dictum, illustrat id, quod intelligi volumus, eius rei, quam alieno verbo posuimns, similitudo. Et n. 159: Omnes translatis et alienis magis delectantur verbis, quam propriis et suis. Nam si res suum nomen, et proprium vocabulum non habet, ut pes in navi, ut nexum, quod per libram agitur, ut in nxore divortium: necessitas cogit, quod non habeas, aliunde sumere. Sed in suorum verborum maximd copid tamen homines aliena multo magis, si sunt raione translata, delectant. Id accidere, credo, vel quod ingenii specimen est quoddam, transilire ante posita, et alia longe repetita sumerer; vel quod is, qui andit, alio ducitur cogitatione, neque tamen aberrat; quae maxima est delectatio: vel quod singulis verbis res ac totum simile conficitur: vel quod omnis translatio, quae quidem sumpta ratione est, ad sensus ipsos admovetur, maxime oculorum, qui est sensus acerrimus. Et n. 163. 164. 165: Deinde videndum est, ne longe simile sit dictum. Syrtim patrimonii, scopulum libentius dixerim; charybdim bonorum, voraginem potius. Facilius enim ad ea, quae visa, quam ad illa, quae audita sunt, mentis oculi feruntur. Et quoniam baec vel summa laus est verbi transferedi, ut sensum feriat id, quod translatum sit; fugienda est omnis turpitudo earum rerum, ad quas eorum animos, qui audiunt, trahet similitudo. Nolo, morte, dici, Africani castratam esse remp. Nolo stercus curiae dici Glauciam. Quamvis sit simile; tamen est in utroque deformis cogitatio similitudinis. Nolo esse aut maius, quam res postulet; tempestas comissationis: aut minus; comissatio tempestatis. Nolo esse verbum ang ustius id, quod translatum sit, quam fuisset illud proprium ac suum.
Quidnam est, obsecro? quid te adiri abnutas?
Melius esset, vetas, prohibes, absterres: quoniam ille dixerat:
Ilico istic, ne contagio mea bonis umbrave sit.
Atque etiam si verare, ne paullo durior tvanslatio esse videatur, mollienda est, praeposito saepe verbo: ut, si olim M. Catone mortuo, pupillum senatum quis relictum diceret, paullo durius: sin, ut ita dicam, pupillum, aliquando mitius est. Etenim verecunda debet esst translatio, ut deducta esse in alienum
locum, non irruisse, atque ut precario, non vi venisse videntur. Conf. Schraderus ad Aristor. Rhetor. p. 505. it. 508. it. seqq. it Wehrenfels de Meteoris Orat. §. 11.
* Porro Formidare naturaem pavorem: Timere et Metuere iustas formidinis causas magis respicere videtur. Curt. L. 4. c. 16. n. 17: Ubi intravit animos pavor; id solum metuunt, quod primum formidare coeperunt.
* Cicero: Metus est exspectatio mali. Est enim metus, futurae aeg ritudinis sollicita recordatio. Id. Resp. metu est debilitata servili. Id. Minas iactare, formidines opponere. Id. Timor est metus malis appropinquantis. Id. Animos a minore cnra ad sinnnum timorem traducere. Id. Nostris animus accessit; hostibus timor iniectus est. Id. Civitas perculsa magno timore. Id. Pavor metus est, mentem loco movens.
* Confunduntur tamen haec interdum.
Magnopere in quo mi diversi errare videntur.
Virg. L. 6. Aen. v. 103:
- - - Non ulla laborum,
O virgo, nova mi facies, inopinave surgit.
Horat. Lib. 1. Sat. 2. v. 57:
Nil fuerit mi, inquit, cum uxoribus umquam alienis.
In prosa tamen etiam occurrit apud Varr. L. 2. c. 5.: Tu vero, Murri, veni mî advocatus.
† Syllabica Adiectio pte frequenter quidem apud Livium, Tacitum, et alios componitur cum Ablativis mea, tua, sua, nostra, vestra, ut menpte, tuapte, suapte, nostrapte, vestrapte: et interdum cum meo, tuo, suo cet. ut meopte, tuopte, suopte cet. sed Compositio eius cum mihi, ut mihipte, valde insolens, et propterea eo magis notanda.
Vopiscum et Vegetium mingere dixisse; et concedat, Latinum esse minxi et perminxi, quod posterius apud Horatium inveniatur. Eodem redit iudicium Scioppi in Paradox. Litter. Epist. 5. p. 35. et de Stil. Hist. p. 95. Praeferunt ergo hi duum viri verbum usitatius, meiere; quod autem Praeterito et Supino caret.
Verum non est improbandum verbum mingere. Neque enim solus Vopiscus sibi illud permisti, sed etiam Ammianus Marcellinus, immo ipse Cornelius Celsus.
* Minxi Praeteritum habet etiam Martialis; comminxi et mictum Horatius. borrich. in Voss. p. 167. seq.
† Nominatim Quintilianus saepe ministeria pro ministvis dixit. Valla L. 4. c. 50.
1. Omnibus Positivis iungi potest, praestatque periphrasin Comparativi, v. g. minus potens id est, impotentior; minus firmus id est, infirmior.
2. Notationi temporis etiam inservit.
* Nepos Themist. c. 5. n. 2. Minus diebus triginta i. e. minus, quam cet. Nicht gar in dreyssig Tagen.
3. Saepe non Comparativum est, sed idem, ac non valet.
* Corn. Minnus bene vestitus i. e. non bene vestitus. Id. Minus prospere i. e. improspere. Ter. Minus intelligo i. e. non intelligo.
4. Interdum etiam notat idem, quod paurm.
* Caes. Ut et minus late vagarentur, et minus facile finitimis bellum inferre possent.
5. Minus, quam Oratoribus et Historicis: Minus ac vel atque Poetis magis frequens.
* Cic. Praestitimus enim patriae non minus certe, ac debuimus. Virg. Haud minus, ac dussi faciunt. Horat. Qui peccat minus atque ego.
6. Elliptice sumitur.
* Cic. Si mihi tecum mimus esset, quam est cum tuis omnibus, Wenn deine Anverwandte mit mir in grosserer Vertraulichkeit stunden, als du.
7. Per geminationem opponitur tw=| magis magisque.
* v. g. Ter. Minus minusque mihi obtemperat, Ie langer, ie weniger; quod minus et minus est Ovidio 2 Pont. Ep. 8. v. 73; minus ac minus Plinio L. 11. c. 10.
8. Ad numerum refertur. Liv. Hostium plus mille caesi, Romanorum minus mille.
9. Ad personas. Liv. Minus militum periit.
Vetus quidam Grammaticus etiam ita distinguit: Miseremur, quum eodem tempore et dolet nobis de alicuius causa, et subvenimus laboranti: Miserari consolari tantum est intra adfectum doloris. Talia et apud Festum legimus. Et sane hanc differentiam muita veterum loca vehementer comprobant. Cic. Audite, quaeso, iudices, et aliquando miseremini sociorum. Idem, Non queo satis huius eventum fortunamque miserari.
* Poetae tamen, ut omnino disserentiarum incuriosi sunt, haec duo plerumque confundunt, et altero uruntur pro altero indifferenter.
Servius heic se pro Critico parum curioso gerit, quum plane non agnoscat discrimen, nisi constructionis: cuius verba ad Virg. Aeneid. L. 1. v. 601. haec sunt: Et Miseror et Misereor unum signisicant; sed Miseror Accusativum rgit; Misereor Genitivum. Et quod insuper contra Servium notandum, Miseror non solum Accusativum, sed etiam, licer rarius, Genitivum adsciscit. Conf. Parte Synt. Voc. Misereor.
quasi proprium est, et apud quem frequentius occurrit. Andr. Borrich. Vindic. L. L. p. 50. Usitatiora tamen, mixtura et permixtio.
* Cic. L. 5. Fam Ep. 16: Adhibere aliquam modicam consolationem. Item Livius L. 25. c. 22. Modico ibi praesidio relicto. Et alibi, commisso modico certamine. Item Valerius Max. in Praef. Quis omnis aevi gesta modico voluminum numero comprehenderit? In quibus omnibus manifeste modicum est pro exiguo, pusillo. Occurrit etiam hâc notione subinde apud Tacitum et Tertullianum. Vorst. de Lat. Mer. Susp. p. 23.
Ita etiam Adverbium Modice interdum notat parum. Cic. Attico: Minae Clodii, contemptionesque, quae mihi proponuntur, modice me tangunt.
1. Minus significat, quam nuper, et ponitur pro aliquanto ante.
* Cic. in 6. Verrin. c. 3: Quid dico nupar? immo vero, modo, ac plane paullo ante vidimus. Id. In qua urbe modo gratiâ, auctoritate et gloriâ floruimus, in ea nunc iis quidem omnibus caremus. Ter. Davum modo timere sensi, ubi nuptias futuras esse audivit. Plaut. Modo, quum dicta in me ingerebas.
2. Tempus alternum notat.
* Ter. Modo ait, modo negat, Bald sagt er ia, bald sagt er nein.
3. Signisicat tantummodo.
* Ter. Modo facito, ut illam serves. Cic. Si vos mediocris modo fortuna reip. adiuverit.
4. Ponitur etiam subinde pro dummodo.
* Cic Concedo ut impune emerit, modo ut bonâ ratione emerit. Id. Omnia ei obsequia polliceor, si modo remp. respicere volet.
utrumque, i. e. adulterium committere, Ehebrechen, einen Ehebruch begehen; et notione Activâ, quâ Suetonius non semel utitur, v. g. adulter are aliquam i. e. per adulterium stuprare.
* Catullus Moechari intransitive; Ecclesiastici transitive usurpant. v. g. Moechari cum aliqua. Conf. Part. Synt. Moechari aliquam.
Moechus autem et moecha plures usurpaverunt, optimae etiam notae scriptores Cell. antib. 264. C. P. 181
* Differunt ita, si a(plw=s2 ponuntur. Conf. infra ad ealcem huius Sect. Voc Videmus. Hinc frustra obicias ex Auct. ad Herennium L. 3. c. 15. Maestus et conturbatus unltus.
Interim libenter concedimus, neque hanc differentiam perpetuo sibi constare.
* Interim per Metonymiam coenobium pro monasterio dici posse, existimamus.
Monemus verbis levioribus: Hortamur gravioribus.
* Cic. L. 10. Ep. 5, ad Paetum: Sic moneo, nt filium: sic faveo, ut mihi: sic hortor, ut et pro patria et amicissimum.
† Hinc hortor, ut gravius et ponderosius, quoties cum moneo coniungitur, loco
posteriori ponendum. In quo tamen interdum hallucinantur veteres; ut Plinius L. 1. Ep. 16: Quod te quoque ut sacias, et hortor et moneo.
Iam perdidisti te que me, atque operam meam,
Qui tibi nequiquam saepe monstravi bene.
Heic monstrare alicui idem est, quod doctrinam alicui tradere. Quod apparet ex eo, quod Pistoclerus, cui ista dicuntur, respondet:
Ibidem ego meam operam perdidi, ubi tu tuam.
Tua disciplina nec mihi prodest, nec tibi.
Iustinus quodque Lib. 2. c. 6. dicit: Arare quoque et serere frumenta, glandem vescentibus monstrarunt. Vorst. de Lat. Falso Susp. 133.
* Modestinus Differentiarum 9. ita etiam recte distinxit, ut morbus sit temporalis corporis imbecillitas; vitium vero perpetuum corporis impedimentum, veuti si quis talum excussit. Potest ergo, qui vitiosus est, non morbosus esse; ut balbus et atypus (i. e. homo impeditae linguae) vitiosi magis, quam morbosi sunt, et equus mordax aut calcitro vitiosus, non morbosus est. Gellius L. 4. c. 2.
* En! exempla! Cic. pro Quint. c. 18: Mors honesta saepe vitam quoque turpem exornat: vita turpis, ne morti quidem honestae locum relinquit. Id. pro Mil. cap. 37: Mortem naturae finem esse, non poenam. Id. Catil. 4. c. 4: Mors aut necessitas naturae, aut laborum ac miseriarum quies est. Id. Qui de nostro interitu et urbis exitio cogitent. Id. Iunius necem sibi ipsi conscivit. Id. Homines vincla, neces, ignminiasque vitant. Id. Qui in caede atque ex caede vivunt. Facere caedem vicinorum. Conducere aliquem ad caedem saciendam. Mihi res spectare ad caedem videtur.
† Nex, necis, raro exemplo de morte naturali accipitur: accipitur autem ap. Sueton. Caes. 5. 2. Senecam Consol. ad Marc. c.21. Iustin. 42. 1. 1. ubi vid. Bernegger. it. Freinsbem. ad Flor. L. 3. Cap. ult. fin.
* Mortiferus Cornelius Celsus dixit duobus locis. Buchner. de Commut. Rat. Die. 163. et. 217. Cell. C. P. 341. Borrich. in Voss. 193. Cons. insra. Pestiferus.
* Interdum tamen ritus pro more atque instituto usurpatur. Cic. in Lael. Qui pecudum ritu ad voluptatem omnia referunt. Id. Phil. 2: Erat ei vivendum latronum ritu.
1. Notat paullo post. Cic. Iussitque mibi nuntiari, mox se venturum.
2. Inservit designando tempori instanti, sed indeterminato. Ter. Dum exspecto, quam mox veniat.
3. Etiam consecutivum est, praesertim apud Tacitum, e. g. in Germ. cap. 101. n. 1: Sortium consuetudo simplex: virgam frugiferao arbori decisam, in surculos amputant, eosque notis quibusdam discretos super candidam vestem temere ac fortuito spargunt. Mox si publice consulatur, Sacerdos civitatis; sin privatim, ipse pater
familiae precatus deos, caelumque suspiciems, ter singulos tollit, sublatos secundum impressam ante notem interpretatur.
4. De ordine et situ. v. g. Germaniae Academias frequentavit; mox adiit Belgicas.
5. De gradibus praestantiae. Plin. 16. c. 10: Scandulae e robore aptissimae, mox e glandiferis aliis.
* Quae tamen differentia non exacte in Scriptoribus Classieis ubique servatur.
* Adverbium autem multifariam, v. g. aurum multifariam defossum, Ciceronis, Livii, et Plinii est.
* Plinius Mai. etiam habet multifarie; unde transiit ad Solinum, qui Plinium vehementer in deliciis habuit, câ propter dictus Plinii Simia.
Sed Vallo circumdare urbem, plerumque de oppugnantibus dicitur. Reiz. 373. 624:
* Murmurare etiam ad inanima transfertur, ut murmurantia litora,murmurans mare, nemus, et alia: Mussare tantum est hominum. Popma.
* Videntur autem Moenia interdum etiam pro propugnaculis et manitionibus, quae fossd ac vallo aliisque, quae extra murum urbi praesidio esse possunt, tantum modo continentur, ab auctoribus poni. v. g. Florus L. 1. c. 4. n. 2: Hic igitur et moenia muro amplexus est. Caesar. L. 2. de B. Civ. Cap. 16: Quum paene aedificata ab exercitu nostro in
muris moenia viderentur.´Vitruvius L. 8. c. 4. pr. Zama est civitas Afrorum, cuius moenia Rex Iuba duplici muro saepsit.
Murus ergo in his et aliis huiusmodi auctorum locis notat Germ. Die Maver; et Moenia Germ. Allerhand Fortisications-Werke.
† Fictum est a musa; sicut a vulpes, vulpinari; et a muges, muginari i. e. nugari, tarde conari, quo Plinius et Cicero ad Art. L. 16. Ep. 12. utitur.
Pro musinari, quum in vitio ponitur, et eruditionem umbratilem et infructuosam respicit, Cicero L. 7. Fam. Ep. 28. Se totum in litteras abdere. Et pro Arch. cap. 6: Ego vero fateor, me his studiis esse aeditum: ceteros pudeat, si qui ita se litteris abdiderunt, ut nihil possint ex bis neque ad communem adferre fructum, neque in adspectum lucemque proferre.
1. Adsequi, obtinere, adquiterer, quod voto nostro conveniat.
* Cic. Cato sic abiit e vita, ut cansam moviendi se natum esse gauderet.
2. Ad usum transferre suum, quod forte fortuna nobis obtigit.
* Caes. L. 2. B. Civ. c. 22: Nactus turbidam tempestatem. Et L. 3. c. 54: Noctem subnubilam nactus. Flor. L. 2. c. 4: Hostes nivalem nacti diem sc. Tempestatem eius diei in consilium verterunt.
3. In rem odiosam incidere.
* v. g. Nacisci febrim, morbum, aliquid mali. Vid. Corn. Attie. c. 21. Sueton. Tit. Terentium Phorm. A. 3. Vorst. de Lat. Falso Susp. 61.
† Nasciturus est quasi a nascitum: naturus enim a Supino natum, haud est in usu.
† Habet quidem Cicero pro Plancio: sed ibi alludit ad veteris Poetae verba, quae mox subiieit. Eo utitut quoque Quintilianus Prooem. Instit. Orat. ad quem vero locum Pithoeus: Non adducor, inquit, ut credam, Quintilianum, Latini sermonis observatorem sincerum, vocem istam, quae omnino Poetarum est, non Oratorum, usurpasse. At occurrit tamen hoc vocabulum in ipsis Ciceronis verbis verbis de Amicitia cap. 8: Ex ea caritate, quae est inter natos et parentes. Cellar. Antib. 276. C. P. 337.
* Gnatus tamen Cicero numquam habet; sicuti etiam abstinet a gnavus et gnarus, Prosthesin in his respuens.
* Ita Cicero a navi distinguit rates, in Verr. 7. c. 2: Quum aut navibus, ant ratibus conarentur accedere, Mit Schiffen oder zusammengefassten Holzern. Et Livius L. 36: Navibus incensis, rates ad traiciendum exercitum in magna inopi materiae aegre comparabat.
Poetae frequenterrates Metonymice pro navibus usurpant. Popma.
1. Post verba timendi, adsirmat; quemadmodum ut negat. v. g. Timeo, ne pater resciscat, Ich furchte, der Vater kriege es zu wissen. Timeo, ut pater resciscat,
Ich furchte, der Vater kriege es nicht zu wissen.
* Altera autem negatio quum accedit; to\ ne contra negat. Accedente autem negatione tertiâ, to\ ne vieissim adfirmat.
Ita fit, ut notet
a) Nolim, sed metuo. Cic. Vereor, ne arroganter facias, si dixeris.
b) Nolim, sed nen timeo. Cic. Non vereor, ne quid stulte facias.
c) Velim, sed timeo. Cic. Vereor, ne exercitum firmun habere non possit.
d) Velim, sed non timeo Cic. Non vereor; ne hoc officium meum P. Servilio iudici non probem.
2. Sensu prohibendi, construitur
a) Cum Coniunctivo.
* Plaut. Ne me moneatis: memini ego officium meum.
b) Cum imperativo.
* Ter. Ne nega. Nota: Cicero heic libentius usu? pat Noli, v. g. Noli putare, me quidquam maluisse. Vel: Cave, sequente Coniunctivo. v. g. Cave enim, putes, ullas, ullas litteras umquam gratiores, quam suas, esse in senatu recitatas.
3. Iurantis est.
* Cic. Sed, ne vivam, si tibi concedo. It. Ne valeam. Ne sim salvus, si aliter scribo, ac sentio: quod ferociores no stratium impie dicunt: Strafe mich Gott.
4. Supplicantis est, ut Deus hoc vel illud averruncet.
* Cic. Ne dii siverint, ut hoc decus mei capitis, aut demere mihi quisquam, aut condonare pessit.
5. Corrigentis, atque adeo augentis sermonis emphasin est.
* Cic. In tam leves, ne dicam ineptas sententias incidisse. Atque heic
a) Mox Substantivum huic particulae praecedit. Cic. Crudelis Castor, ne dicam sceleratum et impium.
b) Mox Substantivum eamdem sequitur. Cic. Crudelis, ne dicam sceleratus et impius Castor.
† Nota: Si Substantivum post hanc particulam subsequitur; Adiectiva, quae post ne dicam ponuntur, haud Casum Verbi, sed antecedentis primi Adiectivi vel Substantivi, sui respiciunt, sive hoc Substantivum expresse, sive vi consturctionis antecedat.
6. Concedentis est.
* Cic. Ne Sit sane! videri certe potest. Id. Obliviscor iam iniurias Clodii: depono memoriam: ne sint baec in te dicta, qude dixi.
7. In sequentibus formulis: Ne metuas; Ne fugite hospitium; Ne quis illud admiretur;
ac similibus Ne Adverbium est prohibendi seu vetandi: quod distinguere iubet Quintilianus ab Adverbiis negandi L. 1. c. 9. (al. 5.) ita dicens: NE ac NON Adverbia (sunt:) qui tamen dicat pro illo, NE FECERIS, non seceris, in vitium incidat, quia alterum (non) negandi est, alterum (ne) vetandi.
† Sciendum tamen, in aliis loquendi formulis etiam ne Adverbium esse negandi. v. g. Te obsecro, ut ne dicas h. e. ne dicas, vel. ut non dicas. Nam et apud Quintilianum ut non reperias Lib. 12. cap. 10. Ut non dicam pingnioribus, fortioribus certe verbis. Cicero utrumque simul adhibuit 2. de Fin. c. 8.: Ex quo efficitur, non nt voluptas, ne sit voluptas, sed ut voluptas non sit summum bonum. Observatione dignus heic Ovidii locus est, qui ordine inverso, quo carminis metro consuleret, ne ut usurpavit, pro ut ne, Lib. 1. de Pont. Epist. 2. v. 113:
Et ne, si superest aliquis post funera sensus,
Terreat ut manes Sarmatis umbra meos.
Quamquam ita locutus est et Tacitus L. 4. Hist. c. 13. n. 3.
8. Cum Quidem coniunctum, exprimit Germanicum Nicht einmal.
* Cic. Ne istius quidem laudis sum cupidus. Ne tantillum quidem commotus est. Numquam illum ne minimd quidem re offendi.
Nota: Heic Ne cum Quidem ita coniungitur, ut semper verbum aliquod interponatur. Guil. tamen Insulanus Menapius p. 34. Observ. bis reperit apud Ciceronem et semel apud livium inter Ne et Quidem nihil interesse.
9. Interdum dubitativum aut interrogativum est.
* Cic. 1. Offic. c. 3: Honestum ne factu sit, an turpe, dubitant, Ter. Andr. A. 4. Sc. 5. v. 6: Estne hic Crito sobrinus Chrysidis? Plaut. Capt. A. 3. Sc. 5. v. 55:Emitteresne, nec ne? eum servum manu? Ob du denselben Knecht frey liessest, oder, nicht?
† Nota: 1. In eiusmodi locutionibus an aut alterum ne interdum omittitur, v. g. Cic. Fiat, nec ne fiat, id quaeritur. 2. Plautus ne et ante verbum suum ponit; ut Capt. A.1. Sc. 2. v. 24: Visam, ne nocte hac quidquam turbaverint, pro turbaverintne quidquam.
10. Interdum pare/lkei nec aliud quidquam sonat, quam adiectio syllabica, qualis est Graecorum ge. Horat. 1. Sat. 10. v. 21:
O seri studiorum, qui ne putetis
Dissicile et mirum, Rhodio quod Pytholeonit Contigit.
Vide ibi notas Xylandir p. 142, qui observat, similiter eumdem Horatium dixisse uterne 2. Sat. 2. v. 107; et quone et quantane, Sat. 3. v. 295. et 317; Terentium item anne.
* Sed differentiae huic obstant veterum loca, ex quibus conficitur, utrumque verbum generale esse, et ad omnes mortis inferendae modos pertinere. Livius enim habet securi necare, et Cicero Occidere veneno.
Sed apud Sallustium, et interdum etiam alios, versâ vice NECESSITUDO subinde occurrit pro necessitate, cui parere, pars rationis est.
* Neutrum tamen debet trahi ad exemplum: quandoquidem, id, quod contra Gellium L. 13. c. 3. notandum est, seundum stili proprietatem necessitas est vis quaedam premens et urgens; necessitudo autem ius et vinculum adfinitatis aut familiaritatis. Cons. Manut. in Ep. ult. L.2. it. Popma.
1. Cum reprehensione et indignatione quadam interrogat.
* Cic. 5. Tuscul. c. 5: Nempe negas, ad beate vivendum satis esse virtutem? Entblodest du dich nicht, zu sagen.
Etiam citra interrogationem hoc modo non numquam occurrit. v. g. Curt. 10. 2, 25.
2. Cum emphasi quadam aliquid explicare vult.
* Ter. Andr. A. 2. Sc. 3. v 13: Nempe hoc sic esse dicturum patrem. Cic. Sad effugi
insidias: nempe in conspectum Antonii veniendum est.
3. Approbantis est.
* Plaut. Apud Archilochum ego ero argentarium. D. Nempe in foro, Ia, ia! recht so! nehmich auf dem Mardte.
4. Elegantissime autem interrogationibus cum responsione subicitur.
* Cic. 1. Philipp. cap. 7: Pompeii Consulatus, in quibus actis consistit? Nempe in legibus. Valla L. 2. c. 22.
5. Eleganter etiam cum ergo iungitur.
* Ter. Andr. A. 1. Sc 2. v. 21:
S. Nempe ergo arerte vis, quae restant, me loqui?
D. Sane quidem.
6. Confirmantis est, quod nunc cum interrogation. Nunc sine ea ponitur. Plaut. Rud. Nempe hic tuus est? D. Meus est. Menae. Nempe iubes? M. Iubeo Hercle vero. Ter. Eun. Nempe emnia haec nunc verba huc redeunt.
7. Raro admodum usurpari solet in explicatione aut enumeratione multarum rerum: sed eius loco Nimirum aut Videlicet usurpatur usitatius.
1. Cum indignatione aliquid adserit.
* Tern Nimirum heic homines frigent. Ach! liebe Kinder, hier ist nichts zu thun.
Id. Nimirum dabit haec Thais mihi magnum malum. Cic. Sed nimirum maius est hoc quiddam, quam homines opinantur. Id Et nimirum id fuit: solvendo enim non erat.
2. Cum reprehensione exprobrat. Hovat. L. 1. Ep. 14. v. 11:
Cui placet alterius, sua nimirum est odio sors.
3. Subicitur interrogationi eodem modo, quo nempe
* Quintil. L. 12. C. 1: Uter melior dicetur orator? Nimirum qui homo quoque melior.
4. Subicitur Protasi, inchoans Apodosin cum aliqua siducia.
* Cic. L. 3. Off. c. 20: Sed si res in contentionem veniet; nimirum Themistocles est auctor adhibendus, Germ. So mussen wir uns ia wohl nach dem Gutachten des Themistocilis richten.
5. Additur pluribus confuse enumeratis.
* Cic. Haec. enim est tyrannorum vita: nimirum, in qua nulla fides cet.
6. Explicat antecedentia.
* Cic. Nimirum igitur ut in causis cet. sic in aegritudine.
7. Adseverat cum emphasi.
* Cic. Quae non modo summa bona, sed nianirum audebo vel sela dicere.
8 Adfirmationem nostram lenit, vel etiam desiderium nostrum modeste exprimit.
* Cic. Quae non modo summa bona, sed nimirum audebo vel sola dicere, Sondern ich will mich auch allenfalls wobl untersteben. Conf. infra Utique, n. 5.
* Ita etiam nobilitare, v. g. ap. Ter. Eun. A. 5. Sc. 6. v. 20. nobilitare se flagitiis. Valla L. 5. c. 35.
Eadem ratio tou= Insignis est; quo de supra.
impersonaliter, aut cum Dativo Personae, v. g. Caes. L. 5. B. G. c 19: Ut in agris vastandis incendiisque faciendis, hostibus noceretur; Et ibidem cap. 38: ipsi nibil nocitum iri: verum etiam cum Nominativo rei; ut apud Vitruvium: Larix a tinea non nocetur; et Solinum: Si pars alterutra noceatur. Borrich. in Voss. 177.
* Innocuus optimae quidem notae; sed Poetarum modo est.
* Hacc differentia vulgatissima est, et antiquissima videtur, probantibus eam gravissimis auctoribus, v. g. Quintiliano, Ulpiano, cet.
Ceterum Critici circa hanc differentiam mire variant: quo de multa adfert Aegid. Menagius in Amoenitat. Iur. Civ. c. 39. p. 357 -- 367.
* Adverbium novissime improbavit etiam ipse Tiro. Verum et hoc usi sunt Cicero, eiusque aequales, et alii, ut Plancus, Cassius, Hirtius, Sallustius, Varro, Livius, Plinius L. 3. Ep. 7. et L. 7. Ep. 17, Cornelius Celsus, Quintilianus, et omnium
frequentissime Seneca. Hadr. Card. de Eleg. Lat. Serm. 20. Goclen. Silv. Barb. 42. Cell. C. P. 69. seq. Pontani Progymnasm. 25. Ol. Borrich, Analect. 58. Andr. Borrich. Append. 168. 171.Vind. L. L. 144. seq. it 175.
* Sic lex nova est, quae primum fertur; eadem recens, quia mon diu ante ante fuit lata. Atque ita novum ad rem; recens ad tempus pertinet. Homo recens natus i. e. qui paullo ante in lucein editus est: at homo novus i. e. qui suis ipsius, non maiorum, meritis inclaruit. Popma.
* Ullibi omni auctoritate idoneâ caret.
† Vitruvius, ut ut aureae aetatis seriptor, puram tamen et nitidam saeculi sui dictionem non raro negligere videtur, melior Architecturae, quam Latinitatis magister. Taceo similia plura huius scriptoris, vel nova, vel non temere imitanda vocabula, ut aperegre L. 5. c. 7: aetes Plur. L. i. c. i. conf. Lucret. L. 4. v. 291; calefaciuntur L. 5. c. 10. conf. Falst. Supplem. L. L. p. 47; concalefaciuntur L. 4. c. 6. et L. 6. c. 11; consonantissime L. 6. c. 1; ausiliatus Passive, L. 5. c. 8. v. Falst. Supplem. p. 42; complecto, ete, L. 10. c. 6; dimetior Passive L. 5. c. 9. cet.
* Ter. Memini, tametsi nullus moneas. Cic. Philotimus non modo nullus venit, sed ne per litteras quidem, aut per nuntium, certiorem me fecit. It. Nullus dubito Pro Non dubito.
† Hunc tamen loquendi modum in prosa nolim frequentius usurpari. Comici enim propter metrum videntur ita dixisse: quamlibet ipse Ciero aliquoties ita etiam locutus sit, Terentii, ni fallor, familiaris sui, lectione eo abreptus.
2. Idem, quod nullius momenti.
* Cie. Ex eo tempore vir ille summus, Imperator nullus fuit. Id. Igitus Titias, et Apuleias leges, nullas putas?
3. Usurpatur etiam in re perdita aut desperata.
* Ter. Nullus sum, Es ist aus mit mir.
4. Separatur.
* Cic. Nec insipientid ullum maius malum est.
5. Usitatissime subiectum tollit.
* Cic. Ad quas litteras tibi reseribi vellis, nescio: nullas enim acceperam, praeter eas.
* Cic. Deum ipsum numne vidisti? Id. Numnam adspicis, quae in templa veneris? Id. Te puto saepe habere, qui, numquid Remam velis, quaerant. Id. Numquidnam de Oratore ipso restat? Conf. Parte Synt. Numquid.
1. Idem, quod modo. Cic. nuper, et nunc videbam de ea re. id. Nunc iam sum expeditus.
2. Coniunctum cum tw=| ipsum, sinisicat idem, quod hoc ipso momento. Cic. Nunc ipsum sine te esse non possum.
3. Usitate notat hoc tempore. Cic. Tu illum animum nunc adbibe, quaeso, quo me tum oportere esse censebas.
4. Eleganter etiam sine temporis sigificatione et crebro ponitur, et Coniunctionis adversativae vim habet, atque id quidem more Graecorum, qui nu=n pro a)lla\ frequentissime usurpant.
* Cic. L. 1. Divin. c. 29. Quae quidem multo plura evenirent, si ad quietem integri iremus: numc onusti cibo et vino, confusa et trubata cernimus. Nostrates suniliter: Ich habs dir gnng gesagt: da dn nun nicht folgen willst. Idem Cicero: Si ho non apud cives Romanos, si ad saxa et solitudines conqueri ac deplorare vellem, tamen commoveventur. Nunc vero quum loquar apud Senatores pop. Rom.
5. Elegans etiam huius particulae usus est in sarcasmis, ironiis yel indignatione.
* Ita notus est sarcasmus Alexandri M. Clitum necantis ap. Curt. L. 8. c. 1. fin. I nunc, inquit, ad Philippum et Parmenionem et Attalum. It. Eant nunc parentes, filiorum corruptores, et accusent Praeceptorum ant scholarum vitia. Immo vero sibi ipsis imputent, si pro alato Mercurio Vulcanus clandicans domum redent, et Achillem exhillem exspectantibus Thersites obveniat.
6. Propriam etiam sedem habet in his locutionibus: ut nunc est, ut nunc babet, ut nunc fit, So wie es beutiges Tages gehet.
7. Geminatur tandem per Epizeuxin non ineleganter. Horat. Epod. 5. v. 53:
Nunc, nunc adeste.
Virgil. 5. Aeneid. v. 189:
- - nunc, nunc insurgite remis.
* Distinetio est vulgatissima, quâ nuntius et hominem et rem; nuntium vero solam rem significat: atque ita veteres Grammatici, Servius, Isidorus, alii, inculcant. Id certum est, nuntius esse Adiectivum: unde, quum in Masculino absolute ponitur, subaudiendum est vir, homo, rumor, sermo. Virgilius habet nuntia fama: Cicero historiam, vocat nuntiam vetustatis: Ovidius dicit verba nuntia. Ceterum nuntium Substantive, genere Neutro, pro re nuntiata, contra veterum usum dici, adeoque non Latinum esse, observarunt Nonius, Lambinus, Muretus, Valla L. 6. Eleg. e. 432, Ant. Schorus in Thes. Ciceron. it. in Phras. it. Libello de Rat. docendi et discendi L. L. p. 89. et 164. Gifanius Observ. p. 153. Scioppius Paradox. Litter. Ep. 5. p. 6. Vossius de Vit. Serm. L. 1. c. 14. p. 61. seqq. et Reyherus in Thesauro. Olaus vero et Andrens Borrichii: quod idem tamen ante illos iam senserat Goclenius L. 2. Controvers. Grammat. Probl. 12. p. 84. et Probl. 16. p. 194: contendunt, nuntius quidem Masculino genere frequentius usurpari; sed tamen interdum etiam inveniri Neutrum absolute et Substantive: ille quidem in Analect. p. 43. seqq.; hic vero in Append. p. 162. seqq. et Vindic. L. L. p. 146. seq., producuntque pro stabilienda sententia sua loca aliquot; nempe
1. Catulli: cuius tamen locum dubium aut adulterinum censet cum aliis Vossius et Cellarius, Borrichii vero ad codices accuratiores plerosque impressos et MStos provocant.
2. Tibulli: ubi quidem Vossius et alii aliter distingvunt, quam Vorrichii: hi vero contra editiones alias, et praecipue MStum suum codicem praeferunt.
3. Lucretii: ubi tamen Vossius, Lambinus. Gisanius, Pareus, et alii to\ nuntia Adiective Gen. Fem. in Numero Singulari sumi, probant.
4. Livii: ubi quidem Cellarius indicat, veteres et novas alias editiones tristem nuntium habere; Borrichii vero contra ostendunt, triste nuntium legere non solum Francofurtensem, sed et Parisiensem editionem anni 1625.
5. Plauti: ubi Pareus quidem, MStis bibliothecae Palatinae nixus, legit istuc nontium; ceteros vero codices omnes Cellarius monet legere istunc nuntium: quod etiam Olaus Fatetur; a quo tamen Andreas dissentit.
6. Varronis: ubi tamen pro de caelo nuntium erit, alii legunt de caelo nuntiatum erit; uti id Vossius l. c. p. 62. testatur.
7. Senecae et Plinii, qui habent praenuntia Neutro Plurali: quae tamen Adiective exponi posse, putat Cellarius, ut sint res praenuntiae; Andreas vero Borrichius omnino Substantive efferri contendit.
Vossii tandem sententia l. c. p. 61. est: Si quis vulgatam distinctionem sequi velit, in Neutro absolute posiro subaudiendum esse verbum aut dictum; quod etiam notat Scioppius ad Sanctii Minerv. L. 4. P. 476. et Paradox. Litter. Ep. 5. Quâ tamen ratione, eo quod neutum monstrari probato exemplo nequeat, rem ncn dum confici, monet Cellarius C. P. 197.
Quum igitur probatissimi auctores, Cicero, Virgilius, Horatius, Livius, et horum aequales hoc vocabulo numquam neutrali formâ usi sint: Tibulli vero, Catulli, Lucretii, Livii, Plauti et Varronis loca varietate lectionis vexentur: aut in dubiis et suspectis relinquendum; aut, si certa neutrius generis exempla inveniantur, in raris et singularibus scribendum erit. Cell. l. c. p. 100. et Discuss. p. 70. seqq.
Iungitur etiam Genitivo, qui quidem in sensu abundat, v. g. Nusquam terrarum. Nusquam gentium.
* Nutricius et nutritor Latius tamen patet, quam educator. Educator restringitur ad solos impuberes: Nutricius etiam ad alios, immo etiam ad pias fundationes spectat. ita Princeps impuberum agnatorum suorum et educator et nutritor est; Academiae autem suae tantum nutricius vel nutritor.
1. Appellantis est.
* Cic. O, mi Fanni, quam tu causam eius non nosti!
2. Admirantis.
* Cic. O consuetudo peccandi, quantam habes iucunditatem, in improlis et audacibus. It. O faciem pulchram!
3. Exclamantis cum indignatione.
* Cic. O incredibilem audaciam! o impudentiam praedicandam! It. O caelum, o terre, o maria Neptuni, o audaciam!
4. Dolentis. Cic. O spectaculum miserum atque acerbum!
* Ter. Andr. A. 1. Sc. 5. v. 48: O Mysis, Mysis, etiam nunc mibi scripta illa dicta sunt in animo Chrysidis, Ach! Meine liebe Mysis, es ist in meinem herzen noch wohl angeschrieben, und ich gedenke noch wohl daran, was mir die Chrysis sagte. Lucretius L. 2. v. 14:
O miseras hominum mentes! o pectora caeca!
5. Laetantis seu Exsultantis.
* Ter. O factum bene! beasti me Cic.O gratas tuas mihi iucundasque litteras!
6. Optantis vel Desiderantis.
* v. g. O si! utinam! virgil. Aeneid. 8. v. 560:
O mihi praeteritos referat si Iuppiter annos!
Id Ecloga 2. v. 28:
O tantum Libent mecum tibi sordida rura,
Atque humiles habitare casas!
7. Optati adventus.
* Ter. O salve, o' Pamphile! Plaut. O mea opportunitas, o mea commoditas, salve.
8. Implorantis.
* Cic. O nomen dulce libertatis! o ius eximium nostrae civitatis!
9. Exsecrantis.
* Cic. O scelus, o portentum, in ultimas terras asportandum!
10. Irridentis.
* Cic. 3. Philipp. 11: O praeclarum custodem ovium, ut aiunt, Iupum!
1. Propter.
* Cic. Quanto illud flagitiosius, eum, a quo ab absolvendum pecuniam acceperis, eondemnare? Id. pro Marcello c. 6. Ob delictum dii poenas expetunt. Ter. Andr. A. 3. Sc. 5. v. 4: Pretium ob stultitiam fero. Et hac notione eausam et finem notat.
2. Interdum significat etiam coram seu ante.
* Cic. Mihi ob oculos exitium versatur. Id. Ob oculos inihi saepe mors versata est.
3. Sallustius B. Iugurthino cap. 31. Ob rem tw=| frustra opposuit: Ego, inquit apud eum Memmius, libertatem, quae mihi a parente meo tradita est, experiar: verum id frustra, an ob rem faciam, in vestra manu situm est, Quirites.
4. Notat etiam, quamvis rarius, circum. Virg.
Cunctus ob Italiam terrarum clauditur orbis.
Inde Obire Provinciam, fundos, sacra, cet.
† 5. Antique etiam positum pro Ad. v. g. Poeta vetus ap. Cir. L. o. Ep. 23: Cuins ob os Graii ora obvertebant sua. Plaut. in Mil. Experior ob os caliginem prius mihi obtigisse. P. Manut. Comment. in Epp. Cic. T. 2. p. 1056.
* Obesare autem est ab obcsus: quod quum proprie notet arrosum; tamen pro pingni etiam solet sumi, ut est apud Gellium L. 19. c. 7.
Vossio de Vit. 158. quamquam concedat, Quintilianum ita locutum; et proinde in scholis Rhetorum tolerandum esse. Verum non solum Quintilianus, sed etiam Seneca, item Treb. Pollio, Vopiscus, ipscque adeo Cicero hoc modo et significatu usurparunt, v. g. Cic. Quid stultius, quam obicere adversario, quod ille si verbo negarit, longius progredi non possit, qui obiecerit?
* Iunctum ceteroqui cum Accusativo suo, satis usitate dicitur, v. g. obicere alicui argumentum. Quamquam loco huius Accusativi adsciscat etiam Ablativum cum Praepositione de, Accusativo per Ellipsin omissio, v. g. Cic, Illa diluam, quae de peculatu mihi iste obiecit.
Alias dicunt etiam pro eo veteres, contradicere, adversus aliquem disputare; it. inicere, 1. absolute, v. g. Cic. Quum mibi in sermone iniecisset, se velle Asiam visere. 2. cum Accus. v. g. inicere alicui scrupulum. Borrich. Cogit. 183.
* Ceterum notione accusandi v. g. obicere alicui probrum, Einem ein Laster vorwerfen, usitatissimum est.
Monco et Admoneo hoc etiam differunt, quod monemus futura; admenemus praeterita; illo, ut caveamus et discamus; hoc, ut recordemur. Livius Lib. 31: Per deos, foederum arbitros ac testes monuisse, praedixisse se. Idem L. 34: Admonet saepe usurpatae Dionysii tyranni vocis. Popma.
† Weissius de Stil. Rom. p. 163: Pura et casta ut sit oratio, nemo non bonus cupit. Ubi vero sordida sunt intermista et turpia, exhorrescunt aures, nauseat mens, et lectione avertuntur oculi. Illa vero heic nominamus sordida, quae non tantum vili plebeculae in ore sunt, politioribus ignota, qualia Suetonius de Claris Rhetorib. trivialia nominat, ut elutriare lintea; induis capitium tunicae pictacium; sed illa etiam, quae sordes significant et notionem habent parum mundam et puram, ita et Ethice et Critice talia. Nullum quidem vocabulum per se fordidum est, nullum male olet, nullum turpe est. Litteras et syllabas, quas pronuntiamus, et in voces copulamus, nullus contaminat squalor: fecit autem partim usus istorum inter homines impuros frequentior in animis bonorum aversationem; partim opinio sola citra probabilem admodum causam, ut hoc illudve vocabulum magis fastidiretur, et petulantiae libidinisque reum perageretur, quam aliud aliquod rem denotans eamdem. Hoc certum est et indubitatum, quod vulgi de faece homines multo minus turpiter et obscene loqui erubescant, quam illi, quibus splendor natalium inde a prima pueritia bonos conciliavit magistros. In illis, qui dignitate alios praecedunt, saepe plus clandestinae in vita turpitudinis, quam in verbis deprehends: honesta loqui, ut lubet, agere, aulae et urbis moribus non nostris demum temporibus, sed omnibus convenientissimum creditum est. Absit vero, haec et talia in stilo ponere: stercus, merda, lotium, latrina, lotiolentus, meiere sive mingere, cacare, et reliqua. Pudice perquam et verecunde a priscis hacc Lstinis reddi consueverunt citra honestarum aurium contumeliam, quando excrementa et saeces alvi; urinam; locum, quo saturi ire solent, auctore Plauto; urina maculosum, urinam reddere, alvum levare dixerunt. Multo minus obscena et libidinosa vocabula sermoni immisceantur: ex sermone enim turpi vitae turpitudo facile eritur. Nos illi non sumus, qui ista libidinosa, quorum auctores non nulli feracissimi fuerunt, in medium adferre in deliciis habeamus. Verba praetextata, aut rectius nupta, summa cum verecundia
circumscribi potius, et modeste rem ipsam indicando declinari, quam sine fronte et sine ore, data quavis occasione, cumulari debent, quod veteres in Fescenninis fecerunt. Fecit hoc, si Tanbmanno Dissert. de Lat. Ling. p. 70. et 74. sides habenda est, Virgilius noster, quando per vocabula pomorum, saltûs, horti, fundi, conchae, navis, thyrsi, gladii, vasorum, radicis, neque minus per verba concidere, scindere, cadere talia subinnuit, quae naturalis ipsi et insita verecundia magis proprie enuntiare prohibebat. Eodem modo Tanbmannus Virgilianum illud vult intelligi:
Malo me Galatea petit, lasciva puella.
Nescio tamen, an Taubmanuns Virgilio heic aliquid praeter ipsius mentem affingat. Minimum id exrra controversiam est, Maronem multo castius locutum esse, si haec omnia, quae posuit, sensu posuerit proprio, nihilque clandestini furri aenigmatibus illis occultaverit. Veteres Romani, ut imperii potentia, sic virtutum omnium et in primis continentiae gloria nulli genti concesserunt: unde etiaminter loquendum verecundia ipsorum plane admirabilis fuit. Partes verecundiores, quas natura tegi unlt, per quas viri sumus, dicere maluerunt, quam loquendo sine velo ipsi videri turpes. Hactenus Weisius.
Haud te paeniteat, benevole Lector heic conferre, quae infra Parte Synt. disseruimus ad Cum sequente nomine ab N iuchoante.
Sunt, qui Terentium Christianum, qui Virgilium Christianum magnopere commendant, eo quod multum periculi metuunt ex lectione Terentii et Virgilii veteris propter obscenas res et verba, quibus subinde scateant. Sed hoc consilio parum consuli castitati sermonis et adolescentiae nostrae, tum ostenderunt alii, tum in primis Gnil. Mechocius, quem vide non modo in Hermathene p. 262. seqq. sed etiam in Antiphila p. 171. seqq.
Delibemus inde paucula quacdam dicta ex iis, quae locis citatis fuse et sapienter proferuntur. In Hermath. p. 247: Si eo nomine isti libri sint explodendi, quod turpia quaedam ibi recenseantur, aut idolorum nomina proferantur, aut pravi mores exprimantur, ipsis sacris litteris erit metuendum. Et p. 256: Ovidius amare docet, fateor, et turpitudinem suam ipse profitetur: Horatius etiam nugas saegpe insignibus suis carminibus miscet. Sed haec non statim iuventuti sunt proponenda. Legantur ea, quae sana sunt et pulchra; et ista sputatilica (Sisennae verbum est, ignoscite Quirites) ad Rhadamantum et Aeacum amandentur. Deinde aliud remedium in proclivi est, modo res ea hominibus nostris curae esset. Nam libros, quos iuventuti proponimus, ab his fordibus expurgatos habere possumus.
Addiderim his Mechovii consiliis remedium tertium, quod in ipsa praeceptoris persona situm esse debet. Nimirum pietatem is ubique in explicandis scriptoribus prae se ferat, et quae irreligiosius minusque probe dicuntur, iis rationibus damnet, quae aculeum relinquant in animis discipulorum: quae autem exsecrandum in modum impia sunt, vel cum singulari quadam gravitate silentio involvat, vel tolerabili explicatione transforinet. Sapienti sat!
Redeundum est ad Mechovinm. Hic porro l. c. p. 257. ita ait: At, quaeso, vos, unde est, quod pueri decem annorum longe turpiora saepe proferant, quam toto Terentio leguntur, qui tamen hunc auctorem sorte non dum viderunt? Unde illa verborum dehonestamenta hauriuntur? Rem cognoscite, amici. Clamat non nemo e ludo suo iam dudum mortuus magister: Non accipiunt ista mala in scholis pueri; sed in scholas adferunt. Quintil. L. 1. c. 2: Et contra Drechslerum in Antiphila p. 171: Placet tibi, e scholis excludi Terentium gentilem, quem vocas, substitui Christianum, modo fieri posset per universalem in re litteraria reformationem. Puritate enim sermonis ex aequo illi est comparandus, castitare rei et materiae tuus praeferendus. Sic ais?
Nec stlopo tumidas intendis rumpere buccas?
Pers. Sat. 5.
Num adeo tibi excidisti, ut Christiani locutoris tui obliviscaris? Verum audi iam me quoque. Si clientes mei exterminandi sunt, quod obscena admiscent, salsos deos iurant; si tu in animo habuisti, ab inhonestis formulis et impiis iuramentis purgatum Terentium, Afrum illum, bono publico exponere: tuus ille tibi ante o)belw=| esset transfigendus, quam Susanna quereretur, deferbuisse corporeum illum senum stimulum; Nam sine Cerere et Baccho friget Venus. O Maria Neptuni; Teneo te meum delicium, desiste male loqui, meum suavium. Ille Batavus tuus Afrum meum longe anteit nequitiâ, quum inducit senes contrectatione mulierculae magis, quam taurum vaccae, gestientes. Iurare si lubeat Romano more, Ita me dii ament; Ita me Mavors et Bellona iuvent, mirum, si noster illum superet. Proh dii immortales; Ego iurabo in caput Schonaei varium et multiplex iusiurandum; Hercule; Mecastor; Pol; Edepol; Pro Iuppiter; Per Iovem, et malo auspicio saepius, quam Carthaginienses in ipsa Byrsa. Quid dicam de Soloecismis, de Barbarismis, qui forte stomachum tibi non faciunt puro labio loquenti?
* Iulius Caesar hoc persaepe factitavit, ut minus clara clarioribus subiunctis declararet. Tiberium Imperatorem adfectatione et morositate nimiâ stilum obscurasse, Suetonius scribit in vita ipsius: contra ea Augustus, vitatis, ut idem Tranquillus loquitur, reconditorum verborum foetoribus, praecipuam curam duxit, sensum animi quam apertissime exprimere; qui locus in Augusti vita, proprer laudem perspicuitatis, quae ibi est, insignem, lectu est dignissimus. Weissius de Stilo Rom. p. 280. seq.
† Aegidius Menagius quum togae vocabulum paullo reconditiore atque secretiore significatu usurpasset, et pro vili cliente alicubi posuisset; in crimen laesi Senatus Parisiensis vocatus est: prout hoc uberius discimus ex illa epistola eius, quâ Ludovico Nublaeo, Advocato Parisiensi, Amoenitates suas Iuris Civilis inscribit.
Obsecro et Obtestor eamdem habent emphasin, ideoqueve ratione ordinis promiscue ponuntur: sed Oro plus est quam Rogo; unde in coniunctione oro locatur loco posteriori. Nemo enim elegantiorum Latinae linguae scriptorum scribit, ore atque rogo; sed semper rogo atque oro.
* Age, declaremusrem exemplis. Nempe ita Cicero: Idque ut facias, te obtestor atque obsecro. it. Ut ego te obsecrare obtestarique non dubitem. It. Te obsecro obtestorque per senectutem et solitudinem meam. It. Pro amore nostro rogo atque oro.
Quando autem Obsecro vel Obtestor cum Rogo vel Oro coniungitur; illa quidem plerumque, sed non semper, locum occupant posteriorem. Cic. Oro obtestorque vos, ut misericordiam huic tribuatis. It. Oro atque obsecro te. It. Oro obtestorque te, ut qnintum fratrem ames. It. Denique ipse pro mea vos salute non rogavit solum, verum etiam obsecravit. It. Quum multis lacrimis eum oraret atque obsecraret. It. Ego vos, P. C. Oro atque obsecro. It. Quare obtestor oroque vos, iudices, ut cet. Popma.
† Differentia illa, quam Ael. Donatus adfert, quâ Orare, est placidos petere; Obsecrare iratos rogare: merito explodenda est, quum loca veterum subinde refragentur.
* Hinc locutiones: Observantiâ, quâ me colit, accedit ad proximos. Officia illius observantiamque dilexit. Amicos observantiâ, rem parsimoniâ retinere. Mea tibi observantia numquam defuit.
Sed apud Vellium L. 2. c. 106. n. 3. et Pompon. L. 2. de Origin. 1. §. 24. alterâ illâ significatione occurrit, v.g. temporum observantia scil. in navigando; it. vetustissima iuris observantia.
* Quemadmodum autem observantia pro observatione, apud hos modo dictos et fortassis alios quosdam scriptores interdum occurrit; ita verlâ vice observatio etiam pro observantia usurpare videtur Valerius Maximus L. 1. c. 1. n. 8: Quo minus religionibus suus tenor, suaque observatio redderetur.
Sic etiam verbum Observare, numquam Cicero pro animadvertere, inimice sectari, sed semper pro colere, in bonore babere. Et sic fere optimus quisque veterum. Interdum tamen etiam prior notio obtinet, v. g. ap. Terent. Prolog. Adelph. 1.
* Cic. Lex tabulas Iudicum signis obsiguari iubet. Decretum, quod obsignatum est ab
amplissimis viris. Haec, quae est a nobis prolata landatio, obsignata erat cretâ illâ Asiaticâ, quâ utuntur omnes in publicis et privatis litteris. Obsignare lagenas inanes. Obsignaram iam epistolam meam, quam te puto perlegisse. Schori Phras.
* Cicero in Bruto: Nimia, inquit, vetustas nec habet, quam quaerimus, suavitatem, nec est sane tolerabilis. Et vocibus obsoletis exculcatisque, iudice Erasmo de Cop. Verb. L. 1., nullus amplius locus est, nisi per iocum et ironiam.
† Sicubi tamen forte opus sit, aut conveniat aliquando iis uti, tamquam e(mfatikwte/rois2, adhibenda est haec, aut similis castigatio: ut prisco, ut obsoleto utar verbo; ut Plautino more dicam; ut cum Catone dicam; ut Sallustiano verbo utar; ut cum matre Evandri loquar; ut in re antiquata alebria verba coaxem, cet.
Accedit, quod in rebus horridis horrida asperaque vocabula, qualia in obsoletis multa sunt, sermonem non deformant. Lucretius sane, ut tonitru, quod terrorem incutit magnum, exprimeret, ita detonat:
Tum perterricrepo sonitu dat missa fragorem.
Et quum Mechovius in Antiphila sua p. 54. gravius fert, ex lacunis recentiorum adversarium peti velle Latinitatem, sic inter, alia perorat: Quid habet iuventus in his myropoliis, quod exspectare possit? Quid feret aliud, nisi blenna munera, fatunm frit, bliteas scandulacas, murcos fungos, et malesanam lingulam? Sed ista in epistolis sale quodam condiendis, et in familiari sermone, qualis fere eorum est, qui disputant, non in orationibus gravibus et seriis locum habent. Conf. 10. Petri Titii Manud. 412. seqq.
Erasmus in Moriae Encomio p. m. 189. vehementer exagitat id Grammaticorum vulgus, qui huiusmodi obsoletis mirum quantum delectantur. Iam adde, inquit, 7 hoc voluptatis genus, quoties istorum (scil. Grammaticorum) aliquis Anchisae matrem, aut voculam vulgo incognitam, in putri quapiam
charta deprehenderit, puta bubsequam, bovinatorem, aut manticulatorem, aut si quis vetusti saxi frag mentum, mutilis notatum litteris, alicubi effoderit: O Iuppiter, quae tum exsultatio, qui triumphi, quae encomia, perinde quasi vel Africam devicerint, vel Babylonas ceperint.
Ipsis autem ac meris obsoletis vocabulis hoc Grammaticorum vulgus, deditâ operâ Osce loquens, similiter salse perstringit Mariangeli Accursii de antiquato et obsoleto sermone sugiendo Dialogus elegantissimus, ante annos 200. Romae productus, et denuo. in Iucem reductus. Argentor. 1609. 8. et Helmst. 1676. 12. In eo Oscus et Volscus perridicule colloquuntur.
† Sallustius vero hoc verbum non habet, cui tamen ab non nullis tribuitur. Probatissimi enim libri pro obviatum est, legunt obviam itum est.
* Significar autem Obviare non modo idem, quod obvium alicui fieri vel procedere; obviam alicni descendere, venire, ire, exire, prodire, procedere, occurrere; sed etiam aliquando idem, quod resistere, adversari, v. g. Nequitid obviatum est legi. Henr. Stephani Expostul. de Lat. Falso Susp. p. 153. seq. Cel. Antib. 72. C. P. 225. Andr. Borrich. Vind. L. L. 153.
* Orientalis similiter auctoritate qualieumque veterum nititur, quamvis usitate pro eo periphrasis quaedam placeat; quo de suo loco, paullo infra.
fato cedit, qui tranquille exstinguitur, qui naturae satisfacit, et in suo lectulo moritur. Sed ostendit Olaus Borrichius Defens. Stradae p. 304, occumbere pro placide exspirare, Ovidium etiam habere.
* Notandum praeterea, occnmbere absolute positum, vel Dativo iunctum, v. g. morti occumbere, characteris Poetici fere esse.
* Sed non dissimulo, hoc non esse perpetuum. Nam simultas etiam de apertis inimiciriis non raro usurpatur. Gocl. Obs. 36.
* Interdum tamen, in primis apud Poetas, odorum etiam est, quod aliunde odorem accipit. v. g. Virgil. Odora canum vis i. e. vis canum, quae pervestigat aliquid et odoratur.
* Dixerim igitur ossicinam librariam, ubi libri vel typis absolvuntur, vel compinguntur; at tabernam librariam, ubi solum divenduntur. Typographus et bibliopega habet officinam; at bibliopola tabernam librariam. Hinc officina chartaria ap. Plin. L. 18. c. 10. est Eine Papiermuhle, et officina
aeraria, Eine Schmelzbutte. Voss. de Vit. 128. Schor. de Phraf. ad Voc. Taberna.
Ceterum differentia haec non est perpetua. Tabernas enim alicubi accipit Cicero pro officinis, in quibus operarii conducti opera faciunt.
† Aliquando etiam unus idemque locus officina et taberna est, ut sutrina, in qua calcei fiunt et venduntur. Popma. Valla L. 4. c. 44. Goclen. Obs. 336.
Magister officinae apud Vitruvium et Apuleium dicitur Officinator; quod vocabulum Vitruvio ita proprium est, ut ad eius Idiotismos pertinere videatur, qui etiam illud certo quodam loco ita parafra/zei, ut speciatim faber structorque parietarius sit.
Sed etiam Nepos in Eumene c. 1. n. 5. eodem fere modo adhibuit. Ita etlam usurpant Plinius et Suetonius ex argentea aetate. Quintilianus praeterea hâc notione dixit, officium publicum. Immo ipse Cicero L. 2. Divinat. c. 2: Quantum temporis vacabit ab officio publico. Et pro Sulla c. 23: Deponere onus officii. Cellar. Antib. 205. C. P. 414.
* Interim dantur locutiones, in quibus huic vocabulo hâc notione posito non datur locus. Ita v. g. Latini non facile dixerint officium petere; sed honores petere, honoribus operam dare, cet. Sed ralia usus, et quottidiana auctorum lectio docet.
* Utrumque significat et facultatem et ipsum actum odorandi.
1. Inservit tempori Praeterito.
* Ter. Eun. A. 2. Sc. 2. v. 15: Olim isti fuit generi quondam quaestus apud saeclum prius.
2. Inservit tempori Futuro.
* Virg. Olim meminisse invabit. Quintil. L. 10. c. 1: Sunt clari bodieque et qui olinm nominabuntur.
Apud Prosaicos hoc modo occurrit rarius.
3. Significat iam a longo tempore.
* Cic. Olim iam, Imperator, inter fulgentes virtutes tuas livor locum quaerit. Seneca Ep. 77. (al. 78.) Olim iam nec perit quidquam mihi, nec adquiritur, Schon eine geranme Zeit her.
4. Horatius pro etiam interdum seu aliquando posuit Lib. 1. Sat. 1. v. 25:
- - Ut pueris olim dant crustula blandi.
Doctores, elementa velint ut discere prima.
Heic to\ olim idem, quod Germanicum Zu Zeiten, bisweilen. Sic etiam Plaut. Asin. 2. 3. Iuven. Sat. 6. v. 345. Quintil. L. 8. Sen. Ep. 77.
* Multifariam autem v. g. Hostes carpere multifariam vires Romanas adgressi sunt, Ciceronis et Livii.
* Adverbium Omnimode suspectum. Sed omnimodo per Vocalem quartam, habet Gellius, Celsus et Lactantius. Conf. Sect. 1. Omnimode.
1. Prorsus.
* Cic. Epulabar cum sodalibus, omnino modice. Omnino omnis eruditionis expers. Omnino omnia se facturum recepit. Omnino.
ant magnâ ex parte liberatus. Vix, aut omnino non posse fieri.
2. Summatim, si uno obtutu rem omnem consideremus, Germ. Zusammen gerechnet, Veberhaupt, uberbaupt von der Sache zu sprechen.
* Cic. Quinque omnino fuerunt, qui illum absolverunt. Aptissima omnino sunt arma senectutis. Mihi perdifficile est, contra tales oratores, non modo tantam cansam perorare, sed omnino verbum facere conari.
3. Usurpatur etiam post entumeratas aliquot partes vel species, ad significandum totum; pro quo etiam dicitur universe, breviter, in summa, summatim, Gr. o(/lws2, le/gein e)n kefalai/ois2, le/gein kefalaiwdw=s2: cui opponitur sigillatim.
* Cicero L. 5. Fam. Ep. 16. praemissis minoribus addit hanc particulam maiori, in exemplo sequenti: Quid est enim iam non modo pudori, probitati, virtuti, rectis studiis, bonis artibus, sed omnino libertati ac saluti, loci?
† Unde quoque Omnes omnino, Alle mit ein ander, eleganter dicitur.
4. Interdum etiam particula est adfirmationis; cui opponitur, nibil minus. v.g. Num patravit id scelus frater tuus? R. Omnino. Num tu patrasti id scelus? R. Nihil minus. Goclen. Obs. 184. seq.
* Consulto dico: interdum; ut eorum proinde mos minus placeat, qui susque deque habitis notionibus, quas modo recensuimus, usitatioribus, in hac posteriore et rariore tantum subsistunt, ita, ut haec particula ipsorum opinione semper aientis sit, et, aliquid ita esse, indicantis; pro qua tamen notione longe usitatius dixeris, sane, certe, maxime, utique, ita sane est, sic est, ita est.
5. Sumitur etiam pro Ullo modo. Cic. Lib. 1. Ep. 5: Ne quis omnino Regem reduceret, Es sollte ihn gar niemand wieder einsetzen.
Atque hâc notione iungitur cum Non, Nihil, Vix, Numquam et Nusquam. Cic. Poetas omnino non conor attingere. Idem, Ut non multam aut nihil omnino Graecis cederetur. Idem, Haec autem omittamus, quae omnino nusquam reperiuntur.
vel de corpore integro dicitur, ut tota domus, totus homo.
* Poetae tamen, et interdum etiam Prosaici, praesertim sequioris aetatis, non semper hanc differentiam observant. servius ad Virg. Aeneid. L. 1. v. 185.
Porro Omnes a Cunctis ita differeunt: Omnes seiunctos et diversis locis constitutos, v.g. Nep. Themistocl. c. 9: Plurima mala omnium Graiorum in domum tuam intuli: Cuncli coniunctos respicit, v.g. Cuncti adsunt. Cuncto cum Senatu ornare eum solebamus. Cuncta Graecia supplex venit.
Omnis nullum excipit: Cuncti omnes in uno loco: Universi quasi ad unum versi.
Omne a numero: Integrum et Totum a partibus dependet.
* Sed et has differentias non modo Poetae, sed Prosaici etiam interdum negligunt.
Tandem Omnis discernendum est a Quivis et Quilibet: Omnis est universale; Quivis et Quilibet est indefinitum.
* Onus autem sensu morali sumptum, perquam eleganter hominibus tribuitur, v.g. Liv. Oneri esse alicui. Cic. Onus Aetnâ gravius sustinere. Onus suscipere. Onns alicui imponere. Quintil. Liberare aliquem onere.
* Interdum tamen Opus pro Opera sumitur. Cicero L. 2. Offic. Neque agricultura, neque frugnm fructnumque reliquorum perceptio et conservatio sine opere hominum esse nlla potnisset. Ibidem: Adde dnctâs aquarum, derivationes fluminum, agrorum irrigationes, moles oppositas fluctibus, portus mann factos, quae unde sine hominum opere habere possemus?
† Operam et Operas ita distinguit Servius, ut Opera significet actionem; Operae homines mercede conductos. Cicero pro Flacco: Operae facessant, servitia sileant.
Sed Iurisconsulti frequenter Operas actiones et ministeria vocant, in titulo, quam de operibus libertorum fecerunt. Atque
etiam ipse Cicero L. 3. Offic. Pleraque sient hominum operis essecta. Et L. 11. Att. Ep. 10: Operas in portu et scriptura pro magistro dat, Er tbut die Dienste eines Ober-Zollschreibers. Itaque puto, rectius dici de actione Operam et Operas; de personis Operas tantum. Popma.
* Sic dicimus: Cic. Homo praeditus magnis opibus. Hor. Stultitiam patiuntur opes. Ovid. Effodiuntur opes, irritamenta malorum. Cornel. Opibus alicuius defendi. It. Ferre, afferre alicui opem. Opem alicuius implorare. It. Omni ope niti. Plaut. Summis opibus niti. Enn. Summd contendere opum vi.
Opim quando dicimus, innuimus Nomen Proprium deae vel nymphae; sin autem dicimus Opem, tunc nimirum significamus auxilium.
* Accusativus Opim est vel a Nominativo Ops, Gen. Opis, quae soror est et uxor Saturni, quae et Rhea et Cybele, et mater Deûm vocitatur, et priorem corripit; vel a Nominativo Opis, Gen. Opis, quae nympha, comes et ministra Dianae est, et priorem producit. Popma.
* Cicero L. 2. ad Herenn. c. 8: Fama temere non nascitur, quin subsit aliquid, Es fallen keine Spane, sie werden denn gehaven. Id. Nullâ umquam famâ clarus fuit; opinion numquam de eo fuit, Er ist niemals in grosser Repatation gewesen. Fronto 163. Popma.
* v. g. Dabo operam, ne nmquam tua de me te fallat opinio: heic Active. homo magnae opinionis: heic Passive capitur. Venit mihi Petrus in suspicionem furti i. e. suspicor furtum de eo. Videor mihi post tanta in te merita tibi in oblivionem venisse.
In offensionem populi cadere. Incurrere in odium offensionemque populi.
Olivio tua quâ oblivisceris: Oblivio tui, quâ alius tui non meminit. Sed oblivio tua rarissime occorrit, quia oblivio, uti iam dixi, fere Passive sumitur. Valla L. 3. c. 86.
* Interdum tamen consunduntur, neque ullâ re aliâ, nisi Etymologiâ differunt. Popma ed. Giess. 128. ed. Hekel. 110. it. 328. Valla L. 3. c. 20.
* Interdum tamen etiam Orare veteres pro supplicare utuntur.
* Sermo etiam est confabulatio duorum vel plurium; unde et pro familiari colloquio sumitur.
† Aliis oratio pedestris illa dici videtur, quae quidem metrica et Poetica non est, attamen numerosa. Et ad hanc notionem Quintilianum l. c. respexisse arbitrantur.
* Horatio autem de Arte Poet. v. 95. sermo pedestris in genere est humilis; atque ita etiam Musam pedestrem dixit L. 2. Sat. 6. v. 17.
* Aliquando tamen, ut quidem semper apud Graecos, Rhetor accipitur pro Oratore vel declamatore. Popma. Valla L. 4. c. 81.
* Quum autem Historicus pro annorum serie, cuncta persequitur; tunc nimirum inde rursus exsistit ordo quidam: ut adeo Plinius L. 1. Ep. 1. dicat: Servare temporis ordinem.
Reum autem, quatenus sese dant, est series; quatenus autem a scriptore collocantur, est ordo. Iustinus Praefat. n. 3. Omissis, quae sine fructu erant, eaomnia Pompeius divisa temporibus, et serie rerum digesta composuit.
* Sed haec differentia non est perpetua. Ut plurimum tamen et rectissime ita se habet. Atque hinc est, quod suavium et pro amoribus dicant Comici, v. g. Meum suavium; ut apud Graecos fi/lhma, simul et osculum et amores significat. Popma.
videatur caelum ardere, aut spectrum aliquod se ostendat: PORTBNTUM, quod porro et diutius tendit, futurumque aliquid postea indicat, ut ululatus canum, statuarum, deiectiones: PRODIGIUM, quodcumque ante praedicit detrimentum: MONSTRUM, quod contra naturam est, et eo monet futura, ut homo tripes, Minotaurus. Cicero de Nat. Deor. 2: Praedictiones et praesensienes rerum futurarum quid aliud declarant hominibus, nisi ea, quae siunt, ostendi, monstrari, praedici? ex quo illa ostenta, monstra, portenta, et prodigia dicuntur.
* Est tamen interdum, ut priora dno latius accipiantur, et Ostentum significet omne contra naturam cuiusque rei factum genitumve, Portentum autem, quidquid mirum et inusitatum evenit. Popma, Fronto, Servius.
* Quam quidem differentiam Livius, opinor, observat; alii eius incuriosi sunt.
amicitiam conditionibus dictis paciscuntur: Pactum vero est conventio de re quacumque, et inter quoslibet.
* Sed apud Iurisconsultos nullam vocabulorum istorum differentiam esse animadvertimus. Nam et nudam pactionem et nudum pactum promiscue et indistincte dicunt, ut ex ipsorum responsis liquet. Standum autem et heic est potius iudicio elegantiorum soriptorum et ICtorum veterum, qui huic differentiae magis favere videntur. Popma.
* Itaque, pagi sunt partes provinciarum seu praefecturae, in quibus vici insunt, et non numquam etiam oppida, Ein Amt, ein District, ein Krais; ut Helvetia olim divisa erat in quattuor pagos, qui urbes duodecim, et vicos quadringentos habebant. Popma 131. it. 334. Perotti C. C. Epigr. 2. Col. 156. v. 57. seq. Scilicet hâc significatione pagus apud Caesarem, Plinium, Tacitum, alios, legitur. Videnturque in plano fuisse pagi. Inde paganos a montanis distinguit Cicero pro Domo cap. 28. Vide Scalig. Lect. Auson. 1. c. 23. p. 66.
Vicus duplici modo dicitur, extra urbem et in urbe. Extra urbem significat locum, ubi plures casae sunt, nullâ munitione saeptum, Germ. ein offener Flecken oder Dorf. In urbe vicus dicitur continuata aedium series, Germ. Eine reihe Hauser, eine Gasse.
Vulgaris notio pagi, quâ notat Germ. Ein Dorf, non nisi ex medio aevo videtur esse.
Aeneidos malim; non item pyxidos, sed pyxidis.
Par subinde idem notat, quod Aequalis, et sic non nisi ad aetatem tempusque refertur. At quoties ita usurpatur, dici non solet Par ipsi est, nisi addatur actate, annis, aut aliquid huiusmodi, sed Aequalis eius.
* Tempns accessionis transiit, praeteriit, Der Paroxysmus ist vorbey. Altero die gravior, altero levior accessio est, An einem Tage ist der Paroxysmns heftiger, als am andern. Accedit febris, Der febrilische Paroxysmus tritt an.
Accessioni autem opponitur Remissio morbi.
* Usitate et proprie particulatim notat per partes, membratim, Stuckweise, einzeln, v. g. Grex ovium particulatim facilius convalescit, quam universus. It. Excarnisicare aliquem particulatim, Einem ein Glied nach dem
andern abnehmen. Atque ita usurpat Plinius, Columella, Apicius, Marcellinus, Vegetius, Lactantius. Borrich. Cogit. 188.
* Interdum tamen Pasci, translate praesertim sumptum, hominum est; Vesci vero pecudum. Cicero: Pasci scelere et malesicio. Varro: Quaecumque iubentur, vescuntur, ut folia ficulnea, et Paleas, et vinacea. Popma.
Pascentes servabit Tityrus haedos.
Ovidius:
Mille greges illi totidemque armenta per berbas
Pascebant.
Sed
Pascitur in vivis livor, post fata quiescit.
Virgil.
- -Artus depascitur arida febris.
Idem:
- - Miseros morsu depascitur artus.
Quamvis sunt, qui pascor, quoties occurrit, Passivâ notione explicent.
†Pro depascor dicunt etiam depasco. Colum. L. 7. c. 5. sub fin. Si haedi roscidas herbas depaverint.
* De passione Christi longe alia res est, quoniam vox ea a Theologis est consecrata, et ad horum disciplinam referenda. Mechov. Antiph. 198.
* Cicero pro Lege Man. c. 6: Asia magnitudine pastionis omnibus terris antecellit. Hygin. Feb. 254: In pastionem boves mittere.
Virgil. Ecloga 1. v. 50;
Non insueta graves tentabunt pabula fetas.
Quintil. L. 2. c. 10. pabulo distendi, Wohl ausgefuttert werden. Cicero per translationem dixit in Acad. L. 4. c. 41: Animorum ingeniorumque naturale quasi quoddam pabulum, consideratio contemplatioque est.
Cicero L. 1. Offic. c. 3: Principio generi animantium onni est a natura tributum, ut se, vitam, corpusque tueatur, declinetque ea, quae nocitura videantur, onmniaque, quae sint ad vivendum necessaria, inquirat et paret; ut pastum, ut latibula, ut alia eiusdemgeneris. Idem etiam per translationem 5. Tuscul. c. 23: Suavissimus pastus animorum oblectatio sollertiae. Valla L. 4. c. 53.
* Asconins autem Pedianus ad Divinat. in Caecil. c. 4. ita distinguit: Qui defendit alium in iudicio, aut Patronus dicitur, si orator est: aut Advocatus, si aut ius suggerit, aut praesentiam suam accommodat amico, ut ab eo adversarii iniuriam propulset: aut Procurator, si negotium absentis nomine suscipit: aut Cognitor, si praesentis causam novit, et sic tuetur, ut suam. Ergo Cognitorem Cicero appellavit familiarissimum defensorem.
Quia autem hi Cognitores alienas lites non raro suscipiebant turpis quaestûs causâ, iccirco eorum nomen non semper optimae audiit, quemadmodum et sectorum, qui proscriptorum bona emebant, iisque subinde inhiabant cum aliqua praevaricatione, Sic colludirten ofters
mit dem Praecone, dass er ihnen zum grosten Vortheile eilen und bald zuscblagen muste, und trieben also verdeckte Spitzbubereyen.
* Alii Cognitores et Procuratores ita distingvunt: Cognitores in controversiis statûs; Procnratores in reliquis Casibus constituunt: Cognitores item sollemni ritu; Procnratores solo mandato sine ulla caerimonia accitos fuisse dicunt. Vide D. Io. Gottl. Heineccii Antiq. Rom. ad Institution. L. 4. Tit. 10. p. 293. Atque hinc Schorus in Phras. ad voc. Cognitor, ubi has notiones haud distinguit, emendari potest. Conf. etiam Popma 115. seq. it. 337.
* Differentia, quam inter paupertatem et pauperiem Popma comminiscitur, quâ paupertas est ipsa pauperis conditio; pauperies damnum nobis illatum, nugatoria mihi quidem videtur esse, quum compluribus veterum scriptorum locis confutari possit.
* Magis infrequens est verbum pansare i. e. quiescere, quo Plautus modo et Fulgentius usi leguntur.
* Sed interdum confunduntur haec.
1. Apud.
* Plaut. Omnia bona adsunt, quem penes est virtus.
2. Sed per heterosin est in potestate, sub arbitrio.
* Ovid. Me penes est unum vasti cnstodia mundi.
Quomodo differat ab Apud, de eo vide supra suo loco.
1. Respicit instrumentalem causam.
* Cic. Nihil interest, utrum per procnratorem agas, an per te ipsum. Damnatus per arbitrum. Reliqua per nos agemus.
2. Causam efficientem.
* Cic. Romae vos esse tntos posse, per Delabellam, i. e. ope s. beneficio Dolabellac. Id. Per se ipsa splendet virtus semper, neque alienis umquam sordibus obsolescit propter praestantiam sui. Id. Amicitia per se et propter se expetita.
3. Tempus.
* Cic. Dno fratres per idem tempus dissi miles inter se.
4. Concessionem.
* Cic. Per me quidem facies, ut voles, Meinetwegen magstu machen, was du willst. Ego tibi per aetatem filii loco esse possem. Per leges non licet. Per valetudinem, per anni tempus non licet. Per me vel stertas licet.
5. Causam per accidens.
* Cic. Ut primum per aetatem iudicium fa cere potueris. Id. Per iram aliquid facere. quod nos paeniteat. Liv. Nec agi quidquam per infreqnentiam poterat Senatus, Weil der Rathsherren so gar wenig waren, konnte man nichts schliessen. Id. L. 1. c. 11: Per occasio nem ac solitndinem hostiliter in fines Roma nos incursionem facit.
6. Obsecrantis est.
* Cic. Sed propera per deos. Per deûm immortalium fidem. Per parentis manes, per solitudinem matris, per existimationem familine te oro atque obtestor.
7. Eleganter etiam infert qualitatem rei, atque ita ponitur loco Adverbiorum qualitatis, et tunc Germanice Weise vertitur.
* Ita v. g. pro calumniose; desidiose; vicissim; occasionaliter, quod barbare dicitur; ludibriose, quo tamen nemo classicorum utitur: lusorie, quod Pandectae habent: simnlate; et pro aliis huius generis Adverbiis, tum recte, tum eleganter et multo usitatius dicunt, per calumniam, per desidiam, per otium, per vices, per occasionem, per ludibrium, per ludum et iocum, per simnlationem, per speciem, per causam, per iniuriam, per insidins, per libidinem atque avaritiam, per litteras, per pactionem, per partes, per scelus, Schelmischer Weise, per dedecus, Schandlicher Weise, per vices, Wechselsweise, per summum facinus, Recht gottloser weise, cet.
8. Usurpatur etiam pro In.
* Sallust. B. Catil. c. 51: Censeo, eos in vincnlis habendos per municipia. Id. c. 52: Quasi vero mali atque scelesti tantummodo in nrbe, et non per totam Italiam sintr.
9. Eleganter etiam saepe indicat opem, auxilium, operam, v. g. Per Deum fortia patrabimus. Quamvis haec notio ad causam efficientem n.2. referri possit.
* Ceteroquin recensere pro lustrare, recognoscere, Mustern, etwqas von nevem wieder uberseben, frequenti apud Latinos in usu est. v. g. recensere exercitum; it recensere librum, quod in edendis libris Criticorum est.
notionem habet: significat 1. morte amisist, 2. corrupit vel pessum dedit eum.
* Interdum tamen Absolvere apud veteres idem, quod Perscere. Plin. L. 8. Ep. 4: Prima quaeque nt absolveris, mitte; immo etiam antequam absolvas, sic ut erunt recentia et rudia, et adhuc similia nascentibus.
*Liv. L. 37. c. 15: Pro perfuga iussus Tarentum transire. Cic. in Orat. c. 66: De perfugis nostris copias comparant contra nos. Sallust. Gatil. c. 6: Troiani Aeneâ dnce profugi sedibus incertis vagabantur. Et cum patrio Casu Plinius L. 7. c. 28: Bis ab Hannibale captus: bis vincnlorum eius profugus. Popma.
† Ciceroni tamen perfugium et profugium, unum sunt. Goclen. Observ. 343: quamlibet Gruterus, Graevius, et optimus quisque illis locis, ubi profuginm exstat, legant perfugium. Signisicat autem perfugium locum, quo saluti nostrae consulturi tendimus, Eine Retirade, eine Zuflucht. Cic. Commune perfugium. Studia adversis rebus perfugium ac solatinm praebent. Laborum omnium et sollicitudinum perfngium somnus est. Perfugio uti, xur Entschuldigung vorwenden.
1. Valet idem, quod ita, et requirit post se ac, atque, ac fi, atque si, interdum etiam ut, quam, quasi, tamquam, prout, et.
* Cic. Perinde in ista re tua faciam, ac si mea res esset. Philosophia non perinde, ac de hominum est vita merita, laudatur. Quae perdissicilia sunt, perinde habenda sunt, ac si effici non possint. Plinius L. 8. Ep. 4: Respondebis, non posse perinde carptim, ut contexta, perinde inchoata placere, ut effecta. Cic. L. 1. Offic. Praefat. Habes a patre munus, Marce fili, med quidem sententid magnum; sed perinde erit, ut acceperis.
In negativa oratione potest sequi quam.
* v. g. Nulla mihi res perinde dolet, quam tui perditio. Sueton. Domitiano c. 16: Nullâ re perinde commotus est, quam responso Mathematici.
Cicero: Perinde valebit, quasi armatissimi fuerint. Id. Lib. 3. in Verr. n. 48: Perinde loquor, quasi in eo sit iniquitas eius reprehendenda. Gell. L. 15. c. 19: Hoc perinde est, tamquam fi ego dicam. Plin. Paneg. Meminerint perinde coniecturam de moribus suis homines esse facturos, prout hoc vel illud egerint. Liv. L. 4. c. 37: Non perinde Patres moti sunt, et Sempronius.
2. Capitur pro aeque pariter.
* Cic. Funus Rufi, clarissimi et perinde felicissimi. Legi tuas litteras suaves, ac perinde eruditas. Nactus sum praeceptorem eruditum, ac perinde gravem i. e. aeque gravem et honestum. Plinius in Epp. nuncupat coendi munus, utilissimum, sed non perinde populare.
3. Capitur pro ita id est, multum, sed tum negatione v. g. Nihil attulit, quare adventus illius non perinde gratus sit i. e. non multum gratus sit. Valla Lib. 2. cap. 50.
4. Inservit etiam ironiae, cum adiunctione tou= quasi.
* Cic. Perinde quasi Appius ille caecus viam munierit, non quâ populus uteretur, sed ubi impune sui posteri latrocinarentur.
* Horatius tamen L. 1. Sat. 2. v. 117. dixisse videtur synedochice pernam pro petasone: Olus fumosae cum pede pernae. Popma.
* Velocitas interdum ad totum corpus refertur. Livius: Quos in expeditione velocitate corporum, ac levitate ar morum aptissimos esse ratus est. Popma.
Et Perpetum est continuatum, non interruptum; Sempiternum et aeternum, quod semper manet. Perpetuum est, quod intermissione; Sempiternum et aeternum, quod fine caret. Goclen. Observ. 345.
* Ita etiam Aeternitas finem tollit; Perpetuitas interruptionem: haec enim est quasi continuitas, quando non intermittitur aliquid. Goclen. Obs. 339. seq. it. 341. Popma. Ael. Donat.
Quum autem Persequi etiam in bonam partem sumitur, nude id fit ac sine addito. v.g. Cic. Att. 7. Ep. 22: Persequar eum i. e. amicum Pompeium sequar. Quum Prosequor etiam in malam partem sumitur, fere id fit non nisi cum addito. v. g. Prosequi aliquem odio, invidiâ.
Scioppius vero Iud. de Stil. Hist. p. 143. dicit, quum veteribus aureâ aetate xh=ma sive species fuisset, posteriores, v.g. Senecam et alios pro capite seu homine accepisse. Et Iacobus Perizonius Animad. in Sanct. personam pro bomine interdum etiam usurpari probat. Nam sic, inquit, suetonius loquitur Neron. c.1: Modo continuantes unumquodque praenomen per ternas. personas, modo alternatnes per singulas. Ubi manifestissime ternae et singulae personae pro tot hominibus gentis Domitiae ponuntur. Sic forte et Cicero Fam. Lib. 5. Ep. 12. (vel ord. Sib. Lib. 1. Ep. 18.) Si uno in argumento, unaque in persona mens tua tota versabitur: Scioppius de Stil. Hist. p. 119. posterioris solummedo aevi scripteriibus hanc personae significationem tribuis, probatque ex his Senecae verbis: In personam non in rem dicere. Sed profecto si beic simpliciter honunem signi sicat, ut vult Scioppius, significat etiam in Cicer. Fam. Lib. 6. Ep. 6; Numquam nisi honorisicentissime Pompeium appellat Caesar; at in eius personam multa fecit asperius, h. e. in ipsum hominem. Sic Lib. 12. Ep. 6; Turpitudo personae eius, in quem invehimur, nos vindicabit. Hactenus Perizonius.
Notandum et illud Gellii: Sub persona et ex persona alicuius dicere. Item illud Quintiliani: Id Cicero suâ ipse personâ frequentissime praecipit, h. e. per se, non ex aliorum sententia.
* Kappius ad Iensium p. 68: Felicissime, nisi me fallit augurium, Cel. Andreas Borriebius Vind. L. L. 159. ex Ammiano, Ulpiano et Quintiliano suspectum vocabulum vindicavit. Iccirco non video, quâ ratione Cl. Cellarius C. P. 380. illud incertis potuerit adnumerare. Quin et ego addiderim locis a Borrichio allatis, verba ex Plin. L. 10. Ep. 88, ubi manifeste persona pro homine singnlari ponitur: Nicensibus, qui intestatorum suorum concessam vindicationem bonorum a divo Augusto adfirmant, debebis vacare, contractis omnibus personis, ad idem negotium pertinentibus, adhibitis Viridio Gemellino, et Epimacho, liberto meo, cet.
Vel nuper adeo incidi etiam in locum Ciceronis, ubi suspecta vocabuli huius notio similiter sine ulla controversia occurrit; nempe Lib. 4. Acad. Quaest. n. 5: Ac vereor interdum, ne talium personarum, quum amplificare velim, imminuam etiam gloriam.
* In persona aliquid licere, quod quidam dicebat, non tam novum Scioppius dicit esse, quam peregrinum. Cicero pro eo in Milone: Si in me aliquid offendisses, cur non in meo capite potius luitur, quam Milonis?
Omnium autem frequentissimae sunt locutiones sequentes, in quibus persona sumitur in significatu elegantiori et crebriori pro qualitate, quâ homo ab homine differt: Imponere alicui personam. Personam indnere. Deponit personam amici, quum induit iudicis. Abesse a persona Principis. Non satis dignum esse persona alicuius.
Sed haec meletemata nihil detrahant usui vocabuli Theologico, quam Ecclesia gravibus de causis in sinum suscepit.
* Sed interdum Pertinax, similiter ut abstractum Pertinacia, etiam in bonis rebus est. Liutus L. 35: Vicit tamen omnia pertinax virtus. Seneca ad Lucilium: Nihil est, quod non expugnet pertinax opera, et intenta ac diligens cura.
* Notandum tamen, apud Auctorem ad Herennium hoc ipso vocabulo in Rhetoricis certum quemdam transgressionis modum designari.
* Ab eodem Celso mortiferus dicitur duobus locis; pro quo similiter usitatius dicimus mortifer, de quo supra in hac Sect. Borrich. Cogit. 192. seq.
* Sic autem habendum: pestem in prosa non facile inveniri, quim translarte significet, e. g. pesiis rei publicae, pestis civitatis, nulla capitalior pestis est in nmicitia, cet. In metro autem aliter se res habet: apud Virgilium enim, Lucanum, Silium, rel. pro morbo contagioso etiam usurpatur.
Consulto dixi: pestem in prosa non facila inveniri, quin translate significet. Neque enim omnino desunt loca auctorum prosaicorum, quibus notio etiam propria stabiliri queat. Ita v. g. apud Iustinum L. 2. c. 13. n. 13. haec occurrunt verba: Multorum deinde dierum inopiâ contr axerat et pestem; tantaque foeditas morientium fuit, ut via cadaveribus implerentur, alitesque et bestiae
illecebris sollicitatae exercitum sequerentur. Et ap. Liv. L. 4. c. 25: Pestilentia eo anno aedes Apollini pro valetudine populi vota est. Multa advumviri-avertendae a populo pestis causa fecere.
† Schorus Thes. Ciceron. 693: Pestis morbus est corporis notus; sed Cicero plerumque ad mores et mala exterior accmmodat: qui pestilentiae nomine corporis morbum exprimit.
* Ceterum notandum, pestilentias etiam Numero Plurali Gellium dicere; item pestilis habere Arnobium; pestilitas Lucretium; pestilentissimus non solum Vittuvium dicere et Iul. Obsequentem, sed ipsum quoque Ciceronem. Cell. C. P. 337. it. Discuss. Append. Dan. it. Iudic. de Vindic. Borrich. Andr. Borrich. Append. ad Cur. et Antib. Cell. Ol. Borrich. Cogit. 192. Golen. Observ. 59.
* Sed haec verborum proprietas non semper observatur. Nam petere interdum est iure exigere et vindicare; a quo petitor pro actore apud Ciceronem et Iurisconsultos: contra poscere et postulare est interdum quoque submisse orare.
In eo tamen perpetuo differunt, quod petunt soli homines, alter ab altero; poscunt et postulant etiam res inanimae, ut locus, tempus, oratio, causa. Peto etiam gratis; posco iure; flagito cum ardore; postulo caute. Popma.
* Quae tamen differentia non satis ubique sibi constat. Ita v. g. pr. ax etiam ad facta extenditur. apud Phaedrum L. I. Fab. 3:
Athnae quum florerent aequis legibus,
Procax libertas civitatem miscuit,
Frenumque solvit pristinm licentia.
Valla L. 4. c. 105. ita distinguit: Protervus minore contumeliâ: Procax maiore licentiâ: Petulans maximâ iniuriâ. Quam quidem differentiam ut plurimum custoditam a veteribus video.
amicorum. Confer, M. Michaelis Lilienthalii Sched. Crit. de Philothecis, varioque earumdem usu et abusu. Regiom. 1712.
Piger et Socors, naturâ; Segnis, Deses, Tardus, Iners, voluntate sunt.
* Quamlibet hoc non perpetuum est. Popma.
Argenteâ vero actate hunc Superlativum frequentare nihil dubitarunt Curdtius, Quintilianus, Florus L. 4. c. 7. n. 14, Seneca Rhetor et Philosophus, Frontinus de Aquae Duct. et Tacitus.
* Pientissimus vero non nisi in inscriptionibus abhuc observatum fuit, quae singulae infra auream aetatem putantur esse. Piissime Adverbium, habet Seneca; impiissimus Ausonius et Hieronymus. Andr. Borrich. Append. 176. Vind. L. L. 161. Cell. Antib. 142. C. P. 165. Discuss. Append. 74. seqq.
* Cicero pro Domo c. 55: Templorum omnum atque tectorum, totiusque urbis praedo. Corn. 2. 2. 3. dicit praedones maritimos.
Praefectus navis, qui auctoritate publicâ, vel Principis sui praedatum exit, Germ. Ein Armateur oder Caper, der mit Erlaubnis seines Landesherrn auf die feindlichen Schiffe kreuzet, multum ab his differt.
Praedo maritimus, nullâ vel plurium Principum auctoritate instructus, Germ. Ein Forban, ein Seerauber, welcher allerhand Flaggen fuhrt, und so wohl Freunde als Feinde obne Unterscheid angreiffet.
* Hinc displicere sibi dicitur is, qui parum bene adfectus est, et sibi ipsi succenset indignabundus, Der voll Unmuths und sich selber gram ist. Valla L. 5. c. 92.
1. Clare, Aperte.
* Cic. Plane et aperte loqui. Plane et dilucide loqui. Quod tibi ut planius exponam. Apertissime et planissime aliquid explicare.
2. Interdum etiam, quod Omnino seu Prorus est.
* Cic. Si te habebo, non mibi videbor plane periisse. Hor. Communi sensu plane caret.
3. Affeverandi vim habet, apud Comicos praesertim.
* Plaut. Ipsane ea est? Sed immo plane est, In warlich sie ist es.
4. Notat etiam idem, quod valde, vebementer, atque adeo intendendi vim habet.
* Cic. Explicari mihi tuum consilium plane volo, ut intelligam.
5. Idem etiam, quod sine circuitione, sine ambagibus.
* Cic. Orat. 1. p. 39: Ac si quaeritis, plane quid sentiam, Und wenn ibr meine Meynung recht wissen wollt.
6 Interdum, quod necessario, sane.
* Cic. Id plane est eiusmodi, Das ist nicht anders, es hat damit solche Beschaffenheit. Plin. L. 10. Ep. 69: Quem plane debes mittere, ut polliceris, Es ist nicht anders, der Herr muss den Kerl schicken, wie er verspricht.
* Plebeius apud Latinos idem fere erat, qui non ex gente Patriciorum, vel ex ordine Senatorum erat. Conf. paullo infra Populus. Rarius ponitur pro eo, qui est ex ima faece plebis, ex insima multitudine, ex ultima plebe, e colluvione hominum, ex purgamentis civitatis.
Plebis enim nomen mox opponebatur Senatoribus atque Patriciis, atque sic ad omnes reliquos cives, et ad ipsos equites pertinbat; mox civibus honoratioribus opponebatur, atque sic ad inopem et vilem multitudinem restringebatur.
* Sed haec differentia nulla est, eique tot veterum loca obstant, ut vix in numerum veniant, v. g. Cic. Ornamentis fanorum domus plena, villae refertae. Locuples et referta domus. Urbem refertam esse optimatium, audio. Referta quondam Italia Pythagoreorum fuit. Mare refertum praedonum. Referta Gallia negotiatorum est. plena civium Romanorum.
* Nimirum Plorare est voce flebili et querulâ dolorem ostendere: unde implorare, est plorando opem orare.
Pollio; sed aureâ aetate etiam ita dixit Caesar L. 1. de B. C. c. 79. in cuius quidem loco libri superiori saeculo Lugduni Galliarum et alibi impressi habent plures pro pluries; sed sensu repugnante, adeo, ut recentiores et castigatiores editiones hodie prae se iterum ferant pluries1. Cui etiam scripturae insuper patrocinatur Compositum compluries, quo Plautus, Cato et Gellius usi sunt; ut supra suo loco dictum. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 23. Borrich. in Voss. 194. Cell. C. P. 72.
* Verbaliter paenitendum est, ipse Cicero et Sallustius habent. Borrich. Vogit 195. Cell. C. P. 7a.
* Paenitens est Ciceronis, Sallustii, et Suctonii, Paeniturus etiam dixit Sallustius, teste Nonio. Perizonius ad Sanctii Minerv. 197. Borrich. Cogit. 195. seqq.
* Ita nimirum altivolae aves, primâ fronte videtur Poeticum esse tantummodo; sed habet tamen etiam Plinius L. 10. c. 19. Sunt autem et alia vocabula, quae videntur Poetarum propria esse, quae tamen Oratoribus cum Poetis sunt communia. v. g. pestiferum bellum, apud Cic. L. 4. Ep. 3; pestiferum gaudium, Liv. L. 1. c. 58; mortiferum vulnus, Liv. L. 2. c. 47; letifer morbus, Colum. L. 7. c. 12; arbor fructifera, Plin. L. 12. c. 3; somnifera vis, Plin. L. 18. c. 25; terrificum sidus, Plin. L. 2. Tom. 1. p. 89. ed. Hard.; somnifica medicamenta, Plin. L. 37. c. 10; pater altitonans, Cic. 1. Divin.
c. 12; genus altivolantû, ibid. c. 48; flammifera vis, Cic. Acad.; ignifer, in Arato; spinifera cauda, ibid.; iuventa, Flor. Prooem. L. 1.; salubre ac frugiferum. Liv. Praef.; adde quod, Plin. L. 8. Ep. 14; fefellit et latuit, Plin. L. 4. Ep. 25; repens i. e. repentinus, Liv. L. 1. c. 14. it Curt. L. 10. c. 2. n. 15; infit i. e. loqui incipit, Liv. L. 1. c. 23; reser i. e. deses. Liv. L. 2. c. 32. it. Varron. L. 3. c. 17; iam nunc. Plin. L. 9. Ep. 26. L. 10. Ep. 57. L. 3. Ep. 6. L. 3. Ep. 15. L. 5. Ep. 73. L. 8. Ep. 3; me fortuna vultu meliore respexit, Plin. L. 10. Ep. 66; nummûm pro nummorum. Plin. L. 10. Ep. 79; caput pro fonte, Plin. L. 10. Ep. 91; pauci, quos aequns amavit, Plin. L. 1. Ep. 2; balneum plurimus sol implet et circumit, ibid.; rumpe moras, Plin. L. 5. c. 11; supervacuus pro supervacaneus, Curt. L. 6. c. 10. n. 4. L. 8. c. 7. n. 11. L. 8. c. 8. n. 5. Plin. L. 6. Ep. 2. L. 7. Ep. 17; sient pro sint, Plin. L. 2. Ep. 5; per ora hominum ferri, Plin. L. 2. Ep. 10; nec mora, Plin. L. 2. Ep. 20. Curt. L. 7. c. 5. n. 34; queis pro quibus, Curt. L. 3. c. 13. n. 3. it. L. 4. c. 3. n. 26; monstrisicus et Adverb. monstrisice, Wunderthatig. Plin. cet.
† Et Cicero quidem L. 3. de Orat. c. 38. non plane excludit Poetica, sed sed raro tantum adhibenda esse censet. Contra si saepius adhibeantur, frigida et insolens oratio efficitur: quo genere vitii Apuleius ferme, Marcianus Capella, Sidonius Apollinaris et alii recentiores non parum laborant. Buchner. de Commut. Rat. Dic. p. 163. Cell. C. P. 341.
Pure autem Poetica in prosa oratione fugienda esse, nemo non videt, ut sunt auricomus, fatifer, setiger, noctivagus, aerisonus. Cetera autem Poetica adeo non damnat Cellarius Iud. de Vind. L. L. Borrich. p. 54. seq. ut ad summi viri, Petri Cunaei, orationes, quam multa ex Poetis ad Oratoribus etiam usurpari possint, luculente demonstraverit.
Weissius de Stilo Romanop. 161. seq.: Poetica vocabula, quibus accensenda quoque sunt dithyrambica (et Decomposita), formulasque loquendi Poetis relinquamus, quibus altius insurgere, et in furore illo suo audacius verba componere, sensusque sublimiores sectari licet. Poetarum lectionem Oratoribus utilissimam esse non negamus, quoniam quam plurima apud illos occurrunt, quae Oratorem disertiorem efficiant: id tamen sedulo cavendum, ut ne propria Poetis vocabula sermoni soluto illigemus. Si Christum recens natum, salutiferum orbi puerum dixeris, nimis ad Poetae similitudinem accedas. Terentius, reliqua bonus lectuque utilissimus scriptor, ea de causa prudenter et caute legendus est, quia, ut Poeta, multa habet carmini eptiora, quam
orationi numerorum mensurâ liberae. Duae illae loquendi formulae ex Horatio: plus vice simplici, it cane peius et angue, apud omnes hodie in prosa eloquentia adhibentur, in qua tamen non ita commode locum obtinent. Multo purius pro prima, secunda, tertia, vice, in stilo ponitur primo, secumdo, tertio, quae Adverbiis adnumerantur; vel Adiective primo, altero, tertio loco. Vebemens odium, quod Horatius illâ formulâ: cane peius et angue, expressit; melius reddetur acerbe et pessime odisse. Ex omni stili soluti genere nullum tam prope ad carminis excelsitatem adscendit, quam laudantium. Experiantur illi, quibus animus est, et panegyricam aliquam orationem sibi proponant carmine exprimendam; videbunt, opus incomparabile exinde pertexi posse.
Masenius Pal. Orat. p. 140: Poetica, ut sunt audaciores Synecdochae, Metonymiae, Metaphorae, Periphrases, in prosâ fugienda sunt. Sic non recte CRUSTUM aut CEREREM pro PANE, SQUAMIGERUM GREGEM pro PISCIBUS, LIBITINAE IMMOLARI pro MORI usurpabo.
Ridentur merito, qui dicunt repandirostrum et incurvicervicum pecus pro delphinis, hypobrychium irrespirabile pro aliqua periculi magnitudine, animal reciprocorne pro ariete, nemorivagus pro apro, silvicultrix pro cerva. Wehrenf. de Met. §. 17.
* Caes. L. 3. de B. C. C. c. 6: Saxa inter et alia loca periculosa quietem nactus, stationem et portûs omnes timens. Et cap. 8: A Salonis ad Orici portum stationes litoraque omnia eiassibus occupavit. In quibus exemplis vides, stationes a portubus discerni. Videatur Servius ad Virgil. L. 2. Aeneid. v. 23. Portus itaque conclusus est, et tutior, quam Statio.
Popma ed. Giess. 1660. 136. it 349. Manut. ad. Cic. Fam. L. 12. Ep. 15.
Interdum tamen Statio est pro Portu, ut apud Velleium L. 2. c. 72. n. 5.
* Impossibilis quo loco habendum, de eo vide supra suo loco.
* Impossibilitas occurrit, apud Tertullianum et Apuleium.
* Itaque dicimus, valeo opibus, gratiâ auctoritate, viribus; valere ad consolandum. Cic. 5 Fam. Ep. 13; valere dicendo, Nepos Alcibiad. c. 1: non item valeo errare, valet fieri. Inepte item diceretur: Ego nibil praetermisi, quantum facere enitique valui, pro potui. Item: Tota res iam quomodo se habeat, ignorare diutius non vales, pro potes. In eiusmodi enim locutionibus non respicitur ad vires et potentiam, sed ad casum, ad conditionem temporum, quae multum saepe impedit. Popma. Cell. Antib. 220.
* Borrichius vero Cogit. 199. non magis a potionatus colligi posse existimat verbum potionare. quam ab his Participiis, vel potius denominativis; tunicatus, ocreatus, palliolatus, capillatus, togatus, illaudatus, impransus, incoenatus, insperatus, indoctus, inconsultus cet. verba tunicare, ocreare, palliolare, capillare, togare, illaudare, imprandere, incoenare, insperare, indocere, inconsulere cet. nimirum Participia haec omnia frequentari; verba non item.
Verum inter to\ potionatus, et Participia a Borrichio adducta non parum interesse, non nulli dicunt. Illud enim, pergunt, Suetonius cum Ablativo et Praepositione iunxit, quum scribit: Creditur potionatus a caesonia uxore amatorio quidem poculo, sed quod in furorem verterit; haec vero hoc modo construi non possunt. Ceterum Irenaei interpres scripsit: Potionare patrem vino. Sed eius auctoritas tenuissima est.
Nihil autem facit ad rem, quod obvertunt. Nam Tacitus etiam habet Incelebratus; quod locet cum Ablativo et Praepositione construat; absurdum tamen foret, formare inde velle verbum Incelebrare.
Orat. c. 46; sed ex ore aniculae: Poetis autem non esse hoc infrequens: potis habere Lucretium et Virgilium; utrumque non semel: pote autem Persium, Propertium et Catullum. Goclen. in Silv. Barbar. 45. Cell. Antib. 276. C. P. 338. Sanctii Minerv. 636.
* Itaque aliud est: Homines amant potius tenebras, quam lucem; quam: Homines magis amant tenebras, quam lucem. Aliud est: Hic magis iustificatus est, quam ille; quam: Hic potius iustisicatus est, quam ille. Prius ambobus communem iustitiam dicit: posterius alteri fere tantum. Potius perdam pecuniam, quam vitam. Heic non dicendum est magis. Publicanus Luc. 18, 14. abiit domum suam iustisicatus potius, quam Pharisaeus. Quem potius instituam heredem? Petrum, an Iacobum? In his exemplis non congruit magis. Aliud est: Magis alit patrem, quam extraneum; aliud: Potius alit patrem, quam extraneum. Goclen. Obs. 340. seq.
Interim tamen Magis non temere pro Plus vel Amplius usurpandum est. Tametsi enim hae tres particulae cunctae quantitatem respiciunt; tamen in eo differunt, quod magis comparationem et quantitatem, quae est in facto rebusque gestis vel gerendis, potissimum intendat; plus autem et amplius non nisi ad quantitatem, quae est in tempore et numero, referatur, et speciatim plus contrarium habeat minus, propiusque accedat ad nomen, quam magis. Quando igitur v.g. Cicero 2. de Orat. dicit: Magis id felicitate, quam ullâ meâ culpâ contigit; satis liquet, magis heic sumi et comparative, et quantitative respectu rei cuiusdam gestae. At quando v. g. dicimus: Hic babet plus virium. Hoc habet plus iucunditatis. Plus viginti vulneribus accepit. Plus quingentes colaphos infregit mibi. Item: Amplius sunt sex menses. Cic. in Attic. Non amplius quaternis versibus; manifestum est, solam quantitatem innui.
* Atque hoc sane pacto veteres plerumque has particulas usurpant. Dico,
plerumque: neuque enim deest exemplum in contrariunm. v. g. Cicero pro Rose. Amer, c. 14: Annos natus magis quadraginta. Potuisset heic Cicero rectius dicere, plus vel amplius quadraginta. Sed solent ita vel optimi Romanorum scriptores contra linguae a)kri/beian interdum impingere: a qua quidem labe nec ipse Cicero immunis est.
Verum quamquam certum sit, elegantius loqui eos, qui vocabulum potionis sensu Medico magis usurpant, quod frequentissime ita Cicero, Celsus, Plinius, Scribonius, Curtius, alii, praeierint; tamen nec defuere, qui etiam potum pro potione medicata dixerunt. v. g. Plinius, Celsus, Serenus Sammonicus, Borrich. in Voss. 200.
1. Ante.
* Cic. Qui prae se pugionem tulit. Liv. L. 1. c. 7: Armentum prne se agere.
2. Propter. Ter. Prae gandio ubi sim, nescio. Cic Prae lacrimis possum reliqua nec cogitare, nec scribere. Prae ira; Prae maerore loqui non posse.
3. Comparationi inservit. Ter. Illum contempsi prae me. Cic. Ut neminem prae se hominem putet. Liv. L. 1. c. 6: Lavinium parvum est prae ea urbe.
4. Prae se ferre, elegans dicendi apud Latinos modus est, Von sich merken lassen, offenbar zu verstehen geben.
* Quintil. L. 5. c. 13: Fiduciam prae se ferat orator, semperque ita dicat, tamquam de causa optme sentiat. Cic. Prae me tuli, me nihil malle, quam pacem.
5. Illud quoque notandum, verba, quae ex hac Praepositione componuntur, non tertium semper, sed quartum etiam Casum adsumere: in qua ratione creber est Tacitus, qui praeiacere castra, pro praeiacere castris; praeiacere campum, pro praeiacere campo; praeeminere ceteros, pro praecminere ceteris; praesidere provinciam, pro praesidere provinciae; flumen castra praefluit, pro flumen casiris praefluit, dixit.
1. Proprie idem, quod amputare. Cic. Manum gladio praecidere.
2. Idem, quod Germanicum Kurz um versagen.
* Cic. ad Attic. Numquam reo tam humili, tam nocenti, tam praecise negavi, quam hic mihi plane sine ulla exceptione praecidit, i. e. negavit. Schori Phras.
3. Interdum etiam idem, quod eximere, adimere, Benehmen. v. g. Praecidere alicui occasionem, spem, dubitationem.
1. Interdum idem, quod ante capere, quae quidem notio eius prima ac propria est. v. g. Praecipere cogitatione futura. Pecuniam insequentis anni praecipere.
* Flor. L. 3. c. 9. n. 4: Veneno fata praecipere. Plin. L. 9. Ep. 13. p. m. 368: Omnia praecepi, atque animo mecum ante peregi. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 176. seq.
Similiter, ac praesumere. Tacit. 1. Histor. c. 62: Fortunam principatus luxu et prodigis epulis praesumebat i. e. stolidâ et inani persuasione usurpabat. Cic. Ingenii magni est, praecipere cogitatione futura. Seneca Ep. 107: Cogitare futura ac praesumere, Sich in Gedanken kunftige Dinge dermassen vorstellen, als ob sie wurklich gegenwartig.
2. Ponitur et pro docerc.
* Cic. L. 2. de Orat. n. 48: De eloquentia praecipere, Von der Beredsamkeit Untericht ertheilen. Sueton. Nerone c. 7: Fevunt Senecam proximâ nocte visum sibi per quietem C. Cansari praecipere. Idem de Illustr. Grammat. cap. 16. quo de Quinto Caecilio exponit: Scholam aperuit: sed ita, ut paucis, et tantum adolescentibus praeciperet.
3. Idem etiam est, quod moneo. Cic. Hoc tibi amicissimo animo praecipio.
idemque notat, quod nos Germani dicimus, Eigentlich zu sagen, v. g. Cic. de Senect. c. 17: Habet senectus, honorata praesertim, tantam auctoritatem, Nicht so wohl das Alter uberhaupt, als eigentlich zu sagen, das im Ansebn stehende Alter. Schori Phras. ad vocab. Praecipue.
* Haec sane differentia non est de nihilo; sed, verum ut fatear, ita subtilis, ut nec ipsi veteres accuratam eius rationem ubique habuisse videantur.
Praecipue etiam, et in primis seu cum primis aliquo modo differunt. Aliud enim est: Hunc uraccipue diligo i. e. ante omnes alios, omnibusque praeferendo; adiud: Hunc in primis vel cum primis diligo i. e. non quidem hunc praefero omnibus; at ita tamen diligo, ut diligere soleo amicorum meorum antesignanos.
* At nec hanc differentiam veteres ubique observant. Nimirum ea est hominum, etiam eorum, qui sapere praeceteris volunt, incuria, ea negligentia, ut contra vocabulorum proprietatem tam manifestam etiam subinde peccent.
1. Eo modo, ut aliquid praecisum sit kat) e)lleiyin.
* Cic. de Nat. Deor. 2. c. 29: Sed id praecise dicitur, ut, si quis dicat, Atheniensium remp. consilio regi, desit illud Areopagi. Id praecise dicitur, Germ. Das wird elliptice geredt.
2. Sine circuitione, sine ambagibus. v.g. Praecise alicui aliquid negare, Einemkurz um etwas abschlagen.
* Praecedere hâc notione translatâ, rarius apud veteres occurrit, v. g. Plin. L. 29. c. 1: Praecedere aliquem auctoritate.
* Praedestinatio autem non isi Ecclesiasticae Latinitati adserendum; de quo Sect. 1.
* Nimirum Praedicare est proprie palam dicere, et opponitur tw=| tacere. Atque hinc pro quidvis commemorare ponitur, et me/s1on est, ut in utramque partem usurpari possit. v. g. Ter. Quid ergo audio? actum est, si quidem haec vera praedicat. Wo er sonsten die Wahrheit sagt. Caes. Iniuriam in eripiendis legionibus praedicat. Frequentissime tamen in meliorem partem sumitur, et nihil aliud, quam dilaudare est: quamquam non nihil aliquando adici soleat, quo id declaret. Cic. Philipp. 2. c. 13: Honorifice et graviter multa de aliquo praedicare. Id. L. 1. de Offic. c. 38, extr. Deforme est, de se ipso praedicare. falsa praesertim.
† Arguit hoc verbum superstitionem veterum gentilium, quorum hac in parte vestigia premunt nostrates de vulgo, quamvis doctrina Christi imbuti ab hac superstitione abesse debeant quam longissime. Addebant autem gentiles, quum aliquid laudarent. Putabant enim, se amoliri hâc voce fascinum, a quo metuebant, si quis impensius se laudaret ipse, aut ab alio laudaretur. Integra autem formula erat: Quod praefiscini dixerim. Simile quodammodo est, quod apud eruditos hodie in formulae huius successisse locum videtur: Dicto absit invidial Germ. Ohne Ruhm zu melden!
Tafel die Speise und Trank zuvor kosten muss.
* Potum et cibum praegustare, Credenzen, habet Curtius L. 10. c. 4.
† Raro Praenomen litteraturâ integrâ nominibus praeponitur; sed aut unâ litterâ maiusculâ, aut duabus, aut tribus, ut: C. Caius; M. Marcus; Cn. Cneius; Sex. Sextus.
* Ter. Hec. A. 4. Sc. 1. v. 17: Adeone pervicati esse animo, ut puerum praeoptares perire. Nepos Attico cap. 12: Praeoptare equitis Romani siliam generosorum nuptiis. Liv. L. 9. c. 45: Suas leges Romanae civitati praeoptare.
Budaeus inter Praedem et Vadem hanc facit differentiam, ut Vas pro altero vadimonium promittat; Praes autem a Magistratu interrogetur, in publicum ut praestet; a quo, quum responderit, dicitur Praes. Seu: Praes est ille, qui sponsor rei publicae vel Principi est factus pro eo, qui pecuniam publicam dispensat; alias, et barbare quidem, Receptor doctus, Germ. Der Cavente. Popma.
* Utrumque coniungit, et translate usurpat Curtius Lib. 9. c. 2. n. 25: Vestram virtutem rerum, quas gesturus sum, vadem praedemque habeo.
Vas interdum etiam dicitur sponsor, qui ex pactis conventis, et mancupiis sese pro reo obstringebat, si fortasse res ab emptore evinceretur.
aliis, praesagium dicitur; quo vocabulo Cicero non est usus. v. g. Praedictiones et praesensiunes rerum futurarum. Divinatio, id est, praesensio et scientia rerum futurarum. Inest animis praesagitio divinitus inclusa. Schori Phras.
Usitatiora tamen eâdem notione Latinis sunt praesens, praesentissimus. v. g. praesens mors, periculum praesentissimum, remedium praesentissimum.
Ad actum illum, quo homines praesentes dicuntur, denotandum, aliter ac varie loquuntur Cicero et elegantiores, v. g. Conspectus vester multo iucundissimus est mihi. Si te praesentem habuissem. Praesens tecum egi. Qui ante oculos sunt. Quos videmus. Quem praesentem intuemur. Cuius mentem sensusque et os cernimus. In conspectu eius pro in eius praesentia.
Praeter hanc notionem vocabulum Praesidis ita etiam sumitur, ut ad eum respiciat, qui provinciae alicui aut populo praeest, Germ. Einen Landpfleger, einen Statthalter, einen Gouverneur. Ita Plinius Iunior, erat Praeses Bithyniae, Kayserlicher Gouverneur in Bithynien.
* Sic Praesidere latinis quoque est, quod vulgo dicitur patronum aut patronam regni aliucuius aut provincine esse. Cic. Vos dii patrii, qui huic urbi atque imperio praesidetis. Schori Phras.
† Scilicet praesidere generatim est, ad opem praestandam alicui praeesse, quam quidem opem proprie praestant homines iniuriam patientibus, aut in discrimen adductis; dii vero beneficentiam ipsorum favoremque invocantibus.
Ad superstitionem haec dicuntur aliorum. Ceteroquin aversamur deorum culturm, tum subtilem, tum crassiorem, ut in vita, ita et in sermone; neque indigetes quosdam pro praesidibus aut custodibus provinciarum habemus. Honorifice sentimus de sanctis. eorumque vitam intuemur ad exemplum; at omnem provinciarum custodiam soli deferimus Deo O. M. in eoque fiduciam nostram collocamus unice.
* Quamlibet igitur a Latii indole alienum esse videatur, praesides et custodes provinciarum nuncupare patronos; recte tamen dicimus, Maecenatem egregium studiorum patronum fuisse, et collegiorum seu sodalitiorum patronos, cuiusmodi olim eligere solebant potissimum aliquem ex decurionibus. Nempe praeses et custos ampliora sub se habet, et imperium involvit; patronus minus ampla curat, et fere tutelam habet. Praesidi opponuntur provinciae, et templa; Patronis clientes.
Vel Subsidium est, quod subest desicientibus: Praesidium imponitur: Auxilium repentinum est. Ita Subsidum ad secundos caus praeparatur; Praesidium ad custodiam collocatur; Auxilium, ut prosit, ex insperato venit. Popma. Fronto. Sex. Pomp. Festus.
* Cic. Hunc rumorem verum esse, quis praestare poterit? Praestabo, sumptum nusquam melius poni posse. Istam culpam, quam vereris, ego praestabo. Praestabo, si Caesarem bene novi, eum tuae dignitatis rationem habiturum. Me non ingratum esse, praestabo. Liv. L. 2. c. 18: Si quod impensae factum in bellum erat, praestare Sabini in animum indexerant.
Imperiti pro eo dicunt: Se aut sua interponere pro aliquo; recipere in se aliquid; spondere pro aliqua re; sponsorem esse pro aliquo; promittere, se satis facturum, et alia istiusmodi, quae excogitarunt, ut id efferrent, quod proprie verbo praestare dicitur. Schori Phras.
† Notandum, Schorum locutiones ab se allatas non damnare: probae enim notae
sunt: sed indignari modo, has solas fere in orbe litterato frequentari pro eo, quod ore rotundo veteres expresserint per unum praestandi verbum.
1. In sententia negata, exclusiva est. v. g. Non coles Deum praeter lehovam, qui se nobis patefecit i. e. tantummodo Ieho. vam coles.
2. In adfirmata idem est, quod maxime, supra, prae, Germ. Vor andern, et non tantum Verbo, sed etiam Adiectivo absoluto additur.
* V. g. Coluit omnes virtutes, et Philosopho dignas, et homine Christiano: sed continentiam praeter ceteras. Hac ille triumphavit maxime. It. Senes praeter ceteros docendis instruendisque minoribus delectantur. Cur. Attici in eo genere praeter ceteros excllunt. Id. Hac de re nihil habeo, quod praeter ceteros ipse sentiam. Plaut. Amph. A. 2. Sc. 2. v. 10: Quem amo praeter omnes. Terent. Andr. A. 1. Sc. 1, v. 94:
Quia tum mihi lamentari praeter ceteras
Visa est: et quia erat formâ praeter ceteras
Honestâ et liberali.
† Idem Terentius d. l. v. 31. tamen hanc etiam notionem usurpat in sententia negata:
Horum ille nihil egregie praeter cetera studebat.
Id, quod condonandum Comico; haud ad imitationem temere trahendum.
3. Idem etiam subinde notat, quod extra, sine, ultra.
* Cic. Multa autem impendere videbantur, praeter naturam, praeterque fatum. Quod quoniam praeter opinionem mihi acciderat. Praeter spem si quid erit, facies, ut sciam. Ter. Praeter aequnm et bonum, Germ. Mehr. dann es recht und billig. Plaut. Merc. Omnia mihi eveniunt praeter sententiam, Anders, als ich gedacht. Praeter aetatem i. e. plus quam aetati tuae convenit. Praeter modum, morent, consuetudinem. Praeter spem evenit, Germ. Anders, als man verhoffet. Eum te esse, praeter opinionem nostram comperi, Germ. Dass du der nicht seyst, wofur wir dich gehalten
.4. Interdum vicinitatem loci denotat, et explicari potest. per iuxta, prope, ante, aoram, in conspectu, e conspectu, vel aliter pro argumento.
* Plin. L. 1. Ep. 7: Erit ergo pergratum mihi, hinc effigiem eius subinde intueri, subinde respicere, sub hac consistere, praeter hanc commeare. Liv. Praeter ripam euntibus, Galli Matris Magnae, a Pessinunte occurrere. Plaut. Sticho A. 3. Sc. 8. v. 7: Mustela mihi murem abstulit praeter pedes. Cic. 5. in Verr. c. 25: Praeter oculos
Lollii haec ferebant. Sueton. Calig. cap. 36: Quas plerumque cum maritis, praeterque pedes suos transeuntes considerabat. Seneca de Irâ L. 2. c. 8: Nec furitva tam talia sunt: praeter oculos eunt i. e. obiciunt sese oculis, palam videnda. Livius 10, 35: Via una et ea ipsa praeter bostes erat, Gerade vor den Feinden vorbey.
5. Praeter Propter, vetus vulgatumque verbum, quo Cato, Varro, Ennius, usi sunt, ut Gellius L. 19. c. 10. probavit, laudans Ennianum illud:
Incerte errat animus: praeter propter vita vivitur.
Est autem praeter propter absolutum, sicut plus minus, ultro citroque, cet.eiusque sensus, circiter, plus minus, Germ. Ungefahr, mehr oder weniger; sive, interdum hoc modo, interdum alio, Germ. Bald so. bald so. Vide Salmasium in Solini cap. 42. p. 617.
Pro Practerea argenteo aevo etiam increbuit Praeter haec.
1. Ubi Impertor ipse degebat, utpote qui antiquis Praetor dicebatur, Germ. Das Hauptquartier; quod alias etiam principia castrorum vocatur.
2. Sed et ipse conventus eorum, qui accipiendis imperiis ad praetorium
accesserant, ita appellatur; Germanice Der Kriegsrath, die Versammlung der Generalitat. Ita enim praetorium dimittere dixit Livius L. 37. c, 5: Priusquam praetorium dimittit, denuntiavit, ut ante lucem ermeti paratique essent. Plura exempal Lipsius notavit Lib. 5. de Rom. Milit. Dial. 2.
Argenteâ vero aetate satis frequens est. Ita enim usurpant Seneca, Suetonius, Plinius, Columella, Quintilianus, Statius, Velleius Paterculus, Phaedrus et Tacitus, apud quem hoc vocabulo nihil est tritius. Vorst. de Lat. Falso Susp. 280. Cell. C. P. 75. Iensius et Kappius ad eumdem 28.
* Cicero in Partitionibus c. 36: Praevaricator, inquit, significat eum, qui in contrariis causis quasi varie esse positus videatur, Ein Achseltrager, der den Baum auf beyden Achseln tragt, ein Praetiquenmacher, der es mit beyden Partheyen halt. Ulpianus Leg. 4. §. 5. p. de his, qui notantur infamia: Praevaricator est quasi varicator (Ein Vebertreter) qui diversam partem adiuvat, proditâ causâ suâ.
Proprie accusator ita dicitur, qui ita accusat; vel reus, a quo corruptus, ut absolvatur potius, quam damnetur. Quod sit, quum vera abscondit crimina, et falsas accusationes contra recipit, et sic colludit cum reo, quemadmodum Mucianus ICtus loquitur lege 1. ad SC. Turpilian. Vide Cuiacium Lib. 9. Observat. cap. 40. et Aeg. Menagium in Amoenit. Iur. Civ. 39. p. 330. seqq.
Pro quovis corruptore posuit Cicero in Pison. c. 10: Praevaricator Catilinae quondam, nunc ultor. Et in Philipp. 2. c. 11: Vereor, ne mihi praevaricatorem apposuisse videar, qui me non solum meis laudibus ornaret, sed etiam honoraret alienis. Caelius Ciceroni L. 8. Fam. Ep. 11: Praevaricator causae publicae.
† Nimirum verbum Praevaricor, (mediâ brevi) unde hoc nomen derivatum, proprie de aratoribus dicitur, quum deflectunt in damnum vicini; inde ad causarum actores translatum, qui corrupte et fraudulenter agunt. Atque adeo in genere notat, quocumque modo a praescripta muneris sui norma aberrare, et in officio claudicare cum malitia et astutia.
* Hinc etiam Praevaricatio generatim pro corruptela quacumque; at speciatim pro crimine illo, quod in foro regnat apud eos, qui conscientiam minus verentur suam.
Praevarieatori respondet Iudex prorogator, Der die Sache auf halt, damit desto mehr Sporteln fallen.
* Ipse Cicero et alii veteres hoc vocabulo Graeco utuntur; sed eo fere sensu, quem apud Graecos habet, quos notat actionem, negotium.
* Virgil. 3. Aeneid. v. 437: Primum prece Numen adora. Terent. Andr. A. 3. Sc. 4. v. 22: Nihil est preci loci relictum, Es hilft kein Bitten. Auctor ad herenium L. 3. c. 3: Nec prece, nec pretio, nec gratiâ, nec simultate, a via recta oportet deduci. Tacitus 12. Annali c. 19: Prece haud degenere permotus. Sed usitatior, Pluralis, ut, precibus aliquem fatigare, Livius L. 1. c. 11. id est, instanter orare. Idem. L. 8. c. 2: Precibus insimis petere, Demuthig bitten.
principatum eloquentiae tenere; alii, dignitas, quâ reliquos omnes antecedimus.
† Citatur et Plinius: sed huius locus suspectus est, quum antiqui libri non legant primo genitis, sed primis genitis.
Ceterum sacris scriptoribus, v. g. Lactantio, Sulpicio Severo, Hieronymo, cet. usitatissimum est. Latinitamen pro eo usitte dicunt, natu maximas, si plures sint fratres; natu maior, si duo tantum; it. primum genitus; Tacitus, liberorum vetustissimus; Catullus, natus primaevus. Cell. Antib. 129. C. P. 279.
* Varro apud Gellium L. 10. c. 1: Aliud, inquit, estnuartè Praetorem fieri, et quartum: quod quarto locum adsignificat, ac tres ante factos: quartum tempus adsignificat, et terante factum.
† Rideat hanc differentiam paschasius Grosippus i. e. personatus Scoppius Paradox. Litter. Ep. 1. p. 2: ego non riserim; quamvis pulchre sciam, non semper observasse hanc vel ipsum Ciceronem, curatissime ceteroquin haec discernentem, praesertim autem reliquos veteres auctores, ut alibi saepe, ita et heic ou)kribei/as2 linguae suae incuriosos. Confer, quae infra proferuntur ad voc. Tertium et Tertio.
* Par ratio in Secundum et Secundo; Tertium et Tertio; Quartum et Quarto; Quintum et Quinto; cet.
1. Interdum absolute positum, nullo membro deinceps sequente, Cic. Primum ipse ego Musas numquam tanti putassem.
2. Interdum etiam omissum. Cic. Quinqus faciunt, quasi membra, eloquentiam: invenire, quid dicas; inventa disponere; deinde ornare verbis; post mandare memoriae; tum ad extremum, agere et pronuntiare.
nummatos colit. PRISTINUS dicitur de superioribus annis, mensibus, diebus, et de rebus, quae sub nostram memoriam eadunt. v. g. Ubi est pristinus ille amer, quo me complectebaris? Reeipe te ad nes, ut pristinâ consuetudine fruamur, id est, quae prius inter nos fuit. Sed quando loquimur de rebus, quae non senescunt, pristinus semper utendum est; non priscus. v. g. Pietas numquam in pristinum statum reditura est. nisi Deus nos peculiariter respexerit. Valla Lib. 4. cap. 86.
† Nimirum privilegium dicitur a privus et lex, legis. Privos lautem privasque dexerunt antiqui pro singulis: unde et privata dicuntur, quae singulorum sunt. Atque hinc lux, opinor, oboritur verbis Ciceronis pro Domo sua cap. 17. pr.: Vetant leges sacratae, vetant XII. Tabulae, leges privis hominibus irrogari: id est enim privilegium. Et L. 3. de LL. cap. 19: Maiores in privos homines leges ferri noluerunt: id est enim privilegium. Et videtur Ulpianus quoque eiusmodi privilegia parum probasse Leg. 8. p. de Legibus.
* Cicero has inde locutiones etiam format, pro Sextio cap. 30: Irrogare alicui privilegium, Germ. Wider iemanden eine Vererdnung ergehen lassen. Et Paras. 4; Ferre
de aliquo privilegium. Conf. Gell. L. 10. c. 20. Schori Thes. it. de Phras.
1. Idem. quod ante, eoram.
* Cic. pro Mil. c. 1. Illa praesidia, quae pro templis omnibus cernitis. Flor. L. 3. c. 3. n. 20: Eodem die, quo gesta res est, visi pro aede Castoris et Pollucis, iuvenes laureati Praetori litteras tradere. Caes. Pro oppido collocare copias. Pro vallo, it. Pro castris constituere legiones.
2. In v. g. Cic. Pic contione aliquid exponere. Liv. Laudati quoque pro contione omnes. Plin. L. 1. Ep. 10: Sedeo pro tribunali.
3. Vice, Loco. Cic. Unus Cato mihi est pro centum milibus.
4. Comparationibus etiam elegantissime inservit. Liv. Proelium atrocius, quam pro numero pugnantium, editur. Maier Romanis, quam pro numero, iactura fuit. Castra metatus latius, quam pro copiis. Plura vide apud Gell. Lib. 2. cap. 3. Weiss de Stil. Rom. p. 423.
† Alia Comparationis ratio est Praepositionis Prae. Ter. Ego illum contempsi prae me.
5. Normam, Proporitionem, Modum, ac Rationem innuit.
* Cic. Agit pro sapientia. Uterque pro sua dignitate et pro rerum magnitudine in summa severitate versatur. Ego vos pro mea summa et vobis cognita in remp. diligentia moneo; pro auctoritate Cousulari hortor; pro magnitudine periculi obtestor. Pro tempore, In Betracht der schlechten Zeiten. Pro rata, Pro rata parte, Pro rata portione, Pro portione, Germ. So viel einem ieden davon zukommt, Cic. Dono tibi hoc qualecumque munus pro tempore, Du musst fur lieb nehmen mit dem geringen Geschenk, es sind knappe Zeiten, man kann nicht mehr geben. Pro loco. Pro modo virium. Pro facultate. Pro re, Nach Gelegenheit der Sache. Pro re nata, Nach Erforderung der Sache, der Umstande. Pro re panca loquar. Pro sua quisque facultate parant. Pro mea, tua, sua parte. Pro virili: Pro virili parte. Ter. Agere omnia pro suo iure. Satis pro imperio i. e. satis imperiose, Nu sachte ein Bisgen, hat der Herr was zu befehlen? Cic. Qui intervallis coniuncti imparibus, sed tamen pro rata portione distinctis. Pro eo, ut temporis difficultas, aratorumque penuria tulit. Equidem pro eo, quanti te facio, quidquid feceris, approbabo.
Huc pertinent locutiones: Pro certo aliquid adfrimare, dicere, habere, scire, putare, polliceri, negare, credere, sumere, concedere, ponere, scribere; item Pro nihilo putare, habere, et alia huiusmodi, quae occutrunt
apud Plautum, Terentium, Ciceronem et Livium. Item. Pro comperto aliquid habere, quod occurrit apud Plinium L. 6. Ep. 19. et alios. Vorst. de Lat. Falso Susp. 219. seqq.
6. Propter. In alicuius gratiam.
* Ter. Ut pro huius pecatis ego supplicium susseram. Cic Misi, qui pro vectura solveret. Cuius erga me studium pro Cn. Pompeii necesstitudine multis in rebus perspexeram. Hoc non modo pro me, sed contra me est potius. Borrich. Cogit. 301.
7. Interdum negotium compensationis´ innuit.
* Ter. Eun. 1. 2. v. 89: Mians viginti pro ambobus dedi. Cic. Lael. c. 9: Pro hoc enim, quia minor natu est. meo iure respondeo. L. 1. in Verr. n. 116: Pro qua pecuniam acceperas. It L. 2. in Verr. n. 176: His pro rebus quod protorium non esset datum.
8. Respicit etiam commodum et utilitatem. v. g. Pro libertate loqui.
1. Idem, quod gloriari, libere eloqui, cum par)r(hs1i/a| quadam dicere.
* Cicero pro Rabirio cap. 5: Fateor, atque etiam prositeor, et prae me fero, Ich sage
es frey offentlich, und trage dessen keinen Scheu. L. 1. de Orat. n. 103: Postea vero vulgo hoc facere coeperunt, hodieque faciunt, ut nulla sit res neque tanta, neque tam improvisa, neque tam nova, de qua se non omnia, quae dici possunt, profiteantur esse dicturos. Item Orat. n. 141: Sed si prositear, quod utinam possem, me studiosis dicendi praecepta, et quasi vias, quae nd eloquentiam ferrent, traditurum; quis tandem id iustus rerum aestimator reprehenderet?
2. Venditare publice et prae se ferre.
* Liv. L. 26. c. 18: Prositeri nomen, Sich angeben. Ita elegans est Terentii formula, in Prologo Eunuchi; Si quisquam est, qui placere se student bonis quam plurimis, et minime multos laedere; in his poeta hic nomen profitetur suum. Sic dicunt etiam: Profiteri se Grammaticum, Medicum, Philosophum, Sich fur einen Grammaticum, Medicum, Philosophum ausgeben. Velleius L. 2. c. 75. n. 1: Prositeri alicuius patrocinium.
3. Publice docere.
* Cic. in Pison. c. 29: Profiteri Philosophiam. Plin. L. 2. Ep. 18: Quod superest, quum omnes, qui prositentur, audiero, quid de quoque sentiam, scribam: efficiamque, quantum tamen epistold consequi potero, ut ip se omnes audisse videaris. It. L. 4. Ep. 11: Translatus est in Siciliam, ubi nunc prositetur, seque de fortuna praefationibus vindicat
4. Offere alicui et pelliceri.
* Cic. L. 5. Fam. Ep. 8: Meum studium in omni genere officii tibi profiteor et polliceor. Id. pro Cluentio cap. 18: Impudentiae est, profiteri, quod non possis implere.
5. Significat etiam actionem illam, qua edimus et indicamus Censoribus et magistratur, quantum vini, olei, frumenti, possessionum et bonorum omnium possideamus, v. g. Profiteri pecunias, agros suos, Sein Vermogen ansagen. Cic. in Verrin. 5. c. 15: Edixerat, ut arateres iugera sationum suarum prositerentur.
* Quam notionem hoc verbum etiam habet, si absolute ponitur, ut apud Ciceronem pro Archia c. 4: Apud Praetorem profiteri, Bey dem Praetore sein Vermogen angeben. In quo quidem Vulgatus Ciceronem secutus videtur Luc. 2. v. 3. 4. 5: Ibant omnes, ut profiterentur --- Adsendit autem et Ioseph, --- ut profiteretur cum Maria desponsata sibi uxore, Dass er sich schatzen liesse.
Imperti ignoratione huius verbi significatûs dicunt, insinuare, indicare magistratui possessiones suas. Schori Phras.
enim apud Horatium Lib. 4. Od. 4. v. 31: Nec imbellem feroces progenerant aquilae columbam. Cicero tamen pro eo semper, progigno. v.g. Sic hic, qui hos lumen progenuit, ex filio est nominamdus.
* Observavi autem, in locis Ciceronis, qui huc faciunt, et a Goclenio et Nizolio allegantur, immo etiam in hoc ipso, quem citavi, loco codices non pessimae notae pro Proinde habere Perinde: ut ea propter mihi quidem non satis tutum videatur, observationi huic Goclenianae cum Lexicographis insistere. Fortassis enim ea etiam loca, quae praeterea pro stabiliendo hoc particulae significatu adferuntur, suspicione mendi non vacant: praesertim quum videam, in loco etiam Cornelii Alcib. c. 6. v. 1. pro Proinde, quod MSC. Dan habet. Boeclerum im melioribus Codd. legisse Perinde. Litem vero omnem iis dirimendam relinquo, qui co codicum apparatu instructi sunt, quem ego in praesenti frustra desidero. Etiam Lucretii L. 3. de Scipione locus, qui magna cum confidentia heic obicitur, corruptus nobis quidem videtur. Puto autem, legendum heic esse pro Proinde. Perin: pariter ut Dein dicitur pro Deinde.
† Occurrit autem cum Adunctione tou= quasi ap. Terent. Heaut A. 1. Sc. 1. v. 13. pro nihilominus tamem, Dem ungenchtet, wie dem allen. Id quod ex contextu luce meridianâ clarius patet. En! ipsa verba, quomodo cohaereant?
Quid quaeris? annos sexaginta natus es,
Aut plus eo, ut conicio: agrum in his regionibus
Meliorem neque pretii maioris nemo habet:
Servos complures. Proinde quasi nemo siet,
Ita tute attente illorum officia fungere.
Numquam tam mane egredior, neque tam vespere
Domum revertor, quin te in fundo conspicer
Fodere, aut arare, aut aliquid ferre denique.
Nullum remittis tempus, neque te respicis.
* Hinc proletarius sermo apud Plautum in Mili A. 3. Sc. 1. v. 157. est sermo plebeius et vilis. Goclen. Obs. 142.
Proletariorum ordo igitur, honestior aliquanto et re et nomine, quam capite censorum.
* Alias etiam haec differentia est notanda: Pollicemur sponte vel ex pactione; Promittimus autem rogati. Quod tamen non est perpetuum. Cicero etiam ad verbum Polliceri interdum addit ultro. v. g. Ultro hoc mihi pollicebatur. Servius Popma od. Hek. 357. Goclen. Obs. 254. it. 340.
Recipere etiam amplius quippiam significare, quam Polliceri, argumento est, quod Cicero inquit: De aestate polliceris, vel potius recipis. Recipere est quasi periculum et eventum rei suscipere in se. Goclen. Obs. 344.
Immo etiam Recipere plus aliquid innuere, quam Promittere, non modo liquet ex utriusque notione, sed etiam quodammodo ex eo, quod Promittere, quoties haec duc coniunguntur, priorem; Recipere autem posteriorem occupet locum. v. g. Cic. Quae tibi promitto ac recipio.
* Cicero praeterea Promitto et Spondeo, coniuncte subinde effert. v. g. Quem ego vobis ita commendo, ut eum inimicissimum huic coniurationi futurum esse promittam ac spondeam. Promitto hoc vobis et reip. spondeo. Tum illud tibi expertus promitto et spondeo.
Veteres vero verbum hoc extulerunt cum addito dignitatis gradu. v. g. Promoveri ab humili ordine ad superiorem gradum, ad ampliora officia, in ampliorem gradum, in amplissimum ordinem, cet. Vel pro eo: Decerncre alicui honores. Augere seu amplisicare alicuius dignitatum pristinam. Ornare aliquem. Ad dignitatem aliquem evebere. Provehere ad honores. Perdacere ad bonores. Cell. Antib. 209. C. P. 251.
† Heinsius ad Petron. c. 49. p. 107. ex Catone c. 11. n 3. citat armarium, promptuarium, quasi diversa Substantiva; unde Goclenius l. c. Promptuarium Substantive positum Catoni adscribit. At apud Catonem l. c. premptuavium Adiective ponitur; et Clariss. Gesnerus p. 27. recte monet, Substantivum esse aliquanto recentius.
1. Iuxta.
* Cic. Ut non modo prope me, sed plane mecum habitaret. Prope montes consistere. Prope ripam. Prope a meis aedibus, Nicht weit von meinem hause, nahe bey mir an.
* Hinc etiam elegans Latinorum locutio: Prope abesse ab aliquo. Proxime abesse a veritate, Der Wahrheit sebr nahe kommen.
2. Adverbialiter usurpatur a Cicerone pro cominus, v.g. de Senect. c. 14: Prope intueri, In der Nahe betrachten.
3. Significat adverbialiter etiam Propemodum. Ter. Annos prope quinquaginta natus, Bey nabe funfzig Iabr alt.
* Et hac quidem notione elegantem locutionem format, Prope esse, ut, prope factum esse, ut, An dem seyn, dass. Liv. Iam prope erat, ut in summum clivum evaderent, Es war bereits an dem, dass sie die oberste Spitze des hugels erreichen wollten. Liv. L. 25: Prope est factum, ut iniussu Praetoris signis convulsis in aciem exirent, Um ein kleines waren sie ungeheissen ausgezogen.
* Similiter Adverbium Praepropere usitatius, quam Propere, in prosâ praesertim.
1. Prope, Iuxta, Apud.
* Cic. Propter Platonis statuam consedimus. Duo filii propter patrem cubantes. Hic vir clarissimus, qui propter te sedet. Liv. L. 28. c. 8: Oppida propter Appiam viam i. e. iuxta. Virgil. Ecloga 7. v. 87: Propter aquae rivum, Hart, oder zu nachst bey dem Bacche. Cic. Fluvius Eurotas, qui propter Lacedaemonem fluit. Propter aedem Vulcani.
2. Notat scopum et causum finalem ac moventem.
* Cic. Tironem propte humanitatem, et modestiam, malo salvum, quam propter usum meum. Virtus per se et propter se expetenda. Propter tuum in me amorem. Legibus propter metum parere.
3. Signat interdum causam accidentalem, et usurpatur pro Per.
* Cic. Milen. c. 22: Quod praemium satis magnum est tam benevolis servis, propter quos vivit? Denen ers zu danken hat, dass er noch lebet.
4. Et adverbialiter sumitur, et quidem notione illâ primâ.
* v. g. Terentius Adelph. A. 4. Sc. 2. v. 39: Ibi angiportum propter est. Zu nachst dabey ist ein Gasslein. It. Phaedrus L. 2. fab. 7: Venit per auras cornix, et propter volans, Indem die Krabe dichte vorbey flieget.
5. Et quoniam numquam innuit causam ab obiecto desumptam; inepte et barbare loquuntur, qui dicunt v.g. Gaudeo propter hanc rem, Gratulor tibi propter bonores, Maereo et Maestus sum propter mortem fratris, pro Gaudeo banc rem, hac re, et de hac re, Gratulor tibi henores et de honoribus, Maerere morte fratris, Maestum esse morte vel de morse fratris.
6. Propter quam rem, Proter quae, Propter quod, rariora sunt: usitate pro iis, Propterea.
* At te vera haec differentia nulla est. Utroque enim modo scribitur, et neuter scribendi modus alteram notionem respuit. Vide Taubm. ad Virgil. Eclog. p. 8. et Barth. ad Stat. Animadvers. Tom. 2. p. 683.
† Unum autem idemque vocabulum propter diversas, quas sustinet, notiones, haud diversimode scribendum est, nisi id antiquitatis lege constet: et fuit alioqui veteribus usitata commutatio litterarum E et I. Confer, quae paullo infra similem in modum occurrunt ad Voc. Quatenus.
* Aliquando enim Protinus etiam notat idem, quod deinceps. v. g. Virgil. Lib. 4. Georg. v. 1:
Protinus aerii mellis caelestia dona
Exsequar: Hanc etiam, Maecenas, adspice partem.
ubi Servius: PROTINUS, deinceps, exinde. Horat. L. 1. Ep. 18. v. 67:
Protinus ut moneam: si quid monitoris eget in
Quid de quoque viro, et cui dicas, saepe videto;
Percunctatorem fugito: nam garrulus idem est;
Nec retinent patulae commissa fideliter aures,
Et semel emissum volat irrevocabile verbum.
ubi Minellius ad Voc. Protinus: Verum ut consequenter, deinceps te admoneam, id est, monere pergam. Haec vox notat heic continuationem institutae monitionis: ut apud Virg. 4. Georg. Protinus aerii mellis caelestia dona exsequar.
* Quid irrito (mediâ brevi) significet, et quo loco habendum sit, de eo vide Sect 1.
† Putat Scioppius, a Superlativo fieri Comparativum non posse. Gradus, inquit, Superlativi proximus Comparativum facere,
neque ratio, neque Grammaticorum canones, neque melioris notae auctorum usus permittit. Verum et antiquus Gracchus a postremo fecit etiam Superlativum alium, nempe postremissimus, cuius verba adducit Gellius L. 13. c. 12. et Arnobius bis dixit minimissimus: quae tamen temere non sunt adhibenda. Borrich. Cogit. 307.
† A quaestione autem alienum est, quum Andreas Borrichius Vind. L. L. 294. ex Quintiliani Declamat. 259. exemplum eius adfert: In naufragio pro sua quemque salute sollicitum, nihil de proximo cogitare, id est, proxime iuxta se natante vel pereunte. Haec enim longe alia est notio, quam illa Sacrarum Litterarum vel Ecclesiae, ubi etiam disiunctissimus a nobis, immo omnis homo noster proximus est. At enim addit Borrichius ex Declam. 3: Optimum fuerat, non habuisse tolem proximum, aut libenter perdidisse. Longe alienius tamen hoc est, quia ibidem propinquus Marii semel iterumque explicatur. Cell. Antib. 211. C. P. 281. Iudic. 59. Kappius ad Iensium 69.
* Ecclesiasticam r(h=s1in, proximum amare debemus, extra forum Theologicum constitutus sic exprimas: Socium quisque suum amare debet. Hominem quemvis amare debemus. Alter alterum amare debet. Homo hominem debet vero amore complecti.
Pudor fere vultu proditur; Pudicitia animi, virtutum praeceptis imbuti, latebris continetur. Goclen. Obs. 342.
* Pugnare etiam dicitur, qui adgreditur hostem.
Saepe etiam, hâc notione usurpatum, irrisionis clandestinae quiddam infert.
* Cic. Cluent. c. 26: Qui esset totus ex fraude et mendaciis factus, - pulchre adseverat, se ab Oppiano destitutum.
* Atque hanc posteriorem notionem tuentur etiam multis locis Livius, Suetonius, alii.
* Sed confunditur subinde haec differentia. Ita punctum temporis pro momento temporis, apud otpimae notae auctores, v. g. Terentium, Ciceronem e. g. 4. Catil. c. 4. 1. Verr. n. 103. L. 9. Ep. 28. cet. Caesarem, alios, valde increbuit.
* Quin etiam Purificatio est apud Plinium L. 15. extr. Laurus purificationibus adhibetur.
* Purissime Superlativo usus est Gellius. Borrich. in Voss. 208. 216. seqq. et adversus Sciopp. 269. Cell. Antib. 131. C. P. 154.
Pro puritate interim elegantiores malunt mundities, castitas, pudicitia, elegantia, proprietas, vel aliud quid pro argumento, v,. g. pudicitia hominis, stili castitas, stili mundities, sermonis elegantia, sermonis proprietas.
1. Per quem locum.
* Cic. Ipse in templum, nescie qua per cuniculum adscendit. Id. Ad omnes introitus, qua adiri poterat in eum fundum. Corn. Nep. Them. c. 5. n. 2: Qua sex mensibus iter
fecerat, eâdem minas diebus triginta in Asiam reversus est. Qua patet orbis.
Hinc Quacumque notat idem, quod per quemcumque locum. Cic. Quacumque iter fecit, eiusmodi fuit, ut non legatus populi Romani, sed ut quaedam calamitas pervadere videretur.
2. Geminando notat Tum, Tum; Partim, Partim; Et, Et; Aeque ac vel Atque: So wohl, als; Beydes, als auch.
* Cic. Topiarium laudavi; ita omnia convestivit hedera, qua basin villae, qua intercocolumnia ambulationis. Quoniam intelligo te distentissimum esse, qua de Buthrotiis, qua de Bruto. Plin. Paneg. c. 13: Satisfactum qua civium, qua sociorum utilitatibus. Id. L. 9. Ep. 2: Ingenio materia, qua varietas, qua magnitudo, largissime suppetebat. Et. Ep. 18: Certatim, et, qua privatim, qua publice, testimonium retribuerunt. Liv. L. 2. c. 35: Usi sunt, qua suis quisque, qua totius ordinis viribus. Et c. 45: Nihil movebant, qua Consules ipsos, qua exercitum increpando. Eod. cap. Omnium illo die, qua plebis, qua patrum eximia virtus fuit. Qua genere qua virtute nobilis. Eum odere, qua viri, qua mulieres. Omnem tibi felicitatem apprecor, qua animam, qua corpus.
Pro curru vero quatuor equis iuncto, Scioppius de Stil. Hist. 55. apud Hyginum tantum, quem scriptorem plebeium vocat, inveniri existimat. Sed Curtius quoque habet, quadrigae falcatae; immo etiam Horatius, apta quadrigis equa.
Interdum etiam Quadrigarum nomine veniunt quattuor equi, licet currum non trahant. Virgil. L. 8. Aeneid. v. 642:
Haud procul inde citae Metium in diversa quadrigae
Distulerant.
Id quum negavisset Turnebus, acerbe reprehensus est ab Audomaro Talaeo Admon. ad Turneb. p. 1103.
* Caesar, teste Gellio L. 19. c. 8, Quadrigas Pluralis Numeri tantum esse voluit, quamvis et Singularis apud probatos auctores inveniatur. Ita v. g. Valerius Maximus L. 1. c. 8. Singulari Numero usus est, quando ait: Oraculo Macedonum Rex Philippus admonitus, ut a quadrigae violentiâ salutem suam custodiret. Vide Barthium ad Script. Venat. p. 106. Borrich. Vind. p. 170.
DESIDERAMUS, vel quod diligimus, vel quod amisimus. Fronto.
1. Eleganter ei praeponitur Tam.
* Ter. Parmenionis tam scio esse hanc rechnam, quam me vivere, So gewiss, als ich lebe. Cic. Nihil mihi nunc scito tam deesse, quam eum, quicum omnia communicem.
Vel etiam versâ vice Tam postponitur, et Quam priori locatur membro, addito utrobique tw=|; magis; qui tamen nexus non nisi Comicorum et Poetarum videtur esse, v. g. Plaut. Quam magis id repeto, tam magis uxor.
2. Connectit et eleganter duos Comparativos. Cic. Libentius in aliquem evomere aliquid, quam verius. Quintilian. Liber salubrior studiis, quam dulcior. Plin. Eloquentius, quam verius scribitur.
3. Superlativis additur, et tunc intendit augetque significatum eorum. Cic. Commodissimum est, quam laxissimas habere habenas amicitiae.
4. Etiam Positivis additur, si oratio est admirans, aut ironica.
* v. g. Quam pulchre curasti, quod praeceperam! Cic. L. 11. Ep. 24: Te igitur imitabor, quam multa quam paucis? Germ. Wie viel Dinge mit was fur wenig Worten. Id. 11. Phil. 5: At videtis, quot et quam multos habeat Antonius latrones.
Nota: Quot et Quam multi bene discernenda sunt. Prius numerum; posterius multitudinem respiscit.
5. Interdum notat idem, quod valde, perquam.
* v. g. Sunt vestrum quam multi i. e. perquam multi. Cic. Liberis dare operam, quam honeste dicitur i. e. perquam honeste dicitur. Oratio quam lucubrata, Fleissig gemacht. In artificio et opera quam tenui et levi. Sehr geringschatzig: Fecerunt alii quam multa i. e. permulta. Sunt vestrum quam multi i. e. valde multi. Is auctoritatem suam quam magni aestimat i. e. perquam magni. Interdum tamen Per Valde additur. Cic. Suos valde quam paucos habet. Id. Hos perquam breviter perstrinxi.
6. Ponitur et pro Quantum, et iungitur hâc notione subinde cum Verbo posse ac similibus.
* Cic. Quam morosi sint, qui amant, ex hoc potes intelligere. Quam verissime potero, paucis dicam. Quam maxima possum, voce dico.
7. Additur Comparativo.
* Cic. Morbi perniciosiores pluresque sunt animi, quam corporis. Quintil. Discipuli libentius praecipientem audiunt, quam reprehendentem. Cic. Versificator, quam Poeta, melior. Sed hoc maius est quiddam, quam ut ab iis postulandum sit. Multa praeclara in eo viro cognovi; sed nihil est admirabilius, quam quomodo ille mortem Marci fili tulit.
8. Optantis est. Cic. Quam vellem, domi mansisses.
9. Etiam tempori definiendo eleganter inservit, ita, ut Post praecedat, atque adeo, saltem in quibusdam exemplis, tmesis tou= postquam videatur esse.
* Cic. Litteras tuas postridie, quam accepit, recitavit in senatu, Den andern Tag, nachdem er den Brief empfangen. Tabellarii venerunt post diem quadragesimum et sextum, quam a nobis discesserant. Undecimo die post, quam a te discesseram.
Livius in huiusmodi loquendi modis to\ Post omisit. v. g. Octavo mense, quam coeptum oppugnari, captum Saguntum. It. Septimo die, quam profectus erat.
10. Diversis particulis usitate iungitur, v. g. Quamdiu, Quam pridem, Quam mox.
*Plura de huius particulae usu vide infra Parte Syntact.
QUAMQUAM, Coniunctio, idem significans, quod quamvis, etsi etc. excipitur a particula adversativa tamen vel verumtamen vel sed tamen.
* Ter. Heaut. A. 1. Sc. 1. princ. Quamquam haec inter nos nupera notitia admodum est - .; tamen vel virtus tua me, vel vicinitas, quod ego in propinqua parte amicitiae puto, facit, ut te audacter moneam, et familiariter. Cic. Quamquam sunt omnes virtutes aequales et pares: sed tamen est species alia magis formosa et illustris.
Interdum tamen absolute ponitur, ita ut nec particula adversativa sequatur, nec ulla praecedat, puta explicite.
* Cic. Quamquam ille quidem nihil difficilius esse dicebat, quam amicitiam usque ad extremum vitae diem permanere.
1. Temporis Adverbium est.
* Cic. Quando te visuri essemus, nihil ex litteris tuis potui suspicari. Quando me ista curasse arbitramini?
2. Coniunctio causalis est, idem notans, quod Quia, Quoniam.
* Terent. Adelph. A. 5. Sc. 3. v. 16: Quando ego tuum non curo, ne cura meum. Weil ich mich um deinen Sohn nicht bekummere, so bekummere du dich auch um meinen Sohn nicht. Livius L. 34. c. 34. pr. Obsideamus Lacedaemonem, quando ita placet. Cic. Quam, quando complexus es, tene.
* Viri sane complures, hoc quidem in litterarum genere gravissimi, hanc notionem praeter omnem veterum auctoritatem increbuisse audacter adfirmant. Etenim
1. Veteribus, et quidem saepissime idem esse, ac quandocumque, quoties, quotiescumque, si quando, tunc quum;
2. Non numquam significare aliquando l. olim, et referri mox ad tempus praeteritum, ut apud Macrobium; mox ad futurum, ut apud Senecam, Quintilianum et Tacitum: quibus ego heic addiderim aliquot loca Plinii Iunioris: primum, L. 2. Ep. 10: Enotuerunt quidam tui versus, et invito te claustra tua refregerunt: hos nisi retrahes in corpus, quandoque, ut errones, aliquem, cuius dicantur, invenient: alterum L. 3. Ep. 20. Non ideo tamen segnius precor, ut quandoque veniat dies, (utinamque iam venerit!) quo austeris illis severisque duloia haec blandaque vel iusta possessione decedant; tertium L. 6. Ep. 21: Atque adeo nuper audii Verginium Romanum paucis legentem comoediam, ad exemplar veteris comoediae scriptam, tam bene, ut esse quandoque possit exemplar: quamvis sunt, qui arbitrantur, in his et aliis auctorum locis quibusdam, ubi per olim l. aliquando explicetur, commode etiam per quandocumque reddi posse;
3. Significare etiam et quando; id, quod per se constet, ac manifestum omnibus sit. Conf. Vavassor de vi et usu quorumdam verborum; it. Sanctii Minerva p. 358, Gronovius ad Liv. L. 1. c. 24. et 30, et Graevius ad Sueton. Claud. cap. 1. Apud Livium etiam simpliciter pro quoniam poni, monet Iacobus Perizonius ad d. l. Sanctii. Sed pro interdum, nullum certum et indubitatum existimant ex antiquitate adduci posse exemplum. Vulgo quidem iactari hoc sensu poluqru/llhton illud Horatii de Arte Poetica v. 359:
- - Quandoque bonus dormitat Homerus;
verba autem integra sic se habere:
Indignor, quandoque bonus dormitat Homerus;
ubi sane quandoque non sit interdum, sed quandocumque. Vide Lambinum ad h. l. et Petrum Victorium in Columellae L. 3. p. 67. Conf. etiam Philippi Parei Lex. Crit. Mantiss. p. 110. In Ciceronis loco de Senect. c. 10, qui obici soleat, a castigato opere Gruteri, nec non ab editionibus Gothofredi, Lambini, Graevii omnino abesse to\ quandoque. In Plinii autem L. 1. Ep. 10. editiones quasdam habere quando. Cell. Antib. 212. C. P. 417. Exempla etiam, quae Andreas Borrichius Vindic. 196. seqq. in contrarium glomeraverit, et in Fabri Thesauro, editionis saltem a. 1710, pro certis venditentur, non satis id, quod debeant, evincere. Cell. Iud. de Vindic. Borrich. p. 61.
Ita nimirum viri doctissimi unitis quasi viribus oppugnarunt Adverbii huius vulgatam huc usque apud eruditos notionem illam, quâ pro interdum poni solet. Sed quo minus penitus hic eius significarus tantopere accusatus proscribi debeat, intercedit Clericus dans sa Bibliotheque Choisie Tom. XXV. p. 176, qui tandem invenit locum quemdam apud Senecam Lib. 1. Quaest. Nat. cap. 1. sub sin. ubi sine controversia usurpatur. Ipse locus ita habet: Quandoque igitur fiunt trabes, quandoque clypei et vastorum imagines ignium. Gallice: Quelquefois les sexu aeriens se forment comme des poutres, quelquefois comme des boucliers, et comme de vastes embrasemens. Atque hinc suo quodam iure Clericus existimat, in loco Pliniano L. 1. Ep. 10. mendum esse, quum pro tw=| quandoque scriptura tou= quando temere irrepserit: quum praefertim, Iohannem Mariam Catanaeum Comment. ad Plin. Epp. in iis editionibus ac codicibus, quos quidem prae manibus habuerit, legisse, videat, non nisi quandoque.
* Ita etiam Tanti pro Tot; quo de infra.
1. Usurpatur absolute.
* Cic. Quamobrem, tu quantum tuo iudicio tribuendum esse putes, statues ipse. Ego, quantum auguror coniecturd, non despero, fore aliquem. Ter. Quantum et quam veram capiet Parmeno?
2. Inservit extenuationi.
* Cic. Quamobrem, Quirites, consilio, quantum potero, labore, plus paene quam potero, vigilabo pro vobis. It. Quantum in me est, operam dabo.
Atque huic extenuationi eleganter etiam u(pokoris2iko\n additur. Cic. Nos, qui iam, et quid facere, et quantulum iudicare possemus, ostendimus. Id. Sed tamen quicquid erit in his libellis, quantulumcumque videbitur esse, hoc quidem certe manifestum erit.
3. Neque tantum absolute ponitur, sed etiam excipitur interdum a suo redditivo.
* Cic. Quantum me diligis, tantum adhibe diligentiae. Iuvenalis Sat. 3. v. 143:
Quantum quisque sua nummorum servat in arca,
Tantum habet et fidei.
Florus heic pro tantum dixit ita, v. g. L. 2. c. 18. init. Numantia, quantum Carthaginis, Capuae, Corinthi opibus inferior, ita virtutis nomine et honore prae omnibus.
Interdum etiam latet redditivum, et subauditur. v. g. Ter. Phorm. A. 1. Sc. 2. v. 3: Conveniet numerus, quantum debui. Et. Andr. A. 3. Sc. 2. v. 4: Quod iussi ei dare bibere, et quantum imperavi.
4. Genitivus Quanti aestimationis et pretii verbis additur.
* Cic. Quanti autem haec Philosophia aestimanda est? It. Quanti venditur? Quanti emitur? Quanti est, sapere? Quanti faciam illum? Vide, quanti apud me sis.
Similiter et Genitivi tanti, pluris, minoris eiusmodi verbis adduntur: si non addantur Substantiva. Nam si addatur Substantivum, exigunt more consneto Ablativum. v. g. Quanto emis hanc rem pretio?
5. Tametsi etiam, Substantivo iunctum, frequentissime Substantivi naturam et ipsum induit Neutro genere, eoque Genitivum regit, v. g. quantum nummorum, quantum fidei; aliquando tamen retinet vim Adiectivi, v. g. apud Lactantium L. 4. c. 15: Vocavit (Christus) discipules suos, quaerens, quantos secum gestarent cibos? pro, quantum cibi?
* Sueton. Calig. c. 58: Horâ quasi septimâ, Ungefehr um die siebende Stunde. Terent. Heaut. A. 4. Sc. 1. Quasi talenta ad quindecim coegi, Ich habe bey die funfzehn Talenta zusammen gebracht.
Praecipue haec particulae notio apud Sallustium frequens; at apud Ciceronem rara admodum est. Loco eius fere, ferme, paene, prope, propemodum, circiter, apud Ciceronem et alios bonae notae scriptores usurpari solent.
Praeterea notat Quasi
1. Tamquam.
* Cic. Philosophia laudandarum omnium artium procreatrix quaedam, et quasi parens. It. Sic eas exponam, quasi agatur res, non quasi narretur.
† Atque hâc notione apud ICtos veteres increbuit, qui crepant Contractûs vel quasi, s. Quasi - contractûs, Peculium quasi - campestre, Quasi - usus fructûs, Quasi - delictum cet. In quibus vocabulis Iuridicis haec particula nostra est distinctus character iuris, quod propter certas circumstantias denominationem accepit a iure, cum quo habet similitudinem. Si quid v. g. ex contignatione domûs alicuius est effusum vel deiectum, ex quo alter damnum percepit; tunc id habetur pro Delicto vel quasi s. Quasi-delicto, et incola obligatus est ad resarciendum damnum, quamvis nec ipse aliquid effuderit, vel deiecerit, neque sciverit, quis idem fecerit, aut si ipse etiam fecerit, sine dolo tamen et imprudens fecerit. Nam si fecisset per dolum et deliberato animo; tunc delictum foret, non Quasidelictum.
Sunt, qui autumant, Antecessores veteres hunc particulae usum arcessivisse a Stoicis, quibus maximam partem illi addicti fuissent respectu philosophematum suorum: Stoicos autem vehementer amasse in explicatione rerum to\ Quasi. Confer heic eruditam Commentationem Ioh. Davidis Dieterici de genuina tou= Quasi notione Iuridica, Gottingae 1740. editam.
2. Non secus ac.
* Cic. Ut quasi aurum igne; sic benevolentia fidelis, periculo aliquo perspici possit. Litteras Graecas sic avide arripuit, quasi diuturnam sitim explere cupiens. Plaut. Quasi tu dicas, me te velle argento circumducere.
3. Ironiam format, iunctum scil. tw=| vero. Cic. Quasi vero id cupiditate defendendae nobilitatis, aut studio partium fecerit.
4. Non numquam adfirmationem vel negationem emollit. v. g. Ne infinitam quasi copiam exemplorum persequar, locum dumtaxat unum ex Platone subiciam, Damit ich nicht etwa eine unzahlige Menge Exempel aufs Tapet bringe. Conf. infra Utique n. 5.
† Nota: Cicero in comparatione ac similitudinibus libentius Quasi et Tamquam usurpat, quam Velut.
* Nec tamen hoc perpetuum est. v. g. Flor. L. 1. c. 18. n. 5: Aderat sine mora, querelam ferens legatio.
Quoniam tu ita vis, nimium me gratum esse concedam.
Dico: plerumque rem ita se habere. Neque enim desunt loca veterum, ubi Quia pro Quoniam, et versâ vice Quoniam pro Quia ponitur.
Quia pro Quoniam, habet v. g. Plinius L. 1. Ep. 2: Quia tardiorem adventum tuum prospicio, librum, quem prioribus epistolis promiseram, exhibeo.
Quoniam pro Quia, nimirum quum causa redditur, oppido rarum est. Cic. 3. Tusc. Qui fortis est, idem est fidens, quoniam confidens malâ consuetudine in vitio ponitur. Servius Ciceroni L. 4. Ep. 5: Tamen ei moriendum fuit, quoniam homo nata erat. Quamquam etiam his locis, et aliis eiusmodi, Quoniam pro Siquidem positum videri potest.
Quia nam pro cur, Poetis est familiare Virg. 5. Aeneid.
Heu! quia nam tanti cinxerunt aethera nimbi.
* Sed haec differentia non semper ita vera est, ut flagitiosum sit, contra fecisse, quum Cicero de provinciis Consularibus ita scripserit: Ego vero si mihi non licet per aliquos gloriari, me dolorem atque inimicitias meas Reip. concessisse. Quos heic Cicero aliquos dixit, eosdem post quattuor versûs quosdam appellat. Plin. L. 7: Vires quibusdam dextrâ maiores: quibusdam aeque utraque: aliquibus laevâ praecipuae.
Ita etiam Alicubi, quod idem est, ac loco aliquo vago et incerto, quemcumque velis, non satis belle et accurate usurpatur pro loco certo et definito: quamvis et hanc differentiam non usquequaque observant veteres.
1. Pro coniunctione expletiva, atque adeo ornatûs causâ, in primisque Nominibus Propriis adiungitur, quum auctoritas alicuius testimoniumve adfertur. v. g.
* Cic. Cyrus quidem apud Xeophontem in eo sermone, Lls lasst sich ia dann der Cyrus beym Xenophonte heraus. Omnis causa haec est: quam quidem tibi prorsus commendo, Welche ich dir dann gar sehr empfehle.
† Heic to\ Quidem imitatur Graecorum me/n. v. g. *ku=ros2 me\n, Cyrus quidem. *swkra/ths2 me\n, i. e. Socrates quidem. Cic. Theophrastus quidem Tauriscum quemdam dixit. Id. Dicaearchus quidem et Aristoxenus cet. dixerunt. Id. Agrigentinum quidem doctum quemdam virum carminibus Graecis vaticinatum ferunt.
2. Modestiae causâ, quum loquimur de nobismet ipsis. v. g. Meo quidem iudicio. At meâ quidem sententiâ, Wenigstens meinem Bedunken nach.
3. Pro certe, aut pro eo, quod Graecis sonat, ge\, pro quo Latini interdum ponunt sane.
* V. g. Quid tibi, Petre, istic negotii est? Nihil quidem mihi heic negotii est. Ach! gar nichts hab ich hier zu thun. Cic. Lael. c. 2: Recte tu quidem, Scaevola, et vere. Ia freylich, ia wohl, mein lieber Scaevola, es hat allerdings seine Richtigkeit, was du sagest. Id. c. 8: Vim hoc quidem est adferre, Das heisst ia wohl einem Gewalt anthun. Id. 1. Offic. 5: Formam quidem ipsam et tamquam faciem honesti vides. Id. L. 3. de Orat. n. 55: Quarum virtutum expertibus si dicendi copiam tradiderimus, non eos quidem Oratores effecerimus, sed furentibus qunedam arma dederimus. Plin. L. 2. Ep. 13: Epistolas quidem scribit, ut Musas ipsas Latine loqui credas, Er schreibt gewisslich einen solchen netten Lateinischen Brief, dass nichts daruber ist.
Quidem profecto vehementius adfirmat.
* Cic. Attic. Lib. 6. Ep. 5: Nunc quidem profecto Romae est; quo te, si ita est, salvum venisse gaudeo.
4. Coniunctum cum tw=| Certe ponitur pro saltem, zum wenigsten.
* Cic. Spero, me tibi causam probasse; cupio quidem certe. It. Sed si certorum
hominum mentes nullâ ratione placare possumus; vestros quidem animos certe confidimus esse placatos. It. Et tu me consiliario fortasse non imperitissimo, fideli quidem et benevolo certe usus esses.
Etiam a(plw=s2 positum, interdum hanc notionem habet. Cic. pro Milone c. 7: Domi suae nobilissimus vir, Senatûs propugnator, atque, illis quidem temporibus, paene patronus.
5. Coniunctum cum Pronomine ille, ita, ut hoc proxime particulam nostram antecedat, est e)chghtiko\n praecedentis subiecti.
* Cic. Quamquam de morte P. Clodii fuit quaestio, non satis prudenter illa quidem constituta. It. L. 3. Offic. cap. 9: Atque hoc loco Philosophi quidam, minime mali illi quidem, sed non satis acuti.
6. In ceteris locutionibus excipitur fere ab adversariis particulis, sed, verum, at, attamen. v. g. Haec quidem vera fatetur esse; attamen morem iis gerere detrectat.
* Interdum heic non sine elegantia subauditur. Cic. 2. Verr. n. 59: Est magnum argumentum: verum illud maximum.
7. Usurpatur etiam pro ipsa adversativa particula, autem, Aber.
* Nepos Phocione cap. 3. n. 3: Causam apud Philippum Regem verbo; re ipsa quidem apud Polysperchontem iussus est dicere. Ubi quidem est pro autem. Nec aliter Ciceroni significat pro Marcello cap. 9: Sed nisi haec urbs stabilita tuis consiliis et institutis erit, vagabitur modo nomen tuum longe atque late: sedem quidem stabilem et domicilium certum non habebit. Ubi rursus quidem pro autem est.
8. Sed et vehementem haec particula negationem praecedente Ne constituit.
* v. g. Ne fui quidem Romae, Ich bin nicht einmal zu Rom gewesen. Cic. L. 10. Fam. Ep. 2: Numquam deero, ne cum periculo quidem meo, dignitati tuae, Ich will deine Ehre zu retten gar nicht unterlassen, sollte ichs auch mit Schadex und Gefahr thun. Inter Ne et Quidem fere semper verbum aliquod, vel etiam plus eo, interponitur. Sunt enim loca, ubi nihil intericitur. V. Schwarz ad Turs. 549.
9. Tandem personas distinguit.
Cic. Quamquam ille quidem, Wiewol, so viel ienen betrifft. Ego quidem scribo; tu vero legis; ille autem dormit.
10. Eleganter subicitur tw= Si. v. g. Si quidem, Germ. Wann nemlich, wo sonsten, Cic. Pauci, si quidem cum illis conferantur. It. Laudabo te, si quidem recta feceris.
* Par ratio in Quivis.
Universale autem est UNUSQUISQUE; sed QUISQUE indefinitum eiusmodi, quod distributive sumitur. Ita v. g. recte dicitur: Quisque suae fortunae faber; sed non: Quilibet vel unusquisque fortunae suae faber. Prius verum; posterius falsum est: multa enim multis obtingunt, quae vel nullâ arte comparari, vel nullâ circumspectione evitari potuissent. Huius vero a)kribei/as2 suae veteres non semper fuere memores. Confer. Sect. 1. voc. Unusquisque.
1. Certe.
* Cic. Dixisti: quippe iam fixum et statutum est.
2. Utpote.
* Cic. Sol Democrito magnus videtur, quippe homini erudito. It. Quippe quae in lege scripta non sit. It. Harum igitur duarum ad fidem faciendam iustitia plus posset, quippe quum ea sine prudentia satis habeat auctoritatis. It. Multa de mea sententia questus est Caesar, quippe quod etiam Crassum ante vidisset. Ter. Quippe quia magnarum id remedium aegritudinum est.
3. Nam.
* Cic. Leve nomen habet utraque res. Quippe leve est totum hoc risum movere.
4. Ironiam parit.
* Cic. Movet quippe me lumen curiae. Virgil. Quippe vetor fatis.
QUIS infinitum ad unum refertur: QUISQUIS vero, vel QUICUMQUE ad universos confuse dicitur. Popma.
QUOD sumitur interdum pro Quantum ad id, quod, et quidem in principiis. Cic. Quod ad me scribis de Hermathena, mihi gratissimum est. Id. Quod ad me saepe scripsisti de nostro amico placando, feci et expertus sum omnia.
Ep. 8: Quod utinam minus, vitae cupidus fuissem.
* Alii to\ Quod, heic abundare putant.
Quotus interrogat simpliciter: Quotusquisque autem similiter interrogat quidem; sed ita, ut paucitatem inferat.
* Martial. Quota pars spectatur? Horat. Quota est hora? Cicero pro Caelio cap. 16: Famam quotusquisque istam potest effugere in tam maledica civitate? Quasi dicas: nemo propemodum. It. Quotusquisque est, qui virtutem curet? Quasi dicas: nemo vel oppido pauci. Germ. Wie viele mogen derer wohl seyn? Et per tmesin id. Cic. de Divinat L. 2. c. 24: Quota enim quaeque ves evenit praedicta ab istis? Id. pro Ligar. c. 9: Quotus enim istud quisque fecisset, ut cet.
Interdum etiam Quotus sine interrogatione potest subsistere. Cic. Quota pars ex eo deducetur, ea pars sit profutura.
Quotuscumque paucitatem infert etiam sine interrogatione. v. g. Quotacumque portia mihi sufficit, Germ. Ich bin zu frieden, es sey so wenig, als es wolle.
rectum radicantur, verbum soli Plinio Mai. familiare: Cicero aliique pro eo dicunt, radices agere.
* Idem Terentius tamen hoc ipso in loco raptionem etiam dixit pro raptu. Apud Tacitum etiam raptus saepe pro rapina occurrit.
* Puritas stili vocabula nimis rara non amat. Quae classici auctores rarius adhibuerunt, nobis quoque rarius dici debent; illis vero maxime adsuescendum, quibus illi quam frequentissime usi sunt. Saepissime id tironibus linguae Latinae inculcandum est, ut ne vocabulorum nitorem et puritatem cum raritate coniunctissimam esse credant, quum magna raritas vocabula reddat suspecta. Neque enim, ut probetur vocabulum aliquod, unius auctoritas scriptoris idonei sufficit, sed duorum ad minimum, vel plurium requiritur. Non omne enim est aurum, quod apud scriptores aurei saeculi occurrit, neque omne ferrum quod scriptores saeculi ferrei habent. Eadem vocabulorum et nummorum ratio est: illos, nummos, qui in emptione et venditione dari et accipi vulgo solent, optimos esse iudicant mercatores et nundinatores, quamquam inter illos quoque discrimen est: sic notissima vocabula in stilo sunt optima. Quintilianus L. 1. c. 6. p. m. 63: Consuetudo, inquit, certissima loquendi magistra est, utendumque plane sermone, ut nummo, cui publica forma est. Cicero L. 1. de Orat. p. m. 135. docet, in dicendo vitium vel maximum esse, a vulgari genere orationis, et a consuetudine communis sensûs abhorrere: Immo, ut in Oratore ad M. Brutum p. m. 330. scribit, impetratum est a consuetudine, ut peccare suavitatis causâ liceret. Tantum summus Orator consuetudini tribuit, ut contra ipsam Analogiam, et contra recte dicendi leges, ut ne auribus hominum ingrati simus, peccare liceat, cuius rei loco citato satis multa adducit exempla. Weiss. de Stilo Rom. p. 159. seqq. Titii Manud. 408. seqq.
Et quemadmodum rariora vocabula, ita etiam rariores locutiones etiam atque etiam in sermone comto et elegantiori vitandae sunt; quales apud Poetas et Comicos complures occurrunt.
Alias Latini pro eo dicunt, rationalis, rationis particeps, ratione utens, ratione plenus.
Et sic etiam Adverbium
* Recentissime Superlativus est apud Plinium L. 18. c. 23.
Ceterum veteres fere omnes pro recenter, dicunt recens. v. g. Filiolus recens natus. Virgilius: Sole recens orto. Cicero: Rhegini quidam eo venerunt Româ recentes. Cell. Antib. 83. C. P. 121.
* Cic. Litteras in Senatu recitare. Id. Memoriter pronuntiare. It. Uno spiritu pronuntiare multos versus.
Recitare male vulgo usurpari pro memoriter dicere, contendit Scioppius: sed et in hac notione inveniri, ostendit Schultingius Not. ad Praef. ad Controv. Lib. 1. Senecae. Interim proprie et w(s2 e)pi\ to\ polu\ ad lectionem refertur; quemadmodum etiam recitator.
Porro Recitant et recitationes instituunt eruditi in coetu amicorum: Pronuntiant, qui aliquid pro auctoritate dicunt, notatu dignum. Atque ita verbo recitandi saepe utitur Plinius Iunior, e. gr. L. 1. Ep. 13.
† Scriptores quippe, et initio quidem Poetae, postea tamen et ceteri, poemata et lucubrationes suas, priusquam ederent, cum privatim convocatis auditoribus, tum publice in auditorio recitabant, ut iudicium atque censura de iis fieret: de quo praeclaro et utilissimo instituto videndus Lipsius est Centuriâ 2. ad Belgas Epist. 48.
* Cic. 3. Leg. 67: Referre et exponere. Quintil. L. 3. c. 11: Verbosius exponere. Cic. 2. de Invent. Praecepta enodata diligenter exponere. Id. Brut. cap. 7: Quod ex quibusdam capitibus expositis, nec explicatis (DIe da umstandlich zwar vorgestellet, man aber dabey mit seinem Urtheil an sich gehalten) intelligi potest.
Hinc explicare vel interpretari auctorem rectius dicitur, quam exponere auctorem.
Simplex Fibulare, Zuschnallen, est Columellae; Infibulare, Einschnuren, einbeften, Celsi et Apicii. Borrich. in Voss. 219.
* Quare in Opticis pro refractione radiorum, magis Latine dixeris repercussus radiorum.
Seneca et Ulpianus l. d. habet etiam repercussio.
* Cic. L. 1. Offic. c. 12: Regalis sane, et digna Aeacidarum genere sententia. Ita apud Curtium L. 5. c. a. n. 10. Abulites cum donis Regalis opulentiae occurrit. Ita munera, quae Rege digna sunt, dicimus Regalia. Romani autem, Tarquinio Superbo expulso, non Regale, sed Regium nomen horrebant.
Poetae tamen haec subinde confundunt; quemadmodum, quod toties inculco, omnium huiusmodi differentiarum incuriosi sunt, praesertim quum metri leges obstant.
* Reicere iudices, est recusare eos, quos habeas suspectos.
Reiectaneum est reiectum, seu reprobatum, vel reiciendum et reprobandum, ut: reiectanei doctores, quos reici oportet, ut qui doctrinam adulterant. Goclen. Obs. 215.
* Sed non est perpetuum hoc. Nam pietas adversum deos, pietas erga deos, Ciceroniana sunt. Ita nimirum sciscit Goclenius Obs. 344; in quo tamen ipsi haud sumus dmo/yhfoi. Omnino enim differentia haec recto stat talo, si iudicandum ex eo, quomodo
absolute posita vocabula sumantur; non autem, ad quam notionem eadem interdum detrudat aliquod epitheton vel additamentum. Confer, quae hanc in rem dicuntur infra ad loc. Videmus naturâ.
† Religiones in Plurali, notat cultus divini rationem, v. g. Liv. L. 1. c. 32: Numa religiones instituit.
* Remediatio i. e. sanatio, Die Heilung, v. g. Torpor signum est remediationis, eiusdem Scribonii Largi est.
Remediabilis i. e. sanabilis, v. g. levi curâ remediabiles, placuit Senecae Ep. 95: quam scripturam defendit Gronovius ex MSS. contra vulgatam medicabilis.
Remedialis i. e. vim medendi adferens, v. g. Inest aeri vis quaedam remedialis, habet Macrobius. Vid. Rhodius Lex. SCribon. 434. Ol. Borrich. in Voss. 221. seq. Cell. C. P. 187. Stephani de Latin. Susp. 116. Andr. Borrich. Append. 189. seqq. it. 191. Vind. L. L. 201.
* Sed non usquequaque hoc observatur. Cicero enim L. 3. Tuscul. c. 16. dicit, causam aegritudinis reperire scil. in alio.
† Illa autem differentia, quam Valla, et ex hoc Popma ed. Giess. 103. et ed. Hekel. 262. et 367. comminiscitur, quâ quidem Invenire sit consilii; Reperire vero fortunae, prorsus nulla videtur esse. Nam optimus quisque Latinitatis auctor his verbis promiscue, respectu notionum earum, utitur. Conf. Heins. et Burmann. ad Ovid. 1. Metam. 654.
primus et proprius significatus est, atque hic ipse occurrit apud optimos scriptores, Plautum, Ciceronem, Suetonium, Phaedrum. Vorst. de Lat. Fals. Susp. 180.
* Interdum tamen Comprimere pro Reprimere usurpatur. v. g. animam comprintere, Den Athem an sich halten; it. manus comprimere i. e. continere a lascivis attrectationibus, Mit seinen Augen, und um so viel mehr mit seinen Handen einen Bund machen.
* Dissonantia i. e. vocum discrepantia, exstat ap. Hieronymum et Claudianum Mamertum.
* Pro responsione, v. g. Interrogatione et responsu, occurrit in Pandectis.
* Restauratio etiam v. g. restauratio servitutis veteres ICti, Ulpianus et Iulianus, dixerunt.
Ceterum cum antiquioribus et elegantioribus praestat dicere, instaurare, reficere, renovare, resarcire, restituere; et pro Substantivo Restauratio malim cum Cicerone et aliis usurpare Instauratio, Renovatio. Vid. Claud. Verdierius,
Criticus ille iniquus, et plus iusto saepe sapiens, suâ in varios scriptores censurâ. Andr. Schottus Lib. 3. Tull. Quaest. p. 239. Henr. Stephan. Expostul. 157. Voss. de Vit. 766. Vorst. de Lat. Falso Susp. 173. Cell. Antib. 132. C. P. 166.
* Substantivum Restaurator, occurrit apud Sponium Miscell. p. 27.
Reddere etiam est, acceptum, ablatum vel abductum retro dare: Restituere vero est, amissa, alienata aut immutata ad priorem dominum atque statum pristinum reducere.
* Sed haec a)kri/beia non usquequaque observatur.
Pro revocare aliquem a mortuis, vitam alicui restituere, a mortuis, excitare aliquem, Revocare mortuum in vitam, Revocare aliquem ex mortuis in vitam, Revocare aliquem a morte, defunctum vitae restituere. Prudentius aliique scriptores Ecclesiastici habent: quemadmodum etiam hâc ipsâ notione resuscitator occurrit apud Tertullianum, venerandum illum canitie et suâ dicendi gravitate Patrem.
* Ceteroquin
1. Usitate significat. Iterum recensere, Eine Schrift von nevem wieder durchsehen, und nothigen Falls hier und dar etwas andern und verbessern; denuo tractare; iterum tractare; recognoscere; repetere; emendare. v. g. Plin. L. 9. Ep. 10: Oratiunculam unam atque alteram retractavi.
2. Interdum etiam notat Iterum contrectare. Ovid. L. 4. Trist. Eleg. 4. v. 41
Neve retractando non dum coeuntia rumpam Vulnera.
3. Reminisci, memoriâ aliquid recolere. Cic. ad Attic. L. 8. Ep. 9: Augemus retractando dolorem. h. e. reminiscendo.
4. Retrahere, Virgil. L. 12. Aeneid. v. 889.
Quae nunc deinde mora est? aut quid iam,
Turne, retractas?
* Reconvalescere, barbarum est; quod de Sect. 1.
* Dicunt Latini, Reverto, ti, sum, tere, et Revertor, sus sum, ti. Sed usitatius Revertor, quam obsoletum Reverto; usitatius Reverti, quam Reversus sum; usitatius Reverti, quam obsoletum Revertere. Cic. L. 9. Ep. 20: Ut in eam civitatem boni viri et boni cives, nullâ ignaminiâ notati, n on revertantur, in quam tot nefariorum scelerum condemnati, reverterunt.
risum excitandum ridicule confictus videtur: quod autem aliis non fit verisimile. Tutius tamen et longe usitatius dixeris, ridiculus, iocularis. v. g. Ridiculus mus. O rem ridiculam et iocosam! Logos ridiculos vendere. Ioculare est istud quidem, et a multis saepe derisum. Plautus et Gellius habent etiam ridicularius; quomodo Terentius, iocularius. v. g. In malum iocularium paene incidissem, Ich hatte bald einen possierlichen Streich erlebet. Borrich in Voss. 224.
† Hieronymus adv. Rufin. L. 3. c. 4. pr. Ridiculosus a Ridiculus distinguit: Non ridiculosa, ut scribis, sed ridicula mihi forte res accidit. Venerandus pater id, ni fallor, vult, Ridiculum plus aliquid esse, quam Ridiculosum: nempe ridiculosum ipsi videtur, quod tisu dignum sit; ridiculum, quod risum ipso actu moveat.
Totus autem hic actus dicebatur Suffragii latio. Acceptam ita legem omnes cives iureiurando confirmabant; atque hoc vocabatur Acceptatio legis. Post iusiurandum in aeneas tabulas lex incidebatur, interdum in columnas, et hae tabulae vel in publico affigebantur, vel ad aerarium deferebantur, et ibi conditae adservabantur. Qui primus populo, ut legem acciperet, suadebat, is Auctor legis appellabatur.
* Atque ita Lex apud Romanos erat generale iussum populi aut plebis, rogante magistratu: nec propterea confundi debet
1. Cum Plebiscito, quod plebs rogante plebeio magistratu sive Tribuno constituebat.
† Populi nomine, quatenus hoc loco plebi contradistinguitur, universi cives significantur, connumeratis etiam Patriciis et Senatoribus. At plebis appellatione ita universi cives, heic significantur, ut Patricii et Senatores excludantur. Conf. supra Plebeium it. Populus et Plebs.
2. Cum Senatus Consulto, quod Senatus iubet et constituit.
3. Cum Principum Placitis, quaecumque Imperator per epistolam constituit, aut cognoscens decrevit aut edicto praecepit.
4. Cum Praetorum edictis, quae dicebantur Ius honorarium, quibus Praetor aut iubebat aliquid fieri, aut prohibebat, e. g. ne hoc vel illud fieret.
5. Cum Responsis Prudentum, quae sunt sententiae eorum, quibus permissum est, de iure respondere, nempe ICtorum.
Et sic Lex ad universum reip. statum pertinebat; reliquae ordinationes omnes meris particularibus et singularibus continebantur.
provenisse arbitratur, quod, quum rubens esset scriptum, ob similitudinem litterae u et n, inter eas non distinguerent. Pro rubro etiam rubeus usquam legi, Hermolaus Barbarus et Beroaldus negant; ideoque in Plinii L. 9. c. 37. pro rubeus substituunt rubens. Sed licet ruber et rubens et rubicundus tutissime usurpentur; non tamen ideo damnandum est ilico rubeus. Neque enim solum Gellius, sed etiam Hyginus et Columella et Palladius, nec non Iul. Firmicus eo usi sunt: ne quid dicam de loco Plinii modo adducto, quem Hermolaus et Beroaldus ex praeconcepta opinione corruperunt.
* Rubeus a rubus, i, frutice, i. e. spineus, Dornicht, beckicht, v. g. virga rubea, Eine Ruthe von Dornen, sine controversia recte se habet, occurrens apud Virgilium. Borrich. in Voss. 226. Cell. C. P. 167., Erasm. in Vall. 181.
Cum his, cave, ne confundas rubidus i. e. rusus fatrior et nigrore multo inustus l. infuscatus, Schwarzroth, dunkelroth. v. g. Sueton. Vitell. c. 17: Rubida facies, Ein kupfricht Gesichte.
Ita Sacrum est divinum, Deo dicatum: Sanctum est, quod violari non debet: Religiosum est venerandum.
* Interdum tamen haec tria similitudine eadem sunt, ut templa, altaria eadem et sacra, quia Deo dicata; et sancta, quod ea violare nefas sit; et religiosa, quoniam ab usu hominum vulgari remota. Popma ed. Giess.
1660. p. 146. ed. Hekel. p. 372. Conf. Gellii L. 4. c. 9.
* Quae tamen differentia non satis sibi ubique constat.
* Atque illi quidem auctores significatione neutrâ seu intransitivâ, atque sine Casu adiuncto usurparunt hoc verbum: Dictys vero Cretensis eo etiam passivâ utitur significatione et Casu comitante. v. g. Sagittatis hostibus i. e. sagittâ percussis; quod utique novum est, et huius auctoris commentum. Goclen. Silv. Barb. 59. Proscripsit hoc verbum Vossius de Vit. L. 1. c. 23. p. 99. et restituit ipse Lib. 4. c. 23. p. 770. tamquam posterioris aevi vocabulum ab Iustino l. c. usurpatum. Conf. Sciopp. Animadv. in Voss. Borrich. Defens. Voss. 283. Analect. 18. Cogit. 13.
* Olaus contra Borrichius Animadv. in Voss. p. 228. licet saltem ut plurimum designare minimum, Zum wenigsten, concedat; id tamen non esse perpetuum, sed etiam non numquam pro solum vel tantum usurpari contendit. Quod ad Plinii locum attinet, dicit ultimam et emendatissimam Plinii editionem, a Ioh. de Laet procuratam, rectissime legere saltem,
Dalecampium autem nimis audacem fuisse in corrigendo Plinio; et hâc notione to\ saltem usurpasse etiam Lucanum, Virgilium et Ovidium. Cellarius vero C. P. 422. in locis Virgilii et Ovidii saltem per minimum exponi posse adfirmat; de Lucano autem concedit, argenteo saeculo ita, licet raro, dici coeptum. Qua in re tamen dissentit Borrichius Analect. p. 19: ubi etiam locum addit ex Livio; qui vero et ipse altero illo sensu pro minimum, explicari videtur posse, Cellario d. l. Borrichius profert insuper etiam loca quaedam Quintiliani et Plinii, ac tandem Plauti: ad quae vero Plauti loca respondit iam tum suo tempore Vorstius de Lat. Mer. Susp. c. 18. p. 157. seqq. Pluribus hac de re disputat Andreas Borrichius, et Olai sui sententiam etiam atque etiam defensitare studet, Append. p. 53. seqq. ubi et Senecae testimonium adicit: item in Vindiciis Latinitatis purioris pag. 206. seqq. ubi Liviana exempla congerit: quorum vero plurima possunt, Cellario iudice, etiam minuendi sensu exponi.
Res, ut patet, de argentea aetate certa est; de aurea lis superest. Cicero et aequales pro minimum semper usurpasse videntur. Ceterum inferioris aetatis scriptores, v. g. Apuleius, Hieronymus, et alii ab hoc sensu excludendi, quo pro tantum ponitur, minus abhorruerunt.
* Pro tripudiare Horatius L. 1. Od. 37. dicit, pede libero tellurem pulsare.
Salutificator dicitur. Servatoris vero nomen non putavit satis exprimere Graecum s1wth=ros2 nomen: quamquam hoc Graecum quum signaret Tacitus, Conservatoris pro eo dixerit: Conservatoris, inquiens, sibi nomen Graeco eius rei vocabulo adsumpsit. Hactenus verba Vossii. Ceterum satis constat, Bezam, Castalionem, et alios, vocabulum Salvatoris, ut parum Latinum, reicere, suffecto in eius locum Servatoris nomine. Verum Servatoris vocabulum olim non magis conveniebat, quam Salvatoris, ad exprimendum s1wth=ra: id, quod vel illud Ciceronis ostendit Lib. 2. in Verrem, n. 154. his quidem verbis: Itaque eum non solum patronum (Verrem) istius insulae, sed etiam sotera, inscriptum vidi Syracusis. Hoc quantum est? Ita magnum, ut Latino uno verbo exprimi non possit. Is est nimirum soter, qui salutem dedit. Hinc Martianus Capella Lib. 5: Insolentiam, inquit, vitans Cicero, soterem Salvatorem noluit nominare. Nec tamen hoc vocabulum scriptoribus solum Christianis, Arnobio, Lactantio, Cypriano et Augustino fuit familiare; sed habetur etiam in antiquis inscriptionibus Gruteri et aliorum. Augustinus Lib. 3. de Trinitate cap. 10: Qui est Hebraice Iesus, Graece s1wth\r, nostrâ autem locutione Salvator; quod verbum Latina lingua antea non habebat, sed habere poterat, sicut potuit, quando voluit. Casp. Er. Brochmann L. de Servat. Christo: Quis vocem Salvatoris volet proclamare barbaram, quippe quâ Cyprianus, Lactantius, Arnobius, Hieronymus, Augustinus usi sunt? Vide Borrich. in Voss. p. 229. seqq. Cell. C. P. 124. et 168. Balth. Meisneri Disp. 6. Christol. Sac. §. 11. it. Iacobum Pontanum in Atticis Bellariis Syntagm. 10. p. 612.
Atque ex his omnibus facile colligitur, quum de Christo sermo est, Salvatoris potius, quam Servatoris vocabulo utendum esse. Servare militare verbum est, et de eo dicitur, qui parcit in bello, quos caedere poterat. Salvare autem eius est, qui non vitam donat tantum, sed et meliorem statum addit, felicemque facit: quod et Dausqueius ad Basilii Seleuc. Orat. 11. de Iona observat; et reprehendit eos, qui Christum Iesum, Servatorem Germ. Einen Erloser malint, quam Salvatorem Germ. Einen Heiland dicere: quod et Baronius fecit notis ad Martyrologium Romanum M. Novembr. D. 9. Barth. ad Lib. 5. Theb. Statii p. 19.
Reines. Epist. p. 682. Adde Ezech. Spanhem. Diss. de Praestantia Numism. p. 380. Matth. Zimmerm. Analect. Misc. Mens. 3. §. 3. p. 121.
Etiam Tertullianus, quod et Vossius et Ol. Borrichius negat, hoc vocabulum Salvatoris usurpavit Lib. 3. adv. Marc. cap. 18. de Christo: Aliis ferus, ut Iudex; aliis mansuetus, ut Salvator. Et Sedulius L. 2. v. 155:
Sic delicta fugans Salvator nostra gerendo
Tersit, et a tactu procul evanescere iussit.
* Verbum Salvare saepe est apud Lactantium, et in antiqua inscriptione, Antonini principatu expressa; ac deinde Ecclesiasticis scriptoribus satis frequens. Nizolius etiam Ciceroni tribuit in Pison. cap. 31. rem publicam salvare: sed in optimo quoque codice pro salvare perscriptum est servare, quod etiam Lambinus, Gruterus, et alii ediderunt. Et similiter locus Plinii, ad quem pro stabiliendo hoc verbo Casp. Barthius provocat, a Th. Reinesio in Var. Lect. p. 194. emendatur.
† Castellio in Bibliis suis pro hoc verbo Salvare, semper fere ponit Servare; et pro Passivo Salvari, ponit Servari, Evadere. At officio Christi longe convenientiora sunt, Salvare, Salvari, Salvator.
* Nec tamen haec differentia ubique custoditur. Salubris saltem interdum etiam usurpatur pro salutaris. Sic consilia salubriora, consilia salubria occurrunt apud Ciceronem ad Attic. L. 8. Ep. 12. et Curtium L. 7. c. 4. §. 7. et L. 7. c. 7. §. 24. Ac Livins L. 2. cap. 3. dicit: Leges res salubrior meliorque inopi, quam potenti.
Sed inter Salubris et Sanus haec datur differentia. Saluber vel Salubris dicitur, qui praebet sanitatem, v. g. aer salubris, potus salubris, somnus saluber. Vinum male habentibus salubre non est; sanis saluberrimum. Sed Sanus est, qui accipit et tenet sanitatem, v. g. sanus homo, sana mens, sanum corpus.
* Dicitur tamen etiam salubre corpus, bonae valetudinis, forte quia corpus boni succi plenum sanitatem homini adfert; non homo saluber, sed tantum sanus. Valla L. 4. c. 88.
1. Sapienter, et tunc ei opponitur insane.
* Plaut. Curcul. A. 1. Sc. 3. v. 20: Bonum est pauxillum, amare sane; insane, non bonum est. Horat. L. 2. Od. 7. extr. Non ego sanius bacchabor.
Hâc autem notione raro occurrit, et Comicorum fere ac Poetarum est.
2. Vere, Profecto. Cic. Quaedam sanc pessima.
Et hâc etiam notione rarissime occurrit: id, quod notent tirones nostri, quibus nihil hoc ipso temere est usitatius.
3. Valde.
* Cic. Homo sane nobilis. Res haud sane difficilis. Sane sum perturbatus. Pauca sane, si cum reliqua multitudine comparentur. Homo nobis sane familicris. Stilpho, Megaricus Philosophus, acutus sane homo, et probatus temporibus illis. Res rustica, sane bene culta. Oratio sane longa. De Parthici belli suspicione quod scribis, sane me commovit. Sane moleste Pompeium id ferre, constabat. Sane autem vellem posse obsequi voluntati tuae. Dii mihi quidem sane multi videntur. Huic sane magna est in mento cicatrix. Non ita sane vetus.
Et hic quidem huius particulae significatus omnium creberrimus est, atque hâc notione saepe numero adsciscit haud, v. g. labor haud sane paenitendus.
Subinde etiam additur ei, hoc significatu posito, Quam. v. g. Sane quam, i. e. perquam, valde.
* Cic. Nam quod de Pompeio Caninius agit, sane quam refrixit. Sane quam eos sermones repressit. Sane quam pro eo, ac debui, graviter molesteque tuli. Sane quam multis incutit metum. Sane quam sum gavisus.
4. Permittendi s. concedendi etiam vim habet.
* Ter. Andr. A. 1. Sc. 2. v. 24: Nempe ergo aperte vis, quae restant, me loqui? Sane quidem, Ey, ia doch! allerdings! Curre sane, Ey! so lauff denn, wenn du nicht warten willst. Cic. L. 4. Acad. n. 105: haec si vobis non probamus, sint falsa sane: invidiosa certe non sunt. Id. L. 1. Acad. n. 14: Simul adisdamus, inquam, si videtur. R. Sane istud quidem, inquit: sum enim admodum infirmus. Wenns so gefallig ist, wollen wir uns ein wenig setzen. Resp. O ia! nach
Belieben, denn ich bin ziemlich mude. Quintil. Tulerit sane filius noster merito poenas. Plinius L. 1. Ep. 2: Sed sane blandiantur, dum per hoc mendacium nobis studia nostra commendent, Doch mogen sie uns all wohl nach dem Munde reden, wenn nur.
† Apud Terent. Adelph. A. 4. Sc. 2. v. 47: Ubi poteritis vos. D. Recte sane: est ironicum senis responsum, non approbans, ut Donatus monet.
5. Interdum etiam usurpatur pro Quidem.
* Cic. Orat. n. 30: Thucydides autem res gestas et bella narrat, et proelia, graviter sane et probe, sed nihil ab eo transferri potest ad forensem usum et publicum. Id. Acad. Haec sint falsa sane, invidiosa certe non sunt. Id. Bene sane facis: sed enitar, ut Latine loquar.
Sanguis inest venis: Cruor est de corpore fusus.
* Rarissime haec apud veteres confunduntur. Poetas autem semper excipio, disserentiarum harum omnium incuriosos. Valerius Flaccus 3. Argonaut. 58: Pingui sanguine concreti crines.
Sanies, cruor est putridus.
* Quamlibet autem Sapientia et Prudentia ita differunt, quod etiam Aristoteles in Ethicis docet, atque omnino in Philosophorum scholis inculcatur; non raro tamen confunduntur, et alterum pro altero ponitur. Ita Cicero pro M. Marcello cap. 2: Numquam temeritas cum sapientia commiscetur, nec ad consilium casus admittitur. Item pro Lege manilia c. 7: Quod ad multorum hona civium Rom. pertinet: quorum vobis, pro
vestra sapientia, Quirites, habenda ratio est diligenter.
Speciatim cogitandi ac dicendi praeceptis, sapientiae nomen tribuerunt vetustissimi Philosophi, teste Cicerone L. 3. de Orat. n. 56. Conf. Mechovii Dissert. de Studiis p. 8.
* Hinc dicitur Satietas omnium rerum. ut Satietas hominum, aurium; satietas vitae, provinciae, apud Ciceronem: Saturitas tantum earum rerum, quae ad victum pertinent. Idem de Senectute: Saturitate copiaque rerum omnium, quae ad vitum hominum, et ad cultum etiam deorum pertinent. Popma ed. Giess. 1660. p. 148. ed. Hekel. p. 376.
Cicero quidem dicit: iracundiam meam satura tuo sanguine: sed sigurate loquitur: idem enim est, ac si diceret, sitim meam satura.
* Sed interdum Solvere latius patet, et Solutionis appellatione omnis liberatio quoquo modo facta, et qualiscumque satisfactio, quâ creditor contentus fuerit, continetur, ut auctor est Ulpianus.
† Satisfacere etiam interdum est, verbis excusare, et Satisfactio interdum est excusatio. v. g. Cic. Philipp. 2: Acceperam Caesaris litteras, ut mihi satisfieri paterer a te. Idem Trebatio: Heic tu me etiam insimulas, nec satisfactionem meam accipis. Popma ed. hek. 377. Hinc in interpretandis auctoribus probe ponderandum est, utra huius verbi notio obtineat.
* Sed non perpetuum hoc est. Saxum saltem ponitur interdum pro lapide. Ita Tacitus Annali 4. c. 51. habet saxa manualia, Steine, sa man mit der Hand tractiren kann. Et Curtius L. 6. c. 11. n. 9. dicit: Obrui saxis. Et L. 7. c. 2. n. 1: Saxa in eum iacere.
1. Certe; sed frequenter cum quadam amaritudine et irrisione usurpantur.
* V. g. Ter. Id populus curat soilieet. Tu alios docebis scilicet, qui docendus es. Cic. Att. L. 7. Ep. 1: Quis tu ipse scilicet laudator scriptorum meorum? Curtius L. 6. c. 10. n. 9: Qui de se confitebuntur, me videlicet subtrabent, Die sich selber werden kund geben, die werden mich auch (hort, welche Thorbeit!) vertuschen und durchhelfen: kann das wohl ein vernunftiger Mensch glauben? Cic. 2. Catil. c. 6: Homo enim videlicet timidus et permodestus (sc. Catilina, homo iste minime timidus et modestus) vocem Consulis ferre non potuit.
2. Capiuntur adfirmative, praecipue Scilicet, maxime in responsionibus.
* V. g. Petre, tune cras rediturus es huc? Scilicet, ia freylich, allerdings. Terent. Eunuch. A. 5. Sc. 8. v. 10: Fratris igitur Thais tota est? Scilicet, Ia, ist das noch Fragens werth?
Videlicet etiam ita capitur, sed fere extra responsionem, pro certe, nimirum. Cic. Caste iubet lex adire ad Deos, animo videlicet, nec tollit castimoniam corporis.
3. Adduntur vel subiunguntur enumeratis multis confuse. v. g. Tres sunt corporis dimensiones: scilicet vel videlicet, longitudo, latitudo et altitudo.
† Cicero heic videlicet et nimirum, pro scilicet frequenter utitur. Quin scilicet hoc modo vix apud elegantiores reperitur, prout censet Valla L. 2. c. 60.
4. Aliquando plane verba sunt, sed contracte posita, et idem notant, quod scire licet, videre licet.
* Terent. Heaut. A. 2. Sc. 3. v. 117. quum Syrus ait: Sed istum (Cliniam puta) exora, ut suam esse, adsimulet. Ad ea Clinia: Scilicet, facturum me esse, id est, scire licet, me facturum. Item A. 5. eiusdem Fabulae Sc. 1. v. 19: Continuo iniecisse verba tibi Dromonem, scilicet. Plaut. Sticho A. 4. Sc. 1. v. 49: Videlicet, parcum illum fuisse senem, id est, videre licet, illum parcum fuisse.
* Animal venenatum est, cuius cauda semper, quemadmodum :linius L. 11. c. 25. inquit, in ictu est, nulloque momento meditari cessat, ne quando desit occasioni, Germ. Ein Scorpion. Conf. Celsus L. 5. c. 27.
* Scrupulose Adv. numquam, quod sciam, notione propriâ, sed semper translate: at Scrupulosus etiam, vel apud ipsum Ciceronem, notione illâ propriâ occurrit, idemque significat, quod asper, scrupulis plenus, Raub, steinigt. v. g. Ex quibus, tamquam e scrupulosis cotibus, enavigabit oratio.
* Possit e veteribus heic aliquid obverti, si cum adiunctione haec verba ponuntur. Sed, quod aliquoties iam inculcavi, vocabulorum differentia praecipue ex eo aestimanda est, quomodo usurpentur a(plw=s2 posita.
etiam v. g. Ein Pitschierstecher, Ein Kupferstecher.
* Fictor apud ipsum Ciceronem exstat; Sculptor non nisi apud Plinium.
† Scurra, unde est scurrilitas, initio significavit hominem urbano otio adsuetum, qui etsi solidam haud prae se ferat laudem, tamen inhonestum plane non est nomen, dummodo modum servet, et graviora negotia ipse obeat, eaque suis tantum salibus distinguat. At quum iocantium studia facile in licentiam erumpant; male tandem audire coepit scurrarum nomen, iisque tribui, qui parasitico more sectarentur viros principes et opulentos, dictisque ridiculis, nullo nec loci, nec teinporis, qut personarum respectu habito, victum quaererent; qualem Horatius L. 1. Ep. 15. v. 26. seqq. Maenium describit, et L. 1. Sat. 5. v. 52. seqq. Sarmentum et Messium inducit. Atque utinam eiusmodi scurrae exsularent ab aulis Principum, qui Christum profitentur, sed prae ineptiis, quibus se subinde quasi stipatos vident, crucifixi Dei imaginem raro, quod vereor, cum fructu intueri possunt.
Neque vero scurrae tantum appellati, qui dictis movebant risum, sed et qui gestu et imitatione; quales scurrae alias dicuntur mimi. Quemadmodum mimum illum, qui vocem porcelli admodum scite imitabatur, scurram Phaedrus vocat L. 5. Fab. 5. v. 27. Et mimos, scurras appellari, ex Iuvenale et Prudentio observat Scaliger ad Catulli Epigr. 19. Ad differentiam tamen Capitolinus scurras mimarios in Verro cap. 8, et scurras mimicos in Maximinis cap. 9. dixit.
* Quae tamen differentia non videtur esse perpetua; et loca veterum adsunt, unde intelligitur, scuta tam peditum, quam equitum fuisse: sed illorum longiora; horum breviora.
* At non usquequaque hoc observarunt scriptores.
1. Prope, Ad.
* Sulpic. ad Cicer. L. 4. Ep. 12: Duo vulnera accepit: unum in stomacho; alterum in capite secundum aurem.
2. Post.
8 Cic. Secundum ea quaero, servarisne in eo fidem. Plaut. Secundum patrem tu es proximus. Cic. Proxime et secundum deos homines hominibus maxime utiles sunt. It. Secundum te nihil est mihi amicius solitudine.
3. In favorem.
* Cic. Secundum nos iudicari volumus. It. Ferre sententiam secundum testamentum. Attic. L. 4. Ep. 2: Secundum causam multa disputare. Atque heic probe notanda locutio: Secundum aliquem litem dare, vel dare absolute, est pronuntiare pro aliquo, Auf eines Seite sprechen, Suetonius Claudio cap. 15: Absentibus, secundum praesentes, facillime dabat, nullo delectu: id est, si contingeret, alteram litigantium partem abesse, ne comperendinanda esset causa, pro praesentibus pronuntiavit, hoc est, ita pronuntiavit, ut praesentes causâ vincerent.
4. Usurpatur etiam, quando modum, ac proportionem alicuius rei sistimus.
* Ter. Collaudavi te secundum facta et virtutes tuas. Cic. Quae Consules decreverunt secundum Caesaris decreta. Horat. Secundum vota Parthorum perire.
5. In citandis scriptorum verbis, vel sententiis.
* V. g. Secundum Platonem, Secundum Ciceronem ita hac de re statuendum. Gloria, secundum Senecam Ep. 80, umbra virtutis est, etiam invitos comitabitur.
6. Singulais etiam loquendi modus est: Secundum quietem, pro in quiete, per quietem, Im Traume.
* Loquitur autem ita Cicero 1. de Divinat. c. 24. it L. 2. c. 61. de somniis exponens.
* Comparativum autem securius, v. g. Securius divites erimus, si scierimus, quam non sit grave, pauperes esse, habet Plinius Mai. Iustinus, Seneca et Palladius.
Securiter vero citra controversiam barbarum est. Ceterum securissimus est Quintiliani; securitates Plural. Plinii et Marcellini. Borrich. Cogit. 35. it. 234.
corporis; haec animi. Segnitia est, quae in agendis iis, quae provisa consultaque sunt, remissior est: Socordia, quae nihil excogitare et invenire potest, quod ad rem sit.
* Quamquam et Socordia interdum sumatur pro Segnitia.
1. Primo facto tentamine seu experimento.
* Terent. Heaut. 1. 2. 34: Ubi animus semel cupiditate se devinxit mala. Item: Quo semel est imbuta recens, servabit odorem Testa diu.
2. Semel fieri dicitur, quod non iteratur, aut iterari seu repeti nequit, barbare Semel pro semper, Germ. Einmal fur alles.
* Ovid. Heroid. Epist. Oenones v. 105: Nullâ reparabilis arte Laesa pudicitia est: deperit illa semel. Virg. 11. Aeneid. v. 418: Procubuit moriens, et humum semel ore momordit. Sic qui semel humum momordit mortuus, non umquam iterum mordebit. Itaque Servium non audio, to\ Semel in hoc Virgilii loco per Cito vel Confestim interpretandum esse.
3. Denique semel, apud Quintilianum idem est, quod Tandem aliquando.
* Ita L. 9. c. ult. Denique ut semel finiam, sic fere componendum, quomodo pronuntiandum erit. Et L. 11. c. 1: Denique ut semel complectar.
4. Notar Primâ vice, Primum, Einmal, zum ersten mal, ac refertur ad Iterum, Tertium cet.
* Liv. L. 1. c. 19: Semel T. Manlio Cos. post Punicum primum bellum; iterum cet. Id. L. 23. c. 9: Tuam doleo vicem, cui ter proditae patriae sustinendum est crimen. Semel quum defectionem iniisti ab Romanis: iterum, quum pacis cum Annibale fuisti auctor: tertio bodie, quum restituendae Romanis Capuae mora atque impedimentum tu es.
Hinc 5. Cicero cum iterum non semel coniunxit, ut pro Fonteio cap. 8: Semel atque iterum, hoc est, aliquoties. Suetonius Item subiecit in Tiberio cap. 6: Semel quum a nutricis ubere: item quum a sinu matris auferretur. Conf. infra Parte Syntact. ad Loc. Semel aut bis; it. Q. mar. Corradum Lib. 10. Ling. Lat. pag. 363.
Adiectivum autem semotus non tantum occurrit apud Lucretium et in Dialogo de Oratore cap. 2. sed etiam apud Horatium L. 1. Od. 3. v. 32.
* Frequenter tamen Decretum pro Senatus consulto accipitur apud Historico et ICtos.
* Ceteroquin Sensus usitate significat
1. Eam mentis facultatem, quâ sentimus. v. g. Cic. Nullus in te sensus est humanitatis.
2. Sumitur etiam transitive, pro wo, quod facultatem nostram sentiendi adficit. v. g. Cic. Affici sensu doloris. Plin. Sensum quemdam voluptatemque percipio.
† Veteres, quia, ut ethnici, dubitabant, an sensus rerum humanarum ad defunctos perveniret, his usi sunt formulis: Si quis manium sensus est. Si quis in morte sensus est. Si quis etiam inferis sensus est. Si quis post funera sensus est cet. Vide Graevium ad Cic. L. 4. Fam. Ep. 5.
3. Notat quoque interdum ingenium et indolem naturalem.
* Velleius L. 2. c. 9: Sensibus celebris; verbis rudis. Statius L. 2. Silv. 1. v. 119: Ipse pater sensûs, ipsi stupuere magistri. Hinc etiam apud Latinos communi sensu carere
dicuntur, qui stupidi sunt, et indole plane hebeti.
Eurus ad Auroram, Nabathaeaque regna recessit,
Persidaque, et radiis iuga subdita matutinis.
Vesper, et occiduo quae litora sole tepescunt,
Proxima sunt Zephyro: Scythiam Septemque trionem
Horrifer invasit Boreas: contraria tellus
Nubibus assiduis, pluvioque madescit ab Austro.
* Sunt tamen loca veterum scriptorum, quibus sermo usurpatur pro lingua. v. g. Sermo patrius; sermo Latinus; sermo Graecus. Occurrunt nimirum haec et talia apud Aem. Probum Attic. c. 4. Plin. L. 4. c. 3. et
18. Curt. L. 6. c. 9. n. 34. et 36. et cap. 10. v. 23. iustinum in Praefat. n. 1. et alibi.
* Similiter Sexcenties pro pluries, saepissime, occurrit apud auctores optimae notae passim, v. g. Plaut. Maen. 5. 4. Phaedr. L. 4. f. 25. v. 20. Plinius heic frequentat mille. v. g. L. 1. Ep. 15: Alia mille non minus lauta. It. L. 1. Ep. 20: In optima quaque mille figuras extemporales invenimus. It. L. 5, Ep. 21. His verbis, ac mille praeterea. It. L. 9. Ep. 26: Et mille talia.
Immo etiam Auctor ad Herennium L. 3. n. 38: In verborum innumerabilium multitudine ridiculum est, mille verborum imagines comparare.
Quin et ipse Cicero huic modo videtur favere, quoties Millies suum ita usurpat. v. g. L. 14. Attic. Ep. 9: Mori millies praestat, quam haec pati. Id. L. 3. Verr. n. 130. Millies audivit.
1. quandoquidem.
* Ter. Si te in germani fratris dilexi loco. Cic. Omnino si quaeris, ludi apparatissimi, sed non tui stomachi.
2. Subinde pro num vel an, similiter ut Graeci suum e)i, addito Coniunctivo, et interdum etiam, maxime apud Comicos, Indicativo.
* Iul. Caes. L. 7. c. 20. §. 10: Milites se esse legionarios dicunt, fame et inopiâ adductos, clam ex castris exisse, si quid frumenti aut pecoris in agris reperire possent. Livius L. 1. c. 57: Tentata res est, si primo impetu capi Ardea possit. Cicero L. 3. Fam. Ep. 9: Te adeunt fere omnes, si quid velis, Sie sprechen gemeiniglich alle mit einander erst bey dir an, ob du etwa was zu bestellen habest. Vid. Graevius ad h. l. Terent. Heaut. A. 3. Sc. 4. v. 7: Visam, si domi est i. e. an domi sit. Item: Estne ea intus? Si sit, rogas? i. e. an sit? Saepe ita etiam hâc particulâ utitur Horatius, ut Lib. 1. Ep. 3. v. 30; et Ep. 6. v. 41; et Ep. 7. v. 39; et Ep. 17. v. 4: item propertius Lib. 2. Eleg. 22; Ovidius 11. Metam. v. 678; et Virgilius L. 4. Aeneid. v. 110. Et hac ratione istâ particulâ innumeris locis usus Vetus Interpres S. Bibliorum, itemque Patres Latini.
3. Notat etiam, maxime apud Comicos, quum, ubi, postquam.
* Terent. Heaut. A. 5. Sc. 1. v. 5: Abi nunc iam intro, atque, illa si iam laverit, nuntia. Et Phorm. A. 1. Sc. 2. v. 69: Non, si redisset, ei pater veniam daret?
4. Sumitur etiam pro Etsi.
* Terent. Eun. A. 5. Sc. 2. v. 26: Si ego digna hâc contumeliâ sum maxime i. e. etsi ego. Plant. Capt. A. 1. Sc. 2. v. 28: Nam si herus mihi es tu, atque ego me tuum esse servum adsimulo; tamen viso opus est.
Quodsi hâc notione apud Ciceronem occurrit, sequitur fere in Apodosi at, vel at certe pro tamen. v. g. Si minus supplicio adsici; at custodiri oportebat. Item: Si minus ut separatim de his rebus respondeat; at certe ut in causa prudenter possit intexere.
5. Pro Tametsi. Ter. Redeam? non, si me obsecret.
6. Pro Dummodo vel Si tamen, quoties subiungitur Quidem, tamquam particula expletiva.
* Cic. Gratulor Baiis nostris, si quidem, ut scribis, salubres repente factae sunt. It. O fortunatam rem publicam, si quidem hanc sentinam eiecerit.
7. Observent etiam adolescentuli nostri, hanc particulam interdum omitti; quod tamen notandum, haud imitandum
censeo: ut adeo nolim, eos eiusmodi loca obtentui sumere, quoties ex imperitia Germanismum, cui haec ipsa ellipsis quasi propria est, ita v. g. vertunt: Adbibebis diligentiam ac pietatem; parentes tui te porro amabunt, Wirst du fleissig und fromm seyn; so werden dich deine Aeltern ferner lieben. i. e. Si adhibebis, Wenn du wirst fleissig und fromm seyn.
* Sunt autem exempla, quae huic Germanismo elliptico favent, fere sequentia. Terent. Heaut. A. 3. Sc. 1. v. 78:
Dare denegaris; ibit ad illud ilico,
Quo maxime apud te se valere sentiet,
Abiturum se abs te esse ilico, minabitur.
Ad Denegaris, subaudi si. Et sic Ovidius L. 6. Fastor. v. 113:
Huic aliquis iuvenum dixisset amantia verba:
Reddebat tales protinus ille sonos.
Idem de Remedio Amoris v. 745:
Gnossida fecisses inopem: sapienter amasset:
Divitiis alitur luxuriosus amor.
Dixisset: Fecisses: pro, si dixisset, si fecisses. Vide et Priscianum L. 18. c. 3. Favet etiam huic Germanismo elliptico formula Plautina et Terentiana Absque eo esset; quâ de Parte Syntact.
1. Similitudinem infert.
* Cic. Pomponium sic amo, ut alterum fratrem. It. Ut in seminibus causa est arborum et stirpium: sic buius luctuosissimi belli semen tu fuisti.
2. Notat Adeo.
* Cic. Id mihi sic erit gratum, ut gratius esse nihil possit.
3. Modum ac Rationem alicuius rei sistit.
* Cic. Apud eum sic fui, tamquam domi meae. It. Sic ulciscar singula genera, quemadmodum a quibusque sum provocatus.
4. Naturam alicuius, indolem vel consuetudiem hoc vel illo modo comparatam esse, eleganter adfirmat.
* Ter. Sic sum: si placeo, utere. Id. Sic est ingenium. Cic. Sic. est vulgus: ex veritate pauca; ex opinione multa aestimat.
5. Apud Poetas praecipue, particula bene precantis est.
* Horat. L. 2. Sat. 3. v. 300:
Sic vendas omnia pluris.
Ita ovidius L. 4. Trist. Eleg. 5. bene precatur amico, cuius in amore fidem praedicat; similiter ut nos Germani in apprecandi
formulis utimur particulis, So dann. v. g. So wunsche ich dann hiemit;
Sic tua processus habeat fortuna perennes:
Sic ope non egeas ipse, iuvesque tuos:
Sic aequet tua nupta virum bonitate perenni,
Incidat et vestro rara querela toro:
Diligat et semper socius te sanguinis illo,
Quo pius affectu Castora frater amat:
Sic iuvenis tibi consimilis sit natus; et illum
Moribus agnoscat quilibet esse tuum.
Sic faciat socerum taedâ te nata iugali,
Nec tardum iuveni det tibi nomen avi.
De semibarbaro huius particulae usu differitur infra, Parte Syntactica.
Statua ponitur in foro, aut in alio loco publico et conspicuo: Signum in templis vel in aedibus privatis.
Signum interdum dimidiam habet eminentiam, et cingulotenus refert hominem, atque haeret in ipsa materia; in qua vel incisum est, ut in gemma; vel incrustatum aut adfixum, ut in vase caelato; vel intextum, ut in veste.
Ab utroque differt TABELLA, quae penicillo exprimitur.
Quandoquidem vero silere saepe usurpatur etiam pro Tacere; rectius, opinor, sciscunt, qui Silere latius patere existimant, quam Tacere, Loca autem, quibus Silere pro Tacere sumitur, in
promptu sunt, v. g. apud Senecam in Hippolyto v. 876: Alium silere quod voles, primus sile. Cicero pro Milone cap. 4: Inter arma silent leges. Ovid. 10. Metam. v. 389: Muta silet virgo. Idem 3. Pont. Epist. 1. v. 247: Mala causa silenda est.
Porro Silere proprie est eorum, qui re vera loqui possunt: Tacere autem est tum loquentium, tum non loquentium. v. g. Nunc tacet omnis ager. At haec dia/kris1is2 Poetarum modo videtur esse.
* Confunduntur tamen interdum etiam hoc respectu; ut quam Catullus tacentem noctem, eamdem virgilius silentem dixit.
1. Coniunctionem. Cic. Simul animus cum re concidit.
2. Deinde. Cic. Simul et illud cogita.
3. Ponitur etiam pro Simul ac vel Simul atque.
* Cic. Simul inflavit tibicen, carmen agnoscitur. Livius L. 6. c. 1: Q. Fabio, simul primum magistratu abiit, ab C. Mario dies dicta est, Caesar. B. C. L. 1. c. 30. n. 3: Caralitani, simul ad se Valerium mitti audierunt, non dum profecto ex iItalia, suâ sponte. ex oppido Cottam eiciunt.
Et Brontes Steropesque, et nudus membra Pyracmon una incudem malleis feriunt; sed non simul: Sie schlagen zusammen zu; aber nicht auf einmal. Popma. Chrisius.
* At impingunt heic veteres interdum, et simul minus recte ponunt pro una. v. g. Cic. Propter propinguitatem, totos dies simul eramus.
† Adeo omnis Latii antiquitas, ne ipso quidem Cicerone excepto, hallucinationum
et parorama/twn plena est. O admodum tenuis, haerens et titubans scientia hominum, qui ne in verbis quidem sibi satis constare possunt, etiam quum maxime volunt. Qui librum hunc meum evolverit, tot huius rei exempla se invenisse recordabitur, ut merito mecum exclamare possit: Quantum mortalia pectora caecae noctis habent!
* Petronius tamen, ovidius, Seneca, Florus, alii sinum pro gremio. interdum usurparunt. Borrich. in Voss. 237. Reiz. 558.
* Cic. Vir egregius, coniunctissimus mecum consiliorum omnium societate. It. Clodius nefarias cum multis scelerum pactiones societatesque conflavit. Id. L. 3. Offic. c. 10: Siomnia facienda sint, quae amici velint; non amicitiae tales, sed coniurationes putandae sunt. Goclen. Observ. 346.
* Nec tamen hoc discriminis perpetuum est. Nam et Consolatio subinde rebus etiam tribuitur. Cic. L. 6. Fam. Ep. 4: Conscientia rectae voluntatis, maxima est consolatio rerum incommodarum.
* Haec qutem differentia his et eiusmodi vocabulis inest, si a(plw=s2 ponuntur. Hinc nihil infringit differentiam, si apud Ciceronem et alios, somnus artus, somnus artior, occurrit:
* Differunt haec ita, si a(plw=s2 ponuntur. Hinc differentiae nihil obstant loca Ovidii, Virgilii, Ciceronis, quibus occurrit sordida lana, sordida mappa, sordidum palliolum.
Plautus Asin. A. 2. Sc. 4. v. 90: Quamquam ego sum sordidatus; frugi tamen sum, i. e. sordide vestitus. Terent. Heautont. A. 2. Sc. 2. v. 56: Scin hanc, quam dicit sordidatam et sordidam? ubi prius ad vestitum; alterum ad squalorem et illuviem corporis pertinet. Nam de utroque paullo ante de eâdem ancillulâ
dixerat: Ea texebat una pannis obsita, neglecta, immunda illuvie. Quia pannis obsita, iccirco sordidatam hoc loco: quia neglecta immundaque illuvie, eamdem sordidam appellat. Nam vestis pannacea pauperrimorum hominum habitus. Et sordes eiusmodi vestitum notant. Sordidatus igitur quasi sordes indutus: ut togatus, sagatus etc. dicitur. Hinc sordidata turba Livio L. 45. c. 28. est plebs pullata.
Sordidati apud Ciceronem rei plerumque sunt et accusati; ut in Verr. 4. c. 25: Sordidati maxima barba et capillo Romae biennium fuerunt. Sic Livius L. 6. c. 20: Postquam sordidatum reum viderunt.
Quoniam etiam sordidi subinde ex avaritia tales sunt, ipsi avari etiam hoc vocabulo insigniuntur, atque omnino ii, qui cum egestate sua conflictantur, aut parum splendide vivunt, et in obscuro delitescunt.
* Sortilegus i. e. qui per sortes futura praennntiat, v. g. Sortilegi Delphi, sine controversia probum est.
vero ibi vulgo legunt, separatim. Voss. de Vit. 161. Cell. C. P. 168.
* *tw=| Specialiter opponitur Generaliter, quod Cicero, si locus apud eum mendo vacat, it. Quintilianus et Plinius L. 1. Ep. 8. et L. 4. Ep. 20. habet.
Alias Latini pro Generaliter et Specialiter, dicunt generatim et nominatim; it. generatim et sigillatim v. g. apud Cic. Attic. Lib. 1. Ep. 6. dicunt.
† In illo Terentiano Andr. A. 2. Sc. 3. v. 21: Nam quod tu speras, propulsabo facile; non nulli etiam to\ speras pro times interpretantur; at male, ut ostendit Franciscus Fabricius. Vide Vossii. L. 4. Instit. Orat. c. 12. p. 222. seq. Cons. Sect. 1. Sperare pro Exspectare.
* *tw=| Voluntarins et Spontaneus opponitur, invitus, fictus, simulatus, necessarius. v. g. Illa fuit oratio necessaria; haec erat voluntaria. Pietas eius non est spontanea; sed sicta, sed simulata.
Spontaneus autem latius patet, quam Voluntarius. Spontaneus etiam ad machinarum usum, succrescentes plantas et arbores, ac fluminis cursum, similiaque: Voluntarius non nisi ad animi actum refertur.
* Sunt, qui hunc diversum significatum non attenderint, et priorem syllabam in Statim, pro mos sive confestim posito, produxerint. Poet. Giess. p. 25. it. 36. it. 83. Conf. Ioh. Petri Titii Comment. de stator et statim. Ita quidem produxerunt inter recentiores Alcimus Avitus L. 2. v. 180. et Festus Avienus in Phaenom. Arati v. 398. Sed potior habenda veterum Poetarum auctoritas.
* Ceteroquin usitate Status notat
1. Habitum et speciem corporis. v. g. Corn. Chabr. c. 1: Illo statu Chabrias sibi statuam fieri voluit, Er hat sich in einer solchen Positur wollen bilden lassen.
2. Apud Rhetores est id, in quo causa maxime vertitur, Das Hauptwerk, daruf der ganze handel ankommt. v. g. Status cause est in oratione Ciceronis pro Archia, quod Archia sit civis Romanus.
Hinc notio Sideris latius patet, quam Stellae.
Ita omne Stipendium est Tributum; non contra.
Sed ab imperio Augusti, qui cum populo provincias partitus est, coepit alia horum vocabulorum differentia, atque eadem fere, quae aerarii et fisci. Quippe Stipendium dictum, quod bello victae provinciae Caesari quotannis pendebant; Tributum, quod populo in aerarium inferebant. Unde praedia alia stipendiaria, alia tributaria. Popma.
Ceterum Dativo iunctum, hanc notionem adferenti. v. g. Studere optimis disciplinis, litteris, artibus, aureae etiam aetatis est, et vel pueris notum.
At vero
† Nimirum Stociis Studere, erat Philosophiae operam dare: quibus et ii, qui in eo occupati erant, Studiosi dicebantur; et qui ad aliquam perfectionem adspirassent, Eruditi. Vid. Lipsium L. 2. Manud. ad Stoic. Philos. Dissert. 1.
Genitivus autem huic significatui accommodatus ubi additur, v. g. studiosus litterarum, bonarum artium studiosus; nil quicquam insolens amplius sonat.
Tot mala pertulimus: quorum medicina quiesave
Nulla, nisi in studio Pieridumque morâ est.
Veteres usitate Pluraliter, hâc quidem notione, efferunt, v. g. vacare studiis, studiis se adserere. Lubentius etiam et elegantius, ambiguitatis, credo, evitandae ergo, Genitivum addunt huic significatui servientem, v. g. studia litterarum, optimarum artium studia, discipliarum studia. Cell. Antib. 216. Andr. Borrich. Vindic. Lat. L. 220. seqq.
Qui Genitivus etiam Numero Singulari additur a Cicerone de Arusp. c. 9: Versari in studio litterarum.
* Studium in Singulari, usitate significat industriam, vel amorem, favorem, et meritum. v. g. Tibi omnes navare operam et studium volunt. Item: Polliceri alicui suum eximium et singulare studium.
Studia etiam apud sequiores scriptores sunt loca, in quibus eruditi conveniebant, communicaturi de studiis. Capitolin. in M. Antonino Philosophoc. 26: Apud Aegyptios civem se egit, et Philosophum in omnibus studiis, templis, locis. Salmasius tamen heic loci pro studiis legit stadiis. Sed quae nos hodie Academias et Universitates appellamus, S. Hieronymum et venerandam antiquitatem accommodate Studia dixisse, notat Cambdenus in Britannia p. 269. Hinc aegre faciunt huic notioni, qui eam non nisi ad medium aevum reiciunt, quo frequenter legitur. v. g. Studium Patavinum; Studium Bononiense; Anno 1391. fundatum est Studium Erfordiense, Die Universitat Erfurt ist gestigtet im Iahre 1391.
Ab eodem Hieronymo Studium etiam usurpatur pro secta et certo vitae genere. v. g. In Vita Hilarionis: Fundator et eruditor huius conversationis et studii fuit. It. L. 2. Ep. 8: Tu quae primam scintillam nostro fomiti subiecisti, quae ad hoc stuidum nos et sermone hortata es et exemplo.
Studio, auferendi Casu, perperam usurpari pro de industria; suo iam loco, supra Sect. 1. dictum a nobis fusius est.
* Nec tamen hoc perpetuum est.
Constantius servatur hoc discriminis: Suadere facientis est; Persuadere perficientis. Laur. Valla L. 5. c. 30.
1. proprie actum illum, quo aliquid supra nos exsistere dicitur.
* V. g. Sub dio commorari. Et cum Accusativo motum significat. v. g. Cic. Caelumsub adspectum cadit. Virg. Omnia ferre sub auras.
2. Tempus.
* V. g. Sub Alexandro i. e. Alexandri tempore. Caes. B. G. L. 8. c. 49. n. 2: Sub discessu suo, Bey seinem Abzuge. Virg. Aen. L. 7. v. 87: Sub nocte, Bey der Nacht.
3. Terminum a quo.
* Cic. Sub eas litteras, recitatae sunt tuae. Liv. Sub equestris finem certaminis, coorta est pugna equitum. Id. Sub hanc vocem fremitus fuit.
4. Versus, Circa.
* V. g. Sub idem tempus. Sub initium anni huius. Sub lucem; Sub noctem; Sub vesperam i. e. incipiente luce, cet. Sub ortum ferme lucis.
5. In.
* Cic. Sub adspectum et tactum cadit. Id. Sub iudicium sapientis et delectum cadunt. Id. Sub exemplo uno pulcherrimo aliquid demonstrare.
6. Locum designat.
* V. g. Sub castris subsistere. Sub muro aciem struere.
7. Imperium innuit.
* V. g. Sub aliquo aliquid agere i. e. ad eius nutum. Virgil. Subte magistro durum Martis opus tolerare condiscat puer.
8. Usurpatur pro Ante.
* Velleius L. 2. c. 79. n. 4: Gravis sub ipsius Caesaris oculis circa Tauromenium accepta clades.
9. Pro Per vel Cum de modo.
* Cit. Arch. 10: Sulla iussit Poetae praeminum tribni sub ea conditione, ne quid postea scriberet. Liv. L. 25. c. 40: Sub Annibale magistro omnes belli artes edoctus.
10. Pro Propter.
* Tacitus Hist. 2. c. 26. n. 2: iulium sub eodem crimine Othoniani vinxerunt.
11. Goclenio etiam iudice, Obs. 431. haec Praepositio Ciceroni ansam dedit, per Graecismum efferendi locutiones sequentes: Rerum, quasi gerantur, sub adspectum paene subiectio. Subicere aliquam rem sub adspectu omnium. Subicere se sub potestatem alicuius.
Neque vident, sub hac voce honestatis quae sit subicienda sententia. Res subiecta sub sensus. Sub metum subiecta sunt. Quae subiecta sunt sub metu. Ingenuis sub hostilem libidinem subiectis. Virtus est subiecta sub varios casus. Latinorum enim to\ subicere sibi, Graeci efferunt per u(f) a(utw=| poiei=sqai, et suos subditos, per tou\s2 u(f) e(autw=|.
De diversimoda huius Praepositionis Constructione agitur infra, Parte Syntacticâ.
* Subauditio v. g. Est heic defectus et necessaria subauditio, Hier fehlt etwas, und muss nothwendig noch etwas darunter verstanden werden, hier ist eine Ellipsis, est Hieronymi. Borrich. in Voss. 243. Cell. C. P. 126.
Pro subitaneus idem etiam Columella, itemque Livius et Tacitus habent subitarius, v. g. subitarii milites, i. e. qui in auxilium subito mittuntur; exercitus subitarius, i. e. subito collectus; subitaria aedificia i. e. temere et subito exstructa.
Cum dandi Casu construxit Lactantius L. 4. c. 10: Ingratum populum legi, quam per Mosen dederat, subiugavit. Et paullo post: Eos alienigenis subiugabat.
Ennii videlicet et Catonis. Participium sublimatus, v. g. granaria sublimata, est apud Vitruvium. Verbum posteriores reduxerunt Apuleius, Solinus, Lactantius, Mamertinus, Prudentius, Cassiodorus.
* Tandem Chymici vocabulum artis fecerunt, v. g. Vinum sublimatum; Spiritus sublimatus. Cell. C. P. 230. Andr. Borrich. Vind. L. L. 227.
* Pluralis sublimitates, occurrit apud Tertullianum. Fab.
Subscribere hâc notione apud veteres ICtos occurrit; et eleganti translatione pro adstipulari ponitur apud Celsum, Ovidium, Columellam, v. g. Si voto fortuna subscripserit. Subscribere alicuius irae, luxuriae.
* Consignare, cave, confundas cum Obsignare i. e. s1fragi/di s1hmai/nesqai de qua differentia supra ad voc. Consignare.
Ita Sumimus ipsi: Accipimus ab alio, quod datur, sive rem datam capiendo tollimus. Sic, quum damus, et de manu in manum tradimus, dicendum est, Accipe! Gallice, Tenes! quum permittimus alicui quippiam tollere, dicendum est, Sume! Gallice, Prenes! Popma. Fronto. Fl. Clarus.
* Rarissime hanc a)kri/beian veteres violant. Plinius tamen L. 9. Ep. 23. dicit, recubare super aliquem, pro supra aliquem. Et Curtius L. 8. c. 5. n. 22: Cubare super Regem, pro supra Regem.
Super relativum habet Subter: Supra relativum habet Infra. Ita puerulus repit super trabe; at musca consedit subter trabe. Ita caelum est supra nos: at habitant infra nos, qui imam aedium partem tenent. Valla L. 2. c. 53.
* Super quam diversimode pro diversa sui constructione significet, de eo vide in Parte Syntactica.
* Arrogans est; qui nimium sibi temere tribuit, et vel ea, quae non habet, sibi vindicat, vel, quae habet, in maius extollit: Superbus autem est, qui alios omnes prae se contemnit, et quasi super alios homines ire solet. Itaque maiore fastu tumet Superbus, quam Arrogans: ut maius vitium est Superbia, quam Arrogantia.
Arrogantia semper in rebus alienis est: Insolentia autem similiter quidem in alienis est, sed praeter solitum, et non crebro usitatis. Est ergo Insolentia, quaedam rara et singularis arrogantia, et accipitur quoque in bonam partem, et sic accepta idem est, ac raritas. Popma.
* Hinc dicuntur opera supererogationis, quae tamen Sacra Scriptura non agnoscit. Si enim vel maxime sanctitati studemus; tamen numquam adsequimur id, quod Deo debemus: ut ita opera supererogationis frustra a misello homine exspectentur. Quum vero homini eiusmodi opera abiudicamus; id nemo temere eo trahat, quasi desidiae in negotio sanctitatis patrocinemut. Nimirum
id eiuramus; nec vero sanctitatem superficiariam aut arbitrariam, aut nudis adstrictam caerimoniis, sed eam, quae lege divina constet, et omnibus numeris absoluta sit, etiam atque etiam exigimus: atque adeo vehementer dolemus, quoties ita vivitur, ac si nullum futurae illius ac sempiternae vitae praemium adhibitae sanctitati foret propositum.
* De usitata notione, vocabuli huius ita iudicat Scioppius Iud. de Stil. Hist. p. 86: Superfluus apud Senecam pro supervacuus, inanis, otiosus, minimeque necessarius, noviciae significationis est: quum apud ICtos ferreae aetatis quidem legatur, sed ut significet vel superfluentem et redundantem, vel etiam reliquum et residuum.
Sed proprie etiam Plinius dixit Panegyr. c. 82: Flumina campis superflua, Die uber die Felder gehen.
* Superfluitas est Plinii Avunculi L. 14. c. 1: Superfluitate pampinorum atria implere.
Pro superfluus, Cicero habet supervacuus, supervacaneus, redundans, inundans; et pro superfluum esse, redundare; et pro superfluitas, redundantia, abundantid. Henr. Stephani Expostul. 309. Schori Phras. ad Voc. Redundare. Cellar. C. P. 128.
Supplicii non semel usus est, v.g.B. Catil. c. 52: Non votis, neque muliebribus suppliciis Deorum auxilia parantur: sed vigilando, agendo, bene consulendo prospere omnia cedunt. Et in Iug. c. 55: Senatus ob ea felieiter acta diis immortalibus supplicia decernere. Goclen. Obs. 4, 9.
* Liv. L. 3. c. 8: Lucretium praedonum agmen fefellit supra montes Praenestinos ductum.
1. Per heterosin est Ultra de tempore.
* Hirtius B. Afr. c. 9. n. 3: Legio in naves imposita ad litora Africae paullo supra Alexandriam delata est.
2. Pro Magis quam.
* Sallust. B. Iug. c. 82: Quibus rebus supra bonum atque honestum perculsus, neque lacrimas tenere, neque moderari linguam. Adde Curt. L. 8. c. 9. n. 23.
3. Pro Ante de tempore.
* Caes. B. G. L. 6. c. 19. n. 4: Apud Gallos paullo supra hanc memoriam servi et clientes una cremabantur.
4. Pro Ultra de tempore.
* Colum. 12. 49. extr. Supra duos menses sapor eius non permanet integer.
Et de numero Livius L. 23. c. 17: Supra LXX damnatos proditionis securi percussit.
5. Pro Praeter, Auser.
* Liv. L. 2. c. 18: Supra belli Latini metum id quoque accesserat, quod.
Occurrit etiam hâc notione apud Ammianum Marcellinum et in Pandectis. Borrich. Defens. Stradae Advers. Sciopp. 287. seq.
* Huc vero non pertinet illud Virgilii: Cineri ingrato suprema ferre. Nam heic to\ Suprema significat exsequialia, vel, ut Ovidius ait, feralia dona.
arbitrari, coniectur am facere. v. g. Cic. L. 16. Fam. Ep. 14: Suspicor, ipsum hominem, quem tibi commendo, perdignum esse tuâ amicitiâ. Idem Nat. Deorum: Deus, in quo neque figuram divinam, neque sensum quisquam suspicari potest.
* Posteriores v. g. Augustinus et Paullinus Petrocorius pro alimento posuerunt. v. g. Viliore victu vivere placet, minimeque sumptuoso corporis sustentaculo aetatem tranquillissimam ducere. Cell. Antib. 134. C. P. 191. Borrich. Cogit. 36. Analect. 21.
Ab Aristotele ipsa Conclusio, non raro Syllogismi nomine signatur, quia pars eius est potissima.
† Falsterus in Noctibus Ripensibus p. 51. quum videat, verbum Obticere in Lemmate Gelliano deficientis cap. 9. intransitive poni pro repente obmutescere, lingvâ fidere velut percuss â, memoriâ venenis quasi ereptâ, ut loquitur Cicero in Orat. cap. 37. Germ. Auf einmal verstummen, als ob man vom Donner geruhret sey; ex eo inferre videtur; differentiam Donati quam hoc loco adducimus, non usque quaque valere. Sed falsus in eo Falsterus est. Haud enim obstat huiusmodi discrimini singularis quaedam notio, quam huic vel illi inesse videmus vocabulo praeter illam famosiorem, quâ differt ab aliis ad sui similitudinem quam proxime accedentibus. Differentiae enim vocabulorum non nisi ex synonymico suo aestimandae sunt respectu.
1. Mox intransitive, pro eo, qui tacet.
Cic. pro Marcello: Hoc tacitus nullo modo praeterire possum.
2. Mox Passive, pro eo, qui tacetur, pro occulto. Cic. pro Caecina c. 18: Si voluntas tacitis verbis intelligi posset, verbis omnino non uteremur. Id. L. 3. Fam. Ep. 8: Prima duo capita epistolae tacita mihi quodammodo relinquenda sunt. Schorus de Phraf.
1. Relativum habet Quam, atque ita comparationi fere inservit. Cic. Tam sum amicus rei publicae, quam qui maxime.
2. Absolute ponitur pro Adeo. Ter. Quandoquidem tam iners, tam nullius consilii sum.
3. Ponitur etiam pro Adeo, sequente ut. Cic. Non essem tam inurbanus, ac paenc inhumanus, ut ego eo gravarer, quod vos cupere sentirem.
Vel sequente Relativo Qui. Cic. Quis est tam lynceus, qui in tantis tenebris nihil offendat, nusquam incurrat?
TAMEN
1. Subicitur fere particulis Etsi, Etiamsi, Quamvis, Quamquam, Licet, cet.
* Sulpicius Ciceroni L. 4. Fam. Ep. 12: Etsi scio, non iucundissimum nuntium me vobis allaturum esse; tamen, quoniam casus et natura in nobis dominantur, visum est faciendum. Ovidius L. 3. de Ponto Ep. 4. v. 79:
Ut desint vires; tamen est laudanda voluntas.
2. Ponitur pro Nihilominus, et quidem in principio orationis, ita ut rem animo agitatam vel antecedentem pro concessiva sua respiciat.
* Cic. L. 9. Fam. Ep. 19: Tamen a malitia non discedis. Florus L. 1. c. 7. n. 8: Tamen de manubiis captarum urbium templum erexit. Id. L. 2. c. 18. n. 6: Tamen cum hoc quoque foedus maluére.
3. Ponitur et non semel pro Autem a Flavio Vopisco. Atque ita Virgilius posuisse videtur Lib. 2. Aeneid. v. 185.
4. Si tamen, pro Si quidem, Wo anderst, wo sonsten; ubi pare/lkei et particula expletiva est, correctionem qualemcumque indicans.
* Plin. L. 3. Ep. 1: Liber legitur ptaesentibus amicis, si tamen illi non gravantur. Horat. L. 1. Od. 3. v. 24:
Si tamen impiae
Non tangenda rates transiliunt vada.
Adsine huic est Nisi tamen; quod similiter in aliqua correctione pare/lkei. Plin.
Paneg. c. 93: Ullamne tibi pro beneficiis referre gratiam parem possumus, nisi tamen illam, ut semper nos meminerimus Consules fuisse?
Ita et in aliis to\ Tamen abundat.
* Virg. Ecloga 3. v. 7:
Parcius ista viris tamen ob icienda memento.
Sulpicius Ciceroni L. 4. Fam. Ep. 12: Impetrare non potui, quod religione se impediri dicerent; neque tamen id antea cuiquam concesserant. Ita Plaut. Capt. A. 2. Sc. 3. v. 33. et 44; Terent. Andr. A. 1. Sc. 1. v. 67; et Heaut. A. 1. Sc. 1. v. 67.
5. Ponitur etiam interdum Tamen in posteriori periodi parte, licet in priori nulla concessiva particula expressis verbis exstet.
* Cic. L. 3. Fam. Ep. 12: Non dum erat auditum, te ad Italiam adventare, quum Sextum Villium, Milonis mei familiarem, cum his ad te litteris misi: sed tamen, quum appropinquare tuus adventus putaretur, et te iam ex Asia Romam versus profectum esse constaret; magnitudo rei fecit, ut non vereremur, ne nimis cito mitteremus, quum has ad te quam primum perferri litteras magnopere vellemus.
1. Notat Quasi.
* Cic. L. 3. Tusc. Quaest. c. 45: Gloria virtutem, tamquam umbra, sequitur. Idem in Vatin. c. 2: Repente te, tamquam serpens, e latibulis intulisti. Id. L. 3. Off. c. 9: Sed tamquam tormenta quaedam adhibemus, ut, si responderint, se impunitate propositâ facturos, quod expediat, facinorosos se esse fateantur.
2. Immo etiam Sic, Ita, sequi possunt post Tamquam, atque hoc nexu usurpatur pro Sicuti, Quemadmodum.
* Cic. post Redit. ad Quirit. c. 1. extr. Sed tamquam bona valetudo iucundior est iis, qui e gravi morbo recreati sunt, quam qui numquam aegro corpore fuerunt: sic ea omnia desiderata magis, quam adsidue percepta, delectant.
† Nota: Cicero in comparationibus et similitudinibus, Tamquam et Quasi usurpat libentius, quam Velut.
3. Interdum etiam ponitur pro Ac si.
* Plin. L. 7. Ep. 28: Ais, quosdam apud te reprehendisse, tamquam amicos meos ex omni occasione ultra modum ludem.
Praeter hanc notionem
1. Accommodatur tempori desideratissimo, et nunc advenienti vel appropinquanti.
* V. g. Tandem fit surculus arbor. Terent. Eun. A. 1. Sc. 2. v. 74: Tandem perdoluit.
Usitate heic addunt aliquando. v. g. Cic. Ibis tandem aliquando, quo te iam pridem tua ista cupiditas effrenata rapiebat.
2. In interrogatione multum habet venustatis, et urgens quiddam atque accelerans significat, et respondet heic Germanico nostro Doch, vel wol.
* V. g. Quid mihi tandem putas fore iucundius? Was meynest du doch? was meynest du wohl? Cic. Quod genus tandem est illud ostentationis? Was ist doch das fur eine Prahlerey? Item: Quo tandem illum maerore afflictum esse putatis? Was meynet ihr wohl, wie ihm zu Muthe geworden?
* Similite: Quanti usurpatur pro Quot; quo de supra.
* Cic. L. 7. Fam. Ep. 23: Tantum quod ex Arpinati veneram, quum mihi a te litterae redditae sunt. Nostri dicerent: Ich war nur eben von meinem Landgute Arpinati gekommen, als mir dein Brief uberantwortet ward. Cic. L. 15. Attic. Ep. 15: Haec quum scriberem, tantùm quod existimabam ad te orationem esse perlatam. Sueton. Aug. c. 63: Iuliam primùm Marcello Octavio, sororis suae filio, tantum quod pueritiam egresso, nuptum dedit. Et Nerone c. 6: Natus est XVII. Kal. Ian. tantum quod exoriente sole, Da eben die Sonne aufging.
† Nota: Arpinas, atis, in Ablativo habet terminationem I: id quod in Grammaticis compendiis omissum ubique est.
Vulgares non nullae editiones in loco Ciceronis ex Lib. 7. Fam. Ep. 23. legunt Tantum ex Arpinati. Sed Victorius, Corradus et Manutius ex vett. exemplaribus restituunt Tantum quod.
* Ceteroqui Taxare est aestimare. v. g. Pretio aliquid taxare. Quanti illud taxas? Atque hâc notione occurrit apud Plinitum Avunculum, Senecam, et Siculum Flaccum, qui inter scriptores agri mensorios primum locum occupat, et sub finem Suec. I. vixisse, videtur, Sexti Iulii Frontini aequalis.
1. Ab re, Sine causa, Sine sufficienti ratione, Casu, Sine consilio et provisu. Unde et Tacitus Annali 12. c. 39. Temere et Proviso opponit.
* Terent. Phorm. A. 5. Sc. 8. v. 9: Non pol temere est, quod tu iam times, h. e. non ab re, Nicht ohn Ursach. Id. Heaut. A. 4. Sc. 1. v. 1: Nescio, quid tristis est; non temere est, Es hat was auf sich. Auctor ad Herennium L. 2. c. 8: Non temere fama nasci solet, Man sagt selten von einem Dinge, da gar nichts daran seyn sollte, Es fallen keine Spane, sie werden gehaven. Cic. L. 1. Tusc. cap. ult. Non enim temere, nec fortuito creati sumus. It. L. 1. de Invent. c. 34: Temere et imprudenter aliquid facere. It. L. 1. de Nat. Deor. c. 16: Inconsulte ac temere aliquid dicere. Caesar ad Cic. Lib. 10. ad Attic. Ep. 8: Temere et imprudenter aliquid facere.
2. Saepe et facile significat.
* Cic. Epist. 1. ad Brutum: Non soleo, mi Brute, temere affirmare de altero: est enim periculosum propter occultas voluntates, multiplicesque naturas. Nepos Attico c. 20: Nullus dies tamen temere intercessit, quo non ad eum scriberet. Livius L. 30. c. 30: Non temere adversa casuum reputat, quem fortuna numquam decepit.
* Interdum tamen Audacia notionem etiam Temeritatis habet.
† Audaciam pro virtute usurpari interdum, haud est instituti nostri heic monuisse. Pertinent ista ad Lexica vulgaria.
* Differunt ita vocabula, id. quod subinde iam inculcavi, si a(plw=s2 ponuntur. Ceteroqui Temperatio etiam caelo tribuitur; neque tantum Cicero didit temperatio rei publicae, sed etiam temperatio caeli, temperatio caloris.
Plinius L. 5. Ep. 6. et Curtius L. 4. c. 7. habet temperies caeli; et Claudianus 1. de Raptu Proserpinae v. 260. mitis temperies.
* Non raro Tenebrarum nomine, vita intelligitur, quae in obscuro, et procul omni fama et gloria degitur: nam contra in luce vivere dicuntur, qui in celebritate positi sunt. Virg. 2. Aen. v. 92:
Vitam in tenebris luctuque trahebam.
† Nota: Rigua Neutrum Plurale, Plinius Substantive sumit pro rigatione. Ita etiam L. 17. c. 27. dicit: Rigua aestivis vaporibus utilia i. e. rigationes s. rivi ex amne ducti.
Ex mente Varronis Tertiò locum; Tertiùm tempus notat, ita, ut Tertio Consul
notet, duos Consules alios ante factos; Tertium Consul notet, hunc bis ante id tempus fuisse Consulem.
* Sed hanc differentiam, quam Varro ita inculcat, non semper observant veteres auctores, circa linguae suae a)kri/beian subinde minus sollertes.
Cn. Pompeius quum aedem Victoriae dedicaturus foret, cuius gradus vice theatri essent, nomenque eius et honores inscriberentur; quaeri coeptum est: Utrum Consul Tertiò inseribendum esset, an Consul Tertiùm? Eam rem Pompeius exquisitissime retulit ad doctissimos civitatis; quumque dissentirent, et pars Tertio, alii Tertium scribendum contenderent: rogavit Ciceronem Pompeius, ut, quod rectius videretur, scribi iuberet. Tum Cicero iudicare de viris doctis veritus est, ne, quorum opiniones improbasset, ipsos videretur improbasse. Persuasit igitur Pompeio, ut neque Tertio, neque Tertium scriberetur, sed ad secundum usque T fierent litterae, ut verbo non perscripto res quidem demonstraretur, sed terminatio tamen illius lateret ambigua. Vide A. Gellii N. A. L. 10. c. 1.
Turpiter autem heic tum ipsum Ciceronem, tum etiam Varronem, maximos Latinitatis auctores, sese dedisse, putat Paschasius Grosippus Paradox. Litter. Ep. 1. p. 2. Confer, quae supra occurrunt ad Primum.
Nos ad mentem Varronis, et ex linguae Analogia, hanc differentiam ita sistimus, et quidem, nisi amore nostri frallimur, magis perspicue: TERTIUM scilicet esse aliquid dicitur, respectu sui ipsius: TERTIO, relative ad alterum. Tertiùm respicit iterationem eiusdem rei, quae tot vicibus sequatur; Tertiò ordinem temporis vel loci, quo quid nunc constituatur. Sed Ter notat, quod olim toties factum est. Ita Tertium Consul est Germ. Der ietzo zum vierten mal das Burgermeisteramt fuhrt: Tertio Consul, Der nunmehro der dritte Burgermeister ist, der vermoge einer ordentlichen Wahl gesetzt worden: Ter Consul, Der dreymal zeitlebens das Burgermeisteramt bekleidet.
sagitis fures thesaurarios. Borrichius in Voss. 252.
1. Pro eo, quod Ciceroni Latine dicitur propositio, quatenus nempe ea pars est ratiocinationis, per quam breviter locus is exponitur, ex quo omnis vis oportet emanet ratiocinationis; Germ. Ein gewisser Satz, Eine Thesis in einer gelehrten Untersuchung.
2. Pro quacstione, quam Rhetores vocant, universali vel generali; cui opponitur Hypothesis, quae causa est certis personis, locis et temporibus accommodata.
Thesis, posteriori hâc notione sumpta, Ciceroni dicitur Propositum et In finitum, it. Causa et controversia, quae in finite de universo genere quaerit, it. Quaestio infinita; Quaestio, quae a propriis personis et temporibus avocat controversiam; Quaestio a propriis personis ad universi generis rationem traducta; Quaestio universi generis; Communis quaestio universi generis; Quaestio ab homine et tempore ad communes rerum et generum formas revoluta. Hypothesis autem Ciceroni dicitur: Controver sia certis temporibus ac personis definita.
* Solium non tantum notat sellam Regiam, sed etiam notione primariâ, sellam excavatam, et propterea commodiorem, qua patres familias omnes et feminae in conviviis, in primis autem ICti, quum domi de iure responderent, utebantur. Io. Aug. Ernesti Clav. Cic. Menken. Spec. 2. p. 127.
* Cic. in Pison. Hic mihi gloriatur, se omnes honores sine repulsa obtinuisse, Er darf mir noch wohl viel daher schwartzen. Id. ad Attic. At ego tibi postridie a villa ante lucem supple, profectus sum. It. Heic tibi Cato advolat. It. L. 8. Ep. 2: Hic tibi strepitus, fremitus, clamor tonitruum et rudentum sibilus. Virgil. Bucol.
Tu mihi seu magni superas iam saxa Timavi,
Sive oram Illyrici legis aequoris, en! erit umquam.
Plaut. Mil. Ego hanc machaeram mihi consolari volo. It. Hiccine Achilles est, inquit, Tibi.
Atque hoc Tibi non modo ita pare/lkei, ut nihil propemodum significet, atque instar particulae expletivae sit; sed etiam speciatim aliquando innuit
1. Rem inopinatam. Cic. Epistolam quum a te avide exspectarem; ecce! tibi nuntius, pueros venisse Româ.
2. Indignantis est. Cic. Ecce! tibi, qui Rex populi Rom. esse concupierit. Schor. Phras. Goclen. Observ. 416. seq. Valla L. 3. c. 52.
quidam existimant, Philosophi tantum, speciatim Plinius Hist. Nat. L. 16. c. 10, sed etiam Historici, nominatim Suetonius Claud. 44. et Ner. 35.
† Taxi, arboris illius venenatevenenatae, unde hoc nomen ducitur, mentio est apud Iul. Caesarem B. G. L. 6. c. 31. n. 5.
* Borrichius Cogit. 37. in vitiosis ponit; Analect. 55. autem defendit.
Verbum transmutare, habet Horatius L. 3. Od. 23. v. 49.
* Quamvis infra viginti maior numerus ita praeponatur, et minor subsequatur; non desunt tamen loca veterum, quibus etiam minor numerus praeponitur. v. g. tres et decem. Confer, quae infra Parte Syntact. ad Numerorum regulae cet. occurrunt.
* Qui distingvunt inter Necare et Occidere, praeter rem sapiunt, atque adeo nugantur. Popma ed. Hek. 314. seq.
Usitatiora sunt detruncare, v. g. caput, vitem, cet. et Obtruncare i. e. occidere quomodocumque, v. g. Regem in proelio obtruncat et spoliat.
Tubae autem a Tihiis ita differebant, ut tuba in bello ad convocandos milites, tibia in sacris uterentur. Tibiae ex buxo; Tubae ex aere plerumque argentoque factae: Tibiae minores, oblongae et foraminosae; Tubae maiores, ad extremitatem incurvae saltem, licet ceteroquin in longitudinem protensae, ac sine foraminibus. Tubae Germ. Trompeten, Posaunen; Tibiae Germ. Floten, Schalmeyen.
1. Saepe simpliciter pro Tunc.
* Cic. Quae non tum incipit esse lex scripta, sed tum, quum orta est. Ter. Andr. A. 1. Sc. 1. v. 53. et 60: Qui tum illam amabant.
† Nota: Cicero quidem libentius usurpat Tum ut Adverbium temporis, quam Tunc.
2. Non raro pro Deinde, Postea, Praeterea.
* Virgil. Eclog. 2. v. 41.
Narcissum et florem iungit bene olentis anethi:
Tum casia atque aliis intexens suavibus herbis.
Cic. Tum rationes in ea disputatione a te collectae, vetabant me reip. penitus diffidere.
† Nec aliter accipienda haec particula in illa formula est: Quid tum? Terent. Eunuch. A. 2. Sc. 3. v. 78.
3. Interdum et cum aliis particulis eleganter coniungitur, ut: Tum autem.
Tum vero. Tum maxime. Tum demum. Tum denique. Tum etiam. Tum praeterea.
* Terent. Andr. A. I. Sc. 5. v. 34: Laborat e dolore, tum autem hoc timet. Cic. Fructus enim ingenii et virtutis tum maxime capitur, qunm in proximum quemque confertur. Id. Tum vero illa egregia ac praeclara mater, exsultare laetitiâ, ac triumphare gaudio coepit.
Tum deinde, minus eleganter et raro.
4. Omnium elegantissime tandem geminatur, quando duo, quae paria sunt, dicuntur, addito in posteriori membro subinde tw=| etiam.
* Cic. Tum semper, tum in his rebus. Id. Scripsisti epistolam ad me plenam consilii, summaeque tum benevolentiae, tum etiam prudentiae.
Quodsi dicuntur imparia, levius et momenti minoris quod est, per QUUM s. CUM efferendum praeponendumque; gravius vero per TUM postponendum, eique non numquam adiungendum Maxime, Praecipue, Certe, Inprimis, Praeterea, Denique, Multo vel Etiam sequente Comparativo, it. Vero, vel Superlativus Adiective positus. Plura de harum vocularum iunctura, vide Parte Synatactica ad vocc. Cum - Tum.
* Turba etiam in Singulari accipitur pro multitudine: in Plurali autem turbas dicunt esse hominum perturbationes et strepitus. v. g. Miras turbas dare, Wunderliche Handel machen.
* Interim tamen Tum, saepe ponitur pro Tunc; uti paullo ante dictum ad Voc. Tum.
Tunc certarum particularum societate gaudet. v. g. Tunc vero, Tunc demum, Tunc tandem.
Offic. Luxuria cum omni aetati turpis, tum senectuti foedissima est. Popma.
* Sed tamen hoc discrimen a Latinis vel optimis non semper observatur. Goclen. Obs. 37.
* Neque vero tantum Tutela, dquod vulgo inculcant tantummodo Lexica, Active, sumitur et transitive, pro actu defendendi et tuendi alicuius, quâ quidem notione occurrit fere, v. g. apud Cic. Commendare filios suos aliculius tutelae; Esse in tutela alicuius; In suam tutelam venire i. e. ex tutoris potestate exire, et puberem factum ipsummet sui tutelam gerere; it. apud Ter. Qui in tutelam meam suum studium, et se in vestram commisit sidem: sed etiam Passive sumitur et intransitive, pro otio et pace, quâ quis ab omni parte tutus fruitur, v. g. apud Plinium Lib. 10. ep. 60: Diem, Domine, quo servasti imperium, dum suscipis, quantâ mereris, laetitiâ celebravimus; precati deos, ut te generi humano, cuius tutela et securitas saluti tuae innisa est; incolumem florentemque praestarent.
* Notes heic locutiones: Tympana equestria, Die Paucken, Caes. B. C. L. 3. c. 105. Tympana sonant, Die Trommel wird geruhrt. Tympana resonantia, tympanorum sonus, klingende Spiel. Suscitabulum matutinum militum, Quartae vigiliae signum, Die Revaille, Diane oder Tagewach. Ad quartam vigiliam signum tympano dare, Gall. Battre la Diane, Die Revaille schlagen. Circuitio tympanorum vespertina, Der Zapfenstreich.
* Locutionem, Dare alicui vacivas aures; Cicero exprimit, attentissime aliquem audire, attente bonaque cum venia verba alicuius audire, benigne attenteque aliquem audire, benigne et diligenter aliquem audire, aliquem attendere et audire silentio.
* Tenebis autem locutiones inde formatas: Promittere vadimonium, dicitur is, qui dicto die in iudicium se venire promittit, Verheissen, sich vor dem Richter einzustellen. Vadimonium alicui imponere i. e. imponere alicui necessitatem sistendi sese in iudicio, datis vadibus. Obire Vadimonium, et venire ad vadimonium dicitur, qui dicto die venit, Den Gerichts-Termin abwarten, sich in termino einstellen: quod et vadimonium sistere, Cato dixit apud Gellium L. 11. c. 14, et Nepos Attico cap. 9. Deserere vadimonium dicitur, qui dicto die non advenit, Auf dem angesetzten Termin nicht erscheinen. Hinc Proverbia: Res digna, ob quam vadimonium deseratur, Es ist eine Sache, wofur man alle Dinge soll stehen und liegen lassen. Malo deserere vadimonium, quam exercitum relinquere, Ich will lieber viel verlieren, oder ehehafte Geschafte nachlassen, denn dem Kriegsvolke nicht folgen. Vadimonium enim deseri non solebat, nisi ex causa iustissima. Differre vadimonium, est Dilation geben. Comperendinari vadimonium, est in tertium diem reicere, Den Termin bis in den dritten Tag aufschieben. Hinc vadimonia saepe dilata i. e. multae in iudicio factae dilationes, ut vulgo loquuntur. Vadari est vadimonio obligari, Sich verburgen, dass man sich stellen wolle; item: Solche Burg schaft fordern. v. g.
Vadari aliquem, Einen fordern, sich vor dem Giericht zu stellen. Vadimonio obstrictus, Der sich vorm Richter verburget hat, sich einzust ellen, wenn er gefordert wird. Vadimonium concipere, Eine gewisse Form der Burgschaft aufsetzen. Vadimonium missum facere, i. e. Obligationem vadimonii remittere, Einem die Burgschaft erlassen, apud Cic. pro Quintio c. 14.
* Profert quidem Olaus Borrichius Cogit. 258. locum ex Ovidio:
Idque quod ignoti faciunt, valedicere saltem; item ex Senecae Epist. 17: Tibi valedicere non licet gratis: in quibus exemplis scriptum coniunctis syllabis esse existimat. Verum et heic divise olim scriptum fuisse, conicit Cellarius Antib. p. 136: sicut Ovidius alias seiunxerit Eleg. 3. L. 1. Tristium:
Saepe vale dicto, rursus sum multa locutus; et Apuleius L. 4: Post beic vale facto. Vide Eius Cur. Post. p. 77.
Andreas tamen Borrichius Append. p. 92. respondet, inde, quod interdum separatim scribi observetur, non sequi, semper ita scribi aut scribendum esse: quum etiam consuefacere coniunctim dicatur; Varro tamen consue - quoque - faciunt dicat: item pro excandefecerunt me, apud eumdem excandeme-fecerunt reperiatur. Conferantur heic Olai Borrichii Analect. 20. et Andr. Borrichii Vind. L. L. 232, qui unum verbum esse, et heic pertendunt. Contrarium tuetur Cellarius non tantum dd. ll. sed etiam Discuss. Append. Dan. p. 46. et Iudic. 69. quem laudat Io. Vorstius Latin. Select. 318.
valenter; Celsus, Seneca, Valerius Maximus: usitatius, valde, fortiter, et pro argumento diserte et copiose, accommodate ad persuadendum.
* Nimirum Infirmitas hâc notione reicitur, quoties a(plw=s2 ponitur: at cum adiunctione Genitivi utique recte se habet v. g. infirmitas corporis; infirmitas valetudinis.
* Differentia insuper quaedam datur vastitatem inter et vastationem. Vastatio sumitur Active; vastitns Passive. Vastatio est actus devastandi; Vastitas, calamitas illa, quâ quid devastatum est.
* Cicero L. 1. de Orat. c. 25: Sunt quidam aut ita linguâ haesitantes, aut ita voce absoni, aut ita vultu motuque corporis vasti atqne agrestes, ut, etiamsi ingeniis atque arte valeant, tamen in Oratorum numerum venire non possint. Idem paullo post: Quis vestrûm aequalem meum Qu. Varium, vastum hominem atque foedum, non intelligit illâ ips â facultate, quamcumque habet, magnam esse in civitate gratiam consecutum.
est etiam in antiqua inscriptione Gruteri Borrich. in Voss. 260. Cell. C. P. 128.
Pro uberare, quatenus priorem significatum tuectur, Cicero dicit fecunditatem dare; Virgilius autem et Palladius, fecundare.
1. Relativum habet Ibi.
* Cic. Tempus est huiusmodi, ut, ubi quisque sit ibi esse minime velit. Id. Ibi malis esse, ubi aliquo numero sis, quam istic, ubi solus sapere videare.
2. Cum Genitivis nihil significantibus. v. g. Ubi gentium. Ubi loci. Ubi terrarum. Ubi locorum. Ubinam gentium. Ubicumque gentium.
* Cic. Quid ageres, ubi terrarum esses, ne suspicabar quidem. Plaut. Ubinam est is homo gentium?
3. Notat Postquam, Quando.
* Virgil. Haec ubi dicta dedit. Tibull. 2. Eleg. 5. v. 83. Laurus ubi bona signa dedit. Cic. Ubi semel quis peieraverit, ei credi postea etiamsi per plures deos iuret, non oportet. Id. Haec ubi filio nuntiata sunt, statim exanimatus ad aedes contendit. Ter. Ubi aperuit ostium continuo hic se conicit intrò. Cato: Olea ubi matura erit, quam primum cogi oportet. Plaut. Amph. Haec ubi legati pertulére; castris ilico producit omnem exercitum. Caes. L. 1. B. C. Ubi Caesaris castra posita animadvertére; sese subito proripiunt. Plaut. Epid. Ubi erit otium, revertere ad me extemplo.
† Et quidem hâc notione Adverbium nostrum Poetis praesertim atque Historicis familiare et frequens est.
4. Notat etiam et ponitur subinde pro in quo, in qua, in quibus, vel propter quos cet.
* Terent. Eun. A. 2. Sc. 3. v. 20: Digna res est, ubi tu nervos intendes tuos i. e. in qua. Cic. Eâ urbe natus es, ubi nata et alta est vatio ac moderatio vite tuae. Terent.
Heaut. A. 4. Sc. 6. v. 9: Huiusmodi res semper comminiscere, ubi me excarnifices i. e. in quibus vel propter quas.
5. Interdum pro Simul ac, Quum primum, Ut primum. Plaut. Ubi erit otium, revertere ad me extemplo.
Eleganter heic adiungitur Primum. v. g. Ubi primum.
* Cat. Ubi primum incipiunt hiscere, tum legi oportet. Ter. Eun. A. 4. Sc. 1. v. 14: Ubi primum poterit, se illinc sabducet, scio.
6. Geminatum notat idem, quod Ubicumque. Cic. 1. Tusc. 29: Nunc ubi ubi sit animus, certe quidem in te est.
* Vectigal proprie dicitur, quod pro invectione vel evectione mercium dabatur; sed generaliter significeat omne, ex quo res publica reditum habet, veluti vectigal protûs, decimarum, vicesimae, scripturae, salinarum, metallorum, et similium. Interdum vectigal latissime sumitur pro tributo ac stipendio; et vectigales provinciae agrive, pro stipendiariis vel tributariis. Popma.
† Vectigal vicesimae, Germ. Wenn der zwanzigste Theil musste abgegeben werden, quod ex servis et libertis redigebatur. Vectigal scripturae, quod ex pecore pascuisque accipiebatur, Germ. Trift-und Weide-Geld.
* Atque ita fere differunt, si a(plw=s2 ponuntur. Differentiae enim vocabulorum eo ipso exspirant, si quid in coniunctione additur. Hinc opponi non debet, quod Cicero Lib. 1. Tusc. c. 18. dicat, mens vegeta.
Quodsi dico: Vir vegetus est; respicio corpus eius robustum. At ubi dico, aetate viget; non modo corpus, sed etiam mentem respicio.
1. Interdum diazeuktiko\n est, et pro Aut ponitur.
* Curt. L. 3. c. 1. n. 18: Oraculi sortem vel elusit, vel implevit. Terent. Hanc tu mihi vel vi, vel clam, vel precario, fac, tradas. Conf. supra in hac Sect. Aut.
2. Copulat, et pro Et seu Tum ponitur.
* Cic. de Clar. Orat. c. 69: Multorum vel honori, vel periculo inservire. It. Lael. c. 2. Multa eius et in Senatu, et in foro, vel provisa prudenter, vel acta constanter, vel responsa acute ferebantur. Livius L. 1. c. 42: Hunc ordinem ex censu descripsit, vel paci decorum, vel bello. Sueton. Tito c. 3: Latinae Graecaeque linguae, vel in orando, vel in fingendis poematibus promptus. Vegetius L. 2. de Re Milit. c. 5: Deo enim vel privatus, vel militans servit, quum fideliter eum diligit, qui Deo regnat auctore. Virg. 2. Aen. v. 769.
Silvius Aenens pariter pietate vel armis.
† Praecipue Christianis scriptoribus hâc notione admodum frequens est.
3. Indignantis est.
* Ter. Andr. A. 3. Sc. 2. v. 9: Vel hoc quis non credat abs te esse ortum? Wer wollte doch wohl nicht glauben. Cic. Vel quod multo etiam minus est ferendum.
4. Notat Etiam.
* Cic. Haec sunt omnia ingenii vel mediocris, exercitationis autem vel maximae. It. Quam morosi sint, qui amant, vel ex hoc intelligi potest. Virg. Ecl. 8. v. 69:
Carmina vel caelo possunt deducere lunam.
Nota: Vel pro Etiam in Propositionibus adfirmativis tantum usurpatur; in negativis autem pro eo Ne quidem adhiberi solet, unâ itemque alterâ voce interiectâ, v. g. Ne patrem quidem honorat. Item: Ne ex hoc quidem intelligi potest.
5. Notat Certe, Sane, Profecto.
* Cic. Sophista temporibus illis vel maximus, Der wol zu der Zeit der vornehmste
war. Id. Acad. L. 4. c. 3: Statuere, qui sit sapiens, vel maxime videtur esse sapientis.
6. Notat idem, quod Sine controversia, Sine dubio, Procul dubio.
* Cic. Sophocles scripsit vel optime Electram, Die Tragoedie, Electra genannt, ist dem Sophocli wol am allerbesten gerathen. It. Quum vel maxime populus Rom. bellum cum Antiocho Rege gessisset.
7. Donatus, Vel apud Terentium aliquoties pro Veluti positum esse, indicat, ut in Hecyra A. 1. Sc. 1. v. 3: Vel hic Pamphilus iurabat, quoties. Id, quod ratione connexionis, quâ cum praecedentibus cohaeret, ita vertendum est: Zum Exempel dieser Pamphilus, was war das nicht fur ein Kerl? Wie hat der liederliche Vogel der guten Bacchis nicht oft bey Stein und Bein zugeschworen. Item: Quo in periculo salutis aeternae versetur homo ebrietati deditus, neminem temere ignorare arbitror. Vel nuper adeo vidimus eiusmodi hominem in flagranti peccato miserrime obtruncatum. Germ. Wie wir dann zum Exempel ganz neulich erst dergleichen Purschen in seinen Sunden elendiglicher Weise ermordet gesehen haben. Terent. Heaut. A. 4. Sc. 6. pr. Nulla est tam facilis res, quae non difficilis fiat, quum invitus facias. Vel mea haec deambulatio, quam non laboriosa, ad languorem dedit. So hat mich zum Exempel dieser kleine Spaziergang recht mude gemacht.
8. Pro Salterm, Zum wenigsten, dicunt etiam non nulli poni in Terent. Pghorm. A. 2. Sc. 1. v. 71: Postremo si nullo alio pacto, vel fenore: scil. fumeret argentum s. pecuniam. At in optimis Codd. Vel plane deest.
Interim non desunt alia veterum loca, ubi huic notioni locus esse possit.
* Possunt tamen illae locutiones, ubi velut, veluti cet. imaginem innuunt, resolvi similiter per idem verbum, sed non in Indicativo. Nec omnino illa, quae habent sibi adiunctam Praepositionem vix aliter resolvi possunt. v. g. In hac Propositione: Ego venio ad te, tamquam ad Deum; non est dicendum: Tamquam Deus esses, sed, Tamquam ad Deum accederem.
* Una tamen figura est loquendi, in qua Sicut et Velut idem valent: ut quum, enumeratis rebus, aliquid exempli caus â subiungimus. v. g. Quid est dementius, quam, quum nihil discitur, praeceptorem fallere, velut tu facis? Item: Omnibus, quibus friget sanguis, minus valet ingenium, velut senibus. Cic. Bestiae, quae gignuntur e terra; velut crocodili. Valla L. 2. c. 36.
Subinde etiam utrumque coniungitur, v. g. in altero illo Ciceronis loco, de Amic. c. 23: A multis virtus contemnitur, et venditatio quaedam atque ostentatio esse dicitur. Item ap. Plin. Lib. 29. cap. 31: Ostentatio artis, et portentosa scientiae venditatio.
* Interdum Verbo idem est, quod loquendo dumtaxat et iubendo. Sic verbo agere solent, quorum summa est potestas in u(pecous1i/ous2, id est, subiectos. Cic. 2. Catil. Ego vehemens ille Consul, qui verbo cives in exsilium eicio. Et paullo infra: Quod ego si verbo adsequi possem, ipsos istos eicerem, qui haec loquuntur. Matth. 8. v. 32: Christus verbo eiecit daemonia.
* Vernalis autem pro vernilis, Sclavisch, knechtisch, sine controversia bonum et antiquum est, v. g. apud Tacitum, blanditiae vernales.
versus, facere vel fundere versus, conficere versus, carmen componere vel contexere.
* Hinc versificator apud eumdem Quintilianum L. 10. c. 1: quod tamen Poetae contradistinguit, de Corn. Severo inquiens, quod versificator, quam Poeta melior fuerit.
Abstractum autem Versificatio, non modo Quintiliani, sed etiam Columellae est.
* V. g. Quod bene vertat, i. e. quod Deus fortunet, quod Deus fortunatum esse iubeat. Perperam heic non nulli Ellipsin statuunt, dicentes: Quod bene vertat, scil. Deus. Plaut. Aulul. A. 4. Sc. 10. v. 57: Quae res tibi bene feliciterque vertat. Idem Persa A. 4. Sc. 1. v. 5: Si malus aut nequam est, male res vertunt, quas agit. Terent. Phorm. A. 4. Sc. 3. v. 73: Quae res tibi vertat male. Curtius L. 4. c. 5. n. 12. it. L. 7. c. 11. n. 14: Quod bene verteret. Et per imprecandi formulam, apud Virgilium Ecloga 9. v. 6: Quod nec bene vertat. Huc etiam pertinet annus vertens, qui dicitur, i. e. circumactus, completus, Ein volles Iahr. v. g. Corn. Tanta usus est celeritate, ut, quod iter Xerxes anno vertente confecerat, hic transierit triginta diebus.
Ita etiam similiter intransitive interdum sumuntur Habere, Volvere, Vehere, Ponere, Rotare, Migrare.
* Enim vero si non inchoat periodum, nota indignantis est. Conf. Parte Synt. Voc. Enim.
1. Aliquando orationem tantum connectit, si ad ulteriora progredimur.
* V. g. Corn. Attico c. 16. n. 1: Ex quo iudicari poterat, non inertiâ, sed iudicio fugisse reip. procurationem. Humanitatiis vero nullum adferre maius testimonium possum, quam quod cet.
Quae tamen connexionis ratio si nimis crebro usurpatur, nauseam movere solet. Quod graviter inculcant non nulli Rhetores nostrates, eosque, quyi in lingua nostra vernacula hac plus iusto utuntur connexione, nuncupant per iocum Abermanner.
2. Modo Adverbium est: procul dubio a verus: ex Ablativo, ut a serus, serò; a falsus, falsò. Sane verò et falsò opponit Plautus Mostell. A. 1. Sc. 3. v. 22: Eho, mavis vituperari falsò, quam verò extolli.
* Similiter Terentius Heaut. A. 2. Sc. 4. v. 24: Hoc beneficio ab utrisquo verò devincimini: VERO i. e. vere, ex vero. Cic. pro M. Marcello c. 1: Est verò fortunatus ille, Derienige ist wohl gewiss und in der That gluckselig. Perperam heic to\ verò per autem verti solet.
† Atque hinc Virgilius ultimam semper producit. Sed ut alia Adverbia ab Ablativis Nominum facta, ut quomodo, sero, interdum ab aliis corripiuntur: ita et in Vero est factum. Val. Flaccus 5. v. 321:
Quid petimus, sin vero preces et dicta superbus.
Respuerit. It. Auson. Epigr. 115:
Pars te Furippum vocitat, pars vero Turippum.
Quos alii quoque secuti sunt: ut Cyprianus de Ligno Vitae v. 59; Paullinus Benedictus de Vita B. Martini 4. v. 433. et v. 631. etc. Vide Barth. ad 2. Thebaid. Statii p. 365. seq.
3. Locutionibus ironicis saepe subservit.
* Plaut. Rud. A. 2. Sc. 3. v. 9: Eia vero quasi non sit intus. Terent. Eunuch. A. 1. Sc. 2. v. 9: Quia vero hae mihi semper patent fores Huc et Quasi vero pertiner. v. g. Quasi vero re bene gestâ, Du magst dir nur noch was damit einbilden. Virgil. 4. Aeneid. v. 93:
Egregiam vero laudem, et spolia ampla refertis
Tuque puerque tuus.
4. Ciceroni saepe est adseverandi particula, atque ita ponitur pro Quidem seu Profecto, Gr. dh\, non adversandi: et praemisso Ego, non tantum in genere periodum inchoat, sed etiam in responsione adhibetur.
* V. g. Tibi et fuit hoc semper facillimum, et vero esse debuit. Cic. Philipp. 13: Turpem vero actionem, quâ defenditur amplissimi auctoritas ordinis contra crudelissimi gladiatoris amentiam. Id. ad Attic. Quod quaeris a me, fugamne subitam, an moram dispertitam meliorem putem: ego vero in praesentia subitum discessum et praecipitem profectionem tum tibi, tum ipsi Cneio inutilem et perniciosam puto. Hierauf autworte ich, dass ich dafur halte. Vulgo: Ad hoc respondeo, me putare. Phaedr. L. 3. Fab. 7. v. 11: Ego vero sum paratus, Wohlan, sprach der Wolf zum Hunde, ich bin bereit dazu, ich will wurklich eine solche Bedienung annehmen. Cic. L. 3. Offic.
c. 20. Themistocles quum consuleretur, utrum bono viro pauperi, an minus probato diviti filiam collocaret; Ego vero, inquit, malo virum, qui pecuniâ egeat, quam pecuniam, quae viro. Id. L. 1. Fin. n. 28: Tuo vero id quidem arbitratu, Sie konnen machen, wie es ihnen gefallig ist; Plaut. Asin. A. 1. Sc. 1. v. 42: DE. Tune es adiutor nunc amanti filio? LI. Sum vero etc. Ia ich bin es; ia, wer sonst? Cic. L. 3. Offic. ineunte: Magnifica vero vox et magno viro et sapiente digna. Conf. Parte Syntact. Ego vero, it. Et vero.
† Quo sensu etiam initio poni potest, nec necesse, ut alias, postponi: quemadmodum ostendit Cellarius ad Lactantii L. 3. c. 17. Sect. 34. Cic. 2. Tusc. c. 11. MARC. Fuisti saepe, credo, quum Athenis esses, in scholis Philosophorum. AUD. Vero: ac libenter quidem: VERO i. e. immo fui; sane, profecto fui.
Ita Terentius etiam tw= Verùm usus est non semel, e. g. Eunuch. A. 2. Sc. 3. v. 55: PA. Comites secuti scilicet sunt virginem? CH. Verum: parasitus cum ancilla. h. e. utique secuti sunt, parassitus certe cum ancilla. Et Heaut. A. 5. Sc. 3. v. 10: SO. Facies? CH. Verum. Item Adelpn. 4. Sc. 2. v. 4: CT. Syre: SY. Quid ais? CT. men' quaerit? SY. Verùm, Ia freylich! fragst du noch?
* 5. In Terentii Andr. A. 4. Sc. 4. v. 10: Move verò ocius te, nutrix, Willtu gehen, so gehe fort; stomachantis etiam vim habet.
6. Pronomini is, ea, id, subiectum, vim quamdam et adfectus vehementiam infert. Sallust. Catil. c. 37: Nam in fuga salutem sperare, ea vero dementia est.
7. Venuste in antithesi adhibetur, praecedente Infinitivo. Ter. Eun. Prol. Eas se non negat personas transtulisse in Eunuchum suam ex Graeca: sed eas fabulas prius Latinas scisse sese, id vero pernegat.
8. Adicitur etiam eius personae, quam advocamus vel allectamus e multis. v. g. Tu vero, Christiane, accede propius! nimirum paucis te volo, Germ. Ey, du Christian, dich meyne ich, sey doch so gut, und komm zu mir.
* 9. Quarum particularum societate gaudeat? de eo vide infra Parte Syntactica ad Non vero.
* Hinc versutus Germ. Einer, der einen verschmitzten Kopf hat; Callidus Germ.
Einer, der in allerhand Ranken lange Zeit her geubt ist.
* Cic. pro Murena: Negat verum esse, allici bencvolentiam cibo. Sic ad Attic. Quid verius? i. e. aequius. Caesar de B. G. L. 4. c. 8. n. 2: Neque verum (aequum et iustum) esse, qui suos fines tueri non potuerint, alienos occupare. Livius L. 40: Verius fuisse, Consules, quorum provincin esset, quam se, quid e republica esset, decernere.
Quam intempestiva igitur imitatio sit, si et hodie in epitaphiis nostris, vel in ipso aedium sacrarum penetrali positis, viator compelletur, et initiales litterae D. O. M. S. superscribantur? alii dispiciant. Nos certe, qui Christianam doctrinam profitemur, nullam peculiarem Dei praesentiam circa tumbas versari statuimus; nec ad viam publicam sepelire etiam solemus vita defunctos. *kakozhli/an igitur gentilium prae se ferre videri possint sepulcrales inscriptiones nostrae; nisi tamen obverti queat, et sanctissimum Deum nostrum sibi circa inhumata sanctorum ossa custodiam quamdam in sacris litteris adserere, et
viatorum nomine venire omnes Christianos, quoad in vivis sint.
Hinc Cicero Tusc. 1. cap. 16. In nostra vicinia, Auf unserer Nachbarschaft. Id. pro Cluent. c. 17: Mihi cum eo vicinitas et magnus usus est, Ich halte mit ihm gute nachbarliche Freundsehaft.
* Interdum tamen Vicinitas ponitur pro Vicinia. Cic. pro Rosc. Amer. c. 46: Cantu vocum et tibiarum tata vicinitas personat.
Hostia est Ducis, quum ad hostem proficiscitur: Victima, quum vincit: Holocaustum igne consumitur: Sacrificium est generale.
Victima item maior est, et tauris constat; Hostia minor, et v. g. oves, capras, aves offert. Corn. Fronto.
* At hoc non est perpetuum, praecipue apud Poetas, qui omnino differentiae vocabulorum propter metrum incuriosi sunt. Phaedr. L. 3. Fab. 3: Et avertendum victimâ periculum. - - Sed expiari posse maiori hostiâ. Quae posteriora tamen verba differentiae nostrae nihil obstant. quum vocabula non nisi a(plw=s2 posita eo modo, quem inculcamus, differant. Conf. Ovid. L. 3. Amor. Eleg. 12. Gell. L. 4. c. 6. Popma ed. Hek. 240.
* Ita sane haec verba inter se differunt, si primo significatu et a(plw=s2 ponuntur. Hinc ea auctorum loca, ubi his verbis aliae operandi facultates et organa tribuuntur, obstare huic differentiae non magnopere videntur. Tametsi enim Cernere etiam menti subinde tribuatur, v. g. Cic. Cernere non sensu, sed mente; Cernere mentis acie; Cernere et intelligere aliquid animo: tamen si praecise ponitur, v. g. apud Cic. pro Mil. c. 31: Forte iccirco esse non putant, quia non apparet, nec cernitur; Id. de Orat. n. 101: Quam formam et speciem etsi non cernimus, tamen animo tenere possumus; liquidò sane apparet, proprie et significatu primo de oculis dici.
Ita Videre, oculis, immo et menti, tribuitur. v. g. Terent. Eun. A. 4. Sc. 4: Hunc oculis suis nostrorum numquam quisquam vidit. Et Cic. Orat. c. 16. n. 101: Nisi mentis oculis videre possumus. Interim si absolute ponitur, facultatem videndi a natura datam fere refert.
† Sic, ut ad alia etiam huiusmodi exempla delabamur, inimicus, quod nemo nescit, sensu primo et absolute positus, occultus est; hostis autem manifestus: nec tamen huic obstat, sicubi repereris occultus hostis, et apud Cic. pro Domo p. m. 574. n. 29. apertus inimicus.
Similiter Carbo est exstinctus, et Pruna, candens, putà, si praecise ponuntur. Quodsi igitur apud Ciceronem L. 2. Offic. c. 7. Dionysius tyrannus memoratur, cultros metuens tonsorios, candente carbone sibi adussisse capillum; nihil sane id nocet differentiae, quae ceteroquin ita manifesta est, ut incurrat in oculos.
* Quamlibet haec a me non ita disputantur, quasi contendam, huiusmodi vocabulorum differentiis nihil prorsus apud scriptores veteres exstare in contrarium. Nulla enim propemodum datur differentia, cuius sibi apud illos perpetuo ratio constet. Sufficit, w(s2 e)pi\ to\ polu\ rem ita se habere. Poetae autem pro metri ratione, et licentia, quâ sibi indulgent, omnino illam negligunt; quorum loca proinde hac in causa frustra opponuntur.
Id autem quod subinde iam inculcavi, in genere tenendum est: Omnes vocabulorum differentias ex eo semper aestimandas esse, quem illa respectum ad similia sibi vocabula prae se ferant, quoties a(plw=s2 et sine adiunctione ponuntur.
Et Vindicta etiam legitima est, et ad magistratum pertinet; Ultio aliorum quorumlibet est. Popma ed. Giess. 1660. 159. ed. Hekel. 400.
* Rarius confunduntur haec apud veteres.
* Odium virulentum usitatissime dicitur hodie ab eruditis nostris; sed, ut hinc constat, parum eleganter. Si ad veterum normam omne dicendi genus nostrum malimus exigi, multo quidem libentius pro eo dixerimus, odium immane, crudele, hostile, diuturnum, inveteratum, capitale, inexpiabile; Odio inter se gravi et simultate diutina conflictari.
* Adverbium autem Visibiliter sequioris aevi est; quo de supra Sect. 1.
vivacitatis habet, Columella et Valerius Maximus: Cicero pro eo, vitae curriculum, quod nobis exiguum natura circumscripsit; Hoc tam exiguum vitae curriculum, tam breve; it. Viriditas; egregia animi alacritas.
1. Per Heterosin usurpatur de rebus pro Praeter. Cic. Tusc. 4. c. 17: Peripatetici adhibent modum quemdam, quem ultra progredi non oporteat.
2. Pro Supra. Celsus L. 4. c. 2: Non ultra heminam aquae assumere.
Ultro citroque sumitur insuper pro Mutuo et inter se. Sic. Beneficia ultro citroque data et accepta.
Est etiam in nobis animus, Quirites, ut non modo nullius audaciae cedamus, sed etiam omnes improbos ultro semper lacessamus.
* Ita etiam Graeci loqui solent, v. g. Matth. 8. v. 19. ei(=s2 grammateu\s2 pro grammateu/s2 tis2: quod loquendi genus Ioh. Pricaeus suspicatur in notis ad h. l. acceptum esse a Latinis; quamquam voculae Graecae ei(=s2 sic usurpatae exemplum Henricus Stephanus etiam ex orationibus Aristidis protulit. Eodem etiam modo Hebraei v. g. 1. Reg. 22. v. 9:
[Gap desc: Greek words]
Quare vocavit Rex Israelis Eunuchum unum i. e. aliquem, Da rief der Konig einen Kammerer. Vorst. de Lat. Falso Susp. 4. 40. 288. Id. de Lat. Merito Susp. 23. Id. in not. ad Sulpicii Sevveri cap. 8. de Vita S. Martini. Borrich. in Voss. 265. Parei Lex. Crit. 1317.
† Stephanus Riccius ad Cic. L. 1. Ep. 9. et quidem ad verba: De uno acerrimo viro, p. 107. fol. 2: Observabis, quomodo Cicero heic absolute usus sit particulâ uno pro quodam, ut habeat vim articuli Germanici, qui sine accentu pronuntiari solet: ut quum dico, Ein Hausvater sine Accentu, articulata oratio est, et non significat numerum, qui cum Accentu solet efferri, ut quum dico, Ich habe nur einen Rock. Atque hoc non heic tantum, sed in aliis quoque libris fecisse Ciceronem, constat. Sic Lib. 1. de Orqt. ad Qu. Fr. Sicut unus pater familias, hic de rebus loquor, Ich rede von diesen Dingen wie ein Hausvater.
Obiter heic notari velim, Hebraeorum
[Gap desc: Greek word]
et Graecorum ei(=s2, mi/a, e(\n, etiam subinde denotare primum; atque ita accipi Marc. 16, 2. 9. Ioh. 20, 19.. Act. 20, 7; et proinde his locis e)n mia=| tw=n s1abba/twn idem esse, quod primâ post sabbatum die, Am ersten Tage der Woche, i. e. Die Solis, Am Sountage.
intransitive significant. v. g. Formidolosus i. e. qui formidat, ut formidolo sus homo, et qui formidatur, ut formidolosa tempora, Damnosus i. e. qui damnum patitur, et qui damnum infert. Alumnus i. e. qui alit, ut: eloquentia bene constitutae civitatis quasi alumna quaedam, et qui alitur, ut scholae nostrae alumnus. Infestus i. e. qui malum infert cuipiam, et contra cui aliunde impendet malum. Ita etiam Tacitus, Falsus, Penetrabilis, Invidiosus, Suspiciosus, Ridiculus, Ambitiosus, Gratiosus, quod tamen Gellius tantum Active usurpat; item Laboriosus. Sic Favorabilis i. e. qui favet, et cui favetur. Indocilis i. e. qui difficulter inftrui potest, et qui invitus docet. Innoxius i. e. is, qui non nocet, et interdum is, qui non nocetur; quâ posteriori notione habet Sallustius B. Cat. cap. 39. Ridiculus i. e. qui deridet, et qui deridetur. Sensibilis i. e. qui sensum habet, et quod sensibus percipitur. Tutus, id est, qui tutus est, et qui tutum reddit. Vectores i. c. qui vehunt, Die Fubrleute, et qui vehunter, Die Passagiers. Patibilis i. e. qui sensu potest aliquid percipere, et qui tolerabilis est seu facile tolerari potest. Circumspectus i. e. qui cuncta probe expendit, et qui probe ponderatus est. Ignarus et Ignotus i. e. qui ignorat, et qui ignoratur. Necopinus i. e. qui non opinatur, et qui inopinatus est.
* Sic etiam Potus Active et Passive accipitur. Est enim modo, qui hausit, ut bene potus; modo, haustus, ut potae aquae. Ita et Vebens est, qui vehit, et qui vehitur. De priore nemo dubitat; de posteriore Cicero: Vehens quadrigis, id est, qui vehitur. Similiter Vertere transitive et interansitive sumitur. De significatur transitivo res evidens est; de Passivo Terentius: Quae res tibi vertat bene, id est vertatur, Welches dir zum Besten ausschlage. Quod bene vertat, id est, vertatur, Welches glucklich ablauffen moge; quod alias transitive ita exprimunt: Quod Deus bene vertat. Conf. supra Vertere.
qui levitatem adhibet desultoriam, Ein Raisonneur, Ein Quackeler, Ein Fickfacker, der von einem aufs andere verfallt. Is similis est incertis sedibus erranti, a)s2atou=nti.
* Sed, quod contra Vallam notandum. Sunt etiam loca, quibus liber sumitur pro volumine, et versâ vice. Iustinus L. 1. c. 10. n. 33. volumen dicit pro libro. Post haec, inquiens, Darius bellum Scythis infert, quod sequente volumine referetur. Vide multa super hoc loco disputata apud Duckerum de Latinit. vett. ICtor. p. 100. seqq. Conf. Reitz. de Amb. 342.
* Vomitum facere, creare, movere, concitare, invitare, sistere, cohibere; item Vomitionem ciere, inimicae oculis vomitiones, vomitione aliquid reddere, rarâ vomitione mederi sibi, omnia haec Pliniana sunt. Cicero habet: Vomitione alvum curare.
* Pluraliter voracitates ebrietatesque, Augustinus dixit libro de Moribus Ecclesiae Cathol. c. 34.
* Rectius sciscunt, qui Verticem utrumque existimamt significare, sed antique
Vorticem scribi, et hanc antiquam scribendi rationem gurgiti differentiae ergo relictam deinceps esse, tamquam ex plebiscito quodam, cui suscripserint patres.
† Scipio Africanus primus Vertex per E exaravit, quod priores per O extulere. Vossii Art. Grammat. 57.
* Vox etiam subinde sententiam et dictum notat. v. g. Praeclara viri vox est, Das ist recht wohl geredt, was der ebrliche Manu sagt. Cic. L. 3. de Orat. n. 21: Est etiam illa Platonis vera, et tibi, Catule, certe non inaudita vox, omnem doctrinam harum ingenuarum, et humanarum artium uno quodam societatis vinculo contineri.
* Quumque ita adfinitate quasi et cognatione quâdam coniuncta haec duo videantur, ab auctoribus interdum coniunguntur, tamquam synonyma, v. g. Columella L. 1. c. 1.: Usus et experientia dominantur in artibus; immo usus subinde pro experientia ponitur per Metonymiam: quemdmodum id videre est in poluqrullh/rw illo Ovidii L. 6. Metamorph. v 29: Seris venit usus ab annis; et in verbis Caes. L. 2. B. C. c. 8. n. 3: Est rerum omnium magister usus. Scioppius in Scaligero Hypobolimaeo p. 234.
* Ter. Adelph. A. 1. Sc. 1. v. 3: Si absis uspiam. Cic. Att. 7. 131. 2: Inde utrum consistere uspiam velit, an mare transire, nescitur. Ter. Andr. A. 2. Sc. 5. v. 9: Neque istic, neque alibi usquam tibi erit in me mora. Id. Hecyr. A. 3. Sc. 1. v. 13: An quisquam usquam gentium est aeque miser?
† Sicubi exemplum exstat in contrarium, mendi suspicio est. Facilime enim haec librariorum oscitatione permutantur.
* Poetae tamen proter metrum hanc differentiam negligunt; ut generatim vocabulorum differentiae incuriosi solent esse.
Nusquam autem tum orationi adfirmanti, tum orationi interrogativae aut negativae iungitur: nam nuspiam
auctoritatem certam ac legitimam non habet. Conf. Sect. 1. voc. Nuspiam.
1. Si innuit intentionem animi certumque scopum, adsciscit Coniunctivum.
* Cic. Ut vere dicam. Ut alia obliviscar.
2. Notat Quum vel Postquam.
* Ter. Ut abii abs te, fit forte obviam mihi hic Phormio. Cic. Ut ab urbe discessi, nullum intermisi diem, quin aliquid ad te litterarum darem. Id. Quem ut agnovi, equidem cohorrui.
In qua significatione memineris efferri fete solere cum verbo Indicativo.
Hâc etiam notione sumpto, eleganter adiungitur Primum, v. g. Ut primum i. e. Quum Primum, ubi primum, So bald als. Cic. Ego ut primum fletu erpresso loqui posse coepi.
* 3. Quemadmodum autem veteres cum verbo iungere aliquando Coniunctionem Quod solebant, quae elegantius abesse poterat, oratione in Infinitivum mutatâ, de quo loquendi genere infra Parte Syntacticâ loco suo monemus; ita et tw=| Ut videntur usi, ac si Ut pro Quod positum esset: quemadmodum apud Graecos i(/na, ut, non semper telikw=s2 seu de causa finali acciupitur, sed interdum e)idikw=s2, ita, ut specificativa seu explanativa sit particula. Corn. Nepos in Hannibale pr. Si verum est, quod nemo dubitat, ut populus Romanus omnes gentes virtute superavit, non est infitiandum, hannibalem tanto praestitisse Imperatores ceteros prudentiâ, quanto populus Romanus antecedat fortitudine cunctas nationes. Ad quem locum Lambinus: Mirum, inquit, loquendi genus! Cur non ita dixit potius? Si verum est, quod nemo dubitat, pop. Romanum omnes gentes virtute superasse. Verumtamen nihil mutandum. Sic enim veteres interdum loquebantur. Haec ille. Exemplo sit Plin. 2. Ep. 5. Sect. 7: Videmur posse confidere, ut universitatem varietas ipsa commendet. Iustin. L. 1. c. 5. n. 8: Scribit ei, ut ablegatus in Persas ab avo suerit. In quo tamen Iustini loco to\ Ut explicari possit per Quemadmodum, Quâ ratione.
* 4. Cum Ita vel Sic coniunctum usurpatur in exprimenda similitudine. Cic. de orat. 1. c. 26: Ut enim quisque optime dicit, ita maxime dicendi facultatem et pericula extimescit.
Interdum et sine Ita vel Sic, comparationis vis est. Nepos 18, 8, 2. Elatus est in lecticula, ut ipse praescripserat.
5. Interdum est admirantis aut interrogantis et ponitur pro Quam, s. Quantopere vel Quomodo aut Quemadmodum. v. g.
Ut ille loquax est! Ut scire cupit omnia! Ut saepe summa ingenia in occulto latent!
* Terent. Ego postquam te emi a parvulo, ut semper tibi apud me iusta et clemenes fuerit servitus, scis. It. Scis, quam intimum habeam te, et mea consilia, ut tibi credam omnia.
Nota: Ut hâc notione admirationi serviens, usitatius est, quam Quomodo.
6. Elegans quoque eius usus est in formulis illis parentheticis: ut erat, ut opinor, ut videtur, ut apparet, ut dicitur, ut ferunt, ut aiuni, ut perhibent, ut fama est, ut est consuetudo, ut fit, ita ut fit, ut temporibus illis, ut in tali tempore, ut nunc est, ut nunc fit, ut nunc se habet, ut nunc quidem est, ut se nunc causa habet. In quibus formulis omnibus qualitas rei vel temporis designatur.
* Formula: Ut qui maxime. v. g. Tac. in Germ. Auspicia sortesque, ut qui maxime, observant; it. Plin. Iun. Amat, ut qui maxime: dolet, ut qui impatientissime; Superlativo gradui formando inservit.
7. Ut si pro Quasi, Ac si, Tamquam si, Gleich als ob.
* Cic. Eius negotium sic velim suscipias, ut si esset res mea.
8. Interdum Ut idem est, quod Licet aut Quamvis, cum Coniunctivo.
* Cic. ad Brutum Ep. 9: Nos te tuumque exercitum exspectamus, sine quo, ut reliqua ex sententia succedant, vix satis liberi videmur fore. Item:
Ut desint vires, tamen est laudanda voluntas.
9. Ponitur pro Utinam in imprecandi formula apud Terentium:
Ut te omnes dii deaeque perdant!
10. Saepe intendendi formulis inservit, sive praecedant eo, adeo, talis, tantus, sive omnitantur.
* Corn. Fit strepitus, adeo, ut audiri posset foris. Id. Adeo veritatis diligens, ut ne ioco quidem mentiretur. Id. Tanto plus virtute valuerunt Athenienses, ut decemplicem hostium numerum profligarent. Idem Nepos alteram omnittit particulam: Fuit disertus, ut in primis dicendo valeret.
11. Ut ne pro Ne, eleganter per Pleonasmum.
* Cic. Velim, ut ne quid properes. Perinde ut Graeci w(s2 mh\ dicunt.
† Non coniunguntur tamen semper particulae istae, sed disparantur aliquando, et interponitur aliquid, non sine elegantia. Cic. Ut socrus adolescentis rea ne fiat.
Ne ut pro Ne, dixit Tacitus.
12. Saepe per Ellipsin eleganter dissimulatur. v. g. Des mihi, rogo.
13. Sicuti autem Ne interrogationibus etiam inservit, et idem, quod An significat; ita et Ut non raro ponitur.
* Plautus Trinummo A. 3. Sc. 3. v. 21:
Ut ego nunc adolescenti thesaurum indicem?
Frequentius tamen per Pleonasmum to\ Ne adicitur quoque, ita, ut praecedat.
* Plaut. Egone ut te adversum mentiar. Id. Egone ut cavere nequeam, cui praedicitur. Ter. Eine ego ut adverser. Et oin locis aliis pluribus.
14. Eleganter, in primis apud Livium, ponitur pro Utpote seu Quippe. v. g. Senes nemini fidunt, ut quibus omnia sunt suspecta. Et pro Prout. v. g. Magna babenda est gratia, si quis quid reddat, ut nunc sunt mores. It. Satis moratus est Iohannes, ut in hac aetate. i. e. prout sunt homines in eius aetate; quo de paullo ante ad n. 6.
15. Ut Multum eleganter pro Ad summum, Wenns hoch kommt. v. g. Aetatis hominis numerus est, ut multum, centum annorum.
* Hoc sensu Columella de Arbor. c. 7: Ut maxime posuit. Ne passus fueris plus, quam duas, aut, ut maxime, tres gemmas babere.
16. Gemeinatum Ut ut idem notat, quod Utcumque. Cic. Sed, ut ut est, indulge valetudini. Ter. Ut ut haec sunt, tamen hoc faciam. Id. Ut ut erant alia, illi certe consuleres.
1. Modum, significans Quomodocumque. Cic. Or. c. 17: Utcumque res sit, ita animum habeat.
2. Tempus, significans Quandocumque. Horat. Epod. 17: Utcumque fortis exfilis puerpera.
3. Locum, significans Ubicumque. Horat. L. 4. Od. 4: Utcumque defecere mores, dedecorant bene nata culpae.
* Quatenus sumitur pro Quomodocumque. ponitur interdum absolute, et tunc notat Germ. Einiger massen: cum verbo iunctum, adsciscit usitate Indicativum, rarius Coniunctivum atque adeo Potentialem.
* Interpres Bibliorum Vulgatus in hanc a)kri/beian subinde impingit, v. g. Luc. 22.
v. 27: Quis maior est, qui accumbit, an qui ministrat? Recius heic Castellio: Uter maior est.
Poetae tamen interdum Quis pro Uter, v. g. Phaedr. L. 1. Fab. 24: Natos suos interrogavit, an bove esset latior. Illi negarunt. Rursus intendit cutem maiore nisu, et simili quaesivit modo, quis maior esset. Immo ipse Livius L. 1. c. 24. heic impingit.
1. Vix vel rarissime saltem adhibetur in respondendo ad interrogationem. v. g. Num iam adest praeceptor? Utique. Pro quo usitatius dicendum: Omnino! adest.
2. Est particula expletiva, Imperativum quodammodo molliens.
* Cic. Quid censeas mihi faciendum, utique scribito, Ey! sey doch so gut, und schreib mir solches.
3. Idem notat, quod Saltem.
* Cic. Att. L. 13. Ep. 22: Ego, ut constitui, adero, atque utinam ut eâdem die: sin, (quid enim multa?) utique postridie.
4. Notat interdum, nominatim apud Senecam, idem, quod Praesertim.
* Seneca Ep. 11: Coram pluribus erubuit, utique in contionibus. Id. Ep. 102: Ita compositus sum, ut aliorum bonum meum iudicem, utique eorum, quibus ipse sum boni causa. Id. Ep. 109: Similia delectant, utique ubi bonesta sunt.
5. Aliquando etiam est particula adfirmationem nostram leniens, vel etiam desiderium nostrum nodeste exprimens; ut apud Graecos ta/xa kai\ i)/s1ws2. v. g. Quod utique intelligit Philosphus, quum dicit cet. Welches etwa die Meynung des Philosophi ist.
* Cic. Litteris, quae ad me utique perferantur, id consequerer, Die mir etwa zu handen kommen. Id. Illud vero utique scire cupio, Das mochte ich wol wissen.
Ita interdum etiam Nimirum usurpatur e. g. Cic. Quae non modo summa bona, sed minirum audebo vel sola dicere, Sondern ich will mich auch allenfalls wol unterstehen. Item: Cupiditas sciendi adeo non decrescit, ut potius, sicut reliqua nimirum desidria, Germ. (Wie etwa die ubrigen Begierlichkeiten,) cum aetate augeatur.
Sic etiam non numquam Quasi adfirmationem vel negationem emollit, ut: Ne infinitam quasi copiam exemplorum persequar, locum dumtaxat unum ex Platone subiciam, Damit ich nicht etwa eine unzahlliche Menge Exempel aufs tapet bringe. Cic. in Fragm. Academ. Aqua et terra habent partes accipiendi et quasi patiendi, id est, si comparentur cum igne et aere, tardam aut nullam propemodum vim halent. Goclen. Obs. 238. seq.
6. Interdum etiam est particula negantis aliquid cum indignatione. v. g. Non odi homines eruditos; nec, quod inutiles quaestiunculas et tricas in disciplinas respuo, utique damno studia scientiarum, So verwerfe ich deswegen nicht flugs rechtschaffene Studia. Alias Latini heic pro utique, usurpant ilico.
7. Tandem Utique omnino notat idem, quod Profecto. Sed Utique frequentius apud posteriores: apud priores, Ciceronem eiusque aequales ceteros rarissime; Profecto autem plerumque ab his posterioribus adhibetur, idque etiam in responsione ad interrogationem.
* Idem fit per Certe, Nimirum, Nempe. Cic. L. 1. de Orat. n. 16: Sed nimirum maius est hoc quiddam, quam homines opinantur. Curt. L. 6. c. 9. n. 11: Subest nimirum silentio facinus, Weil er die Sache cachirt, so sieht man ia wohl, dass er musse mit Schuld dran seyn. Phaedr. L. 3. Fab. 3: A feminis utcumque spoliari viros, ament, amentur, nempe exemplis discimus, Das konnen wir ia zur Gnuge aus den gewohnlichen Begebenheiten lernen, das beweisen ia unzahliche Exempel.
Minus ergo recte sese habent haec sequentia: Quis haec renuntiavit? Utique qui interfuit: eo, quod Utique apud veteres, ut paullo ante dixi, in responsione vix adhiberi solet. Elegantius ergo heic cum veteribus respondes: Profecto, Certe, Nimirum, Nempe qui interfuit.
v. g. Utroque veniemus, id est, in utrumque locum. Indocti confundunt haec non numquam. Goclen. Obs. 347.
* Subinde tamen recedunt ab hac vocabulorum istorum differentiâ, adeoque
confundunt ea, nec modo Poetae, quos nimirum in hac differentiarum disciplina haud moramur, sed etiam Prosaici.
* Sed Zelare, quod et Deponentaliter usurpant Zelari, v. g. Zelo zelatus sum pro Demino; item Zelotes, v. g. Deminus, Deus tuus, fortis Zelotes, non nisi Vulgati, Tertulliani, aliorumque scriptorum Ecclesiasticorum putamus esse.
Pro zelus et zelare, Latini dicunt Aemulatio, Aemulari; it. Ingens studium pro aliquo. Invidere pro aliquo: vel aliter pro argumento.
* Zelotypus autem i. e. qui prae amore magno non potest rivalem pati, Ein eifersuchtiger Mensch, apud Quintilianum et Iuvenalem; et Zelotypia i. e. aemulatio, simultas, obtrectatio, Gallice Ia ialousie, Germanice Die Eifersucht, apud ipsum Ciceronem occurrit.
A Praepositionem haud recte in flectendis Nominibus Ablarivo praemitti, praetereundum non est; quamvis percutiat non nullos rei novitas. Nam ut ea necessaria est, quum Ablativus ablationem notat; ita Solecismus committitur manifestus, si Praepositio adiciatur, quum notatur instrumentum, ut occidit eum gladio. Et sane quid causae est, cur magis in Ablativo dicant a patre, quam in Accusativo ad patrem? Verum quantumcumque hoc liqueat; non tamen latum unguem a more suo discedunt paedagogi nostri, quibus
Nil intra est oleam, nil extra est in nuce duri.
* Ita argutatur Vossius L. 1. de Analogia c. 45. p. 224; sed, si quid iudico, praeter rem. Habent enim puerorum magistri utique sat causae, cur magis in Ablativo dicant a patre, quam in Accusativo ad patrem. Omnes enim Accusativi per se satis differunt a reliquis Casibus, ut non praemittenda eis exempli gratiâ sit Praepositio aliqua: quâ tamen opus est Ablativo, ut appareat pueris differentia illa, quâ hic Ablativus Distat mox a Nominativo, mox a Dativo, mox a Vocativo, quem similiter distingvunt a Nominativo, praemittendo interiectionem ô! Quae etsi minuta sint et puerilia, virisque exercitatis sordeant; haud tamen propterea exsibilanda erant cum convicio eorum, qui omnem diligentiam in erudienda prima puerorum aetate adhibent. Ineptiendum subinde est cum hac aetatula non sine alique prudentia; id, quod nemini temere displicet eorum, qui puerulorum intelligentiam non ex corroborato suo iudicio, sed ex tenella illorum mente aestimare sciunt.
A et AB, quando cum Verbis Passivis construuntur, disputandi Grammaticis dedere materiam. Nam modos loquendi sequentes, Ab aliquo redemptus pro Per aliquem redemptus. v. g. Redempti sumus a Christo i. e. Redempti sumus per Christum, seu Christus nos redemit; item, Pax redempta est ab hostibus pro hostes redemerunt pacem; item, Victoria est reportata a nobis pro Nos reportavimus victoram; it. Urbs defensa est a Venetis, pro Veneti defenderunt urbem, damnat Sciopp. Infam. Fam. p. 134. 136. quem sevitur, et rem pluribus explicat Vorstius de Latin. Mer. Susp. cap. 13. p. 96. seqq. Ratio utriusque est, quod Verbis Passivis, si Activa capacia fuerint Praepositionis a, minus apte in Passivo eadem Praepositio apponatur, cuius vis tum omnis sit, notare terminum, a quo aliquid arcessitur. Et sic volunt nos dicere: Redemit sumus ab hostibus; sed non, Redempti sumus a Christo, rel.
Verum defenduntur locutiones istae ab Olao Borrichio Analect. p. 47. cui adstipulatur Cell. C. P. 419. allatis hanc in rem compluribus exemplis e probatis auctoribus, v. g. Suetonio et Quintliano.
Utrumque igitur recte dicitur: Redempti sumus a Christo, et Redempti sumus per Christum, eodem sensu: et sic in ceteris; posterius tamen, scil. Redempti sumus per Christum, magis commode, utpote et linguae genio quam proximum, et minus habens obscuritatis. Cell. Antib. 241. C. P. 421. Conferatur praesertim heic Reitzius de Ambig. p. 3. seqq.
† Nimirum Graecismus heic Latini aemulati sunt, et A vel AB idem in his locutionibus est, quod Graecorum kata/. Vide Francisci Sanctii Minerv. L. 4. 180. 198. it. Angelum Roccam Camerinum de locis occultis Lat. Serm. p. 370.
* Aliquando tamen a pedibus iginficat locum, non ministerium, ut a tergo, a fronte. Plin. A pedibus stanti interrogantique.
* Quantumvis enim alicubi reperiatur; inter rariora tamen referendum erit, et insolentiora: quum quidem pars saepius sumatur pro factione, aut pro sociis et consentientibus, Die Partey, der Anhang; sed fere non nisi Numero Plurali v. g. Cic. Erat illarum partium. Tac. Trahere aliquemin partes alicuius. Sine partium studio, Unpartheyisch. Homo bonarum aut malarum partium. Partes alicuius sequi. Corn. Semper optimarum esse partium. Velleius: Partibus
alicuius se miscere. Non quidquam illis partibus salubrius fuit. Singulari tamen Numero occurrit apud Cornelium wt. 2. 2. Alterutram partem offendere, quum alii Sullanis, alii cinnanis partibus faverent. Plin. L. 6. Ep. 31: A parte heredum intraverunt duo.
Tutius tamen omnino et rectius et usitatius cum veteribus dixeris pro eo, a nobis est, nobiscum est; a nobis facit, nobiscum facit; a nobis stat, nobiscum stat.
* Quod autem Ker, praeeunte, ni fallor, Cellario Antib c. 5, qui tamen rectiora intelligere coepit ad Ep. Cic. Fam. L. 1. Ep. 9, putat, A sequente Iod, quam Confsonam vocant, plane dici non posse, in eo quidem vehementer errat. Innumera enim propemodum exempla exstant in contrarium. v. g. Cic. pro Mil. c. 32. Pecunia se palam a iudicibus redemerat. Id. in Bruto p. 179. ed. Ald. Quod iccirco posui, ut dicendi Latine prima maturitas in qua aetate exstitisset, posset notari, et intelligeretur, iam ad summum paene esse perductam, ut eo nihil ferme quisquam addere posst, nisi qui a Philosophia, a iure civili, ab historia fuisset instructior. Id. L. 1. Ep. 9. edit. Francof. apud Andr. Wechelium 1580. p. 119: Sic petivi a iudicibus. Id L. 1 Orat. edit. Lamb. Genevae 1660. p. 178 fol. 2: Quo quidem in genere familiaris noster M. Bucculeius homo neque meo iudicio stultus, et suo valde sapiens, et a iuris stidio non abhorrens. Lib. 2. Orat. n. 143: Quum diceret, sibi certum esse, a iudiciis causisque discedere. Et n. 102: Petebam a iudicibus. Et n. 276: A ianna. Lib. 3 Ort. n. 63. A iudiciis. Curt. L. 3. c. 9. n. 6: A iugo. Lib. 5. c. 2. n. 5: A iunioribus. Plin. L. 5. Ep. 20. et L. 10. Ep. 64 65. et 111: A Iulio. Lib. 5. Ep. 7: A iudicio meo. Lib. 7. Ep. 29: A iudicio. Curt. L. 10. c. 5. n. 14. A iusto Rege. Flor. L. 4 c. 2. n. 67: A Iuba. Liv. L. 1. c. 46: A iuvene. Phaedr. L. 1. Fab. 2: Ranae vagantes liberis paludibus clamore magno Regem petiere a Iove.
Cicero creberrime Ab usurpat sequente S. v. g. Ab se; rarius sequente D. v. g. In Verr. L. 1. n. 50. Ab diis; et L. 2. n. 25. ab duobus.
* Ergo similiter cum Valla et Rocca Camerio d. l. p. 247. haud damnandum prorsus censeo Ab initio aliquid repetere; quamvis cum Cicerone malim, Usque a capite arcessere; de integro; ab ultimo; a primo aliquid repetere.
* Quis enim veterum umquam dixit Ab intra, et Ab extra? ex cui temere ignotum est, Intus notare usitate motum in loco, non motum ad vel in locum? Intro natat motum in locum. Conf. Part. Etym. Sect. 1. Voc. Intro.
Dic ergo: Quae sunt intus, foras pellere; et avae sunt extrinsecus, intro vel introrsum pellere.
* Dicunt etiam multi eruditi: Hoc non abs re esse puto i. e. non sine commodo et
fructu; pro quo dicendum erat, ab re. Abs enim ponitur non nisi quum sequitur T et Q, v. g. abs te, abs quovis. Conf. paullo infra Abs me.
* Virgilius Georg. 3. v. 95. pro cuferre ita construit, Abdere aliquid domo, Etwas aus dem Hause wegschaffen. Plautus etiam hâc notione dicit: Abdere se e conspectu heri sui.
* Abducere fide militem, est ita perpellere, ut in diversa castra et diversas partes transeat, Germ. Einen Kerl zur Desertion verfuhren.
et ex usu veterum dixerim, abesse bidui; scil. itinere.
* Solus obstat Scioppius Grammat. Philosoph. p. m. 215. 217. it. Animadv. in Vossium: cui calculum adicit Vorstius de Lat. Mer. Susp. c. 2. p. 22. et cap. 18. p. 163. Uterque nititur auctoritate Pacuvii et Ciceronis. Verum cum Pacuvius scriptor sit nimis obsoletus; locum vero Ciceronis, quem producunt, de praeterito tempore exlicet Borrichius Defens. Vossii adversus Sciopp. p. 269: id tandem inde conficitur, abhinc, de futuro dictum, in obsoletis esse scribendum, quum meliores auctores semper de praeterito usurpasse legantur. Iensius et Kappius ad eumdem. 56.
Ceterum Abhinc Accusativum et Ablativum adsciscit; quamvis hi Casus non huic particulae adverbiali, sed canoni debentur potius illi Grammatico, cuius lege omne Verbum regit Accusativum vel Ablativum, significantem spatium temporis. Cic. 2. Divin. c. 57: Demosthenes fuit abhinc annos prope irecentos. Id. 4. Verr. Quorum pater abhinc duos et viginti annos mortuus est. Terent. Andr. Abhinc triennium commigravit huc viciniae. Cic. pro Roscio c. 13: Roscius cum Flavio pro societate dividit: quo tempore? abhinc annis quindecim. Voss. de Construct. cap. 44.
* Cicero rarissime heic Accusativum agnoscit. v. g. Abhorrere aliquid. Florus Lib. 1. cap. 7. n. 3, et alii interdum Ablativum sine Praepositione habent: Nec abhorrebat moribus uxor tullia. Et ipse Cicero hunc modum, licet rarissime, usurpat, v. g. Studiis nostris non abhorret.
Livius etiam Davivum huic verbo iungit L. 2. c. 14: Abhorrere alicui rei. v. g. Huic tam pacatae profectioni ab urbe Regis Etrusci abhorrens mos, traditus ab antiquis, usque ad nostram aetatem inter cetera sollemnia manet.
* Abdicare magistratum alicui, fignificat abrogare alicui imperium. Abdicare magistratum, pro abdicare se Thagistratu, Soloecismus est; id, quod contra Goclenium Obs. 40. notandum. Conf. paullo ante Abdicare se magistratu.
* Pro, Non hoc tibi sic abibit, barbari dicunt, Non hoc tibi sic transibit.
Interim pro Abire, Cicero heic etiam, quamvic raro, usurpat Discedere. v. g. Cic. 2. in Verr. n. 57: Hoc pateris impune discedere.
* Cic. Audi, ne longe abeam, quid dicat Epicurus. It. Sed ne longins abeam, Aber damit ich nicht zu weit in den Text komme. Schori Phras.
* V. g. Ab omni laude felicior; firmus ab equitatu; laetus de sponsa; fessus de viâ.
* Raro, nec nisi apud Comieos et Poetas per I. Plaut. Menaech. 3, 2: Fecisti funus absenti me prandio.
* Abrumpere orationis filum, locuito quidem satis hodie trita est, quam timide tamen usurpem, quod Cicero in Lael. c. 7. habet quidem Expetere filum orationis alicuius, Gern sehen, dass einer seinen Discours fortsetze; sed Abrumpere orationis filum apud neminem probatum scriptorem, quod quidem sciam, occurrit. Interim locutio satis convenientem Metaphoram infert, nilque defideramus in ea amplius, quam auctoritatem veterum, hoc ipso verborum nexu utentium.
* Abs enim ponitur tantum sequente Q et T, ut abs quovis, abs te, itemque sequente C, sed in compositione tantum ut abscondo. Vorst. de Lat. mer. Susp. 70. Sciopp. in Voss. n. 4. Valla L. 2. c. 29. Titius in Manud. P. 167.
† Ita nimirum sciscunt hiallegati heroes: qorum quidem observationi merito est inhaerendum, quoniam vix ac ne vix quidem loca veterum in contrarium adduci poterunt. Nec tamen omnino deesse videntur, quum in ipso Iul. Caesare B. Gall. L. 1. c. 44. §. 8. abs etiam sequente S ponatur: Eas omnes copias uno abs se proelio fusas ac superatas esse, quamvis Fulvii Ursini editio habet ab se. Et L. 3. c. 9. §. 3: Intelligebant, legantos, quod nomen ad omnes nationes sanctum inviolatumque semper fuisset, retentos abs se, et in vincula coniectos. Erasmus etiam frequentat abs re e. g. Mor. p. m. 43: sed plura alia habet minus a)kribw=s2 posita.
* Medici etiam hoc verbo utuntur de corruptis humoribus, quando collecti in exteriores incumbunt partes, inque ulcus erumpunt. Celsus L. 2. c. 5: Omnia abscedentia digerit murex combustus. Id. L. 7. c. 12: Sub lingua aliquid abscedit, Er kriegt ein Geschwur unter der Zunge. Inde et Abscessus pro ulcere, apostemate; quo de in proxime sequenti.
* Nec enim Abscessus temere occurrit pro discessu; multo minus cum addito, Abscessus in aliquem locum. Cieroni L. 1. de Nat. Deor. cap. 10. Solis abscessus, idem est, quod Solis occasus; et Celso L. 5. c. 17. Abscessus est apostema.
† Cael. Aurel. de Morb. Acut. 2, 19, 114. Abscessus pro depulsus ponitur; quod tamen nolim imitari, tamquam veteribus ignotum, et Analogiae repugnans: Verbum enim abscedo Neutrum est, quod quum Passivo careat, atque omnino depellendi non habeat notionem; quî potuit inde formari Participium Passivae significationis huius?
* Recte sane dicitur Abscondere crimen, Abscondere fugam furto, atque ita Accusativus huic verbo iungitur: id vero, quod dubitamus, est, an etiam intransitive, addito tw=| se, hoc verbum efferatur.
Nec prius absistit, quam septem ingentia victor
Corpora fundat humi.
* Poscitur heic semper Nominativus, ut apud Ciceronem, Haec absint velim; vel Quintil. Quod procul absit; vel, ut alias dicunt, Tantum abest, ut hoc putemus, ut potius cet.
* Absolvere autem cum solo Accusativo personae, v. g. absolvere aliquem, non nullis videtur notionis merae Ecclesiasticae esse, quibus non admodum refragamur. Magis Latine id exprimunt criminum vinculis aliquem exsolvere, culpae expertem pronuntiare aliquem; et Pontanus pro eo substituit Festituere aliquem communioni Ecclesiae, vel Vinculo Ecclesiae aliquem solvere. Interim dissimulare nequeo, veteribus dictum esse absolvere aliquem, pro bonâ cum pace dimittere, pretio numerato dimittere; quae notio sane parum distat ab Ecclesiastica hac nostra.
Si dicentis erunt fortunis absona dictis i. e. non convenientia. Item cum Ablativo et Praepositione ab, v. g. Liv. L. 7: Nec absoni a voce motus erant.
* Quum etiam absque in illis Comicorum locis significer extra, praeter; nec nisi rarissime apud auctores aetatis florentioris, Ciceronem, et alios Classicos, notionem sine sustineat: profecto non melius, sed peius dicitur, Sine eo esset. Goclen. L. 1. Obs. 486. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 74. 79. it. de Lat. Falso Susp. 46. Thomasius ad Tursellin. c. 3. p. 22. Durrer. de Partic. Cell. Antib. 269. seq. C. P. 173. Borrich. Anal. 61. Conf. Part. Etym. Sect. 1. et 2. Voc. Absque.
* Construitur etiam cum Accusativo rei. v. g. apud Liv. L. 1. c. 1: Duobus Aenea Antenoreque omne ius belli Achivi abstinuerunt.
Construitur etiam cum Infinitivo, et praecedente negatione cum Quo minus. v. g. Abstineant nobis invidere. Non potuit abstinere, quo minus id faceret.
* Est tamen etiam, quod contra Schorum notandum, idem, quod coercere cupiditates suas. Cic. L. 1. Orat. n. 194: Domitas habere libidines, coercere omnes cupiditates, nostra tueri, ab alienis mentes, oculos, manus abstinere.
† Quod ad Valerii Maximi locutionem attinet, quum in ipso operis ingressu scribit: Mea parvitas eo iustius ad favorem tuum decurrerit; ea quidem Iusto Lipsio visa fuit servilis et cellaria: neque is persuadere sibi potuit, esse ab eo aevo, et ea propter, duobus primis vocabulis, sed contra codicum omnium fidem, expunctis, legendum putat: Ego iustius ad favorem tuum decurrero. A qua tamen sententia Lipsii, ut durore, alii cordati viri discesserunt. Vid.
I. H. Boeclerus ad Velleius, et Ioh. Vorstius ad Valerium adnotationibus.
* Interdum etiam absolute, v. g. Plin. L. 18. c. 22. n. 1. Abundat fons in omnem partem. Lucilius cum Genitivo: v. g. Quarum et abundemus rerum, et quarum indigenamus.
† Cicero etiam construit cum Praepos. In, L. 3. de Leg. c. 6: Theophrastus abundavit in eo genere rerum. Quamvis Gruterus heic legit habitavit.
* Dantur nimirum complura in Latio Adverbia, quae subinde Substantivi vim habent. v. g. Ubi terrarum, nusquam gentium.
* Cic. Causa nulla est, cur apud homines prudentissimos atque amicissimos mentiar. It. Parco ac parabili victu contentum esse.
Speciatim Atque vocabulis disyllabis omnium rectissime interponitur.
* Cic. Nervi atque artus sapientiae sunt, non temere credere.
Atque etiam a Poetis geminari et triplicari solet. Virg. Ecl. 5. Atque deos atque astra vocat crudelia mater. Id. 4. Georg. Atque Getae atque Hebrus atque Actias Orithyia. Tursell. c. 3. p. 8.
At in medio contextu, nec C et Q omnino respuit. Varro de R. R. I. c. 4: Exercitus ac classis, et omnes domus repletae essent aegrotis ac funeribus.
Praesertim Cicero in medio contextu literis C et Q studiosissime praemittit: quod tamen scriptoribus aliis non ita sollemne est.
etiam in auctore classico vix reperias: sin autem fortasse repereris, procul dubio sphalma fuerit, et MSS. et codices accuratius editi aliter legerint. Colligimus autem hinc, Ac sequente Vocali apud veteres Romanos hiatum quemdam oris, atque adeo kakofwni/an in sermone attulisse. Tursell. p. m. 8.
* Verterum loca, quae huic observationi videntur obstare, in vitio fere cubant.
† Vel nuper adeo praeter omnem opinionem meam in Iul. Caesare de B. G. c. 15. L. 2. n. 1. reperiebam, etiam, quod mirabar, in Cellariana editione, ac sequente Vocali. Sed Ioannes Iucundus, Veronensis, in editione sua Coloniae Agrippinae 1589. habebat pro eo atque. Hic autem Ioannes Iucundus in dedicatione ita disserit: C. Iul. Caesaris commentaria, curâ nostrâ emendata, quanto reliquis, quae hactenus impressa circumferuntur, castigatiora sunt, cuicumque ea conferre libuerit, cognitu erit facillimum. Ego quidem in eo multum elaboravi. Conquisivi multa totâ Galliâ exemplariax quia in provincia (quod multa eò semper ex Italia translata sunt, atque ea minus praedae exposita ac bellis fuerunt) multo incorruptiora volumina cuiusque generis reperiuntur. Contuli omnia, diligenter excussa. Neque meo tantum iudicio contentus fui; sed quum multa nudique collegissen, eruditos plures demum Venstiis convocavi, eorumque ingeniis omnia subieci iedicanda: neque quicquam non perpensum. Alia editio Basileensis anni 1558, cui eiusdem Ioannis Iucundi Veronensis dedicatio praefixa est, additis D. Henrici Glareani doctissimis adnotationibus, pro ac, legit et. Alia editio in 12mo Coloniae Allobrogum anni 1615, cum eiusdem Iucundi dedicatione, habet atque.
Incido etiam in Cic. Ep. ad Fam. 28. Lib. 11, ubi to\ ac honoribus nobis obstat. Sed simul ac Dionysium Lambinum, qui, teste Dion. Gothofredo IC. in Praefat. ad Lect. operis sui Ciceroniani, praeclaram operam et industriam in Cicerone repurgando posuit, in consilium voco; ex MSS. substitutum video atque honoribus.
Legitur etiam in Orat. Cic. pro Milone cap. 12. ad finem: Praeclarum inde munus ac instrumenta Tribunatus. Sed Dion. Lambinus in aliis Codicibus legit: Praeclarum videlicet munus atque instrumentum. Et editiones orationum Manutiana et Brutina, et ad illas Hanoviae, typis Wechelianis, sumptibus Clementis Schleichii et Petri de Zetter a. 1630. conformata, aliaeque legunt pariter h. l. non ac, sed atque.
Reperitur etiam in Cic. Paradoxo 1. c. 2. ed. Francof. et Lips. apud Gothofredum Herbert 1679. p. 342. v. 24: Devovit ac immisit in armatas hostium copias. Sed Dion.
Lambinus heic cum veteribus rursus habet atque.
In Cic. L. 1. de Orat. n. 42: Crassi divitias ac ornamenta. Sed Lambinus ex accuratis Codd. rursus legit, atque ornamenta.
Similiter L. 2. de Orat. n. 10. legitur: Quid tua potest oratione aut subtilius ac ornatius esse. Sed manifesto sphalmate, et melioribus codicibus legentibus pro eo, ant ornatius.
Phaedrus L. 1. Fab. 25: Ac accede temere. Sed Codd. emendatioves legunt: Accede, pota leniter, et noli dolos, inquit, vereri.
Suetonius in Aug. c. 19. ed. cum adnotat. M. Zuerii Boxhornii Amstel. 1668. p. 52. v. 15. it. ed. cum Ioannis Schildii Comment. ex Offic. Francisci Hackii, Lugd. Bat. 1651: Tumultus post hnec, ac etiam rerum novarum initia. Sed accurationres Codd. legunt heic rursus atque.
Obstare etiam nobis videtur Livius L. 2. c. 45: Ac imperitae multitudini nunc indignatio, nunc pudor pectora versare. Florns L. 2. c. 10. n. 2.: Ac ubi essent, prae poculis nescientes. Plin. L. 5. Ep. 6: Hac latus xysti, et, quod prosilit, villae, ac adiacentis hippodromi nemus comasque prospectat. Id. L. 6. Ep. 11: Deos oro, ac eosdem testes peto. Id. L. 10. Ep. 46: Aquae ductus imperfectus adhuc relictus, ac etiam destructus est. Sueton. Caes. c. 26: Tirones per equites Romanos, ac etiam per Senatores armorum peritos erudiebat Caesar. Ibid. c. 25. et Aug. c. 19. Haec, inquam, et forte alia insuper veterum loca canonem nostrum facile labefactare queant: nisi tamen, quod credo, ita comparata sint, ut, quemadmodum superiora illa, ex MSS. et Codd. emendatioribus reformata, regulae nostrae non amplius adversari videantur. Mihi quidem in praesenti haud integrum est pro tenui supellectili mea libraria, sub incudem haec revocare.
* Cic. Mihi quidem videtur diutius abfuturus, ac vellem. Id. Laetamur amicorum laetitiâ aeque, ac nostrâ, et pariter dolemus angoribus. Ter Aliud mihi respondes, ac rogo. Cic. De illo aliter, atque ego existimo, sentiunt. Ter. Aliorsum, atque ego feci, accepit. Cic. Itaque contra est, ac dicitis. Sallust. Perinde omnes res laudantur, atque appetuntur. Ulpianus: Si quis es testibus nomen suum non adscripserit, verumtamen significaverit, pro eo est, ac si adhibitus non esset. Cic. Neque vero illum similiter, atque ipse eram, commotum esse vidi. Caesar: Hortatus eos, ut simili oratione, atque ipsi
fecerunt, suas iniurias persequantur. Cic. Non dixi secus, ac sentiebam. Ulp. Iudici eorum, statim atque factus est iudex, omnium rerum officium incumbit. Caes. Pari spatio transmissus, atque in Gallia est, in Britanniam. Liv. Trucidant feminas pariter ac viros. Id. Ips â re intellecturos, nequaquam idem esse, Syracusas ac Leontinos oppugnare. Id. Trucidant inermes iuxta atque armatos.
Oratores optimi rarissime Comparativis subiciiunt Ac vel Atque. Id, quod tirones meminisse velim. Nam nimis crebro heic offendunt etiam ii, qui Latinam linguam callere videntur. Schwarzius ad Tursel. p. 25.
Ultra saepius recipit Quam: raro Ac. Cic. Remotum est, quod ultra, quam satis est, petitur.
* Cic. Ac ne quis forte miretur, Damit nun, damit aber sich niemand wundere. Ac ne forte mirere, cur cet. Ac mihi quidem videtur, cet. Id. L. 2. Ep. 13. vel. L. 1. Ep. 9. haud ita procul a fine: Atque istam quidem partem vitae consuetudinisque nostrae totam ad te defero. L. 2. Off. c. 18: Atque haec benignitas etiam rei publicae utilis est. It. c. 21: Atque etiam omnes, qui remp. gubernabunt. Pro Marcello c. 4: Et ceteros quidem omnes victores bellorum civilium, iam ante aequitate et misericordiâ viceras. Es c. 5: Atque hoc C. Caesaris iudicium P. C. quam late pateat, attendite. De Orat. n. 126. Ac vero illa pars orationis, quae est de genere universo, totas causas saepe continet. L. 2. de Orat. n. 227: Et illud quidem admiror. Et n. 264: Ac. verborum quidem genera quae essent faceta, dixisse me puto. L. 3. de Orat. n. 19: Ac mihi quidem veteres illi maius quiddam animo complexi, plus multo etiam vidisse videntur. Et. n. 38: Atque eorum quidem. Et n. 159: Atque hoc in genere persaepe mihi admirandum videtur. Flor. L. 1. c. 1: Et haec statim causa bellorum. L. 4. c. 1: Et ille quidem ad praeparatum a Manlio in Etruria exercitum proficiscitur. Plin. L. 1. Ep. ???2: Et Medici quidem secunda nobis pollicentur, Die Medici geben uns ia gute Vertrostung. Liv. l. c. 12: Et ille quidem. Et c. 14: Et cum his quidem. Cic. de Clar. Orat. n. 107: Et vero ante maximum illum Scipionem. Et n. 164:
Et vero fuit in hoc et popularis dictio excellens.
Interdum etlam Et quidem, Ac quidem ponitur pro Quod attinet ad.
* V. g. At nemo facile est eruditorum, cui non aliquando scribenda veniat disputatio, aut exaranda epistola, aut habenda etiam ad contionem oratio. Ac disputationes quidem et controversiae litterariae non solent magnopere censeri mellitis verborum globulis.
Ita est w(s2 e)pi\ to\ polu/, atque Grammaticorum omnium praecepta hoc inculcant.
* Nec tamen desunt loca veterum, ubi Accedere pro adsentiri positum etiam Accusativum cum Praepositione ad adsciscit; quamvis id fit rarissime cum Accusativo personae: subinde autem cum Accusativo rei. v. g. Accedere ad opinionem alicuius.
Immo etiam pro accresco, eâdem constructione reperitur ap. Flor. L. 3. c. 4. n. 3: Calliditas quoque ad robus accesserat. It. ap. Cic. L. 3. Fam. Ep. 30: Ne quid accedat temporis ad id.
Immo etiam hâc notione coniungit cum Praepositione supra, Livius L. 2. c. 18: Supra belli Latini metum id quoque accesserat.
Nec desunt loca, ubi Accedere pro adire etiam Dativo iungitur. Dicunt enim, Accedere moenibus et ad moenia.
* Praepositio ad notat locum ei, de quo loquimur, vicinum; in locum ipsum, eiusque adyta, et internos recessus.
† Accedo heic idem notat, quod appropinquo. At hâc notione Phaedrus construit etiam cum Dativo L. 1. Fab. 25: Accede Nilo temere. Livius item L. 4. c. 90: Accedere moenibus.
* Poetae heic usurpant Adde, quod. Quem nexum verborum quum Prosaici interdum imitari cupiant; pro eo, ut dactylum evitent, dicunt Adice, quod. Quâ formulâ vel ipse Cicero interdum utitur.
* Liv. Adeo accensae sunt spes ad pellendos Siciliâ Romanos. Id. Tum vero in multo impotentiorem subito rabiem accensi. Plin. L. 35. c. 10. n. 42; Accenso in poenam tyranno.
† Plautus quidem heic usurpat verbum accipere, v. g. accipere ad se provinciam; sed Frequentativum acceptare, quod scio, nemo veterum huc accommodat. Occurrit autem hoc Frequentativum apud Plautum et Silium.
Occurrit etiam apud Cornelium Nepotem; at sub aliâ constructionis formâ. Quum enim omnes reliqui scriptores constantissime dicant, Ferre acceptum aliquid alicui; Cornelius dicit, Ferre acceptum aliquid ab aliquo.
* Locutio autem haec: Acceptum referre vel ferre alicui aliquid, Einem etwas zu danken haben, similiter, ut apud nos Germanos, in utramque partem accipitur. In bonam quidem Cic. pro Deiot. c. 13: Omnem tranquillitatem et quietem senectutis acceptam refert clementiae tuae. In malam vero idem Cic. Philipp. 2. c. 23: Omnia denique, quae vidimus: quod autem mali non vidimus? si recte rationabimur, uni accepta referemus Antonio.
† Duae erant apud veteres tabulae, ut etiam nunc fit: una accepti, altera expensi. Quum autem scribebant in tabula accepti, se pecuniam ab Titio accepisse, Titio scribebant pecuniam acceptam referre: ubi vero in altera tabula notabant, se pecuniam Titio dedisse, Titio scribebant pecuniam expensam ferre. Ex quibus postea modus loquendi translatus est, ut, quum quid officii in nos ab aliquo confetatur, id nos illi acceptum referre: contra, si quid ab eo adversi accidat, improbitati illius expensum ferre dicamus.
* Interim to\ Accessus elegans vocabulum est; sed in loco. v. g. Accessus et recessus maris, Ebbe und Flut. Accessus explorare, Der Passe sich erkundigen. Solis accessus discessusque, Das hoher kommen und niedriger gehen der Sonne.
* Dicunt etiam, Accidere ad aures, Zu Ohren kommen, Liv. L. 8. c. 24. et Accidit auribus Plin. Paneg. c. 92. n. 5.
Item: Accidit mihi ex hac re et ad hanc rem nihil acerbius.
* V. g. Sortes eductae in rem apte cadere possunt divinitus. Nihil mihi optatius cadere potuit. Hoc cecidit mihi peropportune. Quod melius caderet, non vidi. Hoc adbuc percommode cadit. Aliter cecidit res, ac putabam. Aliter cecidit res, atque opinabar.
* Ita et Nepos Alcib. c. 3: Id quum appararetur, priusquam classis exiret, accidit, ut unâ nocte omnes Hermae deicerentur. Eodem exemplo dices: Quum in eo esset, ut oppido potiretur; factum est, nescio, quo casu, ut pars muri corrueret, pro, Quum oppido potiretur; nescio, quo casu, pars muri corruit. Item: Nisi signum receptui dederis; futurum est profecto, ut rem famamque perdas: pro, Nisi signum receptui dederis; profecto rem famamque perdes.
Ovidius dicit, Dare testem sermoni; Cicero et Quintilianus, Producere testem: idem Cicero etiam, Proferre testes, Citare testes in aliquam rem; Habere testem alicuius rei.
* Et quia omnia Verba accusandi, damnandi, et absolvendi, eiusmodi Genitivos criminis vel poenae etiam interdum adsciscunt, v. g. incusare aliquem probri, deferri impietatis, condemnari sceleris, alligari vel adstringi furti, absolvi iniurlarum, damnare aliquem dupli, octupli, capitis cet. intelligitur pro argumento vel crimine, vel poend, vel caus â. Hinc si dicimus Accusare aliquem criminis; subauditur poenâ vel caus â.
Teneor quoque interdum regit Genitivum, sive criminis, ut teneri furti; sive reatûs, ut teneri damni, depositi, commodati cet. Sed heic itidem intelligitur Ablativus, qui etiam interdum exprimitur. v. g. Ulpianus: Tenetur furti iudicio. Papinianus:Ob pecuniam civitati subtractam, actione furti, non crimine peculatus, tenetur.
Regunt et Ablativum eiusmodi verba interdum cum Praepositione de. v. g. Cic. Teneri de furto. Accusare aliquem de epistolarum negligentia. Postulatus de repetundis.
Rarissime cum Praepos. in, v. g. Accusari in furto.
* V. g. Laudari te cupis. Contemni te putas, quod non reseribam. Mirari se pater ait, heic quod non veneris. Vidisse se negat. Scipio Africanus, et Antoninus Pius dicebant, malle se unum civem servare, quam mille hostes occidere. Cic. Valde iubeo, gaudere te. Id. A primo tempore aetatis iuri studere te memini.
omittitur. Graeci v. g. u(pe/xeto bohqh/s1ein, pollicitus est, auxiliaturum (sese). Sic Terent. Pollicitus sum, facturum (scil. me.)
* Ita etiam Potentiâ esse, ex duna/mei ei)=nai profectum, eamdemque rationem habet: pro quo Latini, posse esse, vel exsistere, it. virtute esse. Pro actu et potentia, dic re ipsâ et virtute.
† Neutrum tamen Philosophis vitio verti debet, quorum in scholis haec percrebuerunt.
* Extra hunc significatum vero to\ Actum est construitur satis bene cum Praepositione Cum, quando nempe non significat rem deploratam, sed Adverbiis bene, male, atque idem significanibus aliis iungitur, et pro haberi, accipi, tractarique, usurpatur. Exempla ex Cicerone collecta magno numero congessit Nizolius, quem vide. Unum instar omnium sit: Cum illo quidem actum optime est, mecum autem incommodius. Valla L. 5. c. 2. Conf. infra Ago cum Adverbiis.
* Facultatem argute scribendi praeter naturalem ingenii facilitatem, quam non adquirimus, sed sorte nascendi nostrâ accipimus, conciliat studium, profunda rerum meditatio, causarum, unde quaelibet oriantur, et quid inde consequi soleat vel possit, cognitio, attibutionum et circumstantiarum collatio, auctorumque, qui ex arguta dictione laudem invenerunt, adsidua lectio. Novam istam inscviptionum et elogiorum disciplinam nolo tangere, cui peculiare quoddam argutae dictionis genus consecrarunt. Scatent tales inscriptiones frivolis plerumque et inanibus, ut Gellius L. 2. c. 7. vocat, arguriolis, quae ita parum saniores delectant; ut nauseam quoque moveant. Coguntur ibi in unum acumina, quot et quanta possunt, in quibus si subtiliter et ingeniose et lepide omnia dicantur, hoc unum displicet, quod tantus tam belle excogitatorum numerus in unum coactus sit locum. Est sane propemodum contra naturam, tantam tam minute et sentensiose inventorum copiam fimul semelque provenire: sparsa illa, ut gemmas, summa cum voluptate conspexeris, tollas, aestimes, admireris: cumulata meum non afficiunt animum, sed fatigant. Est aliquid in eiusmodi acutis hominibus plebeium, siquidem in infima civiu, rusticorum, militum, immo et mendicorum faece tales reperias, qui idemptidem aliquid acuti crepant, ut prae aliis ex suo globo habeantur sapientiores. Id in Principibus, aliisque primae nobilitatis viris non deprehendas. Possunt vero multa acute extra illam acuminum in inscriptionibus sic dictis nundinationem adferri, quibus oratio nostra fiat elegantissima. Senecam et Tacitum quid ita commendare potest, quam actue illa, quibus scatent, dicta? Senecae tamen, ut ne quid dissimulem, ingenium in summo saepe acumine hebes est, et in Stoica illa dicendi docendique severitate, si rem accurate videris, multa sunt, quae a persona sapientis abhorrent. Talia iure censentur illa omnia, in quibus acuminis fundamentum est nullum, cuius notae in Seneca non exiguum invenias numerum. Fuisse iam olim, qui Senecam scriptorem minime utilem, cuius libros attingere nullum operae pretium sit, quod oratio eeius vulgaris videatur et protrita, res atque sententiae aut inepto inanique sint impetu fusae, aut levi et quasi dicaci prolatae argutiâ; eruditio autem vernacula, sive ex servis hausta et plebeia, nihilque ex veterum scriptis habens gratiae et dignitatis, iudicarent, Gellius L. 12. c. 2. testatur. Nos grave hoc et iniquum de Seneca quorumdam iudicium non approbamus: multa quippe in ipsius scriptis quoque proba invenri, multa acumina esse vere acuta. ideoque ab ipsis iuvenibus, dummodo prius potiores Latinae eloquentiae auctores studiose pervolverint. legenda esse fatemur:
id tamen simul cuivis, Senecae lectionem adgressuro, suademus, commendamus, inculcamus, ut falsa ipsius acumina a veris diligenter dignoscantur. Hoc nisi fecerimus, plurima nos nihil praeter speciem acuti habentia fallent, non secus ac sub virginis honestae habitu prostituti idemptidem pudoris meretrix. Ut vero in acuminum rationem recte inquirere possimus, Logices cognitione opus esse negari nequit. Praeter allusiones enim, quas vocant, unius verbi ad alterum, maxima acuminum pars redit ad oppositorum, comparatorum, inexspectatorum coniunctionem. Opponuntur autem vel vox voci, vel sententia sententiae, dictumque dicto, vel integra aliqua ratiocinatio alteri, quod ut commode et scienter fiat, ars ratiocinandi, quam Graeci Logicam dicunt, tribus diversis libris edocet atque exponit. Sunt multo plures argutiarum fontes a Masenio in Arte nova argutiarum, ab Emanuele Thesauro in Elogiis, a Morhofio in Disciplina argutiarum, a Christiano Weisio de Poesi hodiernorum Politicorum ostensi, quos recensere nunc superfluum foret. Est non nemo, qui alia acumina supra naturam; alia contra naturam; alia praeter naturam; alia iuxta, id est, secundum naturam esse ait. Supra naturam esse, adicit, arcana caelestia, ut: Virgo parit; Deus est homo. Contra naturam, quum duae res aperte pugnantes coniungantur, ut: Nusquam est, qui ubique est; Amor dulcedo amara est. Praeter naturam, quod insolens et inusitatum habetur; quale est Tullii illud: Quis generum meum alligavit gladio? Acumen secundum naturam, variis fieri modis potest per similitudinem, ambiguitatem, paronymiam, ironiam, catachresin, temporis ampliationem, et id generis alia. Nihil autem acutius, et cum acumine legentibus atque audientibus dulcius est, quam parum exspectata. Quando longe aliud aliquid dictum iri credis, aliudque prorsus, quam credebas, dicitur; mirifice hoc adficit; quale illud est, quod de T. Pomponio Attico Nepos praedicat: Numquam cum matre rediisse in gratiam, quicum scilicet numquam altercatus fuerat. Sic possis dicere: Facere Herostratus aliquis bene desiit numquam, quia numquam coepit; Bonam famam, quoad vixit, non perdidit, utpote quam nullo tempore habuit; Rei publicae fuit salutaris, quia malis suis moribus occasionem dedit ferendis bonis legibus; Laudem retulit singularem, sed non nisi a nequissimo quoque et illaudatissim; Hic candidatus non habet sui similem, scil. respectu vitae inquinatissimae et mentis stuporis. Magnum esse dicendi artificium in decipiendis exspectationibus, Quintilianus L. 6. p. m. 370. iam tum suo tempore animadvertit. Quae modo attulimus, exempla verorum acuminum nomen facile tuentur. Quodsi
enim Logice exegeris, rationcinia erunt manifestae veritatis: Quisquis bene facere numquam incepit, numquam ille desinit; quod enim non est, siniri non potest; Quod quis non habet, perdere non potest: Quisquis honis legibus dedit occasionem, ille rei publicae fuit salutaris; quamvis per accidens, nec de sua voluntate: Quisquis nequiter agit, ab hominibus nequam laudatur. Denuo heic praecipimus, et docemus illud: Ut scribas acute, ne nimium acute soribere labores. Acumina et argutiae id praestant sermoni, quod sal et reliqua aromara cibis: quae si plus iusto adspersa sint, satietatem ilico adferunt, quin et nauseam apud aliquos movent. Tenendus igitur modus est in acuminum studio. Plus gratiae interdum simplicitati inest, quam argutiis. Acutissima hebescunt, et nisi perquam caute iis utaris, quam facillime, et in frigus subinde desinunt. Weiss. de Stil. Rom. p. 460. seqq.
* Cicero ad Attic. Nescio, quid intersit, utrum illuc nunc veniam, an ad decem aunos. Varro: De ea questum ad annum veniam ad novum magistratum. Liv. L. 37: Magistratibus in annum creatis.
Nec tamen veteres hanc a)kri/beian usquequaque observarunt semper.
* Sic idem Cicero L. 14. Ep. 2: Valerius ad me scripsit, quemadmodum a Vestae ad tabulam Valeriam ducta esses. Et pro Milone: Cum falcibus ad Castoris, cum gladiis toto foro volitarunt.
A Vestas scil. aede. Ad Castoris scil. aedem.
* Ita recte hodie, nec sine quâdam elegantiâ hunc Atticismum imitantur, qui scribunt e. g. ad S. Martini Pastor Primarius, cet.
* Beveplacitum veteres ignorant. Vid. Part. Etym. Sect. 1.
Nominibus urbium, sive motum de loco, sive motum ad locum, sive actum in loco significare vellent, Praepositiones adicere atque praemittere. Servius ad Cic. L. 1. Belli Pun. Ab Athenis ire in Boeotiam. Conf. Vorst. de Lat. Fals. Susp. cap. 19.
* Fiunt sane haec Graecorum more, praesertim quando Adiectiva, aut alia Appellativa accedunt, v. g. Propert. L. 3. El. 20:
Magnum iter ad doctas prosicisci cogor Athenas.
Sallust. Ad Cirrham oppidum iter constituit. Liv. Repulsus a Lete oppido. Sum in urbe Roma. Tametsi Ovidius Ep. Phyl. etiam sine Praepositione dixit:
Atque aliquis, doctas iam nunc eat, inquit, Athenas.
Interdum etiam additur Adverbium usque, ut Cicero pro Deiot. Usque ad Numantiam misit. Cic. ad App. Usque ad Iconium iter fecerim. Liv. L. 2: Dimissis passim ad frumentum coemendum usque ad Cumas.
At hoc loquendi genus, quo Praepositio Nominibus urbium adicitur, non sine iudicio est imitandum: quippe si non semper, tamen ut plurimùm, quoties Praepositio ad praeponitur, non tam ingressus in urbem, quam in vicinum urbi locum, et, quoties Praepositio a vel ab praeponitur, non tam egressus ex urbe, quam e vicinis urbi locis, intelligatur. Quod apertum est ex multis veterum locis ita, ut res disputatione non egeat. Sic Caesar: Haec ad Ilerdam geruntur h. e. ante vel circa Ilerdam. Cic. ad Att. Venit ad Messanam, Er ist nach der Gegend der Stadt Messinae gekommen. Id. Philipp. 12: Denuntiatum est, ne Brutum obsideret, a Mutina discederet: oppugnavit etiam vehementius.
* Dicunt etiam Latini, Condicere alicui ad cenam, Germ. Sich selbst bey iemanden zu Gaste bitten; quo de paullo infra.
† Sed Graevio Germanismus est, et Iustini verbum rogare mutat in vocare: quo iure, quave iniuria, alii dispiciant.
* Es his exemplis patet, Gerundia in dum, cum Praepositione Ad constructa, ante se habere Nomina Substantiva vel Adiectiva, quae qualitatem aliquam vel modum rei innuunt.
* Cic. 6. Attic. Ep. 11: Statim dedi litteras, ut ex Cypro equites ante certam diem decederent. Catil. 1. c. 3: Dixi ego idem in senatu, caedem te optimatum contulisse in ante diem V. Kal. Novembris. Cic. 3. Att. De Q. Fratre nuntii nobis tristes venerunt, ex ante diem Nonas Iunias, usque ad pridie Kalendas Septembris. Id. L. 6. Ep. 19: Inde ante lucem proficiscentes, ante diem VIII. Id. Nov. has litteras dedimus.
† In his locutionibus Ante diem idem est, quod hoc vel illo die. Videtur autem ita compendiose dici, pro ante diem hunc vol illum finitum. Ae si praeponitur in vel ex; sumitur sane haec locutio materialiter, ita, ut Ex ante diem Nonas Iunias idem sit, ac si dicatur inde a proximis Nonis Iunii, Vom funften Tage her des Brachmonats; et in ante diem V. Kal. Novembris idem sit, ac fi dicatur in diem V. Kal. Novembris, Aus den 28sten Tag des Weinmonats. Cell. Antib. 222.
Quumque etiam Schorus in Phras. existimet, in formulâ illâ Ad diem III Kal. et similibus, nihil loci incuriae amanuensium esse, sed omnino per Praepositionem ad tempus definiri; conficitur inde, utrumque recte dici Ad diem III Kal. et Ante diem III Kal.
Idem Schorus de Rat. Disc. L. L. p. 100. hanc etiam observationem habet: Ad quidem cum tempore, quod numero notatur, coniungitur; sed si numerus absit, ut ipsae Kalendae, Idus, Nonae, tantum significentur, non ad apponitur, sed Ablativo oratio explicatur, ut Kalendis, Idibus, Nonis; non ad Galendas, ad Nonas, ad Idûs. Singulare autem quid est, quod Augustus apud Suetonium cap. 87. quottidiano sermone usurparit, Ad Kalendas Graecas pro numquam.
Quin et hoc notandum, si numerus adsit, bifariam construi, v. g. Octavo Kalendarum Decembris, vel Decembrium et Octavo Kalendas Decembris l. Decembres i. e. ante Kalendas Decembris vel Decembres, Praepositione per Ellipsin usitate hac in locutione omissa. Vide Priscianum L. 18. et Manutium L. 2. Epist. 8.
De cetero Ad diem absolute positum, notat zu rechter Zeit, gehorigen Tages, v. g. Quod debet, ad diem dedit.
* Invenitur haec formula hâc ips ânotione apud eumdem Plinium saepius, nempe L. 2. Ep. 17. et 19. it. L. 9. Ep. 19. it. Paneg. 20. n. 3. et apud Velleium aliquoties, it. apud Florum L. 2. c. 19. n. 3. L. 3. c. 3. n. 13. L. 4. c. 2. n. 91. Saepius etiam apud Livium, Sallustium et Tacitum.
Plinius allique dicunt quoque pro eo, ad haec. Vorst. de Lat. Falso Susp. 216. Rud. Goclen. Obs. 81. it. `01. Christ. Falster. Suplem. L. L. 9. Tursellin. de Partic. L. L. 38. Kappius ad Iensium 37.
* Lullianum istud, ait Goclenius, nescio quid rusticum sonat. Nimirum Praepositioni Ad in hac locutione notio tribuitur, quam raro habet apud Latinos, quum scopo et fini denotando vix inserviat, adeoque pro propter haud magnopere usurpetur. Sicubi autem apud Latinos finem innuit, non nisi eum innuit, qui cum utilitate aliqua coniunctus est: id, quod probe notandum.
Dicunt tamen veteres
* Pro Ablativo hoc etiam per Attlcismum usurpant nudum Accusativum. v. g. Venit ad me id temporis, pro eo tempore; quo de infra, ad loc. Id temporis.
* Pati fere modo sese habet Ad latus alicuius sedere, quod habet Cicero Verr. 5. c. 41.
* Placitum Substantive quidem usurpatur; sed vix ac ne vix quidem notione arbitratûs: quin ipse verborum huiusmodi nexus in foro Romano insolens est. Quod scimus, Substantivum Placitum et rarius occurrit, et vix aliter significat, quam commune aliquod dogma. v. g. Plin. L. 14. c. 22. Medicorum placita.
* Perfecte planeque eruditus, Cic. de Clar. Orat. c. 81. Quo planius accipiatur, Desto volliger, id. in Top. c. 3.
Ita pro Ad plenum declarare Asconius rectius dicit, perfecte, plenissime declarare, et Cicero, Haec sunt indicia solida et expressa; it. Germanae iustitiae solidam et expressam effigiem tenemus.
Sarge begraben; item Effere aliquem funere; Ferre funus alicuius foras; Ducere funus alicuius; Virg.
- - - Corpora luce carentum
Exportant tectis, et tristia funera ducunt.
Schori Phras. ad voc. Efferre.
* Sed vocula Ad tamen omittitur quoque heic, diciturque absque ea summum. Cic. Epp. ad Att. Scies cras, summum perendie. Opponitur ei minimum. Varro de R. R. L. 2. c. 1: Ita fiunt omnium partes, minimùm octoginta una. An vero etiam dicant Ad minimum, de eo non dum satis liquet. Certe Analogia non repugnat. Confer paullo ante Ad minimum. Vorst. de Lat. Falso Susp. 211.
Ad summum ne confundatur cum tw=| Ad summam, Veberhaupt, oder kurz von der Sache zu sagen. v. g. Cic. Ad summam, ne agam de singulis: quae formula Ciceroni admodum frequens est. Quod tamen idem Cicero, et alii bonae notae scriptores, multis modis aliis exprimunt, v. g. In summa, summatim ut dicum, breviter, uno verbo, ut uno verbo dicam, ne plura, ne te vel vos pluribus teneam, ne te diutius teneam, ne multa, ne multis, quid multa? quid quaeris? ne longus sim, ne longum sit, ne longum faciam, verbo, ut paucis me expediam.
* Locutiones, quas heic improbamus, per Analogiam utcumque se tueri possunt; quae tamen sola non sufficit ad probandum id, cuius apud veteres ceteroquin nulla adsunt vestigia. Brachium insuper pro magistratu sumptum, non nisi mediae et infimae Latinitatis videtur esse.
* Ita, accurate loquendo, verbi divini Praeco tendit non ad suggestum, sed in suggestum; at mulier aliqua paupercula vel ancilla viam affectat ad suggestum, eo quod iuxta suggestum locum suum habet adsignatum, ibique considet.
* Quamvis, accurate loquendo, Ad tempus significet post tempus finitum et expletum; In tempus autem, id temporis, quod determinatum ante est. v. g. Ad id tempus mansit. It In tempus, non im perpetuum, in aedibus habitabit nostris. Confer supra Ad annum.
Hanc a)kri/beian, quae sane Analogiâ et pluribus exemplis veterum constat, atque adeo rectissime se habet, non ubique custoditam satis esse intelligimus.
* *to\ ad vivum omnino huc non quadrat. Ad vivum Latini dicunt, subaudiendo corpus; ut sit idem, quod usque ad vivam cutem. v. g. Cic. Non id ad vivum reseco, Ich untersuche die Sache eben nicht so gar genau. Colum. Extrema pars unguis ad vivum resecatur.
Die ergo pro locutione illa, quam summo ive improbat Scioppius: Ita agere tragoediam, ut tamquam res vera videatur.
* Ad ultimum, Ad postremum Historicis; Ad summum, Ad extremum, Oratoribus usitatiora.
* Omnes interdum reticetur. Cic. pro Planco: Cui sunt adsensi ad unum. Simile his istud: Ad assem vel ad teruncium omnia perdere. Cic. 5. ad Attic. Ad nummum solvere, Bey Heller und Pfennig bezablen; it. Ad ultimum quadrantem solvere, proverbialiter dicitur is, quicum agitur summo iure.
* Livius L. 1. c. 29. dicit: Adaequare urbem solo. Tac. Germ. c. 14: Virtutent Principis adaequare. Plin. L. 2. Ep. 7: Quibus nunc honore adaequatus est. Sed Adaequare aliquid cum aliquo, quo dicatur auctore, non constat.
* Plerumque enim, ut ex Aristotele notat Synesius, illa sunt palaia=s2 filos1ofi/as2 e)n tai=s2 megi/s2ais2 a)nqrw/pwn fqorai=s2 a)polome/nhs2 e)gkatalou/mmata peris1wqe/nta dia\ s1untomi/an kai\ decio/thta, veteris Philosophiae inter maximas hominum ruinas intercidentis quaedam reliquiae, ob brevitatem dexteritatemque servatae. Quum vero eiusmodi adagia sint instar condimenti; facile patet, insulsam insipidamque futuram orationem, adagiis isto pluribus perspersam. Unde recte monet Caussinus de Eloquentia sacra et profana 4, 4, p. 189: Erit in his adagiis observandum, ne crebra et obscura admisceantur orationi: quod puerile est et vitiosum. Sed, ubi res feret, commode quasi gemmulae purpurae inserantur: maxime vero in epistòlaristilo, qui paroemiarum amoenitate cultius enitescit.
Adagium scilicet est dictum breve et quodammodo amoenum aurium mentisque iudicio, interdum etiam acutum, vulgari autem omnium sermone tritum, quod subinde ad factum aliquod, aut ritum veterum, aut simile quid respicit.
† Iohannes Clericus Biblioth. Choisie T. 1. p. 1. heic praeter rem sapit, ut saepe; atque utinam id fecisset numquam in graviori negotio. Nimirum existimat, adagia non esse
1. Quae nihil habenat acuminis. v. g. similis simili gaudet, Gleich und gleich gesellt sich gern.
2. Nec adagiorum nomen mereri unius vel alterius auctoris dicta, quantumvis acuta. Quorum in numero exempli gratiâ habet, quae Suetonins in Octav. c. 87. notaverit, Augustum quottidiano sermone usurpasse: Ad Kalendas Graecas i. e. numquam. Contenti simus hoc Catone i. e. contenti simus praesenti rerum statu, ne in deteriorem incidamus. Velocius, quam asparagi, coquantur i. e. cito. Quae quum Augusto fuerint propria, vix adagia putat dici posse. Idem censet.
3. De linguae idiotismis, aut veterum Poetarum sententiis, v. g. Actum agit. Fluctus numerat. Festina lente. Quid tanto dignum feret hic promissor hiatu. Magno conatu magnas nugas agit. Hae nugae seria ducunt. Elegantiâ haec non carere; sed non tamen esse in proverbiis ponenda. Minus recte ergo multas Poetarum sententias, multosque idiotismos proverbiis adscripsisse Erasmum Roterodamum, qui dedisse operam videatur, ut multas potius chiliades, quam selectiores paroemias colligeret.
Sic videlicet Clericus iudicat, qui heic s1ofrws1u/nhn illam, cuius recentiores Critici non nulli subinde obliviscuntur, similiter parum pensi habuit. Nimirum adagia fere a vulgo, quemadmodum omnis verborum structura, proficiscuntur: quibus etsi non omne desit semper acumen; tamen haud ita comparata cuncta sunt, ut mentem magnopere ubique feriant. Nec video, quare adagiorum numero eximi debeant, quae hodie frequentamus, eo, quod illustri quondam ore unius vel alterius magni viri tantummodo usurpata sint. Sufficit, his auctoribus tale quid dici. Nec ullum exstat omnino proverbium, cuius ab initio natales non fuerint admodum tenues. Singula unum modo auctorem primum agnoscunt et tamquam genitorem, cuius sermone iterata, sensim sensimque ad plures, et ad ultimum tandem ad omnes crebrior eorum usus pervenit. Et quis tandem omnium ignorat, complures idiotismos in se ac sua natura spectatos revera nihil esse aliud, nisi adagia; eodemque iure censeri multus Poetarum vererum sententias, quas ad res nostras praesentes analogas accommodatas pro adagiis esse, luce meridiana apparet clarius. Ita praefere reliquis facem, Das Eis zum ersten brechen, tum idiotismus est, tum vero etiam Proverbil vim habet, Et illud Virgilii:
Illiacos intra muros peccatur et extra,
Es giebt allenthalben zerbrochene Topfe;
illudque Horatii:
Quidquid delirant Reges, plectuntur Achivi, Wenn sich grosse herren mit einander zansen, so mussen die Unterthanen die Haare darzu hergeben;
et Poetarum sententiae sunt, et, prout hodie ad analogum quid accomodantur, iastar adagiorum esse, nemo non videt. Quid multa? Ipse Cicero nasutulos eos, qui cum Clerico argutando secus existimant, confutat, in lael. c. 22. to\ Actum agere, quod Clericus ex numero adagiorum deturbat, ex communi omnium sententia pro tali agnoscens: Praeposteris, inquiens, utimur consiliis et acta agimus; quod vetamur veteri Proverbio.
Interim orationi nostrae frigus inducimus, si omnes adagiorum quisquilias adhibemus. Selectu et iudicio heie opus est. Qui Hoc lippis et tonsorihus notum est, ornamenti loco in re admodum gravi et seria dicit, pro Hoc constat inter omnes, et Hic tantum reliquos inter caput extulit omnes, Quantum lenta solent inter viburna cupressi, pro Hic omnibus reliquis facile antecelluit; nae iste vehementer errat. Vid. Samuelis Wehrenfels Diatriben de Meteoris Orat. §. 11. Conf. infra Loc. Adhuc tua messis in herba est.
Si immoderatius et de industria adagia in scribendo cumulentur, stilus dicitur proverbialis seu adagialis, quo temporibus Melanchtbonis et Io. Sturmii multi eruditi tantopere superbiebant, ut in crimen vitiati sermonis vocarentur. Conf. Weberus Introd. in Hist. Ling. Lat. pag. 555. seqq.
* Significat etiam generatim certo destinare, mancipare. Dicimus igitur Nummo addicere aliquid i. e. valde vili obicere
licitatoribus, Um ein Stuck Brodt etwas verkausen. Addicere fidem religionemque pretio, Geld nehmen und unrecht handeln. Addicere vitam suam omni intemperantiae. Addicere se servituti et in servitutem. Addicere alicuius bona in publicum. Addicere aliquem alicui i. e. aliquem alicuius potestati tradere. Vide plura exempla apud Godescalcum p. 166.
* Sed Verbum Duco, Ich deute, ich lege aus, admittit quidem status morales omnes, ut recte dicam: Duco mihi honori, gloriae, opprobrio, decori, dedecori, cet. non vero virtutes, vitia, et adfectus, ut soloecum sit: Duco mihi invidiae, amori, odio, temperantiae, negligentiae, cet.
Sed quid de verbo Verto, quod plane eiusdem cum verbo duco huius est significationis et constructionis? Hinc etiam recte diceres: Vertere alicui aliquid honori, gloriae, opprobrio, cet.? Non, opinor. Solum inveni huc usque probatum: Vertere alicui aliquid vitio: quatenus nempe hoc verbum statum hominis moralem innuit.
cet. cum Praepositione, ex alique re, v. g. Ex fatigatione itineris affectus.
Porro Adferre aliquid ad aliquid, rei incrementum; sed Adferre aliquid alicui, rei mutationem plerumque innuit. v. g. Adferre magnum momentum ad rem, animi magnitudinem ad causam, adiumentum ad rem. It. Adferre rei oblivionem, manus bonis alienis, alicui odium, opem, repulsam, salutem, rei satietatem, somnum, suspicionem, egestatem vim, vet.
* Sed adferre hominem dici tamen quis possit, si homo infans sit, ac manibus ferri possit. Iustinus L. 4: Summis precibus rogart, sibi adferri ostendique puerum. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 140.
* Cic. Confessus est, se Pompeio suis manibus necem adferre voluisse. It. Vim et manus alicui adferre. It. Adferre sibi manus et violentas manus i. e. mortem sibi consciscere. It. Vim matribus familias adferre. It. Alienis bonis manus adferre. Schori Phras.
Adferre manus alicui, significat etiam Opem adferre; at sic plerumque aliquod Adiectivum additur. v. g. Manus alicui adferre medicas.
* V. g. Adfigere aliquem cruci, lecto Horat.; vadicem terrae Virgil.; litteras pueris i. e. eorum memoriae tenaciter infigere, Quintil.; aliquid animo suo familiarius id.; Cuspidem ad terram adfixit, Liv. L. Dec. L. 4. 83.; Continentia cum ipso negotio sunt en, quae semper adfixe esse videntur ad rem, neque ab ea possunt separari, Cic. L. 1. de Invent. 54; Ad caput adfigent, id. pro Rosc. Am. 34.
Raro etiam, Adfigere aliquid in aliqua re. v. g. Cic. In sensu meo penitus adsixum et insitum est. Nolim tamen hanc constructionem extra hanc ipsam a nobis allatam ex Cicerone r(h=s1in temere usurpari. Ipse Cicero Dativum heic alias usitate admittit, v. g. Ea maxime animis adfignntur nostris, quae sunt a sensu tradita atque impressa: ubi adfigi animo idem est, quod imprimi animo.
† Cl. Longolius in Actis Erud. publ. Lips. Cal. April.. 1731. p. 186. ita in hunc locum commentatur: Recte to\ edicere de posteriori; perperam de priori. Nam adsigere non est ore loqui sed aliud quid. Id Latiaus; quod mihi videtur, enuntiaret proscribere. Sueton. Caes. 49: Missa etiam facio edicta Bibuli, quibus proscripsit collegam suum, Bithynicam Reginam. Ner. 39; Multa Graece Latineque proscripta aut unlgata sunt. Vid. Torrentius ad utrumque locum. Sic aedes dicuntur proscribi, quarum auctionis dies, leges, conditiones ex tabula publico loco posita indicabantur. Brisson. de Formul. 6. p. m. 510. Adde Schori Phras. h. v. Vel si hoc verbum abhorres: non tainen est, cur abhorreas: substitue proponere. Cic. de Orat. 2. c. 12: REs omnes singulorum aunorum mandabat litteris Pontifex Maximus, efferebatque in album, et proponebat tabulam domi, potestas ut esset populo cognoscendi. Liv. L. 2. c. 24: Hoc proposito edicto, et qui aderant nexi, profiteri extemplo nomina. Suet. Cal. c. 41: Huiusmodi vectigalibus indictis neque propositis, quum per ignorantiam seripturae multa commissa fierent, tandem flagitante populo (omitto ex libris meis optimis, Romano) proposuit quidem legem: sed et minutissimis litteris et angustissimo loco, uti ne cui describere liceret.
1. Absolute.
* Plin. L. 2. c. 97. pr. Aestus maris bis
inter duos exortus lunae adfluunt, bisque remeant.
2. Addi etiam Praepositio potest.
* Cic. 1. de Fin. c. 11: Voluptar ad sensur cum suavitate adfluit i. e. accedit, allabitur, Sie Scleicht sich ein.
3. Atque ita etiam cum Dativo Ovidius de Remed. v. 148:
Adfluit incautis insidiosus amor.
Verum haec metaphorice. Sed et eodem tropo de rumore, vel nmuntio, qui adfertur.
* Cic. 3. ad Q. Fratr. Ep. 3: Nihil ex istis locis non modo literarum, sed ne rumoris quidem adfluxit.
Alia, nec inelegans Metaphora est, quando de hominum concursu, sicut etiam confluere, adhibetur. Tacitus 14. Annali c. 8. Adfluere ingens multitudo cum luminibus sc. coepit. Virgil. 2. Aeneid. sub fin.
Atque heic ingentem comitum adfluxisse novorum
Invenio admirans numerum.
Tandem et abundare est, ut: Adfluere divitiis et honore, Lucret. Lib. 6. v. 12. Alles voll auf haben. Omnium rerum copid adfluentes, Cic. Urbs eruditissimis hominibus liberalissimisque studiis adfluens. Id pro Arch.
Haec ultima notio occurrit fere in Participio huius Verbi.
* Adgredi ad iniuxiam faciendam, Cic. L. 1. Off. c. 7: Adgredi ad dicendum, Id. de Clar. Orat. c. 37. Adgredi ad historiam, ad Q. Fratr. L. 2. Ep. 12. extr. Et sic plerumque Cicero express â Praepositione. Sine illa Hirtius de B. Alex. c. 5: Opus magnum et difficile adgredi. Adgredi nefandum facinus, id. B. Hisp. c. 15. Adgredi honores, Virg. Ecl. 4. v. 48.
Licet etiam cum Infinitivo componere.
* Cic. 2. Off. c. 2: De quibus dicere adgrediar. Id. Or. n. 133: De suis factis, consiliis, meritis in remp. adgressus est dicere.
habeat adhibere aliquem ad deliberationem. Neque enim Analogiâ, sed auctoritate in conservanda liguae puritate standum esse, dicit.
At salva tamen res est; quod contra eos, quos Schori auctoritas induxit, notandum: occurrit enim damnata r(h=s1is2 apud Iul. Caes. Lib. 7. B. G. cap. 77. n. 3: Nihil de eorum sententia dictusus sum, qui turpissimam servitutem deditionis nomine aeppellant; neque hos habendos civium loco, neque ad consilium adhibendos censeo.
Alias autem Latini pro eo dicunt, in consilium adhibere, consilio adhibere, vocare in consilium aliquem.
* Dixit quidem adhibere fidem pro habere fidem Suplicius Severus in Vita Martini cap. 1. et 10. et Ausonius Ep. 10:
Si qua fides falsis umquam est adhibenda Poetis;
aliique recentioris aevi: sed hi non ilico imitandi videntur; quum nullum certum et indubitatum eius exemplum ex auctore quodam classico adferri praeterea possit. Nam locus Ciceronis Divin. 2. cap. 59. ad quem Olaus Borrichius, contra pugnans, provocat, valde dubius est, et rectiora exempla habent: Fides est habenda, non adhibenda; ut proinde cum Cellario malimus certam antiquitatem, quam dubiam scripturam imitari. Borrich. Cogit. 307. Analect. 7. 8. Cell. Antib. 226 C. P. 397. Sciopp. de Stil. Hist. 84. it. Parad. Litter. Ep. 5. p. 43. P. Victorius ad Cic. 8. Attic. 3. p. 757. ed. Graev. et Burmannus ad Ovid. 15. Metamorph. 361. p. 1041. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 145. Kappius ad lensium 155.
Ceteroquin Habere fidem sine Dativo, ap. Propert. 2, 9, 27. it. 3, 4, 5. idem est ac fidelem esse, aut fidem invenire apud aliquem.
Quod heic notari velim, ita differunt locutiones sequentes: Habere fidem alicui, Einem Glauben zustellen. Sed Habere fidem apud aliquem, In gutem Credit bey einem stehen.
* Adhuc aevo Augusteo significar vel huc usque, vel etiam sive praeterea, vel etiamnum, v. g. Terent. Phorm. A. 3. Sc. 1: Adhuc tranquilla res est i. e. huc usque, Cicero Lael. c. 9: Ortum quidem amicitiae videtis, nisi quid adhuc forte vultis i. e. Praeterea. Ovid. Ep. Helen. v. 263: Adhuc tua messis in herba est i. e. etiamnum.
† Errat igitur Morhofius de Pura Dictione p. 241. qui adhuc vim intendendi habere negat: cui propterea iure contradixit Summe Venerabilis Abbas Io. Laur. Moshemius, vir, qui cum varia eruditione studia dicendi egregio exemplo coniunxit, in Notis ad dictum lib. 239: cuius vestigiis insistit. et pluribus exemplis rem conficit Cl. Kappius ad Iensium 155. seqq.
* Neque enim negabo, illud adhuc semel locum aliquando habere posse, si nimirum dicere vis, non amplius te, quam semel, id est, non bis, nec ter, nec pluries, sed tantum semel, facturum aliquid esse, Vorst. de Lat. Mer. Susp. 162. seq. Conf. Schori Phras. ad voc. Iterum.
* Po ssit enim fortassis Latine ita dici, si v. g. significes, non amplius te, quam semel, non bis, nec ter, nec pluries, sed modo semel tantum daturum aliquid esse. Confer locum proxime antecedentem.
† Oratio autem non debet lascivire formulis eiusmodi proverbialibus, aut luxuriare tropis et hyperbolicis locutionibus: utendum quidem his, sed in loco et parcius. Atque omnino in usurpandis his adagiis meininerimus, quod in verbis novatis, aut durius translatis fieri Fabius iubet, id quod
ait a Graecis elegantissime praeceptum esse, videlicet proepiplh/ttein th=| u(perbolh=|: ita nos oportebit proepiplh/ttein th=| paroimi/a|, hoc est, praecastigare et velut occurrere paroemiae: si quando vel obscurior, vel alioqui durior videbitur. Recipit enim hoc genus, et Metaphoras quantumlibet duras, et novationes vocum licentiosas, et Hyperbolas parum pudentes, et Allegorias ad aenigma usque obscuras. Neque id mirum: proficiscuntur enim adagia fere a vulgo. Goclen. Obs. 80. it. p. 362. seq. Conf. quae paullo ante dicta ad loc. Adagia.
Sunt autem praemollitiones Proverbiorum fere sequentes: Quod dictum in ore omnium versatur. Quod Proverbii loco dicitur. Quod in P roverbium abiit. Ut in Proverbio est. quod in Proverbio est. Quod in communi Proverbio versatur. Quod omnium sermone tritum, s. decantatum est. Quod contritum vetustate Proverbium est. In Proverbii consuetudinem venit. Veteri Proverbio: Inanissima dolia acutissime resonant, Germ. Viel Geschreyes und nichts darhinter. Ut dici solet. Ut vetus verbum usurpem. Ut aiunt. Quod dicitur. Ut dicunt iocantes. Iocoso proverbio celebrare: quod Plinius dixit L. 3. c. 11: vertere in ludicrum Proverbii; voce ludicrum Substantive positâ.
Sed si ex Adiectivis fiant Substantiva, non nulla e tantùm in Ablativo habent: ut, Martialis, ab hoc Martiale. Sic Laterensis, Laterense. Neque id in propriis solum, sed aliis etiam locum habet. Nam Adiective dixero, volucri sagitta, et homine rudi. Substantive autem, a volucre comestus, et rude donari. I autem praeoptant, aedilis, aequalis, affinis, annalis, bipennis, familiaris, molaris, natalis, novalis, popularis, quadriremis, triremis, rivalis, sodalis. Immo Poetae quoque interdum e amant in Adiective usurpatis: ut apud Maronem cognomine terra; specie caeleste; et similia.
* Eadem autem Adiectiva quum abundent respectu generis, ita fere distingvuntur, ut terminatio ER Masculini, IS Communis, E Neutrius generis sit. v. g. Hic Acer; hic et haec Acris, hoc Acre. Par ratio in Alacer, Campester, Pedester, Equester, Silvester, cet.
† Excipe Hic et haec Celer, haec Celeris, hoc Celere.
Naevius de Bello Punico habet etiam: Acer fames. Bang. Obs. Philol. p. 175. seq.
* Si Substantius iunguntur, Terminatio IS usitatior. v. g. Pedestris oratio, Equestris exercitus, campestris locus.
† Nepos tamen Eum. c. 4. n. 3. et Curt. L. 3. c. 2. n. 8. habet Pedester exercitus.
* Circa ipsas Terminationes usus veterum in consilium adhibendus, utpote quibus Acris, Alacris, Celeber, Equestris, Saluber, Silvestris, Volucer, Masculino Genere, minus crebro usurpantur; multo autem usitatiora iisdem sunt Acer, Alacer, Celebris, Equester, Salubris, Silverster, Volucris.
* Concinnitatem tamen multam habet, quum Adiectivum, duas habens syllabas, postpositum est Substantivo, quod pluribus syllabis constet. v. g. Cic. Quis animo aequo videt eum, quem impune ac flagitiose putet vivere.
Nec sine Singulari gratia praeponuntur monosyllaba Nominibus Adiectivis in Comparativo vel Superlativo positis, ut: Rex potentissimus, Vir clarissimus, res praestantissima, vis vehementior.
* Si quid vero inter Adiectivum pronominale et Substantivum interseras, quod cum utroque, aut cum altero conveniat, maiorem quamdam sentias elegantiam. v. g. Magna tua in omnes liberalitas. It. Mira quaedam in cognoscendo Suavitas et delectatio.
Quodsi autem in huiusmodi sermone Adiectiva duo nominalia sint, copulativa iuncta particula non tantum alteri nominali, sed etiam pronominali subiungarur. v. g. Cic. Libero tuo et admirabili ingenio delector. Id. In omnibus egregiam quamdam, ac praeclaram indolem ad dicendum cognovi.
sed Accusativum cum Praepositione ad. Sciopp. in Stradam 55.
* Sed Adactus pro illisus, Dativo iungitur ap. Plin. L. 10. c. 18: Cuneus a pastoribus arbori adactus.
* Cic. Plane videbant, adiectum esse oculum bereditati. Id. Quin ad omnia vestra pauci bomines cupiditatis oculos adiecissent. Ter. Ad virginem animum adiecit. Schori Phras.
Adicere animum in aliquid, occurrit rarius, v. g. apud Plaut. in Asin.
* Caes. L. 1. B. Civ. c. 27: Cuius ipse honori et dignitati semper saverit, adiutorque fuerit. Ter. Phor. A. 3. Sc. 3. v. 28: Ad banc rem adiutorem dari. Id. Adelph. A. 5. Sc. 9. v. 10: In psaltria ista emunda hic adiutor fuit.
Interim alias Latini pro eo, adiuva mihi onus; Ter. His onera adiuta; Cic. Adiuva me hoc onere; Da mibi operam bac in re.
* Cic. Aer multo calore admistus est. Id. Admiscere versus orationi. Id. In illis veteribus nostris scriptis multa admista sunt ex intima Philosophia. Id. Sed hoc tamen, quidquid est, Precianum cum bis rationibus, quas ille meas tractat, admisceri volo. Id. Ego ad id consilium admiscear? Id. Trebatium menm quod istò admisceas, nihil est.
Notandum heic, Admiscere ad aliquid, Latine significare nihil aliud, quam connumerare aliquem in numero aliquo. Schori Phras.
* Cic. Maleficia. admittere et committere. Id. Tantum mihi dedecoris admisisse videor. Id. Quodnam concepi tantum scelus? aut quod in me tantum facinus admisi? Id. Deus intuetur, qualis quisque sit, quid agat, quid in se admittat. Id. Ea in te admisisti, quae cet. Ter. Me hoc delictum admisisse in me. Schori Phras.
Si damnosa senwem iuvat alea, ludit et heres
Bullatus, parvoque eadem movet arma fritillo.
sine Praepos. it. te, ut hoc vel illud facias; it. te, hoc facere. Schori Phras. Goclen. Obs. 109.
* Nam admoneo et commoneo sunt verba memoriae, quae numquam hanc constructionem admittunt cum Praepositione ad: sed hortor, adbortor, cohorter, incitationis et impulsionis sunt, et hanc ipsam Praepositionem sibi in constructione quasi vindicant. Goclen. Obs. 109.
Interim cum Cicerone recte dicimus Admoneo te ad aurem i. e. tacite te admoneo. In qua locutione to\ ad aurem non respicit admonitionis obiectum, sed modum respicit, et Adverbialiter sumitur.
* Cic. Lael. c. 23. extr. Natura solitarium nihil amat: semper ad aliquid adnititur, tamquam adminiculum. Sallust. B. Iug. c. 43; Ad ea patranda omnis civitas summo studio adnitebatur. Plin. L. 6. Ep. 18: Quod ego, quamquam plurimis occupationibus distentus, adnitar.
* Verbi autem Adoptare pravus usus est, si quis dicat, Adoptare ordinem pro Adoptari seu cooptari in ordinem. Quippe adoptare et cooptare nihil heic aliud sunt, quam eligere, adsciscere, nec Accusativum rei, sed personae sibi adsumunt. v. g. Cic. Div. n. 54: Quem sibi actorem totius causae adoptavit.
Cooptare autem, similiter ut Adoptare, dicimus aliquem in ordinem et in collegium; sed non ordini, collegio. Cic. pro Cael. Quem absentem in amplissimum collegium cooptarunt. Et 1. in Verrem: In Senatoribus cooptandis non modo suffragia nulla fuerunt, sed ne genera quidem spectata sunt, ex quibus in eum ordinem cooptari liceret. Sciopp. in Strad. 77.
Quamvis autem auctore Curtio dicatur, etiam Adoptare sibi aliquem in filium; haud tamen similis constructio verbi cooptandi succurrit nobis ex aliquo probato scriptore. Ita v. g. satis frequens est cooptare aliquem Senatorem; sed suspectum cooptare aliquem in Senatorem. Praepositio In heic quidem obiecto s. termino ad quem; non autem personae, quod sciam, inservit.
in navem; turrim vel in turrim; tribunal vel in tribunal; gradum dignitatis vel ad gradum dignitatis; ad bonores.
* In usurpatur, si occupamus; Ad, si attingimus locum adscendendo.
* Cic. Socium me adscribit tuis laudibus. Hunc ad tuum numerum adscribe. Tu adscribe me talem in numerum. Petivit, ut se in amicitiam tertium adscriberent. Adscribat ad iudicium suum meam sententiam. Adscribi civitati, in civitatem, et in civitate.
seine Bezahlung nehme. Dicunt item Latini, Delegare alicui aliquid, Einem was assigniren. Cic. L. 3. Attic. Ep. 14: Quinto delegabo, si quid aeri meo alieno superabit, Wenn nach Abtrag meiner Schulden noch etwas ubrig bleiben wird, das werde ich dem Quinto assigniren. Usurpant etiam veteres hoc in negotio vocabulum attributionis. Cic. L. 16. Fam. Ep. 24: De attributione consicies, Wegen Anweisung der bewusten Gelder wirst du gehorige Verfugung thun.
* Adsignare verbum probae notae est, sed suo loco usurpatum. Nimirum proprie et usitate usurpatur, quum agri hominibus attribuuntur. v. g. Cic. Adsignare colonis agros. Id. Mihi ex agro tuo tantum adsignes, quantum meo corpore occupari potest. Et quamvis transferatur etiam ad alia, v. g. Plin. L. 10. c. 50: Natura avibus caelum adsignavit; quo de vid.supra Parte Etymol. Sect. 2: numquam tamen eâ notione et constructione, quam heic damnamus, occurrit.
Eadem ratio est Substantivi Adsignatio, quod proprie ad divisionem agrorum spectat. v. g. Cic. Adsignatio agrorum.
* Ovidius 2. Metam. v. 106:
Quum saepe adsiliit defensae moenibus urbis. Silius L. 1. c. 1:
Adsilit in ferrum, et per vulnera colligit hostem.
Adsilire ad locum dicitur, quum de termino sermo est, ad quem contendimus; Adsilire in locum dicitur, quum ipsum locum occupamus.
* Cic. Miloni non nullam laudatione sua labeculam adspergit. Hunc vitae splendorem maculis adspergis istis. Mihi epistola hoc adspersit molestiae. Senatus consulta quasi fuligine adspersa. Aram sang nine adspergere.
Plinius: Adspergere salem carnibus, et Adspergere sale carnes. Schori Phras. Goclen. Obs. 468.
* V. g. Homines labore adsiduo. et quottidiano adsueti. Vicinitas non adsuefacta mendaciis. Quorum sermone adsuefacti qui erunt, L. 3. de Orat. n. 39: Adsiduitate quottidiana et consuetudine oculorum adsuescunt animi. Schori Phras.
Alii auctores etiam cum Dativo.
* V. g. Liv. Cui longo tempore adsuescitur. Sueton. Aug. c. 38: Rei publicae adsuescere.
Immo Cicero et alii etiam Infinitivum adiungunt.
* V. g. Fremitum voce vincere adsuescant. Virg. Tua cernere facta adsuescat.
Florus etiam Accusativum cum Praepositione in habet.
* Lib. 4. c. 12. n. 43: Armenios, victo Rege Tigrane, in hoc unum servitutis genus Pompeius adsueverat, ut rectores a nobis acciperent.
Participium autem Adsuetus in constructione sua latius adhuc patet. Dicunt enim veteres: ADSUETUS laboris, labori, ad laborem, in laborem, labore: it. cum Insinitivo Liv. L. 1. c. 3: Adsuetus more Regio vivere. Per Graecismum etiam: Femineas adsueta manus, i. e. quod ad femineas manus attinet.
* Dativus autem et Ablativus usitatissimus heic est. Ablativus semper apud Ciceronem; Dativus aliis scriptoribus usitatior; quamvis et Ablativus iisdem in usu subinde est. v. g. Flor. L. 1. c. 1. n. 7: Adsuetae
sanguine et praedd aves. Curt. L. 6. c. 3. n. 8: Gentes alterius imperio ac nomine adsuetas.
Adsuetus etiam non de homine tantum, qui rei adsuevit, sed de re etiam, cui adsuevimus, recte usurpatur. Phaedr. L. 3. Prol. v. 14: Otium des corpori, ut adsuetam fortius praestes vicem. Vell. Paterc. L. 2. c. 120. de Caesare dicit, eum adsuetam sibi causam suscepisse.
* Plin. L. 3. Ep. 1: Deinde considet, et liber rursus, aut sermo libro potior: mox vehiculum adscendit: adsumit uxorem singularis exempli, vel aliquem amicorum, ut me proxime. Id. L. 3. Ep. 11: Sunt baec magna, sed in alio: in hoc vero, minima, si ceteris virtutibus comparentur: quibus meruit, ut a Caio Musonio, ex omnibus omnium ordinum adsectatoribus, gener adsumeretur. Id. L. 4. Ep. 28: Peto autem, ut pictorem quam diligentissimum adsumas. Id. L. 3. Ep. 19: Adsumo te in consilium rei familiaris, ut soleo. Liv. L. 2. c. 22: Adsumere aliquem in societatem armorum.
* Quod idem in Adverbiis Antequam, Postquam, Iam dudum, Iam pridem, locum habet et gratiam, ut: Iam sum pridem hoc admiratus. Post vero quam accessit propius.
* Nimirum Adversor et Aversor differunt. Adversor tibi i. e. tibi contrarius sum: Aversor te i. e. a te, quem detestor, vultum vel animum averto.
dicitur, quam adverso corpore, resistendo, non fugiendo; et ad hunc modum dici possit AVERSUM VULNUS seu AVERSA CICATRIX, quam averso corpore, fugiendo, accipimus.
* V. g. Acceptis a forti adversario vulneribus adversis. Indicibus cicatrices adversas ostendere. Adverso autem opponitur Aversus. Plin. L. 11. c. 37. sect. 47: Canities homini semper a priore capitis parte, tum deinde ab aversa. Schori Phras. ad Voc. Adversus.
Hâc etiam ratione veteres dicunt, Adversum solem intueri non possum: pro quo minus belle non nulli dicunt, Solem adspicere non possum, Solem intueri non possum, Germ. Ich kann nicht in die Sonne seben.
* Recte igitur dicitur, Fui hodie in templo; at minus recte Fui hodie in aede, sed in aede sacra. Aedes anim pro templo, vix ponitur a(plw=s2.
† Dixi: Aedes pro domo privata, numquam fere habere Singularem . Neque enim exemplum illud, quo Horatius L. 1. Od. 30. Glycerae aedem dixit, in numerum heic venire potest. Una quippe hirundo non facit ver.
† Aedisicare subinde ad alias res transfertur, atque improprie etiam sumitur. v. g. Corn. Them. c. 2. Aedisicare bortum Iuvenal. Sat. 6. v. 502: Aedificare caput compagibus altum; id quod hodierno feminarum cultui accommodatum, Germanice verti possit, Eine Fontange aufsetzen.
† Livius quidem habet, Aemulari cum aliquo, sed an illud Substantivum verbale eamdem constructionem admittat, de eo nullum idonei seriptoris exemplum huc usque nobis occurrit.
* Priore notione Livius etiam dicit: Aemulor tecum.
* Plinius L. 15. c. 18: Cartbago de terrarum orbe per 120 annos Urbis aemula. Apuleius L. 1. Metam. post init. In convivas aemulus i. e. qui avidius vorat, et timet, ne illi se plus ingurgitent. Nimirum aemulus sumitur in utramque partem.
1. Absolute.
* Cic. Id utrique nostrûm aeque gratum est. Ter. Nihil est aeque quod faciam libens. Id. Novi aeque omnia tecum.
2. Coniungitur eleganter cum particulis ac, atque, quam, ut.
* Cic. Carus mihi aeque es, ac fuisti patri. Ter. Quis miser aeque, atque ego? Sueton. Nihil aeque laboravit, quam ut imitarentur cheirographum suum. Cic. Pompeius aeque, ut unusquisque vestrum, pro salute mea laboravit.
Aeque-quam, non habet Cicero, et eius aequales.
Aeque-tamquam, ap. Petron. c. 78. occurrit.
* Liv. Aequiparare multitudinem mari tranquillc. Immo Plantus Mil. 1. 1. 2. dicit: Aequiparat suas virtutes ad tuas.
* Bini hi Genitivi Multi et Maioris, huic et reliquis aestimandi verbis haud iunguntur. Conf. infra Maioris vel Multifacere: it. Tanti, Quanti, cet.
* Virg. Eia, age rumpe moras. Cic. Age, nunc iter expediti latronis cum Milonis impedimentis conferte. Virg. Quare agite, o, tectis, iuvenes, succedite nostris. Terent. Eun. Agedum, hoc mihi expedi primum. Cic. Sen. Age, ista divina studia omittamus. Liv. L. 7: Procedat, agedum, ad pugnam.
Age interdum etiam ponitur cum prima Persona Indicativi. Cic. de Fin. Age vero laudo aliquem; num offendo? Ter. Andr. 4, 2: Age, veniam.
* Val. Flaccus:
Vos, age, funereas ad litora volvite silvas.
Cic. pro Sulla: Agedum, conferte nunc cum illius vita vitam P. Syllae. Id. pro Leg. Man. cap. 14: Aeg vero, ceteris in rebus quali sit temperantiâ, considerate.
Neque vero dicendum est, Age autem: sed, Age vero; Age sane; Age perro; Age nunc; Age iam; Agite vero. Harum enim particularum societate gaudet to\ Age et Agite; particulam Autem respuit.
* Dicunt Latini quidem utrumque: Diem festum agere, et Diem festum celebrare; sed nuptiae tantum apud illos, quod quidem scio. verbum celebrare admittit.
* Verbum Agere, iungitur eleganter sequentibus Substantivis: Agere radices, rimas, spumas, stationes, vigilias, excubias, primas absolute et primas partes.
Agere quietem i. e. dormire; Agere silentium i. e. silere, sunt Poetarum.
Si Praepositio De additur, non amplius alicuius conditionem; sed interitum innuit. v. g. De illo actum est, Mit ihm ists vorbey. Conf. supra Actum est mecum.
* Usurpamus nempe formulâ, interrogantes ea de re, quae admirationem nobis attulit. Cic. L. 4. Attic. Ep. 5: Ain tu? existimas, ab ullo malle mea legi probarique, quam a te? Id. L. 6. Fam. Ep. 1: Ain tu? Scipio hic Metellus pro avum suum nescit Censorem non fuisse?
* Alias scripteres pro eo dicunt: Alia aliaque; Alia atque alia; qui praesertim Flori idiotismus est. Flor. L. 2. c. 12. n. 1: Dum aliae aliaeque gentes Syriatici belli sequuntur ruinam, Macedonia se rursus erexit. Plin. L. 1. Ep. 3: Reliqua rerum tuarum post te alium atque alium dominum sortientur.
Livius L. 1. c. 18. pro eo: Bella ex bellis serere i. e. alia super alia bella parare.
* Cic. Peregrini et incolae officium est, nihil praeter suum negotium agere, nihil de alio inquirere, minimeque in aliena esse rep. curiosum. Plin. L. 6. Ep. 14. Oportet omnia aut ad alienum arbitrium, aut ad suum facere.
1. Cum Genitivo iungitur, Graeco more.
* Lucret. L. 6. v. 1063: Nec tamen haec ita sunt aliarum rerum aliena. Rutilius Lupus L. 2. de Figuris Sentent. Sed nimirum inopinans incidi in causam temporis buius alienam. Sic alienum veritatis dixit Cyprianus Tractatu contra Demetrianum. Ipse Cicero L. 1. Fin. n. 11: Quis alienum putet eius esse dignitatis, quam mihi quisque tribuit, quid in omni munere vitae optimum et verissimum sit, exquirere.
2. Non raro et Dativus apponitur.
* Cic. pro Caecin. c. 9: Hoc illi causae maxime alienum est, Dieses gebt ganz von der Sache ab, das reimet sich gar nicht zur Sache, das ist impertinent. Seneca Praefat. L. 4. Nat. quaest. Scio, quam sis ambitioni alienus, familiaris otio ac litteris. Tacit. L. 2. Hist. c. 74: Muciani animus nec Vespasiano alienus, et in Titum pronior, Der zwar dem Vespasiano nicht ungeneigt, dem Tito aber mehr beygethan.
3. Sed frequentissime cum Ablativo et Praepositione a construitur.
* Cic. Homo alienus a litteris. Esse ab aliquo alieno animo. Hoc alienum est ab officio, a dignitate mea. Lib. 2. Ep. 17: Alienior est a me; ubi simul Comparativum notes: quemadmodum excellentiam gradûs in Themistocle Nepotis cap. 4: Alienissimo sibi loco conflixit, cum tertio Casu; et cum Praepositione, apud Cic. pro Domo cap. 27: Homines alienissimi a P. Clodio.
Est et, ubi subauditur Praepositio.
* Cic. L. 6. Attic. Ep. 1: Alienum existimat ione med. It. Non putavi esse alienum institutis meis, amore nostro. It. Alienum mihi videtur dig nitate imperii. Schor. Phras.
Sed, ALIENUS sum, ut hoc faciam, Belgismus est: neque enim hoe Adiectivum tali ratione in Latio construitur. Latini hoc exprimunt: Hoc facere recuso; Hoc facere detrecto. Sciopp. in Stradam 90.
ALIQUIS Pronomen post Verba Est, Datur, Habeo, totum eleganter abicitur, si sequatur relativum Qui.
* Sallust. Catil. B. Cat. 22: Fuere hâc tempestate, qui dicerent. It Est, qui te videre gestiat. Dantur, quibus nemo praeter ipsos placet. Sunt, qui ex aliorum malis suam quaerunt felicitatem. Habeo, quae opponam. Est, quod te velim. Est, de quo tibi gratuler.
* Huius constructionis ratio ut tibi ad ooculum demonstretur, accipe, quae Goclenius Obs. 437. seq. pluribus hunc in locum commentatur.
† Quando duo Adiectiva concurrunt, alterum induit naturam Substantivi, ut: Amicus certus. Crudelem Medicum intemperans ager facit. Omnia, maxima, minima ad me scribe. Cic. Heic Amicus, Aeger et Maxima Substantive accipiuntur. Attamen duo Adiectiva Substantivo adduntur, quorum alterum est Pronomen, ut: Rusticus ille tuus. Reliqui, ceteri, quot, tot clarissimi viri. Omnes, soli docti viri. Nam relativa accidentis, et Nomina infinita (ut distributiva et partitiva) tw=| o(/nti, id est, re vera sunt Provocabula seu Pronomina. Et speciatim: Particula Quisque Superlativum, aut quod huius vim habet, vel Numerale ordinis sibi adiungit, ut: Optimus quisque. Praecipui quique. Decimus quisque. Si itaque quaeras, cur Latine dicatur: Aliquot milia; Soloecismus vero sit: Aliquot centena: quem etiam quidam, ad quos doctorum nomen defertur, effugere non potuerunt? primae quaestionis parti satisfacit regula de responsu seu convenientiâ nominis Substantivi et Adiectivi: ad alterum recte respondetur: quia neutrum Adiectivum naturam Substantivi induit. Quare dices: Aliquoties centena, ut bis centena. Sic bis mille equites ap. Caes. non duo mille, sed duo milia equitum. Conf. infra Numerorum regulae.
peregrinari, ut alias Cicero loquitur, Ich thue, als wenn ichs nicht hore. Hi nempe elegantes admodum Latinismi sunt.
ALIUD POST ALIUD Sallust Iug. cap. 63: usitatius et elegantius pro eo, Aliud ex alio. V. g. Me aliud ex alio impedit, Ich kriege eine Verbinderung nach der andern.
* *to\ Aliud saepe intelligitur, v. g. Liv. L. 2. c. 18: Bella ex bellis serere, Einen Krieg nach dem andern anfangen.
* Cic. In aliis rebus versor, atque tu. Aliud mihi, ac tibi, videri potest. Lux longe alia est solis et lychnorum. Aliter scribo, ac sentio. De illo aliter, atque ego existimo, sentiunt. Aliter ad te scripsi, et ad matrem. Schori Phras.
Non aliter, quam, Livius et alii: Cicero numquam ita; sed semper, Non aliter ac vel atque. Aliter, et non nimis usitatum est.
† Non aliter - quin pro Non aliter, quam ut, rarissimum est: exstat autem apud Caes. B. G. 7. 14. 4.
Alius etiam more Graecorum Ablativum sine Praepositione adsciscit.
* Hor. L. 1. Ep. 16. v. 12: Neve putes alium sapiente bonoque beatum. Cic. Fam. 11. Ep. 2: Nec quicquam aliud communi libertate quaesisse Brutus et Cassius.
Post Nihil aliud sequitur Quam, Praeter, Praeterquam, et usitatissime Nisi. v. g. Tota hominum vita nihil aliud est, nisi via ad mortem. It. quae est alia poena, praeter mortem? cet.
certatim, alius alio gravius atque ornatius, de men salute dixerunt. Accepi epistolas tuas, aliam aliâ iucundiorem. Habes Sardos venales, alium alio nequiorem. Shori Phras.
* Similiter veteres Aliud aliàs, Alius alibi, Alius alio, alius aliorsum, Alius aliter, Alius aliunde.
* Allegare pro adferre, citare, adducere, v. g. Allegare aliquid pro se, ICti satis Latine dicunt.
* Alligare se ad praecepta catholica, Quint. L. 10. c. 13. 9; ad leges i. e. accuratissime observare leges, id. L. 2. c. 13; ad poenam id. L. 10. c. 3.
Alligari in re aliqua, plus est aliquanto, quam impediri. Cic. L. 8. Att. Ep. ult. Cedendum celeriter est, ne forte qua in re impediar atque alliger.
Alligare se furti i. e. se obnoxium facere crimini furti, habet Terent. Eun. A. 4. Sc. 7. v. 39.
* Alludere ad aliquid i. e. respicere, Germ. Worauf zielen, eruditis satis frequenti in usu est: sed, ut non nulli censent, sine
veterum auctoritate. Apud Lexicographos saltem de hac notione altum ubique silentium. Occurrit tamen ita apud Virgilium L. 7. Aen. v. 117:
Nec plura alludens: ea vox audita laborum
Prima tulit sinem.
Nimirum Iulus in proxime praecedentibus verbis alluserat ad ea, quae ab Harpyia Celaeno L. 3. v. 255. seqq. praedicta erant, Troianos non prius habituros errorum et laborum finem, quam dira eos fames adegisset mensas absumere.
† Pro altâ voce, dicendum esse vult Vossius de Vit. 44. clarâ voce, cum Plauto et Horatio. Sed recte monet Scioppius in Voss. claram vocem etiam esse, quae tamen non altius sublata, sed submissa, suppressa atque deducta sit.
* Cicero pro altâ voce, dicit voce pleniore et contentâ, it. voce canorâ; et Iul. Caes. L. 2. B. Civ. c. 35. et Curt. L. 8. c. 30. Voce magna. Plinius L. 2. Ep. 11. p. m. 63. eleganter ita de voce sua alta, quam praesente Caesare Traiano intenderat: Caesar quidem mihi tantum studium, tantam etiam curam (nimium est enim, dicere sollicitudinem) praestitit, ut libertum meum stanten saepius admoneret, voci laterique consulerem, quum me vehementius putaret intendi, quam gracilitas mea perpeti posset.
† Rectius ergo, si numeres, addideris Distributiva, v. g. altaria bina, trina; quamvis apud Virg. Ecl. 5. occurrat: Duoque altaria Phoeba.
At quid non licet Poetis?
* Adhibent veteres priore loco etiam Unus, v. g. Liv. L. 1. c. 20: Huic Sacerdoti duos flamines adiecit: Marti unum; alterum Quirino.
Hic autem loquendi modus retinesi quoque potest, etiamsi ultra binarium numerum progrediaris. V. g. Tres heic conspicimus mensae accumbentes nostrae viros doctissimos: Unum Theologum; alterum ICtum; tertium Medicum.
† Guil. tamen Budaeus in Comm. G. L. Reprebendit, inquit Laurentius illam locutionem: Amamus nos inter nos; quum Cicero de Divinatione scripserit: Nosque inter nos esse complexos. Et in 2. de Orat. Sed quid hoc loco vos inter vos, Catule?
Stabis autem rectius iudicio Laur. Vallae: utpote quo id, quod usitatius est, praefertur.
* Ita Amans mei plus est, quam Amans me.
† Degenerant quippe Participia in Nomina, quum Casum verbi sui amittunt, et more Substantivorum Genitivum adsciscunt.
novum, notavit L. 9. c. 3. Vechneri Hellenol. 225. Andr. Schotti Obs. Hist. L. 3. Obs. 40. Sciopp. Iud. de Stil. Hist. 127. Cell. Antib. 270. C. P. 322.
* Atque hinc Biblicas locutiones, Ambulare in tenebris, in luce, in veritate, Ambulare non secundum carnem, sed secundum spiritum. Ambulare secundum caritatem, eo magis tolerandas in elegantiori stilo puto. Interim pro iis substituas, Degere in tenebris, Gradi in tenebris, Versari in luce, Gerere se, ut Christus se gessit, Ex veritate vivere, Non carnis, sed spiritus arbitrio parere, Non carni obtemperare, sed spiritui, Caritatis officio fungi. Quamvis et heic Substantiva sensu non nisi sacro et Biblico sumuntur; et quidem recte.
* Amittere fidem, occasionem, tempus, vires et corpus, oppidum, opes, laudem, dignitatem, colorem, causam, litem, vitam, animam, adspectum, lumina oculorum, visum sc. morte recte dicuntur; sed Amittere proelium, et Amittere ius, non item. Amittere exercitum est apud Iustinum. Cell. Antib. 207. Vorst. de Lat. Falso Susp. 169.
* V. g. Cic. Te multum amamus, quod ea
abs te diligenter curata sunt. Id. Multum te amo, quod respondisti. Schori Phras. ad Voc. Amo.
* Genitivi mei, tui, sui, nostri et vestri, subiciuntur Nominibus adfectuum et similibus, quando Passive significant.
† Sin autem alii Genitivi eiusmodi Nominibus opponuntur; tunc Active et Passive promiscue significant, prout sermonis s1una/feia id postulat. V. g. Amor Dei, Die Liebe, die Gott zu uns tragt, und die Liebe so wir gegen Gott tragen.
Ambiguitatis tamen evitandae ergo rectius faciunt, qui notione Passivâ Genitivo prorsus abstinent, et loco eius Praepositionibus In vel Erga utuntur. v. g. Amor in vel erga Deum. Conf. infra Substantiva Affectuum.
* Frequentius autem et elegantius dixerunt aureâ aetate: Incertum est, utrum vel num hoc verum sit, an vel an vero illud; vel Utrum hoc verum sit, illudne; vel, Sitne hoc verum, an illud; vel, Sitne hoc verum, utrum illud; Utrum hoc verum sit, anne illud, item suppressâ priore particulâ dubitativâ, Incertum est, hoc verum sit, an illud, it. Incertum est, hoc verum sit, nec ne? Incertum est, odio dignus sit, annon? it. Incertum est, utrum hoc verum sit, nec ne; it. Incertum est, odio dignus sit, annon? Poetae etiam interdum: Hocne, illudne verum sit.
Quodsi tres aut plures sententiae disiungendae sunt; primum Comma usitatius ne; posteriora an exigunt. v. g. Incertum est, sitne hoc verum, an illud, an aliud. Posteriori an additur interdum etiam vero. V. g. Din deliberavit, consilione Tribunorum staret, an hostes statim adgrederetur, an vero fessis viâ militibus noctis spatium ad resumendas vires daret.
Etiam in primo Commate, sicut in posteriori, An usurpari potest.
* Cic. 3. Verr. Utrum admonitus, an tentatus, an (quâ est iste sagacitate in his rebus) sine duce ullo, sine indice pervenerit ad hanc improbitatem, nescio.
Id. 4. Verr. Utrum hoc signum improbitatis tuae, an tropaeum nece ssitudinis atque bospitii, an amoris indicium voluisti?
Non numquam tamen res ipsa vetat adhibere Utrum de duobus, sed iure quasi suo tuetur geminum An. Quintil. Lib. 5. c. 10: Haec et in deliberando intuemur, et in iudiciis ad duas res solemus referre, An voluerit quis, an potuerit. Heic non licet dicere, utrum voluerit quis, an potuerit, quia partes inter se non pugnant, sed belle conspirant. Schwarzius ad Tursell. 133.
† Ceterum an, sequente in altero Commate vel sive aut, v. g. Incertum est, utrum hoc verum sit, aut (vel) illud, ut hodie non nulli loquuntur, damnavit Quintilianus Instit. Orat. 1. 9: Et an, et aut, inquiens, Coniunctiones sunt: male tamen interroges, hic aut ille sit. Sed fallitur Grammaticorum princeps, idemque ipsi accidit, quod Gellio L. 10. c. 21. de novissimis et novissime, perperam adfirmanti, Ciceronem binis his vocabulis usum numquam fuisse. Etenim ne ipse quidem Cicero dubitavit ita loqui. Quamvis enim locus eius ad Q. Fratr. p. 31. editionis recentissimae, qui obici solet, a L. Malespina frustra approbetur; tamen pro Rosc. Amer. c. 21. hic loquendi modus abunde stabilitur: Credo, quum vidisset, qui homines in hisce subselliis sederent, quaesisse, num ille aut ille defensurus esset. Et similiter locuti etiam sunt alii bonae notae scriptores. Ita quidem Plinius, Tullii aemulus, Panegyr. c. 84. n. 1: Ut si quis eam uxori tuae conferat, dubitare cogatur, utrum sit efficacius ad recte vivendum, bene institui, aut feliciter nasci. Tacitus: Sponte, vel necessitate, incertum habebatur. Quin ipse Quintilianus, quam damnat, r(h=s1in usurpat L. 9: Sitne Consul a consulendo, vel a iudicando. Seneca de Constantia Sapient. 5: Cogita nunc, an huic fur, aut calumniator, aut vicinus potens, aut dives aliquis, regnum orbae senectutis exercens, facere iniuriam possit. Id. Ep. 52: Quem, inquis, invocabo? hunc, aut illum? Quin, qui omnium, si Ciceronis iudicio standum, elegantissime scripsit, ita locutus est Caesar. L. 1. B. Gall. c. 40. n. 4: Quid tandem vererentur? aut cur de sua virtute, aut de ipsius diligentia desperarent? Ex quibus omnibus perspicitur, aut in interrogatione cum utrum, num, et an iunctum Latine dici: quod contra illos notandum, qui cum Quintiliano putant, neminem veterum ita
dixisse. Cell. Antib. 244. C. P. 160. 338. Tursellin. de Partic. L. L. 129. seqq. Andr. Borrich. Append. 71. et Vindic. L. L. 14. Sciopp. Iud. de Stil. Hist. 124. Goclen. Obs. 487. et Silv. Barb. 64. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 171. Valla L. 2. Eleg. c. 17. Praecipue in consilium adhibe Clar. Kappium ad Ienfium 158. seq. qui suspectam hanc locutionem egregie heic vindicavit. Confer infra Utrum.
Interim ut semper usitatiora praeferenda sunt, et insolentiora evitanda; ita et heic modum loquendi frequentiorem sequi malim, quam hunc ipsum insolentiorem, quantumvis vindicatum.
Nemo temere tam ineptus fuerit, ut obiciat nobis heic loca veterum, in quibus non interrogatio aut dubitatio spectatur, sed rerum disiunctio. v. g. Cic. 1. de Fin. c. 21: An ille tempus aut in Poetis volutandis aut in Musicis contereret?
ANNALIS scil. Taciti vel Baronii, subaudi liber: Annales, subaudi libri. Quare in allegandis Taciti libris, quos ab Augusti excessu inchoat, rectius hunc vel illum annalem, quam hunc vel illum librum analium citamus; idque ad exemplum veterum.
* Gellius L. 2. c. 1: Posuimus igitur verba ipsa Quadrigarii ex annali eius sexto transscripta. Id. L. 15. c. 1: Si annalem undevicesimum Q. Claudii legisses. Et ita alibi saepius. Plinius L. 7. c. 28: Q. Ennius, T. Caecilium Teucrum, fratremque eius praecipue miratus, propter eos annalem sextum adiecit. Nepos Hannibale c. 13: Atticus M. Claudio Marcello et Q. Fabio Labeone coss. mortuum (Hannibalem) in annali suo scriptum reliquit. Sed haec de usu vocabuli Singularis Numeri. Pluraliter Annales et monumenta vetustatis Clcero pro Domo cap. 27. dixit. Et Virgilius L. 1. Aeneid. v. 373:
Si vacet annales nostrorum audire laborum. It. Iuvenalis Sat. 2. v. 102:
Res memoranda novis annalibus, atque recenti
Historia.
† Nec tamen gravius ex mente quorumdam accusandi sunt, qui dicunt libro primo, secundo etc. annalium; quum integra locutio sit, annalium librorum libro primo. Rectius interim stabis a veterum auctoritate.
Dicunt etiam Latini Anno ineunte, Im Anfange des Iabres; et Anno exeunte, Im Ausgange des Iabres.
* Hinc Flagellator annonae, Ein Korniude, qui immodicum ex farris venditione quaestum aucupatur.
* Graviusculum annonae est incendium, Es ist ziemlich theure Zeit. Annona convaluit Latine dicitur, quando far exiguo pretio venditur et emitur, Es ist wieder wolfeil geworden.
* Plautus heic usurpat creberrime Postquam, v. g. Biennium iam factum est, post quam abii domo: Item Plautus et Cicero etiam Ut cum Indicativo. v. g. Tertius est hic annus, ut nostrâ domo abierunt. Cic. 8. Phil. Annus est, ut repulsam tulit.
* Ceterum to\ Ansam dare Cicero tantum ter usurpavit, et Metaphoram in eo latentem duriusculam per to\ tamquam emollivit.
† Dicunt etiam eruditi nostri cum Dativo, Dare ansam alicui rei; in quo quidem modo etsi nihil reperiatur, quod Analogiae repugnet; idoneam tamen eius auctoritatem non dum invenire potui.
Cicero et alii habent etiam Ansam alicuius rei babere, retinere, praebare, quaerere, arripere; quae locutiones a Graecis sumptae sunt, qui habent pare/xein labh\n, zhtei=n labh\n, Ursach geben, Ursach suchen.
Cicero pro hac locutione, usitatius dicit, Dare vel adferre causam alicuius rei; et Virg. ad aliquid.
* Cic. Non committam, ut, si defugerim, tibi causam aliquam dem recusandi. Id. Ac mihi quidem explicandae Philosophiae causam attulit gravis casus civitatis.
* Ante enim si absque Casu ponitur, fere est Adverbium temporis; et Retro notat motum ad locum, non actionem vel motum in loco: ut ita neutrum praesenti locutioni conveniat.
Qui vero pro Ante laesus est, dicunt A tergo laesus est; illi haud omnino repudiandi videntur; quum habeant veteres A tergo teneri, A tergo aliquem adoriri.
* Latinis ante diem, est immaturo tempore, v. g. Occidit ante diem i. e. praematurâ morte obiit. Sed Ante lucem, est pro diluculo; ut ante noctem, pro crepusculo. Cic. L. 2. de Orat. c. 64: Num tibi molestus esset futurus, si ad te bene ante lucem venisset, Germ. Lange vor Tage.
* Ego addiderim pro hac r(h/s1ei: Plinium Iun. in cuius L. 2. Ep. 10. haec scripta sunt: Habe ante oculos mortalitatem, a qua adserere te hoc uno momento potes. et Senecam Ep. 11. dicentem: Vir bonus semper ante oculos habendus.
Idem Livius cum Cicerone et aliis pro eo usitatius, Proponere sibi aliquid ante oculos. Cicero etiam, Ponere sibi aliquid ante oculos.
* Antecello et Anteverto tibi frequentius ac tutius, quam Antecello et Anteverto te. Quin Accusativus occurrit non nisi apud Auct. ad Herenn. Lib. 2. c. 30. ubi Passive hoc verbum effertur: An ad inferiores, qui omnibus his rebus antecelluntur.
significet etiam Germanice Vorsetzen, atque ita de epulis usurpari possit. Vorst. de Lat. Falso Susp. 175.
* Ter. Andr. Experiri omnia certum est, antequam pereo. Cic. 2. Phil. Priusquam de rep. dicere incipio. Id. 1. Philipp. Antequam de rep. dicam. Sallust. B. Caril in princip. Priusquam incipias, consulto; at ubi consulueris, mature facto opus est.
Par ratio in Postquam, Ubi, Simul, Simul ac, Simul atque, Simul ut, cet.
† Coniunctivis autem iunguntur cuncta haec fere non nisi quum Modus Potentialis indicatur, vel quoties oratio indirecta est.
* Plin. L. 15. c. 18, 6: Nepotumque securitatis anxius. Liv. L. 5. Anxius gloriae alterius. Id. Liv. L. 7. B. Pun. 251. Anxius curis. quintil. L. 5: Anxius sum de hac re. Ovid. L. 1. Met. Anxius furti. Plinius etiam L. 4. Ep. 21. dicit Anxium esse pro alicuius salute.
* Etiam Aperiri caelum dicitur a Poetis matutino tempore, quum fit dies: Claudi vero noctu, quum finitur.
Livius etiam habet Aperire diem Germ. Den klaren Himmel bervorbringen, v. g. Lib. 2. B. Pun. 29: Quum calescente sole dispulsa nebula aperuisset diem. Sic ibidem L. 6. 6.
Sed Aperit se caelum aut terra, suspectum, quamvis vulgo ita dicant: Cicero pro eo, caelum aut terra discedit; et Virgilius Lib. 1. Georg. v. 479: Terra dehiscit; et Plinius Lib. 6. Ep. 20: Ab altero latere nubes atra et horrenda ignei spiritûs tortis vibratisque discursibus rupta, in longas flammarum siguras debiscebat: fulgoribus illae et similes et maiores erant. Schori Phras. ad voc. Discedo.
* Dictum tamen, quod contra Vossium et Scioppium notandum, a Cicerone: In luce atque in oculis civium magnus.
habitum studentis, habere ante se scrinium, ut solebat. Mox imaginatus est, venisse Neronem cet.
* Hanc locutionem Latini etiam aliis modis exprimunt. Florus L. 1. c. 9. n. 4: Ius provocationis adversus ipsos dedit, Er hat ihnen die Freyheit gegeben, von ihnen zu appelliren. Ab illo provocatio non est, Von ihm kann man nicht appelliren, Liv. L. 2. c. 39: Provocare ad aliquem, An einen appelliren, veteres passim.
* Praepositio Ad maiori iure heic obtinet. Cons. supra Ad templum.
* Appetitus enim Latinis est non nisi cupiditas illa natur alis et fere immoderata, quae rationi obtemperet. Appetitus notionem intransitivam habet: sed Appetentia transitivam. Hinc dicere possum, Appetitus mentis, Appetitus animi coercere: sed vehementer a)/topon est, dicere Appetitum cibi.
Explico pro Illustro, fere habet explicavi.
* Graeci e)/nhma vocant, quod per anum in intestina inicitur.
iecerant, ingens cogens corpus applicuit, Curt. L. 4. c. 4. n. 3.
* Applictio Latinis pro atu aliquid accommodandi ad aliud quippiam, non ponitur; fed pro intentione ac studio animi. V. g. Cic. in Lael. A natura mihi videtur potius, quam ab indigentia orta amicitia, applicatione magis animi cum quodam sensu amandi, quam cogitatione.
* Neque vero Schorus r(h=s1in Subornare aliquem, propterea damnare iure potuit, utpote quae satis auctoritatis habet. Cic. pro Q. Rosc. c. 17. Falsum subornare testem. Curtius L. 6. c. 10. n. 16: Fidem eius suspectam habui, quod non ipse deferret, sed fratrem potins subornaret. Plin. L. 3. Ep. 9. p. m. 107: Subornatus ab aliquo reorum, ut accusationem exarmaret. Sed ea videtur mens Schoro fuisse, locutiones imperitorum ab se allatas, minus esse elegantes, et linguae proprietati parum accommodatas.
* Interdum tamen posterior constructio priori etiam notioni convenit. v. g. Plin. L. 8. c. 28. 2: Aure ad glaciem apposita.
* Et sane quod dicendum sit, non navis appulit, sed navis appulsa est, facile intelligi potest, si modo, ut Cicero in Bruto
svadet, rationem, tamquam obrussam, adhibeamus. Quod enim appellit, id appellit vel se ipsum, vel aliud. Iam navis appellere se ipsam non potest, quippe quae principie motûs interno caret; sed appellit eam ventus, quique eam gubernaculo dirigit; aut remis propellit, homo. Ceterum quod naves appelli et appulsae esse dicantur, eius exempla passim sunt obvia in Livio, Cicerone, Cornelio. Sed de hominibus non modo dicunt, quod navem appellant, sed etiam nomine non addito, quod appellant; nec tantum, si vehantur navi, sed et si aliâ ratione aliquo perveniant. Utriusque exempla in classicis auctoribus reperiuntur. Neque vero dubium est, quin in talibus subaudiendus sit Accusativus Pronominis reciproci, et appellere classe in Italiam dictum pro appellere se classe in Italiam; et visus est ad me appellere pro visus est se ad me appellere. Sane Terentius Andr. A. 4. Sc. 6. dicit: Haud auspicato huc me appuli: estque locutio appellere se aliquo, talie, quales sunt ferre se, aliquo, proripere se aliquo, ducere se aliquo, facere se aliquo: quarum locutionum postremam Vorstius de Lat. Falso Susp. ex Apuleio produxit. Sed annon ipse quoque homo nave aut classe appelli dici possit? Potest utique. Sulpicius Severus Dial. 1: Tricesimo die Massiliam appulsus, inde huc decimo pervenerim. Quin et ipse Cicero alicubi dicit, appelli navigiis in Siciliam. Et sane dum navis appellitur aliquo, ipse simul homo, qui in navi est, appellitur. Praecipue autem vectores, quos Latini in re nautica notione Passiva vocant, Germ. Die Passagiers, recte dici poterunt appelli: hi enim in navi fere otiosi sunt, neque, ut gubernator ceteraeque operae, navem dirigunt aut propellunt.
† Haec ex Vorstio de Lat. Mer. Susp. 143. bene se habent, eisque inhaerendum existimo; quoniam a(s2 e)pi\ to\ polu\ ita res sese habet. Conf. etiam Anton. Sehori Phras. et Vossium de Vitiis Lat. Serm. 155. At quod non dissimulandum est, Vorstianae huic sententiae Tacitus obstat, qui hunc ipsum a Vorstio, Schoro, Vossio, aliisque damnatum loquendi modum bis usurpavit. Ita enim 2. Annali c. 24. inquit: Sola Germanici triremis Chaucorum terram appulit. Et 4. Annali c. 27: Quum velut munere deorum tres triremes appulere. Perizonius ad Sanctii Minervam 609. Kappius ad Iensium 171.
* Poetae etiam adiungunt Infinitivum Passivae Vocis v. g. Ovid. 1. de Arte 2:
Sed puer est, aetas mollis et apta regi.
1. Apud aliquem, aut Apud latus alicuius esse: pro quo Cic. Adsixum esse alicui. Schorus de Phras. Ad voc. Adsixus.
2. Apud aures, Apud pedes aliquem tenere, Apud capillos aliquem trahere: pro quo Latin. Auribus, Pedibus aliquem tenere, Trahere aliquem capillis.
3. Apud te stabo: pro quo Lat. Tibi adero; Praesto tibi ero; non deero tibi.
Neque tamen Germanisini sunt, quamvis similiter primâ, fronte ita videantur, quae heic subsequuntur:
1. Apud me domi non est, Bey mir im Hause ist er nicht. Apud Lycomedem erat educatus.
2. Apud se non est i. e. ita perculsus est, ut sui non sit compos. Occurrunt haec apud Terentium, et alios. Vorst. de Lat. Falso Susp. 54. Conf. infra Esse apud se.
* Liv. L. 25. c. 27: Terrâ marique inclusus. Nep. Themist. c. 2: Xerxes et mari et terrâ bellum universae inferebat Graeciae. Sallust. B. Catil. c. 53: Mari atque terrâ praeclara facinora fecit.
Aqua et terra, habent quidem veteres, sed non eâ notione, quâ to\ Aqua pro mari fumitur, et terrae opponitur: sed longe diversâ. v. g. apud Caes. L. 3. B. Civ. c. 17: Aquâ terrâque aliquem prohibere, Einen nicht ans Land treten, und frisch Wasser hohlen lassen.
lavandas, quemadmodum Livius L. 34. c. 6. per servos ad remum, exprimit Die Ruderknecbte. Conf. Buchneri de Commutata Rat. Dic. p. 350.
* Pari ratione Aqua pedibus lavandis apposita, vel Aqua ad pedes, Das Fusswasser.
Manualis veteribus est, quod manibus capi vel tractari potest, v. g. Plin. L. 19. c. 1. Manualis fasciculus, Ein Handbundel. Tacit. Annali 4. c. 51. 51: Saxa manualia, Wurfsteine, so man mit der Hand tractiren kaun. Atque ita hâc veterum notione accommodari non potest ad aquam.
* Speciatim Poetae caput usurpant pro fonte. Ovid.
In caput alta suum labentur ab aequore retro
Flumina, conversis solque recurret equis.
* Ansam huius locutionis dedit Livius L. 1. ab Urbe 87: Ad id sacrarium Flamines bigis curru arcuato vehi iussit. Currus arcuatus stilo nostrate est Eine Kutsche.
* Usurparunt autem Plurali Numero Horatius et Virgilius, quod notat Ol. Borrichius Anal. 24, Iustinus, quod notat Iensius 39, Ovidius Metamorph. 9. v. 61. et Tacitus Hist. L. 5. c. 7. n. 4. quod notat Kappius ad Iensium 38; idem Ovidius Metamorph. 15. n. 268. et Curtius L. 4. c. 7. n. 6. quod equidem nunc noto.
flexionum Modos absolvit. Graeca, bellissima alias lingua, eodem articulari morbo laborat, quamvis tanta articulorum necessitas ipsam non premat, quanta reliquas, siquidem de Homero constat, quevod in integro aliquo Iliadis suae libro Articulum posuerit nullum. Hactenus Weissius.
* Cave autem, ne loco articulorum ubique in stilo Latino infercias Pronomina hic. is, iste, ille; quae non nisi e)mfatikw=s2 posita locum habent, et eleganter plerumque subaudiuntur.
Refragatur Borrichius Cogit. 49, quaeritque, quum Cicero dicat, Articulis membrisque distincta oratio; cur et nobis pariter non licear dicere; Articulis suis membrisque aistincta est doctrina fidei Christianorum. At. articuli designant partes. Esto sane! designent pertes! Sed et quid aliud notat caput, quam nobiliorem corporis partem?
* Articulus quid apud Grammaticos notet, nemo nescit: quo de in proxime praecedenti non nulla adnotare lubuit.
* Sall. Homines talis negotii artisices. Seneca in Agamemn. 13. 7. v. 983: Sceleris infandi artifex. Cic. in Orat. c. 48: Consuetudo artifex suavitatis, Die Gewohnheit macht, dass man die Sache zuletz gern thut. Id. Cotta in ambitione artifex dicere solebat. Id. 7. Verr. 144: Artifex ad corrumpendum iudicium.
* Cic. pro Arch. c. 4: At domicilium Romae non habuit: is, qui tot annis ante civitatem datam sedem omnium rerum ac fortunarum suarum Romae collocavit. At non est professus: immo vero iis tabulis profellus, cet. Id. At enim hoc feceram i. e. Obvertat et obiciat mihi aliquis, me hoc fecisse. Item: Obi. At enim multa incerta sunt, et investigari atque erui e tenebris non possunt. Resp. Liberaliter do, prolixe fateor, cet. Cic. Verr. 7. c. 17: At vero contra bellum praedonum classem habuit ornatam. Itaque isto Praetore defensa provincia est. Id. L. 3. de Orat. n. 188: At enim vereor, inquit Crassus, ne haec aut difficiliora istis ad prosequendum esse
videantur, aut quia non traduntur in vulgari ista discipliva, nos ea maiora ac dissiciliora videri velle videamur. Curt. L. 9. c. 2. n. 22: Obi. At enim equitum peditumque multitudo vos commovet. Responsio ironica: Cum paucis enim pugnare soliti estis, et nunc primum inconditam sustinebitis turbam. Plin. L. 9. Ep. 26. p. m. 384: Obi. At enim alia conditio Oratorum; alia Poetarum. Resp. Quasi vero M. Tullius minus audeat.
* Cic. L. 2. Verr. 166: Oderunt Siculi: togatorum enim causa multa feci. At hi quidem acerrimi inimicissimique sunt. Id. L. 4. Acad. n. 107: Primum enim negatis fieri posse, ut quisquam nulli rei adsentiatur. At id quidem perspicuum est. cet.
Attendo te tamen saeculo aureo magis proprium.
Attendere pro curare, eniti, absolute ponitur sequente ut. v. g. Plin. L. 6. Ep. 30: Villa Camilliana, quam in Campania possides, est quidem vetustate vexata: ea tamen, quae sunt pretiosiora, aut integra manent, aut levissime laesa sunt. Attendemus ergo, ut quam saluberrime resiciantur.
* Hinc obverti non debet, ad omitti posse, eo quod verbo etiam insit, atque adeo recte dici, Quod attinet me; quemadmodum recte dicatur adire aliquem et adire ad aliquem. Analogia enim, nullis veterum exemplis suffulta, nihil probat. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 174. Cell. Antib. 245. C. P. 194. Kappius ad Iensium 160.
Pro Attinet in hac ipsa locutione veteres interdum usurpant Pertinet. v. g. Curt. L. 6. c. 11. n. 30: Quod ad Dymnum pertinet, nihil scio. Pro quo Cicero etiam kat) e)/lleiyin diceret: Quod ad Dymnum, nihil scio; Vel: De Dymno, nihil scio.
* Plautus etiam dicit: Auctor illi sum de hac re, ut hoc faciat.
Auctorem esse, sequente Accusativo cum Infinitivo, idem notat apud Livium, quod adfirmare, pro certo aliquid adserere. v. g. L. 2. c. 48: Auctores sumus, tutam ibi maiestatem Romani nominis fore.
* Quin et audire aliquid de aliquo, tamquam subiecto, non modo Terentius, sed etiam ipse Cicero habet: quod tamen notandum, non imitandum esse existimo. Alias enim Praepositio de recte
tantummodo et ordine adhibetur, si de obiecto sermo est. Conf. Laur. Vallae Eleg. L. 3. c. 66. p. m. 266.
Audire etiam intransitive sumitur. v. g. Bene audire velle ab omnibus i. e. bonam existimationem apud omnes habere, Bey allen und ieden einen guten Namen haben.
† Sed, quod contra Schorum notandum, omnino heic ratio quaedam subest. Nimirum Avelli ab vel de aliquo notat distractionem eorum, quae morali vel politico coniuncta sibi invicem vinculo sunt, v. g. Avulsus sum a meis; Avulsus sum a ceteris; Sperat, se rus a me avellere Ter.; Avellere se a meretrice i. e. relinquere eam, renuntiari turpi eius consuetudini. Ter.; Avelli de complexu matris: Avelli autem ex aliquo eorum innuit separationem, quae nexu cohaerent Physico, v. g. Poma ex arbore avulsa. Poetae tamen hanc a)kri/beian minus curant, quum v. g. dicant etiam Avellere poma ab arboribus et de arboribus.
* Plinius L. 5. c. 2. n. 1. Plane omittit Praepositionem: Et horum pars quondam Vesuni, qui avulsi his, propriam fecere gentem, versi ad Aethiopes.
* Exempla veterum sunt in promptu. Caes. L. 1. B. Civ. c. 4: Totum se ab eius amicitia averterat. Cic. de Amic. c. 1: Tu velim a me animum parumper avertas, Lalium loqui ipsum putes.
* At id non est perpetuum. Invenias enim loca, ubi etiam cum Casu quarto constructum oboediendi notionem habeat, ut apud Plaut. Trin. A. 3. Sc. 2. Vorst. de Lat. Falso Susp. 132. seq.
† Obiectant illud Ciceronis L. 5. Ep. 11: Ei velim scribas, ut nullam rem neque tam magnam, aut tam parvam putet. cet. Sed in optimis editionibus est, neque tam parvam.
* Quo minus autem huic decreto magni Grammatici simpliciter subscribamus, intercedit auctoritas Terentii Heaut. A. 3. Sc. 3. v. 31. 32: Quid illum porro credis facturum, Chreme, nisi eum, quantum dii dant opis tibi, servas, castigas, mones?
* Dicunt Latini Auxiliarius, a, um, et Auxiliaris, e.
* Vocabulum Banco Latine possit verti per aerarium mercatorum. v. C. S. Schurzfleischii Nomenclat. Strateg. p. 14.
† Banco della pieta, vulgo Mons pietatis, Latine reddi possit Aerarium publicum, unde indigentes ecclesiae bono sustentantur. Vid. Paul. Iac. Marpergeri Montes Pietatis, Lips. 1715.
debilitare, ut nullum ab eo periculum amplius sit metuendum.
* Sed Gerere bellum cum aliquo duplici ratione dicitur. PRIMO enim est, adversus aliquem bellum gerere. Virg. L. 1. Aen. v. 47:
- - Una cum gente tot anncs
Bella gero - -
Cic. L. 12. Fam. Ep. 22: Nos cum Antonio bellum gerimus. DEINDE est, in alicuius partibus esse, et contra communem hostem sociatâ operâ viribusque coniunctis gerere bellum. Nepos in Chabr. c. 3: Tum praefecti Regis Persiae legatos emiserunt Athenas, questum, quod Chabrias adversum Regem bellum gereret cum Aegyptiis.
Hâc notione duplici sumuntur etiam locutiones, Pugnare, it. Bellare cum aliquo.
* Exempla huius notionis in auctoribus classicis actis obvia sunt; nec ullum in contrarium temere adferri, credo, poterit. Terent. in Prol. Phorm. Benedictis si certasset, audisset bene. Cic. de Leg. 1. c. 19: Ut bene audiant, ut rumorem bonum colligant, erubescunt. Id. de Fin. 3. c. 17: Est hominis ingenui, velle bene audire ab omnibus. Id. L. 6. Attic. Ep. 1: Me iccirco putant bene audire velle, ut ille male audiat. Terent. Phorm.
A. 2. Sc. 3. v. 12: Si herum insimulabis avaritiae, male audies. Corn. Nep. in Dione: Insuetus male audiendi. Schor. de Phras. ad Voc. Audio.
* Caesar enim L. 2. B. Civ. dicit: Labores male ceciderunt. Cic. Att. L. 3. Ep. 1: Nihil mihi optatius cadere potuit. Id. Cecidit belle, Id. 2. de Orat. 9: Peropportune cecidit mihi hoc. Id. 2. Verr. 3: Hoc adhuc percommode tadit.
Usitatius tamen dixeris: bene evenire, accidere secundâ fortunâ, prospere evenire, evenire feliciter, prospere cedere.
* Dicit etiam Cicero: Bene se habere.
† Verbum habere ergo heic transitive, illic ontransitive sumitur.
* Idem Adverbium etiam perperam usurpatur, quum dicunt: Bene veniatis; Bene veneris, Seyd willkommen; sey willkommen. Pro quo dicendum: Exoptati adestis; Opportune ades; Adventus tuus mihi gratus est.
* Analogia certe postulat, ut tertius Casus huic verbo addatur; quem etiam addiidit Cicero. Interim tamen reperitur etiam hoc Verbum cum Accusativo iunctum Benedicere aliquem: unde Passivum Benedicor, et Participium Benedictus. Nimirum loquendi modus hic fit per Graecismum, ex e)ulogei=n tina formatum, atque occurrit apud Ovidium Fast. 2, 637. Tibullum 2, 1, 33. Petronium, Apuleium, Arnobium, antiqquum Scripturae Interpretem, et Ecclesiasticos scriptores, in primis Sulpicium Severum.
Nova autem huius verbi notio, quâ pro fortunare, salutem et felicem succes.
sum alicui largiri, Germ. Segnen, accipitur, tota est Hebraica, non minus in verbo, quam inde derivato Substantivo Benedictio, et Adiectivo Benedictus.
* Substantivum autem Benedictio, similiter, ut ipsum Verbum, significat laudem, apud Apuleium. Borrichius Cogit. 50. to\ Benedictus in antiquis inscriptionibus invenit.
† Idem Olaus Borrichius Analect. 59. to\ Benedicere aliquem ex Plauto, Tibullo et Ovidio probatum etiam it; sed frustra est. Vide Cell. Antib. 147. 148. et 246. C. P. 235. Fab. Thes. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 192. seqq. Conf. infra Maledicere alicui.
Germanicum verbum Segnen, ait Weissius de Stil. Rom. p. 144. seqq. triplici gaudet notione: PRIMO enim valet bene de aliquo sentire et loqui; POSTEA bene alicui precari, et prosperrima quaevis optare; TANDEM, felicem reddere et beatum. Quodsi igitur dicerem: Deus bene piis dicit; non modo haec novâ oris Latini formâ foret; sed etiam sensu plane a ratione abhorreret: perinde enim foret, ac si dicerem: bene de piis Deus loquitur et sentit. Nascentis Christianae Ecclesiae doctores, quos ut patres reveremur, hâc loquendi formulâ usi, quoniam dogmatum magis puritatem, quam verborum congruentiam sectabantur, ad nostram hanc aetatem transmiserunt eo sensu, ut Deum res piorum prosperare, secundare, amplificare, fortunare, in melius et melius evehere significarent. Quoties igitur Germanicum illud Segnen, Latine reddi debet, iudicare et dispicere necesse habemus, quo loco per bene alicui dicere s. laudare; quo rursus per bene precari et eminari; et quo tandem per prosperare, secundare, iuvare, transferendum sit.
iucunditatem Rostochii 1714. recusâ. Num vero ita etiam salvâ Latinitate liceat dicere, nos heic dispiciamus. Analogia quidem non obstat; quae tamen suffragio antiquitatis quum destituta videatur esse: substituamus cum Schurzfleischio Ep. 330. Libare alicui poculum; et cum Taubmanno, indicante Fabri Thesauro ad voc. Libo, Libare. alienae saluti; et cum Plauto Pers. A. 5. Sc. 1: Cyathos mihi das. Cedo sane. Bene mihi, bene vobis, bene amicae. Optatus hic mihi dies datus hodie est a diis. Scilicet ex hoc loco Plautino elicitur, Bene tibi significare germanicum istud, Es gilt dir! auf deine Gesundheit!
† De hac autem bibendi caerimonia videatur Charles Patin dans Relations Historiques et Curieus, de sa voyage en Allemagne p. 158. Io. Frid. Mathenesius de Ritu bidendi in Sanit. Conr. Rittershusius L. 4. Sacr. Lect. c. 6.
* Dicunt etiam Latini, Alterum tantum. Corn. Nep. in Vita Eumenis: Illa autem (via), quâ omnes commeabant, altero tanto longiorem habebat anfractum. Nostri dicerent, Der Weg war noch einmal so lang. Lege 14. Dig. de Lib. et Potest.: Secundum voluntatem defuncti filius altero tanto amplius habebit, quam silia. Nostri dicerent, Mehr als noch einmal so viel. Ita etiam Cicero, Livius et alii loquuntur.
† Utrumque hoc loquendi genus apud Graecos similiter obtinet: dicunt quippe di\s2 to/s1os2, et tes1ou=ton e)/teron.
Plautus etiam dicit Sexcenta tanta pro Sexcenties tantum: ut in Pseud. 2. 2: Quasi mihi non sexcenta tanta soleant redire. Et in Trinummo dicit Tria tanta pro Ter tantum. Sed pro Decies tantum dicunt etiam decimum, et pro Centies tantum dicunt Centesimum. Ita Varro L. 1. R. R. c. 44: Semen heic redit cum decimo. -- In Sybaritano (agro) dicunt etiam cum centesimo redire solitum. Et Plin. L. 5. c. 4: Terra reddit fenus cum centesima fruge. Vorst. de Lat. Falso Susp. 254. seqq.
* Conscientia est
1. Proprie multorum scientia. Cic. 1. Catil. pr. Constrictam iam omnium horum conscientiâ teneri coniurationem tuam non vides?
2. Deinde animi testimonium de rebus bene maleve gestis. Plin. L. 3. Ep. 20: Multi famam; conscientiam pauci verentur.
3. Denique memoria et recordatio. Florus L. 2. c. 12. n. 10: Nemo Regum diutius amissae fortunae conscientiam retinuit.
Illa notio, quam secundo loco ponimus, heic consideranda venit. Et vero Cicero plerumque Genitivum heic addit, ut conscientia officii, optimae mentis, bene actae vitae, multerumque benefactorum, rectae voluntatis, scelerum, et similium: rarias autem Adiectivum, v. g. ad Attic. L. 10, Ep. 4: Praeclarâ conscientiâ sustentor. Et L. 13. Ep. 20: A recta conscientia transversum ungvem non oportet discedere. Ita etiam Sallustius B. Iug. c. 62: Ex mala conscientia digna timere. Frequentius ita dici coeptum, quum inclinaret Latinitas. Seneca Ep. 12: Hoc, qquod ille ex mala conscientia faciebat. nos ex bona faciamus. Et de Clem. 1, 15; Satis siduciae habere in bona conscientia. Plin. L. 1. Ep. 12; optima conscientia. Idem. L. 10. Ep. 7: bona conscientia. Tacitus Agric. c. 1: Bonae conscientiae pretio duci. Quintilianus L. 9. c. 2: Maledicta non intelligere, bonae conscientiae est. Symmachus habet: Conscientiâ salvâ. Conf. infra Salvâ conscientiâ.
Alias tamen Cicero dicit: Salvoofficio; Salvâ side; Salvis legibus; Quod salvâ fide pollim. Id. Lib. 9. Ep. 44: Peto a te, ut in ea controversia, quam habet de funde cum quodam Colophonio, et in ceteris rebus quantum sides tua patietur, quantumque tuo commodo poteris, tantum ei honoris mei causâ commodes. Id. Lib. d. Ep. 37: Peto, ut memineris, te omnia, quae tua sides pateretur, mihi cumulate recepisse. Cell. Antib. 236. C. P. 133.
* Quantumlibet igitur vocabulum Conscientiae, et cum Adiectivis positum, Conscientia bona et mala, bene se habeat; dantur tamen locutiones, in quibus id putidos repraesentat Germanismos. Ita minus Latina sunt:
1. Conscientiam mihi facio; pro quo Latini, Hoc sine scelere sieri nullo pacto potest; Hoc mihi religio est; Religione vetor, quo minus hoc faciam.
2. Conscientiam mihi non facio id perpetrare; pro quo dicendum, Religio mihi non est, quo minus id perpetrem.
3. Conscientiam suam examinare; pro quo dixeris, sua dicta et facta diligenter recognoscere, it. Descendere in se ipsum.
* Exempla sunt in promptu. Plaut. in Pseud. A. 4. Sc. 6: Bonân' fide istud dicis? id est, ut loquitur Iul. Caesar L. 7. B. Gall. Sincerene istud pronuntias? hoc est, Wahrhaftig, und wie es dir ums Herze ist. Cui opponitur dolo dicere, apud Plaut. in Trin. A. 2. Sc. 4. id est, non vere, non ex animi sententia. Statius in Praef. L. 5. Silv. Qui bonâ fide deos colit, amat et Sacerdotes, id est, fideliter et constanter, non ficte. Seneca Ep. 86: Numquam bona fide vitia mansuescunt, id est, prorsus ac revera exuuntur, Vom Grunde aus, vel eximuntur. Bona fide hoc agam tuum negotium, id est, non perfunctorie, Nicht obenhin, non quasi aliud agens, non quasi praeteriens, ut loquitur Cicero de Clar. Orat. Graeci e)n paro/dw| e)n pare/rgw|, quibus et Cicero usus est in Ep. ad Attic. et Q. Fratr. praeter rem, praeter propositum, obiter, in transcursu, levi, quod aiunt, brachio vel manu. Bona fide exsolvam, quod tibi debetur, id est, uti fieri debet, nullo fraudis, doli mali, vel simulationis interventu, a)/neu do/lou. Plaut. Aulul. A. 4. Sc. ult. Dic bona side; tu id aurum surripuisti.
* Tibullus hoc posterius enuntiavit integre:
Di meliora ferant, nec sint mea somnia vera.
Et Propertius L. 4. El. 6. v. 65. non modo paullo aliter, sed etiam sensu prorsus contrario i. e. admirationem inferente:
Di melius! quantus mulier foret una triumphus.
* Pro Sest. Longum est dicere; sed hoc breve dicam. Att. L. 6. et in Sallust. Iam dabo operam, quam maxime potero, ut breve id faciam.
quasi inania, et nullâ ratione naturae venientia, ut Plinius inquit. Metaphorice autem accipiuntur, et ab ipsis eruditis et cordatis Gallis ad interdicta Pontificia referuntur, quae contra ius et fas decreta esse censentur, ideoque contemnenda.
* Buccina surda, Eine Sourdine, Iuvenalis L. 7.
Ut primum quidem tuae parentis, immo dominae praecepta calcares.
Tertius id est, postremus modus rarior.
* V. g. Vide, ne consilia tua nimis sint calida, Nicht zu hitzig mein Freund! ubereilt euch nicht! Sic calidum iudicium pro praecipiti.
* Plin. Ad has res caligat humanum genus. Quintil. L. 1. e. 2. proverbiali locutione dixit, Caligare in sole i. e. caecutire in re clarissima, In einer klaren Sache irren.
† Posteriori aetate, apud Fulgentium et Petrum Chrysologum, Active etiam construitur, et usurpatur pro obscurare, caligine obducere aliquid. v. g. Tetrae nubes caligant caelum.
* Constructionis huius posterioris exempla, quia indicta aliis sunt, heic producenda in orchestram videntur. Instin. L. 24. c. 4: Augurandi studio Galli praeter ceteros callent. Valer. Max. L. 8. c. 12: Ab his id negotium aptius explicari posse consiteor, qui quottidiano eius usu callebant. Petron. Sat. c. 135: His ego callens artibus: hanc enim lectionem vel ipse Burmannus tuetur.
† Callere cum Accusativo, transitive sumitur, et respicit obiectum; cum Ablativo autem, intransitive sumitur, et respicit causam efficientem.
exprimebant per Inferias dare vel ferre alicui.
* Eleganti plane Metaphorâ Plinius Iun. priorem locutionem ad senium transfert. v. g. Aetas ingravescens receptui me canere iubet, Ich habe nunmehr die Iahre, dass ich Anstalt zu meinem Ende machen muss.
Pro Receptui canere, Curtius L. 4. c. 6. dixit Receptui signum dare.
* Nota heic, apud Plinium L. 5. Ep. 6. occurrere, Diversas caeli partes ac prospectus habere, Verschiedene Aussichten haben; it. Prospectum praebere, Einen schonen Prospect geben: et apud Livium L. 1. c. 18: Prospectum in urbem agrumque capere, Nach der Stadt und nach dem Felde hinsehen.
Pro Capi venationibus, dici etiam cum Latinis possit Venandi studio ardere, Venandi studio teneri.
* Sunt tamen exempla, ubi non significatur delectatio quaedam, nec Activo transitive sumpto locus esse suffragio antiquitatis potest. v. g. Cepit me taedium, oblivio, odium, satietas, cet. et non Cepi taedium, oblivionem, odium, satietatem, cet.
Occurrit etiam apud Plinium L. 9. Ep. 6. ubi in re delectabili verbum hoc non tantum transitive sumitur, sed etiam Passive: Capio aliquam voluptatem, quod hâc voluptate non capiar.
Sunt alia exempla, ubi in re delectabili transitive et intransitive usurpatur. v. g. Capio uclupt atem et Cepit me voluptas; Capio desiderium, et Cepit me desiderium; Cepi somnum, et Cepit me somnus. Eiusmodi hypallacticarum et reciprocarum constructionum plures in Latio occurrunt. Ita et Graeci: o)du/nhn e)/ilhfes2, et o)du/nh s1e e)/ilhfen.
Usu igitur et auctoritate veterum Latinorum discrimen illud animadverti debet.
* Diminuere autem alicui caput, quod apud Plautem et Terentium occurrit, idem est, quod diffringere, Einem den Kopf zerschmeissen.
† Neque diminutio capitis huius notionis est, quam ICti distingvunt in maximam, quae libertatem, civitatem, familiam adimit; mediam, quae civitatem et familiam tantum; minimam, quae solum familiae adimit ius, cetera vero relinquit.
* Non numquam, licet rarius, etiam Genitivum adsciscit. v. g. Terent. Heaut. A. 2. Sc. 4: Omnes mihi labores fuere, quos cepi, leves, praeterquam tui carendum quod erat. Quin etiam Accusativo relativi, demonstrativi, vel indefiniti iunctum reperitur. v. g. Plaut. Curcul. Quia id, quod amo, careo. Uterque modus non nisi Comicorum est.
* Carnis aridae et salsamenti certa pondera, Etliche Pfunde trocken fleisch, und eingesalzener Fische, Gellius L. 2. c. 24.
* Castra facere, omnium frequentissime occurrit.
andam spectantibus; Officia hominis Christiani in locis tractare dubiis; Res ad Christianum officium pertinentes docere, quatenus animus hominis in dubio esse, atque huc atque illuc impelli solet; Explicare controversias, quae ad conscientiam pertinent, quae docentur de finibus bonorum et malorum in re Christiana.
* Similiter iudicandum de eo, quod vulgo dicunt Casus legis: pro quo veteres ICti habent, species legis; qui etiam pro eo, quod vulgo dicimus casum elaborare, dixerunt, thema iuris elaborare. Schardii Lex. Iur. p. 921. Prasch. de Barb. 49.
* Ita Cicero eleganter Librum 1. de Orat. ita exorditur: Cogitanti mihi saepe numero, et memorid vetera repetenti, perbeati fuisse, Quinte Franter, illi videri solent, qui in optima rep. quum et honoribus et rerum gestarum gloriâ florerent, eum vitae cursum tenere potuerunt, ut vel in negotio sine periculo, vel in otio cum dignitate esse possent. Id. Epistolarum genera multa esse non ignoras. Id. Eunti mihi Antium venit obviam tuus puer. Id. 2. Orat. Nec simulacro Iovis Olympii, aut Doriphori statua deterriti, reliqui minus experti sunt, quid efficere, aut quo progredi possent. Si heic Nominativum regliqui deterriti priore loco posueris, omnis peribit ilico periodi venustas.
† Nominant hoc Plagiasmum, qui orationem in obliquum conversam, vel, uno verbo, obliquatione, sonat. Quemadmodum vero per Plagiasmum in Nominibus Nominativus et Vocativus in Casum aliqquem obliquum; ita in Verbo indicandi modus, in Coniunctivum, Imperativum, vel Infinitivum mutatur; ex una sententia fiunt plures; praemittitur etiam non numquam novum aliquod, quo animus lectoris et auditoris praeparetur. Non parum heic verba opinandi, senduum, iudicii, affectuum faciunt. Talium Plagiasmorum exempla quam plurima in Morhofii Deliciis Oratoriis Part. 1. cap. 6. n. 7. p. m. 33. invenire licet. In verbis una Persona pro altera, Tempus pro Tempore. Modus pro Modo, vox pro voce, recte non tantum, sed etiam venuste collocatur. Tam Nomina, quam Verba numerum plurium pro numero singulorum et vicissim non raro cum suavitate admittunt. Qua in re si probe exercitati fuerimus, futurum est, ut, quomodocumque initium Periodi fecerimus, verba obsequantur, nec haereant, nec clausula umquam apta et conveniens desideretur. Huius e contrario ivisquis expers est artis, eloqquens numquam fiet, immo ne quidem disertus. Weiss. de Stil. Rom. p. 409. seqq.
* Tamen duo posteriores modi crebriori sunt in usu. Primus modus Poetis freqquens, item Sallustio et Tacito. Cicero duos modos posteriores amat.
* Cid. de Fin. Epicurus diligenter cavet, et sancit, ut beredes sui dent. Idem Lib. 3. ep. 1: Melius enim ei cavere volo, quam ipse aliis solet.
* Terent. Eun. A. 4. Sc. 6: Tu quod cavere possis, stultum est admittere. Plin. L. 1. Ep. 8. p. m. 14: Per hoc enim adsequebamur primum, ut honestis cogitationibus iimmoraremur: deinde ut pulchritudinem illarum longiore tractatu pervideremus: postremo ut subitae largitionis comitem paenitentiam caveremus.
* Cic. Philipp. 12: Quod ab homine impuro non caverit.
* Sueton. Quod nihil de iis testamento cavisset. Plin. Lib. 18. c. 5. Cavere de impensae ratione, Wegen der Unkosten Vorsehung thun.
* Cic. Tibi non solvam, nisi prius a te cavereo. Id. Caves tibi per Brutum, Germ. Du hast dich hinter den Brutum gesteckt, damit es allenfalls auf den ausgehen konne.
Notabis heic etiam has locutiones: Cavere alicui summam, Einen der ganzen Summe halber versichern. Praediis et praedibus cavere, Mit Gutern und Burgen versichern. Cavere chirographo, Mit einer Handschrift versichern.
Pandectae etiam habent, Cavere pro aliquo, et in aliquam rem. Lib. 3. §. 3. de Administr. Rerum: Filium pro patre curatore reip. creato cavere non oportet. Scaeola p.. ad Municipal. Leg. 21: Filius neque pecuniam accepit, neque in eam cavit.
* Ita quidem ipse Cicero Orat. n. 185: Ut ceteris in rebus necessitatis inventa antiquiora sunt, quam voluptatis; ita et in hac re accidit, ut multis saeculis ante oratio nuda ac rudis ad solos animorum sensus exprimendos fuerit reperta, quam ratio numerorum, causâ delectationis aurium, excogitata. Caesar B. G. L. 6. c. 40. n. 7: Centurionum non nulli ex inferioribus ordinibus reliquarum legionum causâ virtutis in superiores erant ordines huius legionis transducti. Livius L. 39. c. 14: Ne qquis, qui Bacchis initiatus esset, coisse aut convenisse causd sacrorum velit. Et. L. 40. c. 41: Causâ ignominiae.
In Lationitate autem cadente hoc frequentius.
* V. g. apud Macrobium 1. Sat. 10: Diem festum causâ pietatis statutum: Spartianum in Aelio Vero c. 3: Causa adoptionis cet.
De Gerundiis vero monent Giessenses perperam praefigi illis Ablativos causa, gratia, hoc modo: Veni gratia auscultandi, non causa opponendi. Sed Borrichius ex Ennio, Livio, Varrone, Terentio, aliis, plura adfert exempla, quibus et hic construendi modus stabilitur.
* Quin et in alio, quam auferendi Casu, praeponi etiam Gerundio posse, auctoritate veterum liquet. v. g. Caes. 6. Bell. Civ. Lib. 3. cap. 76: Equitatum, per causam pabulandi emissum confestim decumanâ portâ in castra se recipere iussit. Vide Cellar. C. P. 96. Andr. Borrichii Append. 62. et Vindic. L. L. 23. seq.
Interim tamen multo usitatius to\ causâ Genitivis suis et Gerundiis in eleganti Verborum collocatione postponitur, v. g. reip. causâ; quaestûs causâ; ignominiae causâ; praedandi causâ.
† Cicero quidem Lib. 4. Acad. n. 120: Omnia nostri causa quum faceret. At emendati Codd. heic habent nostra causa.
Si vero istis Pronominibus additur Substantivum, vel Adiectivum Substantive positum, tunc Pronomen ad Casum Genitivi Substantivi huius accommodatur. v. g. Terent. Heaut. A. 1. Sc. 1. v. 76. seq. Tot mei solius solliciti sunt causâ. Item Honoris mei causâ.
Nihil ergo hinc praesidii pro Genitivis dictorum Pronominum: quae si absolute ponuntur, non nisi Ablativos tw=| causâ conformes agnoscunt. v. g. Mea, tua, sua, nostra, vestra causa.
* Latini etiam dicunt Amittere litem: neque tamen dicunt Amittere ius. Conf. supra Amittere proelium.
* Satis accipere ab aliquo, veteribus est, Von einem die Caution annehmen.
* Dicunt etiam veteres: Cecidit res praeter vel contra opinionem.
* Plautus Pseud. A. 1. Sc. 2. v. 35. habet: Intro abite, atque hace cito celebrate i. e. peragite. Cicero: Celebrare conventus, ludos, convivium, ferias, memoriam alicuius, exsequias alicuius. Livius Lib. 36. c. 11: Celebrare. nuptias. Tacitus Annali 11. c. 26. n. 5: Celebrare nuptiarum sollemnia. Sueton. Claudio c. 26. Extr. Celebrare nuptiarum officium, Auf der Hochzeit seyn, einen Hochzeitgast abgeben. Plinius Lib. 6. Ep. 30. item Lib. 10. ep. 28: Celebrare alicuius natalem. Sed Celebrare sacrificium quo auctore dicatur, non dum liquet.
Dixerunt autem veteres: Sacrificare; Sacrisicium, sacra, rem sacram, rem divinam facere, consicere; Sacris operari; Sacra perpetrare.
† Celebrare nuptias in Erasmo improbat Crocus; sed perperam id fieri, ex modo dictis abunde apparet. Nec propemodum aliud verbum in Latio occurrit, quod pro hac notione usurpari queat.
* Plin. L. 7. c. 5: Aristophani, celeberrimo in arte Grammatica; et L. 35. c. 10: Et fuit
Arellius celeber paullo ante dictum Augustum. Quare non satis bene hodie dicitur, Vir celebris, Vir celeberrimus: veteres sane pro eo habent, Vir clarissimus, Vir nobilissimus.
Rebus autem iunctum Adiectivum hoc bene se habet.
* V. g. Celebris locus; Celebre et frequens emporium; Locus nobilis et celebris quondam urbs; Urbs celebris et copiosa; Urbis partes celeberrimae et maximae; Portus celeberrimus et plenissimus navium; Locus celeberrimus; Ex multis diebus, quos in vita celeberrimos laetissimosque vidit, ille clarissimus fuit; Forum celeberrimum; Res celeberrima atque notissima; Vicus celeberrimus; Concio celeberrima; Via celebris; cui opponitur via deserta et inculta; Nuptiae celebres apud Phaedrum L. 1. Fab. 6. v. 1. i. e. ad quas multi convivae et vocati sunt et convenerunt. Ex quo quidem intelligitur, celebris proprie notionem eius, quod frequentatur, Dessen, was volkreich ist, wo sich viel Volk aufhalt oder versammlet, sustinere. Rarissime pro eo, quod omnium ore celebratur, invenias; ut apud Livium L. 1. c. 3: Celebre ad posteros nomen fluvio dedit.
Qui autem hodie dicunt Celeberrimus totâ Europâ; non tantum in eo linguae Latinae genium offendunt, quod Celeberrimus ponunt pro Clarissimus, sed etiam quod totâ Europâ pro toto terrarum orbe usurpant. Si enim Germani Europam indefinite, quemadmodum hoc loco fit, signant, Latine totus terrarum orbis arcessitur: sin autem definite de Europa loquuntur; tunc scilicet ipsum Europae vocabulum in Latium tuto transferas. Quodsi ergo Latine vertere velis, quod nostrates dicunt, Er ist der beruhmteste Mann in ganz Europa; ne dicas, Celeberrimus est totâ Europâ, sed Toto terrarum orbe clarissimus est.
* Nepos Alcib. c. 5. Dativum etiam personae huic verbo Passive posito iungit: Id Alcibiadi diutius celari non potuit.
At parum praesidii in Nepotis et aliis quibusdam veterum locis pro insolenti constructione, quae fit per Dativum personae, esse, vel nuper adeo ostendit Doctissimus Heusingerus in Dissert. De pervulgatis aliquot erroribus Grammaticis, insertâ Vol. I. Exercitationum Societatis Lat. quae Ienae est, p. 138. sqq.
* Differunt quidem Cernere hereditatem et Adire hereditatem ita, ut hoc denotet Suscipere, occupare, procurare hereditatem, Die Erbschaft wurklich antreten; illud autem, Decernere de hereditate, Constituere et quasi decernere, se heredem esse velle, Sich bedenken, ob man der Erbe seyn wolle. Hinc. L. 3. p.. de Adquir. Hered. N. 2: Cretio est certorum dierum spatium, quod datur instituto heredi ad deliberandum, utrum expediat ei, adire hereditatem, nec ne? Vide Iac. Perizopnium in Sanctii Minerv. L. 4. c. 15, ubi eius responsionem ad Ludolphum Kusterum de Voc. Cernere pag. 773. legere est. It. Vorst. Lat. vulgo negl. p. 139. et Graevius ac Cic. 6. Attic. Ep. 1. p. 578.
Sed haec differentia non usque quaque custoditur, siquidem Cernere hereditatem per Metalepsin pro Adire hereditatem interdum occurrit. v. g. Liv. L. 4. c. 8: Vivo et spirante me, hereditatem meam ambo et spe et cupiditate improba crevistis, Ihr habt schon im Geiste die Theilung des Meinigen vorgenommen. Conf. Popma pag. 16. vel sec. recentiss. Ed. p. 24. seq.
† Cernere ita usurpatum et vocabulo hereditatis iunctum, habet in Praeterito crevi: caret autem Praeterito, si actum videndi notat.
* Poetae etiam cum Infinitiv???. Virg. Certantque illudere capto.
Par ratio in Contendo, Depugno, Luctor.
* Cic. ad Attic. CERTE QUIDEM negas, te nosse. Id. Lib. 6. Attic. Ep. 3: De triumpho nibil cupide agemus: sine tuo QUIDEM consilio CERTE nihil.
At si qquaedam interponuntur, Certe redit. Ter. Andr. Certe enim scio. Plaut. Amph. Certe aedepol scio.
Dicimus etiam Certum scio.
* Cic. Habebam paucis diebus certos homines, quibus dare litteras poteram. Item Quoties mihi certorum hominum potestas erit, quibus recte literas dem, non praetermittam. Schorus de Phras.
* Dicunt porro: Certiorem facere aliquem alicuius rei et de aliqua re.
* Cic. Certum non habeo, ubi sis. Plin. L. 10. Ep. 1000: Pecunia ne huic operi desit, curaturum te secundum diligentiam tuam, certum habeo.
* Certum est vel Certum est mihi, Latinis significat firmiter proposui, animo statutum ac deliberatum habeo. Nunc autem, Futurum Infinitivi huic subiungere, nemo non intelligit, insignem quamdam esse a)kurologi/an. Sciopp. Iud. de Stil. Hist. 90.
* Cic. L. 2. Fam. Ep. 13: Mihi non tam de iure certum est, quam illud ad tuam summam amplitudinem, dignitatem, liberalitatem, quâ te scio libentissime solere frui, pertinere, te sine ulla mora provinciam successori concedere.
* Par ratio in Alioquin et Alioqui. Curtius L. 4. c. 2: Alioquin potens; et L. 7. c. 4: Alioquin moderatius. Plin. L. 2. Ep. 9: Alioquin meus pudor, men existimatio, mea dignitas in discrimen adducitur.
Quin et alioqui ante Vocalem consistit apud Plinium L. 8. Ep. 2: Alioqui in summo discrimine: quod Plinianum tamen in exemplum trahi equidem nolim. Quamlibet enim ceteroquin et alioquin sufficienti veterum auctoritate ante Consonas poni possit; tamen ceteroqui et alioqui ante Vocales collocari eodem iure non potest. Illins exempla in auctoribus classicis habemus plurima; buius rara, opinor exemplorum seges est.
* Cic. L. 2. Verr. n. 156: Dixerunt Halesini, Catinenses, Tyndaritani, Ennenses, Herbitenses, Agyrinenses Netinenses, Segestani, numerare omnes non est necesse.
* Hodie ita usus obtinet, ut fere pro Scapo, barbare dicamus Volumen papyraceum vel Liber chartae; pro Philura autem vel plagula, Folium. Philura autem et plagula notat Germ. Einen Bogen it. Ein Bogenblatt.
B. Gall. c. 11: Oppidum oppugnare instituit, idque biduo circumvallavit, Er bat eine Circumvallations-Linie machen lassen. Ita etiam loquitur Livius L. 10. c. 35. et Caes. L. 1. B. Civ. c. 81: Vallo fossaque hostem circummunire, Eine Circumvallations-Linie um die feindlichen Trouppen zieben. Id. L. 2. B. Gall. c. 30: Vallo hostem crebrisque castellis, circummunire, Eine Circumvallations-Linie mit vielen Redouten und Schanzen, um den Feind ziehen. Id. L. 3. B. Civ. c. 63: Vallus in contrariam partem conversus, Eine Centrevallations-Linie.
* Cicero: Saepe sit; ut, quae alioquin honesta, ratione temporis fiant inhonesta.
* Alii pro Adverbio habent, et Casum sextum aliunde dicunt.
* Neque enim Clamare aut Vociferari, omnino ita construitur, vel hâc notione umquam usurpatum est.
Vociferari Latinis est, voce effrenatâ non modo dolorem, sed etiam indignationem ostendere, et absolute ponitur, v. g. Libere vociferari, Palam vociferari. Valla L. 5. c. 52.
* Genialis idem est, quod laetus et voluptarius, v. g. Genialis dies.
Saliaris i. e. quod pertinet ad Salios i. e. Martis sacerdotes; quibus quae exhibebantut epulae vel dapes, quum non nisi magnificae opiparaeque essent; iccirco id nominis ad quasvis lautiores cenas est translatum.
* Liv. L. 22. c. 2: Magonem inde cum expeditis Numidis cogere agmen, maxime Gallos, si taedio laboris, longaeque viae, (ut est mollis ad talia gens) dilaberentur, ant subsisterent, cohibentem. Curt. L. 3. c. 3: Ultimi erant cum suis quisque ducibus, qui cogerent agmen, leviter armati. Cic. ad Attic. L. 15. Ep. 13: Nec duces simus, nec agmen cogamus, Lasit uns weder die ersten, noch die letzten seyn: ita contextus vult, et Lambinus etiam explicat.
animo versare; animo agitare; in animo babere; cum animo considerare; mente peragrare; mente complecti; acie mentis dispicere; animo tractare, et noctes et dies cogitare; complecti animo et cogitatione; volvere aliquid animo; volvere aliquid secum; volutare in animo; secum reputare; volvere s. volutare secum animo; volvere cogitationes; versare se ad omnes cogitationes, aliud atque aliud, ita ut solet, ubi prima quaeque damnamus, subiciente animo; reputare aliquid cum animo suo, quod Sallustianum est; animo secum aliquid peragere; secum retractare ac recogitare; rectâ animi lance secum perpendere, cet.
† Dicitur ita e)lleiptikw=s2, similiter ut apud nostrates: Ich gedenke nach Rom; scil. zu reisen. Cogito Romam; scil. prosicisci.
* Cic. Ex codem de toto statu rerum communium co9gnosces. Plin. L. 10. Ep. 102: Libenter cognovi litterie tuis. Cicero heic dixisset: Exlitteris tuis: quamvis tamen aliquando Praepositionem similiter omittat. v. g. L. 9. Ep. 26: Reliquum est, ut, quum cognorim pluribus rebus, quid tu et de bonorum fortuna et de reip. calamitatibus sentires.
Cognoscere aliquid ab aliquo, praecipue Curtius aliique etiam interdum habent: pro quo tamen longe usitatius dicitur Ex aliquo.
* Pro Coire in societatem, Cicero aliquoties dicit, Coire societatem cum aliquo.
* Collegium enim apud veteres non nisi ad Sacerdotes, Praetores, Studiosos, et tribûs opificum, atque illos, quibus ius coeundi erat, restringebatur. Eiusmodi nimirum hominibus collegia constabant; sed ad Professores ac Senatores pertinebat Ordo. Ordo etiam sub se continet Collegia. Ita Ordo Academicus, Ordo Senatorius, Ordo civicus, diversis hodie constat collegiis. Interim, ut nunc res se habent, singularum civitatum ordines Senatorii, singularum Universitatum Ordines Professorii, Collegia etiam dici possunt, utpote quae non modo integre considerata, sed etiam in suis Collegiis subdistinctis ius coeundi habent.
* In aliis locutionibus pro diverso motu diversus Casus in hoc ipso Verbo requiritur. v. g. Collocare aliquem in thalamo, Ovid. in lecto, Ter. in soporem, Plaut. vasa in tabernam, id. se in arborem, id. se in otium, id. auxilia in mediam aciem, Caes. quamvis Cicero etiam in his et omnibus aliis locutionibus, ab hoc verbo nostro dependentibus, motum ad locum haud agnoscat, ac proinde Accusativum numquam admittat, sed semper Ablativo utatur. v. g. Collocare aliquem in regno maiorum sucrum. In eo loco sum, in quo me honores populi Rom. collocaverunt. Populi Rom. honoribus in amplissimo consilio, et altissimo gradu dignitatis, et in bac omnium terrarum arce collocati sumus. Fortuna te collocavit in amplissimo statu. Collocare spem in incerto futuri temporis eventu. Legiones ad urbem adducere cogitat, easque in cervicibus nostris collocare. cet.
* Qui pro eo dicunt, Filiae virum dare; linguae Latinae genium offendunt. Conf. infra Filiae virum dare.
* Ipse tamen Cicero etiam cum Dativo iunxit L. 5. Tusc. c. 35: Ceteraque, quae comitantur huic vitae.
* Commendare se, silios suos, alicuius fidei, virtuti, tutelae, Ciceronis sunt.
Commendare se in tutelam alicuius, habet Terentius Eun. 5. 8. 9.
† Hyginus Fab. 3. dicit etiam, Commendare ad aliquem, pro alicui, ad quem Hygini locum videatur Munkerus, et quos hic laudat.
* Commissio enim Latinis significat non nisi certamen. v. g. Commissio Poetarum, Der Streit der Dichter, wers aufs este vorstellen kann. Nusquam autem significat negotium, quod curandum alicui datur.
Latine dicas: Dare alicui negotium; Mandare alicui negotium. Barbare: Committere alicui negotium.
Recipere mandatum; Partes aliquas excipere, Eine Commission auf sich nehmen. Negotium alicuius curare; Negotia alicuius procurare; Mandata alicuius diligenter persequi, Eines Commission wol in acht nehmen. Procuratio rei mandatac, Die Commission. De mandatis agere, Nach dem Inhalt des Commissorii handeln, Caes. L. 3. B. Civ. c. 11. 18.
sine Praepositione, sed sine Accusativo suppositi. Commodare alicui aliquâ re; it. Commodare alicui aliquid ad aliquam rem.
* Cic. Nihil est, quod in isto genere cuiquam possim commodare. Ut eo libentius his commodes. Peto a te maiorem in modum, ut bis omnibus in rebus, quantum tua dignitas fidesque patietur, commodes. Peto abs te, ut omnibus rebus, quod sine molestia tua facere possis, ei commodes. Nomen suum alicui ad translationem criminis commodare. Germ. Einem womit dienen, it. Etwas verleiben.
Quodsi Quum omittitur, idem notat, quod Opportune, In ipso tempore, Ter. Andr. Commodum buc advenerat. Plaut. Merc. Si istac ibis, commodum obviam ibis patri. It. Commodum intervenit, Er ist zur rechten Zeit drauf zugekommen.
* E posterioribus Sulpicius Severus, ut varia alia a more scribendi antiquorum abhorrentia habet, ita quoque hâc locutione utitur minus Latinâ. Utuntur etiam eâ Hieronymus, aliique. Hi autem, sicut ceteri scriptores Ecclesiastici, qui hunc loquendi modum usurpant, imitati GRaecos non nullis videntur, utpote qui dicunt koinwnei=sqai/ tini.
De cetero neque Cicero, neque alii antiqui, praeter Livium L. 22. c. 27.
umquam verbo huic Dativum iunxerunt, sed magno consensu dixerunt: Communicare cum aliquo aliquid; et Communicare cum aliquo de aliqua re.
* Iustinus etiam et Cicero L. 3. in Verr. n. 50. habet: Communicare inter se, aliquam rem et de aliqua re, et communicare cum aliquo, a(plw=s2. Etiam sine Casu personae positum reperitur, v. g. apud Caesarem L. 2. B. Civ. c. 4: Consilia communicare: at hoc in rarioribus habendum. Vid. Gifan. Obs. L. L. 39.
† Obicitur locus Iulii Caesaris L. 3. B. Civ. c. 18: Quibus communicare de maximis rebus Pompeius consueverat; ubi sane Dativus personae additur. Sed hoc Cellario singulare, et acutissimo viro Ioh. Frid. Gronovio adeo suspectum est, ut corrigi apud Caesarem, et quibuscum communicare, pro Quibus communicare scribi iubeat.
Quae quum ita sint, miramur, Eminentissimum Cardialem Bembum, itemque Paullum Manutium, sedulos ceteroquin Ciceronis imitatores, verbum hoc cum Casu dandi iunxisse, et cum vulgo pronuntiasse, Communicare alicai. Conf. Cell. Antib. 247. C. P. 175. Iensius et Kappius 161.
Andreas tamen Borrichius Vindic. L. L. p. 28. heic contra nititur et neraris quidem hanc locutionem adnumerari vult.
Plantus Mil. 1. 1. 51: Communicabo te semper mensa mea. Sed haec constructio Plauto relinquenda.
1. Interdum sine Casu.
* Cic. L. 1. Offic. c. 17: Magnum est, sepulcra habere communia.
2. Interdum cum Dativo.
* Cic. Sen. c. 19: Omni aetati mors est communis.
3. Aliquando cum Genitivo.
* Cic. L. 1. Offic. c. 16: Amicorum omnia sunt communia. Quamquam in exemplis, quae huc pertinent, Genitivus etiam ad Substantivum, vel expressum, vel i8n Adiectivo latens, respectum habere possit.
4. Non numquam cum Dativo et Ablativo, praeeunte Praepositione cum.
* Sallust. Bell. Catil. c. 1: Alterum nobis cum diis; alterum cum belluis commune est. Cic. de Leg. L. 2. c. 23: Haec locupletibus fere cum plebe communia. Id. ad Attic. L. 11. Ep. 1: Pericula, quae mihi communia sunt cum ceteris, fortius feram.
5. Etiam cum Praepositione inter.
* Cic. de Leg. L. 1. c. 7: Quibus haec sunt inter eos communia.
6. Et tandem cum Praepositione apud.
* Cic. L. 7. Fam. Ep. 12: Commune nihil potest esse apud eos, qui omnia voluptate sua metiuntur.
* Iul. Caes. B. G. L. 7. c. 20. n. 6: Ex loco superiore. Cic. Tusc. Atque ita velut e superiori loco contionandum. Goclen. Probl. 24. p. 18.
† Nota: Si Ablativus Substantivi Feminini desinat in E; euphoniae gratiâ, Ablativum Comparativi in I terminantem, usurpandum rectius esse, multi censent Grammatistae. Sed hanc euphoniam Cicero et elegantiores veterum scriptorum nesciunt, utpote qui etiam hac ipsa in terminatione Adiectivum plerumque adsunilant Substantivo. Cic. L. 1. Ep. 17: Etsi minore in re violatur tua dignitas. Id. L. 12. Ep. 14: Maiore cum auctoritate apud ceteros erimus.
Quin etiam, quod mihi notasse videor, Ciceroni Comparativorum Ablativus in E desinens in quovis genere ita usitatus est, ut alteram illam terminationem propemodum contempsisse existimari possit: adeo rara apud ipsum apparent vestigia Ablativi alterius.
1. Aut enim inter duos collocatur Comparativos.
* V. g. Ad munus Sacerdotele iuvenes, qui conscientiam suam minus verentur, vehementius quam cautius ruunt. Id. Fortunatior, quam sapientior es, Du bast viehr Gluck als Verstand. Id. Reip. administratio honoratior, quam quietior est. Sallust. Ego scio, quam aspera haec res in principio futura sit; praesertim iis, qui se victoria licentius liberiusque, quam artius usuros credebant.
2. Aut Comparativo inter duo vocabula ornate praeponitur.
* Quintil. Coruelius autem Severus, versificator, quam Poeta, melior. Sallust. Regibus boni, quam mali, suspectiores sunt: semper his aliena virtus formidolosa est. Cic. Quamvis enim Themistocles iure landetur, et sit eius nomen, quam Solonis, illustrius, Id. Idre, quam verbis, faciam libentius.
3. Aut eidem postponitur.
* Quintil. Facilius ediscimus versus, quam prosam orationem. Id. Minus afficit sensus fatigatio, quam cogitatio. Cic. Morbi perniciosiores plures sunt animi, quam corporis.
* Horatius etiam addit heic Ablativum Aequo, L. 2. Ep. 2. v. 10. 11: Plenius aequo landat venales qui vult extrudere merces.
* Ita v. g. pro Maiore modo corporis veste utitur, eleganter dixeris Maiore, quam pro modo corporis, veste utitur. Sic etiam Livius L. 5. DEc. 3: Maiorem, quam pro numero hostium, ediderunt stragem.
† Neque tamen omnibus exemplis hic loquendi modus quadrat. Neque enim dicere licet: Vilius est argentum, quam pro auro. Id eoque usus heic est observandus.
* Pro ut, relativum qui, quae, quod, cum Coniunctivo, simili cum venustate heic adhibetur. v. g. Maius est, quam quod homini conveniat. It. Morbus maior est, quam qui ferri possit i. e. quam ut ferri possit.
* Interdum etiam ita comparantur Adiectiva, quae Comparativum et Superlativum suum regulariter formant. v. g. Doctus, Magis doctus, Maxime doctus. Ovid.
Quid magis est durum saxo? quid mollius unda?
Atque hoc ipsum praesertim apud Poetas fir.
Quin etiam Substantiva, Adiectivorum naturâ sumptâ, per particulam Magis comparantur. v. g. Cic. in Verr. 4. cap. ult. At homo inertior ignavior, magis vir inter mulieres, quam impura inter viros muliercula, proferri non potest.
Adiectiva autem ex per composita addunt ad Comparativum longe vel multo, et ad Superlativum quam. v. g. Periucundus, Multo iucundior, Quam iucundissimus.
* Cic. Gratissimum mihi feceris, si intellexero, hanc commendationem magnum apud te pondus habuisse. Ter. Ne me obtundas hac de re saepius. Cic. Declarandum arbitror, nihil mihi esse potuisse tuis litteris gratius. Id. Videntur omnia repentina graviora. Id. Imperatorem liberalissimum, aetatem opportunissimam habet. It. Quae diu desideravimus, accidunt iucundiora. It. Vir, si quis alius, honestatis studiosissimus.
* Interdum tamen Comparativus etiam ponitur, licet sermo sit de pluribus. v. g. Fratrum omnium natu maior, pro maximus. Voss. de Arte Gramm. L. 7. c. 15.
* V. g. Alexander Macedo corpus habuit imbecillius i. e. valde imbecille. Cic. Senectus est noturâ loquacior i. e. valde vel aliquatenus loquax.
* Caelius L. 4. Cic. Ep. 5: Quod Iudicum maior pars iudicarit, Germ. Was der meiste Hanfe, die meisten Richter werden fur gut befunden haben, id ius ratumque esto.
* Sequentes autem construendi modos auctores probi hcic adhibent:
1. Comparatum est mihi i. e. constitutum, dispositum est.
2. Comparatum est vaturâ, a natura, legibus, bene, male, inique.
3. Ita comparatum est, simpliciter.
4. Active etiam: Bene maiores nostri comparaverunt, Haben es verordnet.
5. Ratio buius hominis ita comparata est. i. e. ea est ratio seu conditio huius hominis. Es ist mit diesem Menschen also bewandt oder beschaffen. Item: Ita comparata natura omnium hominum, Es ist mit allen Menschen von Natur also beschaffen. Item: Mea aliter est ratio comparata, Mit mir ist es anders beschaffen.
Pracpositionem cum, Latini numquam heic adiecerunt. Vorst. de Lat. Mer. Susp, 32. 37. Reinesius Ep. 28. ad Vorst. Schorus de Phras. Cell. Antib. 224. C. P. 388.
Lucifer in toto nulli comparuit orbe;
atque ita cum Dativo personae hoc Verbum sistat: tamen et inter rariora hoc referendum, et notioni isti, quam heic pro suspecta habemus, nihil magnopere patrocinatur. Ceterum ex omnibus exemplis, quae pro hoc verbo produci quevunt, ea tantum notio animis legentium inferri potest, quâ apparere s. videri notatur.
* U.g. Auctor Declam. antequam itet in exsilium c. 5: Conspiratio ita restincta, ut nulla scintilla compareat incendii, Livius L. 8. c. 37: Prima luce nec auctor, nec causa terroris comparuit. Cic. In Thucydide orbem orationis desidero, ornamenta comparent. Id. Nobis quidem pneris aratio haec omnium
optima putabatur, quae vix iam comparet in hac turba novorum voluminum. Id. Omnis suspicio in cos servos, qui non comparebant, Germ. Die sich unsicbthar mochten, die sich nicht sehen liesien, commouchatur. Id. Pompeium non comparere, nec in Baearibus omnino suisse. Id. Quae ita fortunâ deformata sunt ut tamen a natura inchoata compareant. Id. Quaerite nunc vestigia, quibus exitus illorum ex illo loco compareont. Sciopp. in Scalig. Hypobol. 239. Schorus de Phras.
* Construitur etiam eum Insinitivo, v. g. filias nubere servis suis compellit: quâ construendi ratione Iustinus sibi mirifice placet.
* Poetae etiam habent, Compensare aliquid sine addito alio Casu; et tunc compensare idem est, quod parem facere, parem ducere, exaequare. Ovid. Ep. Briseid. ad Achillem:
Tot tamen amissis, te compensavimus unum.
* Tacitus L. 2. Hist. c. 50. extr. habet etiam Competere cum. aliquo. Incolae memorant et tempora reputantibus initium finemque miraculi cum Othonis exitu competisse i. e. concurrisse, in idem tempus incidisse.
* Etiam loco Genitivi adsciscit Ablativum apud Sallustium Fragm. Neque animo, neque linguâ satis compotem esse.
Sed Compotem esse animo alicuius rei, notat Aliquid mente tenere, animo comprebendere, callere.
* Cic. L. 1. Orat. p. 70: Quarum (rerum) qui essent animo et scientiâ compotes, cos esse Imperatores dicerem.
in deditionem alicuius, in voluntarium exsilium, in hiberna Liv.
* Conceptus Latine significat non nisi fetum in utero materno, vel actum concipiendi.
Verbum tamen Concipere sensui Philosophico, qui in tw=| Conceptus mentis regnat, suffragatur; hoc ipso enim occurrit apud Velleium Lib. 2. c. 117: Is, quum exercitui, qui erat in Germania, praeesset, concepit, esse homines, qui nihil praeter vocem membraque haberent hominum. Est sane heic idem, quod vulgo dicimus, Sich ein Concept von einer Sache machen.
* Seneca Tragicus, Cornelius Gallus et Catullus habent, Conciliare animos. Hinc Scioppio de Stil. Hist. 179. falso suspecta locutio est, Conciliare aliquot vel aliquas res. Conf. Sciopp. in Scalig. Hypobol. 239. Schori Phras. Oberti Gifanii Obs. 122. Borrich. Cogit. 271. Cell. Antib. 231. C. P. 95.
* V. g. Ex quo consicitur, ut, si cet. Hinc colligitur. Hinc cogitur. Schorus de Phras. ad Voc. Consicere.
Idem Cicero hâc notione etiam Concludere simpliciter positum adhibet, v.g. Lib. 2. Orat. n. 215: Demonstrare, id, quod concludere illi velint, non effici ex propositis, nec esse consequens.
* Quod scimus, nihil aliud significat, quam
1. Coartare. v. g. Cic. Animum conclusitin corpore Deus.
2. Finire. v. g. Concludere epistolam.
3. Argumentari; quo de in proxime praecedenti.
Pro Conclusi mecum, Latine dixeris, Mihi deliberatum et constitutnm; Mihi certum est et deliberatum; Cum animo constitutum et deliberatum habeo; Decrevi; Constitui; Consilium inii; Apud animum statui; Statutum habeo; In animo est; Stat sententia; Mihi stat. Schori Phras.
Genitivus tamen usitatissimus est. Conf. supra Accusare aliquem cet.
* Significat autem praeterea Condicere idem, quod denuntiare alicui, se praesto fore in convivio, iudicio, cet. Hinc locutiones: Condicere alicui cenam, et ad cenam, et absolute Condicere alicui; quod tamen multum differt ab illo, vod dicimus Promittere ad cenam, cet. Promittit ad cenam invitatus: Condicit, qui prior et ultro denuntiat, se apud alterum cenaturum esse; quod non nisi inter familiarissimos fieri adsolet, Sich selbst zu Gaste bitten. Sueton. Tib. c. 42: Sestio Gallo cenam eâ lege condixit, ne vid ex consuctudine immntaret aut demeret, Er hat sieb bey dem Sestio mit der Bedingung zu Gaste gebeten. Schori Phras. Hadr Card. de Eleg. Lat. Serm. 35: Ob. Gifanius 122. Vorst. de Lat. Falso Susp. 181. Kappius ad Iensium 162.
* Tametsi enim Conditio veteribus non modo est Condimentum a verbo condio, sed etiam kata/stas1is2, fortuna seu sors, status, ratio, pactio, conventio, u(po/qes1is2, omnisque quolitas perista/s1ewn, a Verbo condo; numquam tamen eo nexu et modi, quem heic improbamus, occurrit.
† Sulpicius Severus quidem eo utitur in Vita Martini, ut quidem codex MStus Bibliothecae Regiae Berolinensis habet: vulgo tamen ibi dolere legitur; qui Sulpicius etiam lactari alicui, pro laetari alicuius causâ dixit.
Idem de hac locutione sentiendum, quando transitive sumitur i. e. quando significat dotorem suum ex alterius incommodis perceptum eidem declarare, coram declarare alicui dolorem suum, de alterius dolore suum dolorem testari, Germ. Einem condoliren, das Leid klagen.
* Ceterum Condolere idoneis scriptoribus est idem, ac simplex dolere. v. g. Cic. Latus ei dicenti condoluisse, sudoremque multum consetutum esse, andiebamus. Id. Pes condoluit. Id. Ne condoluisse quidem umquam videtur, qui animum se habere non sentiat.
Cicero etiam dicit Condolescere, eâdem significatione. v. g. Acad. Quum perturbationem animi illi ex homine non tollerent, naturaque condolescere, et concupiscere, et extimescere, et efferri laetitiâ dicerent. Goclen. Obs. 13. it. 468. Voss. de Vit. 155. it. 693. Seharus de Pliras. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 204. Sciopp. Obs. L. L. 16. Borrich. Cogit. 27. Cell. Antib. 22. it. 150. C. P. 352. 380. 389.
* Plautus etiam dicit: Conducit in hanc rem.
* Conferre numquam pro Adferre usurpatur.
* Usus tamen in his sequentibus spectandus. Dicunt nempe Latini. Conferre officium, benevolentiam, benignitatem, studia sua, alicui, erga aliquem et in aliquem. Sed Conferre culpam et beneficia in aliquem; non alicui.
Dicunt porro Latini: Conferre operam, studium, plurimum studii ad aliquam rem et in aliquam rem; sed non in aliqua re. Sciopp. in Strad. 50. Ceteroquin pro eo aeque usitate e eleganter Navare operam alicui rei.
* Rectius autem dicas Conferre se in urbem, quum in ipsam urbem tendis, sed Conferre se ad urbem, quum non in ipsam urbem, sed proxime ad eam, vel in eius viciniam tantummodo cogitas. Confer supra Ad templum, ad Indum cet.
† Poni etiam in hac locutione potest in vel ad, cum alio quodam discrimine. Nimirum si personam dicas, non locum; ad utendum est. v. g. Contuli me ad patrem; non in patrem. Quoties autem significatur donatio, in utendum est. v. g. Multa in Ioannem contuli beneficia; non ad Ioannem. Valla L. 3. c. 45.
* Constructio cum Dativo, Ciceroni et optimo cuique maxime frequens: Constructio cum Ablativo, sive omittatur, sive addatur Praepositio, Caesari in primis familiaris.
Confidere in causam, in Deum, perperam dicitur et omnino barbare: dicendum quippe, Confidere in causa, in Deo, per Ablativum.
* Pro Conflictari, etiam Activâ formâ Conslictare effert Terent. Phorm. A. 3. Sc. 2. v. 20: Nec cum huiusmodi umquam usu venit ut conflictares malo.
1. Conferre sermonem cum aliquo, ut ap. Corn. Nep. in Datame cap. 11.
2. Pugnare cum aliquo. Et hâc posteriori significatione bisariam construitur, nempe Congredi cum aliquo et contra aliquem.
Lactantius Instit. 1. Cap. 11. S. 40: Quod nomen in Deum minime congruit. Ponitur etiam intransitive ap. Plin. Lib. 18. c. 22: In his tantum locis caeli terraeque centra congruunt.
* V. g. Libellus in epistolam coniectus. Omnia in eum librum conieci. Conicere aliquid in locos communes. Conicere in aliquem oculos. Schorus de Phras.
* Cic. Orat. Est igitur oratori providendum, non ut illis satisfaciat. It. Te vehemeuter etiam atque etiam rogo, hoc ita ut facias.
Etiam Composita cum Per augendi gratiâ, pulchre divelluntur, ut: Per mihi places. Per, inquam, gratum feceris, si in hoc diligens fueris.
Idem accidere quoque Adverbio Non numquam, quamvis rarius, animadvertimus, ut: Non tamen numquam.
Subit heic formula per certum aliquod pignus alterum rogandi, in qua interpositorum Pronominum mira est gratia, quando dicimus: Per ego te Deum oro. Per ego vos salutem vestram rogo atque oro Per ego vos omnia rogo ac precor, quae cara vobis et sancta sunt.
* Invenitur etiam Coniunctus cum Ablativo sine Praepositione apud Cic. v. g. L. 1. Orat. n. 17: Accedat codem oportet lepos quidam facetiaeque, et ernditio libero digna, celeyitasque et brevitas, et respondendi et lacessendi, subtili venustate atque urbanitate coniuncta.
* Sed Connumerare aliquem in numero aliquo, quod multi in ore habent, barbare dicitur. Quamvis enim ipsum verbum non penitus reiciamus part. Etym. Sect. 1; numquam tamen, quod quidem constat, hâc constructione invenitur.
Quas locutiones pro eo malint eruditi; vide d. 1. Notari etiam heic velim, Ciceronem eleganter pro eo usurpare, Ad aliquid, aut aliquo aliquem admiscere. Cic. In hac ergo legatione sim, aut ad id consilium admiscear, in quo cet. idem Trebatium vero meum quod isto admisceas, nihil est. Schorus de Phras. ad voc. Admisceo.
Neque vero tantum dicunt veteres Conqueri cum aliquo iniuriam, sed etiam de iniuria.
Livius etiam habet, Conqueri inter se v.g. Lib. 1. cap. 3: Libertatem aliorum in suam vertisse servitutem, inter se conquerebantur.
* Cic. Vides, officium agi meum quoddam, cui tu es conscius. Schor. Phras.
* Sed Consentire in aliquam rem, rarissime: eleganter Cicero pro eo, Accedere ad aliquid. Schori Phras. ad Voc. Accedere.
* Cic. L. 7. Ep. 5. Id velim diligenter etiam atque etiam vobiscum, et cum amicis consideretis.
Nota: In locutione Considere in ignes, Verbum fere tertiae Coniugationis est.
* Cic. Merita illius in illum constant. Id. Mea in te summa officia constabunt.
Construitur etiam hâc notione cum Dativo et Ablativo cum Praepos. in, v.g. Cic. Constare sibi, humanitati suae. Constat tibi fructus otii tui. Constare in sententiâ. Schori Phras.
1. Vel cum suis Genitivis, Quanti, parvi, magni, nihili, pluris, minoris, maximi, minimi; Vel cum consueto Ablativo rei. V. g. Haec victoria multorum sanguine constitit.
2. Cum Dativo personae, v.g. Hic liber mihi constat sex assibus.
1. Absolute. Liv. Lib. 1. c. 1: Iam primum omnium satis constat.
2. In Singulari, cum Dativo personae. Cic. Lib. 3. Fam. Ep. 21: Non satis mihi constiterat, cum aliquane cet.
3. In Plurali, cum Accusativo Personae et Praepositione inter. U.g. Constat inter omnes.
4. Cum Ablativo rei et Praepositione de. U.g. De eius innocentia abunde constat.
collocandi et cum Praeposit. In constructum fere non nisi Ablativum admittit. Cic. Constituere aliquem in aliquo munere.
* Antonius Schorus: CONSULO, inquit, TIBI significat longe aliud, quam vulgus putet; nimirum consilio, operâ, studio, alicui aut rebus alicuius adesse et iuvare. Qui bonum alicui consilium dat, is omnino illi et consulit, et ipso quidem, quod dat, consilio id facit: sed non, quicumque consulit alicui, et consilium modo ei dat. Potest enim variis quoque aliis modis alicui consuli, exempli gratiâ, si pecuniam, si victum et amictum illi des, aut per alium id faciendum cures.
Dicunt autem non tantum Consulere alicui, sed etiam Consulere rebus alicuius, Consulere rationibus alicuius, Consulere commodis alicuius, Consulere famae suae, Consulere otio posteritatis, Consulere temporibus, vitae et incolumitati et fortunis suis.
* Immo dicunt quoque Malo alicui consulere; si videlicet malo obviam eatur, idque propulsetur. Ita Iustinus L. 6. c. 6. dicit Coniulere laboribus (i. e. calamitati) Graeciae. Et verbis Plinii, Medicus dici potest consulere infirmitati alicuius. Pari modo, qui victum et alimenta quibusdam prospicit, dici potest consulere fami: pro quo tamen Sulpicius Severus in Historia Sacra dicit, Conpicius adversus famem. Dieunt item, Bene, male, alicui de aliquo vel in aliquem consulere et cum Plauto, alicui aliquid mali consulere: quibus verbis itidem aliqua denotatur opera, quâ, ut bene aut male alicui sit, efficitur.
Ceterum quoties ipsum consilium ipsamque orationem, quâ quis ad faciendum quippiam inducatur, significare volunt; dicunt, consilium dare, suadere, auctorem esse; estque locutio, consilium dare, in Ciceronis et huius aequalium scriptis multo frequentissima, et apparet, numquam eos pro eâdem uti sustinuisse locutione Consulere aliicui. Vorst. de Lat. Falso Susp. 253. Schori Phras. ad voc. Auctor et Consulo. Ob. Gifanii Obs. L. L. 24. Perizonius ad Sanctii Min. 785.
* Consulere autein aliquem, significat Consilium petere ab aliquo, Einen unt Rath fragen. Cic. L. 3. Fam. Ep. 1: Consuli quidem te a Caesare scribis: sed ego tibi ab illo consuli mallem. Plin. L. 1. Ep. 20: Medicos consulere de summa valetudinis. Id. L. 10. Ep. 7P Consulendum te existimavi. Liv. L. 6. c. 39: Consulere plebem simul in omnia.
* In promptu exempla sunt: Sallust. B. Iug. c. 13: Alii nitebantur, ne gravius in eum (Iugurtham) consuleretur. Iustinus. L. 2. c. 15: Themistocles per servum magistratibus scribit Atheniensium, legatos vinciant, pignusque teneant, ne in se gravius consulatur. Livius L. 45. c. 8: In secundis rebus nihil in quemquam superbe ac violenter consulere decet. Id. L. 3. c. 36: In secundis rebus nihil in quemquam consulebatur. Tacitus Agric. c. 16: Hic quum, egregius cetera, arreganter in deditos, et, ut suae quoque iniuriae ultor, durius consuleret. Flor. L. 3. c. 7: Adeo saeve in captivos consulebatur, ut se plerique consicerent.
Aliter se res habet, si Casum rei adferas: tunc sane haec loquendi forma in utramque partem sumitur. U.g. Consulere in longitudinem; Consulere in publicum; Consulere aliquem in arcanum et occultum scelus, Curt. Lib. 6. cap. 10. n. 28.
* Plinius Panegyr. c. 76: Una erat in limine mora, consultare 'aves, revererique numinum monitus. Tibull. 1, 4, 77: Gloria cuique sua est: me, qui spernentur amantes, Consultent.
Deinde cum Dativo iungitur, et iterum facit paria verbo Consulo cum Dativo.
* Aurel. Victor, Caesar. c. 14: Quin etiam maribus frustratus filiae viro reip. consultavit. Sallust. Catil. 6: Delecti, quibus corpus annis insirmum, ingenium sapientia validum erat, reip. consultabant.
* Interdum duae rectiones concurrunt, ad diversas regulas pertinentes, ut: Sextus Aelius, iuris civilis oumium peritissimus. Quod tamen et in aliis Casibus fieri potest, ut: Longior sum te digito.
Contendit, ut ad castra perveniat; Contendere omnibus nervis; nervos in aliqua re; Contendere aliquid ab aliquo; Contendere ab aliquo, ut; Contendere aliquid alicui rei, et cum aliqua re; Contendere aliquid contra aequitatem; Contendere verbis inter se, non pugnis; de honore, de dignitate; Contendere cum aliquo et Poetice contra aliquem aliquâ re, et de aliqua re; Contendere alicuius amori, Graecisinus pro cum amore, apud Propertium Lib. 1. Eleg. 3. 2; Hirundo contendit cycnis i. e. indoctus cum doctis, proverbialis locutio apud Lucret. Lib. 3, 2.
* Sed haec Vossii crisis altius petita est, quam ut suffragium eruditorum mereatur. Sequeretur enim inde, omnes locutiones obscenas esse, quarum unum vel alterum vocabulum ad ea, apud veteres interdum accommodetur, quae honestis castisque auribus gravia sint: et sic infinitum numerum locutionum honestissimarum notari lasciviae crimine posse. Quin ipse Cicero, qui passim in scriptis suis, nominatim in Officiis, et libris de Oratore, de vitanda orationis obscenitate gravissima praecepta dedit, heic accusandus foret, quod subinde hâc locutione ipsemet uti non dubitasset, v. g. in Verr. 2. c. 12: Opus dignum, in quo omnes nervos aetatis industriaeque meae contenderem. It. in Verr. L. 3. n. 130: Omnibus nervis mihi contendendum est, atque in hoc laborandum. Et quot tandem loquendi rationes in hunc censum venirent, in quibus vocabulum nervi occurrat? de quarum tamen obscenitate ne per somnium quidem veteres cogitare, ni fallor, potuissent.
* Contentum esse, nusquam usurpatur simpliciter. Sed Latini ei iungunt
1. Vel usitate Ablativum, v. g. Cic. Par. 6. Contentum suis rebus esse, maximae sunt certissimaeque divitiae. Horat. Contentus suâ sorte.
2. Vel Infinitivum Velleius L. 2. c. 49: Contentus, retinere titulum. Plin. L. 6. Ep. 31: Contentus, aemulum removisse. Iustin. 7. 6. 13; 29. 1. 11: Contentus, submovere bella.
3. Vel Quod cum suo Verbo. Iustin. 22. 1.
14: Non contentus, quod ex inope repente dives factus esset.
4. Interdum etiam Genitivum Casum, ut: Contentus equorum, pro contentus equis. Curtius L. 2. in fine: Contentus artificum. Ibi vulgo additur operâ: at contra libb. vett. fidem. Claudius in L. 37. Quum quis decedens nuptura D. de Legat. L. 3. quoniam in his expressit, ut contentus esset partis dimidine dotis.
* V. g. Omnis eruditionis apparatus Latinis litteris hodie continetur. Cic. L. 2. Orat. n. 30: Oratoris omnis actio opinionibus, non sclentiâ continetur. Id. L. 2. de Orat. n. 43: Ea mihi videntur aut in lite ordinanda, aut in consilio dando esse posita.
Interim Consistere in aliqua re, propterea non contemnendum est. Plin. L. 10. Ep. 121: Talis officii gratia in celeritate consistit.
Sed Contineri in aliqua re notatidem, quod coniunctum esse cumaliqua re. Cic. L. 2. Verr. n. 118: Quum vero in communibus iniuriis totius provinciae Sthenii quoque causa contineatur.
* V. g. Si in hac sententia fueris, ut a continentibus tuis scriptis, in quibus perpetuam rerum gestarum historiam complecteris, secernas hanc quasi fabulam rerum eventorumque nostrorum. Id. Ipsum animum e)ntele/xeian appellat novo nomine, quasi quamdam continuatam motionem et perennem. Id. Aer mari continuatus et iunctus est.
Dicit quidem Cicero, continuos annos, continuis itineribus, continuo spiritu: rebus autem, quae ipsae per se cohaerent, quas substantias vocant, attribui, haud facile repereris.
Apud alios autem scriptores Continuus eiusmodi substantiis interdum accommodatur. v. g. Horat. 1. Ep. 16. v. 5: Continui montes.
* Sic etiam barbare, Contra nos stant antipodes: pro quo Cicero L. 4. Quaest. Acad. c. 39: Antipodes adversis vestigiis stant contra nostra vestigia.
Contra aliquem stare per se quidem locutio proba est, quoties usurpatur pro Adversari alicui; cui contrarium est stare ab aliquo; sed pro Adversum stare, Gegen uber stehen, non occurrit temere in Latio, nec praesidium satis firmum habet in eo, quod Cicero, ut in proxime praecedenti paragraphoallatum, dicit Stare adversis vestigiis contra alicuius vestigia. Diversa enim sunt: Stare adversis vestigiis contra aliquem; et Stare contra aliquem, sine adiunctione huiusmodi ac simpliciter.
* Scio, Latinos scribere, Laudare aliquem in os; neque dubitem, eos dicere quoque Contradicere alicui in os, Resistere alicui in os, et id genus alia. Locutione Resistere in os, usum video Castalionem ad exprimendam GRaecam locutionem Apostoli a)ntisth=nai kata\ pro/s1wpon; et pari ratione Bezam locutione Obsistere in os. Vide etiam, Castellionem
2 Cor. 11, 20. usurpare locutionem Caedere aliquem in os, ad exprimendum Graecum e)is2 pro/s1wpon de/rein. Quod autem nunc dubitamus, illud est, an recte dicatur Laudare se in os, Contradicere sibi in os. Potest utique homo se ipsum landare, et potest sibi ipsi contradicere; potest item in os laudare alterum, et in os contradicere alteri: verum se ipsum in os landare, et sibi ipsi in os contradicere non videtur posse. Illud in os sine dubio nihil aliud est, quam in faciem, adversus faciem. Si igitur dicas, laudare se in os, et contradicere sibi in os, quia os seu faciem non alterius, sed ipsius illius, qui laudat et contradicit, intelligi oportet; perinde illud erit, ac si dicas, laudare se in suum ipsius os seu faciem, contradicere sibi in suum ipsius os seu faciem. Atqui fieri hoc per rerum naturam non potest, ut in suum ipsius os se quispiam laudet, et in suum ipsius os sibi contradicat. Neque enim suum ipsius os et faciem homo adversam habet, quomodo os et faciem alterius habere potest. Quare omnino ita nec loquendum videtur, ut se ipsum in os laudare, et sibi ipsi in os contradicere aliquis dicatur. In scribendo, ut Cicero in Bruto moner, rationem, tamquam obrussam adhibere oportet: nec, quae per ipsam rerum naturam freri non possunt, tamen bene Latine dici posse putandum est. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 225.
1. Simpliciter usurpatur sine Casûs accusandi consecutione, ita, ut praecedat Nominativus vel Accusativus personae aut rei. V. g. Ita faveo isti sententiae, ut ne in mentem quidem mihi aliquid contravenire patiar.
Additur heic subinde Ablativus cum Praepositione de, v. g. Contra venire de aliqua re, i. e. oppugnare aliquid in foro, Germ. Gegen etwas excipiren. Quae quidem in iudiciis frequens et usitata formula est.
2. Usurpatur cum Accusativo personae vel rei, sequente per tmh=s1in seu dissolutionem compositionis. V. g. Venire contra rem alicuius, id est, causam alicuius oppugnare. Item: Venire contra alienum pro familiari suo.
3. Usurpatur per relativi praepositionem. V. g. Si ille ipse, quem contraveneris, causâ ceciderit, id est, si quem oppugnas, succubuerit.
CIBORUM Die Zerkavung der Speisen, Medici dicunt; at sine suffragio antiquitatis.
* Contritio quidem occurrit apud Senecam L. 1. Controv. c. 1. et Lactantium L. 7. c. 18; sed nusquam cum addito tou= ciborum. Comminutio autem et Confractio ab nullo idoneo scriptore usurpantur.
Nulla Substantiva heic frequentantur; sed certis quibusdam verbis sese addixerunt veteres. Ita v. g. Cicero de N. D. Dentibus in ore constructis manditur, extenuatur et mollitur cibus: eorum adversi acuti dividunt escas; intimi autem consiciunt, qui gemini vocantur: Et Iuvenalis Sat. 10. v. 200.
Frangendus misero gingivâ panis inermi.
* Postremus modus in bonam partem sumitur, adeo, ut Contumax ibi firmum notet, constantem et invictum.
* Cic. Mihi convenit cum illo. Hoc vel hac de re mihi tecum convenit. Non convenit inter nos, quid hoc sit. Pactum est, quod inter aliquos convenit. Schorus de Phras.
Perperam non nulli pro Convenit inter nos, per Soloecismum dicunt Conventum est inter nos. Pudeat eius stupidos et inertes.
* Vocabulum Conversationis ansam fere dat locutionum sequentium: Ita quidem primo Quintilianus, prudentissimus ac sagacissimus ille Rhetor, L. 1. Instit. c. 2. in disputatione, quod utilius in scholis, quam domi pueri instituantur: Nec tutior, inquit, inter servos malos, quam ingennos parum modestos conversatio est. Tacitus de Germ. c. 9: Donec idem Sacerdos sanatam conversatione mortalium deam templo reddat. Seneca Ep. 7: Aegris inimica est multorum conversatio, Kranke haben nicht gern viel Leute um sich. Et Seneca Controv. 8: In illis non conversatio cum viris licentiosior. Et Quintil. 291: Cuius conversatio continua etiam invitos ad se oculos poterat deflectere. Plura vide in Borrichii Vindic. p. 41.
Latine pro eo cum Pontano dicas, eicere, eiurare perversam haeresin s. opinionem; Perversarum opinionum virus s. venenum, falsarum opinionum commenta repudiare; Pravas opiniones excutere; Eiurare dogmata a veritate Christi alienu, quibus se aliquis antehac addixit.
Cum Pontano Latine heic dicas. Qui reiectis tenebris variarum superstitionum, luce divinitus immissa, ad Christianam religionem se applicant; Simulacrorum cultu abiecto, unius Christi cultui se consecrare; Christianis se sacris addicere, relictâ ethnicorum superstitione.
Cicero 2. de Invent. 143. Convinci non satis probationibus, Plin. L. 3. Ep. 9.
* Prsepositio In respicit heic terminum ad quem; non personam.
Pro Cooptatus est Senator, Plinius L. 1. Ep. 14. dicit: Allectus est inter Senatores.
* Copia vero Latinis est vel abundantia vel facultas. v. g. Cic. Suppeditare alicui omnium rerum, quas natura desiderat, abundantiam et copiam. Id. Facere alicui copiam alicuius rei. Hinc licet copiam facere epistolae, Germanice notet Vom Briefe die Copey geben; tamen ex hoc Latinismo nihil praesidii pro notione damnata. Schorus de Phraf. ad Voc. Exemplum. Voss. de Vit. 139. Borrich. Cogit. 28. Cell. C. P. 373.
* Cor saepius quidem pro prudentia, sapientia, sollertia et acnmine ponitur; unde Plautinum illud Cor habet i. e. supit; at pro audacia, fortitudine, numquam.
Latini dicunt: Coronare aliquem aliquâ re, scil. plumâ, fronde, oleâ, laureâ. Praeter hunc non datur alius construendi modus.
* Creare aliquem in Doctorem, Renuntiare aliquem in Doctorem, barbare.
* Subinde etiam Credo ita inseritur ironiee. Curt. L. 3. c. 2: Iam Thessali equites et Abarnanes, Aetolique, invicta bello manns, fundis, credo, et hastis igne duratis repellentur. Cic. pro Arch. c. 10: Itaque, credo, si civis Romanus Archias legibus non esset, ut ab aliquo Imperatore civitate donaretur, perficere non potuit. Sylla quum Hispanos et Gallos donaret, credo, hunc petentem repudiasset.
† Simili ironiâ Latinos Puto, Opinor, ut Graecos oi(=mai, adhibuisse, demonstravit Graevius ad Cic. 7. Att. 7. p. 6583. et ante Graevium Taubmannus ad Virg. 7. Aen. 297.
* Credere in Deum, complectitur tria haec: 1. Credere Deum. 2. Credere Deo. 3. Credere se Deo.
† Magna autem differentia est inter locutiones: Credo Deum; Credo Deo; Credo in Deum. Illud faciunt omnes homines, nisi mente capti sint; istud, qui revelationem admittunt; hoc, qui vere pietatem sectantur. Augustinus Expos. in Ev. Ioh. Tr. 19. f. 178. b. it. de verbo Dom. Serm. 61. f. 69. b. it. in Vigil. Pentec. f. 313. b.
Similiter differunt: Credo Ecclesiam; Credo Ecclesiae; Credo in Ecclesiam. Nos Protestantes credimus Ecclesiam; Romano - Catholici credunt Ecclesiae; Latitudinarii, cum Francisco Buccio, credunt in Ecclesiam.
tamquam vespertinum, diluculo semper opponunt. Voss. de Vit. 133. Cell. Antib. 151. C. P. 324.
† Crepusculum Ovidius L. 4. Metamorph. Fab. 12. eleganter ita describit:
Iamque dies exactus erat, tempusque subibat,
Quod tu nec tenebras, nec possis dicere lucem,
Sed cum luce tamen dubiae confinia noctis.
* Crines non nisi kataxrhstikw=s2 pro capillo ponuntur apud veteres: nec eripere pro evellere usitatum est: ne quid dicam, quod e capite pro ex cute capitis, Germanismus sit.
† Quamlibet enim ex Sallustii B. Cat. c. 39. opponantur verba, quae sub finem occurrunt: Neque solum cives, sed cuiuscumque modi genus hominum, quod modo belle usui foret; tamen MSS. Pall. Bong. Comm. pro eo legunt cuiusque modi.
Constanter etiam veteres Cuiusque modi, non Cuiuscumque modi, dicunt.
* Quicumque sat bene se habet: at modo dictâ formâ, ita, ut nullo subsequenti verbo nitatur, suspectum est. De cetero non
damnare ausim, si quis dicat. v. g. Eruditorum genus odit, cuiuscumque modi illud sit.
* Culter plicatilis, Ein Taschenmesser. Nam apud Plin. L. 5. Hist. Nat. c. 9. est Navis plicatilis.
* V. g. Odit tum virtutes, tum liberales artes omnes. It. Tum optimis moribus, tum eruditione eximia praeditus adolescens. It. Matrem tuam novi tum piam, tum honestam matronam. Cic. Scripsisti epistolam ad me plenam consilii, summaeque tum benevolentiae, tum etiam prudentiae.
Quando vero duo imparia coniunguntur, levius per particulam Cum efferendum et praeponendum; gravius vero cum Tum postponendum; cui Tum elegantiae ergo adiungitur non inusitate Maxime, Quoque, Praecipue, Certe, vero, vero etiam, In primis, Praeterea, Denique, Multo vel Etiam sequente Comparativo, it. Vero, vel Superlativus Adiective positus.
* Cic. Plurimum valuisse apud me tuam semper auctoritatem, cum in omni re, tum in hoc maxime negotio, potes existimare. Quintil. Cum omni in studiorum genere, tum in hoc praecipue bona valetudo, quaeque eam maxime praestat, frugalitas, necessaria est. It. Cum omnes diligendi sunt tum certe ii. Cic. ad Q. Fr. L. 1. Ep. 1: Servos cum omnibus in locis, tum praecipue in provinciis regere debemus. Id. L. 1. Ep. 8: Lentulum nostrum cum ceteris artibus, tum in primis imitatione tui fac erudias. Id. pro Marcello: Cum summe consensu Senatûs, tum praeterea iudicio tuo gravissimo. Id. pro Quinct. Apud iudicem cansam priore loco dicat, et eam cum perorarit, tum denique vocem accusatoris audiat. Id. Cum omni industria, tum multo maiori pietate. Cic. ad Q. Fr. L. 1. Ep. 2: Cum spe summa, tum etiam maiore animo.
Id. Gravi teste privatus sum amoris erga te mei, patre tuo, clarissimo viro, qui cum suis virtutibus, tum vero te filio superasset omnium fortunas, se te ante vidisset, quam e vita discederet. It. Cum omnes pulchre mihi placeant, tum optimi illi sunt. Cic. Luxuria vero cum omni netati turpis, tum maxime senectuti foedissima est.
His etiam particulis non inepte, opinor, uteris in locutionibus, in quibus Germani dicunt Vornemlich, und sonderlich, und allermeist.
* Id quod exemplis manifestius fit. Fingatur v. g. locutio haec Germanica: Alle die uns Gutes erzeiget haben, sollen wir lieben, und sonderlich unsere Praeceptores. Hanc locutionem Germanicam ita venuste et eleganter Latinitate donaveris: Cum omnes bene de nobis meritos amare debemus, tum maxime praeceptores nostros. Item: Ich habe dich oft vermahnet zu der Tugend und stetigem Fleisse im studieren, und vornendlich habe ich dazu vermahnet in meinem letzten Schreiben. Hoc ita vertes: Cum saepe alias te ad virtutem et diligentiam in studiis adsiduam adhortatus fui, tum vero in proximis ad te litteris id feci. Adque hoc modo Plinius L. 8. Ep. 18: Invicem tu, si quid istic epistola dignum, ne gravare scribere. Nam cum aures hominum novitate laetantur, tum ad rationem vitae exemplis erudimur.
Particula autem Cum heie non tantum Indicativum, sed etiam Coniunctivum adsciscit.
* Cic. pro Deiot. init. Cum in omnibus causis gravioribus, C. Caesar, initio dicendi commoveri soleam vehementius, quam videtur vel usus, vel aetas mea postulare: tum in hac causa ita me multa perturbant, ut cet. Id. Quum mihi multa grata sint, quae tu adductus mea commendatione fecisti: tum in primis, quod M. Marsilium, amici atque interpretis mei filium, liberalissime tractavisti. Id. in 3. in Verrem: Et cum edictum eorum arbitratu componeret, tum cet Id. L. 3. Ep. 30: Cum te a pneritia tua unice dilexerim; tuque me in omni genere semper amplissimum esse et volneris et iudicaris: tum hoc vel tuo facto, vel populi R. de te iudicio multo acrius vehementiusque diligo; maximaque laetitia adficior, quum ab hominibus prudentissimis, virisque optimis, omnibus dictis, factis, studiis, institutis vel me tui similem esse audio, vel te mei. Id. L. 9. Ep. 11: Consilium tuum, quo te usum scribis, quum semper probavissem, tum multo magis probavi lectis tuis proximis litteris.
Cum etiam in eiusmodi nexu particula causalis et copulativa simul est.
* Cic. in Lael. c. 1: Cum saepe multa narraret, (to\ narraret, in vulgaribus editionibus omissum est) tum memini, domi in
hemicyclo sedentem, ut solebat, quum et ego essem una, et pauci admodum familiares, in eum sermonem illum incidere, qui tum fere omnibus erat in ore.
† Pro Cum etiam hâc ips â in verborum consecutione, queinadmodum alias fieri id solet, scribi potest Quum: quo de supra in Parte Orthographica.
* Celsus L. 3. c. 22. Sanguis mittendus est, sed paullatim quottidieque pluribus diebus, cum eo, ut cetera quoque eodem modo serventur.
* Eiusdem farinae notaeque est, vulgo quod dicunt, Cum hoc res ita se habet. Omitte to\ Cum hoc; et satis Latine dixeris, Res ita se habet. Dici etiam pro eo potest, Hoc ita se habet; et omisso tw=| se, Ea res sic habet; item, Haec est ratio vel conditio huius rei; Aliter se habet haec res; Alia est ratio huius rei; Perinde se hoc vel illud habet; Similis s. eadem est ratio huius rei. Terentius etiam dicit: Scin tu, ut tibi res se habeat,
Weissest du wohl, wie es dir ergehen werde. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 37. Cell. Antib. 229. C. P. 395.
† Nota: Quicum non modo ponitur pro Cum quo, sed etiam pro cum qua. Qui autem heic est Ablativus antiquus.
* Qui enim pronuntiabat cum nos, videbatur dicere cunnos: quod obscenum est. Hinc opinor, satis patet, mendose veteres pronuntiasse cun pro cum sequente littera N. Quam ob causam dixere nobiscum: ne dicerent, cun nobis; et ita cunni mentio probas aures offenderet. Audiamus hanc in rem Ciceronem, qui in Oratore suo n. 154. ait: QUID ILL UD? non olet, unde sit, quod dicitur, CUM ILLIS? CUM autem NOBIS non dicitur, sed NOBISCUM? Quinsi ita diceretur, obscenius concurrerent litterae, ut etiam modo, nisi AUTEM interposuissem, concurrissent. Ex eo est MECUM et TECUM non, CUM ME et CUM TE, ut esset simile illis VOBISCUM atque NOBISCUM. Hactenus Cicero. Pervenit hoc vitium ad aetatem Quintiliani, qui L. 8. ita scribit: Iunctura deformiter sonat: ut si CUM HOMINIBUS NOTIS loqui nos dicimus, nisi hoc ipsum HOMINIBUS
medium sit, in praefata videmur incidere. P. Manut. in Cic. L. 9. Ep. 22. p. 1042.
† Porro et hoc notemus, quod in oculos fere incurrit. M olim non modo sequente N, sed etiam sequentibus aliis elementis, pronuntiari consuevisse, ut N, etiam ex compositis veterum verbis patet, dum ex cum et iungo fecere coniungo, ex cum et necto autem connecto, cet. Unde et in marmoribus quibusdam antiquis exscriptum reperitur: Con quo vixit; pro eo, quod scribendum, Cum quo vixit.
* Hinc etiam est, quod veteres pro Cum non nullis, fere dicant Cum paucis: id, quod in scriptis eorum probe observemus, et ipsi in scribendo sollicitius, quam ut plurimum freri solet, imitemur.
† Indignarentur sane Romani, verecundiae custodes acerrimi, si tot libros nostros viderent inscriptos cum notis variorum, cum notis Farnabii, cum notis Minellii cet. pro quo quidem rectius scribendum erat cum Farnabii notis, cum adnotationibus Farnabii, Minellii, variorum cet.
* Interim nec ipsi veteres hunc nexum verborum obsceniorem satis ubique caverunt. v. g. Virgil. L. 1. Aen. v. 197:
Corpora fundat humi, et numerum cum navibus aequet.
Iul. Caes. B. C. L. 1. c. 31. n. 3: Hic venientem Uticam cum navibus Tuberonem portu atque oppido prohibet.
† Quumque ita ne concursum quidem litterarum aut verborum, obscenam notionem ex tansverso quasi animis legentium vel audientium inferentem, admittere debemus; quanto magis ipsa verba obscena evitanda sint in sermone, iudicatu haud sane erit difficile. Unde autem obscenitas in dictis originem ducat, subtiliter disserit Auctor Artis cogitandi P. 1. c. 14, atque ibidem simul docet, quemadmodum quaedam vocabula, in litteris divinioribus, honeste casteque dicta, usu posterorum tandem minus verecunda evaserint. Doctores Hebraei, inquit, coacti fuere, alicubi alia nomina Bibliorum margini apponere, a legentibus pronuntianda, loco illorum, quae textui interseruntur. Quod ideo factum est, quia illa nomina, quum primum fuere a Prophetis usurpata, non dum evaserant inverecunda; quum tunc adnexam haberent ideam aliquam res illas caute et publice repraesentantem. Sed postmodum, abiecta hâc ided, aliaque impudenti et essronti adscita, illa eadem non una turpia facta sunt. Ne autem obscenâ hâc ided mens percelleretur, merito Rabbini voluere, ut alia nomina inter legendum substituerentur, ipso tamen sacro textu integro, nec immutato. Ceterum D. Warlizius, Medicus Wittembergensis, de modestia Scripturae in rebus verecundis anno 1702. diligenter commentatus est.
lacrimis orare; Cum maguo labore aliquid efficere; Cum iracundia disputare, cet. non minus recte dicitur, quam si efferatur sine Praepositione. Vorst. de Lat. Falso Susp. 226.
* Ceterum recte dicitur, Omnia pereunt cum tempore i. e. omnia, sicut et tempus ipsum, pereunt: scilicet quando Cum significat comitatum, tunc nihil insolens in eo est. Ita quidem Seneca Epist. 58: Quicquid, inquit, vides, currit cum tempore, id est, tempus currit, et res visa currit. Sciopp. de Stil. Hist. 133. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 89. seqq. Cell. Antib. 211.
* Pro Cupere alicui, dicunt etiamCupere alicuius causd.
fore putarem. Quid est causae, cur repudietur?
* Plautus aliquoties etiam Dativum heic adhibet. v. g. Curare rebus alienis suo vestimento et cibo. Idem Plautus etiam in Pseud. dicit: Ego pro me et te curabo.
* V. g. Facile totius vitae cursum videt. Ante implicatur aliquo certo genere cursuque vivendi, quam potuit, quod optimum esset, iudicare. Neque solum ea perspicis, quae geruntur, quaeque iam gesta sunt, sed etiam qui cursus rerum, qui exitus futuri sint.
Et vero navibus quoque Latinos cursum tribuere, notum est.
* Cic. de Off. Naves in cursu frumento onustas vidi.
Deinde ipsi homines, qui navibus feruntur, in cursu esse, cursum tenere, cursum dirigere aliquo dicuntur.
* Corn. Nep. in Milt. Miltiades morandi tempus non habens, cursum direxit, quo tendebat. Cic. de Nat. Deor. Dionysius quum
secundissimum cursum teneret. Vorst. de Lat. Falso Susp. 21. seq.
* Qui dicunt Custodire aliquem contra iniuriam, suspectum adhibent loquendi modum.
* Sed haec ipsa locutio, quam Vorstius damnat, exstat tamen apud Plinium Ep. 41. L. 10. n. 1: Erit autem vel hoc maxime corrigendum, quod, qui damnati ad poenam
erant, non modo ea sine auctore, ut scribis, liberati sunt, sed etiam in conditionem proborum ministrorum retrahantur. Kappius ad Iensium 164. Ita etiam occurrit ea apud Suetonium Calig. 27. Ad metalla, aut ad viarum munitiones, aut ad bestias condemnavit. Et apud eumdem Claud. 14. extr. et Ner. 31: Ad opus damnari. Tacitus: Ad mortem damnabatur. L. 6. §. 6. p. de Iniust. Rupt. et Virit. Fact. Test. Sed si quis fuerit capite damnatus, vel ad bestias, vel ad gladium, vel alia poena. L. 8. §. 4. p. Qui Test. fac. poss. Qui ad ferrum, aut ad bestias, aut in metallum damnantur, et quae in notis. Quibus adde L. 6. p. ad Leg. Iul. Pecul. et Plaut. Rudent. A. 5. Sc. 1. v. 2: Quem ad recuperatores modo damnavit Plenfidippus. Conf. Sciopp. de Stil. Hist. 185.
Plinius uterque etiam dicit, Damnari in opus, in ludum, in metallum. Vid. Plin. L. 10. c. 40. Plin. L. 2. Ep. 11. L. 10. Ep. 66.
Lucretius et Virgilius insuper etiam habent Damnari morti.
Quin et satis usitate veteres dicunt Damnare aliquem de repetundis, de vi publica cet.
Summatim ut dicam, de verbi huius constructione tene, quod sequenti includo canone: Damnare, crimen speciale in Genitivo vel Ablativo cum Praep. de regit. v. g. Damnare aliquem coniurationis, vel de coniuratione, repetundarum vel de repetundis: At generale magis in Ablativo. v. g. Damnare aliquem scelere, peccato, crimine: Poena vero et in Ablativo et in Genitivo, et in Accusativo cum Praepositione ad vel in ponitur. v. g. Damnare aliquem mortis vel morte vel ad mortem vel in mortem; et praeeunte Lucretio et Virgilio, etiam in Dativo, v. g. Damnare aliquem morti.
Et hâc quidem ratione tam clare hunc locum tractare mihi videor, ut in posterum non opus esse existimem, operose amplius inquirere, quatenus Vorstianae sententiae subscribendum, et quae constructio magnopere praeferenda sit. Satis enim ita patet, pro constructione diversa diversum etiam latere respectum.
* Galerus, i, vel Galerum, i, tegumentum capitis est e pelle ferina confectum, diversi us ûs, Germ. Eine spitzige Mutze, Ein Baret.
Pro r(h/s1ei nostra veteres dicunt, Dare aliquem ad remum.
* Terent. Hec. A. 3. Sc. 3. v. 20: Omnibus nobis ut res dant se, ita magni atque humiles sumus. Cic. L. 3. ad Attic. Ep. 23: Ut se initia dederint, Wie sich der Anfang geben wird. Vorst. de Lat. Falso Susp. 119.
† Ita etiam do edere, do ferre, do habere, do diffiendere; immo et dono habere, recte dicitur Virg. L. 5. Aen. Argenti magnum dat ferre talentum. Et L. 1: Ille suo moriens dat habere nepoti, cingula, puta. Et libro eodem: Venatrix, dederatque comas diffundere ventis. Rursus L. 5: Auro trilicem loricam donat habere viro. Eamdem loquendi formam usurpant et Graeci, dicuntque di/dwms piei=n, didwmi fagei=n. Vorst. De Lat. Falso Susp. 245. Cell. C. P. 94. Schorus de Phras. ad Voc. Miscere.
* Pro facere fidem, Beweisen, uberreden, occurrit apud Ovidium L. 2. Fast. v. 20:
Februa Romani dixere piamina patres:
Nunc quoque dant verbo plurima signa sidem.
† Sed quae est occasio, quod Germani mei locutione fidem dare etiam tunc utuntur, quum utendum esset locutione fidem habere, aut verbo singulo, credere, vel accredere? Haec nimirum, quod in
vernacula lingua habemus locutionem Glauben geben, putamusque, quomodo Latinum dare nostro Geben alias respondet, ita respondere eidem et heic posse, dicique adeo fidem dare.
Observandum igitur, verba diversarum linguarum, quae in quibusdam loquendi modis significatione congruunt, non continuo et in omnibus congruere; sed in non nullis quidem congruere, in aliis vero discrepare.
Et dare quidem cum verbo nostro Geben congruit, quum dicitur, dare pecuniam, locum, libertatem, licentiam, fugam, testimonium, fidele consilium, Curt. L. 6. c. 4. it. Cic. signum, osculum, responsum, ictum, se in viam, se fugae vel in fugam, insigne documentum mortalibus in aliquem, Liv. L. 1. c. 28; mammam infanti; aliquid in manus hominum, Plin. L. 7. Ep. 17; orationem inpublicum, Id. L. 8. Ep. 3; se quieti, Id. L. 6. Ep. 16; alicui medicamentum, Curt. L. 6. c. 10. n. 37; clarum specimen indolis suae, Plin. L. 2. Ep. 7; Certum aliquid pro introitu, Id. L. 10. Ep. 113. 119; quieti reliquum noctis, Liv. L. 2. c. 25; veniam alicui. At quum dicitur, dare impetum, impressionem, sonitum, alicui spem, auctore Cicerone et Hirtio; planctum, proelia, cum Plauto, et Seneca; finem loquendi cet. cum Virgilio; turbas, promissa, saltum, cum Ovidio; vulnus, cum Iustino; aliquem in vincula, cum Floro L. 3. c. 10. n. 18; animos alicui, cum eodem Floro L. 4. c. 12. n. 4; gemitum, iusiurandum, plausum, ruinam; damnum cum Terentio; multa blandimenta alicui, cum Liv. L. 2. c. 9; multum mali alicui, cum Cic. L. 2. Verr. n. 27; tunc minime gentium prior notio convenit. Neque enim nos dicimus, Einen Anfall, Gerausche, Hoffnung, Geheule, Schlachten, Ernde, Lerm, Verheissung, Sprung, Wunde, in Ketten und Banden, Courage, Seufzer, Eid, Geklitsche mit den Handen, Fall, Schaden, einem allerhand Caressen, viel Boses geben; sed Einen Anfall thun, ein Gerausche machen, einem Hoffnung machen, cet. Vorst. de Lat. Falso Susp. 119. 120. 121. 125. 128. et de Lat. Mer. Susp. 251.
Hic atque ille loquendi modus rarior; iste usitatior: omnes tres Poeticae.
dare librum in publicum. Plin. L. 8. Ep. 3. Vorst. de Lat. Falso Susp. 118.
* Cic. de Orat. c. 30: Ego iuris civilis studio multum operae dabam Q. Scaevolae P. F. qui quamquam nemini se ad docendum dabat, tamen consulentibus respondendo, studiosos audiendi docebat.
Usitatius iungitur Dativo rei, et tunc significat idem, quod Impendere operam alicui rei; Oper am in aliquid conferre; Operam vel Multum operae in aliqua re ponere.
* Omnino hâc notione posteriori construitur trifariam.
1. Operam dare alicui rei v. g. amori, studio, litteris discendis, valetudini, honoribus, cet.
2. Operam dare in aliquam rem, v. g. Cic. 1. Tusc. c. 4: In quam exercitationem nos studiose operam dedimus.
3. Operam dare, ut. v. g. Cic. Dabo operam, ut intelligas, meam commendationem non vulgarem fuisse.
Adsciscit etiam hâc notione Dativum perfonae; quod tamen Comicis fere sollemne est, v. g. Terent. Heaut. A. 3. Sc. 1. v. ult. Dissolvi me, otiosus ut tibi operam darem. Cicero heic amat: Operam alicui navare vel commodare.
* Fenus nempe est creditoris; Usura debitoris. Creditor fenus exigit; Debitor usuram reddit. Hinc locutiones, Usuram pendere; Reddere sine usura; Mutuari pecunias levioribus usuris; Perscribere usuram, Zinse verschreiben. Subinde tamen hoc discriminis susque deque habetur. Ita Quintil. L. 5. c. 10. dicit, Usuram accipere; et Plin. L. 14. c. 4, Multiplicare usuram; Cic. Collocare pecunias in usuris. Ita etiam invenias, Fenore aliquid accipere vel sumere, Etwas auf Zinse nehmen. proprietati linguae accommodatius foret, si diceres, Usurâ aliquid accipere vel sumere.
Wolthater wegen seiner Unbesonnenheit gestraft werden. Genitivus rei; Dativus personae.
Dare poenas alicui Passive significat, idem notans, ac puniri ab aliquo. Id, quod probe observandum est.
Video tamen, hunc loquendi modum etiam Active significare ap. Cic. pro Mil. c. 6: Qui non poenam confessioni, sed defensionem dedit. Heic Dare poenam confessioni, idem notat, ac puniendum reum confitentem, existimare.
* Cic. Nuntii varios sermones excitarunt. Id. Vide, quaeso, satisne rectum sit, nos hoc tanto incendio civitatis in istis locis esse. Dabimus sermonem iis, qui nesciunt, nobis, quocumque in loco simus, eumdem cultum, eumdem victum esse. Id. In sermonem hominum atque in magnam vituperationem venirem, Schorus de Phras. ad Voc. Sermo.
† Sententiam dicere et Sententiam ferre, differunt. Senator dicit; Iudex fert sententiam. Interdum tamen confunduntur. Vid. Schori Phras. ad Voc. Fero. Conf. infra Dicere sententiam.
frequentatus: ab oratoribus autem et Historicis rarius usurpatus; quamvis Participiis Passivae Vocis cum Dativo, loco Ablativi cum Praepositione a vel ab, constructis plus indulgeant. V. g. Cic. Att. Lib. 13. Ep. 24: Ego audita tibi putaram. Tacitus Lib. 11. Hist. c. 27: Audita Scriptaque senioribus, tradam. Cell. Antib. 258. C. P. 342.
Hannibal audaci dum pectore dehor. tutur.
In aliis Compositis corripitur; ut Dehinc, Deinde, Dehisco.
* Mitius tamen de ea iudicandum censeo. Tametsi enim lubentissime concedimus, rariorem atque insolentiorem hanc formulam esse; tamen ad meros Hebraismos quo minus referamus, auctoritas intercedit Plinii Avunculi, qui L. 8. Hist. Nat. c. 1. ait: Flores odoresque de die in diem gignit.
† Ceterum apud Latinos etiam inveniuntur, quae huic videntur similia; sed re verâ non sunt. Terent. Adelph. A. 5. Sc. 9. it. Curt. L. 8. c. 3: Apparare de die convivium h. e. interdiu Livius L. 5. c. 48: Diem de die prospectans h. e. multos dies exspectando traducens.
In dies etiam et In diem, Latini dicunt; sed sensu diversissimo. Illud aequivalet tw=| de die in diem; hoc autem idem notat, quod ad unum diem, non ultra diem. Prius confirmat Cicero Philipp. 1. c. 2: Quum serperet in urbe infinitum malum, inque manaret in dies latius. Et L. 6. Ep. 4: In dies singulos magis magisque opinio hominum confirmatur. Posterius illustrat Ovidius Metam. 2. v. 47:
- - Currus petit ille paternos.
Inque diem alipedum ius et moderamex equorum.
Adfinis huic r(h=s1is2 est, In diem vivere, Ohne Sorge in den Tag hinein leben, occurrens ap. Cic. Philipp. 2. c. 34. it. de Orat. L. 2. c. 40.
Terentii vero in diem Eun. A. 5. Sc. 7. v. 19. est, Donato interpetante, in longam dilationem.
In diem istuc, Parmeno, est fortasse, quod minitare, Germ. Mich deucht, mein guter Parmeno, was du drchest, das hat noch lange Weile.
De vel ex industria, deditâ operâ, stadiô abstinet et quiescit, non nisi a)kurolo/gws2 dicitur.
CETERO, eâdem notione sumptum, nullo quidem probatur Ciceronis exemplo; auctoritate tamen viget Plinii, qui aliquoties usurpavit. Vide Praefat. Orthogr. Rom. Schurzfleischii praemissam pag. 13.
* Abante, et Deante, ad formam scite compositorum exante et inante, quae apud Cic. Liv. Varronem ac Propert. occurrunt, sequiori Latinitatis aevo consicta videntur esse. Conf. Parte Etymol. Sect. 1. Abinvicem.
† In marmoribus, inquit Heineccius in Fundam. Stil. Cult. p. 312. seq., multa occurrunt vocabula, multaeque locutiones, reliquis Romanae linguae auctoribus ignotae, quales sunt Ab ante, De ante, Aeternalis. Vide Scaligeri Indices, Gruteri Inscriptionibus additos, et Ich. Clerici Bibl. Select. T. 1. p. 31. Verum cave, in his quaeras delicias. Multa enim huius generis lapicidarum ruditati; multa vulgi dialecto debent originem. Forsan etiam aliquando aberratum est ab iis, qui inscriptiones veteres e lapidibus descripserunt. Exempla sane eiusmodi lapsuum plurima notavit Car. Sponius: plura adhuc dare potuisset Marqu. Gudius, si correctiones orae exemplaris sui operis Gruteriani adscriptas publici iuris fecisset.
* Veteres to\ De verbo omittunt. v. g. Ad verbum aliquid memoriae mandare, ediscere. Cic. L. 1. Orat. Exercenda est memoria ediscendis ad verbum quam plurimis et nostris scriptis et alienis. Id. Fin. 1. c. 2: Fabellas Latinas, ad verbum de Graecis expressas. Id. Acad. 4. c. 44: Ad verbum ediscendus libellus.
Dicunt etiam vetes, Totidem verbis scribere; Verbum pro verbo exprimere.
* Ita enim Cic. de Opt. Gen. Orat. c. 5: Non verbum pro verbo necesse habui reddere.
† Lambinus expunxit illud pro; sed non necessario. Nam etiam Terentius Eun. A. 3. Sc. 1. Par pro pari referto; uti Donatus legit, et ratio metri postulat. Goclen. Silv. Barb. 16. Hadrian. Card. de Eleg. Lat. Serm.
94. Thomasius ad Tursellinum 14. Cell. Antib. 225. C. P. 390.
* Cic. Pater nobis decessit ad VIII Kalend. Decembris. Id. Qui iam de vita decesserunt. Schorus de Phras.
Ita Decedere absolute interdum similiter dicitur pro Decedere de provincia, munere.
* V. g. Oportet mendacem esse memorem. Sallust. B. Cat. Omnes homines summâ ope niti decet, ne vitam silentio transigant, veluti pecora.
De cet antiqui etiam cum Dativo construebant.
* Ter. Adelph. A. 5. Sc. 8: Ita nobis decet: Quomodo et Sallustius in Histor. dixit: Locum editiorem, quam victoribus decebat.
† Immo ipse Cicero: Quandoque id deceat prudentiae tuae. Quae verba Linacer L. 4. et Rob. Stephanus in Thes. citant ex Lib. de Orat. Sed metuo, ne illos fallat memoria. Dativum hunc Donatus existimat poni per Graecismum: Graeci enim dicunt pre/pes2 h(mi=n.
Praeterea vero Ablativo obiecti iungitur cum Praepositione.
* Cic. de Orat. Nunc quod aptum sit, id est quod maxime deceat in oratione, videamus.
† Simili ratione, ut Dedecet. Cic. Off. Ut si quid dedeceat in illis, vitemus et ipsi. Ubi Linacer in accusandi Casu illos legit; sed perperam.
Dedecet Accusativum adsciscit sine subsequente Infinitivo apud Ovidium Lib. 1. Amor. Nec dominam motae dedecuere comae.
† Confundit ista Castellio in Bibl.
2. Pro denegare alicui aures benevolas et attentas.
* Plin. L. 1. Ep. 13: Tanto magis laudandi
probandique sunt, quos a scribendi recitandique studio haec anditorum vel desidia vel superbia non retardat. Equidem prope nemini defui.
* Quin etiam cum Infinitivo apud Lentulum in Cic. L. 15. Ep. 14: Nec defatigabor permanere non solum in studio libertatis, sed etiam in labore et periculis: qui tamen modus non nullis videtur paullo esse insolentior.
* Atque hoc modo Cicero etiam dicit, Defici ratione et consilio i. e. destitui; Velleius, Defici fructu; Plinius, Desici aquâ; Frontinus de Strategem. Defici usu navium; Plin. L. 20. c. 14: Desici animo, In eine Ohnmacht fallen. Ol. Borrich. Defens. Stradae 297. Anal. 32. Andr. Borrich. Append. 97. Vindic. L. L. 52. Cell. C. P. 60. El. Maior de Varianda Orat. p. 451. Goclen. Obs. 147. Ioh. Vorstii Latin. Select. 150. Iensius et Kappius ad Eumdem 41.
† Defectus etiam a(plw=s2 ponitur pro destituto, morti proximo. Vid. Tacit. Annali 2. c. 70.
1. Pro tueri, construitur ita: Defendere aliquem a periculo, et contra periculum. Iustinus etiam Lib. 2. cap. 4. n. 32: Defendere se adversus aliquem. Prima forma usitatior et elegantior.
Defendere aliquem contra aliquid, ipse quidem Cicero Lib. 5. Fam. Ep. 2. habet; sed inter rariora tamen Latinitatis referendum.
Porro: Defendere aliquem oratione suâ de ambitu. i. e. respectu criminis ambitus. Solstitium pecori defendite, per Hypallagen dicitur ap. Virgil. nec nisi in Poeta
tolerari potest: nisi hoc loco solstitium defendite idem sit, quod damnum solstitiale repellite pecori; atque sic exigi debeat ad id, quod heic proxime subsequitur.
2. Pro repellere construitur ita: Defendere iniuriam alicuius, alicui et ab aliquo. Item sine Casu personae, v. g. Nimios solis defendere ardores, Cic. Cat. M. 15. defendere bellum, defendere vim, Caes. L. 1. B. Civ. c. 7.
* Cic. L. 2. Ep. 13: Atque istam quidem partem vitae consuetudinisque nostrae totam ad te defero. Id. L. 3. Orat. n. 100: Faciles causae ad pueros deferuntur. Liv. L. 1. c. 18: Ad unum omnes Numae Pompilio regnum deferendum decernunt. Cic. Deferre honorem alicui. It. Primas alicui deferre.
* Deficit mihi, falso suspectum. Neque enim solum auctores, et saepius quidem, dicunt, deficit me; sed etiam interdum, deficit mihi. Caesar. B. G. L. 3. c. 5: Quum tela nostris desicerent. Val. Max. L. 5. c. 1. extern. 3: Nisi vinum nobis defecisset. Saepius autem cum Accusativo invenitur. Caesar. B. G. L. 2. c. 10: Eos res frumentaria deficere coepit. Cic. L. 4. Fam. Ep. 13: Id quoque deficiebat me. Liv. L. 28. c. 15: Procedente iam die vires etiam deficere Asdrubalis exercitum coeperant. Voss. Grammat. Lat. Synt. 60. Goclen. Obs. 147. Ich. Vorst. de Lat. Sel. 151. Cell. C. P. 100.
† Schorus de Phras. 279. putat, Ciceronem verbum hoc deficere numquam Dativo iunxisse: at Sanctius tamen Minerv. p. 238. non nulla exempla ex Cicerone in lucem producit.
Sumitur Deficere etiam intransitive. V. g. Deficiunt cuncta studia exactâ aetate.
* Deficere pro Deesse, interdum etiam sine Casu ponitur. Cicero 5, 35, 458: Dies deficiet, si velim paupertatis causam defendere. Idem de Fin. 2, 14, 134: Itaque eo, quale sit, breviter, ut tempus postulat, constituto, accedam ad omnia tua, Torquate, nisi memoria forte defecerit. Id. pro Quinctio 1. p. 3. Ita, quod mihi consuevit in ceteris cansis esse adiumento, id quoque in hac causa deficit.
Langius Spicil. ad Vorstii Libellum de Latinitate sel. vulgo neglecta, inserto Vol. I. Exercit. Soc. Lat. Ien. p. 173.
* Virg. L. 2. Georg. v. 290: Terrae defigitur arbos. Plin. L. 8. c. 16: Defigere oculorum aciem in aliquid. Cic. de Orat. 3. c. 8: In eo mentem defigere. Liv. L. 1. c. 58. de Lucretia, quod defixerit cultrum in corde. Cicero: Defigere alicuius flagitia in auribus et oculis omnium, Offenbar und kund machen.
Defigere in aliquid, notat motum ad locum; Defigere in aliquo, notat actum in loco.
Cicero rarissime dicit Defigere in aliquid, semper fere, Defigere in aliquo.
* Cic. Definire imperium, orbis terrarum terminis. Id. Beatitudo non divitiis, sed virtute definienda est. Schorus de Phras.
* Par ratio in Conflagrare. v. g. Mundus conflagrabit, Die Welt wird verbrennen.
* Defunctus sibi somno videtur, Er merkt, dass sein Traum erfullet sey, Iustin. L. 1. c. 5. n. 5.
possessione, sententiâ; Deiicene iugum servile a cervicibus; Deicere se e superiore parte aedium, Nepos Dione c. 4.
† Nostrates rariori huic nexui ad nauseam usque indulgent, vernaculae linguae genio, opinor, huc adducti.
* Plin. L. 4. Ep. 14: Inter cenam oblectamus otium temporis. Delecto me studiis litterarum; Delecto me cum Musis. Cic. Ut ab altero delectere, alterum oderis. Id. In hoc admodum delector. Id. Neque enim iisdem de rebus, neque in omni tempore, neque similiter delectamur. Delector, hoc facere, Poetarum est.
† Cave ergo dicas, v. g. Delectum instituere inter binos vel trinos fratres. Recte autem dicitur: Delectum militum agere vel habere.
kommen, narrisch werden; sed male. Nam Deliquium animi ab auctoribus bonae notae refertur ad corpus, et defectum spirituum, quos vocant, animalium, denotat, Germ. Eine Ohnmachr. Ciceroni L. 3. Attic. Ep. 18. hic morbus vocatur Defectio animi. Pro locutione autem ista Latini usitatius, Linqui animo; Relinquit animus eum; Curt. Caligine menti offusâ collabi; Discedere a mente atque a se ipso, Cic. In eine Ohnmacht fallen.
* Valla teste in Raudens. Demereri aliquem, est merito aliquo sibi aliquem obligare. Conf. supra Parte Etymol. Sect. 2. Voc. Merere.
Demerere autem, formâ activâ sumptum, regit etiam Accusativum rei. Plaut. Pseud. A. 4. Sc. 7. v. 9: Quid mercedis Petasus hodie domino demeret?
* Praepositio Ex usitatior heic est, quam Praep. De: rarius, nec nisi apud Poetas fere omittitur.
* Sed ea tamen haud promiscue adhibenda mihi videtur, quia haud in genere fidelium civium, sed eorum tantum animi submissioni convenit, qui pertinaciam suam mentemque rebellem abiciunt, et ad victoris arbitrium confugiunt supplices, Die Kleinlaut werden, und den widerspenstigen Muth sinken lassen. Talem enim notionem et connexionis ratio apud Caesarem infert, et Demissus, unde Adverbium Demississime est, sustinet: ut adeo verba Caesaris, Haec quam potest demississime atque subiectissime exponit, vertenda sint, Er trug dieses so kleinlaut und so demuthig vor, als es immer moglich war; Ach! wie zog er doch so gelinde Saiten auf.
Propius ad animum proponere aliquid; Certe iudicio vel momente suo aliquid ponderare.
* Sed qui hanc locutionem usurpant pro Abire vel Accedere ad vulgi opinionem; auctoritate veterum vix, opinor, munire se poterunt.
* Adiectivum Anterior, meliori aevo vix restituitur, nec dentibus umquam apud veteres, quod scio, sed quibusvis aliis rebus accommodatur. Conf. Part. Etym. Sect. 2. Voc. Anterior.
* Dentes stupent, Germ. Die Zahne sind stumpf.
Depellere a se periculum; Depellere agnos a lacte, a matribus.
* Virg. Lib. 1. Aen. v. 726: Dependent lychni laquearibus aureis. Sueton. Galbâ c. 11: Dependente a cervicibus pugione ante pectus.
Sed Dependere ab aliquo seusu improprio et morali, timide usurpem: Latini pro eo, Pendere ex aliquo.
* Liv. L. 35. c. 32: Ex alieno arbitrio pendet, Er dependirt von andern. Cic. L. 1. Offic. c. 19: Ex errore imperitae multitudinis pendet. Id. pro Marcello c. 7: Ex unius tua vita pendet omnium salus. Conf. infra Pendere.
* Sed Deponere magistratum, munus, officium bene se habet: occurrit enim apud probatissimos scriptores v. g. Liv. L. 1. c. 48. et L. 2. c. 28. Cic. L. 1. Off. c. 20. et Plin. Paneg. c. 87. Ceteroquin Latini dicunt pro eo, abire magistratu, munere; Abdicare se magistratu; it Recedere a republica, cui opponitur Accedere ad remp.
* Pro eo etiam: Desilire ad pedes.
* Horatius et cum Genitivo iunxit Lib. 2. Ode 9. v. 17: Desine mollium tandem querelarum. Quae ratio Graeca est in verbis finiendi.
Desinere in aliquid, Latine eleganter dicitur, et Germanice Auf etwas auslaufen, sich endigen. Horat. Art. Poet. v. 3:
turpiter atrum
Desinat in piscem mulier formosa superne. Plin. de Unionibus L. 9. c. 36: Et procerioribus sua gratia est. Elenchos appellant castigatâ longitudine alabastrorum sigurâ in pleniorem orbem desinentes.
Interdum etiam veteres dicunt transitive. Desinere aliquid et intransitive Desinere ab aliquo. Vechn. Hellen. 1. c. 7.
Speciatim Desinere artem, cui diu dedimus operam, quam diu factitavimus, Das Practisiren aufgeben, elegans Ciceroniana locutio est: quod etiam alias eleganter dicitur, Nuntium arti remittere, Graece apud Xenophontem katalu/ein et paralu/ein a)/s1khs1in h)\ te/xnhn. Cognatum huic est apud Cic. Multam salutem dicere foro et curiae.
Iunctum autem Ablativo cum
Praepositione a vel ab, notat causam efficientem. V. g. Id a te despero, Du machst mir keine Hoffnung mehr dazu: cui opponitur, a te habeo spem.
Interdum etiam sequitur Accusativus cum Infinitivo. v. g. Nep. Themist. c. 10: Sec hoc praestare posse; desperat. Cic. 1. Orat. n. 95: Non despero, fore aliquem aliqnando. Id. Lib. 3. Orat. n. 147: Vel me licet existimes desperare posse, ista perdiscere.
* Loco Accusativi ponitur interdum Infinitivus v. g. Liv. L. 7. c. 33: Adeo morte sola vinci, destinaverant animis.
Suetonius etiam habet: Destinare plura aut maiora in dies de ampliando imperio. Et Cicero: Quis oporteat ab ambobus in causa destinari.
Dicunt item: Destinare alicui aliquid, et Destinare aliquem ad aliquid. Germ. Bestimmen, zugedacht haben. V. g. Hoc donum tibi destinavi.
* Liv. L. 2. c. 54: Claris insignibus velut infulis velatos ad mortem destinari. Id. L. 33. c. 37: Destinare locum et tempus ad certamen. Cic. 2. Offic. c. 10: Destinare alicui diem necis.
Ceterum Destinare anime et in animo, Livii est: Cicero pro eo, statutum et deliberatum aliquid cum animo habere.
* Neque etiam omnino haec locutio reperitur. Recte sese habent, Hora destinata; Negotio alicui destinatus; Desponsam et destinatam laudem alicui praeripere, Cic. At vero destinato animo esse, cum ratione et Analogia linguae pugnat. Neque enim animus destinatur, sed res animo vel in animo destinatur.
* Desuescere apud Silium 3. v. 576:
Paullatim antiquo patrum desuescit honori; occurrit, nec nisi intrnasitive significat, idemque est, quod dediscere, exuere paullatim atque abicere consuetudinem, deponere consuetudinem.
* Liv. 8. B. Maced. 196. Recto itinere duxisti exercitum ad eos, quos tibi hostes desumpseras? Id. 4. ab Urbe 237: Duo singuli singulos sibi Consules adservandos adfiduâ operâ desumunt.
Rectius ergo dixeris, Hinc argumenta sunt arcessenda; Hinc argumenta petere licet; Hinc argumenta ducas.
* Cic. 2. de Invent. 217: Detineri in alienis negotiis.
* Cic. Divin. n. 49: Ipse Allienus ex ea facultate, si quam habet, aliquantum detracturus sit.
* Praepositio In locum et statum; Praepositio ad, personam vel loci vicinitatem respicit.
* Tum singula verba hâc notione sumpta, tum coniunctim considerata, meram barbariem heic sonant.
* Interdum pro eo Cicero usurpat Vel ditam. v. g. 2. Phil. 12: Sed stuporem hominis, vel dicam, pecudis, attendite.
einschenken, kein Blatt vors Maul nehmen, elegantes locutiones sunt. Barbari heic, Oportet dicere, quod veritas est; Dicam veritatem.
* Interdum etiam Inquit ponitur in fine Orationis. Cic. Socrates in pompa quum magna vis auri argentique ferretur; quam multa non desidero, inquit. Idem: Multi iniqui atque infideles regno sunt, pauci boni, inquit Accius.
† Nec tamen verbo Dicendi plane heic abstinuerunt veteres. Immo vero ipse Plinius L. 1. Ep. 12. eo usus est: Dixerat sane Medico admoventi cibum: *ke/krika.
* Dicere ad et apud aliquem, it. ad aliquam rem, veteres fere usurpant, si publice et sermonis quodam ambitu et cum gravitate sermo omnis institutus videatur.
* Ceterum Dicere, quod non v. g. recusemus hoc vel illud facere, ut ita post to\ Quod non sequatur aliud verbum; satis probe dicitur.
confundantur. v. g. ap. Cic. L. 3. Offic. c. 10: Quum vero iurato (iudici) dicenda sententia sit, meminerit, Deum se adhibere testem. Iudex fert; Senator dicit sententiam. Dicere sententiam, notat Germ. Sein Votum geben, seine Meynung sagen; Ferre sententiam, Den richterlichen Ausspruch thun: pro quo imperiti Dare sententiam. Videatur Goclen. Obs. 327. Item Schorus de Phras. ad voc. Fero: cui tamen Dicere sententiam, falso suspectum est; quum occurrat apud Iul. Caes. B. Gall. L. 7. c. 77. Ciceronem, Sallustium, et alios. Conf. supra Dare sententiam. Ferre sententiam ap. Petron. Sat. c. 70. p. 348. notat Sententiae iudicis placide se submittere, ei obedire.
* Pro Dici non potest, habent etiam veteres Dici vix potest. Cicero Orat. n. 55: Dicerem etiam de gestu, cum quo iunctus est vultus, quibus omnibus dici vix potest, quantum intersit, quemadmodum utatur orator.
Interim Dicere non possum, haud improbamus, dummodo usurpetur iustâ sibique propriâ notione. Ponitur autem.
1. Pro Simulare dicendo nequeo. Plin. L. 1. Ep. 5: Non possum dicere, aliud tunc mihi, quam deos adfuisse.
2. Pro Ignoro. Tacitus Hist. L. 1. c. 37: Quis ad vos processerim, commilitones dicere non possum.
Posteriori modo subinde Dativus personae additur. v. g. Sacramentum dicere Imperatori.
c. 8. 5. usurpata, idem est, ac leviter, perfunctorie, non serio; sed in speciem, et quantum satis sit ad vitandam reprehensionem, Germ. Nur zum Schein, fur die lange Weile.
† Unde autem ducatur, cerant eruditi. Probabilior eorum est oratio, qui, a di/kh, dica derivant. v. Petrum Pithoeum L. 2. Advers. c. 13. Andream Schottum L. 5. Obs. Hum. c. 23. C. S. Schurzfleischium de Formula Dicis causa, Witteb. 1703.
* Dictamen apud idoneos scriptores non occurrit; quum tamen in hac ipsa loquendi forma nihil apud didacticos tritius sit.
Veteres heic longe aliter: Praescriptum rationis; Ratio insita in natura, quae iubet ea, quae facienda sunt, probibetque contraria. Cic. L. 1. Offic. c: 41: Eo deferri, quo a natura ipsa deducimur. Id. Parad. 3. c. 1: Consentire cum ratione et perpetua constantia, Der gesunden Vernunft folgen.
* Et ita poscit constantissimus bonorum scriptorum consensus.
† Sed quaeritur, an etiam recte dicatur, Dicto audientem esse alicuius, addito scil. Genitivo personae. In Nepotis quidem Datame c. 2. habent quaedam editiones, Is Regis dicto audiens nonn erat: verum id contra fidem meliorum codicum; qui habent Regi, non Regis. Schottus etiam ad h. l. monet, Dicto-audiens per Hyphen dici, quasi unum sit: sicut Graeci dicant, a)ei - parqe/noc, semper-virgo; et 2 Petr. 1. v. 9. dicatur, tw=n pa/lai-a(martiw=n, olim-commissorum peccatorum: et ad Graecorum morem Latini, Heri semper-lenitas i. e. perpetua lenitas, in Andr. A. 1. Sc. 2. apud Terentium; Omnes circapoouli, i. e. qui circa sunt vel vicini apud Livium L. 1. c. 59; Quamvis - suspecti, Sie mogen so verdachtig seyn, wie sie wollen; Quamvis-sublimes, Auch noch so vornehme,
Phaedr. L. 1. Fab. 28; Quamvis - eruditus, Ein auch noch so Gelehrter, Cic. L. 1. Orat. n. 131; Multi - undique - rustici Plin. L. 9. Ep. 15; Quamquam - longinquus, Ein auch noch so weit entferneter, id. L. 2. Ep. 17. p. m. 76; Quamlibet-subitis paratus, id. L. 3. Ep. 9. p. m. 105; Domum-reditio, Caes. L. 1. B. Gall. c. 5; Omnium-ante - se - primus, Flor. L. 3. c. 5. n. 22; Semper-Deus, Virg. Ecl. 1; Quamvis - avidus, Id. L. 1. Aen.; Ante-malorum, Id. L. 1. Aen.
At enim Plautus Amphitr. A. 3. Sc. 4. divisit, et Genitivum personae addidit. Respondemus: Hic Genitivus non debet referri ad Dicto, sed ad to\ imperio. Goclenius L. 1. Observ. p. 27. et 445. tradit Ciceronem etiam dicere, Dicto audientem fuisse praeceptoris: sed non indicat locum. Fortassis respicit ad verba, quae Schwarzius Gr. L. p. 504. ex Cic. Verr. 6. c. 12. affert hunc in modum: Dicto audiens Praetoris fuit; quae tamen Ciceronis verba, quum tantummodo Libri 5. in Verrem dentur, ubi reperiam, nescio. Ac si vel maxime haec verba in opere Cic. occurrunt; subodorari tamen mihi videor in iis sphalma: quam facile enim Praetori in Praetoris comutari potuit? Scioppius, Latinitatis alioquin observantissimus, alicubi scribit: Aliorum monitis dictisque audiens. Sed quid hinc elicitur? Nimirum nihil aliud, quam id, quod nemo eruditior nescit, Grammaticum etiam scientissimum in Romanae linguae patentissimo campo posse hallucinari.
Locus Plauti, quem modo allegavi, his continetur verbis: Eum sequor: eius dicto imperio sum audiens. Unde Scioppius in notis ad Sanctii Minerv. L. 4. p. 436. it probatum, locutionem Dicto audientem esse alicui, esse ellipticam, ut dicatur, Dicto audientem esse, seil. imperio. Sunt autem, qui contendunt, Scioppium neutiquam perspexisse sensum et constructionem loci huius Plautini, quando existimet, in eo secundum con venientiam Substantivi et Adiectivi dici to\ dicto imperio, et proinde ubivis, quum Dicto audiens occurrat, subaudiri imperio; quum sint diversi prorsus Dativi et to\ imperio accedat huic locutioni eodem modo, quo eidem plures alii Dativi. Vorst. de Lat. Falso Susp. 130. seq. Neutra tamen nobis sententia probabilis est. In loco Plautino usurpatur locutio: Imperio ulicuius audientem esse: at cui imperio? scil. dicto s. quod herus modo dixerat. Quid hinc praesidii pro Genitivo personae, et pro disiunctione tou= dicto-audiens in hac locutione nostra?
* Cic. Antonius diem edicti obire neglexit. Id. Obire auctionis diem facile poteris. Plin. L. 9. Ep. 37: Vides, quam non delicata me causa obire primum Consulatus tui diem non sinat: quem tamen heic quoque, ut praesens, votis, gaudio, gratulatione celebrabo.
Alias eadem haec r(h=s1is2 significat Mori, vita defungi. Dicunt hâc ntione: Diem obire, Diem obire suum, Diem obire supremum, Diem suum obire supremum.
* Hanc nomenclaturam, quod gentilismus sapiat, Saec. XV. eagitarunt non nulli in Anglia, fanaticâ quâdam mentis abrepti vertigine. Vide Caspari Calvoerii Fissuras Sionis p. 505. Conf. Ioh. Moebii Differt. de Planetaria dierum denominatione, Lips. 1687. Detesteris maiorum, qui ita dies apellarunt, foedissimam superstitionem, et, quoties huius memoriam consueta denominaidi ratio refricat, tacitus Deo, qui luce Evangelii posteros collustraverit, gratias age: tunc sane tibi ipsi nihil dixisse videberis; quod a pietate alienum sit.
† Hanc autem dierum a planetis desumptam appellationem ab Aegyptiis institutam primitus fuisse, atque inde ad omnes homines dimanasse, testatur luculentus historicus, Dio Cassius L. 37. p. 42.
Frigidissimum est, inquit Heineccius in Fundam. Stil. Cult. p. 107, ubique inculcare Vulcanum, Iovem, Iunonem, Mercurium, et huius generis alia. Ab his enim noxiis figuris, ut vocat Augustinus, merito abstinet Christianus; nisi constanti usu veluti in Nomina Appellativa transierint. Sic nemo, nisi nimium superstitiosus, damnabit phrases: Suo marte aliquid facere, cet. Quem in censum etiam referas nostra dierum nomina. Conf. Part. Etym. Sect. 2. Ethnicismus in stilo.
Vid. Fab. et Schonsled. ad voc. Carpere. Usitatius tamen pro eo dixeris, Inferre infamiam alicui; Infamare aliquem; Infamiâ aliquem adspergere; Criminari aliquem apud aliquem. Schorus de Phras. ad voc. Inferre.
* Conchae conchis differunt, Plin. L. 9. c. 35: Vide, quid differat inter meam opinionem, ac tuam. Cic.
Lingua est his non differens suillae, Plin. L. 9. c. 8. Aetates vestrae, ut illorum, nihil aut non fere multum differunt, Cic. Brut. c. 40. Dicunt etiam veteres interdum: Differre aliquâ re, sine addita Praepositione; it. in aliqua re.
* Cic. Quid fuit, Iudices, quare istum nefarium ampliaveritis? Id. Ut, etiamsi lex ampliandi faciat potestatem, tamen isti sibi turpe existiment, non primo iudicare. Lex ampliandi facit potestatem, Kraft des Gesetzes kann man Dilation geben.
Nam Plinius L. 2. Ep. 11. ita: Dilata res est in proximum senatum.
Idem Plinius L. 10. Ep. 85. dicit etiam: Dilationem petere, dare; it, Longiorem diem ad instruendam causam dare.
* Lucretius L. 2:
Sed neque tam facilis res ulla est, quin ea primum
Difficilis magis ad credendum constet.
Cicero L. 9. Attic. Ep. 11: *qe/s1eis2 meas commentari non desino: sed sunt quaedam earum perdifficiles ad iudieandum. Vorst. de Lat. Falso Susp. 205.
Alias Latini dicunt, Difficile hoc est intellectu
eruditionis campum emetiri, Germ. Sich diffundiren, minus placet. Quamvis enim Plinius paneg. c. 26 habeat, In immensum diffunditur oratio; et Lucretius 3. v. 438. Anima in omnes corporis partes diffunditur; et Columella L. 11. c. 3. Diffundit se in latitudinem lactuca: tamen parum hinc praesidii pro locutione ista.
Dignus et Indignus non numquam etiam Genitivum habent, tam apud alios, quam apud Poetas.
* Cic. L. 8. Attic. Obsecro te, mi Cicero, suscipe curam et cogitationem dignissimam tnae virtutis: Virgil. L. 12. Aen. Descendam magnorum haud umquam indignus avorum. Ovid. L. 3. Art. Curia consilii quae nunc dignissima tanti.
diminuere, Id. ad. Q. Fratr. L. 1. Ep. 2. Diminuere quidquam ex potestate Regia, Liv. L. 2. c. 1.
* Cic. Magnitudine timoris a mente atque a se ipso discessit.
Discedere a se, significat etiam immutari, sui dissimilem fieri.
* Cic. Caelius discessu meo discessit a se se. Schorus de Phras.
* Notandum etiam, Disceptare quaestionem, controversiam, non esse idem, quod iudicio contendere, sed causam diiudicare et dirimere. Cic. Iuste sapienterque quaestionem disceptare. Id. Controversias aliorum
disceptare. Sed Disceptare de quaestione, de controversiis, pro iudicio contendere utique usurpatur, idque recte et ordine.
* Ovidius 3. Art. 6. subiecto, quod huic Verbo iungit tribuit etiam Praepositionem Per. Per me, inquiens, discuntur amores.
* Cic. Mores eius a tanti sceleris atrocitate sunt disiuncti. Id. Nihil est disiunctius ab ea cogitatione cet. Schorus de Phras.
† Sunt, qui Genitivum ad animum; Dativum ad corpus restringunt. Sed id discriminis interdum negligitur.
Cicero quidem pro Planco: Vos oro iudices, ne fictis auditionibus, ne disseminato dispersoque sermoni credatis; at hinc locutionem suspectam nolim vindicare prorsus Latio elegantiori.
* Verbum Dispergere optimae notae est; sed fere pro dissipare, disicere, dispartiri usurpatur. Cic. Puerum interea obtruncat, membraque articulatim dividit, perque agros passim dispergit corpus. Id. Dum haec, quae dispersa sunt, coguntur. Id. Partes rei gestae dispergere in causam. Id. Exornationes in causa dispergemus.
* Verbum Disponere significat non nisi ordinare vel distribuere. Cic. Pisistratus Homeri libros antea confusos sic disposuit, ut nunc habemus. Id. Fac, ut plane iis in rebus descriptum ac dispositum suum cuique munus sit. Schorus de Phras. ad Voc. Adfectus.
* Et quidem Dissentire, Dissidere cum aliquo, pro ab aliquo neimini suspectum sit. Abunde enim auctoritate veterum munitum est. Non equidem cum Fabro heic utimur auctoritate Distichorum moralium Catonis, cuius libri quum et auctor et aetas in obscuro sint, eos dicendi modos, quos ab aliis scriptoribus diversos habet, dubito, an satis tutum sit imitari: Sed Ciceronis Acad. Quaest. L. 4. c. 47. Auctoris ad Herennium L. 2. c. 9. Valer. Max. L. 3. c. 8. Extr. §. 1. Menken. Spec. 17.
* Dissitus enim antiquis significat non remotus; sed dispersus, dusseminatus. Lucretius: Cetera pars animae per totum dissitio corpus, id est, disseminata, a dissero, quod est dissemino, sparsim sero.
Tullius, eiusque similes dicunt pro Apuleianis istis locutionibus, Longo locorum intervallo a me disiunctus vel remotus; Loca disiunctissima maximeque diversa, longe remota, longinqua. Titii Manud. 202. Sciopp. de Stil. Hist. 186. Parad. Litter. 38. Cell. Antib. 156. C. P. 243.
Quique suis frustra bellum dissuaserat augur.
* Dicunt et Dissuadere de aliqua re. Cic. L. 3. Offic. Quum praesertim de captivis dissuasurus esset. Vorst. de Lat. mer. Susp. 179. seq. Nimirum innumera eorum verborum seges est, quae adsciscunt et accusativum et Ablativum cum Praepositione De. v. g. Loqui, Dicere, Scribere, Commentari cet. aliquam rem et de aliqua re.
* Horatius etiam cum Dativo extulit L. 4. Od. 9. v. 29: Paullum sepultae distat inertiae celata virtus. Conf. L. 1. Ep. 18. princ.
* Dicunt etia, Diversari apud aliquem.
* Haec posterior constructio cum Genitivo, Poetis frequentior est.
* Diutius et Amplius in his locutionibus non construuntur cum Quam; sed haec particula omitttur, et ipsa Adverbia Comparativa iunguntur non solum Ablativo, sed etiam Accusativo, quin etiam interdum Nominativo. Hadr. Card. de S. L. p. 81. seqq. Septimana autem Substantive pro hebdomade,
prolapsae Latinitatis est. Conf. de eo Part. Etym. Sect. 1.
* Iudices olim quum Advocatos causarumque patronos causam narrare atque agere iuberent, usi sunt verbo DIC: peroratâ causâ Advocati dicere solebant DIXI: praeco autem, ut in consilium dimitterentur iudices, pronuntiabat DIXERE. Quid vero opus est hodie, extra forum Romanum constituti ut eiusmodi clausulâ utamur? Si sollemnis sermo habendus est, unus fere loquitur, nec post eum alius prodire temere solet. Finitam autem esse orationem, honore, per capitis corporisque inclinationem auditoribus exhibito, indicari potest.
† Paullus Heigelius, Academiae Iuliae Theologus, Mathematicus et Orator, in quo, quod B. Parens meus vehementer praedicare solebat, summus candor, summa eruditio, et summa ingenii alacritas fuit, de vocabulo hoc, qua fuisse dicitur, urbanitate ingenii, festive ita iudicavit: Dicat DIXI! qui velit; ego DIXI! non dixerim. Legi de hac clausula, et usurpandi eam ratione debet Barnabas Brissonius de Formulis et sollemnibus populi Romani verbis L. 5.
* Cicero pro Deiot. c. 14: Litteras ad eum Tarracone huic Blesamio dedisti. Cic. Attic. L. 11. Ep. 25: Quum habebis, cui des, et ad quem des.
† Dormitat heic vel ipse Cicero L. 6. Ep. 9. scribens: Nos apud Alyziam, ex quo loco tibi litteras ante dederamus, unum diem commorati sumus.
Et locis aliis, quos vide ap. Reitz. P. 139.
* Ellipsis autem Infinitivi est, quum dicimus Docere aliquem fidibus sc. canere: quod barbari dicunt ludere. Nimirum Ludere respicit aleam, pilam, et lus ûs eiusmodi alios: sed Canere pertinet ad instrumenta Musica. Virgilius quidem Eclogâ 1. v. 10. dicit, Ludere, quae vellem, calamo permisit agresti: sed ibi verbum hoc non tam instrumentum calami, quam ludicrum argumentum respicit: quemadmodum, qui iocatur metro, ludere versibus suis dicitur. Id enim tenendum omnino est, Ludere versibus et versûs, notare scribere versus parum operosos, et argumenti minime gravis et serii. Virgil. 4. Georg. extr. Carmina qui lusi pastorum. Ovid. 5. Trist. Eleg. 1. v. 7: Laeta et iuvenilia lusi. Horat. L. 4. Od. 9. v. 9: Non si quid olim lusit Anacreon. Sed haec w(s2 e)k paro/dw|.
* Doctor pro Medico vulgari sermone patrio obtinet, eo quod Medici publicâ auctoritate constituti, in Academiis ante Doctoris axiomate insigniti fere sunt et esse debent.
* Cicero tamen Rudem in iure civili dixit; quod docto contrarium est. Conf. infra Rudis rei.
Ceterum Doctus his fere construitur modis: Doctus utriusque linguae; Doctus Latinis et Graecis litteris, sine Praepos. in; Doctus Latine et Graece; Doctus ad militiam.
* Cic. Doleo tuam vicem. Id. Id mihi vehementer dolet. Ter. Facile sit illi, quod doleat. Cic. Meum casum luctumque doluerunt. Id. Laude aliena dolentes. Id. De Atticae febricula valde dolui. Plin. Dolet a sole caput. Id. Dolent ab ictu aures. Plaut. Doleo ab animo et ab oculis. Plaut. Dolere ex animo. Cic. Dolendum est in tam gravi vulnere. Seneca Consolat. ad Helv. cap. ult. In mea tamen persona non tantum pro te dolet.
Modi autem usitatissimi sunt, Ciceroni et optimo cuique familiares, qui fiunt per Accusativum et Ablativum. v. g. Dolere aliquam rem et aliquâ re.
Sunt et alii construendi modi, quos hoc verbum communes habet cum Gratulor; quo de infra ad voc. Gratulor.
* Dolet caput; Dolent mihi dentes; Dolent oculi viro tuo, Plauti est; Terentii, interdum etiam aliorum Poetarum; apud quos Dativus personae plerumque omittitur. In prosa malim, Dolore capitis laboro; Dentibus laboro cet.
* Terent. Adelph. A. 2. Sc. 4: Hoc mihi dolet, nos paene sero scisse, et plane in eum locum rediisse, ut, si omnes cuperent, nihil tibi possent auxiliarier. Cic. pro Mur. Cui placet, obliviscitur: cui dolet, meminit. Id. pro Cael. Si egebis, tibi dolebit. Id. ad Attic. Dolet mihi, quod tu non stomacharis. Denique in Libris de Orat. Nemo ingemuit, nihil cuiquam doluit, nemo est questus, nemo remp. imploravit, nemo supplicavit. Vorst de Lat. Falso Susp. 269.
* Terent. Quaenam est haec anus exanimata, a fratre quae egressa est modo? Id. A me nescio quis exit. Sallust. Constituerat eâ nocte cum armatis hominibus intreire ad Ciceronem.
* Dativus semper quartae Declinationis est, domui; Ablativus semper secundae, domo. Invenitur tamen domu in veteri inscriptione apdu Grut. p. 566. n. 9.
1. Etiam cum possessivis, meae, tuae, suae, nostrae, vestrae, alienae.
* Sallust. B. Iug. Aurum atque argentum domum Regiam comportant. Cic. L. 9. Ep. 19: Balbus recta a porta domum meam venit.
2. Item cum Genitivo possessoris.
* Cic. Att. L. 1. Ep. 8: Clodias deprehensus est domi Caesaris. Id. L. 1. Divinat. Quae
ipsa domi Phalaridis consecravisset. Id. ad Varron. L. 9. Ep. 7: Sed quid ego haec ad te, cuius domi nascuntur?
3. Domos in Plurali etiam Adiectiva admittit sine Praepositione.
* Ovid. Ep. Laod. Quo ruitis? vestras quisque redite domos. Liv. L. 2. c. 7: Ut ambo exercitus suas abirent domos. Tacit. L. 5: Reliquias suas domos comportarunt.
4. Non numquam tamen etiam Praepositionem admittit.
* Horat. L. 2. Od. 18: Non ebur, nec aureum mea renidet in domo lacunar. Plin. ad Cael. L. 7: Ille in domo mea saepe convaluit. Sen. I. Controv. Ego in domum vestram intrabo. Cic. Iubeo ad Praetoris domum ferri. Id. 2. Phil. Ad quem a domo Caesaris tam multa delata sunt. Liv. L. 4. dec. 3: Longe a domo bellare. Cic. 5. Tuscul. Socrates primus Philosophiam in domos etiam introduxit.
In Accusativo et Ablativo tamen Domus sine tali adiunctione positum, vel cum Praepositione vel sine Praepositione ponitur: ut revertor domum vel ad domum, exeo domo vel e domo, sum in domo vel domi.
* Esse in domo, opponitur tw=| esse in vestibulo, stabulo, horto; Esse domi, opponitur tw=| peregre abesse, vel alibi apud amicos commorari.
* Poetae interdum Utrum, an, num, vel quod omittunt. v. g. Ovid. L. 2. Trist. v. 331. seq.
Forsan et hoc dubitem, numeris levioribus aptus
Sim satis, in parvos sufficiamque modos.
Negative autem, vel, quod eodem recidit, interrogative positum construitur cum Quin.
* Ter. Hic nunc non dubitat, quin te ducturum neges. Cic. Non dubito, quin mirere, quid tecum de eadem re saepius agam. It. Quis dubitabit, quin Deus cuncta videat?
Pro tw=| Quin tamen Cornelius Nepos Accusativum cum Insmitivo substituit, in Praef. Non dubito, fore plerosque, Attice, qui hoc genus scripturae leve et non satis dignum summorum virorum personis iudicent.
* Observamus eas subinde in scriptis summorum virorum. Ut ecce! Isaacus Casaubonus notis in Suetonii Augustum scripsit: Nescio tamen, annon sit verius, Mithridatem more multarum gentium barbararum braccas gestasse. Wolfgangus Seberus in Indice auctorum a Iulio Polluce laudatorum: Quod nescio annon etiam ad alios non nullos admonendum. Ioh. Henr. Boeclerus Notis in Nepotis Miltiadem: Nescio tamen, annon ita soleat Nepos explicare etiam, quae non erant difficilia suppletu intellectuque. Iustus Lipsius Lib. 5. Analect. de Milit. Rom. Dial. 9: Dubitabat Claudius Dausqueius, annon (fraxare) a Graeco ductum esset para\ to\ fra=cai: quia sic muniuntur vigilia. Matthias Berneggerus in Notis ad Iustini L. 5. c. 1: Dubites, annon pro crudelitate rectius sit, legere cupiditate. Et ad L. 39. cap. 1: Dubitari queat, annon rectius sit vis imperii, quod magis proprie nomini Regis opponi videtur. Rursus Boeclerus in Indice Nepotis in voce Dubito: Dubito, an ponam; eleganter pro Dubito, annon. Ait heic, Dubito, an ponam, eleganter a Nepote dictum esse pro Dubito, annon ponam; et vult ergo, posteriore quoque modo loqui utique licere.
Nobis tamen multo aliter videtur. Habent hoc Latini, ut, quum adfirmare aliquid instituunt, dicant, se nescire, vel haud scire; itemque dubitare, an ita res sese habeat.
* Exempli causâ, verba Nepotis, quae Boeclerus declarare studebat, initio vitae Timoleontis sunt: Si per se virtus sine fortuna ponderanda sit, Dubito, an hanc primum omnium ponam. Non vult ille, se dubitare, an, si virtus per se sine fortuna ponderanda sit, Timoleontem primum omnium ponat; sed omnino sic existimat, quod Timoleon merito primus omnium ponendus sit; ac nihilo tamen secins se dubitare sciribit. Pari modo Cicero L. 9. Ep. 7. ad Fam. scribit, Non nullos dubitare, an Cuesar per Sardiniam veniat; quum tamen velit, non nullos omnino credere, quod Caesar per Sardiniam venturus esset. Sequitur enim: Illud enim adhuc praedium suum non inspexit. Nec tantum dicunt, se dubitare, an res ita se habeat, quum ita se rem habere volunt dicere;
verum etiam, ut dixi, nescire se vel haud scire: uniliter ut nos Germani, qui, quum v. g. aliquem volumus laudare, fere dicimus: Ich weiss nicht, ob dieser nicht der beste unter allen sey, Nescio an hic omnium optimus sit i. e. Utique satis scio, hunc inter omnes optimum esse. Valerius Maximus L. 1. c. 1. n. 14: In his, quae ad custodiam religionis attinent, nescio, an omnes M. Attilius Regulus praecesserit. Vult ille, M. Attilium Regulum in his, quae ad custodiam religionis attinent, omnes praecessisse; idque ita se existimare: et tamen dicit, se nescire, an M. Attilius omnes praecesserit. Idem ibidem: Nescio, an praecipuis et exquisitis sacrificiis colenda. Cicero in Bruto. Et nescio an reliquis in rebus omnibus idem eveniat. Idem: Eloquentiâ quidem nescio an parem habuisset neiminem. Livius L. 22. c. 39: Nescio, an infestior hic (Varro) adversarius, quam ille (Hannibal) Hostis maneat. Curtius L. 4. c. 11: Nescio, an Darius ideo tam multa amiserit, quia nimiae opes magnae iacturae locum faciunt. Seneca Consol. ad Marc. c. 1: Patrem non minus, quam liberos dilexisti; excepto eo, quod non optabas, superstitem. Nec scio, an et optaveris: permittit enim sibi quaedam et contra bonum moreum magna pietas. In his omnibus aliquid adfirmatur; et in proximis Nec scio, an et optaveris, est pro Fortasse et optasti, vel Puto, te optasse. Nec minus frequens in talibus est Haud scio, an. Cicero pro Flacco: Cuius ego civitatis disciplinam atque gravitatem non solum Graeciae, sed haud scio, an cunctis gentibus anteponendam iure dicam. Et L. 3. Offic. c. 29: Quorum quidem testem non mediocrem, sed haud scio, an gravissimum, Regulum nolite, quaeso, vituperare. Et L. 1. Orat. c. 59: Neque enim hoc te, Crasse, fallit, quam multa sint, et quam varia genera dicendi, et quod haud sciam, an tu primus ostenderis i. e. quod tu, meâ quidem sententiâ, primus ostendisti. Et L. 2. Orat. n. 209: Par atque una est ratio spei, laetitiae, maestitiae. Sed baud sciam, an acerrimus longe sit omnium motus invidiae: nec minus virium opus sit in ea comprimenda, quam in excitanda. Invident autem homines maxime paribus, aut inferioribus, quum se relictos sentiunt, illos autem dolent evolasse. Et in Lael. Quod quidem ut ire coepit, haud scio an aliquando futurum sit. Et L. 9. Ep. 14. ad Fam. Contigit tibi, quod haud scio an nemini. Et Ep. 15: Est id quidem magnum, atque haud scio an maximum. Et pro Milon c. 34: Nolite; si in nostro omnium fletu nullam lacrimam adspexistis Milonis: si vultum semper eumdem, si vocem, si orationem stabilem ac non mutatam videtis, hoc minus ei parcere: atque haud scio, an multo etiam sit adiuvandus magis. Et in Orat. n. 143: Atque haud scio, an plerique nostrorum Oratorum contra, atque nos, ingenio plus valuerint quam doctrina.
Ad hunc modum igitur recentiores illi doctissimi viri, quorum verba initio produximus, quum adfirmare quaedam vellent, scribere potuissent: Nescio, an ita solcat Nepos explicare etiam, quae non erant difficilia suppletu intellectuque. Nescio tamen, an verius sit, Mithridatem braccas gestasse. Quod nescio an ad non nullos quoque alios sit admonendum. Dubites, an pro crudelitate rectius sit legere cupiditate. Sed maluerunt illi, Nescio annon; Dubites annon. Quae quidem, ut dixi, suspecta nobis sunt, nec ante probanda aut imitanda videntur, quam et in scriptoribus antiquis talia observata fuerint. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 236. seqq.
* Non numquam tamen Haud scio, an, invenitur pro Dubito, vel non liquet, an. Cic. L. 1. Off. c. 11: Haud scio, an satis sit, cum, qui lacessierit, iniuriae suae paenitere. Ut et ipse, ne quid tale posthac committat, et ceteri sint ad iniuriam tardiores.
Qui inter eruditos hodie scribunt Dubitare secum, Dubitare apud se; viderint, unde hunc construendi modum binum probent. Equidem in nullo auctore classico huc usque reperire potui.
* Dubium erat, Incertum erat, In ambiguo erat, melior, an fortunatior esset, ratio loquendi Curtio frequens est, idem notans, quod: Optimus erat ac fortunatissimus; vel: Tam bonus erat, quam fortunatus.
* Cornelius etiam usurpare heic Infinitivum non dubitat: In vita Cononis c. 1: Nemini erat his temporibus dubium, si affuisset, illam Athenienses calamitatem accepturos non fuisse.
p. 222. atque innoxium Graecismum, Gallicismum et Germanismum heic sibi invenisse videntur. Quum vero scriptoribus reliquis omnibus bellum ducere idet sit, quod trahere vel ducere, Germ. Den Krieg in die Lange ziehen; et in locis Nepotis ac Iustini in contrarium allegatis eadem notio omnium rectissime locum inveniat, verba autem Virgilii Lib. 8. Aen. v. 55, quae itidem hoc respectu opponuntur, usitatum locutionis huius significatum saltem haud respuant: abstineamus nos a notione priore illa, quam Vorstius, et ante eum Stephanus tantopere adsertam voluere, nisi quidem evidentioribus veterum exemplis eius aliquando constet ingenuitas. Conf. Franciscus Theod. Kohl in Commentationibus Criticis Pentadec. 2. Loc. 6. p. 139. seqq. Cortius ad Cic. 7. Ep. 3. n. 7. et, qui vel nuper adeo Vorstianae sententiae se opposuit, Cl. Heusingerus in Dissertatione de pervulgatis aliquot erroribus Grammaticis, insertâ Volumini I, Exercitationum Societatis Latinae, quae lenae est, p. 142. seq.
† Ita etiam, ut nos dicimus Ein ehrbar Leben fuhren, sic et Latini vitam honestam ducere: pro quo alias habent, vitam honestam agere. Sane ad hunc modum locutus est non tantum Augustinus, sed etiam Virgilius, Lucretius, quin et ipse Cicero.
Etiam de verbo hoc Ducere adhuc illud notetur, quod dicunt parietem ducere, murum ducere, quomodo nos Eine Wand, eine Maure fuhren. Cicero pro Milone: Ducere parietem per vestibulum alicuius. Livius L. 1. c. 44: Ducere murum. Vorst. de Lat. Falso Susp. 154. seqq.
* Quemadmodum Serraculum ducere, eâdem mente ICtus ad L. Aquiliam dixit, ut Cuiacius interpretatur.
† Possit etiam ex mente quorumdam apud Varronem l. c. legi Sertam ducere cum aliquo. Serta enim to\ xoine/on, restis, funiculus, quemadmodum eâ voce usus Palladius; ut Sertam ducere Varroni sit idem, quod Terentio restim ductitare. Tractum hoc a saltantibus, qui aliquando restem tenentes haerebant: vel a puerorum ludo, quo ducebant sparteam restem, et tam diu trahebant, donec aut rumperet, aut alteruter, ommissa funis prehensione, in nates caderet. Vide Scaligeri Coniectan. p. 240. At inanem hanc putamus esse coniecturam, quum in omnibus codd. constantissime legatur Serrarn, nec credibile sit, olim R maiusculum in T mutatum esse.
* Reperitur etiam: Hoc ducitur in crimen. It. Ducitur pro nihilo, et nihili. Tac. Annal. 6. 5. 3. Ne convivalium fabularum simplicitas in crimen duceretur Sall. Catil. c. 12: Postquam divitiae honori esse coepere, innocentia pro malevolentia duci coepit.
* Terent. Andr. A. 3. Sc. 4: Narro huic, quae tu dudum narrasti mihi. Plin. L. 7. c. 16: Pridem vidimus eadem. Cic. de Amic. Nuper disserere coeperunt.
* Cic. 4. Att. Dudum circumrodo, quod devorandum est. Terent. Heaut. Quamquam haec inter nos nuper notitia admodum est. Item: Ite ad crucem, quâ dudum digni estis.
* Ter. Eun. A. 3. Sc. 5: Dum apparatur, virgo in conclavi sedet. Id. Eun. Interea duns sermones caedimus. Id. Eun. Haec dum mecum reputo, arcessitur interea virgo.
* Cic. Sed ad properationem meam quidem interest, non te exspectare, dum ad locum venias. Id. Non exspectavi, dum mihi a te literae redderentur. Hadr. Card. de Serm. Lat. p. 172. seqq.
Coniungitur etiam subinde cum Usque et Usque eo. Cic. Fateatur, se hominem privatum praedonum duces vivos, cet. usque dum per me licuerit, tenuisse. Id. Usque eo premere earum capita mordicus, dum illae captum amitterent.
* Cic. Att. L. 9. Ep. 12: Aegroto dum anima est, spes esse dicitur. Ovid. L. 1. Eleg. Trist. 8:
Donec eris felix, multos numerabis amicos:
Tempora si fuerint nubila, solus eris.
Dum et Donec pro Usque dum, Bis dass, so lange bis, modo Indicativum, modo Coniunctivum adsciscunt.
* Virg. Ecloga 9: Tityre, dum redeo, brevis est via, pasce capellas. Cic. 7. Attic. Exspecta, amabo te, dum Atticum conveniam. Virg. L. 1. Aen, Donec partu dabit Ilia prolem. Colum. 12. 26: Coquas, donec ea aqua, quam adieceris, decocta sit.
Dum pro Dummodo, Coniunctivum postulat.
* Cic. 5. Fin. Dum res maneant, verba fingant arbitratu suo. Sallust. Neque id, quibus artibus adsequeretur, dum sibi regnum pararet, pensi quidquam habebat.
* Interdum paullo aliter etiam efferunt. v. g. Liv. 1. c. 9: Dum ea ibi Romani gerunt.
* Cic. L. 12. Attic. Ep. 44: Id ipsum scribas velim, dummodo ne his verbis.
Atque hoc Ne sequitur etiam post Dum et Modo, quoties usurpantur pro Dummodo.
* Cic. Attic. Ego si cui adhuc videor segnior fuisse, dum ne tibi videar, non laboro. Id. Interpellent me, quo minus honoratus sim, dum ne interpellent, quo minus.
† Dixi, fere heic addi Ne: neque enim id fit perpetuo; quum interdum sequatur etiam Non. v. g. Plin. L. 10: Ep. 115: Lege, Domine, Pompeiâ permissum Bithynicis civitatibus, adscribere sibi, quos vellent, cives, dum civitatis non sint alienae. Caracalla de fratre, quem occiderat, apud Suetonium: Sit divus, modo non sit vivus.
* Cic. L. 3. Ep. 19: Quod ad Caesarem attinet, crebri et non belli de eo rumores, sed susurrationes dumtaxat veniunt. Polin. L. 9. Ep. 13:Ac primis quidem diebus redditae libertatis, pro se quisque inimicos suos, dumtaxat minores, incondito turbidoque clamore postulaverat simul et oppresserat. Iustin. L. 1. c. 5. n. 5: Et quoniam defunctus sibi somnio videretur, agitato inter pastores regno; animum minacem dumtaxat in illo fregit. Valla L. 2. c. 41.
† Recte Valla, si de eo, quod fit rectius, usitatiusque, quaeritur. At si putat, plane non recipere Dumtaxat post se sed etiam; nimirum tunc errat. Nam Vossius de Vit. L. 6. exempla producit ex Liv. L. 46. (cuius tamen locus in vitio cubat), et Sueton. Aug. c. 66. et Paullo IC. in quibus haec particula utique post se recipit sed etiam.
* Dumtaxat etiam saepe poni videtur pro Saltem, Zum wenigsten; immo etiam apud Cic. in Bruto c. 82. pro Eatenus, In so weit. Conf. Schwarz. ad Turs.
* Pro Duplo Livius L. 8. c. 8. habet. Alterum tantum.
V. g. Alterum tantum reddere.
* Praeter hunc ipsum significatum, quo Durare significat etiam manere, vivere; quomodo Livius L. 1. c. 9. dicit. Durare hominis aetatem, Menschen Lebetage aushalten, et durare amicitiae et alia durare passim dicuntur; usurpatur hoc Verbum modo transitive, modo intransitive. Et quidem
1. Pro durum, firmum, solidum facere. Caes. Hoc se labore durant adolescentes. Liv. Caementa non calce durata erant, sed interlita luto, structurae antiquae genere.
2. Durare etiam dicuntur res iuxta atque homines, quum tuentur statum, atque in sustinenda vi, cui expositi, tolerandisque laboribus molestiisque immoti invictique perstant, Germ. Ausdauren, aushalten. Ovid. 2. Fast. v. 299:
Sub Iove durabant, et corpora nuda gerebant.
Et L. 4. v. 505:
Sub Iove duravit, multis immota diebus,
Et lunae patiens et pluvialis aquae.
Virg. 1. Aen. v. 211:
Durate, et vosmet rebus servate secundis.
Suet. Claud. c. 26: Nec durare valuit, qin de conditionibus continuo tractaret, Er hats nicht lassen konnen, er hat sich flugs wieder in neve Ehetractaten eingelassen.
Neque tamen sic absolute et intransitive tantum, sed et cum casu suo et transitive ponitur. Horat. L. 1. Od. 14: Sine funibus vix durare carinae possunt imperiosius aequor. Durare aequor, est sustinere atque perferre ac vincere maris vim atque impetum. Frustra enim Torrentius aliter dispungit hunc locum et interpretatur. Nam quod addit, non meminisse se legere apud auctorem verbum durare ita positum; id fraudi nobis esse haud potest. Ita enim Virgilius 8. Aeneid. v. 577:
Patior quemvis durare laborem.
Ubi durare Servius ex allegato Horatii loco per sustinere interpretatur. Occurrit porro etiam ita hoc verbum apud Statium L. 5. Silv. Protreptico ad Crispinum v. 152:
Felix, qui viridi iidens optata iuventa
Durabis quascumque vias.
3. Signficat etiam duram alvum facere, Verstopfen. Martial. L. 13. Epigr. 26: Sorba durant ventrem, Die Holzbirnen verstopfen.
4. Usurpatur tandem pro delitescere
alicubi, suis se loci tenere, v. g. Durare extra tecta non potest, Er kann ausserhalb des Hauses nicht dauren; item, Durare nequeo in aedibus, quomodo Galli Ie ne puis durer en la maison, et nos, Ich kann im hause nicht dauren. Occurrunt autem hae locutiones apud Plautum, Terentium et Livium. Vorst. de Lat. Falso Susp. 168. Ioh. Henr. Ursinus in Obs. Philol. c. 10. p. 171. seqq.
E Praepositione utimur sequente Consona, v. g. E medio: EX sive Vocali, sive Consona sequente. Ter. Heaut. A 2. Sc. 1: Periculum ex aliis facito, tibi quod ex usu siet. ex malis moribus. Ex tempore.
E Praepositio iungitur semper vocabulis ab R incipientibus; Non Ex. V. g. E regione, i. e. ex opposito vel ex adverso. Eregione Boreaeflat Auster. Hoc non este re mea i. e. ad utilitatem meam. Multos exsilio damnare, e republica non est i. e. non utile est rei publicae. E renibus laborat.
* Ita sciscit Valla in Raud. L. 5. c. 19; abreptus fortasse verbis Ciceronis ad Brutum n. 158 quae kaqo/lou dicta esse existimaverit, quum tantum kata/ ti intelligenda videantur esse. Neque enim Vallam fugere poterat, innumera cum Ciceronis, tum aliorum etiam veterum auctorum loca opponi posse, ubi Ex sequente R reperiatur. v. g. Cic. L. 1. Offic. c. 41: Ex risu. Ex reticentia. It. c. 45: Quibus ex rebus. It. ad Brut. n. 92: Ex re aliqua. It. L. 2. Nat. Deor. c. 28: Qui omnia, quae ad cultum deorum pertinerent, diligenter retractarent, et tamquam relegerent, sunt dicti religiosi ex relegendo. Id. L. 2. Orat. n. 319: Ex reo. Ex re. Lib. 3. n. 19: Quum omnis ex re atque verbis constet oratio. In Catil. 2. c. 3: Illum exercitum magnopere contemno, collectum ex senibus desperatis, ex agresti luxuria, ex rusticis decoctoribus. Lib. 14. Ep. 18: Habebat antea legionem secundam, et ex reliquis legionibus magnam multitudinem, sed inermium. Plura eiusmodi loca vide in Nizolio allegata. Adversantur quoque Vallae omnes auctores reliqui. v. g.Iul. Caes. L. 6. B. Gall. c. 37. n. 4: Circumfunduntur hostes ex reliquis partibus. Liv. L. 2. c. 50: Inde consilium ex re natum. Sallust. B. Cat. c. 10: Ambitio multos mortales falsos fieri subegit; aliud clausum in pectore, aliud promptum in lingua habere; amicitias inimicitiasque non ex re, sed ex commodo aestimare; magisque vultum, quam ingenium bonum habere. Tacit. de Germ. c. 29: Omnium harum gentium virtute praecipui Batavi, non multum ex ripa, sed insulam Rheni amnis colunt. Sed quid laboro in re manifesta? quid colligo loca, quorum numerum inire vix poteris?
Quidquid autem huius est; non
negaverim tamen, in exemplis a Valla allatis rem ut plurimum ita sese habere.
† Etiam discriminis aliquid videtur prae se ferre E re mea, E re nostra est et Ex re mea, Ex re nostra est. Prius notat Conducit mihi, Conducit nobis: posterius innuit materiam vel terminum a quo, v. g. Ex re mea nihil ipsi accedit.
* Cicero L. 3. Orat. n. 118. pro eo: Si ita res feret. Et n. 123: Ex iis tantum, quantum res petet, hauriemus.
* Quamlibet enim apud veteres non reperimus, vocabulum Editoris referri etiam ad libros; tamen, quum editio et edere eo referantur apud Quintil. Declam. et Plin. L. 1. Ep. 8. L. 2. Ep. 8. L. 3. Ep. 15, nullam Latinitati facimus iniuriam, si editoris etiam vocabulum hâc ipsâ notione usurpemus; quum praesertim per se notae satis probae sit, et auctorem alicuius rei significet. v. g. apud Luxan. L. 2. v. 423: Nocturnae editor aurae fluvius h. e. nebulas gignens. Et inscript. vet. apud Grut. p. 343: Editor muneris. Et lege 18. Cod. Theod. de Praet. et Quaest. Editores munerum sive ludorum.
* Cic. 3. de Fin. c. 9: In libidine esse, peccatum est, etiamsi sine effectu. Et L. 2. Tusc. c. 1: Effectus eloquentiae est audientium approbatio.
Hinc pro Effectu aliquid praestare, rectius dixeris cum Cic. Lib. 10. Fam. Ep. 8: Praestare aliquid re ipsâ et exitu.
* Terent. Phorm. A. 5. Sc. 7: Vides, tuum peccatum esse elatum foras. Cicero Philipp. 10; An vero hoc pro nihilo putas, in quo quidem pro amicitia tua iure dolere soleo, efferri haec foras, et ad reip. aures pervenire.
Idem denotat etiam Efferre, simpliciter positum.
* Cornelius Nepos in Dione: Res, multis consciis quae gereretur, clata. Caesar. L. 1. de B. Gall. In vulgus militum elatum est, quâ arrogantiâ Ariovistus usus. Vorst. de Lat. Falso Susp. 166.
* In Flori l. d. Gladiator, notat hominem armigerum.
* Verbum Essluo Neutrum est, et neque significatu, neque terminatione Participium Passivum format. Gocl. Obs. 420.
* Effuse fugere recte dicitur: at non Effuse fugare. Adverbium Effuse non fugantibus, sed fugientibus convenit.
Pro Effuse fugare hostem, dixeris Cupidius hostem persequi, In tergis hostium fugientium haerere, Conicere hostem in fugam.
* Verbum autem Egere, genitivum et Ablativum indifferenter adsciscit. Antiqui etiam cum Accusativo construxerunt. Plaut. Menaech. A. 1. Sc. 2: Nec quidquam eges. Cato apud Gell. L. 13. c. 22: Vitio vertunt. quia multa egeo.
Egenus autem, quod magis Poetarum est, Genitivo similiter ut plurimum gaudet; quamvis apud Tacitum etiam Ablativo iungatur.
* Cicero praesertim to\ Ego autem, in scriptis suis Philosophicis, non raro, sed saepe, sed idemptidem usurpar.
* Cicero L. 4. Fam. Ep. 6. ita inchoat: Ego vero, servi, vellem, in meo gravissimo casu adfuisses. Plinius L. 9. Ep. 38. orditur: Ego vero Rufum lando, non quia tu, ut ita facerem, petisti, sed quia est ille dignissimus.
Atque hoc quidem nexu to\ Vero adseverationem quamdam prae se videtur ferre: similiter ut nostrates adseveranter sermonem inchoant, quum dicunt. V. g. Von Herzen gern hatte ich gesehen, dass du mit warest dabey gewesen. Item: So habe ich dann das Vergnugen er lebet; Lat. Ego vero ad id usque temporis vitam prorogatam esse meam, gaudeo et impense laetor.
* Cum Accusativo iunxit Plinius L. 7. Ep. ultimâ: Nam nec historia debet egredi veritatem. Id L. 6. Ep. 16: Egredi in litus, et Liv. L. 1. c. 1: Egredi in locum i. e. appellere alicubi, Irgendwo anlanden. Id Liv. L. 2. c. 61: Egredi modum. Corn. Hannib. c. 5. n. 2: Egredi extra vallum. Dicunt etiam, Egredi alicui obviam.
* cicero: Sacerdotum comitia meâ summâ contentione in alterum annum sunt reiecta, quod ego cum Ciceronis causâ elaboravi, tum Domitii. It. Ex illis rebus universis eloquentia constat, quibus in singulis elaborare permagnum est. It. Nullum est tam asperum
saxetum, in quo agricolarum cultus non elaboret. It. Qui, se, ostenderit, de hoc toto genere nihil elaborare i. e. curare. It. Haec mihi ampliora multo sunt, quam illa ipsa, propter quae elaborantur. It. Non tam ut prosim, elaborare soleo, quam ut ne quid obsim. It. Sic habeto, quidquid elaborari aut effici potuerit ad istorum benevolentiam conciliandam, summo studio me consecutum esse.
Elaborare in aliqua re, omnium usitatissime dicitur.
* Ceteroqui dicunt etiam veteres, Elabi de, e et ex manibus alicuius. Cicero 1. Verr. n. 101: Elabi omni suspicione. Liv. L. 1. c. 53: Inter tela ac gladios elabi.
* Eiusdem commatis est locutio, Ante decem annos praeterlapsor: sufficit, Ante decem annos. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 218.
* Favet tamen ei quodammodo Sallustius, qui B. Iug. c. 79. dicit: Optionem facere.
Cicero pro eo: Optionem dare alicui; Eligendi optionem deferre alicui; Plin. Lib. 10. Ep. 24: Electionem alicuius rei alicui offerre; Vellei. L. 2. c. 72: Electionem dare alicui. Ciceroniana tamen, ut saepe alias, ita et heic iure praevalent.
* Ad, proximitatem; In, ipsa loci penetralia respicit.
* Extrahere autem consequentias qui dicunt; hi nempe vagabundi Latium quaerunt in Germania.
* Etsi enim Verba mercandi regunt Ablativum significantem pretium, sine Praepositione; excipiuntur tamen hi Genitivi tanti, quanti, pluris, minoris, maximi, minimi, cum Compositis tantidem, tantilibet, quanticumque, si non addantur substantiva: nam si addatur Substantivum, exigunt rursus Ablativum, v. g. Quanto emisti pretio? Conf. supra Aestimare magni.
loquuntur. ECCE rarissime Accusativum habet: idque tantum apud Poetas, vix omnino in prosa: cuius tamen unicum exemplum conspicio in Cic. Lib. 2. de Fin. Ecce miserum hominem. Accedit interdum eleganti quodam Pleonasmo Dativus tibi. Cic. pro Cluentio: Ecce tibi eiusmodi sortitio. Conf. infra Mihi, Dativus commodi. Saepe etiam adsciscit autem, v. g. Ecce autem.
* Elegantissime et usitatissime tantum unicum vocabulum praemittit. v. g. Cic. Attendite enim diligenter. Interdum praemittit plura, vix tamen ultra duo. Liv. L. 2. c. 18: Id quoque enim traditur. Cic. Somn. Scip. c. 9: Inanimum est enim omne. Plin. L. 1. Ep. 3: Tempus est enim.
Enimvero in principio ponitur, estque adseverandi particula, ac significat certe, quum confirmandi vim habet; quamlibet apud Terentium et Plautum, interdum etiam apud Prosaicos, apud Ciceronem aliquoties, immo ap. Livium L. 2. c. 36. postponatur, et fere significationem nimium permoti, atque irritati animi habeat.
* Cic. Ille enimvero negat, et ait. It. Illi enimvero se ostendunt, quod vellet, esse facturos. Plaut. Capt. A. 3. Sc. 4. v. 2: Nunc enimvero occidi, Nun ists ia leider! mit mir aus.
Etenim particula praepositiva est, et in prosa fere semper initio ponitur: apud Poetas propter metrum subinde postponitur. Rarissime in prosa postponitur. V. g. Cic. Sen. c. 9. Lib. 11. Ep. 21. pro Cael. 3. Plin. Lib. 17. c. 22.
* Saepe etiam dividitur. Cic. Et dicere enim bene nemo potest.
† Est autem Etenim tantum Coniunctio causalis. Enim autem interdum etiam est adseverandi particula, ut enimvero; quin et subinde nihil omnino infert, et tantum adversativae vim habet: nam apud Latinos nam, enim, sed, autem, sicut apud Graecos ga\r et de\, mutuas praestant operas, et alterum pro altero ponitur. Conf. infra Nam.
Nam semper praeponitur: in metro interdum postponitur.
*
- - Cunctis vam lecti navibus ibant,
Orantes veniam, et templum clamore petebant.
Namque usitatius praeponitur.
* Virg. Ecl. 1. v. 7: Namque erit ille mihi semper deus. Liv. L. 2. c. 31: Namque Valerius post Vetusii Consulis reditum omnium actionum in senatu primam habuit pro victore populo. Iustin. L. 1. c. 7. n. 19: Namque brevi post tempore caedes Candauli nuptiarum praemium fuit. Curt. L. 6. c. 4. n. 16: Namque perpetua vallis iacet, usque ad mare Caspium patens.
Interdum etiam postponitur.
* Flor. L. 1. c. 12. n. 6: Eam namque vir sanctus et sapiens veram sciebat victoriam, quae salva fide et integra dignitate pareretur.
† Eniti in aliqua re, non nullis suspicor viriosum videri; quibus scrupulus hoc loco eximendus est, auctoritate Ciceronis, qui L. 2. de Orat. n. 295: Non tam, inquientis, ut prosim causis, elaborare soleo, quam ut ne quid obsim: non quin enitendum sit in utroque; sed tamen multo est turpius oratori nocuisse videri causae, quam non profuisse.
* Huic sententiae quamlibet non magnopere refragamur: priorem tamen ut
inscriptionem damnemus, impetrare a nobis non possumus: eo quod denominatio quaelibet sine iusta alicuius reprehensione a potiori arcessi potest.
* Ita quidem secundae Personae Singularis iungitur apud Terentium Adelph. A. 5. Sc. 3. v. 64. 65: Atque equidem filium tum etiam, si nolit, cogas. It. apud Persium Sat. 5. v. 45: Non equidem hoc dubites, amborum foedere certo Consentire dies. Plaut. Merc. Oratio nae odiosa est, quum rem agas, longinquum loqui: equidem ad capita rerum pervenias, Ey komm doch nur lieber flugs auf die Hauptsachen selbst.
Tertiae Personae apud Sallust. B. Catil. c. 52. n. 16: Quare vanum equidem hoc consilium est, si periculum ex illis metuit. Curt. L. 8. c. 8. n. 10: Equidem moderationis meae certissimum indicium est.
Primae Personae Pluralis Numeri, apud Terent. Phorm. A. 3. Sc. 1. v. 7: Equidem, here, nos iam dudum heic te absentem incusamus, qui abieris. Sallust. B. Cat. c. 52. n. 11. Iam pridem equidem nos vera rerum vocabuln amisimus.
Secundae Personae Pluralis, apud eumdem Sallust. B. Cat. c. 58. n. 5: Scitis equidem, milites, socordia atque ignavia Lentuli quantam ipsi nobisque cladem attulerit.
Tertiae Personae Pluralis, apud Cic. Tusc. Quaest. L. 5. §. 100. p. m. 266: Timotheum, clarum hominem Athenis, et principem civitatis, ferunt, quum cenavisset apud Platonem, eoque convivio admodum delectatus esset, vidissetque eum postridie, dixisse: Vestrae equidem cenae non solum in praesentia, sed etiam postero die iucundae sunt.
† Servio teste ad L. 1. Aeneid. v. 576. Equidem in Virgilio semper sighificat ego quidem, et propterea ibi primae Personae Singularis Numeri numquam non iungitur: at in aliis scriptoribus et pro quidem etiam ponitur, et propterea aliis etiam verborum personis accommodatur.
Alii putant, ortum esse ex Et quidem; atque hoc inde probare sibi videntur, quod in haud paucis locis integrum ita ad nos pervenerit. Conf. Perizon. ad Sanctii Minerv. 3. c. 14. n. 26. Corte ad Sall. B. Cat. c. 51. n. 15. Goclen. Obs. 480. Parei Lex. Crit. Voss. de Analogia L. 4. p. 242.
* Sed Latini heic interdum, ut nostrates, v. g. Plin. L. 6. Ep. 8: Studia ad voluptatem tantum et gloriam exercere.
* Ter. Andr. A. 3. Sc. 5: Ergo pretium ob stultitiam fero. Cic. 1. Phil. Non igitur provocatio istâ lege datur. Cic. 13. fam. Quare sic eum tibi commendo, ut unum de meis domesticis et maxime necessariis. Id. Fam. L. 11. Ep. 4: Quamobrem, quoniam mihi nullum scribendi argumentum relictum est, utar eâ clausulâ, quâ soleo, teque ad studium summae laudis cohortabor. id. de Senect. c. 12:
Quocirca nihil esse tam detestabile, tamque pestiferum, quam voluptatem.
* Cic. pro Quint. Quid ergo est? Terent. Andr. A. 2. Sc. 2: Quid igitur sibi vult pater? cur simulat? Id. Eun. A. 1. Sc. 1: Quid igitur faciam? non eam?
* Et cum Praepositione. v. g. Eripi ex insidiis; Eripere se ex infamia, a miseria.
* Vah! quantopere heic peccatur a nobis, qui eruditorum nomine censeri volumus, quum de qualibet minuta et privata impensa hoc verbum usurpare soleamus, v. g. Multum pecuniae erogavi in studia filii mei. Nimirum heic et in similibus usurpandum potius, Facere, impendere, insumere sumptum vel sumptûs; Nullis parcere sumptibus; Facere impensam vel impensas, ad vel in aliquam rem.
† In Curtii Lib. 5. c. 5. legimus nuno erubescere fortuita; ubi libri quidam, superiori saeculo excusi, habent erubesceret sortunae. Vid. Freinshemii Index Curtianus.
Dicimus autem
1. Erubescere absolute.
* Cic. Epistola non erubescit.
2. Cum Accusativo.
* Cic. Erubescere ora alicuius, Sich vor iemand schamen. Seneca Ep. 95. p. m. 784: Grammaticus non erubescit Soloecismum, si sciens facit: erubescit, si nesciens.
3. Erubescere in aliqua re, Cic.
4. Erubescere de aliqua re, apud Senecam.
5. Erubescere re aliquâ, sine Praepositione.
* Curt. Militum suorum paucitate erubescere.
6. Cum Infinitivo, v. g. Erubesco loqui.
7. Augustinus etiam cum Dativo iunxit: Unusquisque, inquiens, sibi vel alteri erubuerunt. Schori Thes. Cicer. Cell. Antib. 248. C. P. 391.
† Olaus autem Borrichius Anal. p. 34. seq. ostendit, Latinos olim ab huiusmodi locutione non abstinuisse, licet non semper impetum vehementiorem una significatum voluerint.
Rectius interim, si nullus adsit huiusmodi nisus, usurpatur inquit, ait.
* Exemplum est in illo Terentii Heaut. A. 5. Sc. 1. v. 47: Prae iracundia non sum apud me. Et Andr. A. 2. Sc. 4. v. 5: Proinde tu face, apud te ut sies.
Cognatum est, quod, quomodo nos dicimus wieder zu sich selbst kommen, ita Latini dicunt ad se redire.
* Terent. Adelph. a. 5. Sc. 3: Tandem reprime iracundiam, et ad te redi. Id. Andr. A. 3. Sc. 5: Sed paullulum sine ad me ut redeam: iam aliquid dispiciam.
† Heic Redire ad se idem est, quod cogitare, quid factu opus sit. Graeci quoque dicunt e)n e(autw=| e)i=nai, quod Henr. Stephanus ex Luciano adfert. Et S. Lucas c. 15. v. 17, scribit: *ei)=s2 e(auto\n e)lqw\n e)i=pe, Quum ad se rediret, dixit. Vorst. de Lat. Falso Susp. 54. Conf. infra Vix sum apud me.
Significat etiam Esse apud se idem, quod domi esse, quomodo Galli etre chez
luy, zu Hause seyn, in seinem Eigenthum sich besinden.
* Cic. 1. de Orat. n. 214: M. vero Scaurus, quem non longe ruri apud se esse audio, Der sich nicht weit von hier auf seinem Landgute befinden soll. Conf. Reitzius de Ambig. 64. seq.
* Occurrit quidem Esse cum aliquo vel apud aliquem, apud Terentium, aliosque elegantiores; at notione longe diversâ. Sumitur autem trifariam. 1. Pro cenare apud aliquem, Heaut. A. 1. sc. 1. v. 110:
Dionysia heic sunt: hodie apud me sis volo. Et Sc. seq. v. 11:
Quam vellem Menedemum invitatum,
ut Nobiscum hodic esset lautius.
2. Pro Socium esse in alique re. Id. Adelph. A. 3. Sc. 3. v. 1: Ctesiphontem audivi silium una fuisse in raptione cum Aeschine. 3. Pro haberi vel reputari ab aliquo, v. g. Corn. Nobis vel apud nos haec leviora sunt.
in manibus, v. g. Victoria est in manibus, Cicero et Livius.
* In locutione, Esse in magno periculo, vocula In saepe omittitur, diciturque magno periculo esse, pari periculo esse: ubi tamen haec Praepositio subaudienda est. Nep. Hamilc. 2. 1: Ut numquam pari periculo fuerit Carthago, nisi quum deleta est. Item Hannib. 9. 2: Vidit vir omnium callidissimus, magno se fore periculo.
* Esse in extremis, pro In extremo scriptum esse, probae notae est. v. g. Cic. Litterae, quibus in extremis erat, Es stund hinten im Briefe geschrieben.
† Hanc numerosam, ac bene ceteroqui sonantem clausulam in sola Maniliana oratione amplius octies occurrere, testatur Vossius Instit. Orat. maioribus Parte 2. L. 4. cap. 4. p. m. 78.
† Valla quidem in Raud. contendit, est, quum pro licet accipitur, nisi cum aliqua negatione, ab Oratoribus et Prosaicis non usurpari: sed falli eum, docent exempla. Goclen. Obs. p. 432. et 4. Problem. 38. Vechner. Hellenol. L. 1. c. 31. p. 227.
Ceterum apparet, concise et velut abrupte magis, quam eleganter, ita dici. Certe licet antiquis longe frequentius est, nec minus habet elegantiae. Vid. Andr. Borrich. Append. p. 110. qui in hanc sententiam citat etiam eximium, quem vocat, litteratorem, M. Simeonem Hoffium p. 112.
* Et vero triplex hic Casus etiam aliis verbis, idem significantibus, iungitur v. g. Mihi nomen Petrus datum, Mihi nomen Petri datum, Mihi nomen Petro datum. Flor. L. 1. c. 7. n. 1: Cui cognomen Superbo ex moribus datum. Livius L. 1. c. 29: Inde L. Tarquinius regnare occoepit, cui Superbo cognomen facta indiderunt. Iust. L. 2. c. 6. n. 9: Nomen civitati Athenas dedit. Castellio Iud. 8, 31: Nomen cui imposuit Abimelecho.
† Singularia sunt, quae Livius habet L. 1. c. 1: Cui Ascanium parentes dixerunt nomen. Eodem Lib. Lucium Tarquinium Priscum edidere nomen. Id. Decad. 4: Imposuerunt filio nomen Alexandrum. Id. L. 2. c. 12: Romanus sum civis, Caium Mutium vocant. Quae exempla Liviana vel Archaismum redolent, vel etiam e)pechgh/s1ews2 rationem habere videntur. Conf. Gell. L. 15. c. 29.
Vid. Sanctii Minerv. L. 1. c. 18. et L. 3. c. 14.
* Cic. pro Lege Man. c. 14: Et quisquam dubitabit, (pro Quisnam igitur dubitabit?) quin huic tantum bellum hoc transmittendum sit, qui ad omnia vestrae memoriae bella consicienda divino quodam consilio natur esse videatur? Virgil. Et dubitamus adhuc, virtutem extendere factis? Heic Et non est copulativum, sed illativum potius. Sic Marc. 10. v. 26: *kai\ ti/s2 du/natai s1wqh=nai; Et quis potest fervari? Wer kann denn selig werden?
Etiam sine interrogatione sic interdum usurpatur. Cic. Et ego scilicet id nesciebam.
* At Valla haud curate satis inspexit heic Ciceronem. Opponimus ei multa Ciceronis loca v. g. L. 3. Offic. c. 6: Verum autem primum: verum igitur et extremum. It. L. 2. de Orat. n. 48: Nam et testimonium saepe dicendum est, ac non numquam etiam accuratius. It. n. 82: Nam et ego mihi benevolum iudicem facilius facere possum. It. Paradoxo 1. c. 3: Ut enim quisque est maxime boni particeps, ita et laudabilis maxime. Et pluribus locis aliis.
Si dixisset Valla, rarius apud Ciceronem Et occurrere pro Etiam, ferendus foret: nunc quum apud Ciceronem nusquam id reperiri adfirmet, castigandus videbatur.
* Cic. Orat. n. 136: Et vero nullus locus fere ab eo sine quadam conformatione sententiae edicitur.
* Verum praeter Plinium, cultissimum scriptorum, et ad aurei saeculi genium proxime accedentem, Plautus quoque, immo et ipse Cicero ita hâc particulâ usi sunt. Borrich. Animad. in Voss. p. 95. Tursell. c. 75. p. 289.
* V. g. Etsi, Tametsi, Etiamsi, Quamquam mihi semper fuisti carissimus; tamen multo eris carior, si meis monitis parueris. Quamlibet quid est, quod nobis ista opponas.
* V. g. Licet vel Quamvis me odio habeas; tamen ego nsimquam amare te desinam.
Sed in medio orationis indifferenter utimur omnibus his, excepto Licet, quod non nisi ab Ulpiano et aliis ICtis sequioris aetatis iungitur indicandi modo.
Quantumvis pro Etsi, occurrit rarius, et adsciscit fere Coniunctivum. Sen. Ep. 85: Ista (affectuum initia) quantumvis exigua sint, in maius excedunt.
† Nota 1. Quamvis in inedio orationis a Cornelio Nepote fere cum Indicativo construitur, v. g. Milt. c. 2. Erat inter eos dignitate Regiâ, quamvis carebat nomine.
2. Quamvis etiam ab initio subinde cum Indicativo construitur a Poetis, v. g. Horatio L. 3. Od. 10. v. 3. et L. 1. Ep. 14. v. 6. Ovidio L. 2. Metam. v. 782. cet.
3. Quamquam et Etsi, quoties postponuntur, Coniunctivum magis amant. Valla L. 2. c. 21. Melanchth. Gramm. Lat. 393. it. de Construct. p. 265. Cellar. Grammat. 102. Langii Grammat.
Quamvis et Quantumvis Nominibus et Adverbiis iunctum, fere ponitur pro Valde, Perquam. Cic. Quamvis prudens ad cogitanaum sit, sicut est, tamen cet. Suet. Eloquentiae plurimum attendit, quantumvis facundus et promptus.
* Cic. L. 1. Orat. n. 126: Non patiebatur eos, quos iudicabat non posse oratores evadere, operam apud sese perdere.
Cum Accusativo autem et Praepositione idem fere veteribus est, quod erumpere, v. g. Ter. Nimia licentia in magnum evadit malum, (Schlagt zum grossen Ungluck aus), et ut quisque suum vult esse, ita est. Quintil. In infinitum evadere. Liv. L. 2. c. 42: Qui terrores tamen eo evasere, ut Oppia virgo Vestalis damnata incesti poenas dederit.
Quando autem Evadere idem significat, quod effugere, effertur fere cum Accusativo et Ablativo vel solo, vel cum Praepositione v. g. Evadere illum turbinem, Plin. L. 3. Ep. 9. Sermones malignorum evasit, id. L. 7. Ep. 24. Evadere flammam. Poenam evadere fractis vinculis. Evadere undis. Evadere e custodia. Goclen. L. 2. Controv. et Scholar. Grammat. 172. Cell. Antib. 249. C. P. 403.
In locutionibus, Evadere in maxima. Sen. L. 3. de Ira c. 2: Evadere in summum. Evadere in tutum. Evadere in muros. Evadere in turres hostium desertas. Curr. 4. 4. 12. Evadere super capita hostium, id. 5. 3. 5. Evadere in editum verticem, id. 5. 4. 27. Evadere in cacumen, id. 7. 11. 11. Evadere superas ad auras, Virg. verbum hoc non
significat effngere, sed potius magno labore eniti, superare adscensu. Gottl. Cortius in Sallust. B. Iug. c. 52.
* Quamlibet enim Iustinus, Hyginus, et Vegetius evaginatum gladium dicunt; tamen ab hoc Participio ad probandum verbum evaginare non satis ruto proceditur. Conf. Part. Etym. Sect. 2. Voc. Potionare. exstat enim evaginatus in inscriptione antiqua Gruteri. Evaginatio est Arnobii. Goclen. Silv. Barb. 221. Voss. de Vit. 99. Borrich. in Voss. 96.
Cellarius C. P. 399. et Borrichius Analect. 28. Rectius interim dixeris, Ex enimo, serio, sincere amare vel. amplecti aliquem vel loqui aliquid; Toto animo vereque, precari, it. totâ cogitatione precari. Schori Phras. ad voc. Amplector. Sciopp. de Stil. Hist. 167.
* Quamvis enim Illatio in Apnleio 3. Dogm. Platon. p. 34; et Concludere apud ipsum Ciceronem hâc notione occurrat; tamen sensus huius formulae passive sumptus apud Ciceronem et aequales fere exprimitur per Ex hoc conficitur, Inde colligitur, Hinc cogitur. Prasch. Barb. 48.
* Inexspectatus enim veterum Latinorum auctoritate satis munitur, et Analogia, heic quidem non repudianda, praesto est in tw=| Ex insperato, quod exstat apud Plinium L. 25. c. 2.
Rectius tamen pro eo cum Cicerone dixeris, Hoc mihi improvisum atque inopinatum accidit; Practer opinionem accidit Insperanti mihi cecidit, it. me ignaro nec opinante; vel cum Caesare, imprudente atque inopinante me; vel cum Suetonio, inopinanter.
* Participium Oppositus in veteri Latio id notat, quod contra nititur; non id, quod locatum e regione est. v. g. Cic. Moles oppositae fluctibus.
* Nemo veterum Post factum per hyphen dixit.
* Ex proposito agere, bene dicitur: sed non respicit contentionem animi, mentisque conatum; verum normam, ex qua agitur. Non significat e)k th=s2, kroairi/kews2; sed secundum id, quod quis sibi faciendam proposuit.
* Neque enim exauctorari potest, qui non est auctoratus i. e. qui acceptâ sese non vendidit, sicuti milites bello, et gladiatores ludo auctorantur, et operae, quam addicunt, pretium accipiunt, quod auctoramentum dicitur. Conf. Part. Etym. Sect. 2. Voc. Exauctorare.
† Livius L. 2. c. 37. habet Excedere urbem; si vera lectio est.
Plinius etiam usurpat notione transitivâ L. 19. c. 8: Est etiam sua gratia numquam plantae habitum excellentibus.
* Excidere memoriâ et Excidere absolute, Vergessen. Excidere aliqud re, Einer Sacbe verfehlen. Excidit numero civium. Excidere virgine, Excidere uxore, Den Korb krie,
gen, durch den Korb fallen: ad imitationem Graecorum, qui habent e)ce/pes1e parqe/nou. Excidere fine, Des Endzwecks verfehlen.
Rato construitur cum Praepositione de. Cic. in L. Pison. c. 90: Itaque discessu tum meo omnes illi nefarii gladii de manibus crudelissimis exciderunt.
* Exclusus tempore vel angustiis temporis, veteres: Impeditus tempore, nove dicitur.
* Cic. Att. L. 15. Ep. 27: Tibi de gloria excudam aliquid, quod lateat in thesauris tuis. Germ. Ich will dir eine Schrift verfertigen.
* Interdum Excusare est adferre id, quod fuit in causa, quo minus aliquid factum sit, et hâc notione construitur bifariam. v. g. Excusat valetndinem oculorum et Excusat se de valetudine oculorum; Excusat podagram et Excusat se de podagra.
† Rarius Additur Dativus personae. v. g. Excusare alicui moras suas. Vorst. de Lat. Selecta 274.
* Cicero etiam ad Q. Fratrem L. 2. 6. 1. habet: Excusare se in aliqua re.
Hinc, Excusare se tarditatis vel tarditatis causâ vel ob tarditatem, suspectum: dic, Excusare alicui tarditatem suam, Excusare tarditatem et Excusare se de tarditate.
* Exemplum capere, refertur ad personam et rem: Exemplum sumere, modo ad personam.
defendi potest, quamvis sola haec non sufficit, quum Cicero dicat Exercere medicinam: sed etiam auctoritate Horatii et aliorum. Usitatius tamen, saltem in prosa pro eo dixeris, Facere artem, Factitare artem.
Contra Facere medicinam, Cicero bis tantum dixit: saepius, Exercere medicinam, aegro adhibere medicinam, adferre medicinam.
* Religionis enim vocabulo non externus sacrorum cultus, sed animi Deo devoti internus quidam habitus continetur. v. g. Homo sine ulla side et religione.
Hinc pro Exercitio religionis, rectius dixeris Sacra publica, Ritus sacrorum, Cultus sacrorum publicus.
* Sed Exigere supplicium de aliquo; non abaliquo: forte quia in Passivo Exigitur de aliquo, obiectum; et Exigitur ab aliquo supplicium, subiectum notat.
mense; Eximere aliquem de vectigalibus, Iemanden zollfrey machen; eximere aliquid memoriae, Etwas aus dem Gedachtnisse bringen.
Exire transitive pro declinare, vitare, effugere, Accusativum adsciscit, et sic occurrit apud Virgil. Lib. 5. Aen. v. 438: Corpore tela modo, atque oculis vigilantibus exit.
* Ceterum Exire ex aedibus pro pedem movere ex aedibus, et Exit apud vulgus pro fama exit, exit in turbam, satis belle se habet.
* Pro eo indoctiores dicunt: Quod mutuatus est alicui, aut mutuo dedit, in libro scribere; Vel: Scribere in libro rationum, se dedisse alicui summam aliquam. Quae locutiones vel prorsus barbarae, vel eâ notione, quae huius loci esse debebat, non usurpatae. Conf. Part. Etym. Sect. 1. ad Voc. Mutuare, et infra in hac Part. Synt. ad loc. Mutuo
dare cet. Vid. Schorus de Phras. ad Voc. Expendo.
* Plinius L. 9. Ep. 29: Variis me studiorum generibus, nulli satis confisus, experior.
* Plautus, Lucretius, Catullus et antiquitatis vestigia subinde tenens Sallustius etiam construit cum Ablativo. v. g. Expers metu, domo, somno, famâ atque fortunis.
* Vossius de Vit. Serm. L. 1. c. 33. p. 146. docet, to\ Expertus pro eo, qui multa sit expertus, non a(plw=s2 ita dici: nempe quod semper, si absolute et sine Accusativo ponatur, Passive debeat accipi. v. g. Experta atque perspecta virtus, Cic. pro Balbo. Haud ignoras belli artes, sed expertas primo Punico bello, Liv. Medicum vero Experientem vel experientissimum ait dicendum: praeeunte Cicerone, Horatio, Ovidio, aliis, Cic. 3. in Verr. Experientissimus atque diligentissimus orator. Et 4. in verr. Promptissimus homo et experiens. Et pro Cluent. vir fortis, et experiens, et domi nobilis. Idem sentit Hadrianus Cardinalis de Serm. Lat. p. 449. Sed uterque errat: neque enim desunt exempla in contrarium.
Idem Vossius ait, expertus vix reperiri pro eo, qui aliquid comperit; ut v. g. pro illo Ciceronis, Id certis auctoribus comperi, dicere non ausit, Id certis auctoribus expertus sum Sed Borrichius Animadv. in Voss. p. 99. seqq. ostendit, satis id frequentatum esse clarissimis scriptoribus. Conf. Kappius ad Iensium 13.
De cetero
Ita quidem primo construitur cum Genitivo. Tacitus 4. Hist. c. 76: Expertus belli miles, Ein versuchter Soldat; quales et Virgilius Lib. 10. Aeneid. v. 173. expertos belli iuvenes dixit. Suetonius autem Vespas. c. 4. habet industriâ expertus, secundum codices quosdam. Est enim Graeca loquendi ratio, quum Genitivus pro sexto Casu ponitur, qui Latinorum
est. Et ita Tacitus 4. Hist. cap. 42. expertum defensionibus ingenium, id est, probatum, Gepruft; quemadmodum et Plinius Paneg. cap. 61. virum expertum honoribus dixit. Nec vero, dum illis Casibus, secundo et sexto, iungitur, vim Verbi sui, unde est, amittit penitus, sed, ut Participium, cum quarto etiam Casu componi potest. Livius Lib. 42. cap. 63: Quidam vim superbiamque experti, lacti eam famam accepere. Hor. 3. Od. 14. v. 10: Puellae iam virum expertae. Vid. plura in Borrich. Cogit. p. 99.
* Explodere veteribus notat non nisi manibus cum sono pulsantibus cicere, vel cum ignominia aliquem repudiare, Ausklatschen, auszischen. Cic. Horum sententia dudum iam est explosa.
Ep. 12. cet. Cicero pro eo, dici non potest.
* Expungere notat idem, quod delere aliquid in charta, non removere aliquem. v. g. Expungere rationes apud ICtos; Expungere nomen debitoris apud Plautum; Diem expungere apud Senecam. Sic et militesdicebantur olim expungi, quum in albo militari inducebantur s. delebantur eorum nomina, rude donati.
magis Latine tamen et elegantius pro eo dixeris, Manum aut digitum intendere ad aliquid. Schori Phras. ad voc. Intendo.
* Cicero pro Sext. c. 57: Non modo gladiatores, sed equi ipsi gladiatorum, repentinis sibilis extimescebant. Sed huius Verbi cum casu sexto causam efficientem indicante, sine Praepositione usurpato coniungendi rationem vix alibi inveneris. Menck. Spec. 2. p. 79.
* Ita etiam Adiectivum hoc Extremus eodem modo ad alia acconunodatum videmus. Tacitus quippe dicit, Vitam in extremum adducere, et Usque in extrema obstinatus. dicunt etiam Latini Ad extrema descendere, Germ. Das auserste wagen. Ovidius quoque Durare in extremum; quomodo nos Diess aufs ausserste aushalten. Vorst. de Lat. Falso Susp. 40.
Passive positum etiam Accusativum admittit, more Graecorum. V. g. Exutus vestem. Neque hoc ap. Poetas solum, sed etiam in prosa fit.
Tu modo fac titulo muneribusque locum.
Ubi locum facere muneribus notat idem, quod ita se gerere, ut oblata munera locum habere possint, nec indigni iis videamur. Interim usitatius atque adeo gendio linguae accommodatius pro eo dixeris, Cede, Concede mihi sedis tuae aliquantulum.
quod alias, v. g. de Invent. dicit heredibus cavere, et de aRusp. Resp. c. 20. conscribere testamentum; v. Schori Phras. Facere non longum, Horatius: facere notam, verba, sermonem, Cicero et optimus quisque: facere magnum virum, ventum, Seneca; facere ignem, Enpos, Cicero: facere civum, Nep. Attic. c. 2. et Cic. L. 13. Fam. Ep. 30: facere aliquid in studiis, in arte, Plin. L. 5. Ep. 19. et L. 6. Ep. 17: aliquem testem. Liv. Lib. 1. cap. 22: funus alicuius, Liv. Lib. 2. cap. 7: aes alienum, Liv. Lib. 2. cap. 23: coetus nocturnos, Liv. L. 2. cap. 28: impressionem, Liv. Lib. 2. cap. 30: suum munus, Liv. Lib. 2. cap. 48: populationem, Liv. Lib. 2. cap. 64: proelium, Liv. Lib. 25. cap. 22: omnia ad arbitrium suum, Plin. Lib. 9. Ep. 15: alicui aliquid notum, Plin. Lib. 10. Ep. 23. et 67: haesitationem sibi, Plin. Lib. 10. Ep. 78: nuptias, Plin. Lib. 10. Ep. 117: aliquem suspectum, Curt. Lib. 7. cap. 1. n. 32: Stuprum nefarium, nefandum cum aliqua.
* Ex respicit causam, ex quâ: De et causam, et obiectum.
* Facere crucem, significat Latinis fabricare crucem.
* Et M. Antonius eâdem notione dixerat contumeliam facere; ut nimirum hoc idem esset, quod contumeliam pati. Verum notatus ob hoc est a Cicerone in Oratione 3. Philippica. Quid est, inquit, porro sacere contumeliam? quis sic loquitur? Nonne satius est mutum esse, quam, quod nemo intelligat, diccre? IPsam locutionem repudiare Ciccro non potuit: siquidem optimi auctores, Plautus et Terentius, usi illâ sunt. Plautus Asin. A. 2. Sc. 4: Tu contumeliam alteri facias, tibi non dicatur? Terentius Eun. A. 5. Sc. 2: Si ego contumeliâ hâc digna sum maxime: at tu indignus, qui faceres tamen. Vide et Phorm. A. 5. Sc. 8. Quod igitur Cicero notare voluit in Antonio, illud est, quod locutionem contumeliam facere, non eâ, quâ vulgo usurparetur, notione usurpasset, id est, quod contumeliam facere dixisset pro c ntumeliam pati, quum r(h=s1is2 ista vulgo notione non passionis, sed actionis, usurparetur. Nimirum cogitandum fuit Antonio, quod, etsi facere in quibusdam locutionibus idem sit, quod pati, non tamen promiscue usurpandum eâ notione verbum esset. Dicunt quoque Latini iniuriam facere. At nec in ista locutione facere idem est, quod pati: neque iniuriam facere dici potest pro iniuriem pati. Sciendum igitur, in quibusdam modo locutionibus facere poni pro pati. Etsi vero lingua Latina id peculiare habet, ut verbum istud, quod kuri/ws2 et usitatissime significat actionem, significet etiam passionem, dicaturque damnum facere pro damnum pati: non putandum tamen, hunc suum idiotismum Latinos semper usurpare, et verbum vulgare, quo passionem deontant, id est, pati, heic plane negligere. Ita v. g. Cicero in Lael. et Livins L. 27. habet etiam iniuriam pati pro quo alias Latini ferre iniuriam, aequo animo ferre iniuriam: et Plin. L. 2. Ep. 11: poenam pati: pro quo alias Latini poenam subire, poevam luere, poenam dare alicui: et L. 2. Ep. 12. aliquid impedimenti in via pati: et L. 5. Ep. 19. pati pro aliquo metum.
† Fit nimirum, ut lingua idiotismos suos habeat, nec semper tamen illis utatur, sed aliis linguis congruenter hoc vel illud efferat. Habet exempli caus â lingua Hebraea idiotismum hunc, ut, quum efferendum est, quod Latini dicunt cadere gladio dicant
[Gap desc: Greek words]
cadere ore gladii, atque ita Pleonasmo quodam voculae
[Gap desc: Greek word]
utantur. Et imitatione Hebraeorum in Novo Tastamento
scriptum est pi/ptein sto/mati maxai/ras2 cadere ore gladii, pro pi/ptein th=| maxai/ra|. At Hebraei suo hoc Pleonasmo, eodemque idiotismo, non perpetuo utuntur; sed sine ec et linguis aliis convenienter dicunt etiam
[Gap desc: Greek words]
cadere gladio. Vorst. de Lat. Falso Susp. 109. seqq. Eiusd. Commentar. de Hebraismis N. T. P. 1. p. 347. et P. 2. p. 9. Borrich. in Sciopp. 292. Eiusd. Anal. 31. Hadr. Card. de Serm. Lat. 235. Cellar. C. P. 91. Caroli de Aquino Miscell. 152. seq. Duckerus de Latinitat. Iureconsultorum 373. Guil. Mechovii Antiph. 194. 197. 198. Ioach. Camerarii Comment. in Lib. 1. Tusc. Quaest. p. 53.
* Sic Decidere cum creditore, est super debito transigere, Sich der Zahlung wegen vergleichen. Cic. Verr. 4. c. 22: Qui cum reo transigat, cum accusatore decidat.
Omnino tamen verbum decidere pro pacisci ac transigere sumitur. Cic. Verr. 5. c. 28: Conflictari malebant, quam quidquam cum isto suâ voluntate decidere, Sie wollten es lieber ins Recht kommen lassen, als sich mit ienem so, wie ers gern siehet, in Gute setzen.
Adsciscit modo Genitivum, modo Dativum, modo nullum Casum rei. v. g. Fidem facere orationis suae et orationi suae.
† Dedit ipsa res fidem, non recte dictum esse a quodam pro Fecit ves ipsa fidem, putat Goclenius Obs. 155. At ignoravit Goclenius, inrerdum etiam Dare fidem poni pro Facere fidem: quamvis libenter concedam, ut plurimum sustinere notionem promittendi s. pollicendi. Conf. supra Dare fidem.
* Ad, respicit proximitatem; In, loci ipsius penetralia.
* Nam, quod scimus, facere negotium non nisi significat
1. Exhibere vel adferre molestiam, facessere alicui negotium, molestiâ aliquem adficere, adspergere alicui aliquid molestiae, apud Quintil. L. 5. c. 12. 10.
2. Accusare in iudicio, apud Ulpian. in Leg. Qui iudicio de accusat. Quive ob accusandum negotiumve faciendum pecuniam accepisse iudicatus erit.
1. Primo quidem sic, ut nostro Schulden machen respondeat.
* Cic. L. 3. Offic. Emit homo cupidus et locuples tanti, quanti Pythius voluit, et emit instructos: nomina facit, negotium conficit. Heic nomina facere, est debitorem se constituere. Sic et in Epistolis ad Att. Et, si nomina iam facta sunt, vel induci, vel mutari possunt.
Alias dicunt, aes alienum facere, vel conflare.
2. Altera notio locutionis nomina facere, apparet in Cic. Lib. 7. Fam. Ep. 23. Tantum quod ex Arpinati veneram, quum mihi a te litterae redditae sunt: ab eodemque accepi Aviani titteras: in quibus hoc erat liber alissimum, nomina se facturum, quum venisset, quâ eo vellem die. Cons. Part. Etymol. Sect. 2. Tantum sequente quod.
* Heic sane nomina facere non potest significare debitorem se constituere, (quippe Cicero id ad liberalitatem refert) sed oportet, ut significet pecuniam alicui credere. Eâdem notione locutionem usurpat Seneca L. 1. de Vita beata c. 24, quum scribit: Numquam magis nomina facio, quam quum dono. Vorst. de Lat. Falso Susp. 101. seq.
suspectum: habet enim Terentius Eun. A. 4. Sc. 5. Usitatius tamen pro eo dixeris, sungi officio seu munere, servare officium, officio suo satisfacere.
* Opponitur huic, claudicare in officio, Cic. Ostic.
1. Pacem contiliare vel reconciliare inter non nullos.
2. Pacem pangere.
FACERE PRIMITIAS perperam Lat. ferre primitias, primis sacris operari, prima tirocinia apud aliquem ponere, prima edere specimina, vel aliter pro argumento.
* Sed Facere sermonem, eidem Ciceroni signisicat etiam sermonem iam habitum in litteras referre, et scribendo exprimere v. g. L. 9. Fam. Ep. 8: Feci igitur sermonem inter nos habitum in Cumano, quum esset una Pomponius. Tibi dedi partes Antiochianas, quas a te prebari intellexisse mihi videbar: mihi sumpsi Philonis. Puto fore, ut, quum legeris,
mirere, id nos locutos esse inter nos, quod numquam locuti sumus. Ergo sermonem aliquem facere dicitur heic, ut paullo ante librum facere, versus facere.
† Etiam Graeci dicunt lo/gon poiei=n, quum Compositionem libri significare volunt. Quâ quidem locutione ipse S. Lucas initio Actorum Apost. usus est. Verumtamen lo/gon poiei=n et lo/gous2 poiei=n Graecis idem quoque est, quod Latinis verba facere. Vorst. de Lat. Falso Susp. 99. seq.
* Dicunt autem veteres Facere verba et Facere verbum; quae duae tamen locutiones differunt. Facere verba significat loqui, et explicare verbis rem; quod oratores fere faciunt: Facere verbum est vix loqui, mussare, vel panca proferre. Cic. Philipp. Ne verbum quidem ausus est facere. Id. pro Sexto Roscio Amer. Non mehaercle verbum fecisses. Id. 1. in Verr. n. 19: Ipsi Hortensio verbum nullum facit. Id. pro Lege Man. Et ex hoc ipso loco permulta idem contra legem verba fecisti. Hadr. Card. de Serm. Lat. 243. seq.
Casum obiecti veteres sic variarunt: Facere verba de aliqua re, pro aliquo, contra aliquem, apud aliquos.
* Interdum Facere verbum tribuitur etiam scriptori. Cic. Cat. c. 15: De qua utilitate stercorandi doctus Hesiodus ne verbum quidem fecit.
1. Absolute, intransitive et sine Dativo est vitiari, et proprie de aedificiis dicitur:
* Cic. Si aedes exesae corruerunt, vitiumve fecerunt. Dein ad alia transfertur, Ovid.
Cernis, ut ignavum corrampunt otia corpus,
Et vitium faciunt, ni moveantur, aquae.
2. Cum Dativo et transitive sumptum est vitiare et corrumpere.
* Vitruvius: Humidi venti faciunt vitia pavimentis.
* Curt. L. 6. c. 11. n. 7. habet, Persolvere vota pro incolumitate alicuius. Quae tamen locutio a prioribus binis notione multum differt. Illae gratum animum Deo pollicentur; haec gratum animum reapse testatur.
* Cic. L. 9. Fam. Ep. 10: Quum est ad nos allatum de temeritate eorum, qui tibi nagotium facesserent.
† Facessere absolute positum significat idem, quod movere se, abire. Ter. Haec hinc facessat, Weg mit dieser! Id. Facessat ab illo adversarius. Item: Facessat ex ore vestro ferocia. Intransitive heic, vel, ut alii volunt, per Ellipsin hoc dicitur pro Facessat se. Nam et Facere se aliquo dicebant, pro commovere, venire, accedere. Ter. Huc te fac i. e. huc veni, accede, ut Donatus explicat.
* Pro Facessere alicui negotium, Latini etiam dicunt Facere alicui negotium; quo de paullo ante: it. Exhibere alicui negotium.
* Ter. Heaut. 4, 3: Tu fortasse quid me fiat, parvi pendis. Cic. 3. in Verr. Quid hoc homine faciatis? Ter. Andr. 3, 5: Nec quid me nunc faciam, scio. Cic. ad Ter. 1. 14: Quid Tulliolâ meâ fiet? Ter. Heaut. Quid me futurum censes? Cic. 6. Attic. Quid illo siet, quem reliquero? Quid de me autem, si non cito decedo? Id. Att. L. 2: Quid de P. Clodio siat, rescribe. Id. pro Caecina: Quid tu huic homini facias? Plaut. Bacch. Quid mihi siet posten? Cic. 4. Acad. Quaest. Quid enim faceret huic conclusioni? Id. 2. Phil. Vide, quaeso, Autoni, quid tibi futurum sit.
* Prior modus usitatior est et melior.
* Plutarchus etiam para/quron appellat, et atrio s. atriensi ianuae, Germ. Der rechten Thur, dem ordentlichen Eingange, opponitur. Horat. L. 1. Ep. 5. extr.
Tu quotus esse velis, rescribe, et rebus omissis
Atria servantem postico falle clientem, Germ. Schleich dich weg durch die Hinterthur, und lass den Clienten vorn im Hause stehen und denselben vergeblich auf dich warten. Cic. Orat. post Redit. in Senat. c. 6: Non ianud receptis, sed pseudothyro intromissis voluptatibus. Orosius L. 3. c. 6: Diabolus saepe per ianuam expellitur, et per pseudothyrum admittitur.
* Atque hic modus construendi posterior. Ciceroni fere proprius est.
† Nam Substantiva Verbalia interdum etiam Casum Verbi sui retinent. Dico, interdum: neque enim huiusmodi forma quibusvis Verbalibus est accommodanda, sine probata auctoritate, quum praesertim ne Graeci quidem, et inter eos Attici, quorum exemplo hoc fieri putatur, hanc Antiptosin haud ita crebro usurpent.
occurrit L. 3. de Orat. n. 6. Vorst. de Lat. Fals. Susp. 60.
† Sed to\ Febri caret, habet a)kurologi/an.
* Iustinus 44. 1. 4. addit Praepos. In cum Accusativo: Hispania in omnium frugum genera fecunda.
* Priori significatu veteres etiam Accusativum rei huic verbo iungunt. v. g. Fenerari aliquid. Cic. Non feneramur (alii legunt feneramus) beneficium, Wir treiben mit der Wohlthat keinen Wucher, wir werfen nicht mit der Wurst nach der Speckseite.
† Eumdem Accusativum huic verbo creberrime iungunt scriptores Ecclesiastici; sed aliâ notione, scil. pro lucrari, lucrum facere, lucro apponere. v. g. Fenerari animhs, Seelen gewinnen.
copia nimis ampla adimit. Virg. Implentur veteris Bacchi, pinguisque ferinne. Celsus: Inter domesticas quadrupedes levissima suilla est, gravissima hubula.
* Sallustius tamen huiusmodi vocabulis carnem adiunxisse legitur. v. g. Numidae plerumque lacte, et ferinâ carne vescebantur.
* Virgilius 1. Aen. v. 178. construit etiam cum Genitivo. v. g. Fessus rerum i. e. interprete Servio, penuriâ fatigatus.
Cicero hoc verbum non nisi translate usurpat, et eâ quidem constructione, quae pro actu in loco Ablativum prostulat.
* Plinius L. 3. Ep. 13. dicit, figurare varie, Seine Rede mit allerhand Zierathen und Blumelchen ausputzen.
* Poetis propter metrum, et indocto vulgo, sermonem suum non ad obrussam rationis ubique exigenti, heic aliquid concedendum liberalius videtur.
* Instin. L. 2. c. 3. n. 18: Pendendi tributi finem imponere. Flor. L. 2. c. 2. n. 33: Bello finem imponere.
Pro Finem imponere orationi, quod Curtius L. 9. c. 3. habet, usitatius et elegantius dixeris finem orationis facere, sermonem vel orationem ad finem adducere, finem orandi, dicendi, loquendi facere, vela orationis contrahere.
* Cic. L. 1. Offic. c. 41: Fit enim nescio quo modo, ut magis in aliis cernamus, quain in nobismet ipsis, si quid delinquitur.
* Plautinae locutiones sunt. Non flocci facere, pendere, habere, notar minime contemnere: interdum tamen et prorsus contemnere i. e. ne flocci quidem facere. Nichi ein Staubchen darauf geben.
Sed ponitur hic verborum nexus necessario post Verba, quae carent Supino. v. g. Spero, fore, ut hoc discam. Spero, futurum esse, ut hoc Non dubito, fore, ut huius rei te paeniteat.
Nec iungitur Participio Passivo Futuri, v. g. Timeo, te verberandum fore. Satis erat verberandum, vel adiuncto Infinitivo verberandum esse. Ita Valla sciscit L. 1. c. 26, et quidem recte, si ad communem usum exigas.
* Dissimulare enim non queo, obstare huic canoni unum itemque alterum locum, in quem forte incidi, v. g. apud Livium L. 8. extr. Merito id, si quando umquam alias, deûm immortalium causa libenter facturos fore. Et quidem sic legunt optimi codices. Quin et apud Gellium L. 12. c. 11. haec verba puto in contrarium adduci posse: Virum quidem spientem non peccaturum esse (Proteus Philosophus) dicebat, etiamsi peccasse eum dii atque homines ignoraturi forent.
† Refragatur quidem Cicero etiam ad Att. L. 5. Ep. 21: Deinde addis, te ad me fore venturum: sed Lambinus in codicibus suis legit, te ad me fortasse esse venturum. Item pro Milone c. 28. n. 78: In his singulis ita semper existimabitis, vivo P. Clodio nihil horum vos visuros fore: sed Lambinus, et omnes codices, qui quidem ad manus mihi in praesenti sunt, heic rursus legunt esse visilros.
* Cic. Formare orationem exercitatione et stilo. It. Formare corpora ad membrorum flexûs.
* In et Varro L. 2. R. R. c. 2. fin. emendante Victorio: Neque antequam calores aut frigora se fregerunt.
* Ita nimirum non sine elegantia ac numero periodi subinde apud Cic. inchoantur.
Sed, quod contra Praschium notari velim, Verbum fundere etiam ad ardentius pietatis studium transferri potest, praeeunte Cicerone Lib. 1. de Divin. Illa, inquiente, quae instinctu inflatuque divino funduntur, scilicet oracula. Nec usquam memini, to\ Preces fundere aliter sumi, ac pro pientissimo ac religiosissimo actu. v. g. ap. Virg. L. 5. Aen. v. 234.
At Fungi vitâ insuper significat ctiam idem, quod Defungi vitâ s. mori: pro quo et Diem fungi Iustinus dicit L. 19. c. 1. n. 1. et Sulpicius Severus L. 1. Hist. Sacr. c. 7. extr. et alibi; de quo videas, quae Ioh. Vorstius de Constructione p. 24. notavit.
Futurum autem Coniunctivi non nisi Periphrasticum, sequitur post Ut, Ne, Quo, Quin, Quod, Quum pro Quia, it. post particulas dubitandi. v. g. Ita prostravit cuncta, ut numquam resurrectura sint. Vereor, ut sit venturus. Vereor, ne sit venturus. Non dubito,
quin pater mox scripturus sit. Nescio, an, (num, utrum, cur, quare) rediturus sit.
* Ita Quum cenabo, sonat, Wenn ich werde zu Abend essen; sed Quum cenavero, sonat Wenn ich werde zu Abend gegessen haben. Voss. L. 3. Analog. c. 15.
Gaudere propter seu ob aliquam rem, haud reperitur. Goclen. Obs. 24. it. 468.
Intransitive sumptum exprimitur etiam per Gaudere in sinu apud Oratores et Poetas; et Gaudere sibi apud Lucret. Gaudere in se ap. Catull. Gaudere de pectore ap. Stat. Papin.
* De reliquo easdem insuper constructiones adsciscit, quas habet Gratulor: quo de infra.
* Cic. Imne sentis, bellua, quae sit hominum querela frontis tuae? Heic Substantivum querela regit duos Genitivos, alterum subiecti, obiecti alterum, hominum et frontis. Id. Sed quae naturae principia sint societatis humanae, repetendum altius videtur, id est, naturalia principia socieratis. Huc referes illa s1oloikofanh=, in quibus Substantivo additum est Gerundium in di, et Genitivus nominalis simul. Hâc enim observatione s1oloikofane\s2 istud recte excusatur. Ter. Novarum qui spectandi copiam faciunt. Cic. Reliquorum siderum quae causa collocandi fuerit. Id. Utrum Antonio facultas detus
agrorum suis latronibus condonandi. Varro: Aliquod suit principium generandi animalium.
* Parentum autem per Syncopen, in prosâ; Parentium non nisi in metro, apud Horat.
* Adiectivum Subalternus, a, um, barbarum est. Conf. Part. Etym. Sect. 1. Voc. Subalternare.
malim tantisper pro ea, Facem alicui praeferre.
1. Absolute, v. g. Nimis gloriatur i. e. gloriosius loquitur.
2. Interdum sequitur Insinitivus, v. g. Gloriatur, se omnes provincias peragrasse.
3. Interdum Accusativus cum Praepositione. v. g. Gloriari apud aliquem, Gloriari contra aliquem.
4. Interdum Accusativus rei. v. g. Idem gloriari possem, quod alii.
5. Interdum Ablativus rei vel personae; idque vel sine Praepositione, v. g. Quorum factis gloriantur cives; vel interveniente Praepositione in vel de. v. g. In virtute recte gloriamur. It. Tu de tuis divitiis intolerantissime gloriaris.
6. Interdum duplex Ablativus, quorum alter habet adiunctam Praepositionem, v. g. Sed hoc non concedo, ut, quibus rebus gloriemini in vobis, easdem in aliis reprehendatis.
* V. g. Rhetoricorum doctus est. Musicis eruditus est. Ciceronis Rhetorica publice enarrantur. In Mathematicis regnat. Cic. Musicorum perstudiosum accepimus. Id. Gradatim respondens, eo perveniat, quasi Geometrica didicisset. Id. Ne Physicorum quidem esse te ignarum volo. Id. In Arithmeticis satis exercitatus.
Posse tamen etiam haec eadem Singulari Numero poni, quum sunt artium et disciplinarum nomina, non nulla exempla docent.
* Cic. In Astrologia C. Suplicium audivimus, in Geometria Sex. Pompe ium ipsi cognovimus, multos in Dialecticis, plures in iure civili.
* Aevo interim medio et recentiori satis frequens est. Ita quidem occurrit in notissimo illo Hymno Ecclesiastico: Benedicamus Domino: Deo dicamus gratias. Idem in Philippi Melanchthonis Psalmodia h. e. Canticis sacris veteris Ecclesiae selectis Wittebergae 1579. editis p. 249. in Oda Sapphica de sanctis angelis, quae ita incipit: Dicimus grates tibi, summe rerum cet. Item apud Henr. Eckstormium L. 1. Progr. 21. p. 38. f. 2. v. 23. seq.
Sed nos fas, pueri, tanto pro munere grates
Tam facili totâ dicere mente Deo.
Ita autem Latini loquuntur:
1. Gratiam, et interdum gratias habere: quod fit animo et voluntate.
† *to\ Habere gratias, Lambinus perperam improbat in not. ad Nepotis Timoleontem n. 72. Occurrit enim apud Terentiuns Andr. A. 4. Sc. 5. v. 31: Dis pol habeo gratias, quum in pariendo aliquot adfuerunt liberae. Et ap. Plautum Trin. 3, 2: Et tibi nunc perinde, ac merere, summas habeo gratias. Lambino etiam opponitur locus Curtii L. 3. c. 6. n. 17, ubi est grates habere. Grates autem apud Curtium subinde exstat pro Gratias, utpote qui plura habet characteris Poetici.
* Nota: Gratiam habere apud aliquem i. e. gratiâ valere, Bey einem wohl augeschrieben seyn. Sed Gratiam habere alicui i. e. grato animo alicuius in se beneficia agnoscere.
2. Gratias agere: quod fit orel. verbis.
† Grates agere, Poeticum magis est, quam oratorium, Rob. Stephano et Phil. Pareo iudicantibus. Ita tamen Curtius, Tacitus, Livius e. g. L. 30. c. 17, quin et ipse Cicero in Somnio Scipionis cap. 1. locuti sunt. Cell. Antib. 275.
3. Gratiam referre: quod fit re ipsâ.
† Seneca de malo Reddi potius gratiam, quam Referri dicendum putat, et e contratio de bono Referri potius, quam Reddi. Sed hanc differentiam solus ipse excogitavit et fecit. Cicero semper REferre usurpat, et in bonum et in malum. Perottus p. 348. v. 4. 6. Etiam Reddere alicui gratiam vix apud veteres, opinor, occurrit.
* Pro Gratiam referre, dicunt etiam Gratiam persolvere vel rependere, v. g. Phaedr. L> 2. in Prologo; et apud Quintil. Persolvi gratia non potest. Poetice etiam Grates persolvere dignas, haud opis est nostrde, Virg.
Suetonianum. Popma 91. ed. Hek. 231. Plaut. MOst. 5. 2. heic etiam dicit De coend facio gratiam.
* Gratiam inire alicuius et ab aliquo, omnium optime et usitatissime dicitur.
Sed Referre gratiam pro aliqua re, usitatissimum est.
* Nota: Praepositio Pro, quoties locutioni Agere alicui gratias iungitur, non semper rem, propter quam gratiae sunt agendae, sed interdum etiam normam gratiarum agendarum respicit. v. g. Cic. L. 6. Ep. 6. Pro cuiusque natura et instituto gratiae sunt agendae, Du musst Dank sagen, nachdem es ein ieder verlanget und verdienet.
* Interdum Praepositio de omittitur. v. g. Gratulor tibi hâc re. Item: Gratulor tibi in hac re; Gratulor tibi, quod, sequente Indicativo et Coniunctivo. v. g. Gratulor tibi, quod victoriam ab hoste reportasti. Plin. L. 4. Ep. 8: Gratularis mihi, quod acceperim Auguratum. Item: Gratulor tibi, quum, sequente Indicativo. v. g. Gratulor mihi, quum meae litterae tantum potuerunt. Plinius etiam L> 4. Ep. 27. habet Gratulari alicui pro aliqua re. Interiam ama iuvenem, et temporibus nostris gratulare pro ingenio tali, quod ilse moribus adornat.
† Ita reliqua Verba adfectus seu perturbationis, v. g. Gaudere, Dolere cet. construuntur. Dicunt etiam praeterea, Dolere ex aliqua re.
aliquem. Cic. L. 2. Verr. n. 116: Putarem, te gratum in deos.
* Liv. L. 2. c. 8: Gratae in vulgus leges fuere.
* Aliud, inquit Graevius ad Iust. L. 20. c. 2, est gravari militiâ; aliud gravari militiam. Gravatur militiâ, cui militia gravis est, qui molestias ex ea capit; Gravatur militiam, qui eam recusat, non vult subire.
† Videtur hoc verbum Deponens esse; sed non est: nec quartus Casus id probat, quia ob vel propter subauditur. Absolute positum et constructum cum Infinitivo, signisicat graviter ferre, offendi, v. g. Cic. de Orat. L. 1. c. 23: Non gravabor, breviter dicere, quid sentiam. Plaut. Trin. Act. et Sc. ult. v. 48: Non gravabor: faciam ita, ut vis.
* Cic. Corpore vix sustineo gravitatem caeli huius. Id. Loci gravitas cum reliquis etiam sic miserrime perferenda. Schori Phras. ad Voc. Gravitas.
* Sed Habebis mecum negotium, pro Egohabebo negotium, et tu similiter habebis negotium expediendum, probae notae est. Horatius enim 1. Serm. Sat. 7. 1. dicit Permagna negotia habebat.
habeo tibi polliceri. Suetonius: Nihil babeo aliud precari. Atque ita Cicero saepe: itemque Lucretius, Horatius, Ovidius, Paterculus, Gellius, alii.
* Alias pro eo Latini dicunt, Habeo quae dicam.
† Proinde qui Habeo dicere pro Dicendum est mihi vel Oportet me dicere, usurpant, vel usurpari credunt; fallunt et falluntur. Notandum tamen, dici etiam Habeo faciendum, Habeo dicendum, Ich habe zu thun, ich habe zu sagen, oder ich muss thun, ich muss sagen: ubi autem osficium et debitum; non, ut in priore locutione, facultas et potentia notatur. Hoc posteriori modo Quintilianus, Plinius uterque, Suetonius, Tacitus, Statius, Frontinus loquuntur. Gocl. Obs. L. L. 66. et 422. seq. Vechneri Hellenol. 259. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 56. seqq. it. de Lat. Falso Susp. 69. 70. 239, Eliae Maioris de Var. Orat. 338. Schori Thes. Cic. it de Phras.
manifestum; occultum; aliquid vel aliquem falsum, v. g. falsum me habuit ea res; aliquem in amicis; habent ita se mores: Sallustiana sunt.
Hae locutiones omnes ac singulae sunt satis Latinae, et ab idoneis
scriptoribus usurpatae, vel maxime a tironibus observandae, quia Germanismi videntur esse. Vorst. de Lat. Falso Susp. 66. seqq.
* Neque vero tantum dicunt. Habere rationem dicuius rei, sed etiam Habere rationem, quemadmodum, et Habere rationem, ut cet. Cic. L. 3. Orat. n. 180: Nam quum esset habita ratio, quemadmodum ex utraque parte tecti aqua delaberetur. Idem L. 3. Fam. Ep. 26: Animadverti et didici ex tuis litteris, te omnibus in rebus habuisse rationem, ut mihi consuleres.
Cic. Lael. c. 24. dicit etiam, Habere rationem in aliqua re.
* Prior modus usitatior.
Sed Habere rationem cum aliqua re, idem notat, quod habere commercium cum aliqua re, Mit einer Sache sein Gewerbe treiben. Cic. Habere rationem cum terra, Mit dem Ackerbau umgehen.
Conf. paullo ante Habere curam alicuius rei.
* Non sane damnamus heic vocabulum spiritus, ut quod hâc notione satis Latinum est. v. g. Spiritum ducere, Them hohlsu; Extremus spiritus, Der letzte Athem; Spiritum retinere, Den Athem an sich halten, quod Comprimere animam elegantius dixit Terentius; Suspendere spiritum in lectione, Im Lesen inne halten, nicht so eilends auf einander lesen. Sed id dumnamus, quod per Germanismum Malus spiritus dicatur pro foetido spiritu; immo quod hic verborum nexus ignoretur prorsus in Latio.
* Cic. L. 1. Orat. n. 115: Sunt autem qui dam ita naturae muneribus in iisdem rebus habiles. Florus L. 4. c. 11. n. 6: Habiles in omnia, quae usus poscebat, ad impetus et re cursus flexusque capiendos.
Item: Habitare cum aliquo et apud aliquem.
* Translate Habitare in aliqua re, est multum diuque in illa esse, ut: habitare in libris, Immer uber den Buchern liegen.
* Habitus corporis apud Latinos usitatius externam conditionem respicit, et est Germanice Die Leibes-Gestalt, die Positus, die Taille, die Leibes-Grosse. Curt. in Orat. Scitharum ad Alex. M. Si dii habitum corporis tui aviditati animi purem esse voluissert, cet.
* Cic. Quum aberis, aderis tamen, et mihi in medullis ac visceribus haerebis. Schor. Phras.
* Cic. Ut peccatum haereat, non in eo, qui monuerit, sed in eo, qui non obtemperarit. Idem: In quo non modo crimen non haerebat, sed vix cet. Schor. Phras.
† P. Manutius ad d. l. poster. hanc rationem loquendi a clepsydris ductam existimat: in quibus, inquit, non sempr fluebat aqua, sed interdum haberebat immobilis. Sic haerebat Cicero dubius animi, quid ageret. Ac scimus sane, quid et in nostris clepsydris kataxrhstikw=s2 sic dictis usu veniat.
Alii aliunde hanc aquam proverbialem derivant. Nobis tamen ex fonte a Manutio ostenso fluere videtur.
* Hem misero mihi! Hem astutias! Ter. Andr. A. 3. Sc. 4. Hem, Pamphile! Id. Andr. A. 4. Sc. 2. Hem, mea lux, meum desiderium! Cic. L. 14. Fam. Ep. 2: ubi tamen quidam nominative etiam sermonem accipiunt. Heu, misero tibi! Plaut. Merc. Heu stirpem invisam! Virg. L. 7. Aen. Heu, pietas et prisca fide! Virg. L. 6. Aen.
Eheu non nisi Accusativum habet.
* Cic. Eheu conditionem huius temporis.
* Nota: IBI respectum habet ad to\ UBI? et unum eumdemque locum proprie respicit. v. g. Christus ait: Ubi ego sum, ibi etiam minister erit mens. It. Ibi sunt viri doctissimi i. e. in eodem loco, in eo loco, de quo nunc quidem nobis sermo est.
Patricius docuit in Nota ad Cic. l. c; sed hi ipsi mutabunt, puto, sententiam, si cogitaverint, nihil magis insolitum inesse his formulis, quam inesse intelligatur similibus, Iam nunc, Deinde postea, At vero, aliisque multis, quas ipsi Ciceroni probari, satis constat. Menken. Spec. 2. p. 85.
* Si sermo antecedens tantum de duobus est; tunc Hinc posteriorem; Ille priorem respicit.
Quae tamen differentia parum attenditur, si nullum periculum a)mfiboli/as2. LIv. 30. 30: Melior est certe pax, quam sperata victoria: Haec (pax) in tua; Illa (victoria) in Deorum manu est.
Apud Poetas etiam, et fortassis non numquam in prosa, alterutrum utriusque vicem implet. Virg. 10. Aen. v. 9. 10: Quis metus, aut hos (Troianos), aut hos (Latinos) arma sequi, ferrumque lacessere suasit? Ter. Phorm. 2. 2. 18: Quia in illis fructus est; in illis opera luditur.
* Hinc inde confundunt hodie cum Heic atque illic. Hoc motum et actum in loco; illud motum de loco notat.
* Hodie latius patet, quam hodierno die. Hodie significat tum hoc praesenti die, tum
his temporibus nostris, hâc tempestate nostrâ: Hodierno die signisicat non nisi hoc praesenti die.
* Quamquam et hoc invenitur: Homo frugi. Quod per Ellipsin videtur dici, suaudito idoneus: nisi frugi pro frugis dictum putemus antiquorum ratione; quos et Herculi, Themistocli, fami, pro Herculis, Themistoclis, famis dixisse constat; quae Vossi Observatio est L. 1. de Analogia c. 46. Frugi autem homo, Graecis xrh/s1imos2 dicitur h. e. qui utilis est.
* Latini dicunt: Honorem alicui habere; non, exhibere: nec omnino, quod constat, to\ surgendo addunt.
Sed Honor ariam pecuniam et Honerarium vinum dare vel offerre alicui, non pari passu ambulat, quum Adiectivum hoc probae quidem notae sit, sed eo significatu vix usurpctur.
* Honorarius apud veteres est. 1) Quod honoris seu magistratûs collati causâ a Praetoribus, qui honoratus magistratus dicebantur, institutum erat. v. g. Ludi honorarii apud Sueton. cap. 31. 2) Qnod ex auctoritate Praetorum pendebat. Ita v. g. Ius honorarium apud scriptores Romanos idem est, quod Ius Praetorium Namque quum Consules, penes quos summa, exactis Regibus, rerum iurisque dicundi
Romae potestas erat, vicinis bellis avocarentur, nec magistratus esset domi, qui interim redderet ius, creati Praetores sunt, penes quos ea provincia potestasque esset. Sic honoraria actio, honorariae obligationes, honorarii successores cet. dicebantur, quorum ratio a Praetorum edictis nasceretur. Hinc ipsum Praetorem, Honoratum Ovidius vocat 1. Fast. v. 52:
Verbaque Honoratus libera Praetor habet.
Pro illo elegantius, et pro hoc rectius dixeris cum Cicerone, hovorem habere alicui. Schori Phras. ad voc. Honor.
Nec tamen Honorem habere alicui significat tantum id, quod dicimus Dare alicui honorarium; sed etiam Honore aliquem adficere, vel Tribuere alicui honorem.
† Bunemannus Ind. p. 170. ad h. l. excitat rarissimam pariter ac doctissimam, quam vocat, Disserationem Melchioris Goldasti, de Honore Medici.
* Haec locutio quum posteriori notione usurpatur, admittit etiam Pluralem. v. g. Magnos honores alicui habere.
* Notes heic etiam locutiones: Frumentum imperare civitatibus, vecturas frumenti finitimis civitatibus describere, Proviant-Lieferung ausschreiben.
1. In terra. Ovid. Lib. 1. Metam. Humi nascentia fraga.
2. Per terram. Plin. Lib. 9. c. 13: Serpit bumi.
3. In terram. Virg. Lib. 5. Aen. Procumbit humi bos.
1. De loco. Ovid. 2. Metam. Vix oculos attollit humo.
2. Raro etiam significat In loco, praesertim apud Poetas. Ovid. Lib. 10.
Metam. Serpere humo. Id. Lib. 1. Fast. Et requievit humo.
Sed HUMUM significans Ad locumm non nisi cum Praepositione In vel Ad dicitur.
* Tacit. Proiectus in humum. Ovid. Vipereos dentes in humum pro semine iactos. Horat. Ad humum maerore gravi deducit.
† Non ergo dicendum: Labitur humum; sed Labitur in humum.
* Etiam Humus non numquam Praepositionem admittit, quando significat in terra, vel per terram, vel a terra. Ovid. In nuda iacere humo. Horat. Repentes per humum sermones. Virg. 5. Aeneid. Viridemque ab humo convellere silvam. Virgil. ibid. Aequaevumque ab humo miserans attollit amicum.
* Veteres nusquam dicunt, Iacere aliquem aliquâ re; sed Incere aliquid in aliquem. Neque enim persona iacitur; sed res aliqua iacitur in personam. Dicunt etiam, Iacere aliquid in sublime.
desiimus, vel si manere actio, non dum cessasse intelligitur; Praeterito autem gaudet tempore, quum actio dudum finita est.
* V. g. Ego te iam diu plurimi facio, Germ. Ich habe dich lange hoch gehalten, und halte dich noch hoch. Vides, me laborare iam dudum. Nihil sum iam pridem admiratus magis. Terent. Eun. A. 4. Sc. 7: Iam dudum animus est in patinis, Germ. Mich hat schon lange gebungert, und hungert noch. Cic. Attic. Iam pridem cupio Alexandriam visere, Germ. Ich habe schon lange Zeit her nach Alexandria gewollt, und will auch noch gern dahin. Id L. 1. Acad. Quaest. n. 24: Iam diu haec tractantur a Graecis. Plaut. Men. A. 2. Sc. 3: Iam dudum tibi adversabar. Cic. 2. Attic. Iam pridem intellexisti voluptatem meam. Id. Conventus iam diu fieri desierunt. Id. L. 1. de Orat. n. 38: Quod nisi fecisset, rem publicam, quam nunc vix tenemus, iam diu nullam haberemus. Schor. Phras. Goclen. Obs. 479. seq.
* Idem Livius pro Iam in eo est, ut cet. dicit etiam Iam prope est, ut cet. L. 2. c. 23: Iam prope erat, ut ne Consulum quidem maiestas coerceret iras hominum. L. 1. c. 65: Iam prope erat, ut in summum clivi iugum evaderent.
* V. g. Maxime necessaria sunt discenda. Iam vero certum est, linguam Latinam et Graecam maxime esse necessarias. Discendae igitur. Goclen. Obs. 171. Tursellin. Ed. 2. Schwarzii p. 341. Graevius ad Iustin. 41. c. 5.
† Alia minus trita de particula Iam i. e. statim, vide apud Burmaunum ad Ovidii L. 7. Metam. 306. p. 479.
Cicero et Terentius dicit etiam Iam Iam. V. g. Ni puerum tollis, iam iam ego hunc provolvam mediam in viam, So will ich ihn ietzo den Augenblick mitten auf die Straffe schmeissen.
* Habet autem haec repetitio significationem celeritatis aut propinquitatis potius rei suturae, atque iam imminentis.
† Alia sper indignationem quoque, miserationem et exhortationem Iam iam profertur: de quo vide Valla L. 2. Eleg. 47.
Alias iungitur cum Ut aut Ne. Cic. L. 6. Ep. 1: Qui me iccirco putant bene audire velle, ut ille male audiat. Id. L. 13. Ep. 7: Quos iccirco non commemoro, ne de miseriis meorum necessariorum conquerens, homines, quo nolo, videar offendere.
* Cicero tamen eius generis, huius generis, cuius generis, dicere solet. V. g. atque buius generis multa proferre possem.
* V. g. Venit ad me id temporis, ut retinendus esset. Id aetatis iam sum, ut haec omnia didicisse debeam. Monitus, ut purgaret se, quod id temporis venisset, Liv. L. 1. c. 50. Conf. infra Magnam partem.
Livius etiam pro eo habet Per id tempus, v. g. Lib. 2. c. 9.
Ad eumdem modum dicunt: Illud aetatis, istus aetatis.
* V. g. Libenter audivit, te esse integrâ valetudine: tam longe vero abesse, ut videre non posset, id vero non mediocriter aegre ferre mihi visus est. It. Fatemur quidem, fidem iustificare: sed servandis non esse necessaria bona opera, id vero pernegamus. In huius prolepticae orationis antithesi, subiuncta concessioni, eleganter usurpatum est id vero.
* Nec obstant, quae a Borrichio Vind. p. 93. obiciuntur, loca Curtii L. 5. c. 9. n. 2: Nabarzanes in eodem consilio erat cum Besso; et Gelii L. 18. c. 11: Non hercle idem sentio cum Caesellio Vindice, Grammatico; Et L. 9. c. 10: Annitanus Poeta et plerique cum eo eiusdem Musae viri summis adsiduisque laudibus hos Virgilii versûs ferebant: atque alia huiusmodi plura. Namque in his locis haec nostra locutio non diversis personis, sed diversis diversorum actionibus vel adiunctis accommodatur. Neque enim, si recte dixero, Virgilius est eiusdem Musae cum Homero, eo dicam quoque Vates Andinus est idem cum Virgilio. Causa diveritatis est, quia prius significat itidem Poeta est; posterius signat idem Poeta est, id quod rationi reclamat.
Sequitur ergo, Eumdem esse cum aliquo, nec a quoquam veterum dici, nec per rationem omnino dici posse: sed si to idem non ad personas, sed ad personarum adiuncta referatur; tunc sane recte dici posse, aliquem esse eiusdem cum aliquo virtutis seu qualitatis.
Sin autem idemptitas personarum vel rerum innuitur, more Latino id effertur modis fere sequentibus: Idem est, quod illud. Idem est, et, ac vel atque illud. Hoc et illud idem est. Idem et est illud. V. g. Phoebus idem est, qui Apollo. Iacobus et Israel idem est. Sophia idem est ac sapientia. At in divinitatis mysterio explanando, Filius idem est cum Patre, non idem, qui Pater, i. e. idem, ratione essentiae divinae; non idem, ratione personalis substantiae. Vossii Grammat. Lat. Synt. 34. et Arisarch. Lib. 7. c. 58. Sciopp.. in Scalig. Hypobol. 234. seq. item de Stil. Hist. 109. Cellar. Antib. 250. C. P. 392. Kappius ad Iensium 167. Tursellin. c. 100. p. 371. seqq.
† Non numquam etiam Idem Dativo iungitur; sed naro et per Graecismum, et quidem apud Poetas. v. g. Horat. de Arte Poet. v. 467:
Invitum qui servat, idem facit occieenti. i. e. ille idem facit, ac si occideret, vel idem facit, quod ille, qui hominem occidit. Graeci dicunt: t) a)uto\ poiei= tw=| ktei/nonti. Vechneri Hellenol. L. 1. c. 19. Usurpant tamen hunc Graecisimum etiam Quintilianus et Plinius. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 231.
* V. g. Vir doctissimus idemque sanctissimus. Hoc sit uno eodemque actu. Hoc fit uno et eodem actu. Unus et item alter. Unus itemque alter.
* Idioma enim notat proprietatem: unde ut personarum, ita et linguarum sunt idiomata.
* Fere, inquam: neque enim desunt exempla in contrarium.
Igitur praeponitur etiam interdum ab ipso Cicerone, Livio, Curtio, Plinio, Floro, aliis. Cic. Parad. 5. c. 1. Lael. c. 11. Somn. Scip. c. 7. L. 4. Acad. Quaest. n. 79. Curt. L. 3. c. 7. n. 5. L. 3. c. 13. n. 4. L. 4. c. 4. n. 2. Florus L. 2. c. 2. Plin. L. 1. Ep. 19. L. 3. Ep. 1. L. 4. Ep. 6. L. 7. Ep. 27. L. 8. Ep. 2. et 10. et 14. et 15. L. Ep. 24.
Omnium autem frequentissime Igitur praeponit Sallustlus, et, qui vestigia eius in multis legit, Tacitus: id quod inter utriusque idiotismos referri potest.
Itaque rarius postponitur: postponitur autem rarissime apud Ciceronem, saepius apud alios, v. g. Plinium L. 8. Ep. 4. et Iustin. L. 1. c. 10. n. 8.
* Notabis heic locutiones sequentes: Festos ignes succendere; Festis ignibus laetitiam celebrare, Ein Fenerwerk anxunden. Festis ignibus aedes ornare; Lampadibus fenestras plateam versus conspicuas illustrare, Das Haus illuminiren.
* Numquam arripimus aliquid animo infesto erga id, quod arripitur; sed corripimus. Sic arripmus ansam, opem vel auxilium ad rem aliquam, occasionem, sermonem, gladium, At ignis corripit aedes, corripimur dolore pedum, metu, morbo. Frustra nostrae huic observationi obicitur locutio, Arripere aliquem ad vel in quaestionem. Neque enim id fit animo infesto, sed ex mandato magistratûs.
* Sed non usque quaque custoditur ita hoc a veteribus, ut haud etiam Ille per contemptum dicatur; vid. Cic. L. 1. Ep. 9. in. 21. et ad h. 1. Gottlieb Cortium; et versâ vice Iste ad laudem pertineat.
Istiusmodi quoque contemptum fere continet. Cic. Necesse erit, istiusmodi rationi aliquo consilio obsistere.
usitatissimâ, iungitur, quoties aliquid concedimus, a quo mox aliud removebimus.
* Cic. Qui autem summum bonum in virtute ponunt. praeclare illi quidem, sed haec ipsa virtus amicitiam et gignit et coninet. Id. Libri dicuntur scripti, ab optimis illis quidem viris, sed non satis eruditis. Id. L. 3. Offic. c. 9: Atque hoc loco Philosophi quidam, minime mali illi quidem, sed non satis acuti, fictam et commenticiam fabulam dicunt prolatam a Platone.
Notandum etiam, Ciceronem in hoc nexu Quidem fere postponere, rarissime praeponere. Ita v. g. usitate dicit Ills quidem, Illi quidem; rarius Quidem ille, Quidem illi. Schor. de Rat. Disc. L. L. pag. 164.
† Hadrianus Iunius in Nomenclatore suo agnoscit filius illegitimus: vellem addidisset idoneum auctorem.
* Sane veteres, si pater certus, nothum; fil incertus, spurium, item vulgo quaesitum aut vulgo conceptum dixere. Voss. de Vit. 469. Filius ex pellice vel concubina natus, non pro spurio, sed pro filio minime legitimo habebatur, eo quod uxor legitima non fuerat eius mater. Conf. Part. Etymol. Sect. 2. Concubina It. Nothus.
† Olaus quidem Borrichius in Voss. 125. probat hoc Adiectivum illegitimus ex Valerii Maximi L. 2. c. 1. n. 3. Contra vero Cellarius Antib. 44. C. P. 356. monet, in hoc Valerii loco MSS. libros Brandenburgenfes et Lipsiensem, et excusos superiori et proximo saeculo Venetiis cum Olivierii Arzignanensic Commentatiis 1491. et Aldinam Lipsiae 1512. et Lugduni 1556. editas, atque alias constanter exhibere, legitimae intemperantiae: Vorstium Item, qui ita pariter ediderit. erudite adnotasse, scripturam tou= legitimae Valerii menti propiorem esse: idemque iudicasse virum doctissimum Petrum Iosephum Cantelium, qui in Delphini Galliarum usum Valerium illustraverit: ita denique legere et explicare Oliverium, vetustissimum interpretem. Cellario adstipulatur Cyriacus Guntberus Lat.
Rest. p. 282: Legitimae, inquiens, etiam habet editio Basileensis cum Henrici Glareani notis 1562. His opponit Olaus Borrichius Anal. 15. alios MSS. codices, et veterem illam editionem Petri Danielis; item Francofurtensem 1627. a stephano Pighio olim emendatam; item illam, quae Lipsii notis illustratur, atque Thysianam recentiorem: probari etiam ex textu putat, legendum esse, illegitimae. Quod ipsum vult, et pluribus defendere conatur Andr. Barrichius Apend. 46. seqq. et Vind. L. L. 93. seqq. Utrumque vero satis confutat Cellarius Discuss. Append. 42. seqq.
* Liv L. 36. c. 11. Illigare se gravioris fortunae conditioni. Id. L. 1. c. 28: Illigare in currus distentum. Cic. Orat. n. 215: Illigare aliquid in solutam orationem. Id. Ort. n. 96: Est quoddam etiam insigne et florens orationis, pictum et expolitum geus, in quo omnes verborum, omnes sententiarum illigantur lepores.
Etiam cum Casu sexto, sine Praepositione, cuius exemplum est apud Tacitum Ann. 15. c. 51: Primores classiariorum Misenensium labefacere, et conscientiâ illigare, connixa est tali initio.
* Recte autem Macrobius L. 1. Illotis pedibus praeterire aliquid. Et secundum Proverbium, Illotis pedibus ingredi i. e. confidenter atque imperite rem egregiam adgredi, tamquam profane et irreverenter. Locutio a Graecis desumpta: nam Luciano auctore dicunt: *ani/ptois2 pos1i\n a)naba/inein.
† Pertinent huc, quae habet Weissius de Stilo Romano p. 429. seqq. In allegoria, inquiens, quae Metaphorae unius per atrributiones continuatio est, hoc maxime tenendum, vitiosius et ineptius nihil esse, quam si plurium rerum habeat translationes. Quomodo allegoriarum filum ducere inceperis,
ita ad finem usque periodi, aut etiam, si translatio longius pateat, ulterius ducendum erit. Male itaque Haurire fructum dicunt aliqui pro capere: quoniam aquas, non fructus haurimus; sed capimus. Male: Illotis aliquid manibus adgredi pro attingere: siquidem manus non ideo lavamus, ut hostes adgrediamur; sed ut ne, quod attingimus, maculemus. Male quoque Horatius:
Nemo adeo ferus est, ut non mitescere
possit
Si disciplinae patientem accommodat aurem:
ferae enim non mitescunt, quod pomorum solis ignibus satis excoctorum est, sed mansuescunt. Hactenus Weissius.
Nec Horatius semel in hoc genere peccat. Ita quidem de Arte Poet v. 440. seq. in una eademque locutione metaphorica tornum cum incude coniungit, canens ita: (Quintilius Varo)
Delere iubebat, Et male tornatos incudi reddere versus.
Germanice: Quintilius sagte, man musste die ubelgedrechselten Verse auf den Ambos kriegen und wieder umschmieden. Item, quam inepte dictum! Nisi obvertere quis velit, Horatium scripfisse ita de consulto, ut simul exemplum ederet versûs cuiusdam male tornati, quem damnet.
* De Ablativo cum Praep. In, indubitatus locus est Terentii Andr. A. 4. Sc. 5. v. 18. 19: Adeon', videmus vobis esse idonei, in quibus sic illudatis?
Cicero etiam intransitive Illudere inter scyphos, Beym Glase Wein woruber spotten. Habet etiam Accusativum rei, v. g. Istud illudo.
1. Pro Tribuere sibi aliquid, multum sibi adscribere, multum sibi sumere, multum sibi arrogare, sibi aliquid adsciscere, quod postremum occurrit apud Cic. pro Dom. cap. 18.
2. Pro Persuadere sibi et arbitrari aliquod.
* Imaginari enim a(plw=s2 ponitur sine Dativo sibi, notatque
1. Proprie alicuius similitudinem mente coneipere, v. g. Plin. Mai. L. 9. c. 35: Imaginari fercula triumphi.
2. Significat etiam Somniare. V. g. Sueton. Caes. c. 81: Calpurnia uxor imaginata est, collabi fastigium domus. Plin. Min. L. 5. Ep. 5. Visus est sibi per nocturnam quietem iacere in lectulo suo - mox imaginatus est, venisse Neronem. Cell. Antib. 167.
* Et videtur Imbuere aliquem aliquid per Ellipsin pro in aliquid dici; quemadmodum Gellius L. 16. c. 8. dixit, in disciplinam imbui: vel pro ad aliquid; quemadmodum Florus L. 2. c. 18. n. 8. dixit: Scipio Carthaginis incendiis ad excidia urbium imbutus est.
† Nota: Rubrica, mediâ longâ notat
1. Proprie, Teram Subrubentem, Germ. Rotel. Horat. 2. Sat. 7. v. 98: Rubricâ picta proelia.
2. Leges. Pers. Sat. 5. v. 90: Quicquid Masuri rubrica vetavit. Solebant enim legum capita et tituli minlo notari: unde rubricae pro ipsis legibus aliquando veniunt.
* Terent. Heaut. pro eo, Aliena curare. Tantumne est ab re otii tibi, aliena ut cures, eaque, nihil quae ad te attinent.
Eodem scelere teneri. Et pro Culpae non immixtum esse, dixeris A culpa abesse, a culpa castum esse, vacare culpa, carere culpa, remotum esse a culpa.
† Seneca Epist. 9. hoc vocabulum impatientiae pro a)paqei=a| usurpare propter ambiguitatem eius detrectat. Poterit enim, inquit, contratium ei, quod significare volumus, intelligi. Non enim quum volumus dicere, qui respuat omnis mali sensum, accipietur is, qui nullum possit ferre malum? Vide ergo, num satius sit, aut invulnerabilem animum dicere, aut animum extra omnem patientiam positum.
tantummodo Quo minus, v. g. Non Impedio, quo minus hoc fiat.
* In aliis eiusmodi verbis impediendi ac recusandi par ratio est. v. g. Tempero mihi, ne eo abripiar et quo minus eo abripiar. Et Non mihi temperare possum, quo minus eo abripiar.
Etiam coniungendi ratio illa vel maxime adnotari meretur, quam nobis exhibet Cicero pro Murena cap. 19: Sed si nosmet ipsi, qui et ab delectatione omni negotiis impedimur, et in ipsa occupatione delectationes alias multas habere passumus, ludis tamen delectamur et ducimur. Nam ex hoc loco discimus, ad veram vim verbi impedio constituendam duo requiri, et impedimentum in aliqua re seu occupationem, et avocamentum ab aliqua re.
* Impediri malis domesticis, occupationibus, morbo, valetudine, curis, pudore, stultitiâ, possumus: at tempore non impedimur, sed excludimur.
* Neque tamen hoc ita intelligendum, ac si in legum formulis hoc unico Tempore ac Nodo uti liceat. Neutiquam! Immo vero optimi scriptores et Futuro Indicativi et Coniunctivo interdum etiam heic utuntur.
Sed in alio argumento extra legis lationem tertia Futuri Indicativi, aut Praesentis Coniunctivi frequentius ufurpatur. v. g. Cic. 1. Off. Vir fortis tradet se totum rei publicae. Cato cap. 5. de Officio Villici: Villicus primus cubitu surgat; postremus cubitum eat.
Si negative ista praecipias, Futuro praeponendum est Non; Coniunctivo autem Ne. V. g. Non adorabis Deos alienos; et Ne adores Deos alienos. Imperiti heic subinde peccant.
* Elegantiae aliquid habet, si interdum et in loco quidem ita locutus fueris, v. g. Has horas tu quidem melius collocare poteras: pro potuisses Plin. L. 3. Ep. 5. his se verbis ab avunculo suo correptum esse quum
aliquando ambularet, adfirmat: Poteras has horas non perdere: pro potuisses.
† Etiam Plusquamperfectum Indicativi pro Plusquamperfecto Coniunctivi aliquoties idem Florus usurpat. e. g. L. 4. c. 3. n. 1. L. 4. c. 12. n. 22; in quo posteriori loco ita de Augusto, Germaniam frustra per Duces suos adgredi parante: Germaniam quoque utinam vincere tanti non putasset! Magis turpiter amissa est, quam gloriose adquisita; sed quatenus sciebat patrem suum Caesarem, bis traiecto ponte Rheno, quaesisse bellum; in illius honorem concupiit facere provinciam: et factum erat, si barbari tam vitia nostra, quam imperin, ferre ponissent. Heic Et factum erat, ponitur pro Et factum esset.
* Curt. L. 5. c. 9: Compositis rebus iusto Regi tibi siduciarium restituet imperium, Er wird dir die ihm auf eine Zeitlang anvertraute Regierung wiederum abtreten.
* Dicitur, ut quidam volunt, Impertior Deponentaliter: sed elegantius et tutius Active Impertio; Passive Impertior. Plin. L. 3. Ep. 5: Perire omne tempus arbitrabatur, (Plinius avunculus,) quod studiis non imperitretur. Partior vero Deponentaliter dicitur, et significat quaeque in suas partes distribuere. v. g. Causam partiri, in digitos i. e. distinguere. Valla L. 5. c. 33.
† Fabri quidem Thesaurus non nulla exempla Deponentis Impertior ex Cicerone adfert: sed eum decepit Nizolius, et hunc, ni fallor, deceperunt codices vitiosi. Nam in Orat. pro Lege Manil. c. 8. pro impertiri elegantiores editiones omnes legunt Impertive. Et in Orat. pro Archia cap. 5. pro impertiebantur, quod vulgares editiones habent, Lambinus in aliis vett. Codd. legit impertiebant. Et in Ep. 12. ad Brut. pro impertiamur, Lambinus rursus habet impertiamus. Quartus locus, quem insuper allegat Nizolius, desumptus est ex Consolatione Ciceronis; sed invenire illum nequeo: ac si
vel maxime ibi Impertior Deponentaliter usurpatum exstaret; parum tamen praesidii hinc, opinor, arcessi posset: libellus enim hic perpram Ciceroni adscribitur, prout Lambinus et alii summi nominis Critici existimant; quum pro eius auctore quivis alius Ciceronis imitator, et nominatim fere Signonius habeatur. Incido insuper ipse in locum quemdam Ciceronis alium, nempe L. 2. in Vetr. n. 51. ubi vulgo legitur: Tu Syracusanos unum diem festum Marcellis impartiri vetuisti. At in Codd. emendatioribus similiter alia scriptura apparet, et pro impartiri vetuisti legitur; Impertire noluisti.
* Liv. L. 1. c. 46: Celeriter adolescentem suae temeritatis implet. Et c. 56. Implere alicuius pectus anxiis curis.
Ablativus cum Praepositione de non nisi apud Poetas, quod scio, et rarissime quidem occurrit. Exempla in praesenti non succurrunt. Interim apud Godescalcum est Implere loculos de flava moneta.
* Nam Ablativo eitam Casu poni ea puto, quae discerni ob similitudinem Casuum non possunt, quod cum distincto expressoque Dativo numquam apud Ciceronem inveniatur. v. g. Implicari erroribus, familiaritate alicuius, angoribus, severitate iudicum, aliquo certo genere cursuque vivendi. Schori Phras.
Vix etiam apud reliquos probae nontae scriptores cum Dativo constructum repereris.
Dicunt etiam veteres intransitive, v. g. Multis negotiis se implicare; Omnium societate se implicare, Cic. Implioare se maleficio, Corn.
Virgilius: Implicari inter se. Et Cicero pro Lege Man. c. 7: Implicari cum aliquo. Haec ratio pecuniarum, quae Romac, quae in foro versatur, implicita est cum illis pecuniis Afiaticis et cohareret. Catullus in Epital. Mallii 22: Implicari in complexum alicuius.
Implicari morbo, Plinius, Livius, Lucretius, alii: Implicare in Morbum, idem Livius et Nepos.
* Importare apud veteres est non nisi adferre vel inferre, it causam rei esse. V. g. Cic. Importare aegritudines anxias. Id. in Senatu post redit. cap. 15. Importare alicui calamitatem. Phaedr. Importare magnum luctum misero. It. Importare luem perniciosissimam pecori.
veteribus, Impune aliquid facere, vel, quod elegantius est, Impune esse. Schori Phraf. Alias etiam dicitur, Impune vel Impunitum aliquid ferre; Impunitum dimitti.
* Virg. In freta dum finvii current. Id. 3. Aen Stans celsa in puppi.
Accusativum etiam habet, quando significat
1. Erga.
* V. g. Pius in patriam. Cic. 1. Ep. 1. Intellexi, te perspicere meam in te pietatem.
2. Contra.
* V. G. Crudelis in liberos. Cicero in Antonium invectus est. Cic. L. 1. Ep. 9: In tefractam vim suam contulit.
3. Ad, usum, eventum, finem denotans.
* V. g. Ter. Andr. A. 2. Sc. 1: Pisciculos minutos ferre obolo in cenam seni. Liv. L. 1. c. 5: Captivam pecuniam in aedificationem eius templi seposuit.
4. Per, pro Germ. Auf in distribustione.
* V. g. Crescit in dies singulos hostium numerus. Caes. Bello Civ. L. 1. c. 52. s. 2: Iam ad denaries L. in singulos modios (Auf einen ieden Himten), Auf einen ieden Scheffel) annona pervenerat.
5. Quod attinet ad. V. g. Commentari in libros Aristotelis Rhetoricorum. Cic. L. 1. Offic. c. 9: Quod est in Philosophos dictum.
6. Secundum, atque ita modum alicuius rei innuit.
* Cic. L. 11. Ep. 22: Peto a te maiorem in modum, ut eum conservatum velis. Sallust. Iugurth. c. 73: Marii virtutem in maius celebrare.
7. Super.
* Cic. Divinat. 1. c. 27: Se interfectum in plaustrum a caupone esse coniectum, Auf den Wagen.
Et Ablativum, quando significat 1. Intra.
* Plin. L. 9. c. 51: Ceterae feminae in triduo excludunt.
2. Inter.
* Cic. de Amicit. Hoc primum sentio, nisi in bonis amicitiam esse non posse. Id. L. 1. Ep. 7: In principibus te esse passi sunt.
3. Super.
* Caes. B. G. L. 2. c. 5. n. 6: In eo flumine pons erat.
4. Ante.
* Curt. In oculis duo navigia maiora submersa sunt. Velleius L. 2. c. 84. n. 3: In ore atque oculis Antonianae classis per Agrippam Leucas expugnata.
5. Adversus.
* Cic. L. 1. Ep. 7: In te similia invidorum vitia perspexi, Wider dich babe ich cet.
6. Circa vel Quod attinet ad.
* CicL. 2. Ep. 14: In hoc homine nullam accipio excusationem.
7. Per.
* Cic. L. 1. Ep. 7: In omni reliqua vita.
8. Fx.
* Sammon. c. 48: In cuius (mulsi aceti) cyatho praedicta salubriter hauris
9. Statum signat. Germ. Bey, In.
* Ulpian. Leg. 1. D. de Decretis et Ordin. Fac. Medicis se liberosque suos in aegritudine corporum committant. Sic In more est, Plinius L. 16. c. 4.
10. Ob.
* Cic: L. 3. Ep. 8: Ne in quo te obiurgem, id ipsum videar imitari.
* Cic. pro Lege Marc. c. 12: Quum vestres portus in praedonum potestatem fuisse sciatis. Ter. Eun. 2. 2. 29: Ille ubi videt, me esse in tantum honorem. Cic. L. 1. de Nat. Deor. Ne in cogitatione quidem cadit. Flor. L. 1. c. 6: In tabulis referre. Virgil. L. 1. Aen. v. 179. 180: Suscepitque ignem foliis, atque arida circum nutrimenta dedit, rapuitque in fomite flammam.
* Dixisse veteres In aeternum, v. g. Liv. L. 34. c. 6. Leges in aeternum latae, n on est dubium. Quin et In omnem aeternitatem eos dixisse, haud negaverim: quod sciam,
Instinum Lib. 2. cap. 4. n. 17. Habere In omne aevum; quin et Plinium L. 10. Ep. 109. In perpetuum; et ipsum ciceronem dicere, Ab omni acternitate, Ex omni aeternitate, In omni aeternitate, ut in Libb. de Divinat. Nihil fieri, quod non ab omni aeternitate certum fuerit esse futurum; et Lib. de Nat. Deor. Quod semper ex omni aeternitate verum fuerit. Verum quod dubitamus, illud est, an veteres et in negationibus faciendis huiusmodi locutiones usurparint, dixerintque Ab. aeterno hoc non est factum, pro Numquam hoc est factum; itemque In aeternum hoc non fiet, et In omnem aeternitotem hoc non fiet, pro Numquam hoc fiet. Hebraeos tali modo negationes formare, notum est: et ex litteratura Hebtaica, tamquam sibi vernacula, scriptores qeo/pneustoi N. T. hauserunt, quum passim scribunt ou)k e)ist to\n a)iw=na, quod potuissent more Graeco Adverbio ou)de/pote exprimere. Quare qui nostrâ et patrum memoriâ in lingua Latina eodem loquendi modo utuntur, Hebraisino inducti facere id videntur, Vorst. de Lat. Mer. Susp. 46. seqq.
† Occurrunt interim in scriptoribus Latinis interdum locutiones, quae Hebraismi videri possint. Conf. Ioh. Gottl. Heineccii Progr. de Ulpiani ICti Hebraismis, insertum Opusculorum variorum eius Sylloge, elim seorsim editorum, iam in hunc fascieulum collectorum. Halae Magdeb. in 410. 1735.
* Cic. 1. in Verr. c. 3: Intelligit, me ita paratum venire, ut non modo in auribus vestris, sed in oculkis omnius sua furta atque flagitia defixurus sim.
spiritum edere; Iustin. L. 16. c. 3: Inter alicuius manus exspirare.
Occurrit tamen etiam apud optimae notae scriptores veteres, nominatim apud ipsum Cic. Cat. cap. 22: Mihi quidem numquam persuaderi potuit, animos, dum in corporibus essent mortalibus, vivere.
* Latinis veteribus Cumulus has fere loquendi formulas dedit: Magno cumulo augere aliquem. Cumulum gaudii alicui adferre. Ad pristina tua beneficia magnus accedet cumulus.
in Latio usitatius sit, addubito: Lat. Animam agere. Schori Phras. ad voc. Ago.
* Cic. in Verr. 5. c. 55: Sigillatim potius, quam generatim atque universe loquar. Plin. L. 1. Ep. 8: Memini quidem, te iam quaedam adnotasse, sed generaliter. Ideo nunc rogo, ut non tantum universitati eius attendas, verum etiam particulas, qua soles, lima persequaris. Id. L. 3. Ep. 15: Igitur non temere iam nunc de universitate pronuntio: de partibus experiar legendo. Id. L. 4. Ep. 20: Quid senserim de singulis libris tuis, notum tibi, ut quemque perlegeram, feci: accipe nunc, quid de universis generaliter iudicem. Id. L. 5. Ep. 13: Tu velim quid de universo, quid de partibus sentias, scribas mihi. Id. L. 10. Ep. 71: Nibil inveniebam aut proprium aut universale, quod ad Bithynos ferretur. Id. L. 9. Ep. 4: Me in universitate longissimum, brevissimum in partibus iudicare. Quintil. Pauca in universum de varietate opinionum dicenda sunt.
*tw=| In genere, opponitur to\ In specie, quod aeque est Philosophorum recentiorum: Lat. sigillatim, sepeiatim, nominatim. Virg. Singula quid referam? Cic. Sed ad ea ut descendamus, quae videntur generi huic subesse.
* Cui tamen observationi hanc notam apponimus, eiusmodi locutiones, v. g. In gratiam, in honorem alicuius, apud Senecam, Plinium, Veleium Paterculum et Florum
occurrere; sed Ciceronem aliosque elegantiores pro eo dicere Eius causa, honoris illius causa. Vavassor Antib. p. 551.
* V. g. Christus in hoc carnem induit, ut expiaret humanum genus. Cic L. 3. Offic. c. 25: Quanto melius fuerat, in hoc promissum partis non esse servatum?
* In honore tenere aliquem, indoctiores non dicerent, si observans, observantia, observo, satis pervulgata essent: neque observans et observantia significat, quos Monachi observantes aut de observantia vocant; sed observans alicuius hominis dicitur is, qui colit et amat aliquem; et observantia, honoris exhibitio, et observare, honorem exhibere. Schori Phras. ad Voc. Observans.
* In. posteriori loquendi modo nomen Imperium non tam magistratum seu potestatem imperandi, quam exercitum videtur notare. Nimirum iunctam heic videmus particulam Cum, quae comitatum ex Grammaticorum praeceptis adfert. Qui etiam Historicos Latinos, res Romanas nobis memotrantes, eo, quo par est, studio perlegerit, facile concedet, infinitos paene occurrete locos, ubi, imperium, Imperatorem pariter atque exercitum in se complectatur. Caes. B. C. 3, 11; Illi quum se contra imperium pop. Rom. i. e. contra Caesarem cum exercitu, pugnaturos esse negarent. Deinde per Metonymiam significat ipsos Imperatores, qui imperium habent, et exercitui praesunt. Caes. B. C. 1, 31: Nacti vacuas ab Imperiis, Sardiniam Valerius, Curio Siciliam, cum exercitibus eo perveiunt. Nam heic per imperia inteklliguntur ipsi praefecti, qui provincias obtinebant, Cato scilicet Siciliam, Cotta Sardiniam c. 30. qui uterque desperatis rebus ex provincia, cognito Militum Caesaris adventu, profugerant. Denique haec ipsa vox quoque idem valet; quod exercitus. Cornel. Timol. 2. Quem non odio tyrannidis dissensisse, sed cupiditate, indicio fuit, quod ipse expulso Dionysio imperium dimittere noluit
Plinius Panegyr. c. 11 qui hoc. ipsum imperium peperere, quod modo hostes invaserant, contempserantque. Cuius pulsi fugatique non aliud magis habebatur indicium, quam quod triumpharetur.
* Haud satis commode factum heic pro maleficio, et Invenire pro deprehendere usurpatur.
* Similiter In manibus habere, tenere; it. IN manus sumere, dare, incidere, venire, non sunt Germanisimi, ut quidem primâ fronte videntur; sed veteres ita locuti sunt. Vorst. de Lat. Falso Susp. 58.
* V. g. Est in oculis civium constituendus. It. Villam aedificare in oculis omnium hominum.
* At Bona cum pace aliquem adimittere, Latine dicitur.
In pace abire pro tempore initae pacis abire, quodammodo tolerari possit.
* Quid Persona significet, de eo vide Part. Etym. Sect. 2. Numquam autem, quod scio, Persona opponitur ei, quem nomine nostro delegamus, qui personam nostram repraesentat.
Eodem ergo censu habendum. In persona aliquid luere: quod Latine reddi potest, Suo luere aliquid capite; Ipsemet hoc luam, vel aliter pro argumento.
IN PLANETA hoc vel illo natus est; In hoc vel illo sidere natus est; Aliquâ fortunâ est, Astrologiae locutiones sunt, extra civitatem Latinam natae: Latini pro eo, Eo fato est, Eâ conditione atque eo fato natus est. Schori Phras.
* Dicunt etiam A Principio, immo et Principio Adverbialiter. Vid Terent. Phorm. A. 1. Sc. 5. v. 22. Tacit. Annali 1. c. 1. n. 1. Cic. Offic. L. 1. c. 4: Principio generi animantium omni est a natura tributum. Et Iustinus L. 2. c. 1. n. 6. pro eo habet Iuitio rerum: et n. 14: Principio rerum.
* Puncti vocabulum nusquam hâc notione apud Classico legitur.
Punctum est
1. Spatium aliquod, quod mente concipitur, et cuius pars nulla est, quod sine longitudine, latitudine et profunditate est. Haec notio Mathematicorum est.
2. Spatium aliquod, quod acu aut levissima nota designatur. Haec notio Physicorum est.
3. Quodlibet minutum aut breve. v. g. Punctum temporis, Punctum horae.
4. Sensu translato usurpatur etiam pro Suffragio. Horat. de Arte Poet. v. 343:
Omne tulit punctum, qui miscuit utile
dulci.
i. e. Omne suffragium meruit. Veteres enim suffragia sive sententias non voce dicebant, sed per tabellas, quibus inscripserant, ferebant. Nimirum circumferbantur a viris popularibus in comitiis ceratae tabulae, in quibus perscripta candidatorum seu competitorum nomina erant. Pro quolibet eorum igitur qui sentiebat, adnotabat punctum. Qui plura autem puncta tulerat, vincebat.
5. Puncta queque erant, numeri in tesseris signati. Die Augen auf den Wurfeln. Sueton. Nerone c. 30: Quadringenis in punctum H S aleam lusit, Auf ein ieglich Auge hat er 400. sestertios gesetzet. Martial. L. 14. Epigr. 17.
Haec mihi bis seno numeratur tessera puncto.
† Neque vero tantum Punctum, i. dicitur, sed etiam Punctus, ûs, quartâ Declinatione. Plin. L. 2. c. 68: Terra nen aliud in universo est, quam mundi punctus h. e. centum vel exiguissima pars.
plura? Ad summam. Ne multa: Et cum aliis, Verbo, Ut paucis me expediam, Ut brevibus me expediam; Quid moror? quod Virgilii ac Poetarum aliorum est.
* Plin. L. 10. Ep. 75: A me tamen, in quantum potuerit, requirentur. Seneca Ep. 15: In tantum procedet, in quantum eius audaciam patientiae lenitate produxeris. Vellei. L. 1. c. 9: Vir in tantum laudandus, in quamtum intelligi virtus potest, Id. L. 2. c. 114: Quem in quantum quisque aut cognoscere, aut intelligere potuit, in tantum miratur ac diligit, tantorumque nominum, quibus ortus est, ornamentum iudicat.
Hinc locutio In quantum possum utcumque defendi poterat: elegantius tamen dixeris, Quantum quidem in me est, Quantum efficere possum, Quantum dicendo consequi possum, Quantum potero, Quoad potero.
Atque hinc etiam locutio In tatnum progressus sum, non quidem proscribenda omnino est; eo, quod to\ In tantum absolute ita positum apud modo dictos probos scriptores invenitur: nec magnopere tamen commendanda erit. ciceroni frequentissimum est, Usque eo progressus sum. Et Columella dicit: Si eatenus progreditur, ut dicat, cet.
Cicero quum In tantum - In quantum vult exprimere, Praepositionem omittit, v. g. L. 1. Offic. cap. 4: Sed inter hominem et belluam hoc maxime interest, quod haec tantum, quantum sensu movetur, ad id solum, quod adest, quodque praesens est, se accommodat, paullulum admodum sentiens praeteritum aut futurum.
* Ceterum In tantum sequente Coni. Ut vel Donec. v. g. Stomacho res contraria in tantum, ut qubusdam olfactu modo vomitiones moveat; it. Humum in tantum deprimere oportet, donec altitudinis mensuram datam ceperit, locutio est optimorum scriptorum auctoritate comprobata. Habet enim non modo Plinius L. 34. c. 12. ubi verba illa, quae e. .g. modo procuxi, occurrunt, sed etiam Collumella, Seneca, et alii. Cell. C. P. 413. Andr. Borrich. Append. 88., et Vindic. L. L. 117.
* Liv. L. 2. c. 48: At a Veiente hoste clades accepta temeritate alterius consulis: actumque de exercitu foret, ni Caeso Fabius in tempore subsidio venisset. Heic to\ In tempore
non potest significare satis mature: nam ex contextu patet, Caesonem Fabium non satis mature seu eo tempore, quum primum cum Veientibus bellum initum erat, sed opportuno tandem tempore illo, quo non dum omnis exercitus deletus erat, venisse suis auxilio.
Iustinus Praesat. n. 5. et 6: Quod (opus s. compendium meum) ad te (i. e. ad amicum illum, ad quem directa est haec praefatio Iustini, seu potius dedicatio) non tam cognoscendi, quam emendandi causd transmisi: simul ut et otii mei, cuius et Cato reddendam operam putat, apud te ratio constaret. Sufficit enim mihi in tempore iudicium tuum apud posteros, quum obtrectationis invidia decesserit, industriae testimonium habituro.
* Ovid. Heroid. Ep. 3. v. 6: Sanguinis atque animi pectus inane. Cic. Pro Muraena c. 12: Inanissimus pudentiae.
Interdum Ablativum.
* Cic. Verrin. 5. c. 52. princ. Ager aratoribus inanior. Cic. pro Muraena c. 20: Inanissimus prudentiâ.
† Prudentius in Laurentio v. 104. dixit etiam Inanem a marsupio. Quemadmodum Plautus Amatorem a datis sterilem; et Apuleius Montem ab aquis sterilem; ut Gruterus L. 3. Suspicionum c. 13. observat.
* Plin. L. 6. Ep. 20: Respondimus, non commissuros nos, ut de salute eius incerti, nostrae consuleremus. Terent. Hec. 1. 2. 46: Incertus animi. Id. Hec. 4. 3. 8: De uxore incertus sum.
Non raro etiam absolute ponitur. Caes. Lib. 2. B. C. c. 29: At in castris Curionis magnus omnium incessit timor.
* Incidere in opinionem, quod scio, non nisi Passive usurpatur, Bey den Leuten eine Meynung von sich erregen. Cic. L. 7. Ep. 19. ubi Dolabella: Ne possum quidem in ullam aliam incidere opinionem, nisi in eam, in qua scilicet tua de re tibi suadere videar, quod pie tacere non possum.
Lactanitus Lib. 1. c. 4. dicit, Mente esse motâ. Plinius Lib. 23. c. 1. Sect. 16. Mente commoveri. Apuleius Lib. 5. p. 166. Extra terminum mentis suae poni.
monumentum, in quo materia haeret, notatur. Valla Lib. 3. c. 18.
* Si enim pura puta materia, ubi incidatur aliquid, respicitur; non nisi Ablativus cum Praepositione In locum videtur posse habere. Quodsi non mado materia, sed etiam monumentum, in quo materia illa haeret, respicitur, v. g. sepulerum, statua, pila lapiden; nimirum tunc prior illa constructio triplex usurpari more veterum possit. Et sic etiam satis recte dici posse videtur Incidere aeri: nec in eo quidquam amplius desidero, praeter auctoritatem veterum, quam non dum tamen reperire potui.
* Hoc Verbum etiam non nullas alias locutiones apud imperitos peperit. quae non satis Latinae sunt. v. g. Incipere res stultas, pro quo Lat. dixeris, Multa stulte conari; Incipere scholam, pro quo Lat. dixeris Ludum aperire.
* Incisio enim pro actu incidendi corporis humani membrum aliquod, apud veteres non occurrit. Conf. Part. Etym. Sect. 1. Voc. Incisio: unde nec locutio haec numero aliquo esse in latio potest.
Celsus L. 7. c. 4. pro eo eleganter: Maius in manu, quam in medieamentis praesidium est. Item Incidere aliquam partem corporis. Item Specillo et ferro aliquid persequi.
* Elegans et fere neglectum verbum Ciceronis, Plauti, Lucretii, Livii et Lactantii.
* Etiam huic Verbo, praesertim Passive usurpato, addi potest, terminus, quem vocant, a quo, et ad quem. V. g. Liv. L. 1. c. 43: Haec omnia in dites a pauperibus inclinata onera.
* Inclusa enim epistola Latinis dicitur, quam quis suae vel epistolae vel orationi totidem verbis inserit. Ita Cicero: Paene orationem in epistolam inclusi. Item: *tupoqes1i/an, quam postulas, includam orationi meae. Participium autem Impositus numquam huic negotio veteres accommodarunt: dixerunt Imposita corona, Impositum onus, Impositum vulnus i. e. inflictum vulnus, cet. sed numquam Epistola vel oratio imposita.
1. Transitivâ notione, V. g. Incolere urbem, terram, agrum.
2. Notione intransitivâ. V. g. Incolere rans Rhenum; incolere inter mare Alpesque.
Vid. Scheffer. et Burmann. ad Petron. c. 33. p. 130. item Godescalcum p. 136.
* Hic Casus auferendi tamen et eleganter et necessario adponitur, si e conatu corporis sermo est; ut apud Virgilium Incumbere remis, Incumbere aratro. Conf. Schori Phras. it. Thes. Ciceron. Linacer de Emendata Struct. Lat. Serm. 301. Goclen. Obs. 61. 67. Valla. Eleg. L. 3. c. 45. Cell. Antib. 251. C. P. 236. Borrich. Analect. 62.
Construitur insuper hoc Verbum cum Infinitivo. Virgil. Lib. 4. Georg. v. 248. 249:
- - Hoc acrius omnes
Incumbent, generis lapsi sarcire ruinas. Construtiru item ita, ut sequatur Ut. V. g. Cic. Lib. 6. Ep. 6: Incubuisse cum senatu Pompeius videtur, ut Caesar ante Id. Nov. decedat.
Incumbere gladio. Auct. ad Herenn. 1, 11: Incumbere in gladium, Cic. 2. Invent. cap. 51.
Incumbere sibi apud Sen. Troad. v. 14. est, in se ruere, aut in cinerem verti.
* Sane inter veteres Ulpianus non dicit, Probandum alicui incumbit, Defendendum alicui incumbit; sed Defensio alicui incumbit, Probatio alicui incumbit. Verba eius L. 1. D. de Magn. Conven. haec sunt: Probatio non pupillo incumbit, ut doceat, fideiussores solvendo non fuisse, quum acciperentur, sed magistratibus, ut doceant, eos solvende fuisse. Item L. 5. D. de Senatuscons. Silaniano: Ubi quis in curia necatus est, vel Medici insidiis, adiri quidem bereditas potest; sed heredi defensio mortis incumbit.
Possit et fortasse dici, Hoc tibi incumbit probare: ut Probare hoc, subiectum; Incumbit tibi, praedicatum sit enuntiationis. Nam Probare hoc et Probatio huius admodum parum differunt. In Codice Iustiniani etiam occurrit. Necessitas probationis tibi incumbit. At vero Probandum hoc tibi incumbit, ut dixi, me legere non memini. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 227. seq.
* Ceteroquin Indicare se alicui pro Aperire se, Sich expectoriren, bene se habet.
* Antique etiam Accusativus heic interdum usurpatur. Vitruv. L. 1. c. 1: Ne quid ex his indigeat.
* Exempla sunt in promptu. Florus L. 4. c. 3. n. 4: Antonius, varius ingenio, aut successorem Caesaris indignatur Octavium, ant amore Cleopatrae desciscit in Regem. Quintil. L. 1. c. 3: Quidam indignantur imperia. Virgil. L. 4. c. 8. Aeneid. sub fin. Pontem indignatur Araxes. Cicero pro Qu. R. Nimium cito ait, me indignari de tabulis. Serv. Sulp. Ciceroni L. 4. c. 5: Item nos homunculi indignamur, si quis nostrûm interiit, aut occisus est.
* Vitai archaice dictum pro vitae.
* Obiter heic notandum, hanc locutionem Inducere animum vel Inducere animum suum, Terentio et Ciceroni esse frequentissimam.
Dicimus autem Inducere animum, et Inducere in animum; et construitur modo cum Ut, modo cum Infinitivo, modo cum Gerundio.
* Cicero pro Rosc. Amer. c. 19: Quibus incensus parens potuit animum inducere, ut naturam ipsam vinceret? Cat. 1. Animum induxeris, ne. Lib. 2. de Divin. c. 20: Tu animum induces, causam istam defendere. Ter. Ne illis animum inducas credere. Cum illa animum induxti tuum, hoc, quod cuperes, aliquo pacto efficiendum tibi.
Construitur etiam cum Quo minus, antecedente quâdam negativâ.
* Plin. L. 9. Ep. 13: Non sustinui animum inducere, quo minus illi indicarem. Cell. C. P. 408. Ol. Borrich. Anal. 38. Andr. Borrich. Vindic. L. L. 111. et Append. 86. Confer etiam, quae infra occurrunt ad Voc. Suus.
† Induci cum Genitivo apud Plautum a Graecis sumptum, qui e)is1a/gesqai acctrsandi significatione utuntur. Plaut. Pen. Iniuriarum multo induci (i. e. reum agi) satius est, Der Iniurien halben angeklaget werden.
* Cic. Soleae ligneae in pedes inductae sunt. It. Pedibus inductae sunt soleae. Schorus de Phras.
Solea ferrea, Ein Hufeisen. Plin. L. 33. c. 11: Iumento vel equo seleas ferreas inducere, Ein Pferd beschlagen.
* In Passivo autem hoc et reliqua vestiendi Verba more Graecorum etiam cum Accusativo inveniuntur tum materiae vestientis, tum etiam rei vestiendae. V. g. Curt. L. 1. c. 39: Induitur vestem. Ovid. 7. Metam. Induta cornibus aurum victima. Sen. Her. Oet. Non dum teneras vestita genas.
* Cicero semper construit cum Abl. et Praepos. in; atque hanc lequendi rationem in deliciis propemodum habet.
acerbissimum, implacabile, acerrimum, insinitum.
* Infamis intransitive et neutraliter significat, notans eum, qui male andit, qui bonam existimationem perdidit, Germ. Einer, der unehrlich ist, ob er gleich nicht beschrien ist. V. g. facere aliquem infamem, Tac. Germ. 14: Infame in omnem vitam ac probrosum est, Homine, vitiis infames, Iufamis stupro, furto, adulterio, cet. Famosus Passive significat, notams eum, de quo fama celebris est in utramque partem, sed in malam partem saepissime et usitatissime, Germ. Der beschrien ist, von dem viel gesagt wird: Ciceroni enim et vetustioribus in malam fere partem accipitur; sequioribus, Plinio puta, Tacito, Apuleio cet. etiam in bonam.
Atque hinc intelligitur, libellos ignominiam alteri adspergentes, dici haud posse infames, sed ex suffragio antiquitatis et ex praescripto rationis famosos. Sciopp. in Strad. 90.
* Superius tamen occurrit apud Phaedrum L. 4. Fab. 24. Cicero autem et alii veteres pro Superius dixi, Superius scripsi hac de re, dicunt Quae supra seripsi, de quibus ante dictum est. Conf. infra Loc. Superius dixi.
Cicero pro Sext. cap. 27. dicit etiam, Iniuriam inferre in aliquem; qui dicendi modus pro rariori habendus est.
1. In primis Poetae amant.
* Virgil. Ecl. 10: Cantare periti. Horat. L. 1. Od. 1.: Pauperiem indocilis pati. Id. Od. 2: Proteus pecus egit altos visere montes. Haec, inquit Cellarius, dedecent prosam. Conf. Bentleius ad Horat. p. 3. et 9.
2. Deinde Latini, Graecos imitati, Infinitivum non numquam ponunt, ubi Gerundio opus est.
* Nep. Lys. c. 3: Iniit consilia, Reges Lacedaemoniorum tollere. Cicero saepius: Tempus est, hoc facere.
3. Pro Supinis etiam, aut Participiis adsumunt Infinitivos.
* Hygin. Fab. 88: Ad slumen exiit, sanguinem abluere.
4. Durum quoque et insolens est, quum Infinitivos adhibent pro Coniunctivis post Verba petendi, menendi, hortandi et similia.
* Hygin. Fab. 194: Quum a Rege petiisset, per civitatem artem suam illustrare. Plin. L. 1. Ep. 10: Amari ab eo laboravi. Cell. Antib. 266. seqq. C. P. 342. seqq.
† Clar. Longolius hunc in locum in Act. Erud. Publ. Lips. Cal. April. 1731. p. 189, ubi librum hunc meum recenset, ita commentatur: Heic Graecismis nihil est negotii. Sunt insinitivi. Et tamen sint Graecismi ex decreto ineptorum quorumdam ludimagistrorum, quibuscum nollem Cl. auctorem, rerum cetera peritissimum, stare. Omnia alia liquido ostendit Sanctii Minerva 3. c. 6. p. 313. quam si consultum adieris, hoc responsum feres, Insinitivos adhiberi pro Nominibus quorumcumque Casuum. Conf. Vossium de Constructione c. 50. Cel. Cortium ad Sall. Iug. 89. n. 3. Neque insolens et durum est, quum Insinitivos adhibent pro Coniunctivis. Id enim castissimis scriptoribus familiare. Cernere est hoc apud Cel. Corte ad Sall. Cat. 52. n. 24: Coniuravere nobilissimi cives patriam incendere. Hactenus Longolius.
Nimirum occurrunt multa in re Grammatica, quae aliis aliter videntur, et in utramque partem disputari possunt. Quo quidem in genere hunc ipsum locum etiam habendum esse existimo. Perinde autem est, quomodo versemur in Analysi, dummodo in Synthesi conveniamus. Per me enim licet, Graecismos in Latio occurrentes iugulare omnes: sequamur modo usitatiorem et molliorem verborum structuram; quales sane illae non videntur, quas Graecismos volunt esse magni nominis Grammatici. Neque enim, quod Cl. Longolius mihi imputat, ineptos quosdam ludimagistros secutus sum;
sed Cellarium, sed Melanchthonem, sed Illustrem Heineccium.
Allegavi quidem solum Cellarium, eo quod eius verba potissimum usurparem: cuius tamen merita Longolium ab acerbo convicio deterrere potuissent. Etiam Melanchthonem, aliosque summos viros nobis suffragari, nemo temere infitiabitur, qui huius Grammaticam evolverit.
Quod ad Illustrem Heineccium attinet, ille sane in Stili Cultioris Fundamentis p. 59. seq. rem omnem ita perorat:
Nec a vocabulis tantum Graecis abstinendum est, verum etiam a Graecismis, id est, phrasibus ad Graecae potius, quam Latinae linguae Analogiam compositis, quamvis eas non numquam in deliciis habuerint auctores quidam kak\o/zhloi.
Tales Graecismi minus elegantes sunt
1. Si Infinitivi ponantur pro Coniunctivis, Gerundiis, Participiis. V. g. Instigavit petere, pro Instigavit, ut peteret. Hygin. Ad flumen exiit, sanguinem abluere, pro sanguinem abluturus. Id. Idoneus facere, pro Idoneus ad faciendum.
2. Si constructiones Graecae Latinis substituantur. v. g. Quibus iusserat, pro Quos iusserat. Tacitus Annali 13, 40: Ego audita tibi putaram, pro A te audita. Cic. ad Attic. Ep. 13, 24: Manet hunc poena, Latet me. Quamvis haec omnia, si rarius et in loco adhibeantur, non careant venustate.
Vix ullus est veterum auctorum, quin subinde Graecismos adhibuerit, ut exempla docent, collecta a Sanctio in Minerva p. 546. seq. Enimvero sunt, qui ad affectationem usque graecissant, veluti Sallustius, Tertullianus, et e recentioribus Lipsius, quos nemo temere imitabitur.
* V. g. apud Luc. 1, 9. Tutumque putavit iam bonus esse socer. Catullus Epigr. 4: Phaselus iste, quem videtis hospites, ait fuisse navium celerrimus. Ovid. L. 2. Trist. Acceptum refero versibus, esse nocens. Id. L. 13. Metamorph. Sed enim quia rettulit Aiax Esse Iovis pronepos.
† Nimirum Poetae Graecismum heic adhibent, quem in prosa nemo temere imitetur. Graeci enim manent in eadem persona, si v. g. dicunt, e)/uxetai e)=inai a)/ristos2.
* Cic. Lib. de Orat. n. 234: Primum Scaevolae te dedidisti, quem omnes amare meritissimo pro eius eximia suavitate debemus. Id. L. 2. de Orat. n. 2: Quos. tum, ut pueri, refutare domesticis testibus patre, et C. Aculeone propinquo nostro, et L. Cicer. patruo solebamus. Id. L. 2. n. 215: Quam consequi nisi multâ et variâ et copiosd oratione, et simili contentione actionis nemo potest. Et n. 216: Quae etiamsi alia omnia tradi arte possunt.
* V. g. Tene mihi lavare pedes? Sc. fas est. Tene istam rem inanimum induxisse tuum? Warum hastu denn solches in deinem Herzen vorgenommen. Multa huius generis excmpla dedit Graevius ad Iustin. L. 2. c. 14. et ad Cic. Epist. ad Attic.
* Infra extremitatem; Intra medium rei spectat.
aliquid in commentarios; Ingerere se in aliquam rem.
Proprie autem sumptum pro Intrare, subire, adsciscit Accusativum cum vel sine Praepositione in. V. g. Ingredi forum vel in forum; Ingredi viam vel in viam. At Ingredi in conspectum populi, semper cum Praepositione, numquam aliter.
* Ingredi societatem alievius, suspectum est; et Ingredi Monasterium, non nisi notione propriâ sumitur, quâ multi ingrediuntur monasteria, qui non sunt monachi, sed hospites, et propterea inde mox redeunt.
Latine cum Pontano heic dixeris, Religiosum ordinem, sectam, rationemque vitae sequi; Sanctorum hominum sectam atque instituta persequi; Religioso sodalitio nomen profiteri vel nomen dare; Institutis Dominicanorum se addicere cet.
* Ceterum Cicero et optimus quisque multo aliter construunt hoc Verbum, dicentes Ingurgitare se cibis, vino i. e. gulae deditum esse; et Ingurgitare se in flagitia i. e. immergere. Transfertur quoque hoc Verbum ad alia, v. g. Gell. L. 5. c. 16: Ingurgitare se in Philosophiam. Et Cic. in Anton. 2. c. 27: In eius copias quum se subito ingurgitavisset i. e. quum eum divitiis spoliasset, et has convertisset in usum suum.
† Apuleius. etiam L. 7. de A. A. p. 192. utitur eo transitive: Ingurgitare singulos poculis crebris grandibusque.
* V. g. Flor. L. 4. c. 1. n. 9: Ciceronis imperio iniecta est barbaris manus; et Curt. L. 9. c. 6. n. 12: Invicti corporis spoliis inertissimi manûs sunt iniecturi; Id. L. 10. c. 1. n. 37: Ipse morituro manum iniecit;
Sed etiam est manu aliquem ducere, manum alicuius complecti, Einen bey der Hand nehmen, in signum nempe dominii, quo nobis aliquem, ut mancipium nostrum, vindicamus: ad quem ritum ea loca, quae hanc locutionem eâ notione exhibent, respiciunt.
* V. g. Cic. pro Qu. R. Ipsa mihi veritas manum iniecit, et paullisper consistere et morari coegit. Liv. L. 3. c. 4.: Virgini venienti in forum libidinis manum iniecit. Plin. L. 10. Ep. 19: Quieti eius inieci manum.
Plautus etiam dicit, Inicere manum in aliquem.
* V. g. Intercedunt mihi inimicitiae cum illo. Suscipere graves inimicitias. Gerere graves inimicitias cum aliquo. Cavendum tibi erit, ne parum simpliciter et candide posuisse inimicitias videare.
† Inire non iungitur, nisi rebus aliquid momenti habentibus, gravibus et non minutis. V. g. Inire rationem, foedus, pacem, societatem, bellum, pugnam, viam, Consulatum, suffragium Liv. L. 2. c. 56. cet. Nam Inire prandium, cenam, dormitionem, non ita rite dicuntur. Ineunte aetate, vere, hieme, pueritid, cet. recte dicuntur; sed non Ineunte die, nocte, horâ, cet. Valla L. 5. c. 54.
* Instinus L. 2. c. 7. n. 5. pro Inire gratiam ab aliquo, dicit Trahere gratiam ab aliquo.
* Ad aliquem locum, nusquam dixere veteres, quia vicinitas eo denotatur: est autem contra huius Verbi insitam notionem, servire significando motui ad locum vicinum.
Bini priores modi sunt usitatiores: Posteriores bini minus frequentantur.
1. Quando eo illi utuntur, qui, quod perperam ipsis excidit, corrigere volunt. V. g. Ernestus, Academiae Iuliae quendam Professor: Ernstius, inquam: pro quo dicendum, Ernstium volebam dicere. Plautus enim, quum se corrigit, ait: Illud volui dicere. Alii pro eo: Sit venia dicto; lingua enim praecurrit mentem.
2. Quando hoc Verbum nostri homines ante totam aliquam orationem, quam referre instituunt, collocant; quum veteres perpetuo post primum, aut priora vocabula orationis, quam referre instituunt, ponant. V. g. Ea mortalium, inquit, conditio est, It. Itane, inquit, sapere vultis?
† Notandum etiam, hoc Verbum interdum simpliciter pro dicere usurpari. Cicero: Quas tu mihi intercessiones inquis? Idem: Ad Ciceronem inquiebat Gallus. Voss. de Vit. 157. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 213: Cell. Antib. 200. C. P. 378. Schorus de Phras. it. in Thes. Cic.
* Sunt, qui Inquam, Inquis, Inquit, non nisi post primam, aut primas voces orationis volunt poni, nec plura eidem vocabula praemitti posse contendunt. Aliter tamen
saepe hoc fit. Audi Ciceronem L. 2. Ep. 12. Attic. Et inimicissimus Caesaris, et, ut omnia, inquis, rescindat. Id. L. 1. Ep. 13: Quid id ad me, inquies. It. Sed tamen quid huio simile est? inquam. It. Quos tu mihi. intercessores, inquies. Et Ovidium L. 1. Metam. Si se non noverit, inquit. Et Horatium L. 1. Sat. 3: Communi sensu plane caret, inquimus. Et Statium L. 4. Theb.
Non haec apta mihi nitidis ornatibus, inquit,
Tempora.
Phaedr. L. 3. F. 12. v. 3: Iaces indigno, quanta res, inquit, loco! Mechovii Antiph. p. 94. sq.
* Participium Inquiens, quod obsoletum videtur aureâ et argenteâ aetate fuisse, quum apud neminem utriusque huius aetatis repertum, credo, huc usque sit, in usum revocatum est aeneâ demum aetate ab Hieronymo, Augustino, Sedulio, et aliis huius notae Scriptoribus.
† Ex Plinio Lib. 1. Epist. 5. citatur quidem ab non nullis: sed in melioribus editionibus abest, nec Casaubonus id ibi agnovit.
Dicere autem in allegando alterius sermone integrae orationi praeponitur; quamvis veteres hoc Verbum ita usurpare solent rarius.
* Curt. L. 5. c. 5. n. 16: Contra Theaetetus Atheniensis orsus est dicere: Neminem cet. Cic. de Senect. c. 22: Apud Xenophontem autem moriens Cyrus maior haec dicit: Nolite arbitrari, o mihi carissimi silii, me, quum a vobis discessero cet. Id. Lael. c. 24: Sed nescio quo modo verum est, quod in Andria familiaris meus dicit: Obsequium amicos, veritas odium parit.
usurpetur, quum sermo sit de iis, quae sunt virtutis, atque iudicio sapientum laudem merentur. Itaque insane et bene putant sociari vinculo quodam duriore. Lipsius alicubi ita loquitur, eoque nomine vapulat ab Henr. Stephano libro de suspecta Lipsii Latinitate. Habet tamen Insane bene, Plautus Milit. Glor. A. 1. Sc. 1. Borrich. in Voss. 142.
Inscribcre alicui litteras, Latinis est, quod imperitis Superscriptionem facere, Titulum epistolae facere vel scribere, Titulam inscribere vel superscribere. V. g. Hae litterae tibi inscriptae sunt, Die Aufschrift des Briefes ist an dich gerichtet.
* Superscriptio vocabulum est, quod veteres plane ignorarunt. Superscribere hâc notione occurrit apud Modestinum Lege 4. Dig. de Operib. Publ. Apud Gellium autem et Ammianum marcellinum idem notat, quod substituere aliquid litteris in eum locuin chartae, qui oblitus aut erasus est, Germ. Etwas verbessern, etwas daruber schreiben.
Inscribitur liber, eleganter pro Nomen aut titulus libri est, Fecerunt titulum libri, Vocarunt librum hoc vel illo nomine.
* Cic. Xenophontis liber, qui Oeconomicus inscribitur. Id. Oratorem meum: sic enim inscripsi. Id. Deceptus indicibus librorum, qui sunt fere inscripti de rebus notis.
Inscriptionem etiam Cicero vocat, quam Ovidius et alii titulum, nomen dicunt.
Item: Digressio extra causam interponitur. It. Interponuntur etiam contiones et hortationes. Schori Phras. ad voc. Interpono.
* Sed durior, inquit Clariss. Kappius ad Iensium 169. seq. mihi sententia videtur, quam cui suftragari queam. Qui me tam audacem facit, est optimus Latini stili magister, Tullius. Hic enim de Offic. L. 1. c. 15. extr. Sed in collocando, inquit, beneficio, et in referenda gratia, si cetera paria sunt, hoc maxime officii est, ut quisque maxime opis indigeat, ita ei potissimum opitulari; quod con ra sit a plerisque. A quo enim plurimum sperant, etiamsi ille his non eget, tamen ei potissimum inservire Cuilibet haec legenti intelligetur, inservire heic omnino notare officia praestare. Nec aliter recipio locum Cornelii Themist. 1, 3: Quum iudicasset, sine summa industria non posse eam (contumeliam) exstingui; totum se dedit rei publicae, diligentius amicis famaeque serviens. Quid enim est amicis servire aliud, nisi officia praestare? Atque haec locutio hoc minus, opinor, reicienda erat, quo frequentior est apud Latinos Dativus, ut vocatur, commodi. Vid. Cl. Iac. Perizonius ad Sanctii Minervam 182. Hactenus Kappius. Plura exempla, quae contra Cellarium militent, videsis ex Cicerone collecta apud Nizolium.
quorumdam sermonem: Insinuare aliquem alicuius animo, Plin. Paneg. c. 62. Insinuat sese ad iliam amicam heri mei, Plaut. Mil. 2. 1. 27.
In Genitivo to\ crimine subauditur; quem Ablativum alii subiciunt.
* Ipsum autem Instantine vocabulum suinime damnamus. Occurrit illud apud Plinium L. 5. Ep. 8. ubi de differentia orationis et historiae agit: Haec vel maxime vi, amaritudine, instantiâ; illa tractn et suavitate, atque etiam dulcedine placet. Et Tertull. de Spectac. c. 19: Instantia quaestionis. Notat autem heic adsiduitatem.
* Ceterum Instituere facere, non semper est Incipere facere, sed aliquando simpliciter etiam pro facere ponitur. Quod genus loquendi et Graecis usitatum; quo de Casaubonus Not. in N. T. ad Luc. c. 1. v. 1. it. Actor. c. 1. v. 1. et c. 11. v. 15. monuit.
* Penula usitate notat Germ. Einen Reiseoder Regen. Mantel: hoc loco tegumentum equorum, Eine Schabaracke.
* Cic. pro Rosc. c. 11: Insuere aliquem in culeum, atque ita in flumen deicere, Einen sacken. Valer. Max. L. 1. c. 2: Insuere aliquem culeo.
† Sed Eculeo imponi, notat Germ. Auf die Leiter gespannet werden. Quaestio in eculeo, Die peinliche Frage, die Folter auf der Leiter.
* Cornelius Nepos frequentissime Praepositionem omittit Bangius 1062.
Etiam regionum nomina interdum ap. Poetas sine Praepositione apparent. Virg. Italiam fato profugus.
* V. g. Insultare alicuius pietati. Insultare in ianuam. Insultare fores calcibus. Insultare floribus, sole, cet. Insultare segnitiam alicuius. Cic. pro Mil. c. 32: Tot annos ille in hanc remp. insultat.
* Cic. Is rem integram ad reditum suum iussit esse, Er will, man soll mit der Sache verziehen, bis er wieder zuruck komme. Id. Mihi iam non est integrum, uti tuo consilio, Es steht vicht mehr bey mir, ob ich dir folgen wolle. Id. Mihi integrum est facere, vel non facere. Schori Phras. ad Voc. Integer.
† Pro Mihi iam non est integrum, Plinius L. 8. Ep. 18. haber, Mihi iam non est
liberum. Sed prius Ciceronianum, atque adeo quanto est elegantius?
* Plin. L. 10. Ep. 12: Ex illo mensuram beneficii tui penitus intelligo.
* Horat. 1. Ep. 2. v. 36:
Intendas animum studiis et rebus honestis. Liv. in Praef. Ad illa pro se quisque acriter animum intendit, quae vita, qui mores fuevint. Id. L. 1. c. 25.: Evecti suspensique in minime gratum spectaculum animo intenduntur. Id. L. 2. c. 11: Intentus in occasionem multos simul et effusos improvido adoriundi. Iustin. L. 2. c. 12. n. 18: Quum adunata omnis sociorum classis, et intenta in bellum navale esset. Plin. L. 7. Ep. 27: Ipse ad scribendum animum, oculos, manum intendit, ne vacua mens audita simulacra et inanes sibi metus fingeret.
* Cic. Ego tela intenta iugulis civitatis de coniuratorum manibus extorsi. Id. pro Sextio c. 7: Intendere arcum in aliquem. Schorus de Phras.
Sed Intendere nervos in aliqua re.
* Intendere interdum quidem usurpatur pro augere. V. g. Tacit. 2. Annali c. 38. n. 4: Languescit industria, intenditur socordia. Et Liv. 1. c. 51: Quo cum primis se intendentibus tenebris pervenissent, pergunt cet. Sed usitate et eleganter conatum et scopum modo significat. V. g. Actionem alicui intendere, Crimen in aliquem intendere, Fugam intendere, Minas intendere: et locutio a nobis adducta manet omnino suspecta, usque dum suffragio idonei auctoris corroboretur.
* Sed nescio, an praesidium habeat tum in ipsa Verbi intendere notione, tum vero in illo Terentii Eun. A. 3. Sc. 3. v. 19: Hanc sese esse intendit, Sie giebt sich fur dieienige aus, sie begehrt oder sucht dieienige zu seyn.
Ceterum Latini pro eo dicunt, Instituit, parat, conatur hoc facere; Suscipit hoc faciendum.
* Sed qui dicunt Intentare alicui processum; non tantum in eo peccant, quod vocabulum Processûs notione peregrinâ usurpant, sed etiam quod hoc Verbum Intentare praeter morem veterum ad litem accommodant. Latine dixeris, Dicam alicui velle scribere, vel impingere, Intendere alicui actionem, In ius vel in iudicium vocare aliquem.
* Integrum tamen etiam hoc uspiam occurrit. V. g. Cic. de Amic. Neque solum colent se inter se ac diligent, sed etiam verebuntur. Gocl. Obs. 165. Vorst. de Lat. Falso Susp. 218.
* Cic. L. 1. Ep. 9: Nullum neque minimum dictum, non modo factum, pro Caesare intercessit. Id. L. 1. Ep. 12: De his rebus pridie, quam haec scripsi, Senatûs auctoriatas intercesserat; cui quum Cato et Caninius intercessissent, tamen est perscripta. Id. Tribuni ex templo pulsi quum intercedere rogationi vellent. Plin. L. 1. Ep. 23: Ille, quem contra intercederem, et auxilium ferrem.
† De varia vexataque huius Verbi notione vide Sect. 2. Part. Etymol.
alicui lumen, et in Part. Etym. Sect. 2. voc. Lumen.
† Addit Linacer, quem plerique sequuntur, etiam tertium modum; nempe Interdico te hâc re: cuius structurae prora et puppis est Caesaris illud L. 1. de B. G. Posteaquam in vulgus militum relatum est, quâ arrogantiâ in colloquio Ariovistus usus, omni Gallid Romanos interdixisset. Sed vitiosi Linacrum codices deceperunt; quum in melioribus libris, etiam MSto Vossiano Romanis legatur, ac similiter sit apud Iulium Celsum, qui exscribere Caesarem solet.
* Interdum etiam Ablativo Praepositio De praemittitur, ut: Interdico tibi de Medicis, Plin. L. 29. c. 1. Cic. Caec. c. 13.
Construitur etiam cum Infinitivo, v. g. Sueton. Galbâ c. 6: Interdixit, commeatus peti.
Ac si post se Coniunctionem postulat, admittit Ut, Ne, Quin, Quo minus. V. g. Interdico tibi, ut neque hoc facias, ne hoc facias, quin hoc facias, vel quo minus hoc facias. Menck. Spec. p. 31.
* Sed quum nuda actio respicitur, et nulla simul loci ratio habetur, Dativo tantum locus est. V. g. Interesse sermoni amicorum; Interesse consiliis; Interesse rebus divinis.
interest. Non numquam Ablativus Pronominis, et Genitivus Nominis cum Verbis Interest et Refert concurrunt, ut Interest meâ oratoris; Tuâ adolescentis interest; Meâ Caesaris refert. Etiam loco Genitivi Interest recipit Accusativum cum Praepositione ad, v. g. Cic. L. 1. de Nat. Deor. Magni interest ad decus et laudem buius civitatis, ita sieri. Recipit etiam Quemadmodum, Quomodo, Utrum, v. g. Cic. Orat. n. 51: Tantum refert vel interest, quemadmodum dicas: item Accusativum cum Infinitivo, v. g. Interest rei publicae, conservari litteras: it. Coniunctionem Ut, v. g. Interest rei publicae, ut conserventur litterae. it. Ne. v. g. Interest rei publicue, ne intercidant litterae.
Interest pro refert, regit et Genitivos quantitatis, tanti, quanti, parvi, magni, permagni, pluris.
* Simili ratione etiam impersonale Refert construitur. Differentia tamen quaedam sita in eo est: Interest quibusvis iungitur Genitivis; Refert raro aliis, quam modo recensitis, qui prerium significant. Quamlibet enim in promptu sit apud Cic. Refert omnium, et Sailust. Refert illorum; ad rariora tamen haec referenda sunt. Quare potius dixero Interest reip. vel Interest salutis; quam Refert reip. vel Refert salutis.
Interest autem non magis, quam Refert, adsciscunt etiam Nominativos praesertim Substantivi Nihil, et Pronominum Id, Hoc, Illud, Quod, et similium; it. Adverbia, vel Adverbialiter sumpta, tantum, quantum, multum, infinitum, parum, maxime, maximopere, et id genus alia. Cic. L. 5. Ep. 12. ad Lucceium: Equidem ad nostram laudem non multum video interesse: sed ad properationem meam quiddam interest, non te exspectare. Idem 1. Tusc. Qu. Theodori quidem nihil interest, humine, an sublime putrescat.
Interest interdum eleganter omittitur. Brutus ad Cic. Ep. 16. Quid enim nostrâ, (subaudi interest,) victum esse Antonium?
vero, quod voles, facies; me nihil interpono. Cur te interponis invitissimis his. Sapientius facies, si te in istam pacisicationem non interpones. Proprium est academiae, iudicium suum nullum interponere. Ita Schorus de Phras. qui tamen in eo errat, quod putat Immiscere se alienis negotiis, perperam dici: occurrit enim apud Livium L. 21. c. 32. Dicunt etiam Latini, Ingerere se in aliquam rem.
* Tacitus etiam, Interrogare aliquem facti, Einen einer Vebelthat halber anklagen. Interrogare aliquem lege aliquâ i. e. accusare ex lege. Plin. L. 1. Ep. 5: Solebant testes in reos interrogari.
Poetae tamen propter metrum saepe Ablativo utuntur.
Interdum accedit Praepositio Per, Ad, In vel Intra.
* Liv. Quae nostra per tot annos vidit aetas. Cic. Vigilare ad multam noctem. Id. Praesidia sunt in multos annos provisa. Id. Invicti Germani intra annos quattuordecim tectum non subierunt.
* Propert. L. 2. El. ult. Nescio, quid maius nascitur Iliade, pro nascatur. Lucan. L. 1: Quis iustius induit (pro induerit) arma, scire nefas. Ovid. Nescio, quâ natale solum dulcedine cunctos Ducit, et immemores non sinit esse sui. Id. Cernis, ut ignavum corrumpunt otia corpus, Et vitium faciunt, ni moveantur, aquae.
† In loco Ciceronis L. 1. Offic. c. 19: Quae magno animo et fortiter excellenterque gesta sunt, ea, nescio quomodo, pleniore ore laudamus; to\ nescio quomodo, verbum plane non adficit: sed consecutio verborum haec est, Pleniore ore laudamus, nescio quomodo. Atque idem iudicium esto de reliquis veterum locis, ubi Nescio quid occurrit. v. g. Nescio, quid? hoc sibi vult.
* Tenere et retinere huc non accommodarunt veteres: et Intertenere nullo antiquitatis omnino gauder suffragio.
Latini dicunt, Comprimere frumentum, Flagellare sive incendere annonam.
* Verbum enim Intrare Latini heic non usurpant. Intramas in musea, in domus, in conclavia; sed de materia aliqua dici non potest, quod intret in vas.
Dicunt autem pro eo, Tantum vas capit.
* In respicit locum; Ad personam.
* Construitur et aliquando cum Dativo. Cic. L. 16. Fam. Ep. 12: Sed nimis invaserat furor, non solum improbis, sed etiam his, qui boni habentur. Varro de Vita P. R. Lib. 4:
Tanta invasit cupiditas honorum plerisque, ut vel caelum ruere, dummodo magistratum adipiscantur, exoptent. Ita dicunt: Invasit repentinus terror, Invasit habendi cupido cet. me et mihi.
* Neque vero tantum haec locutio notione istâ morali sumitur; sed etiam interdum notione propriâ et Physicâ. V. g. Flor. L. 1. c. 18. n. 7: Frentanae turinae praefectus Obsidius, invectus in Regem, turbavit coegitque, proiectis insignibus, proelio excedere.
* Invicem quidem particula probae monetae est, et apud optimos scriptores occurrit; licet Cicero illâ semel tantum utatur, et apud ipsum usitatiora sint Inter se, Ultro citroque; sed hac ipsa tamen in locutione mihi displicet; praesertim quum totus verborum nexus insolens mihi videatur.
* Cic. Hoc tibi invidiosum futurum est. Id. Accipere invidiosum ad bonos. Id. Neque id ego dico, ut invidiosum sit in eos qui. cet.
* Sallustius, Suetonius ac Plautus etiam intransitive addito Pronomine reciproco usurpant. V. g. Invitare se cibo, vino, largissime; Invitare se in cena plusculum, Bey der mahlzeit mehr zu sich nehmen, als die natur vertragen kann.
* Scilicet Pronominibus possessivis addantur interdum Genitivi non tantum huius Pronominis, sed etiam aliorum Nominum aut Participiorum, quae et ipsa possessionem significant et declarant. V. g. Cic. L. 11. Art. Ep. 15: Solius meum peccatum corrigi non potest. Liv. 7. ab V. C. Noster duorum eventus ostendet, ntra gens bello sit melior. Cic. 2. Phil. Tuum bominis simplicis pectus vidimus. Ovid. Et flesti, et nostros vidisti flentis ovellos.
† Quum igitur Apostolus Paulus Rom. 12, 19. dicit, do/te to/pon th=| o)rgh=|, Gebt Raum dem Zorn; non elliptice loquitur, et subaudiri vult tou= *qeou=, quasi dicat, Commendate omnem eausam Deo, strenuo illi iudici, Gebt Raum dem Zorn Gottes; nec o)rgh\ absolute positum hoc loco pro o)rgh\ tou= *qeou= usurpatur; sed id vult: Iram fugite, ab iracundia vos reprimite, atque ad vos redite, ne irae indulgete, de iure westro concedite, de iure vestro decedite, Besinnet euch, bedenket euch im Zorn, damit ihr ia nicht dem lieben Gott in sein Amt fallet, und Rache ausubet; wenn ein zorniger Gedanke bey euch aufsteiget, so betet flugs ein andachtig Vater unser, unterdessen wird der unsinnige Narre voruber gehen, und ihr werdet euch in eurer besslichen
Blosse vor Gott schamen. Conf. Lamberti Bos Exerc. Phil. in N. Foed. loca.
Huic explicationi ut faveamus, facit sermonis proprietas, et Analogia, quae in hae locutione controversa apparet. Interim altera illa exegesis gravissimos auctores habet: cui etiam libentissime subscriberemus, si, quod non dum factum esse, intelligo alicunde probari posset, dou=nai to/pon th= o)rgh=| idem etiam significare, quod Vindictae alicuius aliquid puniendum relinquere. Utraque autem explicatio eodem recidit, et neutra contextui repugnat.
* Dicunt etiam: Habere aliquem iratum.
† Hinc, quod Luthero D. Staupitzius aliquando dixisse fertur: Sine vadere, ut vadit; non nemo ita magis Latine reddidit in metro, lusitque sequentem in modum:
Sicut it, ire sinas: nam sic vult, sicut it, ire:
Sicut enim nunc it; sic semper it, ivit et ibit.
† Cicero etiam L. 9. Fam. Ep. 26. secundum aliquot Codd. habet, Irridere in aliquem; quam etiam scripturam P. Manutius suam fecit. Sed plerique codd. to\ in non habent.
* Cic. Litteras tuas recepi, iis profecto supra fidem delectatus. Id. Cura, ut valeas: id foris cenitando facillime consequere.
Sed post Coniunctionem copulativam non sine emphasi et elegantia declarandi praecedentis causâ ponitur.
* Cic. Unas tantum a te accepi litteras, et eas perbreves. Id. Veste erat indutus talari, et eâ detritâ et sordidâ. Id. Filium habeo, eumque unicum.
Eâdem emphasi et elegantiâ Idemque vel Et ille quidem, heic ponuntur.
* V. g. Amicus meus fidelis idemque suavissimus. It. Ununt habeo filium, et illum quidem admodum adolescentem.
nito exercitu, et id vel hoc in adolescentiâ. It. Omnes liberales artes adsecutus est, et id vel hoc in pueritia. In Masculino aut Feminino Genere videtur potius utendum Is, Ea, vel lis, quam Hic, Haec, vel His. V. g. Unica mihi vestis est, et ea detrita et sordida potius, quam Et haec. Valla L. 2. c. 5.
† Contra Borrichius Analect. p. 62. Terentium to\ Ita absolute positum notione adsirmandi usurpasse contendit. Vossius vero de Vit. Lat. Serm. L. 1. c. 35. p. 160. iam dudum respondit, ita naturâ suâ esse similitudinis Adverbium, et apud Terentium et Horatium absolute positum kat) e)/lleiyin idem esse, ac si diceretur: Ita est, ut dicis. Qui modus loquendi ellipticus quum his scriptoribus propter metrum condonandus sit; non tamen propterea in prosa ilico adsciscendus a nobis videtur.
* V. g. Castell. Ita me Deus bene amet, ut dico verum. At ita Deus perdat hostes Davidis, ut ei ante crastinum mane nihil prorsus reliqui faciam. Sic vivat Deus, cui ego ministrare soleo, ut ego. me Achabo ostendam hodie. Ita vivat Pharao, ut hinc non abibitis, quin. Ita vivam, ut Iovae gloria totus orbis replebitur. Ita mihi sitl Iova propitius, ut una me mors a te divellet. Ita tibi felicem vitam precor, ut istud non faciam, Sc wahr du lebest, so wahr deine Seele lebet.
* Cic. L. 16. Attic. Ep. 6: Scribis, in caclum ferri profectionem meam, sed ita, si ante Cal. Ian. redeam.
* 1. Quaeritur, an satis Latine dicatur Iubere alicui. Sunt, qui hanc constructionem in Graecismis ponunt, eamque posteriori adserunt aevo: quorum in numero sunt Vossius de Arte Grammatica L. 7. de Constructione p. 132. et Cellarius Antib. 268. it. C. P. 98. At vero Scioppius not. ad Sanctii Minerv. L. 2. c. 4. p. 125. et Praef. in Grammat. Philosoph. eam, ut maxime Latinam, probat ex Cicerone, Livio, Curtio et Asc. Pediano. Cum Scioppio defendit illam etiam Iacob. Perizonius ad cit. Sanctii locum; et Goclenius Observ. 20. p. 62: Iubeo tibi, inquiens, et iubeo te; sed posterius usitatius; et L. 3. Controv. Grammat. p. 174: Iubeo, inquit, tibi, et iubeo te, sicut keleu/w de et s1oi/. Quod ad locum Livii attinet, haec locutio ibi Gronovio insolens visa est: unde pro cui iussum erat, mavult quippe iussus erat, vel quem iussum erat. Sed Gronovius heic sine causa emendat. In loco Curtii dissentit Freinshemius. At vero, quod Scioppius ignoravit, etiam Iulius Caesar Iubeo cum Dativo iunxit. Vide Melanchthonis Grammat. p. 314. et Hypomnem. p. 354. Immo, praeter hos laudatos auctores, ita etiam locuti sunt Tacitus, Sallustius, Hyginus, Macrobius, Claudianus, Prudentius, immo etiam Iustinianus in Institut. L. 4. Tit. 17. de Offic. iudic. et speciatim §. de Actionibus realibus: Iubere ei debet, nt rem ipsam restituat cum frnctbus. Conf. Kappius ad Iensium 47.
2. Quaeritur, an recte dicatur, Iubeo, ut hoc facias. Scilicet r(h=s1is2. est rara aureo saeculo: et quamvis Caesar, Terentius, Livius, Tacitus, Plautus, Ovidius, et Quintilianus interdum ita locuti sint; tamen reliqui fere omnes huic Verbo Infinitivum addiderunt. Frequenter autem sic locutos fuisse constat posterioris aevi scriptores, v. g. Lampridium. Spartianum, cet. Conf. Andr. Borrich. Append. 93. et Vind. L. L. 126.
3. Quaeritur, an recte dicatur, Iubeo te, ut facias, cum Accusativo personae. Scioppius Iudic. de Stil. Hist. p. 118. reprehendit Casaubonum, quod scripserit: Iussit me Rex, ut hoc tibi significarem, pro Iussit me Rex significare hoc tibi, vel Iussit Rex, ut hoc tibi significarem: et Vossius L. 2. de Arte Grammat. c. 7. hanc r(h=s1in Latinam esse prorsus negat. Conf. Perizon. Addend. et Emend. p. 48. 125. Unde Accusativum personae, qui una cum Infinitivo sequitur, ad Infinitivum pertinere volunt; non ad Verbum Iubeo. In quo tamen magni viri errant, si quidem fimpliciter id adsertum volunt. Construitur enim hoc Verbum etiam cum Accusativo, quamvis non sequatur Infinitivus. V. g. apud Plautym Stich. A. 2. Sc. 3.
v. 11: Iube famulos, rem divinam mihi apparent. Et Sueton. Vespas. c. 23: Nuntiantes legatos, decretam sibi statuam, iussit, ut continuo sibi ponerent.
4. Notandum etiam, Infinitivum non numquam esse subaudiendum. V. g. Cic. in Epp. ad Fam. Litteras ad te, non quae te aliquid iuberent; sed quodammodo commendaticias sumpsimus. Non quae te aliquid iuberent; subaudi, facere.
5. Denique id etiam observandum, huic Verbo Accusativum rei iungi posse: in quibus locutionibus vel secundum Melanchthonem in Grammatica p. 314. Iubeo idem significat, quod decerno, statuo, creo; vel secundum alios similiter Infinitivus quidam, sed qui Passivae vocis sit, subaudiri debet. V. g. Livius: Tullum Hostilium Regem populus iussit (subaudi, creari.) Et apud Spartianum: Ut convivia, et maxime prandia per singulas litteras iuberet (subaudi, parari). Et apud ipsum Ciceronem pro Cornific. Populus Romanus legem iussit de civitate tribuenda (subaudi, fieri vel promulgari.) Atque hinc satis patet, Casanbonum adfirmantem, eiusmodi locutionem recentioris Latinitatis esse, vehementer errare. Conf. Cell. Antib. 253. et 268. it. C. P. 98. et 180. it. Discuss. Append. 61. seq.
verbis: Iurare aliquid in se, Liv. Lib. 2. cap. 45.
Iurare calumniam et de calumnia id est, Iurare, sed non temere ex malevolentia, sed iustitiae causae suae confisum dicam scripsisse alteri.
Iurare, se non debere, non est ad genium linguae: dicendum heic, Abiurare debitum, Abiurare pecuniam. Schor. Phras. ad voc. Abiuro.
Nec Iuratus tamen vim tantum agendi habet, sed Passivâ significatione etiam interdum legitur. V. g. Iuratum foedus i. e. quod confirmatum iureiurando est. Menk. Spec. 2. p. 94.
* Apud Cicerenem pro Rosc. c. 15. et pro Fonteio c. 9. Livium L. 32. c. 21. Caesarem B. C. L. 1. c. 76. n. 4. et alios, occurrit etiam Iusiurandi, Iusiurando: at Vossius Aristarcho Lib. 2. de Analog. c. 20. fin. cuncta haec loca pro suspectis habet, et Edd. heic variant.
* Ita nec dicendum, secundum edictum; sed Ex edicto.
Iuxta alienâ notione heio sumitur: et Secundum similiter hoc loco a)to/pon est.
definitionem, Iunta leges, Iuxta Dei voluntatem Cet veteres non dixere: qui pro eo habent' secundum Horatium, Ut est apud Horatium' Ex sententia Horatii, Iudice Horatio, Ut Horatio placet seu videtur, Teste Horatio, Auctore Hesiodo, Ut Ciceronis verba mea faciam, Quemadmodum Poeta canit, Ut Cicero praecipit, Secundum regulam, Ad regulam. Si ad vulgarem desinitionem rem omnem exigas, Ut ferunt leges, Ut Dei fert voluntas, cet.
* Iuxta apud veteres respicit situm loci et ordinem, idemque fere notat, quod Prope, Apud. V. g. Corn. Nepos in Vita Attici sub finem: Sepultus iuxta viam Appiam. Tacitus L. 2. Hist. c. 76: Iuxta deos in tua manu positum est. Plinius L. 2. c. 7: Vilitate iuxta belluas esse. De reliquis particulae huius notionibus conf. supra Part. Etym. Sect. 2. Numquam autem propemodum respicit normam, modum ac rationem.
Latinitate demum cadente ita usurparunt Nazarius, Solinus, Salvianus, Hieronymus, et post renatas litteras Scaliger, Lipsius, Muretus, et plures deinceps alii, apud quos creberrime occurrunt formulae: Iuxta Horatium, Iuxta recentiorum observationes cet.
* Atque cuncta haec a me dicuntur suffragantibus Goclenio Barb. 36. Becmanno Schediasm. Philol. Vossio Origin. et L. 1. de Vit. 165. Scioppio Animadv. in Voss. et de Stil. Hist. 161. Borrichio Cogit. 277. Cellario C. P. 248.
† Solus obstat Cl. Kappius ad Iensium 66, qui duo loca ex Iustino adfert, quibus significatus voculae huius, cadenti Latinitati a magnis viris adscriptus, argenteae etiam aetati vindicatur. Alter locus, quem Tursellino de Part. L. L. 430. debet, exstat L. 2. c. 12. n. 25: Quum anceps proelium esset, Iones iuxta praeceptum Themistoclis pugnae se paullatim subtrahere coeperunt. Alter exstat L. 1. c. 7. n. 1: Initio regni Cyrus Sybarem coeptorum socium, quem iuxta nocturnum visum ergastulo liberaverat, comitemque in omnibus rebus habuerat, Persis praeposuit.
* Statius Theb. 3. v. 279: Laborent arma tibi. Cic. Illud laboro, ut non minimum hâc meâ commendatione se consecutum arbitretur. Id. Laboro idem, quod tu. Quintil. L. 3. c. 11: Circa nomina rerum ambitiose laborare. Cic. De quibus antea laborabam, nunc sum animo aequissimo. Id. Senes laborant in eis, quae sciunt nihil ad se omnino pertinere. Non id ago, neque in eo nunc laboro. Id. Laborare
pro bonis viris. Id. de Domo c. 11: Laborare pro salute alicuius. Id. Laborare amici causâ.
Laborare de aliqua re, usitatissime, et Ciceroni frequentissime in ore est.
Laborare alicui, non nisi fere Poetarum videtur esse.
Dicit etiam Cicero: Amari ab eo laboravi. Non mediocriter laboro, ut possis. Laboro, quomodo ea tuear, quae mihi tuenda sunt. Graeci numquam laborant, quemadmodum probent, quod dicunt.
In aliis Ablativus fere sine Praepositione frequentior. V. g. Laborare fame, vitiis, podagrâ, dolore cet.
† Terentius Andr. A. 5. Sc. 4. habet quidem Pollicitando alicuius animum lactare, Einen mit vielen Versprechungen hinhalten; et A. 4. Sc. 1: Nisi me lactasses amantem, et falsâ spe produceres: sed inde non satis praesidii videtur esse pro suspecta illa locutione.
† In constructione, quae fit per Accusativum, Grammatici subaudiri volunt ob vel propter. At nusquam reperitur, Laetari ob hanc rem vel propter hanc rem. Solent autem Praepositiones ellipticae non numquam a veteribus in aliis exemplis nominatim adici: quod quum heic, et in Verbo Gaudeo, numquam fiat, suspecta nobis quidem est Ellipsis, quam in utroque verbo hoc, cum Accus. constructo, statuunt Grammatici.
* Virgilius more Graecorum Genitivum addit L. 11. Aen. v. 280: Nec veterum memini laetorve malorum.
* Poetae etiam cum Genitivo et Infinitivo, v. g. Laetus laboris, Laetus laborars.
* Quamlibet enim construendi modus cum Dativo plus indolis linguae Latinae habere videatur, eumque huic Verbo iungant optimi scriptores, Varro, Plautus, Cicero, Lucretius, alii; tamen etiam Accusativum personae addunt: neque solum Poetae, v. g. Virgilius, Ovidius et Val. Flaccus; sed etiam solutae orationis scriptores, v. g. Varro, Plinius et Iustinus plus semel.
† Proinde errant, qui Latet me non magis Latinum esse, quam Patet me, censent: nec audiendi sunt, qui hanc Accusativi constructionem Graecismum esse docent Poetarum, qui propter metri necessitatem eis concedatur, quemadmodum alia multa, quae in pedestri sermone minus tolerantur.
Interim quia Nepos, Caesar, Livius, Seneca, Curtius, et ceteri, quantum constat, ab utraque locutione abstinuere; Cicero autem tantum duobus locis (cuius tamen alterum exemplum ab optimis MSS. exsulat) usurparit: cum his, praesertim solutâ oratione, loqui tutius esse, quidam iudicant. Ita autem fere Cicero et alii: Hoc me praeterit, Hoc me fugit, Huius rei sum ignarus, mihi est incognitum, Hoc latet, nullo personae Casu addito. Schorus de Phras. Grut. in Cic. 1. Catil. c. 6. Cell. antib. 245. seq. C. P. 97. et 100. Sanctii Minerv. 123. et in hunc Scioppii animadv. eiusdemque Praefat. in Grammat. Philos. Borrich. Defens. Stradae 294. Gunth. Lat. Rest. 358. seqq. Titii Manud. 253. seq.
* Haec enim Adiectiva quantitatis non solum adsciscunt Accusativum, sed etiam interdum Ablativum et Genitivum, significantem certam mensuram.
Subiectum quo i.e. quo mediante latitudo, longitudo, crassitudo, altitudo homini vel rei alicui inest, ponitur in Ablativo sine et cum Praepositione a vel ab. V. g. Latus humeris, Latus ab humeris.
* Legare in re testamentaria usurpatum non construi solet cum Accusativo et Praepositione Ad; sed non nisi cum Dativo.
* Ita Legatus in bello notat Einen General-Lieutenant: Proconsuli autem in provincia adiunctus notat Einen Vice-Gouverneur.
* Atque hinc Tribunus cohortis equestris dici possit Ein Oberster zu Pferde.
Praefectus militum, Ein Officier uberhaupt. Pracfecti militum s. belli superiori honore, Ober-Officiers. Praefecti militum inferiori dignitate, Unter-Officiers.
Apud Suetonium autem Tib. c. 19. et Vesp. c. 4. Legatus legionis occurrit, nilque aliud notat, quam Tribuni vicarium. Einen Obrist-Lieutenant.
* Tyrannorum fere est, Imponere legem. Schor. Rat. Disc. L. L. p. 126.
† Nota: Rogare et Promulgare legem, proprie loquendo non eadem sunt. Nam in modo ferendarum legum observare plerumque veteres Romani solebant:
1. Rogationem.
2. Relationem.
3. Promulgationem.
4. Suasionem.
5. Suffragii lationem.
6. Acceptationem.
Conf. Part. Etymol. Sect. 2. voc. Rogatie.
* Plautus per Graecismus, loco Ablativi rei etiam Genitivum usurpat. Rud. 1. 4. 27: Omnium me iam laborum levas. Alii in hoc loquendi modo per Ellipsin subaudire malunt Abl. onere, molestid, cet.
* Libenter aliquid habere pro Delectari aliquâ re, similiter linguae nostrae vernaculae videtur natales suos tribuere. Sed Vegetius tamen hanc r(h=s1in usurpat: quamvis nemini eam imitandam putem: neque enim auctore se hoc suo tuetur satis.
† Liberatus ab aliquo pro Liberatus per aliquem. V. g. Liberati sumus a Christo pro Liberati sumus per Christum seu Christus nos liberavit, minus recte; eo quod verbis Passivis, si activa capacia fuerint Praepositionis a, minus apte in Passivo eadem Praepositio apponatur, cuius vis tum omnis est, notare terminum, a quo aliquid arcessitur. conf. supra A et AB, quando cum verbis Passivis construuntur.
* Utitur quidem Cicero vocabulo arbitrii, sed addit pronomina, meus, tuus, suus, aliorum. V. g. Secundum arbitrium meum, Ad arbitrium tuum; non Adiectivum Libernm.
† Liberi arbitrii meminisse coepit Ecclesia Saec. III, quum fatum Stoicorum a Christianis oppugnaretur. Reimmanni Hist. Voc. L. L. p. 69.
* Solemus quidem vocabulum Libidinis propterea pro me/s1w| habere; praesertim quum Livii auctoritas accedat, qui L. 1. c. 57. Mala libido dicit: interim tamen saepius in malam partem sumitur; unde a(plw=s2 sumptum deteriorem fere sensum habet.
Progymn. Dial. 17. pag. 79. seq. et Valla Lib. 4. cap. 17. Conf. supra Part. Etymol. Sect. 2. voc. Libertas. Quin et ipsam hanc locutionem adhibet Cicero notione illâ honestiore Lib. 1. Offic. c. 29: Pueris, inquiens, non omnem licentiam ludendi damus.
* Similiter construuntur Impersonalia Expedit, Convenit, Contingit, Prodest, et similia. V. g. Non cuivis contingit esse diviti et divitem. Non cui???s prodest, esse honorato et honoratum.
Plura non habui dolor
Tibi quae litarem.
Et Tertullianus de Patientia c. 7: Quem autem honorem litabimus Domino Deo? Atque in his et aliis locis Litare simpliciter sacrificare notat: nec Litare Deum sacris, usquam, quod scio, occurrit.
* Immo vero hostia intransitive dicitur litare, v. g. Sueton. Aug. c. 96: Circa Perusiam sacrisicio non litante. Sed loctio ambigua est: Vide Interpretes Virgilianos de hoc verbo: it. Macrobium L. 3. c. 5. et Nonium c. 5. n. 12. et Turnebum Advers. L. 18. c. 20.
Nec dixere tantum veteres Litare aliquid, sed etiam Litare aliquâ re. V. g. Molâ salsâ litant, qui tura non habent.
* Linum epistolae incidere, Rumpere linum et turbare ceram, locutiones sunt, quae respiciunt ad veterum tabellas, quae lino s. filamento aliquo coniungebantur, et sic non nisi ad fasciculos epistolares applicari hodie possunt.
* De priore nemo dubitat: de notione posteriore ne quis scrupulus insidat animo, videsis Cic. L. 6. Fam. Ep. 5: Quum essem in castris ad fluvium Pyramum, redditae mihi sunt uno tempore a te epistolae duae, quas ad me Q. Servilius Tarso miserat.
Locare milites in proris, Curtius; Locare, alicui filiam. Item Locare vel Dare filiam alicui nuptum vel nuptui.
* Hoc Verbum cum Praep. In constructum, plerumque Ablativum, rarius Accusativum admittit.
* Par ratio est in illis: Loco fratris sibi aliquem ducere, Loco fratris germani aliquem diligere, Aliquem in Germani fratris diligere loco cet. Vorst. de lat. Falso Susp. 264.
* Locum tenere alicuius, et sic Locum tenentem alicuius esse, per se recte dicitur, Germaniceque notat, An iemandes Platze stehen, iemandes Stelle versehen: at numquam veteres hâc r(h/s1ei usi sunt ad designandam dignitatem illam militarem, de qua heic nobis sermo est.
Locum tenentes sine addito, Die Lieutenants, vocantur Latine cum Livio Lib. 8. c. 8. Subcenturiones, cum Heinsio in Silv. Duc. p. 61. Centurionum vicarii.
* Boxhornio in Hist. Bred. Protribunus; Heinsio in Silv. Duc. p. 57. Legionis Praefectus et Vicarius; Sueton. Tib. c. 19. et Vesp. c. 4. Legionis Legatus; aliis Tribuni
Legatus, Tribuni Vicarius, est Ein Lieutenant-Colonell, oder Obrist-Lieutenant.
† Optio autem in genere est Substitutus, vel Vicarius, quem mihi arcesso, ut partes meas peragat. V. g. Hic est Optio meus, Dieser ist mein Substitutus. Parei Lex. Crit. 863. Quamlibet hoc vocabulum speciatim in re militari locum habeat. Ita enim Varro L. 4. de L. L. c. 16: Optiones dicti sunt, qui a Decurionibus tamquam administri militiae adoptabantur, scil. ut Centurionibus substituerentur. Unde patet, Locum tenentes nostros etiam Optiones appellari posse.
* V. g. Non est (scil. locus), ubi pedem ponat. Erat (sc. tempus), quando suria istinusmodi agebantur. Cic. Catil 1. c. 10: Habes (sc. occasionem), ubi ostentes illam praeclaram patientiam tuam. Est (sc. occasio) ubi vos ulciscar probe.
* Vulgatâ tamen notione apud ipsum Ciceronem c. 1. Parad. ad Brut. et L. 2. de Invent. c. 22. occurrit. V. g. In locos communes aliquid conicere, Sachen unter gewisse Titel bringen.
* V. g. Longe diversus, Longe diversissimus, et Longissime diversus. Vir longe post natos homines improbissimus. Civitatis longe primus L. 2. in Verr. n. 53. Princeps longe clementissimus. Rex longe clementissimus. Schorus de Phras.
Comparativis iungitur usitatissime V. g. Vir longe melior, longe doctior.
* V. g. Quam longe hinc est in Galliam? Augusta Vindelicorum quam longe hinc sit, nescio. Amicus noster longe hinc abest. Schorus de Phras.
*. V. g. Nihil tibi fuit longius, quam ut me videres. It. Nihil mihi longius est, quam colloquio tuo frui, Germ. Mich verlangt herzlich, dich einmal zu sprechen. Schorus de Phras.
repetere, occurrit apud Virg. Ecl. 1. v. 30, et alios: Cicero pro eo elegantius, Longe intervallo, satis longo intervallo post. Schorus de Phras. ad voc. Intervallum.
* Contrarium huie est, Brevi spatio interiecto, Caes. L. 3. B. G. c. 4; Non ita multo post, Cic. pro S. Rosc. c. 28; Non multo postea, Cic. Catil. 1. c. 16.
* Cic. Longum est dicere: sed hoc breve dicam. In Verr. De omnibus longum est dicere. De Fin. Non opus est, exemplis hoc facere longius. Schorus de Phras. Plin. L. 7. c. 43. n. 6. Longum est refellere, et supervacaneum.
* Item: Loqui ad aliorum mentem; Loqui ex vel de aliorum iudicio; Loqui in aurem alicui; Loqui pro absente. Plin. L. 4. Ep. 11: pro libertate, Corn. Thras. c. 2. n. 4.
† Agere cum aliquo, interdum est etiam litigantis, ut Cic. ad Attic. L. 1. Ep. 1. Agere coepit cum fratre eius - - una agebant ceteri creditores i. e. iure agebant, actionem, litem instituebant.
* Quod quidem scimus, Loqui secum nihil aliud est, quam In animo secum versare aliquid, Volvere secum aliquid, Ponderare aliquid. Plin. L. 5. Ep. 1: Non aliter tecum, quam mecum loqui soleo.
* Lucrantur proprie mercatores: Merent operarii, et qui labore sibi victum parare ftudent. Ac si vel maxime Lucrari improprie sumitur, respicitur tamen ubique ad lucrum, cui mercatores intenti sunt. Conf. supra Part, Etym. Sect. 2. Voc. Lucrantur.
Qui igitur dicunt: Operarii decem asses lucrantur; dicere pro eo debebant: Operarii merent denario. Merere autem non tantum milites dicuntur, v. g. Equo merere, zu Ross dienen; Pedibus merere, Zu Fuss dienen; Stipendia merere, Krieges-Dienste thun: sed et alii, qui locant operas suas, et quaestum faciunt, v. g. Aere merere, Um Geld dienen. Conf. supra Part. Etym. Sect. 2. Voc. Merere.
* Ludendo aliquid facere, non respicit modum et rationem; sed causam, v. g. Ovid. Ludendo saepe paratur amor. Nunc autem nemo ludendo versus facere potest; sed ludibundus id praestare poterit, si celeritate ingenii Poerici praeditus est. Diu meditando, et scandendo versus non faciunt, qui ludibundi id praestant.
* Verbum ludendi in re Musica a)/topon est. Ludimus aleâ, pilâ, tesseris; sed instrumentis Musicis canimus.
* De Verbo vincere enim notandum, quod non de eo tantum, qui proelio, sed et de eo, qui ludo superior est, usurpetur. Olympia sane ludus fuerunt, qui apud urbem Olympiam in Graecia celebratus fuit. Dixerunt ergo Olympia vincere. Ennius apud Ciceronem in Laelio:
Sicut fortis equus spatio qui saepe supremo
Vicit Olympia, nunc senio consectu' quiescit, Sed et Graeci similiter dicunt ta\ *o)u/mpia vika=|n. Unde orta vox composita *olumpioni/khs2 pro eo, qui ludum Olympia vincit. Quam vocem ipsi quoque Latini plurimum usurpant. Cic. L. 1. Tusc. Quaest. Diagoras Olympionices nobilis. Item: Permagnum existimans tres Olympionicas una ex domo prodire. Et alibi, Praemium Olympionicarum capere. At Latine Olympiorum victorem dicere possis. Nam ipsum quoque nomen victor in ludis frequentatur. Corn. Nepos in Praef. Magnis in laudibus totâ fuit Graecid, victorem Olympiae citari. Et in Alcibiade: Illum unum omnes prosequebantur, et id quod numquam antea usu venerat, nisi Olympiae victoribus, coronis aureis aeneisque vulgo donabantur. Et apparet, Cornelium Nepotem ipsum ludum Numero Singulari Olympiam dixisse: quod nomen proprie fuit urbis, qpud quam ludus agitatus fuit. Quin et ipse Cicero, Nepotis aequalis, Lib. 1. Tusc. Quaest. Victores Olympiae, pro Victores Olympiorum dixit. Vorst. de Lat. Falso Susp. 169.
* In malam quidem partem a veteribus Verbum mactandi usurpatur. V. g. Mactare aliquem summo supplicio, crudelissimâ morte, damno, infortunio: sed in bonam, quod quidem scio, non item.
Dic ergo Laude adficere, Laudibus efferre, Laude prosequi aliquem.
* Cic. Fil. L. 16. Fam. Ep. 21: Enitar, ut in dies magis magisque haec nascens de me duplicetur opinio. Et Pater Attico L. 14. Ep. 18: De Graecia quottidie magis et magis cogito. Plin. L. 7. Ep. 3: Fortasse his ipsis admoneris, ut te magis ac magis otio involvas. Id. L. 10.
Ep. 28: Debitores excutio, quod ex ipso tractu magis ac magis necessarium intelligo.
* Etsi enim Comparativis subicitur Ablativus; frequentius tamen id est in Adiectivis, quam Adverbiis, quibus usitate succedit Quam, v. g. Plus, quam; Magis, quam. Cicero L. 3. Fam. Ep. 15: Oderam multo peius hunc, quam illum ipsum Clodium; non, illo ipso Clodio. Horatius L. 1. Ep. 17. v. 30. 31. femel, quod equidem sciam, eiusmodi r(h=s1in horridulam admisit, ita ibi canens:
Alter Mileti textam cane peius et angue
Vitabit chlamydem:
quam tamen, praepostero imitationis studio, non nulli, ut elegantissimam, semper in ore habent; quin etiam ad odium transferunt, ut subinde audias, Cane peius et angue aliquid odisse. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 271. seq. Conf. infra Vitare aliquid cane peius et angue.
* Eiusmodi Atticismos, Accusativo scilicet absolute posito, Latinitas plures habet. V. G. Vir cetera bonus. Omni venerationis cultu aetatem devenerandus. Maestus, sollicitus, anxius vicem suam vel alicuius i. e. ob vicem. Illud quidem tibi adsentior. Id aetatis, pro eâ aetate. Id temporis, pro eo tempore. Differunt aliquid i. e. in aliquo. Quid me vis? i. e. quam ob rem. Multa peccare i. e. in multis. Hoc erro i. e. in hac re.
* Cic. Facilius in morbos incidunt adolescentes, gravius aegrotant, tristius curantur. Id. In adeundis periculis consuetudo imitanda
Medicorum est, qui leviter aegrotantes leviter curant: gravioribus autem morbis periculosas curationes et ancipites adhibere coguntur. Id. Levis est consolation ex morbis aliorum.
* Latine enim locutis Maiores, sunt avi, ac proavi, et horum longâ etiam serie antecedentes progenitores. Nec tamen diffitendum, iam sub Antoninis Apuleium in Flor. dicere, Maior meus Socrates; nempe ratione Socraticae Philosophiae, cuius sectatores quasi filii Socratis forent. Ac similiter idem in Apolog. Iam pridem maiores meos, Aristotelem dico et Theophrastum et Eudemum. Immo hoc paullo antiquior Gellius L. 19. c. 1. ait: Maiores nostri, conditores sectae Stoicae. Sed in praefectura urbium et similibus non arbitrer, tum, vel uno, altero, aut tertio etiam saeculo post, hoc sermonis genus obtinuisse. Voss. de Vit. 118.
† In vereri Gallicorum Regum aula, qui loco a Rege proximo esset, et toti aulae praefectus, Maior Domûs appellabatur. Eginhardus in Vita Caroli Magni: Oper et potentia regni penes palatii Praefectos, qui Maiores Domûs dicebantur, ad quos summa imperii pertinebat. Videntur nimirum cadente Latinitate, Maiores domûs, in optimatum familiis, appellati, qui antiquitus Atrienses, et Diaetarii vel Diaetarchi dicti sint; qui primi et honoratissimi inter servos orant; ut ex iis, quae de hoc genere servorum Laurentius Pignorius Commentario de Servis notavit, constare potest: quales hodie in aulis nostris Marschalle item Hofmeisters vocamus. Ita Hieronymus ad Nepotianum de Vita clericorum: Solus cum sola, secreto et absque arbitrio vel teste non sedeas. Si familiarius est aliquid loquendum, habet nutricem, maiorem domus, virginem, viduam, maritatam: non est tam inhumana, ut nullum praeter te habeat, cui se audeat credere. Nempe heic sermo est de Maiore domûs feminei sexûs, Germ. Einer Hofmeisterin. Sane fuerunt Maiores Domûs apud Francorum Reges initio nihil aliud, quam aulae Praefecti, et sic Primarii Ministri aulae, non eâ potentiâ ac vi, quam postea sibi, socordiâ Regum et lenitudine, usurprunt et arrogarunt.
* Verba aestimandi, qualia sunt Aestimo, puto, duco, pendo, licitor, addico, condico,
taxo, sum, adhaec facio habeo, vendo, consulo, regunt non nisi sequentes Genitivos, Tanti, quanti, quantivis, quanticumque, parvi, magni, plurimi, tantidem, nihili, pluris, minoris, maximi, minimi, it. nauci, flocci, pili, pensi, teruncii, assis, lucri et huius demonitrative sumptum. Nusquam autem Genitivos Maioris et Multi adsciscunt. Conf. supra Aestimare magni. it. infra Tanti, Quanti.
Unus Cicero obstat, qui dicit Multi existimari, Sehr wehrt gehalten werden. At hoc non trahendum puto ad exemplum esse, nec ad modo commemorata aestimandi Verba reliqua accommodandum.
* Nam Male audire, Latinis est non nisi Infamem esse, Scelerum libidinumque maculis notari. Cic. Erat surdaster M. Crassust, sed aliud molestius, quod male audiebat. Schor. Phras. ad Voc. Audio. Conf. supra Bene audire. Nempe
Opponitur ei Bene audire i. e. bonae existimationis esse. Cic. Est. hominis ingenui, velle bene audire ab omnibus.
* Ita etiam Bene contentus sese habet. Veteres haec Adverbia non iunxerunt Adiectivo isti. Pro Bene contentus, satis est dixisse Contentus.
* Dispositus notat idem, quod distinctus, distributus in ordinem: cui opponitur Inordinatus; non aegrotus, aut is, cuius in mente scrupulus quidam insidet. Plin. L. 16. c. 24: Disposta myrto folia, concava buxis, inordinata pomis. Et Plin. Iun. L. 3. Ep. 1: Me ut certus siderum cursus, ita vita hominum disposita delectat, senum praesertim. Et L. 2. Ep. 11: Vir dispositus dicitur, qui recte sibi constat, nihil confuse ac turbide agit aut dicit.
* Verba eius haec sunt:
Ille (Achilles puta) non inclusus equo, Minervae
Sacra mentite, male feriatos
Treas et laetam Priami choreis
Falleret urbem.
Troas sive Troianos male feriatos ille vocat, quod quum illis minime liceret securis esse, genio tamen indulserunt, festumque diem agitarunt. Ac pari modo gentes quoque alias, quae, dum in laetitiam effusae festum diem egerunt, captae sunt, male feriatos appellare licet. Babylonii dum festum diem celebrarunt, et choreis genioque indulserunt, a Cyro, Persarum Rege, sese captos vix senserunt; uti Herodotus et Xenophon prodidere. Pari modo Syracusas Marcellus occupavit, quum incolae in honorem Dianae festos dies agerent, seque vino largius invitassent; uti Livius, Plutarchus, Frontinus, atque alii auctores sunt. Cales item cepit M. Valerius Corvus, quum incolae diem festum celebrarent, vinoque et qpulis indulgerent: qua de re Livius Lib. 8. agit. Nec aliter Marsos festam noctem agentes a Caecina oppressos, Tacitus Annali q. scribit. Omnes igitur illos non secus, quam Troianos, male feriatos possis dicere. Sed sunt multi, qui r(h=s1ei eâ utuntur, non quum de his, qui intempestive diem festum celebrarunt, sed de his, qui indocti, inepti, omniumque vituperio digni sunt, agunt, estque illa, quam locutioni tribuunt, significatio diversissima ab ea, quam in praedictis verbis Horatii vidimus. Estque inter antiquum illum et legitimum, et hunc novitium locutionis usum et illud discriminis, quod in illo, feriatus Participium est; in hoc autem, ut nomen Adiectivum, usurpatur. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 244.
* Ita etiam Latini dicunt, Ea res sic se habet, Praeclare se res habet, Omnino praeolare te habes. Germ. Veberhaupt zu sagen, besindest du dich in guten Umstanden, es steht uberhaupt gor wohl um dich. Et, Hoc male me habet, non ad corpus, sed ad mentem refertur, notatque Germanice Das verdriesst mich.
aliorumque optimae notae scriptorum auctoritas, sed etaim Analogiae ratio. Interim Maledicere cum Accusativo, v. g. Maledicere aliquem, tum apud scriptores Ecclesiasticos, nominatim Arnobium, tum apud ipsum Petronium occurrit.
Latinis fere nihil aliud est, quam Convicium facere, Maledictis aliquem incessere, Maledicta congerere in aliquem, Germ. Schimpfen, schmahen. Sed pro Exsecrari, Diris devovere aliquem, ad Latinitatem pertinet Ecclesiasticam: cuius etiam est Participium Maledictus, veteri Latio, ut puto, ignoratum.
* Similiter Maledictio apud Ciceronem, probrum, convicium, v. g. pro Cael. c. 3: Maledictio nihil habet propositi, praeter contumeliam: sed apud Ecclesiasticos rem abominandam, rem detestabilem, rem Deo devotam et exsecrabilem notat. Conf. supra Benedicere alicui.
* Pro Male habet, dicunt etiam Male se habet. Utrumque pro aegrotat, occurrit rarius. Conf. quae paullo ante de eo exstant.
* Transitive sumptum, occurrit rarius,
* Mandatum significat quidem veteribus edictum; sed id, quod nobis negotii datum est, Germ. Eine Commission, eine Ordre von der hochsten Gewalt an Subaltern - Bediente. Et verbum Publicandi in hoc negotio non usurpant veteres: dicunt autem, Publicare librum, Publicare epistolas, Plin. L. 1. Ep. 1. et L. 5. Ep. 13.
* Manere
1. Interdum significat Exspectare: et tunc ponitur rarissime absolute, sed plerumque socium habet Casum quartum. Livius: Ipse hostium adventum mansit: Ita etiam Plautus, Terentius, Cicero, alii. Et haec constructio in Graecismis ponitur. Vide Vechneri Hellenolex. L. 1. c. 7. p. 51.
2. Interdum notat Superesse: et sic plerumque cum Dativo iungitur. Seneca: Manet mihi semper caedis memoria. Sic autem usurpant Valerius flaccus et Tacitus: uterque plus semel: quin etiam Phaedrus L. 5. F. 5. v. 44: Latinis dum manebit pretium litteris.
3. Non numquam est Contingere: et tunc Accusativum regit, Curtius: Qualiscumque nos exitus manet. Ita usurpatur apud Virgilium, Senecam, et Val. Flaccum. Aliquando tamen tunc etiam Dativum adsciscit. Seneca:
Nec tibi longa manent sceleratae gaudia caedis.
4. Notione autem vulgatissimâ commorandi varie construitur pro argumento. V. g. Manere apud aliquem, in castris, ad urbem. Francisci Sanctii Minerv. 124. Cell. C. P. 101. Discuss. 63. Andr. Borrich. Append. 151. seq. et Vindic. L. L. 131. seq.
bis zu Abend. Sed habet tamen illud Plautus in Milite glorioso. Ceterum et hoc constat, Adverbio isti Praepositiones quoque alias, itemque Nomina Adiectiva, ut Substantivo, iungi. Persius Sat. 3. v. 1. seq. dicit:
- - Iam clarum mane fenestras
Intrat, et angustas extendit lumine rimas.
Dicunt item, Multo mane, Summo mane, Postero mane.
* Sed et, quomodo nos duo Adverbia coniungimus, dicimusque, Heute fruh, Morgen fruh, Latini dicunt Hodie mane, Cras mane, Heri mane: et simili ratione Hodie vesperi, Cras vesperi, Heri vesperi. Cic. 2. de Orat. Quum ad me in Tusculanum heri vesperi venisset. In Ep. ad Att. dicit Hodie mane. Vorst. de Lat. Falso Susp. 277. seq.
* Sallust. B. Iug. cap. 35: Manifestus tanti sceleris. Tacitus 2. Annali c. 85. n. 3: Manifesta delicti uxor. Id. Annali 15. c. 60. n. 3: Manifestus coniurationis.
Cogor et e tabula pictos ediscere mundos.
* Nota heic locutionem: Tabula Geographica coloribus distincta, Eine illuminirte Landcharte.
1. Duo Singularia adsciscunt non modo, quod Goclenius Probl. 162. seq.
putat, Masculinum. v. g. Liber et culter meus sunt amissi: sed etiam Neutrum.
* Quintil. Declam. 247: Sicut coitus atque congressus citra ius non efficeret uxorem; ita uxor etiam citra haec manet. Sueton. Claud. c. 11: Aviae Liviae divinos honores, et Circensi pompa, currum elephantorum Augustino similem decernenda curavit: ut ex Memmiano codice Burmannus legendum iubet, loco insani decernendum: cui accedunt duo alii codices, quos Cl. Longolius, cui has Observationes debemus, in manibus habet, item Sabellicus, Schurerius, Henr. Petrus, et Rob. Stephanus. Plura praeterea exempla congessit Sanctius Min. 4. c. 10. extr.
2. Neque Masculinum et Femininum, quod similiter Goclenius l. c. putat, adsciscit semper Masculinum Plurale.
*. V. g. Cic. L. 1. Off. Praef. Te abundare opertet praeceptis institutisque Philosophiae, propter summam et doctoris auctoritatem et urbis; quorum alter te scientiâ augere potest; altera exemplis.
Sed etiam Femininum.
*. V. g. Varro de R. R. L. 1. c. 4: Exercitus ac classis, et omnes domus repletae essent aegrotis ac funeribus. Sueton. Caes. c. 75: Detectas coniurationes conventusque nocturnos non ultra arguit, quam ut edicto ostenderet esse sibi notas.
Atque etiam Neutrum.
* V. g. Livius L. 26. c. 21: Urbs agerque in Sicilia, ex iis, qui a populo Romano defecissent, iussa dari. Cic. L. 7. Ep. 20. n. 4: Deinde tuam domum, tuosque agros, eaque remoto salubri amoenoque loco.
3. Duo Feminina adsciscunt Femininum vel Neutrum Plurale.
* V. g. Potestas et divitiae propter bonorem expetendae vel expetenda.
Hanc regulam Goclenii nihil paene vitii habere, putat Cl. Longolius in Act. Erud. Lips. Publ. Cal. April. 1731. p. 190.
* Sed etiam Masculinum adsciscunt. Sallust. B. Iug. c. 64: Cupido atque ira pessimi consultores: pro consultrices.
4. Femininum et Neutrum autem non modo adsciscunt, quod Goclenius l. c. itidem putat, Adiectivum Plurale Neutrius Generis,
* V. g. Ancilla et domincilium sunt combusta. Uxor et pignora sunt mihi cara.
Sed etiam Femininum.
* V. g. Lucan. 1. v. 176:
Hinc leges et plebiscita coactae.
5. Ceterum non modo Numerus multitudinis in eiusmodi locutionibus, sed etiam haud raro Singularis sequitur.
* V. g. Cic. L. 5. Ep. 21. n. 14: Praeter culpam ac peccatum, quâ semper caruisti. Ubi plura a Cl. Cortio pete. Sallust. Iug. 3. n. 1: Amicitiam, foedus, Numidiae partem, quam nunc peteret, ultro adventuram. Iul. Obsequens c. 71: Caelum ac terra ardere visum. Ter. Andr. A. 5. Sc. 2. v. 3: Ego commodiorem hominem, adventum, tempus non vidi: ubi Donat. Varro de R. R. L. 1. c. 13: Cuius latera et summum virgis ac fronde vindicatum ab sole. Et c. 22: Instrumentum et supellectilem rusticam omnem oportet habere scriptam in urbe et rure dominum. Cato de R. R. c. 59: Quoties cuique tunicam aut sagum dabis, prius veterem accipito. Cic. 3. Offic. c. 10: Quum consilium principes cepissent, cognationem Superbi, nomenque Tarquiniorum, et memoriem regni esse tollendam.
* Lingua materna dici possit sensu primo et proprio, pro lingua matris, lequelae illo organo.
Lucretius, Curtius, Plinius, alii, pro lingua vernacula dicunt etiam sermo patrius: rectius dixissent lingua patria; conf. supra Part. Etym. Sect. 2. voc. Sermo. Curtio L. 6. c. 10. n. 23. etiam dicitur, Nativus sermo. Voss. de Vit. 1. Cell. C. P. 393.
* Latini dicunt Maternus animus, Maternus sanguis, Maternum nomen; sed non Marterna lingua pro Lingua vernacula, quam cum lacte matris suximus.
Linguae vernaculae opponitur apud Plinium L. 4. Ep. 3: lingua institica et inducta i. e. peregrina, quam studio et diligentiâ linguae patriae quasi superinduximus.
* Quae Subiectum afficiunt vel subiecto insunt, ponuntur in Genitivo vel Ablativo; Obiectum autem in Dativo vel Accusativo cum Praep: Ad.
* Cic. Tam te amo, quam qui maxime Id. Domus celebratur (i. e. plena est) ut quum maxime. Schorus de Phras.
Accusativus fere non nisi Comicorum est, v. g. Plauti et Terentii. Omnes scriptores reliqui constanter Dativum habent, v. g. Mederi erroribus, amori, inopiae, labori, timori alicuius.
* Plinius etiam L. 9. c. 31. n. 3. dicit: Mederi contra serpentium ictus. Id. L. 20. c. 16: Medetur utraque contra serpentes. Et L. 22. c. 25: Adversus hos omnia eadem medentur.
Par ratio est in Medicari; quod similiter utroque Casu gaudet: nisi quod hoc Deponens omnium occurrit rarius, ac Poetarum fere videatur esse. Terent. Gnato ut medicarer tuo. Virg. Lenibus medicantur anhelis. Plaut. Most. Ego istum lepide medicabor morbum.
* Sumimus medicamentum sponte; Accipimus rogati.
* Meditari aliquid apud se, non nulli eruditorum dicunt: at vereor, ne Germanismus sit; ego saltem non dum apud auctorem classicum reperi.
* Satis autem Latine dici possit, quum significat, cuncta meliorem induisse faciem, simul atque is (scil. amicus noster) advenisset.
* Infra enim ad Voc. Quod monui, hanc particulam post Verba Scio, Dico, Credo, et reliqua intellectûs et sensuum, itemque dicendi et significandi, non raro cum Casu recto et Verbo finito poni, nec semper Accusativum cum Infinitivo heic subsequi. Etiam atque etiam conferendus heic est P. Manutius ad d. l. Ciceronis p. 793.
* Par ratio est Compositi Commeminisse.
Atque eodem modo Recordor, Admoneo, Commoneo, Commonefacio, aliaque memoriae Verba construuntur. Valla L. 3. c. 58. In eo tantum Admoneo, Commoneo Commonefacio differunt, quod etiam ut transitiva Accusativum personae admittunt.
Cicero pro Cluent. 55. etiam dicit: Vitam ali vius cum animo suo recordari.
* Reminiscor et Obliviscor, adsciscunt, non nisi Genitivum vel Accusativum; tertium autem illum modum plane non admitunt. V. g. Reminiscor, Obliviscor huius rei et hanc rem.
† Quodsi dubitas, an etiam dici possit Recordari de aliqua re; en! audi Cic. pro Planco: Quoniam istis lacrimis vestris de illis recordor.
Memorialis liber, habet Suetonius in Caesare cap. 56: sed Memorialis error, nemo dixit umquam scriptor idoneus.
* Interim Adverbium Memoriter aliis Verbis a Cicerone frequenter iungitur, v. g. Rem memoriter complecti, Habere orationem memoriter, Memoriter aliquid enumerare, pronuntiare, recitare, narrare, respondere. Terent. Memoriter aliquid narrare, cognoscere, proferre. Plaut. Memoriter aliquid memorare, meminisse.
† Lucianus habet loco quodam o(/las2 a(mk/cas2 blas1fhmiw=n, integrd conviciorum plaustra: sed Romanorum veterum nemo, opinor, ita dixit.
* Dicunt etiam, Inferre, habere, movere mentionem alicuius rei et de aliqua re.
* Gellius: Mentiri ad aliquem; Plautus, adversus aliquem.
Odor taeterrimus, Odoris intolerabilis foeditas.
* Ter. Eun. A. 3. Sc. 5. v. 20: Erat quidam Eunuchus, quem mercatus fuerat frater Thaidi. Cic. L. 1. Offic. c. 42: Qui mercantur a mercatoribus, quod statim vendant.
† Notes etiam hanc differentiam: METVO te, qui mihi ipsi aliquid mali facturus es: Metuo a te, cuius causâ possum aliquid mali perpeti, etiamsi ipse nihil in me mali consulas. Ael. Donat. 189. Item: Metuo tibi i. e. respectu personae tuae: Metuo de te i. e. respectu circumstantiarum, habitûs, conditionis tuae. Quamvis, verum ut fatear, non usque quaque haec dia/kri/s1is2 accurate a scriptoribus veterum observetur. Cic. L. 1. Att. Ep. 13: Metuo malum Reip. ab eo, Ich besorge mich eines Schadens, so dem gemeinen Wesen seinetwegen zustossen mochte.
* Pro Timeo tibi, veteres etiam habent Timeo pro te. Vid. Curt. L. 6. c. 10. n. 27: Plin. L. 3. Ep. 17. Petron. c. 123. Lactant. Lib. 2. c. 4. n. 6.
Neque vero solum hi construendi modi personis, sed etiam rebus accommedari possunt. V. g. Timeo hanc rem, huic rei, de hac re, ab hac re. Cic. L. 10. Attic. Ep. 4: Iacet in maerore meus frater, neque tam de sua, quam de men vita metuit.
Livius etiam L. 2. c. 30. dicit, Timere aliquid ex aliquo. Nihil, inquiens, ex ea familia triste, nec superbum timebat.
non, quo amor. Meus codex; non mei codex. Sed MEI, TVI, SVI, NOSTRI, VESTRI, semper Passive accipiuntur. V. g. Tui desiderio tabesco. It. Non potuit mei amor id abs te impetrare i. e. amor, quo amor abs te; non, quo amo te. Desiderium tui i. e. quo a me desideraris.
* Quaeritur hoc loco, quaenam differentia sit inter to\ Imago mei, et Imago mea? Si dicis imaginem, quam tu emisti aut possides; dicis Men imago: sin imaginem vocas, quae secundum te picta seu sculpta est; dices, Imago mei Et par ratio quidem in tw=| Imago tua, et tui, Imago nostra et Nostri, cet. Valla L. 2. c. 1.
† Quemadodum vero Latini veteres a)kri/beian linguae suae ex oscitatione quadam interdum deserunt; ita et heic forte unum itemque alterum exemplum obverti possit. Sic v. g. ipse Cicero heic impingit, L. 2. Fam. Ep. 6. ita scribens: In omnibus meis epistolis, quas ad Caesarem, aut ad Balbum mitto, legitima quaedam est accessio commendationis tuae, nec ea vulgaris, sed cum aliquo insigni indicio meae erga te benevolentiae. Scilicet heic commendationis tuae minus recte pro commendationis tui.
* Pari elegantiâ abundant etiam Dativi Tibi, Nobis, Vobis. Goclen. Obs. p. 350. seq. Vechn. Hellenol. p. 104. seq.
† Posterius Prosaici scriptores respuunt, quia id numero favet Poetico: quem quum Cicero interiecto alio vocabulo bis, nempe L. 10. Ep. 6: Crede igitur mihi, Plance; et L. 11. Attic. Ep. 6: Crede, inquis, mihi; evitasset: nihil amplius nexus ille Poeticus obstitit; quum caesura, quae fit per Dactylum, hâc ratione cesset. Admiserunt tamen Dactylum hunc numeri verborum negligentiores M. Caelius L. 5. Ep. 15. et Cassius L. 14. Ep. 9. et Brutus L. 15. Ep. 6. ap. Cic. imme tandem ipse Cicero, forte per incuriam L. 8. Attic. Ep. 22.
omnino est. GErm. Ein Soldat, der seine bescimmte Iahre gedienet hat. Dicitur alias Miles rude donatus.
* Milites ad quaevis conversionum, conglobationum et adgressionum genera promptos habere et paratos, Wohlgeubte und gewandte Soldaten haben.
Delecti milites, Ein Detachement.
Emissarii milites i. e. subornati ad excurfiones subitas, quâcumque occasione oblatâ, Husaren, Partheyganger.
Triarii i. e. milites veterani.
Miles subitus i. e. subito collectus, Germ. Zusammen geraffet Volk, Tacit. r. Histor. c. 66.
Milites Fabiani, Iphicratenses, apud Corn. Nep. 11. c. 2. n. 4. pro praestantibus. Germ. Vortreffliche Leute, auserlesen Volck, eine Kern-Mannschaft.
* Mille Adiectivum augetur Adverbiis bis, ter, quater. V. g. Ter mille milites. Mille Substantivum augetur Numeralibus Cardinalibus vel Distributivis. v. g. Tria milia vel Terna milia militum.
* Minare autem Verbum obsoletum est, quod modo dicti scriptores hac ipsa in locutione revocarunt in usum. Vorst. de Lat. Falso Susp. 156. Sciopp. de Stil. Hist. 179.
Quod quidem tu minime omnium ignoras.
* Terent. Phorm. A. 3. Sc. 3. v. 1. 2: Unde ego nunc tam subito huic argentum inveniam miser, cui minus nihilo est?
* Cic. in Anton. n. 205: Res confecta est, minus quidem illa severe, quam decuit, non tamen omnino dissolute.
Velim autem, inusitatam hodie eruditis nostris formulam pro eo revocari in usum, quae exprimitur per Intra modum, Intra legem. Cic. Sed quoniam Caesar fortasse arbitraretus, me hanc remp. non putare, si perpetuo tacerem; modice hoc faciam, aut etiam intra modum, i. e. minus, quam decet aur oportet. Id. Deinde ne amicis nihil tribuamus, epulamur und non modo non contra legem, sed etiam intra legem, et quidem aliquanto. Schor. Phras. ad Voc. Intra.
* Florus L. 4. c. 2. n. 74. habet pro eo Plurimum quantum. Plin. L. 4. Hist. Nat. c. 20. Immensum quuntum. Horat. L. 1. Od. 27. v. 6. et Sallustius apud Nonium, Immane quantum. Alii, Incredibile quantum. Scilicet Graecos heic Latini imitantur, qui habent plei=ston o(/s1on, qaumasto\n o(/s1on, a)mh/xanon o(/s1on.
Livius cum Coniunctivo construit L. 2. c. 16: Mirum, quantum illi viro nuntianti haec fides fuerit, quamque desiderium Romuli apud plebem exercitumque, facta fide immortalitatis, lenitum sit.
Cicero autem et alii heio Indicativum potius usurpant. V. g. Cic. Orat. n. 87: Sales, qui in dicendo nimium quantum valent. Hor. Vino et lucernis Medus acinaces immane quantum discrepat. Sallust. Immane quantum animi exarserunt. Manut. ad Cic. L. 4. de fin. p. 106. Parci Lex. Crit. p. 790. Sallust. Fragm. L. 2. Hist. Goclen. Obs. 173. Vechneri Hellenol. L. 1. c. 17. Pontani Progymn. L. 1. p. 3.
Cicero etiam habet Mirum quam, v. g. Mirum quam inimicus ibat.
vos perscriptum sit, Welches euch ia wol schriflich wird gemeldet seyn, Wovon ihr ohne Zweifel schon werdet benachrichtiget seyn, Casel. Ep. 71. p. 1057.
* Effert etiam Plautus hunc loquendi modum sequente Quin cum coniunctivo. Aulul. 1. 2. 7.
Mirum, quin tuâ nunc me causâ faciat
Iuppiter Regem.
Mirum, ni idem heic est, quod certe vel nimirum.
Plinius L. 8. Ep. 21: Miscere severitatem comitatemque. Adde Tacit. Hist. 3, 74, 4. Columella L. 12. c. 20: Miscere quadrantem medicaminis in binas amphoras. Adde cap. 26. Tacit. Hist. 3, 73, 3: Cuncta sanguine miscere. Adde Celsum 7, 27. Miscere omnia in unum, Celsus L. 5. c. 17.
† Sed quemadmodum nulla regula sine exceptione temere est; sic Miseror etiam cum Genitivo, licet rarius, reperitur. V. g. apud Prudentium Psychom. v. 580. Plura huius constructionis exempla dabit Munkerus ad Hygin. p. 158. Dresig. Animadv. in Fab. Thes. p. 18. Menk. Spec. 38.
* Noftrûm et Vestrûm Genitivi in partitionibus tantum usurpantur, ut Nemo nostrûm, Nemo vestrûm, Uterque nostrûm; Uterque vestrûm, i. e. Nemo ex nobis vel inter nos, cet.
Extra hanc partitionem usurpatur Nostri, Vestri. V. g. Memor vestri, Oblitus vestri; non Memor vestrûm,. Oblitus vestrûm.
Utrumque tamen recte dicitur: In medio nostri aut vestri, et In medio nostrûm aut vestrûm. Haec enim locutio sumi potest tum partitive, tum etiam non partitive.
† Quum autem nulla regula tam firma sit, quae non habeat suas exceptiones; ita et heic idem usu venit. Nam vel ipse Cicero Genitivum Vestrûm etiam extra partitionem uwurpavit aliquoties, v. g. Phil. 4: Freqnentiâ vestrûm incredibili. Id. pro Planco: Noli me ad contentionem vestrûm revocare. Ibid. Possumus eripere orationi contentione vestrûm.
veteribus inusitata. Rem cum Val. Maximo 2. cap. 10. potes appellare Misertarum profundum.
Par ratio est tou= Lacrimarum vallis; quo de vide supra.
* Nec minus ineptus est hic loquendi modus: Mitte me videre, Mitte me legere, Mitte me etiam loqui, cet. Dicendum pro eo erat: Sine inspiciam; Sine, legam; Sine me vicissim loqui.
Eiusdem sunt farinae MITTE ME transire i. e. Da mihi viam; Mittam librum meuni domum portari, compingi, cet. i. e. Curabo librum meum domum deferendum, compingendum, cet. Mitte me scire i. e. Significa mihi, Fac me certiorem. Cornel. Crocus Farragine sordidorum verborum p. 92.
* Possit autem in legitima Latinitate significare idem, quod Loco Regis mittere milites.
* Cic. L. 2. Verr. n. 183: Mitto de melle. In Puncto des Honigs will ich diessmal schweigen, und solche Materie ubergehen.
* Horat. L. 1. Ep. 2. v. 59:
Qui non moderabitur irae,
Infectum volet esse, dolor quod suaserit et mens.
Cic. ad Quint. Fratr. L. 1. ep. 1: Moderari animo et orationi, quum sis iratus, non mediocris ingenii est. Id. 5. Tusc. c. 36: Cantus
numerosque arbitrio multitudinis moderari. Et Verr. 5. c. 98: Res Rusticas venti et tempestates moderantur. Id. L. 2. Ep. 7. ad Curionem: Te hortor, ut omnia gubernes et moderere prudenti tua.
* Cic. Modo et ratione omnia facere. It. Recte et ordine fieri.
* Nam Participium Laudatus hoc ipso in loquendi modo retinuit antiquissimam illam notionem Verbi Laudare, quippe quod priscis temporibus usurpatum est pro Nominare Appellareque. Vid. Gell. L. 2. c. 6.
* Cic. Statuere modum inimicitiarum. Id. Statuere modum unicuique rei.
* Cic. Quum graviter silii mortem maereret. Id. Maereo casum eiusmodi. Id. Amici, qui tuo dolore maerent. Id. Homines alienis bonis maerentes.
* Nam Moneo et Composita eius, sunt Verba memoriae, nec admittunt Praepositionem Ad; sicuti id faciunt Verba hortandi: sed longe alium construendi modum prae se ferunt.
Hinc pro barbara r(h/s1ei Monere aliquem ad officium, cum Latinis dixeris Monere aliquem officii seu de officio, vel ut officii rationem habeat. Recte autem dicitur Hortari, Adhortari, Cohortari aliquem ad officium.
* Iul. Caes. B. C. 2. 39. 6: Ne haec quidem res Curionem ab spe morabatur.
Lib. 1. Ep. 12: Increverat valetudo, quam temperantia mitigare tentavit. Cels. L. 2. c. 14: Exasperatur morbus.
* Mori morte suâ, Lat. dicitur de morte naturali; plane ut Graeci dicunt, a)poqnh/s1kein teleuth= o)ikei/a|. Sueton. in Iul. Caes. c. 89: Percussorum neque triennio quisquam supervixit, neque suâ morte defunctus est, ubi plura exempla ex utraque lingua congessit Casaubonus p. 108.
* Mortale est, non quod mortem adfert vel infert; sed quod mortem exspectat, quod morti est obnoxium. Sic homo mortalis est i. e. morti obnoxius.
* Liv. L. 5. Bell. Maced. 41: Suis quemque stimulis moverent ad Romanum bellum. Id. L. 1. c. 53: Movere bellum Volscis in ducentos amplius post suam aetatem annos.
* Cic. Conspectus vester multo mihi iucundissimus est visus. Pars multo maxima. Oratorum longe facundissimus. Sodalium meorum tu mihi facile carissimus es. Poetarum nostriaevi aevi facile princeps. Schorus de Phras. Valla L. 1. c. 16. 18.
* Sic nimirum poscit caudida illa veterum Romanorum loquendi consuetudo. Neque enim Multum, Tantum, sed Multo, Tanto definiendo eiusmodi temporis intervallo usitate inservit.
* V. g. Nomen nostrum multum est in his locis. It. Non nulli dum operam suam multi existimari volunt, volitant.
Multi existimari tamen ad rariora et insolentiora referendum. Conf. supra Maioris vel Multi facere, cet.
Multum esse in re aliqua i. e. Diu in re aliqua versari, vel etiam nimis frequentem esse, elegans locutio.
* V. g. Multus est in Cicerone laudando. Cic. Theophrastus est multus in laudanda magnisicentia. Schorus de Phras.
* Muscatum, i, Muscata, ae, Muscatus, a, um, vocabula barbara sunt ac peregrina.
* Instrumentalis enim vocabulum suspectum est: et Vocalis non est, quod voce,
humanâ effertur; sed idem quod sonorus, loquens. V. g. Vocales chordae, Tibull. 2. El. 5. v. 3. Ranae ultra solitum vocales, sunt signa tempestatis, Plin. L. 18. c. 7. Indignatione accensus, vocalis evasit, Val. Max. 1, 8. ext. 4.
Cic. pro Sext. Rosc. c. 46. pro eo habet, Cantus vocum et nervorum et tibiarum. Idem Lib. 1. Tusc. Quaest. c. 2. Nervorum vocumque cantus.
* Horat. Mutat quadrata rotundis. Plin. L. 5. Ep. 16: Quod gaudium quo maerore mutatum. Ter. Eum. 3, 5, 24: Vestem cum aliquo mutare. Id. 5, 4, 47: De uxore, ut possedi, nihil mutat Chremes. Liv. L. 1. c. 43: Mutare aliquid ex vetere vita ac more.
Mutari in marem, in peius, in horas; Mutare se in formam alterius; Mutare se habitu et loco; Mutare colorem ad similitudinem loci; Mutare brachia vario amplexu Prop. Mutare bellum pro pace, Sall.
* Adverbia Mutuo, Mutue, Mutuum, significant vicissim, invicem, inter se. V. g. Cic. Fac, valeas, meque mutuo diligas, Liebe mich, wie ich dich. Id. Officiis mutue sibi respondere, Sich einander Dienste beweisen. Sic et Mutuum pro Mutuo, Lucilius apud Nonium c. 2. n. 538: Si maxime mutuum hoc mecum facis.
Hinc intelligitur, Mutuum aliquid sumere, et mutuo aliquid accipere, multum differre. Prius notat Etwas borgen; posterius Etwas dargegen annehmen.
* Cic. in Catil. 2. c. 3. extr. Nae illi vehementer errant. Id. Nae tu haud paullo plus delectationis habuisti, quam quivis nostrûm. Id. Nae ista praeclara sapientia, non magno aestimanda est.
Comici et Poetae, propter metrum, id negligunt; quamvis hoc fit rarius. Ter. in Andr. Prol. v. 17: Faciunt nae intelligendo, ut nihil intelligunt.
* Scilicet particula Nam, non minus, ac Sed vel Vero vel Autem, pariter, ut Graecorum ga\r et de\, lectorem commode traducit ad diversam sententiam. Exempla huius ex Cicerone collecta vide apud P. Manutium Tom. 1. Comment. in Epp. Cic. ad Fam. p. 568. Conf. supra Enim.
* Nasci aliquo, sine Praepositione, et Nasci de aliquo, fere Poetarum est. Virg. L. 1. Aen. v. 290: Pulchrâ nascetur origine. It. De tigride natus.
Nasci ex aliquo, respicit tantummodo semen, principia et natales rei cuiusdam, v. g. Ex me natus est, Er ist mein Sohn, Cic. L. 1. c. 4. Off. Ex singulis partibus certa officiorum genera nascuntur. Id. L. 2. Or. n. 336: Utilitas ex lande nascitur.
Nasci ab alique, plerumque causam rei moralem vel fundamentum respicit, v. g. Cic. Nulla tam detestabilis pestis est, quae non homini ab homine nascatur. Id. A parentibus, id quod necesse erat, parvus sum creatus: a vobis natus sum Consularis. Caes. Ab eo flumine pari acclivitate collis nascebatur.
Porro dicunt: Nasci alicui rei, et ad vel in aliquam rem. V. g. Nasci patriae. Cic. Or. n. 99: Ad hoc unum est natus. Liv. L. 6: Nasci in spem.
diversam eorum aetatem; cuius exempla in scriptoribus, v. g. Val. Maximo Lib. 5. cap. 5. et 10. non nulla exstant: quamlibet usitatius sit, Maior, Minor, Maximus, Minimus, sine additione tou= Natu. Nam apud Ciceronem et alios usitate Maior naut non est filius aetate superior, sed idem, qui antiquiro; et Minor natu non est apud hos scriptores filius aetate inferior, sed idem, qui recentior. V. g. Maiores natu revereri, Die allten greisen Haupter in Ehren halten. Vavassor Antib. p. 561.
* Nam e mari ad terram naves subducumtur; a terra vel ex portu in mare dueuntur vel deducuntur.
Ein Kauffardey- oder Lastschiff. Navis oraria et vectoria, Eine Treckschuyte, Sueton. Caes. c. 43. Plin. Lib. 10. Ep. 26. Navigium parvum, myopare, maiori navi adhaerens, Ein Bout, Eine Barque, Eine Chaloupe, Ein Schiff, das an ein ander grossers angehangt ist, Curt. Lib. 4. c. 3. Navis piratica; Lembus piraticus, Eine Brigandine, Ein Caperschiff, Ein Raubschiff, Quintil. Lib. 2. c. 11. Curt. L. 4. c. 5. Navis Imperatoria, Plin. L. 19. p. 157. Tom. 2. Ed. Harduinae; item Navis Praetoria Ein Admiralschiff, Liv. L. 29. c. 25. Navis piscateria, Ein Fischerkahn, Plin. Lib. 3. Ep. 16. Navis servata ex tempestate, Ein geborgen Schiff, Nep. Attic. c. 10. Navis speculat ria vel exploratoria, Ein Spahschiff, Caes. Lib. 4. B. G. cap. 26. Navis tabellaria, Seneca Ep. 77; it. celox Liv. Lib. 21. c. 17. Ein Pacquetbood, Eub Advushagd Phaselus vel Faselus, g. d. Eine Gondel. Navis tabulata sûmma, Das Verdeck oder der Schiffsboden, Curt. Lib. 4. c. 3. Navis vecturia, Eine Fehre, Sueton. Caes. c. 63. Navis socia vel adiutrix, Ein Matelot, Ein Schiff, welches ein anders secun iren muss. Naves vectoriae seu navigia, quibus in ulteriora transportari potest exercitus, Transportsohiffe, Curt. Lib. 8. c. 10. Navis in vadum illiditur, Das Schiff wird an eine Sandbank getrieben. Navis in vadum illisa est, Das Schiff ist gestrandet, Curt. Lib. 9. c. 4. Naves claudae et mutilatae, Schadhafte Schiffe, Liv. L. 37. c. 24. Naves vigiles et stationariae, Die Brandwache, ibid. Naves deprimere, Schiffe in den Grund bohren, optimi auctores. Naves in vadis adflictantur, Die Schiffe leiden Noth wegen der Sandbanke, Curt. Lib. 8. cap. 4. Naviculae cuiusmodi generis, Fahrzeug, Hirt. B. Afr. c. 23. Ancuras iacere, classem constituere alicubi, Liv. Sich mit der Flotte vor Anker legen. Navem tenere in ancoris Corn. In ancoris exspectare, consistere. Vor Anker liegen. Rudentes succidere, ancoras praecidere Cic. Ancoralia incidere Liv. Die Anker abkappen. Ancoram solvere Cic. Ancoras moliri, vellere Corn. Den Anker heben, lichten. Priaticam facere sc. artem, Cic. post Red. in Sen. c. 5; Piraticam exercere, Iustin. Lib. 9. cap. 3. Ein Seerduber seyn: Conf. Part. Etymol. Sect. 2. Pirata.
* Hor. 1. Ep. 1. v. 93: Aeque nauseat ac locuples. Cic. de Nat. Deor. 1. c. 30: Ista effutientem nauseare.
Erasmus, multique recentiores alii etiam dicunt Nauseare ad aliquid. V. g. Ad alicuius rei mentionem nauseare: at huius structurae nullam invenire possum apud veteres auctoritatem.
* V. g. Castellio: Abneri ne sit propitius Deus, ni Davidi praestabo. Id. Ne mihi Deum habeam propitium, nisi Adoniae consilium istud vita constabit. Id. Non recusat, quo minus deos habeat infestos, nisi. Id. Non sibi deos optat propitios, nisi.
*NB. Ne, Adverbium prohibendi, Imperativum et Coniunctivum adsciscit: et quidem Coniunctivum fere apud oratores.
Loco huius Adverbii Cicero frequentat Cave sequente Coniunctivo, et Noli sequente Infinitivo.
* Vero et Autem subiunctivi sunt ordinis idemque significant; sic tamen, ut interdum nusqia, referamtir. sed sp;i, ad dostomgiemdas semptemtoas ponantur: verum differunt in utendo, quia non iisdem sociantur particulis. Dicimus enim Neque vero et Nec vero concinnius, quam Neque autem, Nec autem, Non autem. Illud auctores plerique omnes
habent; hoc reperitur rarissime, v. g. apud Ciceronem L. 5. Fam. Ep. 12. Neque autem ago sum ita demens. Vid. Linacer de Emend. Struct. L. L. p. 356. Valla Elegant. L. 2. c. 61. Cell. Antib. 256. C. P. 427. Andr. Borrich. Vind. L. L. 142. Conf. infra Non vero.
† Rariora ista, inquit Cl. Kappius ad h. l. apud Iensium 172, sunt censenda, et observanda quidem, non pariter imitanda, si vitiosi Ciceronis imitatoris crimen incurrere nolueris; de quo legatur Andr. Iul. Dornmeieri elegans dissertatio. In qua quidem Dornmeieri Dissertatione plures Ciceronis hyperbases aliosque naevos uno quasi obtutu videbis collectos.
* Nec vero in media oratione, interdum usurpatur pro Sed non, At non. Cic. L. 1. Adad. Quaest n. 13: Istuc quidem considerabo, nec vero sine te.
* Cic. pro Rosc. c. 15: Neque haec tu non intelligis, sed. Si Germanice velis exprimere, periphrasin adhibeas necesse est: Nun bist du ia so albern nicht, dass dn diess nicht verstehen solltest, aber. Id. pro T. Annio Milone cap. 32: Nec vero non eadem via deorunt hanc eius satellitibus iniecit amentiam, Es hat aber der erzurnete Gott seine Helfershelfer nicht ungestraft gelassen, indem er sie mit solcher Blindheit geschlagen. Varro 2. de R. R. cap. 2: Neque non quaedam nationes barum (caprarum) pellibus sunt vestitae. Heic non vestitae sunt, in sensu copulandum est. Germanice: Es sind einige Nationen verhanden, die ohne diese Ziegen- Felle bey ihrer Kleidung nicht wohl zu rechte kommen konnen. Florus L. 3. c. 5. n. 29: Nec non et in mrtifirm brtdo shminr, Libanum Syriae, Damascumque transgressus, per nemora illa odorata, per turis et balsami silvas Romana circumtulit signa. Heic Non circumtulit, iterum in sensu copulandum est: quo minus enim Nec non copuletur, et pro Et explicetur, obstat subsequens Et, ac sensus ceteroquin inde emergens nugatorius. Simile exemplum occurrit apud Sueton. Tib. cap. 5: Suppliciter, nec, non et minaciter, efflagitantes. i. e. suppliciter petunt, non efflagitant, haud etiam minas amplius precibus addunt.
Apuleius L. 11. Metamorph. Neque vocatus morari, nec, non iussus; festinare deberem.
Quare duplicatis his negationibus, quum verba aientia non defint, aliquanto utemur parcius: cuius generis sunt et illa: Nemo non, Nullus non, Nihil non: quae ut orationi modice adspersa iucunditatis adferunt plurimum, sic crebrius repetita satietatem pariunt. Longol. L. 2. ad Navag. Goclen. Obs. p. 163. Iacobus Thomasius ad Horat. Tursellin. p. 701.
* Hinc si Latini dicunt, Fame necatus; notat fame mortuum: sin dicunt, Fame nectus, notat fame propemodum mortuum.
Interim Necesse habere et Necesse esse, construitur 1. Sine Casu et absolute. 2. Cum Infinitivo, sequente Dativo vel Accusativo. 3. Cum Coniunctione Ut, quae tamen fere omittitur heic per Ellipsin quamdam necessariam.
* Cic. de Opt. Gen. Orat. cap. 5: In quibus non verbum pro verbo necesse habui reddere. Id. L. 2. de Invent. cap. 57: Corpus mortale aliquo tempore interire, necesse est. Id. L. 3. Orat. n. 119. et 151: De quo dici, nihil est necesse. Quintilianus L. 7. c. 2: Reliqua non necesse habet dicere. Cato apud Senecam Ep. 84: Emas, non quod opus est, sed quod est necesse. Item: Mihi non est necesse, esse diviti et divitem: similiter ut, Miloi licet, esse beato et beatum. Cic. L. 3. Offic.
c. 5: Si unusquisque nostrûm rapiat ad se commoda aliorum, detrabatque, quod cuique possit, emolumenti sui gratiâ, societas hominum et communitas evertatur, necesse est. Id. L. 2. Ep. 13, vel ordine Siberiano L. 1. Ep. 19: Quod tibi ut planius exponam, altius paullo rationem meorum consiliorum repetam, necesse est. Id. L. 16. Fam. Ep. 3, vel ordine Siberiano L. 12. Ep. 13: Nisi quid navibus Laodicenorum supportarit, cito fame pereat, necesse est. Cels. L. 8. c. 25. in fin. Quae cicatrix necesse est facile noxae postea pateat.
* V. g. Non numerarem pro hac. re tres grossos, nedum tres aureos. It. Isti oneri multi coniuncti pares esse non potuerunt, nedum tu unus sufficere queas. It. Dabit, quod non debet, nedum ut creditum abiuret. Castal. Nullam rem tantam tantulamve facit pater meus, quam non mecum communicet, nedum ut hoc me celet.
In Oratione autem adfirmativa, quod maius est, praemittit; quod minus est, subnectit. V. g. Sanguinem pro te funderem, nedum pecuniam i. e. non modo pecuniam; vel, multo magis pecuniam.
Nedum pro Ne dicam, Non modo, priore loco tamen ponitur.
* Cic. Attic. L. 10. Tu quoniam quartanâ cares, et nedum morbum removisti, sed etiam gravedinem, te vegetum nobis in Graecia siste. Id. L. 9. Attic. Ep. 10. princ. Nedum hominum humilium, ut nos sumus, sed etiam amplissimorum virorum consilia ex eventu, non ex voluntate a plerisque probari solent.
Interdum duae negationes valent unam tantum. V. g. Cave, ne me provoces. Cave, ne huic credas. Cave includit negationem, et Ne est negatio: nec est aliud dicere, quam Cave, me provocare. Simile est de Metuo, Timeo, Vereor, Probibeo, cet. quae interdum sequente Ne similiter sententiam negantem tuentur. V. g. Metuo, ne hoc facias, Ich sorge, du thust es nicht: quum ceteroquin usitatesequente Ut negent, et sequente Ne
adfirment; id, quod ex Grammatices Compendiis vel pueris notum est.
* Cic. Quorum nemo Consularis habitus, nisi qui animo exstitit in remp. Consulari. Id. Sed haec praeter me nemini videntur.
Habet etiam subiunctivam Praeterquam; sed raro. Plautus etiam suiungit Mox. Amph. Extra unum temortalis nemo. Easdem subiunctivas admittit Nullus.
* Cic. Utrum sit melius, dii immortales sciunt, hominem quidem scire arbitror neminem. Id. Resp. te mihi ita commendavit, ut cariorem habeam neminem. Id. Facio pluris omnium hominum neminem. Id. Magis idoneum, quam ego sum, reperies neminem. Ter Valeant, qui inter nos dissidium volunt: hanc, nisi mors, mihi adimet nemo. It. Amicum habeo praeter te neminem. It. Litteratos novi quam plurimos; doctum nullum. It. Iam tum erat suspicio, dolo malo haec fieri omnia.
* Nemo pro Nullus antiqui dixerunt, addentes to\ Homo: quem Archaismum a Comicis frequentari videmus.
* Nemo unus, occurrit etiam interdum apud Ciceronem, Caesarem, Livium, v. g. L. 2. c. 6. et Tacitum.
Livius L. 2. c. 10. dicit etiam, Nec quisquam unus.
Caesar ab Aenea qui tibi fratre nepos; sed quis metri licentiam, et quidem insolentiorem, ad imitationem trahere magnopere cupiat? Cadente tamen Latinitate ita locuti sunt Orosius et Hieronymus. Voss. de Vit. 116. Sciopp. Iud. de Stil. Hist. 189. Christ. Becmanni Schediasm. Philol. qui etiam o(mo/yhfon laudat Conradum Rittershusium. Cell. Antib. 226. C. P. 182.
* Erasmus autem in Vall. p. 192. tribuit etiam hanc locutionem Valerio Maximo; et Clar. Iac. Facciolatus singulari Epistola, Orationibus eius adiecta p. 263 -- 270. Tacito, Suetonio, aliis hanc locutionem vindicare adnititur. Vide Kappium ad Iens. in addendis, ad libri calcem.
Cicero dicit, Sororis filius, Fratris filius e. g. Lib. 1. Acad. Quaest. n. 17.
* Quod ad Verbum Nescire attinet, ipse Cicero rationem reddit, quamobrem illud praeferat. NON SCIRE, inquit ad Brutum n. 157. quiddam barbarum iam videtur; NESCIRe, dulcius. Pro Non scio tamen, subinde etiam usurpat Hand scio, quo etiam Cornelius et alii libenter utuntur. Ad Brutum n. 143: Atque haud scio, an plerique nostrum oratorum contra atque nos ingenio plus valuerint, quam doctrind. Nec tamen in totum Non scio reiciendum putare Cicero potuit, quum Plauto et Terentio familiare id fuisse, haud ignorarit: sed id tantum vult, suo tempore id antiquatum esse, et barbarum quiddam videri.
Quod autem ad Verbum Nequire attinet, id non aeque Ciceroni eiusque aequalibus proprium videtur, quum Cicero subinde etiam Non queo usurpet, v. g. L. 1. Fam. Ep. 6. lael. cap. 13. ad Brut. n. 107. 154. 180. L. 1. Fin. n. 10. L. 3. Orat. n. 143. L. 2. Verr. n. 165. cet.
Nequeo etiam, id, quod bene notandum, semel tantum apud Ciceronem oratonem inchoat: in medio sermone frequentius est. Initio orationis usitatius ponitur Non queo. Cic. Lib. 16. Fam. Ep. 4. vel ord. Sib. Lib. 6. Ep. 18: Non queo ad te, nec lubet scribere, quo animo sim affectus. Id. Attic. Non queo tantum, quantum vereor, scribere. Schorus de Rat. Disc. L. L. p. 68.
* Ter. Eun. A. 4. Sc. 4. v. 54: Tu si sapis, quod scis, nescis. Plaut. Merc. 7, 42: De illo nescio. Cic. L. 3. Orat. n. 147: Ex qua ipsa (eloquentia) tamen permulta nescio.
* Pari ratione dicendum est, Uterque alterum odit, non utrumque: quamvis apud Terentium Phorm. 3. 5. 17. per a)kurologi/an dicatur, Uterque utrique est cordi; et apud Caes. L. 7. B. G. c. 35: Quum uterque utrique esset exercitui in conspectu. Valla L. 3. c. 30.
* V. g. Est quidem bella urs Delicium, sed nihil ad Lipsiam. Terent. Estne Thais, ut fertur, formosa? R. Sane; sed nihil ad nostram hanc, O ia! sie ist schon; aber gegen unsere zu rechnen, wills nicht viel mit solcher Schonheit bedeuten, unser Fravenzimmer ubergeht sie an Schonheit dermassen, dass man in Vergleichung derselben ihrer Gestalt nicht achtet. Cic. L. 2. Orat. n. 25: Quem cognovimus virum bonum, et non illitteratum, sed nihil ad Persium. Valla L. 3. c. 90.
* Ter. Heaut. A. 4. Sc. 1. v. 56: Nam quod sperem de argento, nihil est. Id. Nihil dicis, Parmeno, Ach! mein guter Parmeno, es ist Quackeley, was du sagst. Plura eiusmodi exempla passim in bonae notae scriptoribus, et in ipso Cicerone occurrunt. Vorst. de Lat. Falso Susp. 29. et 291.
* Cicero in Somn. Scip. c. 1. dicit etiam: Nihil mihi potius fuit.
* Cic. Nihil video, quod timeam, nisi quod omnia sunt incerta. Id. Nihil, praeterquam de lege, loquebatur. Id. Nihil praeter misi quâdam epistolâ, quin enucleate ad te perscriberem. Id. Nihil affertur, quo minus summa supplicia nobis timenda sint.Id. Considerare debes, nihil tibi esse committendum, quam obrem eorum, quos landas, non te similem praebeas. Id. Mihi quidem nihil in mentem venit, quare id putem fieri posse.
Sueton. Claud. 36: Nihil totd vitâ, quam, essetne sibi salvum imperare, requirens.
Etiam Nihilo minus tamen, temere usurpandum non est, quum rariora eius exstent antiquitatis vestigia.
Nimirum Nihilo minus fere sine praecedente adversativa ponitur. Cic. Minus dolendum re non perfectâ: sed puniendum certe nihilominus. Idem Quo non adscripto, nihilominus heredi caveretur. Idem, Legati proficiscantur: bellum nihilominus paretur.
* Quam heic. ut subinde alias, notat idem, quod Perquam, Valde.
* Cic. Nihil est aliud pulchre et ornate dicere, nisi optimis sententiis verbisque lectissimis dicere.
Praeterca particulam Nisi ibi collocabimus, ubi sermone vulgi poni solet Excepto, vel Exceptis, aut Praeterquam.
* Cic. Verba neminem movent, nisi eum, qui eiusdem linguae societate coniunctus est, Cicero tamen etiam Excepto usus est. V. g. Nec vir melior, mi Testa, nec mihi amicior P. Sitio quisquam est, te tamen excepto.
* Cic. L. 13. Ep. 73: De re nihil possum iudicare, nisi illud mihi certe persuadeo, te talem virum nihil temere fecisse. Id. ad Attic. L. 5. Ep. 14: Nihil gratius facere mihil potes: nisi tamen id erit mihi gratissimum, si, quae tibi mandavi, confeceris.
* Plin. L. 9. Ep. 39: Quantum ad porticûs, nihil interim occurrit, quod videatur istinc esse repetendum: nisi tamen ut formam secundum rationem loci scribas.
Cum Infinitivo Nep. Pelop. 2: Patriam recuperare niti. Cicero cum Praep. De, Lib. 1. Ep. 5: De causa Regia niti.
Livius, Noceo noxam i. e. circa noxam.
Priorem modum Cicero magis frequentare videtur.
* Cic. Augurem Tyresiam, quem sapientem fingunt Poetae, numquam inducunt deplorantem caecitatem suam. Rex Ptolemaens. Pontifex Maximus Benedictus XIV. Imperator Carolus VII. Rex Philippus.
* V. g. Omnetempus fert Clodios i. e. homines impios et sceleratos. In eo habemus Catilinam quemdam i. e. hominem, qui perniciem reip. nostrae machinatur. Non omnis aetas habet Catones suos i. e. probos, integros, et ab omni graviorum criminum labe immunes. Arte Plato, vita Cato, Tullius ore i. e. vir doctus, probus et eloquens.
Pluralem etiam interdum admittunt, quando Substantivum cum altero per Praepositionem Cum copulatur. Nep. Phoc. c. 2: Demosthenes cum ceteris in exsilium erant expulsi.
* V. g. Proficisci ad Holsatos, Ive ad Batavos, ad Anglos, ad Italos, pro In Holsatiam, In Bataviam, in Angliam, in Italiam.
Vicissim regionum et locorum nomina vicem nationum et gentium sustinent.
* V. g. Omnis Germania, omnis Anglia, omnis Italia, hunc tantum virum summis celebrat laudibus, id est, Omnes Germani, omnes Angli, omnes Itali.
* Nota heic, quod Proverbii etiam locum tenet: Bona nomina sunt appellanda, ne fiant mala, Iungen Leuten, die sich wohl anlassen, muss man dann und wann eine Erinnerung geben, damit sie nicht etwa abweichen.
Ceteroquin recte dicimus, Capulo tenus, Muro tenus, Crurum tenus, Verbo tenus, Cingulo tenus.
* Tenus est Praepositio, significans non nisi terminum localem.
iungitur, v. g. Dici non potest, haud Non dici potest.
* Usitate, inquam: non enim desunt loca in contrarium, v. g. Cic. L. 3. Fam. Ep. 4: Non dici potest.
* Recordor est Verbum memoriae, et numquam, si bene memini, hâc notione usurpatur. Idioma autem linguae nostrae vernaculae huius r(h/s1ews2 ansam videtur dedisse.
* Cic. Tantus clamor ortus a nostris, ut neque mente, neque lingua, neque ore consisteret Clodius. Id. Qui ageret illam rem ita raptim et turbulente, ut neque mens, neque vox, neque lingua consisteret. Id. Non adfuit animo.
* Ut in Praef. Non dubito, fore plerosque, Attice, qui cet. Et in Miltiade cap. 3: Miltiades non dubitans, tam multis consciis ad Regis aures consilia sua perventura. Et in Agesil. c. 3: Barbarus, non dubitans, hostes impetum facturos. Et paullo post: Vidit, hostes non- dubitaturos, aliud esse facturum, ac pronuntiasse.
Quodsi interrogativum aliquod, quod non directe interrogat, huic formulae
subiungitur; sequitur Coniunctivus secundum communem canonem.
* Cic. L. 11. Fam. Ep. 17: Nec vero, quantum mea causa velis, dubito. Et L. 15. Ep. 9: Non dubito, quid praesentes sentiant.
Quando autem Non dubito significat idem, quod Audeo, cum Infinitivo potius iungi solet, quam cum Quin.
* Cic. 1. de Orat. In senatum introire non dubitavit.
Singularis tamen et notabilis Syntaxis est, quum post Dubitandi Verba, sine Non, sed interrogative posita, ut aequiparentur negationi, Quin interdum subicitur.
* Cic. pro Lege. Man. c. 15. princ. Et quisnam dubitabit, quin huic tantum bellum transmittendum sit? Id. pro Roic Am. c. 37: Num ergo dubium est, quin ii obtulerint hanc??? praedam Chrysogono?
Alioqui si negativa oratio non fuit, nec interrogativa, scquitur An, Num, Utrum, vel Infinitivus.
* V. g. Dubito, an, num, utrum, haec res ita sese habeat. It. Dubito, hanc rem ita sese habere.
* Lael. c. 13: Neque enim est consentaneum. et c. 14: Nihil est enim remuneratione benevolentiae, nihil vicissitudine studiorum officiorumque iucundius.
† Non enim tamen apud Ciceronem multo frequentius occurrit, quam Nec enim est, Nihil enim est.
† Monet autem Ol. Borrichius Animadv. in Voss. p. 178, Quintilianum locutionem istam reiecisse, non ut barbaram, sed ut soloecam. Interim idem Borrichius l. c. p. 179. seq. haud dissimulat, nec Terentium, nec Virgilium, nec Horatium, nec Gellium
r(h/s1ei eâ abstinuisse; additque, Quintilinaum respexisse communissimam loquendi rationem, quam imitari frequentius debeamus.
* Nimirum Non, est negantis; Ne, vetantis, seu prohibentis. Non ergo Verbis Imperativis vix apponitur: quum autem naturam particulae vetantis induit, non nisi Futurum Indicativi adsciscit. V. g. Non facies tibi deos alienos; Non occides cet. Ne autem solis Imperativis vel Subiunctivis additur. V. g. Ne nega, Ne dixeris. Quae quum ita sint; Ne nega, Ne negaveris, et Non negabis, eâdem dicuntur notione.
† Illud autem, quod est in Terentii Hecyra: Non visam uxorem Pamphili, quum in proximo heic sit aegra? Par. Non visas; potest quibusdam movere scrupulum, quasi vetet, quum revera neget, si propius contempleris. Erasm. in Vall. 204. Prasch. de Latinismis p. 14. Titii Manud. p. 268.
* *to\ Sponte opponitur tw=| Coacte; non tw=| Imprudenter et Incante.
* V. g. Non magis hoc Ducis consilium fuit, quam militum, pro Tam milites, quam Dux id consilii approbant.
* V. g. Non modo te diligo, verum etiam fratris loco amo. Non solum pecuniam, verum etiam vitam pro te impenderem.
geschweigen, semper in fine ponitur, ita tamen, ut, si oratio sit negativa, id, quod minus est, ponatur in principio, et maius in fine: sin adfirmativa, contrario modo fiat.
* V. g. Non crederem tibi obolum, nedum vitam meam i. e. Non solum non crederem tibi vitam, verum, ne obolum quidem. It. Susciperem pro te mortem, nedum laborem hunc, i. e. Non solum laborem pro te susciperem, verum etiam mortem. Conf. Paullo ante Nedum.
Sed et rarissime subiciunt scriptores aurei saeculi toi=s2 Non modo, Non solum, Non tantum.
Est item alia differentia inter NE DUM et NON SOLUM, NON MODO, NON TANTUM. Ne dum iungit partes inaequales: Non solum, Non modo Non tantum aequales. Unde etiam hac ex causa Non solum, Non modo et Non tantum non numquam in orationis fine reperiuntur.
* Cicero: Plura ne dicam? Tuae me lacrimae impediunt vestraeque, iudices, non solum meae. Heic non recte diceretur, Ne dum meae. Valla L. 2. c. 18. et 31. it. L. 3. c. 27.
Vin exempla alia En! accipe: Cic. L. 4. Ep. 14: Secundas etiam res nostras, non modo adversas pertimescebam. Id. L. 2. Ep. 13: Apertius autem haec ago et. saepius, quod et Quintus, frater meus, legatus est Caesaris, et nullum meum minmum dictum, non modo factum, pro Caesare intercessit, quod ille non ita illustri gratia exceperit, ut ego eum mihi devinctum putarem. Id. L. 1. Offic. c. 4: Ad quod adhibenda est actio quaedam, non solum mentis agitatio. Sen. 3. de Via 12: Quaedam ex his, quae te praecipitem ferebant, hora, non tantum dies molliet.
† Cicero plerumque utitur tw=| Non modo, sequente tw=| Sed etiam vel Sed; nos hodie rarius, et fere semper Non solum, Non tantum. Omnia tamen sunt bona, et Ciceroni et optimo cuique veterum satis usitata.
* V. g. Regnum non modo (non) Romano homini, sed ne Persae quidem tolerabile. It. Non modo divitias, sed ne longam quidem aetatem postulas.
* Ita Non nulli homines i. e. aliqui: sed Nulli non homines i. e. quilibet homines.
insolentius se gerunt, bene et usitate: Livius L. 1. c. 8. et alibi, pro eo habet Haud nihil. Sed NIHIL NON i. e. omnia. V. g. Nihil non tentavi, Ich habe alles probir et.
* Cic. L. 2. de Orat. n. 228: Esse quamvis facetum atque salsum, non nimis est per se ipsum invidendum i. e. non magnopere invidendum est. Id. L. 9. Ep. 20: Te non nimis esse landandum i. e. parum esse laudandum. Id. L. 2. Offic. c. 23: Non nimis aequum putabat, pro eo, quod alias dicitur, Non magnopere aequum, Non usquequaque aequum putabat, Er hielt es eben nicht fur allzurecht oder billig. Caes. L. 7. B. G. Locus praesidio ab iis non nimis firmo tenebatur i. e. parum firmo, non magnopere firmo. Corn. Nep. in Alcib. Haec Alcibiadi laetitia non nimis fuit diuturna i. e. parum diuturna, Die Herrlichkeit hat eben nicht lange gewahret.
* Quod si duplex negatio verbo Possum additur, praecedens altera, altera subsequens; non Quin, sed Infinitivus iungendus est. V. g. Non possum non ita agere.
† Cicero etiam L. 8. Attic. Ep. 22. habet, Non possum facere, ut nihil pro Quin aliquid. V. g. Euntibus vero, domesticis praesertim, ut nihil ad te dem litterarum, facere non possum.
Modos hos loquendi velim in usum convertant, qui rudi inervâ dicunt, Non possum omittere, Ego debeo scribere: pro, Non possum, quin scribam.
idiomati Latinae linguae; quamvis Regere aliquem, it. Coercere aliquem edicto, armis, fuste, haudquaquam improbamus. Latine dixeris, Impotenti animo est; Victoria eos ferociores impotentioresque reddit; vel pro argumento cum Terent. Non dum vitae suae tenere potest modum, Er kann sich noch nicht selber gouverniren. Schori Phras. ad voc. Impotens.
* Nam Non semel Latinis usitate dicitur pro Plus semel. V. g. Hoc vocabulum non semel occurrit apud Ciceronem i. e. saepius, subinde occurrit. Scis, quam graviter paullo ante laborarim Basileae, idque non semel. It. Salsamenta non semel recocta.
Paullo diversius; at nihil contra nos Plautus: Liberare, inquit, iurasti me baud semel, sed decies.
* Observandum autem heic est, quarum particularum societate to\ Vero contineri soleat? nempe harum sequentium: Non vero, Nec vero, Neque vero, Nunc vero, At enim vero, Tum vero, Age vero, Sane vero, Iam vero, At vero, Et vero, Enim vero, Immo vero, Quasi vero, Id vero, Ego vero, Ita vero; in quibus omnibus partim abundat, partim corripiendi vim habet.
Contra Autem cum Nec vel Neque V. g. Nec autem, Neque autem, non nisi rarissime iungunt Classici; sed dicunt, Nec vero, Neque vero. Conf. supra Nec autem.
† Autem igitur et Vero, habent aliquando, nescio, quid differentiae in utendo. Cur namque non dicimus, Age autem, Enim autem, Sane autem, Immo autem? Sicut Age vero, Enim vero, Save vero, Immo vero, cet. Conf. Tursellinus.
de eo vide supra ad Miserere nostrûm.
* Novum tibi annum opto, Latine significare possit idem, quod Longe alium tibi annum opto, atque est ille, quem nunc vivis.
* Cic. Cui quum ex amplissimo genere in amplissimam familiam nupsisses. Id. Viri, cum quibus nuptae erant.
† Nubere apud aliquem, exstat apud Gellium L. 1. c. 23.
* Nubere enim proprie dicuntur mulieres; viri uxores ducere.
† Quando vero de viris verbum Nubere usurpant auctores, de hominibus uxoriis i. e. sub imperio uxorum viventibus fere loquuntur, ut observat Scaliger in Catalect. Poet. vet. Comment. Et ita signate Martialis Lib. 8. Epigr. 12:
Uxori nubere nolo meae.
Sed neque hoc perpetuo observant auctores. Nonius cap. 2. n. 577. ait: Nubere veteres non solum mulieres, sed etiam viros dicebant. V. g. Pompon. Meus frater nupsit dotatae vetulae. Interim hoc rarissimum est, nec nisi archaice dictum videtur. De utroque certe sexu dixit Plautus argumento Trinummi v. 9: Senex, ut rediit, cuius nubunt liberi. Variam tamen heic lectionem observarunt Camerarius et Taubmannus. Ita etiam Tertullianus ad uxorem 1, 7: Sacerdotium viduitatis et celebratum est apud nationes, pro diaboli scilicet aemulatione. Regem saeculi, Pontificem Maximum rursus nubere nefas est. Vid. Casp. Barthii Advers. L. 6 c. 14. p. 277. it. ad Claudianum in Eutropium Eunuchum L. 1. v. 222. p. 1315. Scheurlit Stat. Mercur.
Part. 1. c. 2. p. 47. Taubmannum ad Plaut. Casin. 5, 1, 6. p. 356. Kappium ad Iensium 172. seq.
* Ita etiam dicunt Urbs nuda praesidio. Res publica nuda a magistratu, Nudus a propinquis.
In hac constructionis diversitate tamen usus potissimum spectandus est, praesertim circa Genitivum, qui non nisi tunc in prosa locum habere potest, quum eius idonea in promptu habeas veterum exempla.
* In his exemplis Nudus idem est, quod Solus. Vorst. de Lat Falso Susp. 35. seqq.
* Si quod obverti nobis possit exemplum ex veterum scriptis; nimirum in eo linguae neglecta est a)kri/beia. Vocabulo enim Neuter utuntur Latini, quoties negandum de duobus est; estque compositum sine dubio ex ne et uter vel uterque, quasi diceretur Uterque non. In compositione enim ne pro non usurpant; ut ex vocabulis nequeo, nescio, nefas, nefandus, et aliis apparen. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 268. Conf. Part. Etymol. Sect. 2. Uter.
1. Infra centum et supra viginti plerumque minor numerus praeponitur, et maior sequitur, et hoc cum copula.
* V. g. Unus et viginti; Quinque et viginti; Bis et vicies; Annos natus est unum et viginti, Cic. L. 3. Orat. n. 74; Quattuor et quadraginta Iustin. Praefat.; Romae tribus una et triginta factae, Liv. L. 2. c. 21; Signa militaria unum et quinquaginta capta, Liv. L. 41. c. 12; Sex et quadraginta anni, Cic. Senect. c. 17; Ab hac bipartita divisione Lucretius suorum unius et viginti librorum initium fecit, Varro de L. L. Lib. 4. c. 3; Signa unum et viginti capta, Liv. L. 9. c. 44.
Sed si tollatur Et, maior numerus praecedet, et minor subsequetur.
* V. g. Viginti quinque. Vicies bis. Dionysius scripsit, eas esse septuaginta unam, Varro L. 9. c. 2. Quinquaginta quattuor; Sexaginta sex; Octoginta septem; Viceni terni; Viceni seni, non Seni viceni, nisi cum Et.
2. Infra viginti versâ vice maior numerus praeponitur, et minor subsequitur, sive accedat, sive omittatur copula.
* V. g. Decem novem, Decem et octo, Decem et septem, Decem septem; aut certe sunt unica vocabula. V. g. Tredecim, Duodecim, Undecim, cet.
3. Ordinalia tamen mox maiorem, mox minorem numerum praemittunt, sive accedat, sive omittatur copula.
* V. g. Decimus quartus, Quartus decimus, Decimus et Quartus, Quartus et Decimus.
* Veteres non semper primum et secundum, sed et frequentius primum et alterum: non vicesimo primo die, sed et altero et vicesimo die.
4. Supra centum minor numerus postponitur, sive accedat, sive omittatur copula.
* V. g. Centum et novem anno svixit. Ut victimae maiores immolarentur oentum viginti, Liv. L. 30. c. 21: Anni quadringenti et septuaginta. Mille et quadringenti Imperium Assyrii, qui postea Syri dicti sunt, milie trecentis annis tenuere, Iustin. L. 1. c. 2. n. 13. Centies vicies; it. Centies et vicies.
† Et sane ita plerumque est, et his regulis propterea inhaerendum puto. Neque tamen istae omni exceptione carent. Dantur enim exempla, ubi infra viginti etiam minor numerus praeponitur et maior subsequitur, cum et sine copula. V. g. Tres et Decem, quod interdum reperitur. Terent. Eun. A. 2. Sc. 3: His mensibus sex septem. Plin. L. 8. Ep. 18: Ante octo et decem annos. Dantur etiam exempla, ubi infra centum et supra viginti maior numerus praeponitur, minorque sequitur, sequento nimirum copulâ. V. g. Viginti et quinque naves Praetor scribere iussus est, Liv. L. 22. c. 27. Columella Vicies et semel. Triginta omnino et duo ex peditibus desiderati sunt, Curt. L. 3. c. 11. extr. Quin etiam supra centum maior numerus postponitur apud Curtium: Quattuor et quingenti saucii fuere.
5. Milia augetur numeris cardinalibus vel distributivis.
* V. g. Duo milia virûm, Centum milia, Trecenta milia, Centena milia, Millena milia.
At Mille augetur per Adverbia. V. g. Bis mille, Decies mille: Similiter ut Centum, v. g. Bis centum, Ter centum;
et reliqua numeralia Adiectiva. Conf. supra Aliquot centum.
Numerus, qui ultra Centum milia sive Centena milia, aut Millena milia est, Adverbiis similiter augetur.
* V. g. Decies centena milia, Ter millena milia, Tricies centum milia. Plin. L. 2. c. 108: Octuagies quinquies centena septuaginta octo milia passuum, 8578000.
Hinc perperam dicitur v. g. Duodecim centena milia; quum dicendum sit Duodecies centena milia.
Nota: Mille Adiectivum Plurale et indeclinabile est. Milia Substantivum Plurale et declinabile est. Hinc dicunt mille milites et milia militum. Interim etiam Mille interdum Substantive sumitur, et tunc est singulare. V. g. Mille militum.
Hinc quoties Mille Substantive sumitur, multiplicando augeri nequit.
Quando nomen Sestertium cum Adverbio numeri ponitur, numerus centenorum millium, fere per brachylogiam quamdam omitti solet.
* Sueton. Calig. c. 37: Totum illud Tiberii Caesaris vicies ac septies millies sestertiûm non toto vertente anno absumpsit: pro, Vicies ac septies millies centena milia sestertiûm, 2700000000.
† Gronovius de Sestert. §. 7. 11. 19. 20. 29. Ellipsin tou= centenorum millium, heic non admittit; et to\ sestertium non per Genitivum Plur. sed per Adiectivum Gen. Neutr. explicat. Id inde probat, quia Adverbia numeri non nisi cum Adiectivis construuntur. V. g. O terque quaterque beati, nec dicatur decies hominum, centies boum; ac si vel maxime to\ centena milia heic subaudiatur; mira tamen consecutio foret, si v. g. dicas Hoc decies, tuum decies, solidum decies.
Sestertium autem declinari, pluribus comprobat exemplis. Per Genit. Tac. Ann. w. c. 37. A divo Augusto illectus liberalitate decies sestertii, Id. L. 2. c. 86: Caesar decies sestertii dote solatus est (Agrippae filiam) Val. Max. L. 4. c. 8: Quum centies atque quinquagies sestertii summam in fenore haberet. Per Accus. Tacitus L. 2. c. 47: Centies sestertium Sardianis est pollicitus. Per Ablat. Tac. L. 3. c. 17. fin. M. Piso accepto quinquagies sestertio relegaretur in decem annos.
Efferri autem genere Neutro, quoniam subaudiretur pondo argenti. Sestertius enim proprie Adiectivum esse, quasi semitertius. Proinde quum dicamus Sestertius; subaudiri nummus: aeque ut in voce denarius.
Sestertium pondo autem idem esse, quod mille sestertios nummos.
Porro in tw=| Decies, vicies, tricies sestertium, subaudiri to\ centenum vel centies. Si igitur legamus Decies sestertium; plene efferendum esse per Decies centies vel Decies centenum argenti pondo.
Interdum etiam to\ Sestertium apud veteres omitti. V. g. Tricies centena (sc. sestertia.)
Nos arbitramur, Sestertiûm proprie Genitivum Pluralem esse per Syncopen post to\ Millta contractum; qui tamen apud veteres subinde degeneraverit in Adiectivum Neutrius Generis, Substantive positum.
Nota: Post Milia usitate sequitur Genitivus per Syncopen contractus. V. g. Trecenta milia nummûm, Plin. L. 1. c. 19; Centena milia sestertiûm; Sexcenta milia modiûm.
* A Poetis ponuntur, quoties metri necessitas id exigit: immo etiam interdum Multiplicativa.
1. Petrus et Paulus Evangelii praecones fuerunt: hic quidem apud gentes; ille apud Iudaeos.
2. Petrus et Paulus Evangelii praecones fuerunt: alter apud Iudaeos; alter apud gentes.
3. Petrus et Paulus Evangelii praecones fuerunt: prior apud Iudaeos; posterior apud gentes.
4. Petrus et Paulus Evangelii praecones fuerunt: horum alter apud Iudaeos; Paullus apud gentes.
5. Petrus et Paulus Evangelii praecones fuerunt: alter apud Iudaeos; iste, cui Christus in itinere non procul a Damasco apparuit, apud gentes.
QUINTO, Postea, Tum, Praeterea, Insuper; pro ULTIMO, Tandem, Postremo, Denique, aut si quid eiusmodi est, non ineleganter ponitur.
*Cic. Tu. multis de causis vellem me convenire potuisses. Primum, ut te, quem iam diu plurimi facio, tanto intervallo viderem. Deinde, ut tibi, quod feci per litteras, possem praesens gratulari. Tum, ut, quibus de rebus vellemus, tu tuis, ego meis inter nos communicaremus. Postremo, ut amicitia nostra, quae summis officiis ab utroque culta est, sed longis intervaliis temporis interruptam consuetudinem habuit, confirmaretur vehementius. Item: Deus primum nobis diligendus est; deinde patria; porro parentes; tum praeceptores; postea propinqui; tandem amici.
Haec Ciceroni quidem, aliisque melioris notae scriptoribus usitatiora sunt, verum non semper observata.
* Cic. Plerumque improborum facta primo suspicio insequitur, deinde sermo atque fama, tum accusator, tum iudex.
Quum vero divise alicuius generis partes enumeramus, pro PRIMO, Unum; pro SECUNDO, Alterum; pro TERTIO, si duobus plura fuerint, nonnumquam Aliud, sed saepius Tertium apposite dicemus.
* Cic. Quattuor causas reperio, cur senectus misera videatur: unam, quod avocet arebus gerendis: alteram, quod corpus faciat infirmum: tertiam, quod privet omnibus fere voluptatibus: quartam, quod procul haud absit a morte.
Quodsi autem ordo quidam servandus atque iterandus est in numerando Primum et Secundum dixeris.
* Cic. Meae totius in dicendo orationis tres sunt rationes: una conciliandorum hominum; altera docendorum; tertia excitandorum. harum trium partium prima lenitatem, secunda acumen, tertia vim desiderat.
† Unus Latinis saepe pro Primo, quemadmodum Graecix e(=is2 pro prw/tw, et Alter pro Secundo usurpatur. Conf. Part. Etym. Sect. 2. Unus pro quidam.
* Sic. Eas tres virtutes, fortitudinem, iustitiam, prudentiam frugalitas complexa est.
Inter partes enumeratas Cicero etiam id est posuit.
* Quum duobus modis, id est, aut vi aut fraude, fiat iniuria; fraus quidem vulpeculae, vis leonis videtur.
Partes enumeratae in fine clausulae fere ponuntur.
* V. g. Multi sunt, quibuscum diutina non est amicitia, improbi, avari, ambitiosi, queruli, severi. Cic. Duae res, quae languorem adferunt ceteris. Scipionem acuebant, otium et solitudo.
* Quum autem de numeris orationis difficile sit iudicium in praecipiendo; tantum hoc meminerimus. Si periodos efficiemus mediocriter sonantes et integros; et cola interdum ornabimus seu augebimus duobus commatis: sponte accedent numeri. Et si volumus habere pedum rationem, maxime finis considerandus est, et efficiendum, ut desinat periodus ac subsistat in longos ac tardos pedes, ac longiusculam quidem dictionem, et saepius claudatur Verbo, quam Nomine. Ceterum et Nomina Adiectiva interdum vim et gratiam habent in fine, ut apud Ciceronem: Helluo invasit in eius viri fortunas, cuius virtute terribilior erat populus Romannus, exteris gentibus iustitiâ carior. A periodi principio grati sunt pedes celeriores, ut Anapaesti, Iambi, Paeones primi: interdum etiam, praesertim in argumento graviori, tarde ille incedens Molossus. In fine delectantur veteres Trochaeo vel Spondeo, quem praecedit Creticus seu Paeon quartus, atque in primis Ditrochaeo. Crebrior Spondeus reddit nimis tardam periodum. Occurrit e. g. apud Ciceronem haec periodus: An quum statuas et imagines, non animorum simulacra, sed corporum, studiose multi summi homines reliquerunt: consiliorum relinquere ac virtutum nostrarum effigiem nonne multo malle debemus, summis ingeniis expressam et politam? Haec periodus est expressa ex Isocrate: sed fuisset durior, si totidem verbis reddidisset Isocratis. Ideo Cicero quaedam adiecit, ut Latinis auribus fieret periodus mollior. Danda igitur opera est, ut periodos faciamus, easque mediocriter ornemus. Habet autem id studium multas ac magnas utilitates, quia non solum molliorem reddit orationem, sed necesse est etiam sententias mollius cohaerere, et sine strepitu ab aurium iudicio in animum se demittere. Conf. Schraderus in Arist. Rhet. p. 529. seqq.
† Weissius de Stilo Romano p. 384: Eo, inquit, ordine verba in sermone collocari debent, quo classici auctores, utpote primi elegantiarum Latinarum magistri, consueverunt. Illi in oratione soluta dicunt: Patres conscripti, Mihi crede, Mea, tua, sua sponte; numquam vero: Conscripti Patres,
Crede mihi, Sponte mea. Poetas ita loqui solere, numerorum necessitate coactos, non negamus: sed in prosa locum ista non obtinent. Quare nobis quoque hic ordo, tamquam elegantiae et nitori convenientissimus, observabitur. Alia in stilo praeponuntur elegantius; alia componuntur, sibique invicem iunguntur; alia interponuntur; alia postponuntur.
Idem l. c. p. 493: Ad suavitatem soni plurimum facit vocum inter se connexarum aptus et concinnus positus. Qualis ille esse debeat, post Dionysium Halicarnasseum, qui de verborum collocatione Graecâ linguâ commentatus est, Scaliger de Arte Poetica L. 4. c. 47. docuit. Duplicem verborum situm constituunt, naturalem et artificialem. Est, ubi naturalis suavissimo gaudeat sono: unde, cur mutemus, causa non subest. Quoties autem naturalis illa verborum consecutio aurium desiderio non facit satis, arte corrigenda est. Heic aures iudicio mentis; mens aurium voluptati subservit: unde omnis sonorum suavitas maxime dependet.
* Dactylus cum Spondeo, quod exitum Hexametri sistit, ne temere sermoni inferatur, praesertim ad periodi calcem: quamvis reperitur interdum apud veteres, v. g. Liv. L. 1. c. 16: Posteris tradant, nullas opes humanas armis Romanis resistere posse.
* Numquid creberrime est nomen, haud Adverbium. V. g. Ter. Numquid nos vis? It. Numquid est, quod operâ meâ vobis opus sit.
† Pro Numquid apud Comicos, et praesertim Terentium, occurrit Numquidnam per Pleonasmum, quum sufficere ad interrogationem potusset Quid`vel Numquid? Quo tamen Pleonasmo ipse Cicero L. 2. de Orat. cap. 3. et Partit. 7. utitur, Terentii, ni fallor, usu lectionis adsiduo abreptus.
Sic etiam Numquisnam occurrit apud Cic. pro Rosc. Am. 37.
* Nunc primum venis? fignificat idem, quod Nunc primâ vice venis? Sed Nunc demum venis? significat idem, quod Nunc tandem aliquando venis, quum tam diu te iam sim opperitus`? Nunc primum respicit actus futuros iteratos: Nunc demum, desoderium nostrum et exspectationem diuturniorem. Nunc primum venis? Ey kommst du ietzo zum ersten male, bist du sonst noch nicht hier gewesen? Nunc demum venis? Ey, kommst du nun erst warum bist du nicht eher gekommen? In priori tonus ponendus super priorem syllabam tou= primum; in posteriori super to\ Nunc.
* Ter. Phorum. 2, 2: O vir fortis atque amicus. Id. Andr. 5, 3: O ingentem confidentiam. Id. Andr. 3, 2: O Dave, itane contemnor abs te?
Solum autem Vocativum regit, si vocandi, compellandi vel blandiendi particula est.
* Virgo. O Meliboee, Deus nobis haec otia fecit.
* Cic. Iam ad ista obduruimus, et humanitatem omnem exuimus. Idem Obduruisse se contra fortunam arbitrantur. Schori Phras.
Ceteroqui dicunt etiam, Obdurescere consuetudine, in patientia.
Nepos Dion. c. 1. n. 1: Obire legationem. Liv. L. 10. c. 25: Ad omnia simul obire unus non potest. Frequens est, Obire munus, spartam suam, cet.
* Idem Plinius L. 8. Ep. 2: Tanto mihi obligatior abit. Et Ep. 6: Cui se omnes pro virili parte obligatos fatentur.
* Tradere ventis, proverbiale et, et Poeticum magis. Ceterum Livius et Capitolinus non semel dicunt, Oblivioni dare. Goclen. Obs. 10. p. 23. Cell. C. P. 92. Andr. Borrich. Append. 172. et Vindic. L. L. 152. Kappius ad Iensium 49.
Veteres autem pro eo frequentant, Oblivisci aliquid vel alicuius; Hoc excidit mihi; Oblivione sempiternâ aliquid delere; Oblivione aliquid exstinguere; In oblivionem alicuius rei venire, Eine Sache vergessen; Memoriam alicuius ex omni animo exturbare; memoriam alicuius rei deponere. Ex animo alicuius effluere, German. Iemandem aus dem Sinne kommen.
* Adverbii Obnixe usus promiscuus non placet, quum per se veteribus rarum sit, et forsan apud solos Comicos reperiatur: deinde cadente quidem linguâ pro valde, vehementer adhibitum fuerit, ita tamen, ut vim suam, quae actum resistendi et reluctandi animis legentium infert, non prorsus amiserit. Haec vero cum precibus non satis congruunt, nisi forte per illas imminens aliquod malum propulsare studeamus: quâ quidem singulari notione occurrit apud Hieronymum ad Pammach. de Opt. Gen. Interpret. Ep. 101. cap. 1: Coepit a me obnixe petere: quem locum propterea Cellarius C. P. 132. pro absolvenda locutione nostra minus recte citat. Obvertit quidem nobis
Cellarius alium insuper locum, et quidem ex Seneca Ep. 35. init. Quum te obnixe rego, ut studeeas, meum negotium ago: ubi sanc hoc Adverbium vim suam omnem illam, quâ homini resistenti et reluctanti accommodatur, perdit; sed vetustissima et optima Seneacae exemplaria, et ad eorum fidem castigata Andreae Schotti editio heic pro Obnixe, legit Tam enixe: ut ergo parum praesidii vel hinc etiam suspectae r(h/s1ei accedat.
Rectius pro ea dixeris cum Cicerone, Etiam atque etiam, vehementer etiam atque etiam, Maiorem in modum rogare aliquem et orare; Magnopere ab alique contendere; Omnibus precibus petere, orare.
Obnoxius idem etiam notat, quod devinctus, obsequens et opponitur libero. V. g. Tibi obnoxius sum. It. Maritus uxori obnoxius. Ponitur etiam hâc notione absolute. V. g. Nisi obnoxius esse velis, Wo du nicht willst gehorsam seyn.
* Florus L. 3. c. 12. n. 1. habet: Obnoxium esse in omnia, Sich zu allen Sachen brauchen lassen.
Interim pro Obnoxium esse legibus, poenae, interdicto, cet. magis Latine, atque adeo elegantius dixeris Teneri legibus, poenâ, interdicto, cet. Schori Phras. ad Voc. Teneri. Et pro Obnoxium sibi aliquem beneficiis facere, Obnoxium alicui esse, Malim cum Cicerone Devincire sibi aliquem, Tenere aliquem devinctum largitione, Devinctum esse alicuo. Schori Phras. ad Voc. Devincio. Et pro Obnoxius est peccato, malim Peccatum s. Crimen haeret in illo vel haeret illi. Schori Phras. ad Voc. Haereo.
* Civis leges observat, eisque obtemperat: Princeps observat eas tantummodo,
quatenus nemque civitati iniunctae sunt, ut iis obtemperetur ab omnibus.
* Cic. in Verr. 7. c. 2: Obstitisti, ne ex Italia transire in Siciliam possent. Terent. Andr. A. 1. Sc. 1. v. 76: Quid obstat, cur non verae fiant, scil. nuptiae. Plinius Panegyr. c. 91: Obstat verecundia, quo minus percenseamus.
* Livius L. 6. c. 3: Animi obstinati ad decertandum. Curt. L. 8. c. 1. n. 30: Obstinatus ad silentium. Seneca Ep. 71: Popularium virtus pro regno suo obstinatissima. Livius L. 2. c. 40: Obstinatior adversus lacrimas. Id. Dec. 8: Quum ex insperato iam obstinatis mori spes adfulget.
* Sallustiana etiam sunt, Malo esse, Laetitiae esse, ostentui esse, pro Ostentare, ostendere.
* Cornel. Nepos Aristide c. 1: Obtrectare inter se, Auf einander ialoux oder eifersuchtig seyn.
Obtrectare inter se, positum elliptice videtur pro Obtrectare se inter se. Conf. supra Amamus nos invicem; it. Inter se.
* Plinius etiam L. 2. Ep. 11. hoc verbum usurpat absolute: Obversabatur, praeter illa quae supra dixi, causae difficultas.
Ceterum Cicero et alii, obviam venire, ire, prodire, fieri; Poetae, Obvium se alicui ferre, obvium se alicui offerre.
* Plin. L. 16. c. 41: Ad excutiendum ignem non semper lapidis occasio est. Incertus Auctor de Bello Hispaniensi cap. 41. §. 1: Nonstri ad oppidum recupterandum occafionem non praetermittunt.
* Neque tamen dissimulandum est, Occumbere concise positum, vel Dativo Morti iunctum, fere Poetarum esse. Conf. Part. Etym. Sect. 2. Voc. Occumbere.
Nec significat tantum Ex vulnere mori aut ferro perire; sed interdum etiam Tranquille exstingui, fato cedere, morte decedere.
* Plautus pro eo dicit, Furtivis oculis aliquam verberare, Oculum libidinose in aliquam compingere Florus L. 2. c. 6. n. 4: Aliquid de virginitatis integritate delibare saltem oculis.
in prosa malim, Adicere oculum alicui rei et ad aliquam rem; item Oculos coniicore in aliquem vel ad aliquid.
* Ipsâ locutione Oculos pascere, usus quoque est Lucretius; verum non de homine, sed de coloribus. Versiculi eius in Lib. 2. sunt:
Neve bonos rerum simili constare colores
Semine constituas, oculos qui pascere possunt.
Ubi Pascere est delectare. At in L. 1. dicit Visus pascere, et perinde, ut Terentius, de persona:
Atque ita suspiciens tereti cervice reposta
Pascit amore avidos inhias in te, Dea, visus.
Vorst. de Lat. Falso Susp. 276.
Odissem te odio Vatiniano.
Et quamlibet facile largiar, haud omnino repudiari hanc locutionem posse, praesertim quum Livius Lib. 2. c. 58. dicat, Odisse plebem plus, quam paterno odio; haud tamen video, cur duriori huic constructioni multum indulgeamus. Molliori sane modo pro eo dicimus cum Cicerone et optimo quoque: Maxime odisse aliquem, Habere magnum odium in aliquem, Dissidere ab aliquo odio quodam atque dissidio, Capitali odio ab aliquo dissidere.
1. Transitive sumitur, et tunc Accusativum personae adsciscit. V. g. Offendere aliquem, Einen erzurnen, oder ungefehr antreffen.
2. Intransitive sumitur, et tunc Praepositio cum suo Casu sequi potest. V. g. Offendere ad lapidem, An einen Stein stossen; Offendere inaliqua re, In einer Sache fehlen.
* Sed num liceat invertere formulam, recteque dicatur, Offundere aliquam rem tenebris? Valerius Maximus docet, qui L. 3. c. 8. §. 3. dicit: Non existimare se, tantis tenebris offusam esse remp. Si qui vero sint, qui auferendi, quam dandi Casum heic accipiant, adducti loco Taciti, qui pavore offusus dixit Hist. 11. 31. 3. his acutius videndi gloriam haud invitus concesserit Menken. Spec. 43. Conf. Eiusd. Spec. 2. p. 109.
Pastillos Rufissus olet, Gorgonius hircum. In prosa rectius dicimus, Olere unguentis, ab unguentis et ex unguentis.
Olim isti fuit generi quondam quaestus apud saeculum prius.
i. e. similiter cadentia, vel, ut Cicero vocat Orat. n. 38, eumdem referentia in cadendo sonum, it. n. 84. similiter conclusa, eodemque pacto cadentia, quo loco habenda sint in stilo Romano, terso illo et candido, dudum quaesitum est.
* Nimirum ista vix fert subtile Romanarum aurium iudicium, et propterea in ordine et collocatione vocabulorum quam maxime cavenda sunt. Sic statim aures offenderent haec: Non aliquo timore, sed partim dolore. At vero elegantius Cicero pro M. Marcello c. 1: Diuturni, inquit, silentii, quo eram his temporibus usus, non timore aliquo, sed partim dolore, partim verecundia, finem hodiernus dies attulit. Si ergo transponas quaedam vocabula, facile dmoiote/leuta cavebis. Sic kakofwni/a| offendent, quae sequuntur: Neque vero disiunctissimas terras citius potuisse peragrari cuiusquam passibus, quam tuis cursibus. Elegantius haec Cicero pro M. Marcello c. 2: Nec vero disiunctissimas terras citius cuiusquam potuisse peragrari passibus, quam tuis non dicam cursibus, sed victoriis illustratae sunt.
† Mahometus in Corano suo, Arabice scripto, id quod pro levi hominis ingenio non miramur, hisce o(moiotele/utois2, mundo illusurus, ubique lusit. Huiusmodi scitamenta quam sint insubida et inertia et puerilia, Gellius L. 18. c. 8. ostendit. Quod tamen iudicium Gellianum non in totum valet, praesertim si in loco, si apposite, si parce ac sobrie, non ad nauseam usque, has delicias sectemur; utpote quod gravissimis etiam scriptoribus familiare est. Ita quidem non nulli etiam Ecclesiae Patres, viri ceteroquin gravissimi, et vel ipse Augustinus hoc in genere interdum ludunt. Quin Romanorum amplissimi non sine gratia huiusmodi sales sermoni admiscuerunt. Ita e. g. Plinius dicit L. 3. Ep. 15: Faciam ergo, quod desideras, tam diligenter, quam libenter. Id autem omnino tenendum: eleganter scribamus; non iocose, nisi quidem id fiat ad familiares, in argumento iucundo et hilari, et lectorem permulceamus; non titillemus. Illud virorum gravium; hoc hominum levium est, eorumque, qui sapientiae robur non intelligunt. In sermone autem familiari o(moiote/leuta, e. g. in epistolis ad familiares iocosis, non insuavia sunt. Ita ipse Cicero ad Caelium suum L. 2. Ep. 12: Quicquid erit, tibi erit. Et Ep. 18: Si quid offenderit, sibi totum, nihil tibi offenderit.
Insuavia sunt rhythmica, ait Weissins de Stilo Rom. p. 492. seq. eumdem in fine sonum habentia, barbare termini clappantes dicat, ut: Qualis Rex, talis grex. Mors hominum est ita, sicut fuit vita. Omne dictum profanum nihil habet sanum. In antiquorum quorumdam Ecclesiae Christiane Doctorum, quos ut Patres veneramur,
scriptis aliorumque post ipsorum aetatem muneribus sacris functorum ingentem talium numerum invenimus, quibus, tamquam splendidissimis orationis luminibus fuerunt delectati. Sed pueriliter ita ludere viros graves vix decet. Horum Patrum saecuo magis, quam personis ista tribuuntur, facilemque ideo habent veniam: in Latinissimorum auctorum sectatores non cadunt. Hactenus Weissius.
Hos enim et alios eiusmodi verborum et sententiarum lusus, ut sunt Antitheses, Epiphorae, Symplocae, Epanalepses, Regressiones, Gradationes, Homoeoptota, Paronomasiae, Oxymora, aevo Augusteo nemo magnopere sectabatur. Unus Ovidius heic sibi interdum sapere videtur. At aevo Neroniano sine his deliciis nihil pro diserto habebatur: quam dicendi corruptelam, aevo suo propriam, accusant Petronius et Quintilianus. Utriusque Senecae scripta his facetiis cum primis abundant. Hinc in ipsam Ecclesiam, et ad tempora nostra propagati hi lusus.
Interim nec in argumento admodum serio ac gravi ipse Cicero, qui tanto studio hac delicias respuit, sibi satis cavit ab iisdem, utpote cui subinde per incuriam huiusmodi o(moiote/leuta exciderunt. V. g. pro Mil. cap. 5: Dummodo eâ nos utamur pro salute bonorum contra amentiam perditorum. Interdum etiam iis usus videtur de industria in argumento etiam gravi, v. g. Philipp. 1: Huc si quid accesserit, non tam mihi, quam nobis reique publicae accesserit. In loco enim et cum iudicio adhibiti lucus isti nec ipsam interdum gravitatem videntur offendere.
* Livius L. 10. c. 3: Demetrius iis omnia est: eum iam Regem, vivo patre, appellant.
* Cic. L. 2. de Orat. n. 5: Omnia, quaecumque in hominum disceptationem cadere possunt. Et. n. 44: Sed non omnia, quaecumque loquimur, mihi videntur ad artem, et ad praecepta esse revocanda.
vierte Iahr; veteres Romani dicunt, Quarto quoque anno.
* Terent. Matres omnes filiis in peccato adiutrices, et auxilio in paterna iniuria esse solent. Iul. Caes. de B. G. L. 1. c. 1: Gallia est omnia divisa in partes tres. Cic. Senatus consultum nullum exstat.
Quoties vero signa haec universalitatis, Omnis, Nullus, Nemo, cum emphasi efferimus, gravius et elegantius in fine, quam initio aut medio, collocamus.
* Ter. Ita plerique ingenio sumus omnes. Cic. Qui tibi non adsentiretur, inveni neminem. Idem: Lex turpitudinem summam habet, gratiam nullam.
Eadem universalitatis signa non parum lepide in orationis principio collocantur, maxime si Sum Verbum subsequatur.
* Cic. Omne animal simul atque ortum est, et se ipsum et omnes suas partes diligit. Id. Nulla gens tam fera est, cuius mentem non imbuerit deorum opinio. Id. Nemo de iis, qui peritissimi sunt, huic anteponendus est.
† Vulgatus etiam Comparativo iungit, v. g. Sap. 10. 12: Omnium potentior est pietas; quod damnat Despauterius Comm. Gramm. f. 248.
* Plautus tamen Genitivum eidem etiam adiungit, Aulul. 22, 4: Aulam onustam auri.
Dare operam sanctitati, virtuti, Pietatis studio duci, Exercere pietatis studium et probare factis cet. Cellar. Antib. 231. C. P. 259.
* Lactantius L. 6. Instit. c. 14. Opera bona, vocat Actûs bonos.
† Opus ab actione differt, ut effectus a causa. Sicubi tamen apud veteres Opus pro Actione seu Actu usurpatur, non nisi de octione maioris momenti sermo esse solet. V. g. Cic. Habere magnum opus in manibus. Vellei. Maiori operi praeparare exercitum.
* Habere opinionem bonam vel malam, recte quidem apud Lations dicitur; sed non nisi intransivive. Germ. In guter oder schlechter Reputation stehen. V. g. Caes. L. 7. B. G. c. 60: Quae civitas in Gallia maximam habet opinionem virtutis.
* Quare Oportet te, quam a(plw=s2 ponitur, Latinum non est. Ut tamen Graeci pre/pein, sic Latini Oportere interdum iungunt Dativo. Platus Milite Act. 2. Sc. 6. v. 80. seqq.
-- Homini servo
Domitos habere oportet oculos, et manus,
Orationemque. Ita sciscunt Vossius de Construct. cap. 36. p. 132. et Praschius de Latinismis et Barbarismis p. 6.
† Sed Cl. Longolius recensione huius libri mei in Actis Etud. publ. Lips. Cal. April. 1731. p. 191. hunc Plauti locum, qui ad stabiliendam Constructionem impersonalis Oportet cum Dativo a Vossio adducitur, in vitio cubare, nec a fe umquam repertum esse adfirmat, nisi in unica editione, quotquot inspexerit, G. Longolii Coloniae apud 10. Gymnicum 1538. cusa. Errori, inquit, ansam praebuit antiqua scriptura homine servo, ex qua rerum ignari sinxerunt homini, servo, lineolas supra ductas haud inteligentes, ac primum servom in servo, deinde, ne scilicet oratio sit hiulca, hominem in homini reformatis. Saepius hoc factum fuit. Sic a Rich. Bentleio in Horat. Carm. 2. Od. 14. v. 27, defensam interpolatoris lectionem:
--- et mero
Tinguet pavimento superbo
reicit, substituitque Alexand. Cuningamius in Animadv. in Horat. Bentlei. cap. 11. p. 155.
-- et mero Tingnet pavimentum superbum.
Scriptum quippe erat more maiorum superbom.
Oportet autem sine Casu personae positum idem est, quod aequum est, fas est.
* Cic. pro Balbo c. 3: Gravius est, si quis fecerit, quod facere non licuerit, quam si fecerit, quod non oportuerit. Ibid. Est aliquid, quod non oporteat, etiamsi licet, certe non oportet. Lib. 2. de Orat. n. 320. Sed oportet, ut aedibus ac templis vestibula et aditus, sic causis principia proportione rerum praeponere.
Vel per Passivum:
Hunc posteriorem modum magis ars Grammatica probat; illum magis auctoritas.
Secus in Praeterito. Namque non ita saepe legimus, Fecisse hoc oportuit ut Factum hoc oportuit. Cic. in Verem: Tamen id factum non oportuit. Et in eumdem: Apollinis signum ablatum certe non oprotuit.
* Non dissimile sane est illud per Verbum Volo; ut idem: Liberis consultum voluimus, etiamsi posthumi futuri sint. Idem: Percurram tamen brevi, ut non minus hominem ipsum, quam ius commune defensum velitis. Quintil. An incidisse in sordidum nomen, non eo contemptum hominis, quem destructum volebat, auxisse. Valla Eleg. L. 3. c. 49. p. m. 255.
* V. g. Ex tristi hilarem, ex paupere opulentum reddidi, timidum confirmavi, aegrum recreavi, opis indigum iuvi. Res creatorem loquitur. Saeviebant in patres filii, in uxores mariti, in propinquos propinqui, in magistratûs cives, et humanam naturam prorsus exuerant.
* OPTO pro Velim heic per Germanismus usurpatur: nec vero post Verba desiderandi vel cupiendi Futuor Participii Passivi locus est.
* Ceteroquin Acceptare conditionem, Sich wozu einlassen; it. Suscipere causam alicuius contra aliquem, cogitationem de aliqua re, inimicitiam, invidiam, odium, recte se habet.
* Cic. Expedito nobis homine opus est. Id. Praesidio firmiori opus est ad istam provinciam. Sall. Consulto opus est. Cic. Properato opus est. Liv. Maturato opus est. Virgil. L. 6. Aen. v. 261: Nunc animis opus, Aenea, nunc pectore firmo. Cic. L. 2. Ep. 6: Dux nobis et auctor opus est. Idem de Invent. L. 2. c. 19: Nobis exempla permulta opus sunt. Liv. Simul, quae curando vulneri opus sunt, parat.
Plinius L. 5. Ep. 19. Nominativum et Ablativum simul usurpat: Si quid opus erit: erit autem opus modico.
† Atque hic Nominativus, qui tw=| Opus est mihi iungitur, heic, ut alias, migrat in Accusativum, si oratio finita vertatur in infinitam. Terent. Heaut. A. 5. Sc. 1. v. 18:
Nam ubi desponsam nuntiasti filio,
Continuo iniecisse verba tibi Dromonem, scilicet
Sponsae vestem, aurum, atque ancillas opus esse.
Cic. L. 15. Attic. Ep. 9: Video, mihi opus esse viaticum. Et L. 6. Ep. 6: Dices, nummos mibi opus esse ad apparatum triumphi. Vide Vossium L. 7. de Arte Grammatica, qui de Constructione inscribitur, c. 8. ubi accurate adversus Alvarum disputat, opus in his loquendi formulis non Adiectivum esse, sed Subtantivum. E quo et illud adstruit, aliorum Substantivorum more regere Genitivum. V. g. Plancus ad Ciceronem L. 10. Fam. Ep. 8: Sed aliquantum nobis temporis, et magni laboris, et multae impensae opus fuit, ut, quae reip. bonisque omnibus polliceremur, exitu praestaremus. Nisi forsan ab Neutro aliquantum Substantive posito, illi Genitivi, ut saepe fit, reguntur. Sed quoquo modo hoc se exemplum habet; sunt tamen et alia in promptu, ubi manifeste Genitivus Substantivum suum in tw=| Opus respicit. Quintil. L. 12. c. 3: Opus est lectionis. Ovid. 2. Art. v. 14: Casus inest illic; hic erit artis opus.
Exponitur quidem Opus heic per Necesse, ex interpretatione praestantium etiam Grammaticorum: qui et Opus propterea Adiectivum esse tradunt. At Opus non magis heic est Adiectivum, quam Usus, quum est quartae Declinationis; quod quidem tunc similiter Ablativo iungitur a Poetis, in primis Comicis. Virg. Nunc viribus usus. Plaut. Viginti iam usus est filio argenti minis.
* Si Ablativus iungitur; subaudi Praepos. In, v. g. Opus est mihi libro i. e. in libro.
Construitur etiam cum Infinitivo.
* Cic. L. 7. Attic. Ep. 8: Quid opus est, de Dionysio tam valde adsirmare? Id. L. 13. Ep. 8: Tu, quae istic opus erunt administrari, prospicies. Id. L. 16. Ep. 17: Vehementer opus est nobis, et voluntatem, et auctoritatem, et imperium tuum accedere. Terent. Andr. Act. 1. Sc. 5: Peropus, hunc cum ipsa loqui.
Crebro etiam ponitur absolute.
* V. g. Si opus fuerit, faciam te certiorem.
Apud Comicos etiam cum Accusativo, licet rarius id fiat, construitur.
* Plut. Mihi quidem unam argenti minam opus est. Id. Puero opus est cibum. Quamvis in his exemplis Ellipsis esse videatur Praepositionis Ad, vel verbi Dari, Suppeditari, aut similis: Vossius etiam Grammat. Lat. Synt. p. 19, quod ad posterius exemplum attinet, Cibum malit veterem esse Nominativum pro Cibus.
Ceterum Opus habeo usitatum est cum Ablativo. V. g. Opus habeo consilio tuo. Sed si Infinitivus suqui debet, usurpatur Necesse habeo. V. g. Quintil. Lib. 7. c. 2: Reliqua non necesse habet dicere.
* Nec Oratio pro precibus, probatae Latinitatis est; nec Adiectivum Mentalis omnino apud veteres occurrit. Oratio secundum Ciceronem omnis locutio est.
* Ordo enim, vel in Plurali ordines, aevo medio significat in Ecclesia dignitatem vel dignitates s. munera Ecclesiastica.
Latine pro eo dixeris, Sacris initiari ad obeundum munus aliquod Sacerdotale vel Ecclesiasticum.
* Terent. Adelph. A. 2. Sc. 1. v. 35: Tibi a me nulla orta est iniuria. Plin. L. 4. Ep. ult. Fons oritur in monte: per saxa decurrit. Horat. 2. Serm. Sat. 6. v. 15: Sermo oritur de villis.
Sic etiam Participum ortus construitur.
* V. g. Liv. Loco obscuro, tenuique fortunâ ortus. Id. Ortus ab omni turba fletus. Lucret. Ratio orta ab sensu falso. Ter. Ortus ex eo loco. Ovid. Flos ortus de sanguine. Id. Silvis fuit ortus in altis.
Ortus illustri familiâ, et ex illustri familia. Hi bini modi in hac locutione fere in usu sunt.
Oriundus iungitur
1. Ablativo cum Praepositione a vel ab. V. g. Oriundus a Roma. Romani a Troianis sunt oriundi i. e. originem ducunt a Troianis.
2. Ablativo sine Praepositione. V. g. Oriundum Albâ sacerdotium.
3. Adverbiis. V. g. Inde est oriundus, unde tui maiores.
Ortus non nisi Genitivum habet, in Nominibus urbium propriis, et id
quidem more consueto. V. g. Ortus Romae est, id est, natus illic. Valla Lib. 3. c. 57.
Oriundus fere maiorum nostrorum; Ortus autem nostros ipsorum natales respicit. V. g. Caselius Gottingâ oriundus. It. Unde est amicus noster ortus?
* Oves non eunt omnes in ovile, sat bene se habet, iustâ nempe notione, id est, quatenus significat, oves quasdam non introire velle.
* Plaut. Amph. A. 1. Sc. 3. v. 9: Observate, quam blande mulieri plapabitur. Iuven. Sat. 1. v. 35: Quem munere palpat.
Notat
1. Blande tangere s. demulcere aliquem.
2. Adulari, Palpo aliquem percutere, Palpum alicui obtrudere, ut idem Plautus loquitur. Germ. Einem den Fuchsschwanz streichen.
* Verbum hoc rarius occurrit, nec nisi Poetarum fere est. Hic Palpare aliquid manu, usurpare nolim: pro quo Latini Tentare aliquid manu, pede. V. g. Res prope manu tentari potest. It. Hoc flumen ita frigidam est, ut vix pede tentare id possim. Schori Phras. ad Voc. Tento.
* Antonius quidem Augustinus, Archiepiscopus Tarraconensis, ICtus nobilissimus, qui Saec. XVI. in Hispania floruit, magnâ contentione probare nititur, errare eos omnes, qui Pandectas Feminino genere efferunt. Et Henricus Stephani in eadem haeresi est, hâc motus ratione, quia o( pande/kths2 apud Graecos sit Generis Masculini, quod in Latinis debeat ratineri. Sed ratio haec aliis
non sufficit, quia, teste Prisciano L. 7. Varro de L. L. ait, talia ex Graeco sumpta, ex Masculino in Femininum transire, et litterâ A finiri. V. g. o( koxli/as2 haec cochlea, o(xa/rths2 haec charta, o( gaus1a/phs2 haec Gausapa, Eine Madratze, eine zottige Decke, o( margari/ths2 haec margarita, o( tia/ras2 haec tiara, o( katara/kths2 haec cataracta, o( katape/lths2 haec catapulta cet. et, iudice Charisio, Graeca in hs2 exeuntia apud Latinos in a transeunt et Feminini Generis sunt; scilicet nisi obstiterit regula generalis, ut in profh/ths2, Propheta, cet.
Ipse etiam Archiepiscopus animum deinceps mutavit, et Genus probavit Femininum: quemadmodum etiam constat, Isaacum, Casaubonum, Aldum Manutium, Angelum Politianum, et alios Feminino Generi iunxisse.
His tamen omnibus Vossius obstat, qui Varronis rationem tum demum valere arbitratur, quum in vocabulis non intelligitur aliud nomen, unde suum genus accipiant; non item in illis, ubi kaq) u(po/noian respicitur aliquod Substantivum: ex quo pronuntiat, Pandectas Masculinum videri: nam quum pande/kths2 dicatur o( lo/gos2 subaudiri.
Quid autem? nonne subaudiri etiam possit h( bi/blos2? sic saltem utrique dimicantium parti quodammodo satisfactum fuerit.
Vid. Voss. L. 1. de Analogia cap. 19. Dilherr. Tom. 1. Dispp. Philol. p. 364. Casaub. Castigat. ad L. 5. Strabonis p. 86. Coler. in Parerg. p. 23.
schimmlich Brodt. Panem in micas frangere, Das Brodt krumeln. Panem in frusta secare, Brodt schneiden. Panem in frusta vel offas frangere, Brodt brechen. Artolagani, Brodt-Kuchen, oder Arme Ritter, Cic. L. 5. Fam. Ep. 20. Panis azymus, Scribonii Largi est: alias non fermentatus dicitur, Ungesavert Brodt.
1. Absolute ponitur: et tunc significat; Vel aequum est.
* V. g. Cic. Mihi dubitanti, quid me facere par sit?
Vel sufficere.
* V. g. Cic. Sed adhuc pares non sumus.
2. Iungitur Dativo: et tunc idem est, quod sufficere alicui operi, sive resistendo illi, sive exsequendo.
* Cic. Cui celeritati par nulla, ne cogitari quidem potest. Id. Aut par, aut certe proximus sum illi. It. Parem esse alicui rei aut negotio. It. Non parem esse oneri ferundo, Nicht bastand und gewachsen seyn.
3. Praepositionem Cum subiunctivam habet.
* Cic. Nec mihi par cum Lucio ratio est.
4. Interdum etiam subsequitur Ac et sequente Vocali Atque.
* Plaut. Si parem sapientiam hic habet, ac fortunam. Cic. Si par in nobis buius artis, atque in illo picturae scientia fuisset.
5. Nec solum apud Poetas interdum etiam Genitivum adsciscit.
* V. g. Lucan. Lib. 10: Quem metuis, par huius erat;
Sed etiam ap. Florum
* L. 2. c. 2. n. 23: Sed ille quidem par tantae calamitatis fuit, et ipsum Cic. in Pis. c. 4: Illum, cuius pancos pares haec civitas tulit. v. Bangii Obs. Phil. 2. p. 857.
6. Dicimus etiam, Pares ese inter se.
7. Quoties aetas tempusque spectatur, non Par alicui aut alicuius, nisi addatur Aetate, annis, aut aliquid huiusmodi; sed Aequalis dici solet.
tamen in Masculino hic paragraphus dicitur. Quae ratio ita excusari possit, si dicamus, tum non grammh\n, sed xhmatis1mo\n vel versum subaudiendum. Sic atomus et eremus Feminina rectius videntur esse, quia usitate subauditur, illic quidem ou)s1i/a vel i)de/a, heic autem gh=. Sunt enim naturâ suâ Adiectiva, et subaudiri etiam possunt ku/klos2 et to/wos2. Quo etiam Gen. Masculino atomus ap. Lactantium et Laertium, occurrit, ut ap. Cic. et Plutarchum Gen. Fem.
* Cic. Consulatus tibi paratissimus est. Caes. Paratiores ad pericula subenda. Sic Cicero Hominem acrem et paratum ad omne facinus, id est, audacem ac promptum: et Paratum sceleribus, Tacitus dixit Annali 12. c. 47; sceleribus, id est, ad scelera. Sic, paratam incestu, id. 14. Annali c. 2. dixit. Plancus et Cael. ad Cic. L. 8. Ep. 10. et L. 9. Ep. 8: Paratus exercitu, omni re, et ab exercitu, ab omni re.
Dativus et Accusativus cum Praepos. obiectum; Ablativus sine et cum Praepos. subiectum adficit.
* V. g. Si modo cupam tuam fassus esses, pater (quâ indulgentiâ est) omnia tibi ignovisset. It. Id flagitii si praesens vidisset parens (eius severitatis est) te membratim discerpsisset. It. Si hanc noxam Petro imponere pergic, ille (ut impudentissimus est) in te eam retorquebit. It. Quoties tui recordor (recordor autem quottidie); toties de maximis tuis et innumerabilibus cogito beneficiis. Valla L. 3. c. 11.
† Parentheses autem frequentes, et nimis fusae, intercisa et Paradiastolae, non satis cum recto ordine stabunt: quibus tamen facile supersedebimus, si ex illis, quae ita includimus, peculiarem periodum formamus. Iusto longior Parenthesis nimium dividit et divellit, quae divellenda non erant. Negari quidem non potest, in ipsius Tullii scriptis admodum longas Parentheses occurrere: sed nec in ipso Cicerone hoc ipsum, si recte expendatur, laudabitur. Weiss. de Stil. Rom. p. 261.
Quando natura pusissos corpore, magnos animo creat, paria facit. It. Ingenio pollens cum robusto paria facit i. e. aequat robustum. Valla L. 5. c. 74.
* Facere imperata alicuius, locutio est militiae sere propria.
* V. g. Non habeo vicesimam partem librorum, quos tu habes. It. Millesimam partem huius libri vix intelligo. Vorst. de Lat. Falso Susp. 256.
* Cic. de Orat. Demosthenes tribuit et primas et secundas actioni. Ibid. Pericles, cui primae sine controversia deferebantur. Id. de Clar. Orat. Hortensius facile primas tenebat. Ibid. Ex his illi duo facile primas tulerunt. Schorus de Phras.
Significat autem Participare
1. Participem fieri, Theil woran bekommen; Nancisci aliquid, Etwas kriegen oder bekommen; et iungitur
a. Vel cum Accusativo, v. g. Participare aliquam rem: et ita apud Ciceronem et Livium.
* Cic. 2. Tusc. c. 17: Qui alteri exitium parat, eum scire oportet sibi paratam pestem, ut participet parem.
b. Vel cum Praepositione A vel Ab. V. g. Ab aliquo participare: et ita apud eumdem Ciceronem,
* Lib. 1. de Leg. c. 12: Ad participandum alium ab alio. Schori Thes. Cic. 653.
2. Participem facere; et tunc quattuor modis construitur:
a. Participare aliquem aliquâ re; ut Plautus et Apuleius loquitur.
* Apul. L. 9: Meum dominum comis hospes opipari prandio participat. Nimirum Apuleius dicit Opiparis, e, pro eo, quod veteres exprimunt Opiparus, a, um.
b. Participare aliquid cum aliquo; ut Livius et apuleius loquitur.
* Liv. L. 3. c. 12: Suas laudes participare cum Caesone.
c. Participare aliquem sermone suo de aliquo; ut Plautus loquitur
* Mit. A. 1. Sc. 3: Sermone suo aliquem familiarium participaverit de amica.
d. Participare aliquem alicuius rei; ut idem Plautus loquitur
* Cist. A. 1. Sc. 3: Participare aliquem consilii sui. Hunc vero Genitivum per Graecismum adhiberi, ait Vossius Aristarch. L. 5. c. 33. quod haud temere imitandum esse existimat Cell. Antib. 256.
† Castellio etiam dicit, Participare hereditatem inter fratres, Prov. 17, 2: sed quo auctore ita construat, non dum liquet.
* Constructiones, quae a solo Plauto vel Apuleio heic proficiscuntur, haud temere usurpandas esse arbitror.
* Cic. Non putabam, haec nunc a me scribenda esse publice.
* Ita quidem L. 1. Offic. c. 23: Fortis animi et constantis est, non perturbari in rebus asperis, nec tumultuantem de gradu deici i. e. quum tumultuatur. Ibid. c. 21: Quapropter et hic forsitan concedendum sit, remp. non capessentibus i. e. si non capessant, qui excellenti ingenio doctrinae se dediderunt.
* Hâc circuitione subveritur cuiusvis generis Verbis, quae Supinis carent. V. g. Spero, fore, ut brevibus incommodis medeare.
* Cic. 4. Fam. Ep. 5: Ei (Tulliae) moriendum fuit, quoniam ea homo nata fuerat (non natus). Plin. L. 22. c. 17: Herba Parthenium vocari coepta est. Iustin. L. 2. c. 4: Semiramis puer credita est.
Participia Dictus, dicendus, appellatus, factus, creditus, visus, aliaque sensuum vel dicendi, non raro etiam Substantivi posterioris Genus admittunt.
* Cic. Divin. L. 2. c. 43: Non omnis error stultitia est dicenda.
* Hoc ipsum non iniuriâ Horatio Tursellino vertitur vitio, qui de Particulis Latinae Orationis optime meriturus, Praefationem ad lectorem meris coagmentavit particulis, ita quidem, ut pro periodorum numero istarum numerus multiplicetur. Istas, quarum singulae apud ipsum singulas periodos praecedentibus connectunt, heic recensitas legere, grave non erit. Sunt illae: Nisi vero; Quippe; Itaque; Neque vero; Quis enim? Nimirum; Ut quod; Quamobrem; Enim. Pulchrius multo erat, sine tali connexione apte connectere.
Neque illi optime agunt, qui uni particulae se ita dediderunt, ut centies et centies illam in scriptis repetant, quod Curtius fecit, qui incertum quoties Ceterum istud suum adhibuit. Weiss. de Stil. Rom. p. 229. seq.
Interim maximus sermonis ornatus in recto particularum usu consistit, sine quibus oratio, non secus ac vestis sine fibulis dissolute fluit, et quod de scriptis Senecae Caligula dixit, arena est sine calce. Sed iudicio, ut alias in omni sermone, ita et heic opus est, ut ne
quid nimis, ne quid minutum aut puerile appareat.
* Cic. de Clar. Orat. c. 51: Cicero cum Hortensio causas partiebatur. Caes. L. 3. B. C. cap. 82: Cum Scipione honorem partitur. Cic. de Univers. cap. 7 Partiri aliquid in membra. Id. 14. Philipp. cap. 6: Partiebantur inter se, qui Capitolium, qui rostra, qui urbis portas occuparent. Virg. L. 1. Aen. v. 194: Socios partitur in omnes.
* Curo enim ad Verba aestimandi non pertinet, ut Genitivum adsciscat. Recte tamen dicitur, Nil curo, Parum curo. Virg. Nihil mea carmina curas. Cell. Antib. 257.
† Scio, obduci a quibusdam illud Terentii Heaut. A. 4. Sc. 3: Tu fortasse, quid me siat, parvi curas, dum illi consulas. Sed invalido nituntur tibicine, quum in melioribus libris sit, parvi pendas.
* Neque enim Parum, sed Paullo definiendo eiusmodi temporis intervallo inservit. Conf. supra Multum ante.
* Neque enim tantum universus hic verborum nexus perperam se habet, sed etiam speciatim Adverbium Passive nove et extra Latium formatum est; licet Adiectivum Passivus qualicumque gaudeat auctoritate; quo de plura Part. Etym. Sect. 1.
Latine dixeris, Neutri parti addictum esse, Neutram partem sequi, Quiescere, Se nihil interponere, Iudicium suum nullum interponere. Cic. Sapientius facies, si te in istam pacisicationem non inter pones.
1. Pro Iniuriam accipere, Unrecht leiden.
* Cic. Lael. Et hic bonos veteri amicitiae tribuendus, ut is in culpa sit, non qui faciat, sed qui patiatur iniuriam.
2. Pro Aequo animo ferre.
* Livius L. 27: Ut parentum saevitiam, sic patriae iniurias patiendo ac ferendo leniendas esse.
Alias pro eo respectu notionis prioris Latini dicunt Iniuriam accipere; quomodo et Calamitatem accipere. Cic. in Epistolis: Accipere, quam facere praestat iniuriam. Vorst. de Lat. Falso Susp. 109.
* Porro, ut nos dicimus, Wie es die Zeit leidet, wie es die Zeit wird leiden wollen; ita Latini, Prout tempus patitur aut patietur.
Livius L. 9: Prout tempus patiebatur. Et L. 22: Ut tempus locusque patitur. Iul. Caes. L. 7. B. G. c. 68. n. 2: Quantum diei tempus est passum.
Dicunt etiam, Dignitas mea non potitur; quomodo nos, Das leidet meine Ehre nicht. Caes. L. 6. de B. G. Neque suam pati dignitatem, ut tantis copiis tam exiguam mannum adoriri audeant. Plin. L. 1. Ep. 19. Mihi, quantum aetatis diversitas passa est, familiaris. Vorst. de Lat. Falso Susp. 108. Cell. C. P. 94.
† Suspectae verbi huius notioni vindicandae etiam alia veterum loca inserviunt. E. g. Plin. L. 1. Ep. 14: Tu fortasse me putes indulsisse amori meo, supraque ista, quamres paterur, sustulisse: at ego mea fide spondeo, futurum, ut omnia longe ampliora, quam a me praedicantur, invenias. Et L. 7. Ep. 2: Patiar ergo aestatem inquietam nobis exercitamque transcurrere. Et Ep. 30: Licet tu mihi bonum animum facias, qui libveslos meos de ultione Helvidii, orotioni Demosthenis kata\ *meidiou confers: quam sane, quum componerem illos habui in manibus, non ut aemularer: improbum enim hoc foret ac paene furiosum: sed tamen imitarer et sequerer, quancum aut diversitas ingeniorum, maximi et minimi, aut cansae dissimilitudo pateretur.
* Apud antiquiores, vocabulum Patronatûs rarum est, et reperitur apud Paullum ICtum in Digestis, et in veteri quadam inscriptione. Significat autem ibi longe aliud quid, nempe Conditionem patroni seu ius patroni in libertorum personam et bona. Voss. de Vit. 559. Borrich. Cogit. 33. Cell. C. P. 393.
* Simile iudicium esto de omnibus eiusmodi locutionibus. V. g. Milites pauci sunt, et Militum pauci sunt; Multi condiscipuli sunt et Multi condiscipulorum sunt; Impiger Rhodanus, et Impiger fluminum Rhodanus, Flor. L. 3. c. 2. n. 4. Prius totum; posterius partem indicat.
* Sic mox transitive, mox intransitive sumitur.
* Hor. Daunus pauper aquae Id. Argenti et auri pauper. Id. Pauperrimus bonorum.
Interdum Ablativum.
* Horat. L. 1. Sat. 6. v. 71: Macro pauper agello.
Idem Horatius etiam dicit, Meo sum pauper in aere; et Seneca, Congesto pauper in auro.
* At praeter rem, minusque recte ita argutatur vir ceteroqui satis acutus. id quod apparebit clarius, si diversas utriusque Adiectivi notiones repraesentemus. Nimirum
Religiosus sumitun trisariam:
1. Intransitive, et tunc sane notat eum, qui religioni sibi cuncta ducit, et, quidquid agit, ad conscientiam refert, Deumque ita ex animo colit. V. 8. Cic. In testimonio religiosum se praebuit. Et ita nulla pax potest dici religiosa.
3. Transitive, notans id, quod publico religionis exercitio sacrisque publicis dicatum est. V. g. Fanum religiosum, Delubra religiosa, Loca religiosa. Et sic pax illa quae publico religionis testimonio, et certo cultui sacro et divino prospicit, dici sine vitio potest religiosa.
3. Passive, significans id, quod cum religione quadam vel servatur, vel evitatur, vel omnino peragitur. V. g. Cultus religiosus, Dies religiosi. Et sic sane omnis pax debet esse religiosa.
Profanus autem sumitur bifariam:
1. Opponitur ei, quod sacrum habetur, et religiosum. V. g. Miscere sacra profanis. It. Loca sacra et religiosa habere profana. Et ita sane nulla pax debet esse profana.
2. Pro eo, quod rei sacrae vel Ecclesiasticae contradistinguitur, et ad rem civilem tantummodo pertinet, v. g. Plin. L. 15. c. 30, Usus profanus i. e. civilis, nil habens cum re sacra commercii. Et sic pax dici potest profana, quae rem civilem tantummodo continet, religionis cultûsque divini incuriosa.
est ad ignoscendum, Commissum vel scelus, quod expiari purgarique non potest. Gocl. Obs. 65.
* Pertinent tamen huc praecipue monita illa, quae dedimus Part. Etym. Sect. 1. ad Ecclesiastica et Theologica Vocabula; it. Philosophica vocabula; it. Theologica vocabula; it. ad Voc. Excommunicare.
* Adiectivum Originalis non optimae notae est, occurrens non nisi apud Apuleium, Tertullianum et alios criptores Ecclesiasticos.
* Sed errat Scioppius, et iniurius etiam hoc loco est in Stradam. Quamvis enim Peculiaris libenter, nec sine elegantia Dativum adsciscat, v. g. Hoc mihi peculiare fuerit; occurrunt tamen apud Ciceronem et alios loca complura, ubi simpliciter ponitur. U.g. Cic. Quid? perulzarem habes aliquam Siciliam, quae tibi ex alio genere frumentum suppeditet? Id. Vento ad Lysaniam, peculiarem tunm, Deciane, testem. Id. Peculiare edictum i. e. ad aliquod tempus proprium.
* Perperam nimirum dicunt vulgo Pecunia levis, Pecunia gravis, Pecunia bona Pecunia mala: ita nugantur multi nostratium, quum volunt exprimere, Leicht Geld, schwer Geld, gut Geld, bose Geld. Latine dicendum erat pro eo, Pecunia iusti ponderis, Pecunia non iusti ponderis, Pecunia proba vel legitima, Pecuma adulterina.
Perperam etiam dicunt, Pecuniam heic aut alibi accipere, quae alio loco reddatur, quum volunt exprimere Geld aufnehmen, Geld auf Wechsel nehmen, Geld auf Wechsel von Kaufleuten nehmen. Huiusmodi ambagibus veteres non utuntur, quum ore rotundo pro eo dicant, Permutare pecuniam. V. g. Noribergae permutabis, quod sit in annunm sumptum satis, Zu Nurnberg kannst du auf einen Wechsel so viel Geld anfnehmen, als du auf
ein Iahr nothig hast. Schori Phras. ad Voc. Permutare.
Vehementius barbari/zous1i, qui dicunt, Pecuniam ad interesse accipere, Financ as facere, Pecuniam ad usuram accipere. Neque enim solum Interesse i. e. fenus, et Financiae i. e. reditus publici, (interdum etiam privati, sed iniquissimi,) vocabula barbara sunt; de quibus Part. Etym. Sect. 1: sed etiam constructio illa cum Praepositione Ad, Latinitati adsuetas aures heic vulnerat, quum veteres solo Dativo vel Ablativo in his locutionibus contenti sint, et pro eo dicant: Fenori vel fenore pecuniam accipere Versuram facere, Versuram facere iniquissimo fenore, Sumere argentum fenore. Schor. Phras. ad loc. Versusam facere.
* Dicunt etiam Latini, Peierare de aliqua ve. In einer gewissen Sache meyneidig werden. Martial. L. 7. Epigr. 19: Nec erubescit peierare de turdo.
* Virg. Palearia pendent a mento crurum tenus. Id. Capellae pendent de rupe dumosa. Id. Fistula pendet de collo. Liv. Pendere ex arbitrio alterius Cic. Pendere ex arbore. Ovid. Bellum pendet ex una origine. Cic. Resp. e Bruto pendet. Quintil. Pendere ex laude, e scripto. Virg. Poma pendent in arbore. Id. In fluctu summo pendere. Cic. in Pison. c. 41: In sententiis civium fama nostra fortunaque pendet. Conf. supra Dependere aliquâ re.
Interdum etiam ponitur sine Praepositione cum Ablativo.
* Cic. de Leg. Agr. Pendere spe caecâ, atque exspectatione obscurâ. Tibull. 3, 7. Pendentia brachia collo.
Interdum iungitur cum Accusativo, praecedente Praepositione Ad.
* Plin. L. 15. c. 15: Ad matrem pendere. Seneca de tranq. vitae: Ad sua vota pendentibus.
Quando Dubium, Sollicitum, Anxium esse significat, in Singulari cum Genitivo Animi, et in Plurali cum Ablativo Animis coniungitur: quamvis et hâc ipsâ notione etiam ponitur absolute.
* Cic. Ne diutius pendeas. Id. Animi pendeo de te et de me. Id. Exspectando et desiderando pendemus animis, cruciamur, angimur.
† Nota: Iungitur ita Ablativo Plur. animis; non Ablat. Sing. ut Grammatici vulgo inculcant, avimo.
Pars illa, quâ quis pendet, vel Ablativo notatur, vel Accusativo cum Praepositione Per.
* Cic. in Pison. Ut tu uspiam saxis fixus asperis evisceratus latere penderes. Plaut. Asin. Pendere per pedes.
* Penetrare Atlantem, Plin. Mai. Penetrare vitam famamque alicuius, Tacit. Nibil tamen Tiberium magis penetravit, id. Penetrare in aliquem locum, in extremos Indos, in maria, in sensum alicuius, Zu eines Meynung grundlichen Verstand kommen, Cic. Nulla res magis penetrat in animos, Cic. Penetrare ad urbem, et in urbem, divers â tamen notione. Ad urbem i. e. in viciniam urbis: In urbem i. e. urbem ipsam. Penetrare se in specum, in latebras, in fugam. Vox penetrat ad aures, Ovid. Astra per caelum penetrantia, Cic. Subito penetravit sub terras, Ovid.
Idem accidere quoque Adverbio Non numquam, quamvis rarius, animadvertimus. V. g. Non tamen numquam, Germ. Doch dann und wann, Bisweilen aber.
Subit heic formula per certum aliquod pignus alterum rogandi, in qua interpositorum Pronominum mira est gratia, quando dicimus: Per ego te Deum oro. Per ego vos salutem vestram rogo atque oro. Per ego vos omnia rogo ac precor, quae cara vobis et sancta sunt.
* Instantiam Plinius L. 5. Ep. 8. opponit verborum tractui, Einem weitlauftigen Umschweife in der Rede.
* Illa quidem hene Latina sunt, sed in diverso sensu, non quum quaeritur, quam diu res aliqua preaeterierit, sed quum in genere spatium temporis innuitur. Cic. Tenuisti provinciam per decem annos. Sueton. Ciho per quatriduum abstinuit. Quae per Accusativum saepius citra Praepositionem; raro per Ablativum efferuntur. V. g. Triduum Rex in castris commoratus est. Raro: Triduo Rex in castris commoratus est.
* Peraepositionem Per heic numquam, quod quidem scio, Latini usurpant.
esse dicitur apud Ciceronem occurrens de Orat. Lib. 1. cap. 35. Nonius enim cap. 2. n. 859. iactatâ hâc Ciceronis auctoritate induxit Erasmum, ut in Chiliad. tale proverbium inde faceret. Sed monent Pareus Lex. Crit. p. 1249, et Scioppius de Stil. Hist. p. 227, quod Transenna Latinis nihil aliud valeat, quam funis sive laqueus extentus, quodque illi, qui aliter accipiant, per mendosum Ciceronis locum sibi imponi patiantur.
* Apud Ciceronem enim l. c. in MSS. Per transennam, non exstat; sed sic verba se habent: Copiam ornamentorum constructam uno in loco quasi praetereuntes strictim adspeximus. Heci praetereuntes idem est, quod obiter et in transcusus; librarii autem appositum videntes pertranseuntes, hoc in contextum receperunt. Et hinc occasio nata Nonio l. c. experiundi ingenii, cui indulgens ex verbo pertranseuntes fecit per transennam; quod deinceps multi codices editi receperunt.
† Genuina itaque vocabuli Transennae significatio est, Eine Schleiffe, eine Schlinge, quod in se ipsam transeat. Plaut. bacch. 4, 6, 22: Ab transenna hic turdus lumbricum petit, Der Krammetsvogel will nch der Schlinge, und den zur Lockspeise darauf gesteckten Regenwurm davon fressen. Proverbiale id est de fallaciis, ubi quis significatur proximus esse certo periculo, Er wird den Tod daran fressen. Et in Rudente 4, 7, 10: In aetate hominum plurimeae fiunt transennae, Dem Menschen werden in seinem Leben viele Fallstricke geleget. Sallust. 2. Hist. apud Non. l. c. Demittere aliquid trensennâ, An einem Seile etwas herab lassen.
* Curt. L: 8. c. 1. n. 29: Percontari proximos coepit, quid ex Clito audissent. Cic. Somn. Sicp. c. 1: Ille me de rep. nostra percontatus est. Plautus Aulul. Me hoc percontatur. Id. Bacch. Istuc volebam ego ex te percontarier.
* Dicit etiam Cicero pro eo absolute Percurrere aliquid; it. Id tametsi extra causam est, percurram tamen brevi. Haec properans percurro. Hos locos celeriter animo percurramus. It. Passive, id Cic. L. 1. Orat. n. 205: Quae valde breviter a te de ipsa arte percursa sunt i. e. cursim indicata.
1. Ad periculum seu discerimen refertur; et tunc Ablativum postulat vel absolute positum, vel cum Praepositione In et Ex. V. g. Periclitari famâ, capite, siti, morbo, it. ex morbo et in morbo.
* Ut plurimum tamen Ablativus absolute positus heic locum habet. Praepositio addi fere potest, quum de aliqua corporis infirmitate sermo est.
† Construitur etiam hâc notione cum Infinitivo Passivo. Quintil. L. 11. c. 3: Vox ima vim non habet; summa, rumpi periclitatur.
2. Significat idem, quod Experior; et tunc Accusativum postulat: quamvis interdum etiam reperitur cum Ablativo et Praepositione In vel Ex. V. g. Cic. pro Quit. Omnia circumspexit, omnia periclitatus est. Idem Periclitari in exemplis. Plin. Periclitari ex canis rabiosi morsu.
* Ponitur etiam hâc notione, absolute. Caes. B. G. L: 7: Neque ullum fere diem intermittehat, quin equestri proelio interiectis sogittariis, quid in quoque esset animi ac virtutis suorum, periclitaretur.
* Cicero etiam coniuncte dicit: Sumptu periculoque suo. Idem pro eo: Istam culpam, quam vereris, ego praestabo, Das kannst du nur auf meine Gefahr wagen.
* Ter. Fet periculum in literis. Id. Illud periculum in filia fieri, grave est. Id. Scitum est, periculum ex aliis facere, tibi quod ex usa siet.
Dicunt etiam veteres Periculum facere aliqcuius rei. Quod tamen aliquando idem esse, quod Adire discrimen, ex Sallustio, eiusque aemulo Tacito doceri potest.
* Dicunt enim: Periculum facere fortunac, glariae pecuniae, libertatis.
* A, respicit fere personam; Ex, rem. Ter. Hec. 5, 1, 9: Si vera dicis, nihil tibi periculi est a me, mulier. Id. Heaut. 3, 1, 6; Quum illi nihil periculi ex iudicio siet. Cic. Nihil tibi periculi est ex iudicio Praetoris.
* Cic. de Clar. Orat. c. 21: Fabius Pictor et iuris et litterarum et antiquitatis bene peritus. Ibidem c. 56: Scriptorum veterum litterate peritus. Id. L. 1. Offic. c. 41: Belli gerendi peritissimus
Adsciscit etiam Accusativum cum Praepositione Ad.
*Cic. pro Fonteio c. 15: Vir od labores belli impiger; ad pericula fortis; ad usum ac disciplinam peritus. Id. L. 1. de Orat. n. 212: Sin autem quaereretur, quisnam iurisconsultus vere nominaretur: eum dicerem, qui legum et consuetudinis eius, quâ privati in civitate uterentur, et ad respondendum, et ad agendum, et ad cavendum peritus esset.
Interdum etiam post se habet Accusativum cum Infinitivo.
* Flor L. 3. c. 1. n. 7: Rex, peritus, fortius adversus Romanos aurum esse, quam ferrum, pacem emit.
* Cic. Ego fructus magnâ acerbitate permixtor tuli. Id. Ne tuas sordes cum clarissimorum virorum splendore permisceas. Schorus de Phras.
* Cicero in Luel. Cererae res, quae expetuntur, opportunae sunt, singulae rebus fere singulis: divitiae. ut utare: honores, ut laudere. Id. in Epp. ad Fam. Valde iam lautus es, qui gravere, litteras ad me dare, bomini praesertim prope domestico.
* Personae quidem vocabulo more optimo veterum Latinorum heic usus est Vulgatus: namque Persona iis non modo larvam, sed et statum conditionemque significat, quâ distingvuntur invicem homines: at vocabula Acceptio, Acceptor, et Accipere, eâ heic notione usurpantur, quam vetus Latium haud agnoscit.
Latine dixeris, Discrimen aut respectus personarum; Partium studium, v. g. Sine partium studio, Ohne Ansehen der Person: Personarum rationem habere; Discrimen personarum facere, vel habere; Non curare quemquam, non spectare hominum personam; Apud quem nulla est personarum dignitas, nullum personrum discrimen, nullus personarum respectus. Quintiliani est, Discrimen personarum servare. Ulpiani, Personarum contemplationem habere. Scribonii Largi, Non fortun â, neque personis aestimandos homines esse. Livii, Non hominum, sed causarum oportere iudices totos esse. Voss. de Vit. 141. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 182. Borrich. in Voss. 191.
† Interim Persuadere cum Accusativo personae construi, v. g. Persuadere aliquem, probat ex Fragmento Tragur. quod Petronio tribulitur, et ex Ennio in Fragmentis Merulae, et Tertulliano Ioh. Caspar. Khunius in Specimine Animadversionum ad Ioannis Vorstii librum de Latinitate Merito Susp. Argentorati 1715. edito, n. 33. p. 17. et 167.
* E. g. Phaedr. L. 1. Fab. 8. v. 7: Tandem persuosa est iureiurando gruis. (Gruis h. l. dicitur archacie pro Grus.) Id. L. 3. Fab. 5. v. 9: Persuasus ille, fecit, quod monitus fuit. Cicero ad Herennium 2. b; Animus auditoris persuasus videtus. Id. L. 2. Ep. 13: Quum populum Atheniensem persuaderi posse diffideret. Caecina L. 9. Ep. 27: Si scit et persuasus est; quid irascitur ei. Iustin. L. 2. c. 11. n. 14; Nihil erat difficile persuadere persuasis mori.
Longe rectius et elegantius pro Persuasus sum, cum frequentiori antiquitatis usu dixer, Mihi persuasum est, De tua fide mihi persuasum est, Persuasum habeo, Persuasissimum habeo, Persuasissimum mihi est. Conf. Part. etymol. Sect. 1. voc. Suadeor.
* Virg. Si non pertaesum thalmami taedaeque fuisset. Sueton. Pertaesus ignaviam suam. Id. Pertaesus morum perversitatem.
Dicunt porro veteres: Pertaesus sum, et Me pertaesum est.
* Locutio Pertinere ad aliquem, satis Latina quidem est: sed iustâ notione, scilicet officii, commodi, scopi, finis, imputationis; non vero possessionis, usurpata. Cicere de Amicitia: Eadem bonitas ad multitudinem pertinet. It. Quod non fecissent profecto, si nihil ad eos pertinere arbitrarentur. In quibus locis Pertinere utique officium denotat. Idem Cicero L. 2. de Orat. Late patet (haec ars) et ad multos pertinet. Ubi Artem ad multos pertinere idem est, quod Artem in multis esse, vel Ut multi ei operam dent, aequum esse. Rursus pro M. Marcello: Id etiamsi tunc ad te, ut quidam falso putant, non pertinebit, nunc certe pertinet. Ubi Pertinere ad aliquem, est Alicuius interesse. Rursus L. 2. Verr. n. 167: Quomodo existiment, ad rem id non pertinere. Ubi Pertinere ad rem, scopum innuit. Id. Phil. 2. n. 36: Numquid subtimes, ne ad te hoc crimen pertinere videatur. Ubi. Pertinere ad te, imputationem innuit. Goclen. Barbarism. 35. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 138.
† Cicero etiam Lib. 2. de Orat. n. 6. construit Pertinere cum Praepositione In: Cog nitis rebus omnibus, quae in tantam prudentiam pertinerent. Sed locus hic mendosus videtur: nec enim desunt codices, qui ad tantam legunt.
* Dicunt etiam veteres, Pertinere eo. Plin. L. 10. Ep. 68: Quae tamen non eo pertinent, nt, si quid illi novi criminis obiciatur, minus de eo audiendum putes.
Par fere ratio in locutione, Spectat ad me liber; qua de infra.
* L. 1. §. 10. de Cloacis: Ex aedibus eius in tuas aedes pertinet, id est, extenditur. Cic. de Nat. Deor. L. 2. c. 55: Via, quae pertinet ad iecur, eique adhaeret. Idem ibid. Per omnem naturam rerum pertinere.
Cicero et optimi auctores loquuntur. Vorst. de Lat. Falso Susp. 133. seqq.
* Deprebendes etiam elegantem huius verbi notionem et vocabulorum adiectionem in exemplis his sequentibus: Cic. L. 1. de Orat. n. 96: Ut vero penitus in eam ipsam totius huius vel studii, vel artisicii, vel facultatis disputationem paene intimam perveniretis, vix optandum nobis videbatur. Id. Orat. n. 116: Nisi enim inter eos. qui discrepant, convenit, quid sit illud; de quo ambigitur, nec recte disseri, nec umquam ad exitum, perveniri potest. Ibid. n. 187: Circuitus ille, quem saepe iam diximus, incitatior numero ipso fertur et labitur, quoad perveniat ad finem, et insistat. Plin. L. 2. Ep. 9: Pervenire alicuius suffragio ad ius Tribunatus petendi.
* Scita autem dh=s1is2 est, quando notat Aequare virtute aliquem. V. g. Cic. pro Rosc. c. 11: Ad primos pervenit comoedos. Id. pro Arch. c. 8: Quae accurate cogitateque scripsisset, ea sic vidi approbari, ut ad veterum scriptorum laudem pervenirent. Castellio 2 Reg. 23: Ad tres priores non pervenit.
* Petere ab aliquo aliquid, idem est, quod rogare aliquem aliquid, Einen warum bitten. Nunc autem id, quod alii nobis debent, repetimus iure, non rogatu, atque eo nomine admonemus debitores et appellamus, non rogamus eos. Talia debent esse praedicata, qualia permittuntur a suis subiectis.
† Intelligitur hinc, quando verbum Peto vim rogandi sustineat, coniungi id cum Praepositione A; cum Accusativo autem
constructum, aliam plane notionem, vel oppugnandi vel proficiscendi sustinere.
* Petere aliquem pro Rogare Virgilio tribuunt non solum aliquot Lexica, sed etiam Auctor Gallus Methodi Disc. L. L. p. 634. Frisius quidem in Dictionario suo Maiori. quo Rob. Stephani Thesaurum contraxit, e Virgilio adfert Peto te supplex pro oro, rogo; Virgilii autem versus, quem significare videtur, his verbis est Lib. 6. Aen. v. 115:
Quin ut te supplex peterem, et tua limina adirem.
Ex hoc numquam elicias, petere aliquem esse rogare. Non enim prius esset, te supplex peterem, si hoc rogandi vim haberet, quam tua limina adirem. Natura enim rei postulat, ut prius adeatur, tum vero supplex rogetur, a quo auxilium potest ferri. Itaque te supplex peterem, est ad te proficiscerer, iter flecterem, ut dicitur urbem petere, qui iter habet ad aliquam urbem. Non igitur Virgilii est, petere aliquem, rogandi significatione, sed ignotus antiquioribus Graecismus, qui multo post Virgilii tempora a Latinis fuit receptus. Primus fortasse Eutropius ita dixit Lib. 2. c. 14. pr. Post haec mala Carthag inienses Regulum ducem, quem ceperant, petierunt, ut Romam proficisceretur. Post hunc et alii, ut Dictys Cretensis Lib. 2. c. 48: Qui eum Imperatorum verbis atque exercitûs peterent, remittere iras. Et Fulgent. L. 2. Mythol. c. 27. p. 63. Is igitur Admetus Apollinem atque Herculem petiit. Vide ad h. l. Munkerum, nihil a me dissentientem, nec Virgilio, sed sequiori aevo, hanc loquendi formam adserentem. Heusing. Diss. De pervulgatis aliquot erroribus Grammaticis, insertâ Vol. 1. Exercit. Soc. Lat. Ien. p. 141. sq.
† Petere aliquem pro Rogare aliquem posuit quidem Capitolinus in Maximinis cap. 2: Imperatorem publice petiit, ut sibi daret licentiam contendendi cum iis, qui iam non mediocri loco militarent. Forte etiam huc trahi possent, quae Plautus Curc. 1, 2, 61. habet:
Pessuli heus pessuli, vos saluto lubens,
Vos amo, vos volo, vos peto atque obsecro.
Verum in his et aliis veterum locis, quae Linacer et alii Grammatici pro stabilienda hac constructione in significatu rogandi, ex Virgilio, Tacito et Plinio producunt, verbum Petere eâ notione explicandum est, qua idem, quod Contendere ad aliquem, significat.
Pro Peto a te vel abs te, Cicero etiam dicit Peto ex te, Lib. 15. Fam. Ep. 6: Tantum ex te peto.
Pro Petere ab aliquo aliquid, Brutus Ep. 16. dicit, Petere ab aliquo de aliqua re.
Verbum hoc notione proficiscendi vel etiam arcessendi sumptum, sequentes
insuper in modos construitur. Caes. B. G. 3, 24, 2: Aliam in partem fugam petebant. Tacitus Hist. 1. 71, 2; Petere clementias titulum e viro claro. Marcell. L. 16. c. 54: Ad subsidia fluminis petivere. Hirt. B. Afr. 7, 3: Petere Uticam versus.
* Plieum deponere, recte se habet eâ notione, quâ exuimus vestes, easque suo loco seponimus: quomodo Curtius L. 7. c. 2. n. 17. loquitur, dicens, Deponere vestem.
Similiter etiam
* Pileum erat olim libertatis signum: atque hinc Imponere pileum alicui, erat Vocare aliquem ad libertatem.
usurpaverint: pro eo Cato R. R. c. 74. Panem depsititum facere vel coquere; et Caes. L. 3. B. C. cap. 48. Panes ex frumento efficere, Brodt vom Korne backen. Sed Schurzfleischius plus iusto oculatus heic mihi quidem videtur. Pistor enim, quod ab hoc Verbo est, primum quidem dicebatur non alius, nisi is, qui in pistrino pinseret farinam, ut Varro testatur apud Nonium cap. 2. n. 643: deinde tamen etiam notavit a)rtopoio/n. Martialis enim Lib. 8. Epigr. 16. utrumque coniunxit:
A pistore, Cipere, non recedis;
Et panem facis, et facis farinam.
Atque hinc sane contra Schurzfleischium colligere licet, Verbum Pinsere, florente Latinitatis aevo, relatum etiam ad panes fuisse.
* Cic. Domus plena caelati argenti optimi. Portus plenissimus navium. Referta Gallia negotiatorum est, plena civium Romanorum. Peracutum et artis plenum orationis genus. Somni, stupri, vini plenus. Quis plenior inimicorum fuit. C. Mario? Homo plenus officii. Habui noctem plenam timoribus. Otiosa vita, conferta et plena voluptatibus. Vir fide plenus. Litterae gravisimis verbis sententiisque plenae. Plin. L. 2. Ep. 1: Et ille quidem plenus annis abiit, plenus honoribus, illis etiam, quos recusavit.
* Cic. de Divinat. Sanguinem pluisse, senatui nuntiatum est. Liv. L. 1. c. 31: Nuntiatum Regi Patribusque est, in monte Albano Iapidibus plusisse.
Sumitur etiam intransitive.
* Stat. Silv. 1. extr. Iam bellaria adorea pluebant. Castellio Luc. 17, 29: Pluit ignis et sulpur de caelo.
† Nimirum verba ea, quae tempestatem innuunt, v. g. Tonat, Pluit, Fulgurat, Lucescit, Vesperascit, intransitive sumpta, Nominativum supponunt, qui interdum nominatim additur.
* Ningit autem ut plurimum suppositum et appositum respuit, atque adeo nullum Casum usitate admittit. Interim tamen Lucretius eo usus est addito apposito quodam L. 2. v. 627: Ninguntuque rosarum floribus i. e. ut ibi recte Lambinus exponit p. 225, tantam rosarum copiam diffundunt, ut ningere videantur.
* Hinc quum canit Virgilius Aeneid. L. 2. v. 95:
Et nos aliquid nomenque decusque Gessimus.
Servius ad eum locum addit: Nos inquiens, dixit, ad evitandam iactantiam. Nam si singulari dixisset, Ego gessi, exclusisse ceteros videretur. Conf. Buchneri de Commutata Rat. Dicendi 1, 5, 2. p. 88. it. Valla Eleg. L. 3. c. 110. f. 83.
† In loco tamen, nec nisi in conspectu eorum, qui litterarum intelligentes sunt, Pluralem hunc frequentemus, ne, quum ad modestiam stilum ita submittimus, studiorum minus naris arrogantes videamus, et nimis nobis placentes. Quare hoc Plurali abstinendum esse puto in epistolis ad magnos viros ac Principes, ne, quum maxime sapimus, desipere videamur.
* Liberi autem pro filiis etsi Singularem vix agnoscat; tamen vim Singularis Numeri habet, nec propterea dicitur, terni mihi sunt, sed tres liberi; non unos, sed unum in alienam familiam dedi: non alteros, sed alterum Lovanium demandavi: non tertios, sed tertium
mecum teneo; propterea quod subauditur heic in iteratione filium, quod in litteris non fit. Liberum tamen pro filio, Quintilianus, Paullus, Caius, Ulpianus et MOdestinus posuerunt. Et liberorum nomine continentur etiam filiae. Valla L. 3. c. 8. Conf. supra Numeralia distributiva.
* Iterim Horatianum hoc materiam dedit, locutionibus, quas ceteroqui non magnopere probamus, Hâc vice, Unâ vice, Duabus vicibus, Tribus vicibus, cet. Fur diessmal, Einmal, Zweymal, Dreymal. Nam Latini fere simplicibus vocabulis heic utuntur, dicuntque, Nunc, Semel, Bis, Ter. Conf. infra VICE. Vid. Vorst. de Lat. Falso Susp. 193.
* Latinis vero tantummodo idem est, quod Pocnitere vel Dolere de admissis: et ponitur vel absolute, ut apud Valerium Maximum L. 3. c. 4. de Tarquinio Prisco; vel. quod frequentius fit, cum Genitivo rei. V. g. Neglecti salubris consilii paenitentiam agere, Sermonis sui paenitentiam agere, ut apud eumdem Val. Maximum L. 7. c. 2. Curtium L. 8. c. 6. n. 23. et Plinium L. 7. Ep. 10. Cell. Antib. 231. C. P. 132. et 278.
* Ita etiam reliqua Impersonalia pathetica, Piget, Pudet, Taedet, Miseret et Miserescit construuntur.
† Paenitet, Iget, Pudet, et Miseret admittunt interdum, praesertim apud Comicos, etiam Nominativum rei. V. g. Haec res me paenitet,, piget, pudet, miseret.
* Paenitere, Pigere, Pudere, etiam interdum absolute, nec impersonaliter, sed personaliter, et quidem sine Casu ponitur. Iustin. 11. 3. 3: Athenienses, sieuti primi defecerant, ita primi paenitere coeperunt. Plaut. Trin. 2. 2. 64: Pudere, quam pigere praestat. Id. Casin. 5. 2. 3: Ita nunc pudeo, atque ita nunc paveo:
* Videant eruditi, ne in Proverbii huius usu nimii sint. Rarioribus enim et a(pac legome/nois2 parcius utendum est.
* Ponere mappas dici possit mater familias, quae eas ordine locat et usui seponit in cistis suis. Et Deponere mensam dici possit arcularius, vel alius quidam baiulus, humeris mensam portans, et tandem suo loco deponens.
et Statius Lib. 2. Silv. plane ut nos in lingua nostra vernacula dicimus. Tantum hoc interest, quod in Latinis Accusativus Pronominis se non est adiectus; qui tamen in multis Verbis subaudiendus frequenter est, et quidem non tantum in ligata, sed etiam soluta oratione veterum.
* Cicero: Sol iam praecipitans, Res publica praecipitans. Caesar: Hiems iam praecipitaverat. Virgilius: Accingunt omnes operi, pro accingunt se. Plautus: Sollicitae ex animo sunt cruciantque, pro cruciantque se. Iustinus: Quocumque moveret agmen, pro moveret se agmen. Item: Ea res sic hubet. Ut nunc habet humanarum rerum status. Hoc bene habet. Mea sic fert ratio. Anno vertente. In eo omnis res vertit. Quod bene vertat. Quamquam sunt, inter quos et ego meum nomen profiteor, qui heic Verbum vertere notione intransitivâ sumi existimant, ut Gaudere, Audere, Vapulare, Deflagrare.
Neque multum a veritate aberraverit, qui ewtiam cetera illa verba, quae ellipticum hunc Accusativum se videntur adsciscere in eiusmodi locutionibus notione intransitivâ sumi dicat.
Notandum etiam heic, in allatis pluribus exemplis Accusativum Pronominis Se indifferenter posse addi vel omitti, v. g. in verbis Praecipitare, Accingere, Cruciare, Movere, Habere; sed in Ponere et Vertere non item.
† Plurima exempla alia, huc facientia, congessit Dan. Vechnerus cap. 6. Lib. 1. Hellenolexiae suae. Sed vult ille, in talibus Activum positum esse pro Passivo. Et possunt sane ipsa quoque Verba Passiva in talibus usurpari: ut exempli causâ dicatur Quocumque moveretur agmen, pro Quocumque moveret agmen. Immo ipsa Verba Passiva ab auctoribus etiam usurpata reperiuntur. Virgilius L. 2. Aen. habet sic:
Addunt se socios Ripheus, et maximus annis
Iphitus, et lateri agglomerant nostro. - -
Verum idem ille Lib. 1. Aen. habet et sic:
- - Quam mille secutae
Hinc atque hinc glomerantur Orcades. - -
Etsi vero ipsa quoque Verba Passiva in talibus usurpantur, rectius tamen dici videtur, quod, si Verba Activa praedicto modo usurpentur, subaudiendum ad eadem sit Pronomen reciprocum Se: quo et Charisius Lib. 3. Instit. Grammat. Non dicerent Latini Vis teneor, quin hoc faciam, nisi etiam dicerent Vix me teneo, quin hoc faciam: et quoniam Vix me teneo dicunt, dicunt deinde etiam Vix teneor; cuius locutionis exemplum suppeditat Plautus Casin. A. 2. Sc. 3:
Vix teneor, quin, quae decent te, dicam.
Quid? quod Activa ista, quae pro Passivis
poni dicuntur, fere non nisi tunc usurpantur, quum denotatur actio non in alium transiens, sed, ut Philosophi loquuntur, immanens, et ubi Pronomen reciprocum commode subaudiri potest. Ut quod Virgilius dicit, Lateri agglomerant nostro: et Cicero, Nilus praecipitat ex altissimis montibus: et Iustinus, Quocumque agmen moveret: et Plautus, Sollicitae ex animo sunt, cruciantque: item Epid. A. 5. Sc. 1. Quid illud est, quod illi frons caperat severitudine. Quum frons caperatur, non alius est, qui eam caperet; sed caperat illa se ipsam. Sic et quum Nilus praecipitat, non alius est, qui eum praecipitet; sed praecepitat is se ipsum. Et quum agmen movet, non alius est, qui illud moveat; sed movet id se ipsum. Vorst. de Lat. Falso susp. 152. seqq.
* Recte tamen dicitur ap. Iustin. L. 12. c. 15. Porrigere alicui dextram osculandam, Einen zum Handkuss lassen.
Porrigere alicui aliquid, Latini dicunt: non aliter.
* Cic. Porro autem populi Rom. sociis. Porro autem neque mihi accidit. Quid tam porro Regium. Videte iam porro cetera, Iudices. Dubium porro illi non erat, quid futurum. esset.
Alias pro eo Latini eleganter, Accedit eorum iudicium; Accedit, quod; Huc accedit, quod; Accedit huc, quod; huc accedit eorum timor; Eo accessit; Addendum eodem est, quod; Adice, quod; et Poetae Adde, quod.
* Cic. Non debebam ego abs te litteras poscere. Virgil. Aeneid. L. 4. v. 50:
Tu modo posce Deos veniam.
Item:
Nulla salus bello, pacem te poscimus omnes.
Posterior constructio, quae fit per duos Accusativos, magis Poetarum videtur esse.
* Nimirum ultima Vocalis brevis, si sequatur vox incipiens ab SC, vel SP, vel SQ, vel ST, vel dupla X aut Z, rectius producitur, quam corripitur.
Neque enim corripi potest, nisi pedem finiat: quia heic interquiescere vox, et spiritum ad elationem sequentis cum aliquantilla mora instaurare videtur. Virg. Ponite spes. Horat. Fornice stantem. Alias vero in medio pedis, semper producendam esse ultimam Vocalem, eruditorum consensu iam dudum decretum est. Vide Scalig. in Catull. Taubm. in Culie. Virg. v. 193. et Praef. Melodaes. Melissum in Salam. Fial. p. 30. Ianum Gruterum in Medeam Senecae, qui praecipit etiam, ut iuventus hoc semper meminerit et imitetur. Exempla damus e probatis Poetis.
Silius: Immane stridens agitur, orebroque coacta.
Catull. Nulla fugae ratio, nulla spes, omnia muta.
Tibull. Pro segete speicas, pro grege ferre dapem.
Iuvenal. Occulta spolia, et plures de pace trinmphi.
Martial. Quid gladium, demens, Romana stringis in ora?
Statius: Perceleres agile studium et tenuissima virtus.
Virgil. Ferte citi ferrum, date tela, scandite muros.
Idem: Venisti tandem, tuaque spectata parenti. cet.
† Sunt quidem, qui per caesuram haec exempla excusare volunt, cuius beneficio syllaba ista attollatur ac producatur, ut Corn. Valerius: sed hos frustra esse, ostendunt exempla Virgilii et Martialis extra caesuram. Nec obstat, quod pauca contraria exempla reperiuntur apud Horatium, Ovidium, Propertium, Catullum, Virgilium. V. g. Saepe stylum vertas. Nemoros a Zacynthus. Consuluitque Striges. Unda Scamandri. cet. Haec enim partim ad imitationem licentiae Graecanicae facta sunt, partim isp â paucitate et raritate regulam plurimis contrariis exemplis instructam confirmant. Vide etiam Casparum Barthium ad v. 16. Claudiani de Bello Gildonis, ubi contraria exempla pluscula collegit; apud Valerium Flaccum vero, Martialem et Tibullum ne semel quidem tale quid observari adfirmat: melius igitur esse, poetices studiosum huiusmodi collisionem vitare, quam admittere; nec sine ratione alios Poetarum penitus abstinuisse, alios rarissime sibi indulsisse, concludit.
* Ultima etiam Vocalis brevis, si sequatur vox incipiens a muta cum liquida, tam produci, quam corripi potest. Ovid. Nil opus est morte pro me. Virg. Quo nos fata trahunt, retrahuntque, sequamur.
Exempla tamen productionis heic rara sunt, nisi adnumerare ea velis, in quibus enclitica Que producitur frequentissime apud Virgilium Poetarum Regem, v. g.
Terrasque tractusque maris. Ecl. 4.
Lappaeque tribulique interque nitentia cultua. Georg. 1.
Tribulaque, traheaeque. Georg. 2.
Liminaque laurusque Dei totusque moveri.
† Nicius Erythraeus cap. 5. Tractatus sui de Licentia et Diligentia Carm. Virg. Virgilio ab se edito praefixi p. m. 36. aliter sentit, et particulam Que, ait, produci, non positione, quia sequens vocabulum a duabus incipiat, Consonantibus, aut a duplici, aut a muta et liquida, aut ab L littera, quae apud Graecos in eadem tamen voce praecedentem Vocalem longam facit; sed quia pedem incipiat, et quia in locis caesurae sit. Sed, quod iam dixi paullo ante, etiam contra Erythraeum notandum est, particulam Que produci etiam extra caesuram.
† Andreae autem Borrichio Append. 179. seqq. et Vind. L. L. 179. 181. etiam recte dici videtur sine addito hoc dPronomine sexti Casûs, quod Latini veteres non dissimiliter locuti sint, et v. g. Livius absolute dicat Comperto, et eodem etiam modo Sallustius, Curtius et Tacitus loquantur; Plinius etiam L. 8. Ep. 1. absolute dicat Excepto, pro Excepto eo: quod exemplum Plinii exemplis a Borrichio allatis nos quidem heic iungimus. Sed quum Borrichius id, quod heic in controversiam venit, exemplis tantum analogis tueatur; non adduxit Cellarium Iud. 55, qui testem absoluti Posito, non analogorum postulaverat, ut sententiam mutaret.
Veteres interint usitate pro eo dicunt, Quo posito et omnium adsensu approbato. Fac, ita esse; quod Ciceronianum est. Pone, hoc ita esse; quod Terentianum est. Finge vel fingamus, id factum esse. Do hoc vobis, et concedo, esse multos. Conf. etiam Vorst. de Lat. Falso Susp. 151.
multum dicendo; multum in dicendo, Cic. L: 2. Orat. n. 59. Plus, quam vinum, ad comprimendum stomachum potest, Cels. L. 5. c. 28. n. 9. Id adversus phymata, (Hitz-Blattern) quoque potest, id. L. 5. c. 18. Bdellium in omnia idem, quod ammoniacum, potest, id. L. 5. c. 5.
1. Particulae Quam sequente aliquo Verbo. V. g. Postridie quam tu uxorem duces, ego istuo advolabo.
2. Aut iungitur Genitivo. V. g. Postridie eius diei, quo feci hoc.
3. Aut iungitur Accusativo, et tunc ex opinione quorumdam Post subauditur. U.g. Cic. L. 16. Att. Ep. 3: Postridie ludos Apollinares, i. e. post ludos. Apollinares.
* Par ratio est in Pridie. Valla L. 2. c. 10. 33. 35. Si Pridie iungitur Accusativo, tunc
non Post, sed Ante, subaudiatur. V. g. Pridie Nonas i. e. ante Nonas.
1. Cum Ablativo, cum et sine Praepositione A, quando instrumentum, vel causa, ob quam et per quam, notatur. U.g. Potens pecuniâ et a pecunia.
2. Cum Genitivo autem, quando obiectum notatur.
* V. g. Cic. Rerum omnium praepotens Iuppiter. Ovid. Diva potens uteri Liv. Sui potens. Stat. Nemorum potens virgo. Plaut. Virgo viri potens.
* Ceteroquin etiam raro, nec nisi quum impetrata rei alicuius possessio innuitur, apud Ciceronem Ablativo iungitur. V. g. Si eo potu potiti essent. It. Omni Macedonum gazâ potitus est Paullus.
Sallustius utrumque Casum in uno commate adhibet. B. Iug. c. 74. Romani signorum et armorum et aliquanto numero hostium potiti sunt.
† Abs Terentio, Plauto, aliis, etiam Accusativo iungitur. V. g. Ter. Andr. A. 5. Sc. 4: Ille alter sine labore patria potiur commoda. Sed nimirum archaicum hoc videtur esse.
* Cic. Fama potior esse debet, quam divitiae. Mors civibus Romanis servitute potior. Quum domum rediissem, nihil mihi fuit potius, quam ut ad te scriberem. Illa semper potiora duxisti, quae ad sapientiam spectarent. Schorus de Phras.
* Licet enim Prae apud Latinos subinde causam efficentem inducat. V. g. Prae lacrimis reliqua scribere non possum; Prae maerore loqui non possum: tamen hac in locutione non ita, quod quidem memini, invenitur.
* Cic. Meditare adversus Brutum causam meam, si haec causa est, contra quam nihil honeste dici potest, praesertim quum integram rem causamque reliquerim. It. Loquimur de illa re confidentius, eo quod plene perdidicisse scimus. Ter. Heaut. A. 3. Sc. 1: Neque eo nunc dico, quod quidquam illum senserim.
* Conciperem opinionem, Latinum est. Columella L. 9. c. 14: Vetus agricolis concepta opinio: at Praeconcipio quo auctore dicatur, non liquet.
Mallem itaque cum Fabio L. 2. c. 17. Praesumpta opinio: aut cum Tacito 2. Annali c. 73. Praesumpta suspicio: aut cum Cicerone de Nat. Deor. L. 1. c. 5. Praeiudicata opinio. Tantum opinio praeiudicata poterat, ut etiam sine ratione valeret auctoritas. Cell. Antib. 232.
* V. g. Adolescens pulchra indole, suavi ingenio, multa verecundia praeditus. Homo summa immanitate praeditus. Cic. pro Flacco c. 3: Qua levitate, qua egestate, qua perfidia, qua audacia praeditus. Id. L. 2. Verr. n. 104: Quae quum ita essent, tantane amentia praeditus atque audacia fuisti, ut cet.
† Castellio in sua Bibliorum versione nimis crebro sumit in deteriorem partem.
Sed non debet addi secundus Ablativus cum Praepositione, sicut in Adfectus. Dicitur enim: Ab Rege magno bonore adfectus sum; sed non: Ego a Deo magnis praeditus viribus sum. Valla L. 5. c. 55. Goclen. Obs. 207.
* Hinc cave, dicas cum quibusdam Virum numquam sine honoris praefamine nominandum, cuius honorificam mentionem inicere velis: ne quid dicam, quod vocabulum Praefaminis non optimae auctoritatis sit. Cicero heic dicit: Vir, quem honoris causâ nomino.
* Quamlibet enim veteres Adiectivum praegnans metaphorice usurpant; tamen, quod constat, huic Substantivo non ita iungunt.
* Praescribere notione iubendi fere usurpatur Cic. Hoc natura praescribet, ut homo homini ob eam causam, quod homo sit, consultum velit. Id. Praescribere alicui, qualis esse debeat. Hinc etiam Ltini non dicunt, Praescribere alicui tempus, diem; sed Dicere, praefinire, constituere.
Et quamvis Praescribere interdum idem sit, quod Praefinire; tamen ita hanc notionem sustinet, ut simul absolutam iubendi vim habeat. Ita v. g. Terentius dicit Praescribere finem rebus; et Tacitus Praescribere modum rebus. Vorst. de Lat. Falso Susp. 177.
Haec autem notio iubendi locum non usquequaque habet, quum aliquam conditionem ferimus, aut diem praefinimus. Arbitrio enim heic aliquid datur, et potestatem concedimus eligendi, utrum libeat.
* V. g. Iubeo, ut facias. Rogabo eum, ut faciat. Iubebam, Iussi, Iusseram, ut faceres.
Sed Praesens etiam sequi potest, licet Praeteritum ancecesserit, si actio innuitur continua, vel si res adhuc geri intelligatur.
* V. g. Moribundus pater monuit me, ut Deum haberem ante oculos, vel, quoniam heic actio continua intelligitur, habeam ante oculos.
Loco etiam Imperfecti, praecedente Praeterito, Perfectum sequi potest: quod etsi rarius contingat in seriptoribus optimis; occurrunt tamen exempla eius non pauca in Cornelio Nepote, e. g. in Aristide c. 3: In tanta paupertate decessit, ut, qui efferretur, vix reliquerit: et pluribus aliis locis. Vide etiam eius exempla apud Livium L. 1. c. 16. et Florum L. 2. c. 1. n. 8. L. 4. c. 2. n. 37. cet. Frequentius ita construxerunt posterioris aevi seriptores, v. g. Capitolinus in vita M. Antonini cap. 13: Tantus terror belli Marcomannici fuit, ut undique sacerdotes Antoninus acciverit.
Interdum etiam Praeteritum sequitur, sive Praesens, sive Praeteritum praecesserit, si id sensus postulet. Cic. L. 3. Ep. 13: Velim, ita fortuna tulisset. It. Ut Ianuam clauderent, et ipsi ad fores adsisterent, imperat. Id. Deum precor, ut hic dies tibi feliciter illuxerit. Id. Nemo Lilybaei fuit, quin viderit.
* Cic. 9. Fam. Ep. 16: Sapientis est, nihil praestare, nisi culpam. Id. 3. Offic. c. 16: Praestare damnum. Id. 1. Fam. Ep. 4: Ego tibi a vi praestare nihil possum.
* Sed Praesto tibi et Praecello tibi et Pratverto tibi est usitatius, quam Praesto te et Praecello te et Praeverto te. Sunt etiam, qui Praecello te pro suspecto habent. Praecurro te usitatius, quam tibi.
Praevenio te, usitate et bene: sed Praevenio tibi, vix reperitur.
† Vulgo his additur Praeeo: quia dicitur Praeire verba. Sed is est Accusativus rei, non persone, quae tantum in Dativo huic Verbo iungitur. V. g. Praeire alicui verba, Einem die Worte vorsagen, damit sie von dempselben nachgesprochen werden: de Accusativo personae exemplum non occurrit, nisi apud Ovidum, qui dicit: Ver praeit liestatem. Voss. Grammat. Lat. Synt. 59. Langii Gramm. p. 163. Valla L. 6. c. 16.
Dicimus etiam Praestare inter aliquos. Goclen. Obs. 197. Et Praestare interansitive et absolute, V. g. Longe multumque praestat mens, Cic. Fin. 5. c. 14. it. cum Ablativo rei. U.g. Cic. L. 1. Orat. n. 58: Quos constat dicendi gloriâ praestitisse. Immo et hoc notandum, Verbum hâc notione malo etiam sensu usurpari ab Sallustio Catill. c. 37: Probro atque petulantiâ maxime praestabant.
Praecedere Verbum est, quo Cicero plane abstinet: pro eo Verbum Praecurro usurpat. Schori Phras. ad voc. Praecurro. Conf. Part. Etym. Sect. a. voc. Praecurrere.
1. Pro praesidio esse, et tunc Dativum personae habet. 2) Pro advenire, adesse. V. g. Praesto esse alicui. Hirundines aestate praesto sunt. Praesto esse ad certam horam, Sich auf benannte Stunde einstellen. Praesto esse ad urbis custodiam, Sich zum Schutz der Stadt einstellen, Liv. Lib. 1. c. 43.
* Notandum autem, hoc Verbum a Cicerone tribus tantum locis, scil Catil. 1. c. 9. et ad Attic. L. 1. Ep. 15. et L. 3. Ep. 20. cum Dativo; ab omnibus autem auctoribus reliquis constanter cum Accusativo et personae et rei iungi. V. g. Praestolari aliquem
et Praestolari reditum vel adventum alicuius.
1. Pro Arrogare, Multum sibi sumere, Sich viel auf die Horner nehmen, nove et vitiose dicitur.
2. Simpliciter sine Dativo reciproci positum, pro Instituere, Adgredi facere, v. g. Ista facere praesumit, Solche Dinge nimmt er zu thun vor, Germanismus est.
3. Pro Audere, et quidem in malam partem, Sich untersiehen. V. g. Elatus secundis rebus, illicita praesumit, non nisi cadentis Latinitatis est. ita enim hoc Verbum usurpant Sext. Rufus et Sulp. Severus.
* Apud veteres Lations Praesumere significat nihil aliud, nisi Ante captere, Vorber hinnehmen. Plin. L. 3. Ep. 1: Hanc ego vitam voto et cogitatione praesumo, ingressurus avidissime, ut primum ratio aetatis receptui canere permiserit. Id. L. 6. Ep. 10: Tam rara in amicitiis fides, tam parata oblivio mortuorum, ut ipsi nobis debeamus etiam conditioria exstrnere, omniaque heredum officia praesumere. Tacitus L. 1. Hist. c. 62: Fortunam principatus luxu et prodigis epulis praesumebat, i. e. stolidâ et inani persuasione usurpabat. Non dum firmaverat sibi Vitellius, stabilieratque imperium, quod invadebat: et tamen putabat, iam sese Imperatorem esse et agere, si luxuriosis et prodigis epulis indulgeret. Nimirum hoc verbum ad opiniones vanas et phantasias saepe refertur: unde Praesunitiones, vaneae persuasiones appellantur. Et quia vanam huiusmodi opinionem insolentia consequitur et audacia; factum, ut posterioris Latinitatis usu Praesumere pro Andere poneretur. Virgilius 11. Aen. v. 18:
Arma parate animis et spe praesumite bellum,
i. e. quamvis bellum non dum urgeat; putate tamen iam nunc instare; persuadete tamen vobis, adfuturum: et ita armis animisque opus esse. Sic etiam Cogitare futura ac praesumere, Seneca dixit Ep. 107. Unde Praesumptio bonae famae, Plinio L. 9. Ep. 111. est certissima futurae gloriae fiducia et quasi anticipatio. Voss. de Vit. 159. Sciopp. de Stil. Hist. 142. it. Infam. Fam. 244. Borrich. Cogit. 33. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 13. et 153. it. de Lat. Falso Susp. 178. et not. ad Sulp. severum L. 1. Hist. Sacr. c. 33. et 47. Cell. Antib. 207. C. P. 250.
Livium, Iustinu, aliosque seriptores finitionem utramvis promiscue invenire licet. Quod dicendi genus multam habebit gratiam, nisi usurpatione nimiâ adfectasse videare.
* Sallust. Urbem Romanam, sicut accepi, condidere atque habuere initio Troiani. Id. Ubi animum, quem dominari decebat, servitio oppressere, nequaquam eo postea hebeti atque claudo pro exercitio uti volunt. Tacitus Annali 2. c. 45. n. 1: Non modo Cherusci sociique eorum, vetus Arminii miles, sumpsere bellum: sed e regno etiam Marobodui Suevae gentes Semnones ac Longobardi, defecere ad eum. Et c. 52. n. 6: Decrevere patres triumphalia frgna. Livius: Morte Africani crevere militum animi.
† Haec ipsa autem terminatio in prima Coniugatione Syncopen non patitur. Neque enim dicunt veteres amâre pro amavere, liberâre pro liberavere, pulsâre pro pulsavere, quamvis habent amârunt pro amaverunt, liberârunt pro liberaverunt, puls ârunt pro pulsaverunt. cet.
* Cic. Marcellino et Philippo Coss. Nonis Aprilibus mihi ist senatus adsensus. Id. Reiectus Austro sum. Id. Nulla quaestio decreta a senatu est. Id. Omnis est a me illa causa tractata.
Interdum subiunctivam habet Quod. Plin. Omnia nohis ex voto successerunt, praeterquam quod in itinere defunctam matrem audivimus.
* Plin. L. 2. Ep. 11: Quae sententia non praevaluit modo Phaedr. L. 1. Fab. 13. v. 13: Virtuti semper praevalet sapientia.
Si iungatur Dativo personae, idem est, quod Opto vel Imprecor pro argumento.
* V. g. Precamur ipsi placidam aliquando mortem ac beatam. Cic. Si umquam vobis mala precarer.
Si bona precamur, eleganter adiungitur bene.
* V. g. Sta, Viator, bene precare piis defuncti manibus.
* V. g. Pridie, quam excessit e vita. Cic. ad Attic. Mihi postridie, quam a te acceperat, reddidit. Hirt. de B. Afr. Postero die, quam misisset litteras. Sueton. Decessit paralzsi altero die, quam correptus est. It. Uno die vevit post, quam illum exspectaram.
Livius particulam Post heic supprimit.
* V. g. Septimo die, quam profectus erat, in castra redit. It. Octavo mense, quam coeptum est oppugnari, Saguntum captum est. Cicero dixisset, Post octavum mensem, quam cet. Goclen. Obs. 208.
† Postridie et Pridie quot modis aliis construantur: de eo vide, quae supra paullo ante adnotata sunt ad Voc. Postridie.
* Planus, a, um, apud veteres est Adiectivum. Quis umquam inaudivit aliquid apud Romanos de Substantivo Feminini Generis inde formato, Plana?
* Primo incepit, sat bene se habet, quum respicitur aliud tempus subsequens, quo quidem alius incepit, seil. dicere, canere cet. V. g. Primo incepit Iohannes loqui: tum coepit Petrus pro se verba facere: deinde instituit Paullus de se dicere.
* Sed eâ notione, quâ dicitur Gott hat uns eher geliebet, v. g.Prius nos. dilexit Deus, quam mundi fundamenta iacta sunt, recte se habet.
Prior, Prius, Primus et Primum differunt. Nomina referuntur ad personam; Adverbia ad tempus. V. g. Quamquam uterque te iam olim amavimus; tamen ego te prior. Ad te prior seripsi; tu fac, ut posterior scribas: non prius, vel posterius. Non prius desines ludere, quam dies appetat: heic male diceretur prior, quia non ad personam, sed ad tempus est relatio. Eodem modo utimur ceteris Comparativis et Superlativis, Ultimus, Ultimo, cet. Valla L. 1. c. 13. et L. 3. c. 3 Ita etiam Prior iter confecit, refertur ad illum, qui posterior est, et in itinere sequitur> sed Prius iter confecit, refertur ad tempus, quo quis antevertit cursum alterius.
Hoc discrimen satis, opinor, patet, et vel sexcentis veterum exemplis illustrari et probari potest. Sed quemadinodum nulla a)kri/beia in Latina lingua occurrit, quam non interdum a veteribus violatam video; ita vel ipse Caesar Prius pro Prior ponit L. 7. B. G. c. 47. n. 7: L. Fabius, Centurio legionis VIII, quem inter suos eo die dixisse constabat, excitari se Avaritensibus praemiis, neque commissurum, ut prius quisquam murum adscenderet, tres snos nactus manipulares, atque ab iis sublevatus, murum adscendit. Eos ipse rursus (kat) a)kri/bouan Caesar usurpare pro Rursus heic debuisset, Vicissim) singulos exceptans, in murum extulit.
* Ter. Andr. 1, 5: Pro Deûm atque hominum fidem: Plaut. Pro sancte Iuppiter, quid video? Ah! me miserum. Virg. Ecl. 6: Ah! virgo infelix. Vah! inconstantiam! Vah! homo impudens.
* Addito autem Casu, Pro et Contra recte usurpantur. Nam ita Seneca de Ira L. 3. c. 18: Utrum contra nos faciat, an pro se.
Alias et Contra heic elliptice et ad verbialiter ponitur; ut idem Seneca Dic aliquid contra. Et Cic. de Fin. 2. 1: Perpetuâ oratione contra disputatur. Et Quintil. 5, 11: Nec tamen in animo est, omnia, quae aut pro his, aut contra dici solent, complecti. Praepositio autem Pro ita absolute nusquam ponitur. Cell. Antib. 233. C. P. 394.
* Pro re nata, elegans Latinismus est. Sic veteres etiam dicunt, E re nata, id est, ex occasione. Livins etiam L. 2. c. 50. dicit: Consilium ex re natum, Eine Entschliessung, die uns nicht von ungef ahr aukommt, sondern die die Nothdurft, oder der Umstand selbst an die Hand giebt.
* Alcimus Avitus habet quidem Hac vice: sed nemo omnino auctor idoneus dixit cum Praepositione, Pro hac vice. Conf. infra Vice.
Latini, Hoc dixisse sufficiat, Haec dicta sufficiant.
* Nec enim vocabulum qualitatis veteres hoc nexu usurparunt.
Dicunt autem pro eo, Pro loco ac tempore, Pro ratione loci ac temporis.
* Recte autem dicitur, Pro mea parte, Pro facultate mea, Pro virili, Pro virili parte i. e. quod in me est, So viel ich kann. It. Pro rata parte s. portione, Nach advenant, Nach iedes Antheil.
* Excusari, inquam, locutiones hae postsunt. Tametsi enim Verba mercandi praeter hos quatuor Genitivos absolute positos Tanti, Quanti, Pluris, Minoris, Ablativum adsciscunt significantem pretium, sine Praepositione, v. g. Vendidit hic auro patriam: Quanto mercaris pretio: Mercatur libros nihilo minore pretio: si tamen accurate loquendum, Ablativus is regitur a Praepositione intellecta. Nam Vendidit auro, valet Pro auro.
Interim nemini auctor sim, ut Praepositionem heic addat, quum eius exempla in Latio vix exstiterint. Dicendum ergo ad normam communem, Viliore pretio s. Vilius et minoris, Denarie aliquid emere; it. Quanto pretio, vel Quanti hoc emisti?
* Pro nihilo habere aliquid, recte quidem dicitur; sed longe aliâ notione: nempe pro Contemnere, Despicatui aliquid habere. Conf. Part. Etym. Sect. 2. ad Voc. Pro.
* Praepositiones enim a Latinis iunguntur Nominibus, non Adverbiis.
Latine dixeris, Ratione huius temporis.
* Nec in hac formula sola sic loquuntur imperiti: immo circumforancus hic ipsorum lepor est. Quare profuerit, non heic tantum, quod castigamus, observare, sed etiam in multis aliis haiusmodi loquendi modis.
Sunt etiam, qui dicunt Ad paucos dies. Sed isti haud intelligunt diserimen, quod est inter Ad paucos dies et In paucos dies. Ad paucos dies signisicat Post paucos dies sinitos et expletos: In paucos dies significat Intempus paucorum dierum. Atque sic Commodare alicui librum ad pacucos dies, non infert animis nostris, linguae a)kribei/a| imbutis, eam notionem, quam homines barbari prae se ferunt, dicentes, Pro paucis diebus alicui commodare librum suum. Conf. supra. Ad annum. Schor. Phras. ad Voc. In.
* Infinitivi Verborum interdum pro Nominibus usurpantur apud Poetas. V. g. Scire tuum pro scientia tua. Sed de Infinitivo Posse id quidem non constat: tum etiam eiusmodi Infinitivi cum Praepositione non coniunguntur.
* Sed cave, ne locutionem hanc usurpes, si de duobus tantum sermo est. V. g. Si
duo disputant, non recte dicitur: Videamus argumenta, quae pro se quisque adducit. Dicendum enim erat: Quae pro se uterque adducit.
* Si itaque dixeris, Pro tempore Rector, Pro tempore Decanus, Pro tempore Consul, ex genio linguae id ita intelligendum erit, nempe non eos iam his muneribus publicis praeesse, sed louge maiori esse honore dignos, at pro ratione temporis miseri ac fatalis non potuisse splendidiora consequi: vel etiam idem est, quod Rector, Decanus, Consul tenuis ac miser pro ratione iniqui temporis. Sic Virgilius: Nune te marmoreum pro tempore fecimus, id est, viliorem, aureum te facturi, si tempora mutabuntur in melius. Livius: His raptim pro tempore instructis, id est, tempore non permittente, melius id fieri ac rectius. Hadrianus Card. de Eleg. Lat. Serm. 335. Berneggerus, o( polumaqe/statos2, not. ad Instin. c. 2. L. 10. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 88. Cell. Antib. 210. C. P. 38. Prasch. de Barbar. 31. seq.
* Haec formula tamen eleganter quoque in Nominativum cum relativo Quae commutari potest. V. g. Facies hoc, quae tua humanitas est, vel non rogatus. Vel in Ablativum cum Adiectivo. V. g. Tu in contemplando, quo mentis acumine praeditus es, veritatem semper expromis.
Effertur etiam per Ut est. v. g. Faciet hoc non interpellagtus precibus nostris, homo non tetricus, sed, ut est, blandus et amabilis.
* Terent. Adelph. A. 5. Sc. 6: Meditor esse adfabilis: et bene procedit.
Procedit heic positum est sine Nominativo. Sed potest tamen vocula Res subaudiri. Deinde quoque ipsum hominem bene procedere dicunt. Terent. Adelph. A. 5. Sc. ult. Processisti hodie pulchre. Vorst. de Lat. Falso Susp. 142.
* Ad respicit vicinitatem: In locum ipsum.
* Proclivem esse ad aliquid, Cicero et optimus quisque. Proclivem esse alicui, admodum raro occurrit. Proclivem esse circa aliquid, Quintilianus habet.
Iunius proclivis vel proclivus est in Iulium, Der Iunius geht zum Ende, und werden wir bald den Iulium anfangen, Seneca Tragicus.
* Inl. Caes. etiam cum Ablativo effert L. 5. B. G. c. 12: Britanniae pars interior ab iis incolitur, quos natos in insula ipsa memoriâ proditum dicunt.
* Interdum Ablativum cum et sine Praepositione. V. g. Prodigus re aliquâ et in re aliqua, Plin. L. 13. c. 3.
* Sed Fructum ferre ex aliqua re, idem notat, quod Fructum alicuius rei perecipere vel eo frui. Schori Phras. ad Voc. Efferre.
* Plinius L. 1. Ep. 13: Invat me, quod vigent studia, proferunt se ingenia hominum et ostentant. Id. L. 9. Ep. 13: Occiso Domitiano statui mecum atque deliberavi, esse magnam pulchramque materiam insectandi nocentes, miseros vindicandi, se proferendi.
Similiter Tacitus 16. Annali c. 29. extr. Proferre ingenium; Suetonius Nerone c. 25. Proferre artem. Et Seneca Ep. 52: Hos maxime laudat, quibus ex se impetus fuit, qui se ipsos protulerunt.
* Cum Dativo personae, et Accusativo rei usurpatum, v. g. Prohibere alicui domum, Plauti fere et Comicorum est.
Quod si post se Coniunctionem postulat, admittit Ne, Quin, Quo minus.
* V. g. Me prohibebat, ne, quin vel quo minus rem ad exitum perducerem.
Iungitur etiam infinitivo.
* V. g. Prohibet facere tua praesentia.
Locutiones quidem istae nihil barbari prae se ferunt; interim ad genium linguae non satis accedunt.
* Hanc notionem infert animis legentium h( punm/feia apud Horatium de Arte Poetica v. 96. unde haec locutio proverbialis desumitur. Accedit, quod Proicere ubique fere apud veteres usurpetur pro Abicere, Procul amandare. V. g. Plin. L. 7. Ep. 27: Ipse certe implicitus morbo, futura praeteritis, adversa secundis auguratus, spem salutis nullo suorum desperante, proiecit. Flor. L. 1. c. 18. n. 7: Proiectis insignibus, proelio excedere. Id. L. 3. c. 10. n. 26: Et phaleras et sua arma aute Caesaris genua proiecit. Quod quidem constat, unus Seneca Ep. 10. notionem proferendi ei tribuit: Magno animo quaedam verba proicere, Heryhaft reden. Conf. Vofsii L. 2. Instit. Orat. p. 253. Sciopp. Iud. de Stil. Hist. 181. seq. Praschii Rosetum p. 64.
* Neutrum vocabulum hâc notione damnamus: sed ita non iunguntur in Latie.
* Extendere non significat Ducere, Moras nectere inanes: sed Explicare, Prorogare. V. g. Extendere agros, epistolam, preces, famam factis, nomen in ultimas oras.
* Pro Promittere ad cenam alicui, veteres etiam absolute dicunt Promittere alicui. Plautus Mostell. A. 4. Sc. 3. v. 12: Promisi foras, Ich habe mich ausser Hause versaget; et Promittere ad aliquem, Cic. L. 2. Orat. n. 27.
Pro Condicere ad cenam alicui, veteres etiam absolure dicunt, condicere alicui.
* Cic. Reliquae pecuniae nsuram Sillio pendemus, dum a Faberio repraesentabimus, An den Faberium wollen wir die Anweisung thun. Id. Si qua etiam iactura facienda sit in repraesentando, Wenn ia etwas losgeschlagen werden muss, damit man bar bezahlen konne. Id. Dies promissionum adest, quem etiam repraesentabo, si adveneris, Wie ich mich dann auch mit der Bezahlung gehorig einhalten will. Schori Phras. ad Voc. Repraesentare.
Graecismum Infinitivi. V. g. Promptus dicere.
* V. g. Si qua tibi nostrae memoria est cladis. It. Mihi tua negotia cuncta maximae curae sunt, et, dum vivam, erunt.
* V. g. Ter. Munus nostrum ornato verbis. quoad poteris. It. Satietas me iam tenet studiorum istorum.
Interdum eleganter periodum claudunt.
* V. g. Cic. L. 1. Ep. 18: Cupio, quam celerrime res nostras monumentis commendari tuis.
Sin addatur Praepositio cum suo Casu, perinde erit, sive praeponas, sive postponas, dummodo Praepositionem cum Casu suo inseras inter Adiectivum et Substantivum.
* Sic promiscue dicunt, Amor erga metuus, et Tuus erga me amor; Tuorum erga me meritorum, et Meritorum erga me tuorum.
In primis autem postpones cum elegantia, quae Numerum significant.
* V. g. Cic. Cari sunt parentes, cari liberi, propinqui, familiares; sed omnes omnium caritates patria una complexa est.
* Interdum iungitur cum Dativo Val. Max. L. 8. c. 3. sub fin. Paci proniores. Nec tantum dicunt Pronus soli, sed etiam Pronus ad solem.
* Neque tamen cum iis magnopere contendam, qui pro ingenii sui sagacitare Praepositionem Ad vel aliam similis notionis heic odorantur, quae subaudiri debeat.
In primis Livius hoc loquendi modo delectatur. V. g. Lib. 2. c. 41: Invenio apud quosdam, idque propius sidem est. Et. c. 48: Res proxime formam latrocinii venerat. cet.
Interdum etiam haec Adverbia Dativum adsciscunt, idque ex indole Adverbiorum derivatorum, quae Primitivorum suorum Casum retinent.
* Caes. B. G. 7. 20. 1: Quam proxime potest, hostium castris castra communit. Virg. 1. Georg. v. 355: Agricolae propius stabulis ermenta tenerent.
* Prophetia vocabulum Biblicum et Ecclesiasticum est; quo de Part. Etzin. Sect. 1. ad Voc. Propheta. Et Spiritus pro Divino adflatu, non nisi notionis Biblicae est.
* Hirt. B. G. L 8. c. 9: Alter quo propior hostem collocatus esset. Sallust. B. Cat. c. 11: Quod tamen vitium propius virtutem erat. Et B. Iug. c. 49: Ipse propior moutem cum omni equitatu.
Nempe quia to\ Prope Accusativum adsciscit: quo de paullo ante; ita et Propior, quin et Proximus cum Accusativo sociabant.
Dicunt etiam cum Praepositione. V. g. Ab igne propior stetit. Proximus a Rege; interdum etiam ad Regem. Ovid. Proximus ad Dominam, nullo prohibente,
sedeto, Nachst bey ihr. Immo etiam dicunt, Proximus post Regem. Cic. Qui Praefectus classis proximus post Lysandrum fuit.
* Verbum Proponere in negotiis forensibus Romanorum locum quidem habet; sed non nisi eâ notione, quâ quid promulgatur. V. g. Proponere edicta. Cic. Att. L. 1. Ep. 21: Locus, ubi edicta proponuntur.
* Plin. L. 10. Ep. 23: Civitatem Alexandrinam, secundum institutionem Principum, non temere dare proposui. Cic. L. 15. Ep. 14: Proposueram illud mihi extremum, Das hatte ich mir zum letzten vorbehalten. Id. de Clar. Orat. c. 6: Propositum est mihi, Es ist mein Vorsatz.
Usitatius et elegantius heicdixeris, Animum inducere, Animum inducere suum, constituere, decernere.
c. 4: Quinto autem die, quum eodem loco consedissemus, sic est propositum, de quo disputaremus. Hinc Propositum, qe/s1is2 est, prout Graeco hoc vocabulo eruditi nostri hodie libentius utuntur, obliti propemodum Latini illius.
* Interim dissimulare non possum, Ciceronem huic Verbo composito non addere Accusativum Quaestionem; sed verbo simplici. V. g. Ponere quaestionem. Et Quintilianus pro eo habet, Instituere quaestionem.
* Ter. Veluptates Deorum propriae sunt. Cic. Libertas propria Romani generis. Id. Tempus agendi fuit mihi magis proprium, quam ceteris.
* Andreas Borrichius Vindic. L. L. p. 192. probat, veteres saepe Proprium pro Suo, et vicissim Suum pro Proprio, imm maioris etiam evidentiae causâ Suum Proprium coniunctim posuisse. Dixit enim Cicero 2. Philipp. c. 38. Suo Marte. Et de Orat. L. 1. c. 33: Vires exercent suas. Et sic locis quam plurimis. Sed Livius L. 2. c. 53: Non placebat propriis viribus bellum gerere. Et Ovidius L. 4. de Ponto Epist. 7. v. 14:
Atque utinam pars haec tautum spectata fuisset,
Non etiam proprio cognita Marte tibi.
Sic Propriam pellem, Proprios ungnes, dixit Horatius L. 1. Sat. 6. v. 22. et L. 1. Ep. 7. v. 51. cet. Quin et Cicero L. 1. de Orat. c. 10. Suam quamdam propriam facultatem dixit: Caesar L. 3. B. C. c. 20. Proriam suam calamitatem: Livius L. 3. c. 70. Suo proprio proelio; et L. 4. c. 8: Suo proprio magistratu. Itaque Germanismi metus esse nequit, si similiter dicas: Propriâ manu, Propriis oculis, cet. quamquam apud Ciceronem exstet Meâ manu, et apud Terentium Hisce oculis.
alienum multae, Germ. Welches Worts eigentliche Bedeutung auf die Pslicht und Schuldigkeit gehet, vielfatig aber auch in uneigentlichem Verstande angenommen wird.
* Prosternere se quis ad pedes alicuius potest; id quod recte etiam dicitur: at non item in genua. Nimirum in genua procumbimus, genua slectimus: ita ad normam rationis et cum veteribus dicere oportet.
Recte etiam pro eo dixeris, cum Virg. Venerari aliquem poplite flexo; cum Plin. Lib. 8. c. 1. Genu submittere; cum Cicerone Lib. 2. Tusc. c. 22. Genu terram contingere. Sciopp. Infam. Fam. 14.
Latini dicunt, Provolui ad genua ali. cuius; non, Proslernere se in sua ipsius genua.
cum Praepos. In, v. g. Prudens in iure civili. Interdum etiam Accusativum cum Praepositione Ad vel In. V. g. Prudens ad consilia; Prudens in iure civili, in disserendo, in exislimando.
Habet autem Ablativum Subiecti quo. Cic. Quis P. Octavio ingenio prudentior, iure peritior?
* Eamdem vim ac differentiam habet Sciens et Scienter, Insciens et Inscienter.
Similiter Hic vir doctus scripsit hunc librum, nec laudem, nec vituperium habet: sed Vir hic docte scripsit hunc librum, utique laudem infert. Valla L. 4. c. 94.
† Antique etiam dictum invenitur eopte pro eo ipso, teste Festo.
* Pugnare in hostem, Anden Feind setzen; Pugnare in frontem, in latera, Den Feind von vorn, von der Seite angreifen, loquendi modi sunt, quibus Livius et Tacitus in primis delectantur.
† Pugnare in hostem, Gelllius L. 7. c. 2. loquendi rationem mundiorem et subtiliorem censet, quam Pugnare cum aliquo et contra aliquem. Et sane Gellio adstipularer, si Pugnare cum aliquo dubiae significationis esset, ac respiceret modo socium, qui a nobis ster, modo hestem, contra quem pugnemus. Nunc autem quum Pugnare cum aliquo, numquam pugnae societatem innuat, sed semper idem sit, quod Pugnare adversus
aliquem; praeferendum videtur usitatius illud Pugnare cum aliquo, tw=| Pugnare in aliquam, urpote quod occurrit rarius.
* Ut suae originis Accusativum regi videmus in his, Vivere vitam, Olere odorem, Gaudere gaudium, Lucere lucem, Ludum ludere, Cenare cenam, Pugnare pugnam, ac similibus: ita Accusativus congatae significationis est in istis, Vivere aetatem, Olere ungnenta, Lucere facem, Lucere cereum, Cenare epulas, Pugnare proelium, aliisque, in quibus sic neutra agendi significatu verba ponuntur. Cuius generis loca ex veteribus plura adfert Vossius de Constructione c. 22.
Iungunt etiam Latini Verbis alios Casus cognatae signisicationis, v. g. Cic. L. 18. Fam. Ep. 20. Amore amare. Idem in Verr. 4. c. 47. Occisione occidere. Id. L. 15. Fam. Ep. 4. Occidione occidere. Liv. L. 30. c. 44. Oculis cernere. Cic. Somn. Scip. c. 3. Luce lucere alienâ. Id. pro Milone cap. 13. Odio odisse. Cael. apud Cic. L. 8. Fam. Ep. 6. Frigore frigescere.
† Eiusmodi loquendi rationes apud Hebraeos Graecosque usitatae tandem etiam in Latio increbuerunt, neque tantum Verbi vim significantiorem reddunt, sed etiam subinde modum quemdam certum et rationem agendi innuunt.
* Dicunt etiam absolute, Purgares crimen, probra, Einen Verdacht ven sich ablehnen.
Item: Purgare aliquid stercore et a stercore; alvum vomitione, clystere vomituque.
* Seneca: Mens ab omni labe pura et splendida. Horat. Cor purum vitio. Id. Integer vitae scelerisque purus.
* Nimirum Verbis, quae spem vel opinionem denotant, Latini eleganter addunt Fore vel futurum esse, sequente Qui vel Ut, cum Praesente vel Imperfecto Coniunctivi, prout praecessit Praesens vel Praeteritum. Nepos. Prooem. c. 1: Non dubito, fore plerosque, Attice, qui hoc genus scripturae leve, et non satis dignum summorum virorum personis iudicent, Eodem modo dicitur: Spero, fore, ut in gratiam tecum redeat. It. Numquam ratus sum, fore (futurum), ut tantae opes tam celeriter conciderent.
Haec autem constructio Futuri Infinitivi in iis Verbis necessario adhibetur, quae carent Supino. V. g. Spero, fore, ut iuvenis hic pro mentis suae alacritate celeriter omnibus antecellat. Haec formula prolata per Verbum Antecello, quod Supino caret, aliter efferri non potest.
* Cic. Graves solent offensiones esse ex gravibus morbis, si qua culpa commissa est. Idem: In illam igitur curam incumbe, mi Plance, ut ne qua scintilla taeterrimi belli relinquatur. Id. Sin qua necessitas huius muneris alicui reip. abvenerit.
Si vero relatio fit, etiamsi antecedens non ponatur, QUAE, non QUA, di cendum est.
* V. g. Si, quae dicis, vera sunt. Quintil. Providendum esg, ne, quae dicuntur, ab eo, qui dicit, dissentiant.
† Interdum etiam kataxrhstikw=s2 invenitur Quaerere aliquid de aliquo, pro ex vel ab aliquo.
* Quaerere aliquid ex aliquo usitatius est, quam Quaerere aliquid ab aliquo.
† Dicunt item, Circa aliquem quippiam quaerere.
* Ceterum distinctio haec in vulgus nota est: Quaero te, Ich suche dich; Qnaero ex te vel a te, Ich frage dich.
† Apud Curtium L. 8. c. 7. n. 1. verba haec: Nos vero, inquit, quoniam, quasi nescias, quaeris, occidendi te consilium inivimus; huic loquendi discrimini non obstant. Etenim to\ Nos vero, non referendum ad to\ Quaeris, sed ad to\ inivimus.
Eâ notione, quâ significat Suchen, dicunt: Quaerere aliquid alicui rei, et ad aliquam rem.
* Deinde dicunt Gratiam apud aliquem quaercre, quomodo nos, Gunst bey einem suchen, Gnade bey einem suchen. Iustinius L. 9. c. 8: Instruere inter concordantes odia, apud utrumque gratiam quaerere, sollemnis illi consuctudo.
† Sed et Invenire gratiam apud aliquem. apud eumdem Iustinum legere memini; quomodo Hebraei dicunt: qui quum addant In oculis alicuius; id nihil aliud est, quam Latinorum Apud aliquem.
* Ceterum Gratiam quaerere, est etiam Gratiam adquirere, comparare. Livius L. 6: Eaque ipsa affinitas haud spreta gratiam Fabio ad vulguum quaesierat. Vorst. de Lat. Falso Susp. 276. seq.
* Cic. pro Rosc. c. ar: Habere qunestionem de servis, Die Knechte lassen uberziehen, und peinlich fragen. Sallust. B. Iug. c. 31: In plebem Romanam quaestiones graves habitae sunt, i. e. ur barbare loquimur, magnac inquisitiones, torturae corporis, veritatis causâ.
* Alia ratio est, quum in sensu obliquo Coniunctivus heic apparet. Cic. Hoc
qualecumque esset, te scire volui. Plin. L. 10. Ep. 97: Neque enim dubitabam, qualecumque esset, quod faterentur, pervicaciam certe et inflexibilem obstinationem debere puniri.
* Recte autem dicitur, Qualis est libert? si respondeas, Est bonus, bene compactus, Logicus, cet.
Ita etiam barbara sunt, si dixeris, Qualem habes animum? pro Quid animi habes? Item, Qualem habes morhum? pro Quid habes morbi? Quis te morbus tenet? Item, Qualis est titulus libri? pro Quas est libri inscriptio? Quî vel Quemodo, inscribitur liber?
* Recte autem haec se habent, si de qualitate, non de essentia, vi ac natura retum sermo est. Voss. de Vit. 151. Borrich. Cogit. 34.
† Stewechius etiam de Part. L. 2. c. 4. Adverbium commendat Qualiter qualiter i. e. Utcumque. V. g. In arte dicendi profecit qualiter qualiter, In der Oratorie hat er so einiger massen zugenommen. Sen pro eo apud Ulpianum, ex quo illud citat Forum Romanum, emendatae editiones habent Qualiter semel positum. Cell. Antib. 131. C. P. 236. Fabri Thesaurus tamen id etiam citat ex L. 7. pr. p. de Minoribus.
* V. g. Plus semel contigit. Terent. Adelph. A. 2. Sc. 1: Homini misero plus quingentos colaphos infregitm mihi. Id. Heaut. Ancillas secum adduxit plus decem. Plus quingeutos colaphos, dictum pro Plus, quam quingentos colaphos: deinde Plus, quam quingentos colaphos est, pro Plures, quam quingentos colaphos. Nimirum Plus in huiusmodi loquendi modis induit naturam Adverbii. Cicero pro Rosc. Annos natus magis quadraginta, pro Annos natus magis, quam quadraginta. Id. L. 15. Fam. Ep. 14: Cognovi, in Lycia esse classem Dolabellae, ampliusque centum naves onerarias: pro, Ampliusque, quam centum naves onerarias. Cornelius Nepos in Pelopida: Quum domino non essent amplius centum, pro Amplius, quam centum; et hoc pro Plures, quam centum. Sic et in
Datame: Non amplius hominum mille, Et in Attico: Non amplius quaternis versibus. Subinde vero voculam Quam idem Nepos diserte adicit, ut in Phocione: Nolo amplius, quam centum iugera. Et in Attico: Non amplius, quam terna milia aeris. Flor. L. 3. c. 20. n. 3: Quum statim decem amplius milia coissent hominum. Id. L. 4. c. 11. n. 6: Caesaris naves a triremibus in senos non amplius ordines creverant. Et c. 12. n. 26: Quingenta amplius castella direxit. Cic. L. 7. Attic. Ne diutius anno in provincia essem, pro Diutius, quam anno. Flor. Prooem. L. 1: A Caesare Augusto in saeculum nostrum haud multo minus anni ducenti. Plin. L. 7. Ep. 24: Numidia Quadratilla paullo minus octogesimo aetatis anno decessit, usque ad novissimam valetudinem viridis, atque etiam ultra matronalem modum compacto corpore et robusto. Id. L. 10. Ep. 83: Ne sit in senatu minor annorum triginta. Iul. Caes. B. G. L. 7. c. 51. n. 4: Eo die milites sunt paullo minus sexcenti desiderati. Vorst. de Lat. Falso Susp. 228. Goclen. Obs. 199. Vossii Gramm. Lat. Synt. 76. Hadr. Card. de Serm. lat. p. 82.
* V. g. Nemo admittitur, nisi qui. Nulla adeo ex re istuc sit, visi ex nimio otio. Neque quisquam est vulneratus, nisi qui vel praeter eos. Nemo est praeter illos. Neminem vidi ad honores contendentem, praeterquam eum. Nemo est extra istam coniurationem.
* Interrogative autem positum, Quam cito potes? admodum recte se habet.
* Dudum enim de spatio breviori: Diu autem de spatio longiori usurpatur. Voss. de Vit. 164.
Inepte ergo diceretur, Quam dudum orbis terrarum a Deo creatus est? quum dicendum
pro eo sit, Quam diu orbis terrarum a Deo creatus est? Item: Quam diu, hora est audita? quum dicendum pro eo sit, Quam dudum hora est audita?
* Duo priora recte se habent, si per interrogationem efferuntur.
Ab initio mundi, qualecumque praesidium in eo habet, quod veteres Latini dicunt Ab initio rem exponere.
* Aliquando etiam per Pleonasmum Totus huic formulae praemittitur. V. g. Per totum, quam longus est, locum Illyrici.
* Cic. L. 2. Fam. Ep. 10: Tu vide, quam ad me litterae non perferantur. Id. L. 9. Artic. Ep. 2: Quam nihil praetermittis in consilio dando? Phaedrus L. 4. Fab. 19: Si pullchre vides, quam non conveniens aurum sit vitae meae.
* Cic. Dico igitur, et quam possum maximâ voce dico.
Cum Positivo rarissime iungitur a scriptoribus Ciceroni aequalibus; a ceteris id fit saepius.
* Plin. Lib. 18. c. 28: Tanta litterarum occasio est. Quas equidem miscebo agrestibus negotiis, quam potero, dilucide atque perspicue.
† Unicus Ciceronis locus mihi scrupulum inicit, pro Milone cap. 34: Si mihi
rep. bona frui non licuerit; at carebo mala: et quam primum tetigero bene moratam, et liberam civitatem, in ea conquiescam. Sed verum ut fatear, scriptura haec mihi suspecta est, et fortassis codices sunt, qui legunt pro eo Quum primum.
* Curt. L. 3. c. 2: Maiorem, quam pro numero, speciem gerens. Id. L. 5. c. 2: Consedit in Regia sella, multo excelsiore, quam pro habitu corporis.
* Cic. Multa mihi veniebant in mentem, quamobrem ita fore putarem. Id. Nihil rationis adfers, quamobrem, si libertas adimi nullo modo possit, civitas possit. Id. Miror, quid causae fuerit, quare consilium mutâris.
Immo et praecedentem Pluralem respiciunt. V. g. Quaeramus, quae tanta vitia fuerint in unico filio, quare is patri displiceret. Nimirum liberiuscule paullo veteres coniunctionibus istis vel Adverbiis usi sunt: ut, sicut naturam, ita et Numerum mutarent. Licet enim revera Singularis Numeri sint; tamen Plurali ita subinde subiunguntur.
* Flor. L. 4. c. 1. n. 10: Quamvis parte coniurationis oppressâ, tamen ab incepto Catilina non destitit.
Cicero autem hanc dicendi formam non frequentat.
* Semel non refert tempus; sed numerum.
Hinc Quando semel fiet? recte dicitur, quatenus respicit numerum, et contradistinguitur locutionibus, quibus quid dicitur bis, ter, quater cet. sieri. Germ. Wann
wirds gescheben einmal wann wirds geschehen zweymal?
* Quanto, quum pretium signisicat, non dicitur, nisi ei addatur Substantivum. Quamvis enim Verba mercandi Ablativum regant, significantem pretium, sine Praeporitione; tamen excipiuntur hinc hi quattuor Genitivi Tauti, Quanti, Pluris, Minoris, cum Compositis; nisi addantur Substantiva: quae ubi adsunt; consuetus ilico Ablativus redit. V. g. Quanti librum hunc emisti, vel Quanto pretio hunc librum emisti?
* Intramus in musea, in templum, in conclavia: sed de materia aliqua dici non potest, quod intret in vas.
* Interim e)lleiptikw=s2 satis bene dicitur. Tacitus in Agricola c. 44: Quantum ad gloriam sc. pertinet (i. e. respectu gloriae) longissimum aevum peregit.
Pertinere ad aliquam rem, Wohin zielen, stais quidem Latine dicitur; at non in ieo verborum nexu, quem beic minus probamus.
* V. g. Quanta maxima potuit, diligentia id egit. It. Qua possum maxima cum cura partes tuebor meas.
* Terent. Adelph. A. 3. Sc. 3. v. 40: Tu, quantus quantus, nil nisi sapientia es. Cic. Attic. L. 12. Ep. 23: Sed quanti quanti, bene emitur, quod necesse est, Was nothig ist, kauft man billig, es koste auch, was es wolle.
* Cic. L. 12. Fam. Ep. 7: Dixi tanta contentione, quantum forum est. Id. de Amic. c. 20: Tanta est inter eos, quanta maxima potest esse morum distantia.
* Quin interrogativum significat idem, quod Quare non, Cur non, et adsciscit Indicativum.
* Par ratio est in Primo, Primum et Semel; Secundo, Secundum et Bis; Tertio, Tertium et Ter, cet. Conf, Part. Etym. Sect. 2. Primo cet. et Tertio cet.
* Cic. 5. Tusc. Sic eas exponam, quasi agatur res, non narretur. Terent. Eun. Quasi vero paullum intersiet. Plinius Avunculus Praefat. operis: Ceu vero nesciam, adversus Theophrastum scripsisse etiam feminam. Plin. Iun. L. 5. Ep. 3: Atque haec ita disputo, quasi populum in auditorium, non in cubiculum amicos advocdrium, quos plures habere, multis gloriosum, reprehensioni nemini fuit. Id. L. 5. Ep. 5: Expavit et sic interpretatus est. tamquam idem sibi futurus esset scribendi finis,
qui fuisset illi legendi: et fuit. Iuvenalis: Tamquam feceris ipse aliquid. Caesar. L. 3. B. C. Perinde ac suis satisfacere, et fraudata restituere vellent.
Notione accusandi sumpta similiter Coniunctivum requirunt.
* Plin. L. 3. Ep. 9: Reliquos legatos graviter increpuit, tamquam non omnes, quos mandasset provincia, reos peregissent, atque, ut est vehemens et disertus, in discrimen adduxit.
Quando autem similitudinem, quâ rerum diversarum convenientia innuitur, notant; Indicativum post se admittunt.
* Plaut. Stich. Fuit olim, quasi ego sum, senex: et ei siliae duae erant, quasi nunc meae sunt. Eae erant duobus nuptae fratribus. Quasi nunc sunt meae vobis. Virgil. 2. Aeneid. Adversi rupto cen quondam turbine venti confligunt. Terent. Eun. 2, 2: Tamquam Philosophorum habent disciplivae ex ipsis vocabula. Quintil. 9, 4: Periude asperiores erunt, prout oris hiatu simili aut diverso pronuntiabantur Plaut. Epid. 1. 1. 47: Utcumque in alto ventus est, exin velum vertitur. Plin. L. 4. Ep. 18: Quemadmodum magis aprobare tibi possum.
Quando haec Adverbia sunulationis notam habent, plerumque alia vocabula insuper adsciscunt. V. g. Quasi vero, Quasi uti, Ceu vero, Tamquam si, Perinde ac, Perinde atque, Perinde ac si, Perinde atque si, Perinde tamquam, Perinde quasi, Perinde ut. Plaut. Merc. Qui olim a puero parvulo mihi paedagogus fuerat, quasi uti mihi foret custos. Cic. Tamquam si tua res agatur. In similitudine vero omitti illa solent.
* Sic In Italiamque, rectius est, quam Inque Italiam, et A discendoque rectius, quam Aqne discendo. Interim tamen vel ipse Cicero dicit, Artes celebrandas interque nos recolendas pro Inter nosque; et Exque republica pro Ex republicaque.
Numquam etiam intermedia tantum ponitur inter copulata, sed vel soli posteriori adnectitur, vel unicuique adicitur, ut: Fortis bonusque, non Fortisque bonus. Item: Fortisque bonusque. Quae tamen encliticae geminatio Poetarum fere est. Virgil. Omnia Mercurio similis vocemque coloremque,
Horatius tamen Carm. saecul. to\ Que, Nomina duo copulans, Verbo communi adnexuit: Certus ut denos decies per annos orbis et cantus referatque ludos, pro Referat cantus ludosque.
Quum tria vocabula coniungenda sunt, eleganter secundo postponitur que, et tertio praemittitur et, ac, atque. V. g. Elegantes doctasque et humanas ad me litteras, dedit.
Tandem hoc notandum etiam est, Indeclinabilibus praecipue et Polysyllabis hanc particulam nostram encliticam gaudere, earumque societate frequentissime contineri. V. g. Ultro citroque. Diu multumque. Oppidum amplissimum munitissimumque. Novi virum doctissimum meritissimumque de omni re litteraria.
* Queri cum aliquo, ex sententia Grammaticorum plane idem est, quod Queri apud aliquem, Iemandem seine Noth klagen: sed mihi non ita videtur. Differunt enim, ni fallor. aliquatenus hae duae locutiones: nimirum Queri apud aliquem, est querelam suam in alicuius sinum effundere, Einem sein Leid klagen: sed Queri cum aliquo, est quodammodo expostulare cum aliquo, et de iniuria apud eum, qui fecit, conqueri. Cic. L. 7. Fam. Ep. 27. Quodsi humaniter mecum questus esses, libenter tibi me et facile purgassem: Seneca Centrov. 4: Quantum ego tunc questus sum cum fortuna mea, quod non et oculos perdidissem! Hinc etiam Cicero in Epp. cum verbo Expostulare coniungit: Quererer tecum atque expostularem, nisi cet.
Pro Qucri apud aliquem, interdum etiam reperitur Qvert alicui. Cic. L. 1. in Verr. n. 156: Is mihi etiam queritur, quod cet.
Plinius habet: Queri apud aliquem, quod cet.
Cicero item dicit: Queri aliquid in aliquo, quasi cet. et Queri aliquid pro aliquo.
* Lib. 2. Fam. Ep. 13: Illud vero non obscure queruntur in meis sententiis, quibus ornem Caesarem, quasi destiteriim a pristina causa. Et L. 2. Orat. n. 198: Accedebat, ut haec tu adolescens pro rep. queri summa cum dignitate existimarere.
* V. g. Incultae meae orationi, quae vestra est humanitas, facile, puto, ignoscetis, pro Secundum humanitatem vestram, vel Pro vestra humanitate. Item: Quo quidem in negotio, quae tua est prudentia, caute versatus es, pro Secundum tuam prudentiam vel Pro tua prudentia. Ita Castellio 2 Cor. 4, 1. kaqw=s2 e)leh/qhmen vertit, Quae in nos divina est clementia.
Idem Relativum quum per naturam suam posteriori loco stare debeat; praemittitur tamen multo elegantius.
* V. g. Quod in me contulisti, beneficium fuit gratissimum.
Interdum etiam mediam orationem interpungit cum venustate quadam.
* V. g. Virtute voluptatem qui praeponit, appellatione hominis indignus est. Sed quum haud ita crebro id fiar apud veteres; a frequentiori huius usu et nos abstineamus necesse est.
Tandem eleganter cum Verbo Est, aut aliis interdum Verbis, omisso antecendeti aliquo, effertur.
* V. g. Fuerunt, qui amicitiam nostram dissolvere conati sunt, pro Fuerunt aliqui, qui cet.
* 1. Cic. Mil. c. 27: Qui huic T. Furfanio, cui viro, dii immortales? ausus est dicere. It. Neque vero ego unus illum librum vidi: videre alii: vidit, qui vir et quantus, Reginaldus Polus Cardinalis, qui potest esse instar omnium. Item: Qua in sententia video fuisse quos viros? Platonem et Xenophontem, quibus ego plus crederem, solis nutu signisicantibus, quam omnibus Philosophis cum iureiurando consirmantibus. P. Manutius.
2. Plivius L. 4. Ep. 15: Idem Cornelium Tacitum, scis, quem virum, artâ familiaritate complexus.
* Anastrophe in Mecum, Tecum, Secum, Nobiscum, Vobiscum, perpetua est: sed in hoc, quod producimus, exemplo non item. Conf. supra Cum sequente Nomine ab N inchonate.
ad me mittere, ne recusaret, So du ihn zu mir schicken wolltest. Id. L. 2. Ep. 15: Ego, nisi quid me Etesiae morabuntur, celeriter, ut spero, vos videbo.
* Ter. Hec. A. 4. Sc. 4: Sed quid mulieris uxorem habes? Was hast du doch fur eine seltsame Frau? Id. Heaut. A. 4. Sc. 8: Quid tu hominis es? Was bist du fur ein wunderlicher Kautz? Id. Eun. A. 5. Sc. 1: Quid illuc hominis? Was ist das fur ein Kerl?
* Cic. Quid? Theodorum nonne miramur? Id. Quid evim? tu solus aperta non videbas? Id. At laetatus sum. Quid ergo? in tantâ laetitiâ cunctae civitatis me unum tristem esse oportebat? Ia, sagst du, ich soll mich gefrenet haben. Ey! was sagst du, mein Frennd? Sollte ich denn etwa tranrig seyn, da sich alle und iede so herzlich freveten? Cael. L. 7. Ep. 8: Quid est? Nunc tibi nostri milites, qui durissimis et frigidissimis locis, taeterrimâ hieme bellum ambulando confecerunt, malis orbiculatis esse pasti videntur. Cic. L. 2. Verr. n. 144: Quid vero? modum statuarum haberi nullum placet? Conf. ibid. n. 191.
Hunc particularum usum qui ignorant, nugantur iis formulis, quas non e Latio, sed ex idiomate linguae suae vernaculae habetn. E. g. Quid dicis? Quid putas? Quid tibi videtur? Quid vobis videtur? et sie porro.
* Consulere alicui locutio est satis proba: sed quod huc non magnopere trahi possit; de eo vide supra, suo loco.
* Cic. Quid ego vitium satus, ortus, incrementa commemorem? Id. Quid de
pratorum viriditate dicam? Id. Quid ergo irrigationes? quid agris fossiones repastinationesque proferam? Id. Quid de utilitate loquar stercorandi? Id. Sed quid ego argumentor? quid plura disputo? Id. Nam quid Accium memorem?
* Cic. Quid est, quod tu alios accuses? Quid est, quamobrem illi huc venire non liccat? Quid est, Naso, cur tu in hoc loco sexto sedeas. Nihil est, quo dmultum de lana caprina rixemur. Non est, quod multis verbis gratias agas. Schorus de Phras.
* Cicero: Etsi nos premet eadem fortuna, quid puero misero fiet? Id. Quid fiet porro populo Ulubrano, si tu statueris politeu/esqai non oportere? Id. Sed quid iis fiet, si huc Paullus venerit? Id. Quid illi fiet, quem reliquero? Id. Quaero, si, qui volunt vendere, non fuerint, quid pecuniae fiet? Id. Occurrebat illi ratio, quid Cleomeni fiet? Id. Si comprehensio perceptioque nulla sit, quid fiet artibus?
* Recte autem haec dicuntur, si sciscitaris ex amico de negorio, quod tibi una cum illo suscipiendum sit.
* At si rescindas verba posteriora, et dicas, Quid habes? eleganter exprimitur Germanicum illud, Was ist dir? was fehlt dir? was wilfst du haben? Pro quo etiam dixeris, Quid est? quid vis? Quid me vis?
* Omittunt heic etiam et in similibus veteres subinde Praepositionem De, v. g. Quid me futurum sit, Deus viderit. It. Quid
me vis? Was willst du von mir? Atque sic non ratione, sed usu de compluribus loquendi modis iudicandum est.
* Dicunt etiam Latini, quamvis minus eleganter, pro eo, Quid opus est verbis? Quid vis? Quid vultis? Summatim ut dicam. Verbo. In summa, Plin. L. 9. Ep. 21. Ut brevibus me expediam. Ut paucis multa complectar. Item: Noli quaerere. Cic. L. 9. Fam. Ep. 11: Noli quaerere: ita mihi pulcher hic dies visus est, ut speciem aliquam viderer videre quasi reviviscentis Reip. Conf. P. Mavutius Comment. in Epp. Cic. p. 138.
* Cic. Quid? quod sapientissimus quisque aequo animo moritur. Id. Offic. L. 2. c. 23: Quid? nostros Gracchos, Tib. Gracchi, summi viri, filios, Africuni nepotes nonne agrariae contentiones perdiderunt? Id. L. 1. Ep. 3: Quid? ne id quidem leporis habuerunt, quod solent mediocres ludi. Id. 2. Fin. c. 28: Quid enim? Summus dolor plures dies manere non potest?
Hi modi loquendi fuerunt usitati, quum Romae Latina lingua floreret, nunc obscurati barbarie. Sic enim pro eo fere loquimur: Quid tibi videtur? Quid dicis? et nescio quibus aliis modis, qui naros corrugent eius, qui linguae Latinae indolem quodammodo haber perspectam.
quibus utuntur Latini, si cum indignatione loquuntur.
* Terent. Hecyr. A. 4. Sc. 1: Audisti ex aliquo fortasse, qui vidisse eum diceret exeuntem, aut introenuntem ad amicam: quid tum postea? si modeste ac raro hoc fecit. Cic. L. 9. Fam. Ep. 6: At in perturbata republica vivimus, quis negat? Sed hoc viderint ii, qui nulla sibi subsidia ad omnes vitae status paraverunt.
Dicunt etiam hoc sensu, Quid vero? Quid ergo? Quid igitur? Quid tum?
* Sic apud Nepotem Pausan. c. 4: Est Argilius quidam. In Cimone c. 1: Callias quidam. In Dione c. 8: Callicrates quidam; et paullo post c. 10. Lyco quidam. In Timoleonte c. 5: Huic quidam Lamesitus, homo petulans et ingratus, vadimonium quum vellet imponere.
Uteumque cessura res est: Seneca Ep. 19. Ut ut suquente Indicativo; quemadmodum Cicero hanc ipsam formulam quoque per Sed ut est L. 16. Ep. 18. reddidit, ubi to\g pa/nu Graevium adi, qui Lambinum notat Ut ut substituentem, quia Ut interdum et Ut ut idem sunt.
* Frequens etiam initio sententiarum est Quidquid est, Quidquid id est, sed paullulum alio sensu, quem refert Qualecumque id est. Ovid. 1. Pont. 6. v. 25:
Quidquid id est, ut non facinus, sic culpa vocandum.
Nam etiam in hoc sensu Coniunctivus, nisi loci habitudo aut dubitandi ratio postulet, (ut in Liviano, quod attulimus) suspectus merito est, nec dicendum initio sententiae Quidquid sit, Qualecumque sit, sed Quidquid est, Qualecumque est. Conf. supra Qualecumque sit.
* Quando autem Non dubito, significat Audeo, cum Infinitivo potius iungi solet, quam cum Quin. V. g. Cic. In senatum introire non dubitavit,
Cicero interdum ipsum Ut non pro Quin ponit. V. g. Facere non possum, ut ad te nihil dem litterarum.
* Quin per modum exprobrandi pro immo cur non positum, non nisi Indicativum adsciscit: quemadmodum omnia interrogativa ita construuntur, quoties directe interrogant; nisi tamen, quod fieri vix solet, interrogare malis in modo potentiali. Cic. pro C. Rabrr. c. 6: Quin continctis vocem, indicem stultitiae vestrae? Warum haltet ihr nicht ever narrisches Maul? Ter. Andr. A. 1. Sc. 1: Quin tu animo bono es? i. e. Immo cur non animo bono es?
Pri modo plerumque construitur Quin, quoties usurpatur pro Quin potius, Immo vero, Quin etiam. Ter. l. c. Quin dic, quid est? Ey! so sag doch nur, Id. Heaut. A. 4. Sc. 3: Quin paratum est argentum, Auch liegt das Geld ia da. Id. Andr. A. 2. Sc. 2: P. Dave, perii. D. Quin tu hoc audi, P. O mein lieber
Dave, mit mir siehts seltsam aus. D. Ey, was ist dir nu; hor, was ich dir sage: Mit dir solls keine Noth haben.
Plerumque, inquam: neque enim desunt loca, ubi etiam Coniunctivum hâc notione positum adsciscit. Cic. Somn. Scip. c. 3: Quin tu adspicias ad te venientem Paullum patrem.
* Quin autem Interrogativum, quatenus nempe notat idem, quod Cur non, societate gaudet tou= Ergo vel Igitur, et hoc modo usurpatum constituit praecipue formulam exhorrandi, quâ tum alios, tum nos ipsos exstimulamus, Germ. Warum denn nicht? Apud Curtium L. 5. c. 7. n. 4. Alexander: Quin igitur ulciscimur Graeciam, et urbi faces subdimus?
* Celebrare convivium dicuntur omnes convivae, qui mensae accumbunt, hilaresque se faciunt.
* V. g. Nolo ullam pati iniuriam. It. Nec mihi te iucundius quidquam, nec carius.
Etiam post particulam negandi, aut voculam interrogativam Ullus, Quisquam, aut Umquam; non Aliquis, Quispiam, aut Aliquando usurpatur.
* V. g. Nolo quemquam a me tristem abire; non, quempiam vel aliquem.
Item post particulam Quam ratione Comparativi, aut vocabuli, Comparativi vim habentis, positam, Ullum, Quidquam, Umquam elegantius, quam Aliquid, Aliquando.
* V. g. Nil vidi elegantius, quam quidquam eorum: rectius, quam Aliquid eorum.
Atque heic Livius etiam frequentat Quisquam unus, Per Pleonasmum.
Item post particulas Si et Sine Ponitur fere Quidquam, Ullum, Quippiam, Umquam; non Aliquid, Aliquando.
* V. g. Sine ullo errore pervenire ad veritatem; non, Sine aliquo errore.
* Virgil. L. 3. Georg.
Optima quaeque dies miseris mortalibus aevi
Prima fugit.
It. Eruditissimus quisque Grammaticus haec tradit.
Iungitur etiam nominibus numeralibus, quum quid per singula aequaliter significatur.
* Ut: Decimus quisque. Millesimus quisque. Septimo quoque die repetendum nobis est, quidquid tota hebdomade pertractavimus. i. e. omni septimo die.
Iungitur etiam huic vocabulo Quotus fere interrogative.
* Ut: Quotus quisque hominum est, qui non magis ad voluptatem, quam ad virtutem naturali suo impetu feratur? Valla L. 1. c. 14.
Iungitur porro Pronominibus Sui, Suus, et omnibus Personis in Plurali saepe et recte.
* V. g. Suae quisque vitae consulite. It. Discesserunt in suam quisque patriam.
* Sallust. B. Iug. c. 81: Post uti quisque opulentissimus videntur, ita Romanis hostem fore, i. e. Quo quis erit opulentior, eo magis hostis Romanis videbitur. Cic. Parad. 1. c. 3: Ut enim quisque est maxime boni particeps, ita et laudabilis maxime. Id. L. 1. Orat. n. 120: Ut enim quisque optime dicit, ita maxime dicendi difficultatem, variosque eventus orationis, exspectationemque hominum pertimescit. Id. Ut quisque maxime opis indigent, ita ei potissmum opitulemur. Id. Ut quisque minimum firmitatis habet, minimumque virium, ita amicitias appetit maxime. Id. L. 2. Orat. n. 265: Ut quisque optime Graece sciret, ita esse nequissimum. It. Ut quisque est generosissimus, ita minime irritatur aliorum contumelia.
interdum in Commate posteriori pro Ita Praepositio Is ponitur.
* Cic. L. 1. Offic. c. 4: Ut enim quisque maxime perspicit, quid in re quaque verissimum sit, quique et acutissime et celerrime potest et videre et Explicare rationem, is prudentissimus et sapientissimus rite haberi solet.
Interdum etiam Praepositio Is in Commate posteriori omittitur.
* Cic. Verr. 1. n. 68: Ut in quoque erat auctoritatis plurimum, ad populum loquebatur.
Poterunt etiam eleganter mutari ita: ut loco Commatis prioris ponatur Superlativus adiuncto Pronomine Quisque; et loco Commatis posterioris Positivus adiuncto Adverbio Maxime.
* Cit. L. 1. Quaest. Acad. n. 13: Certe recentissima quaeque, sunt correcta et emendata maxime, i. e. Quo quid recentius, eo correctius et emendatius est.
* Cic. L. 1. Offic. c. 30: Quo in genere versutissimum et patientissimum Lacedaemonium Lysandrum accepimus: Wie disfalls der Lysander cet.
* Significat enim Quoad veteribus idem, quod Quam diu, Quousque, v. g. Quoad lucis huius usura frui mihi contigerit: et eleganter additur interdum Gentivus Eius, v. g. Quoad eius facere poteris, So viel dir immer moglich; Quoad eius sieri potest, So viel immer moglich ist: adsciscit etiam Indicativum et Coniunctivum, prout sententia finita vel infinita est; quamlibet in significatione pro Usque dum, de re futura, Germ. So lange bis, habeat tantummodo Coniunctivum. Cic. L. 10. Ep. 21: Omnia ut integra servem, dabo operam, quoad exercitus huc submittatis.
† Pravum autem huius partieulae usum Scioppius ad Sanctii Minerv. p. 489. et Vorstius de Latin. Mer. Susp. p. 261. ex eo esse putant, quod veteres dixerunt, Quod ad hanc rem attinet, et per Ellipsin Quod ad hanc rem, tw=| Attinet suppresso. V. g. Caelius ad Cic. L. 8. Ep. 1: Quod ad Caesarem, crebri et non belli de eo rumores. Ita et Caius in Digestis. Hinc pro Quod ad, fabricasse ex imperitia recontiores putant Quod.
† Andreasautem Borrichius Append. p. 188. et Vind. L. L. 198. hunc pravum particulae usum defendere studet, quod et Varro et Livius ita usurpaverint. Verum ad Livii locum dudum respondit Vorstius l. c. illum de bonitate huius vocabuli us ûs nos certos reddere non posse, quod postremi illi libri Livii, testante Gronovio, manu exarati non sint visi, nisi in uno codice, ex quo Grynaeus eos publicavit: fortassis igitur mendum esse in eo loco, et pro Quoad diem, ut idem Gronovius coniecerit, legendum Quam ad diem scil. dictam vel constitutam, Ellipsi alias etiam veteribus usitatâ; et sic locutionem plane concinnam esse. Quod vero ad Varronis locum attinet, monuit dudum etiam Scioppius l. c., istum Soloecismum duobus Verronis locis indoctorum librariorum operâ infedisse, atque ita pro Quoad, legendum esse Quod ad. Tursellin. de Partic. 321. Perizonius ad Sanctium. Mari-Ang. de Fano Benedicti Auctar. ad Sciopp. Grammat. Philosoph. 27. Cellar. Antib. 213. C. P. 328. Discuss. Append. Dan. 79. seq.
* V. g. Ideo nulli places, quod tibi nimium places. It. Ob id te saepius reprehendo, quod impensius diligo. It. Quod bene vales, gaudeo. Cic. Bene facis, quod me adiuvas. Id. Illud extremum est, quod recte vivendi ratio meliores efficit.
Haec de praesenti negotio dicuntur, ideoque per Indicativum efferuntur: sequentia vero per Praeteritum, et ob id per Coniunctivum rectius et usitatius efferes.
* V. g. Quod redieris incolumis, gaudeo. It. Quod res tibi ex animi sententia evenerit, Iaetor. It. Quod convaluerit pater, summopere gaudeo. Cic. Gratissimum mihi est, quod quiveris.
Sed in sententia insinita seu potentiali, adsciscit Coniunctivum, sive actionem praesentem, sive praeteritam innuat.
* Cic. Facile apparet, quod me colat. Id. 2. Att. 1: Mihi, quod Nasicam defendissem, leviter succensuit. Id. de Divinat. Mirari se dicebat, quod non rideret haruspex, haruspicem quum vidisset.
In principio sententiae, quum significat Quantum ad. id, quod, Anlangend dass, habet Indicativum.
* Cic. Quod ad me saepe scripsisti de nostro amico placando, feci et expertus sum omnia.
Praecedente Non est, vel Nihil est. habet Coniunctivum, et tunc significat Propter quod.
* Cic. 6. Fam. 2: Non est pro malis temporum, quod moleste feras. Id. in Pis. Nihil est, quod me invites. Id. I. 14. Ep. 1: In viam quod te des hoc tempore, nihil est.
* Cicero: Adfirmabat quum scripsisset, quod me cuperet ad urbem venir, illum quidem gratias agere maximas, et non modo probare, sed etiam gaudere; pro, Quum scipsisset, se cupere, me ad urbem venire. Plin. L. 9. Ep. 23: An si Demostbenes iure laetatus est, quod illum avus Attica ita demonstravit, *ou(=to/s2 e)sti *demosqe/nhs2, ego celebritate nominis mei gaudere non debeo? pro, Laetatus est, eum anum Atticam ita demonstrasse. Plura huius exempla cumulavit Vorstius de Lat. Falso Susp. p. 234. seqq. Conf. Perizonius ad Sanctii Minervam 3. c. 14. not. 16. P. Manutius Commentario in Epist. Cic. Tom. 1. p. 793. seq. it. Vossius de Construct. cap. 20. et 62. Vid. etiam supra Memini.
Quodsi etiam Accusativus Verbi Activi iungi necessario debet; Amphiboliae evitandae ergo rectissime sequitur Quod: vel si per aurium iudicium id fieri nequeat, et Infinitivus omnino requiratur; hunc Infinitivum non Active, sed Passive exprimas.
* Quia enim v. g. in hac locutione: Certum est Romanos vicisse Gallos; dubium fit, Romani Gallos, an Galli Romanos vicerint; rectius ita efferas: Certum est, quod Romani Gallos vicerint, vel Gallos a Romanis victos esse.
* V. g. Quod si tibi res cum eo sit, cum quo mihi est, tum sentias, pro Si vero tibi res cum eo cet. It. Quod nisi fuissem incogitans, pro Sed nisi fuissem incogitans. Cic. L. 2. Orat. n. 224: Quod nisi puberem te, inquit, iam haberet, quartum librum composuisset. Corn. Nep. Hannib. c. 1: Quod nisi domi civium suorum invidiâ debilitatus esset, Romanos videtur superare potuisse.
In Principio autem tantum modo hic particularum nexus locum invenit. Cave ergo, ne immisceas periodo. Barbare enim v. g. dictum foret: Amabo te, quod si pius fueris, pro Si pius fueris.
* Verbum Spectare, hoc nexu et hâc notione apud Latinos haud occurrit. Conf. infra Spectat ad me liber.
* Locutus autem ita est Plinius Paneg. Traiano dicto: Ut vero ad te fortunae tuae nuntius venit, malebas quidem hoc esse, quod fueras: sed non erat liberum. Vorst. de Lat. Falso Susp. 42.
* Cic. Peto abs te, ut omnibus rebus, quod sine molestia tua facere possis, ci commodes.
Huc referantur formulae, Quod sciam, Quod ego sciam, Quod equidem sciam; quibus post initium sententiae utuntur modesti homines, quia se ab omnium cognitione longe abesse, et memoriae lapsum facilem esse in tanta rerum varietate norunt. V. g. Nusquam, quod sciam, invenitur homo usurpatum in genere Feminino.
Huic simile est et hoc: Ego illum ne minima quidem re offendi, quod quidem senserim. Et hoc Camerarii: De qua quidem re passim atque carptim scripserint multi doctissimi viri plurima: sed qui illorum genera dirigeret, et artificiose partes componeret, non dum, quod ego sciam, repertus est. Dicitur et sic: Primum de quo sciamus, hoc introduxit dogmatice Aristoteles.
Pro Quod in eiusmodi formulis occurrit et Quantum.
* V. g. apud Plinium I,. I. Ep. 10: Ut enim de pictore, sculptore, fictore, nisi artifex, iudicare; ita, nisi sapiens, non potest perspicere sapientem. Quantum mihi tamen cernere datur, multa in Euphrate sic eminent et elucent, ut mediocriter quoque doctos advertant et adficiaut. Item apud Cic. Lib. 2. Orat. n. 58: Minimus natu horum omnium Timaeus:
quantum autem iudicare possum, longe eruditissimus, et rerum copia et sententiarum varietate abundantissimus, et ipsa compositione verborum non impolitus, magnam eloquentiam ad scribendum attulit, sed nullum usum forensem. Item n. 77: Dimitto autem eos non tam contumeliose, quam Philosophum illum Hannibal, et eo fortasse plus habeo etiam negotii: sed tamen est eorum doctrina, quantum ego iudicare possum, perridicula. Item: Nusquam apud corum ullum, quantum recordatione ultima repetere possum, dictum memini, so weit ich denken kann.
* Magis Adverbium, Verbo Substantivo simpliciter posito iungi non potest: quomodo id sit, quum aliis Verbis fert suppetias. Ita v. g. possum recte dicere, Quod magis expetendum est; sed non, Quod magis est.
* Idem Scioppius in Scaligero Hypobolimaeo notat Scaligerum, quod seripsisset, Quum hoc non sit negligentia, pro Quum haec non sit negligentia; it. Hoc si vocatur secta, pro Haec si vocatus secta; it. Hoc solius Nehemiae labor est, pro Hic solius Nehemiae labor est; et denique, Qui totum librum perlegerit, facile iudicabit, hoc hallucinationem, non inscitiam esse, pro Iudicabit, hanc hallucinationem, non inscitiam esse.
† Quod Scioppii iudicium satis quoque recte habere videtur: quippe auctores veteres omnino sic, ut Scioppius vult, scribere observo. Iustin. L. 7: Olympiadem neoptolemi, Regis Molossorum, filiam uxorem ducit: qune causa illi exitii, malorumque omnium initium fuit. Non ille dicit, Quod causa illi exitii fuit, sed Quae causa. Virgilius L. 5. Aeneid. At revocare gradum, superasque evadere ad auras, Hoc opus, hic labor est. Non dicit Hoc labor est, sed Hic labor est. Idem. L. 9. Aen. Hic amor, hoc studium, dum sacra secundus auruspex nuntiet. Praecedit Exspectare dapes, et plenae pocula mensae.
Sed et Pronomen demonstrativum Ille Nomini Substantivo, quod proxime
antecedit, genere respondens poni video. Cicero L. 4. Acad. Quaest. Talia sequuntur ea, quae non sensibus ipsis percipi dicuntur, sed quodammodo sensibus, ut haec, Illud est album, hoc dulce: canorum illud, hoc bene olens, hoc asperum. Animo iam haec tenemus comprebensa; non sensibus. Ille deinceps equus est, ille canis: cetera series deinde sequitur. Non dicit Illud. equns est, illud canis, ut ante dixerat Illud est album, canorum illud; sed Ille equus est, ille canis. quae et causa est, quod Rob. Titium Ioh. Petrus Titius in Manuductione ad excerpendum p. 222. notat, quod Locor. Controvers. 7, 16. scripsisset Esset id labor vere Herculeus. Virgilium tamen Lib. 3. Aen. observo scripsisse: Nec sopor illud erat, sed coram agnoscere vultus videbar, pro Nec ille sopor erat. Sed is fortasse propter versum id ita fecit. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 235. seq.
* Quomodo? non respicit nomen eius, de quo quaerimus; sed modum vocandi: ut si quis vocetur modo per litteras, modo per certum hominem, modo coram per amicum quemdam compellandi modum; tunc recte quaererem, Quomodo vocaris?
veterum non dum imbuti satis sunt, in scribendo minus in posterum haesitent. Ita quidem
1. Pro Quando, Quo tempore vel Quoties positum, adsciscit Praesens, Perfectum et Futurum Indicativi.
* Cic. Quum audio, ad te ire aliquem, litteras ad te dare soleo. Id. Quum andivi, ad te aliquem ire, litteras ei ad te dedi. Id. Cognosces, quum literas meas leges. Id. Impunius sit, quod, quum est factum, negari potest. Id. Fidem mean quum secutus es, numquam consilii tui te paenitebit. Id. pro Lig. c. 8: Quae est ergo apud Caesarem querela, quum eum accusatis, a quo queramini vos prohibitos contra Caesarem bellum gerere? Id. L. 3. Ep. 5: Ego te Baloo, quum ad vos prosiciscetur, more Romano commendabo. Id. L. 2. Orat. n. 82: Nam et ego mihi benevolum iudicem facilius facere possum, quum sum in cursu orationis, quam quum omnia sunt inaudita. Ibid. n. 320: Sed quum erit ntendum principio: quod plerumque erit: aut ex reo, aut ex adversario, aut ex re, aut ex eis, apud quos agetur, sententias duci decebit. Sallust. in Cic. Quum in te modestiam nullam animadverto, respoudebo tibi. Flor L. 1. c. 24. n. 1: Allatas a Graecia leges, decem principes lecti, iubente populo conscripserant: ordinataque erat in duodecim tabulis tota iustitia: quum tamen traditos fasces Regio quodam furore retinebant. Cic. L. 2. Orat. n. 154: Nam et referta quondani Italia Pythagoreorum fuit, tum, quum erat in hac gente magna illa Graecin. Id. L. 1. Offic. c. 3: Itaque quum sumus necessariis negotiis curisque vacui, tum avemus aliquid videre, audire, ac discere. Plin. L. 1. Ep. 9: Nihil audio, quod audisse; nihil dico, quod dixisse paeniteat. Nenio apud me quemquam sinistris sermonibus carpit: neminem ipse reprehendo, nisi unum me, quum parum commode scribo: nulla spe, nullo timore sollicitor, nullis rumoribus inquietor. Id. L. 3. Ep. 10: Composnisse me quaedam de filio vestro, non dixi vobis, quum proxime apud vos fui. Id. L. 9. Ep. 31: Postquam a te recessi, non minus tecum, quam quum apud te fui. Curt. L. 5. c. 2. n. 22: Scio, apud vos filium in conspectu matris nefas esse considere, nisi quum illa permisit. Iustin. L. 2. c. 4. n. 21: Igitur quum Hercules ad litus Amazonum applicuit; infrequens multitudo cum Antiopa Regina, nihil hostile metuente, erat.
Reliqua tempora huic notioni haud iunguntur, nisi in oratione obliqua, quae in quovis tempore Coniunctivum postulat.
* Plin. L. 9. Ep. 23: Frequenter agenti mihi evenit, ut centumuiri, quum diu se intra iudicum auctoritatem gravitatemque tenuissent,
omnes repente quasi victi coactique consurgerent laudarentque.
2. Pro Coniunctione conditionali Si, positum, adsciscit Praesens et Futurum Coniunctivi.
* Terent. A. 5. Sc. 2: Quum faciem videas, videtur esse quantivis pretii. Idem: Lacrimat, neque, quum rogites, quid sit, audet dicere. Cicero: Cognosces, quum literas mens legeris. Et in Lael. cap. 9: Quid mirum, si animi hominum moveantur, quum eorum, quibuscum usu coniuncti esse possunt, virtutem et bonitatem perspicere videautur? Virg. Ecl. 3. v. 27: Quum faciam vitula pro frugibus, ipse venito.
Reliqua tempora huic notioni non congruunt.
3. Pro Postquam, Ex quo, positum, adsciscit Praesens et Perfectum Indicativi.
Cicero: Quum ad nos allatum est de temeritate eorum, graviter commotus sum. Idem Attic. Lib. 4. Ep. 70: Quum primum Romam veni, vitque, cui recte ad te litteras darem, nihil prius faciendum mihi putavi. Idem Qui nunc, quum ille damnatus est, tamen dicunt. Idem pro Deiot. c. 13: Omnia tu Deiotaro, Caesar, tribuisti, quum et ipsi et silio nomen Regium concessisti. Idem Lib. 2. Orat. n. 103: Quum rem penitus causamque cognovi, statim occurrit animo, quae sit causa ambigui. Idem pro Leg. Manil. c. 1: Nam quum propter ditationem comitiorum ter Praetor primus centuriis cunctis renuntiatus sum, facile intellexi, Quirites, et quid de me iudicaretis, et quid aliis praescriberctis. Liv. L. 1. cap. 36: Muro quoque lapideo circumdare urbem parabat, quum Sabinum bellum coeptis intervenit.
Imperfectum et Plusquamperfectum, plerumque Coniunctivi.
* Cic. Lib. 12. Ep. 14: Quum Brutum nostrum convenissem, enmqye tardius in Asiam venturum animadverterem; in Asiam redii. Idem: Saepe de L. Crasso videor audisse, quum te togatis omnibus anteferret.
Rarius Indicativi.
* Cic. L. 3. Ep. 13: Quum haec scribebam, censorem iam te esse sperabam. Id. in Verrem 6. c. 61: Quum diutius in eo negotio curaque fueram, revertebar. Id. pro R. Deiot. c. 1: Fugitivi autem dominum accusantis, et dominum absentem, et dominum amicissimum nostrae rei publicae, quum os videbam, quum verba andiebam; non tam adflictam Regiam conditionem dolebam, quam de fortunis communibus extimescebam. Id. pro Lig. c. 6: Tu, quum pacem esse cupiebas, idne agebas, ut tibi cum sceleratis, an ut cum honis civibus, convenires?
Futuro heic locus esse plane nequit.
Si vero temporis notatio quaedam antecedit, quodvis tempus Indicativi recipit.
* Cic. L. 15. Ep. 14: Multi anni sunt, quum ille in aere meo est. Id. Iam biennium est, quum virtuti nuntium remisisti. Id. Vix annus intercesserat ab hoc sermone, quum iste accusavit Norbanum. Id. Una nox intercesserat, quum iste illum sic diligebat, ut diceres, inter eos omnia esse communia. Id. Mater, quae multos iam annos, et nunc, quum maxime filium interfectum cupit. Id. Unum quidem erat tempus, quum L. Flacco tota Asia portas claudebat. Id. Aliquot sunt anni, avum vos duos elegi, quos praecipue colerem. Id. Iam anni quadringenti sunt, quum hoc accidit. Id. Fuit quoddam tempus, quum in agris passim homines bestiarum more vagabantur. Idem pro Planco: Numquam obliviscar noctis illius, quum tibi vigilauti pollicebar. Id. Iam ab illo tempore, quum in Cumanum mihi obviam venisti. Id. L. 3. Ep. 2: Iam tum mihi non placebas, quum idem intuebare. Id. 1. Orat. Qua consuetudine quondam solitus sum uti, quum mihi in isto studio versari adolescenti licebat. Id. pro Lig. c. 7: Vos tum parnistis, quum paruit nemo. Id. Parad. 4: Non igitur erat illa tum civitas, quum leges in ea nihil valebaut; quum iudicin iacebant; quum mos patrius occiderat; quum ferro pulsis magissratibus, senatûs nomen in republica non erat. Ibid. paullo post: Iactam et immissam a te nefariam in me iniuriam semper duxi: pervenisse nisse ad me numquam putavi nisi forte, quum parietes disturbabas, aut quum tectis sceleratas faces inferebas, meorumque aliquid ruere, aut deflagrare arbitrabare. Ibid. paullo post: Ergo ego semper civis eram, et tum maxime, quum meam salutem senatus exteris nationibus, ut civis optimi, commendabat. It. L. 2. Orat. n. 195: Sensi equidem, tum magnopere moveri iudices, quum excitavi maestum ac sordidatum senem, et quum ista feci. Id. Orat. n. 171: Et apud Graecos quidem iam anni prope quadringenti sunt, quum hoc probatur; nos nuper agnovimus. Plaut. Merc. 3. 1: Illi, baud sane diu est, quum dentes exciderunt.
Hoc ipso tamen Verborum nexu post Quum etiam Coniunctivus sequitur, quum indefinite et per orationem obliquam veteres loquuntur.
* Cic. L. 13. Ep. 14: Scis profecto, fuisse quoddam tempus, quum homines existimarent. Id. Iam pridem scito esse, quum unum te pluris, quam omnes illos putem. Id. Biennium praeteriit, quum ille adsiduo cursu cubitum nullum processerit, Germ. Mag fortgerucket seyn. Id. pro Mil. c. 26: Erit illud profecto tempus, quum tu salutaribus, ut spero, rebus tuis et amicissimi benevolentiam et gravissimi
hominins fidem desideres. Terent. Heaut. Si umquam ullum fuit tempus, mater, quum ego voluptati tibi fuerim, Germ. Ist iemals eine Zeit gewesen, liebe Mutter, da du an mir ein Vergnugen magst gehabt haben.
4. Pro Etsi, Licet, vel Quamvis positum, habet Coniunctivum cuiusvis temporis.
* V. g. Negat se scire, quum tamen haud ignoret. Cic. L. 1. Ep. 12: Cui auctoritati senatus quum Cato et Caninius intercessissent; tamen est perscripta. Et Ep. 8: Quum etiam plus contenderimus, quam possumus; minus tamen faciemus, quam debemus. Et pro R. Deiot. 1: Quum in omnibus causis gravioribus initio dicendi commoveri soleam; tamen in hac multa ita me perturlant. Et L. 3. Offic. c. 3: Sed quum tota Philosophia, mi Cicero frugifera et fructuosa, nec ulla pars eius inculta ac deserta sit; tamen nullus feracior in ea locus est, nec uberior, quam de officiis.
Rarissime Indicativum.
* Cic. 4. in Verrem c. 5: Haec quum omnis facta sunt; tamen unam solam scitote esse civitatem Mamertinam, quae publice legatos, qui istum laudarent, miserit.
5. Pro Quia vel Quoniam sumptum, habet Coniunctivum cuiusvis temporis.
* Cic. Quae quum ita sint. Id. Gratiarum actionem a te non desiderabam, quum te re ipsa atque animo scirem esse gratissimum. Id. L. 3. Offic. c. 2: Quum Athenas, tamquam ad mercaturam bonarum artium, sis profectus; inanem redire turpissimum est. Id. Attic. L. 5. ep. 21: Meditare cansam meam: praesertim quum integram rem et causam reliquerim. Id. L. 3. Ep. 8: Etsi videbam, te hanc epistolam esse lecturum, refrigerato iam sermone hominum; tamen, quum tu tam multis verbis ad me de improborum oratione scripsisses, faciendum mihi putavi, ut tuis litteris brevi responderem. Idem Lib. 6. Ep. 4: Si iam vocer ad exitum vitac, non a republica avellar: praesertim quum id sine ullo sensu futurum sit. Idem Lib. 2. Fam. Ep. 1: Non tam mihi molestum fuit, accusari abs te officium meum, quam iucundum, requiri; praesertim quum, in quo accusabar, culpa vacarem.
6. Pro Quod i. e. in nuda sensûs consecutione positum, habet Indicativum cuiusvis temporis.
* Cic. Bene facitis, quum venitis. Idem: Praeclare facis, quum tenes memoria. Idem ad Attic. Gratulor tibi, quum tantum vales apud Dolabellam. Idem Mihi gratissimum fecisti, quum eum nobis amicum, quam servum esse maluisti. Idem Lib. 13. Ep. 25: Tibi maximas gratias ago, quunt tautam mene litterae potuerunt. Idem: Numa magnus vir habendus est, quum illam sapientiam constituendae
civitatis duobus prope saeculis ante cognovit, quam eam Graeci natam esse senserunt.
Simili elegantiâ non nullis sui Commatis vocabulis postponuntur Si, Nisi, Ut, Dum, Ne, Cur, Qui, Quae, Quod. V. g. Virtutem voluptati qui praepunit. Haec tamen ut cognoscas velim. Conf. infra Si, Nisi.
* V. g. Iuxta Deum salutem meam tibi acceptam fero vel refero. Item: Quum a Deo discessero, vel Proxime et Secundum Deum, parentibus mihi nihil est carius.
* Hunc enim verborum nexum Latini heic repudiant: ne quid dicam, quod Diescit Verbum sit infimae aetatis. Conf. Part. Etym. Sect. 1.
Latini pro eo, Primo statim diluculo, Primo diluenlo, Primâ luce, Albente caelo, Albescente caelo, Primo mane, Primâ die, Inter solis ortum.
Sed errant, qui ita sciscunt. Aeque enim crebro posterior nexus invenitur apud veteres, ac prior, nec sane huic maior elegantia, quam illi, inest: pari modo, ut apud nostrates promiscue dicitur Besonders da, et Da besonders; Insonderheit da, et Da insonderbeit.
* Posterioris nexûs exempla vide sis apud Iul. Caes. B. G. Lib. 7. cap. 9. Cic. Lib. 2. Verr. n. 116. item pro Lig. cap. 1. item Lib. 2. Fam. Ep. 1. item Lib. 2. Orat. n. 231. Terent. Eun. 5. 2. Plin. Lib. 10. Ep. 38. cet.
* Cornel. In secundo proelio cecidit Critias, quum quidem fortissime pugnaret.
* Frequenter etiam hoc Verbo Tacitus utitur in vi ac celeritate quadam exprimenda. V. g. Rapere spem, Rapere licentiam, Rapere imperium i. e. avide et per impetum sumere.
* Nec Ratio, nec Status, nec appositum Formalis, heic damnantur: nam haec vocabula notae satis bonae, etiam hâc ips â notione allata, sunt; sed id volumus, hunc verborum nexum, hos loquendi modos non occurrere apud veteres.
modo nunc est, Rebus ita se habentibus, Hâc quidem rerum facie. Sciopp. de Stil. Hist. 211. Cellar. Antib. 234. C. P. 395. Paull. Manutius ad Lib. 4. Fam. Cic. Ep. 9. p. 441.
* Etiam, quamvis rarius, cum Accusativo Canere receptum vel receptûs. Quod prolatis exemplis vindicavit Burmann. ad Ovid. 1. Met. 340: Buccina cecinit iussos inflata receptus. Er ad 4. Trist. 9. 31. pag. 642: Cane, Musa, receptus.
1. a(plw=s2 positum, vel Recipio in me, item Recipio tibi, hoc, pro illo vel de illo, i. e. Promitto, spondeo; Nostrates, Ich bin gut dafur; Galli I'en garantis, le prens cela sur moi, ie vous en repons.
Pro Recipio hoc in me, Plaut. Mil. 2, 2, 74. 75. dicit Recipio hoc ad me.
2. Recipio te i. e. Iterum accipio, Benevole excipio.
3. Recipio me domum. i. e. Confero me domum.
4. Recipere se i. e. pedem referre, militaris formula: quâ notione etiam dicitur Recipere absolute atque adeo intransitive.
1. Si reditur ad Nomen tertiae Personae.
* V. g. Natura est conservans sui, h. e. naturae. Item: Frater rogat te, ut ignoscas sibi,
h. e. fratri. Item: Rogat te Caesar, ut suas partes sequaris h. e. Caesaris.
Sed in prima, vel secunda Persona, non sit reciprocatio.
* Nec enim dicimus, Dixi sibi; sed Dixi ei: nec, Nosti suum fratrem; sed illius fratrem.
2. Etiam Reciproco utimur, etisi non antecedat Nominativus tertiae Personae; dummodo sententia tantumdem polleat: ut, quum id, quod Pronomine possessivo significatur, in illud agere dicitur, ad quod refertur.
* Cic. pro sext. Hunc sui cives e civitate eiecerunt. Quod idem est, atque, Hic a suis civibus e civitate est eiectus. Virgil. Ecl. Trahit sua quemque voluptas, h. e. Trahitur quisque a sua voluptate.
3. Si plures Personae tertiae concurrant; ad ambiguitatem tollendam, saepius utimur Relativo.
* Cic. Lib. 3. Offic. Vas factus est alter, ut, si ille non revertisset, moriendum esset ipsi. Ipsi scil. vadi. Sic: Vulpes comedit gallinam cum pallis suis, vel pullis eius.
Ambiguitas ea oboritur quoque, quum de duobus agitur. V. g. Titius videbut Maevium prae foribus suis. Ubi dubium, num fores Titii, an Maevii, signentur. Si Titii intellexeris, non aliter loqui poteras: sin Maevii fores signabas, poteras ad tollendam ambiguitatem dicer, Prae foribus ipsius. Sic in illo ciceronis: Pythius piscatores rogavit, ut ante suos hortos piscarentur. Ubi aliter loqui non potuit, quia intelliguntur horti Pythii. Sin horti piscatorum intelligerentur; satius fortasse fuisset, ne sermo sit ambiguus, dicere, Ante hortos ipsorum.
† Dixi; Saepius ad hane ambiguitatem tollendam veteres uti Relativo. ex quo sane intelligitur, non semper id fieri: ut indicat illud Ciceronis, Negligere, quid de se quisque sentiat, non solum arrogantis, sed omnino dissoluti est. Ubi Se ad negligentem; non ad Quisque pertinet.
4. Immo alias quoque scriptores utuntur interdum Relativo pro Reciproco.
* V. g. Cic. Camillus mihi dixit, te locutum esse cum eo; pro Secum. Idem Deum agnoscimus ex operibus eius: pro, Ex operibus suis. Idem Omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt: pro, Quantum in se fuit. Nepos in Hannib. Gortynii templum maguâ curâ custodiunt, ne quid ille, inscientibus illis, tolleret: pro, Inscientibus se. Atque ibidem: At Eumenes, solutâ epistolâ, nihil in ea reperit, nisi quod ad irridendum eum pertineret: pro, Ad irridendum se. Quintil. L. 8. c. 6: Grammaticis inter ipsos, et Philosophis, pugna est. Heic pro Inter
ipsos, usitatius diceretur Inter se. Fit autem haec commutatio, quando locutione eiusmodi sermo non redditur ambiguus.
† Nota: Inter ipsos, Pro Inter se, locum habet praecedente Genitivo, Dativo et Ablativo. Genitivo, in illo Tullii: Quorum suum quondam inter ipsos odium meministis. Dativo, ut hoc eiusdem: Latissime patens hominibus inter ipsos societas haec eft. Ablativo, quum ait Fabius: In magnis auctoribus incidunt vitiosa aliqua, et a doctis inter ipsos etiam mutuo reprehensa. At non item hoc locum habeat, praecedente, vel Nominativo; ut in illo Tullii: Pueri valent, et inter se amant; non Inter ipsos amant: vel Accusativo; ut in hoc eiusdem: Damonem et pythiam, ferunt, hoc animo inter se fuisse; non Inter ipsos fuisse.
5. Si copula intercedat, Reciprocum non habet, locum.
* Ita sine copula dicimus: Cepi columbam cum pullis suis: cum copula autem, Cepi columbam, et pullos eius. Sic: Pater arcessit villicum, et filium eius h. e. villici. Sed, Pater arcessit villicum, et filium suum h. e. patris.
6. Quique et Unusquisque Reciproco gaudent.
*V. g. Virgil. L. 6. Aeneid. Quique suos patimur manes. Horat. Sat. 9. L. 1. Est suus unicuique locus.
* Recognosco verbum est optimae notae, et huic ipsi notioni neutiquam adversatur. Ita enim Cassius ad Cic. L. 12. Fam. Ep. 12: Amorem erga me tuum in litteris recognosco. Nec tamen veteres recordamur cum hoc apposito verbum istud extulisse.
* Recolligere etiam, quod Lexica fere omittunt, notione propriâ occurrit apud veteres, v. g. Plinium L. 9. ep. 4: Postea actioneni meam, utcumque potui, recollegi: addidi multa.
Mihi sufficit. Ter. Tum quod dem ei, recte est.
Plinius Mai. Recolligere se, Recolligere se vel vires, e vel a longa valetudine seu aegritudine. Seneca Trag. Reparare vires. Celsus, Recipere vires.
* Ceteroqui Cicero dicit, Recuperare erepta, amissa, pecuniam, suum iudicio, ius suum, cet.
Quodsi praecedit negatio, sequitur etiam Quin vel Quo minus. V. g. Non recuso, quin id agas. Non recuso, quo minus id fiat.
* Florus etiam Lib. 1. cap. 9. n. 8. dicit, Redigere aliquem sub se; et c. 18. n. 23. Redigere aliquem in deditionem.
* Cic. Hoc redundat ad meum aliquem etiam fructum. Idem: Fluctus, qui a comivuni peste depulsi in nosinet ipsos redundarunt.
Redundare sumitur etiam a(plw=s2.
* Cic. Lib. 1. Orat. n. 20. Ac mea quidem sententia nemo poterit esse omni laude cumulatus orator, nisi erit omnium rerum magnarum, atque artium scientiam consecutus. Etenim ex rerum cognitione efflorescat, et redundet oportet oratio: quae, nisi subest res ab oratore percepta et cognita, inanem quamdam habet elocutionem et paene puerilem.
*Hinc Referre in senatu vel ad senatum, aliquid vel de aliqua re.
* Adnotare notat veteribus idem, quod Notam ad aliquid adicere. V. g. Plin. L. 3. Ep. 5. Legere, adnotare, excerpere aliquid ex libro.
Et Adscribere non nisi bifariam sumitur:
1. Pro Addere, Adiungere. V. g. Cic. Adscribat suae nostram sententiam. id. Hunc ad tuum numerum libenter adscribito. Id. Adscribi ad amicitiam, civitati, in civitatem, in civitate.
2. Pro Tribuere, Imputare. V. g. Cic. Ne mihi negigentiam velim adscribas. Id. Adscribere alicui salutem, Einen grussen lassen.
V. g. Magnopere id ipsum refert; Tuâ non magnopere refert.
*Curt. 9. 4. 8: Tria flumina sunt totâ Iudia. Nep. Dat. 4: Aegyptum proficisci parat. Tac. Ann. 2. 69. 1: Germanicus Aegypto remeans. Curt. 5. 1. 37: Convivales ludi tota Perside Regibus purpuratisque cordi sunt.
*Regium enim dicitur, quod est Regis, non Rex ipse. Sic Nathan dici poterat Regius Propheta; at David rectius Rex Propheta, vel Rex et Propheta. Ita Vossius recte disputat de Vit. Serm. 151. quamvis ipse in hoc praeceptum suum impingat, quum in Part. Orat. 1. 5. 9. Davidem appellet Regium vatem.
† Qui cum Dativo iungunt, errant. Cicero in Verr. 4. c. 54, ad quem provocant, non Dativo, sed Ablativo utitur, quando dicit, regnare oppido, et Praeverbium In per Ellipsin, usu satis receptam, omittit. Titii Manud. 309.
* Adiectivum Regularis, occurrit quidem apud Plinium L. 34. c. 8, qui habet Aes regulare i. e. ductile, Geschmeidig Erz, das man ziehen kann; sed, quod equidem sciam, militibus non accommodatur.
* V. g. Quam mecum colis amicitiam, multi laudant. Ter. Quod habui summum pretium,
persolvi tibi. Plin. L. 2. Ep. 17: Quem, tu nimis urbanus es, nisi concupiscis.
Non numquam etiam cum antecedente quidem, in eodem Casu, eleganter ponitur, sed ita, ut cum Verbo vel Adiectivo sequente non consentiat.
* V. g. Ter. Quas credis esse has, non sunt verae unptiae. Quintil. Vereor, ne, quos porrexeris cibos, venena fiant.
Poetae interdum Relativum postponunt in hac dicendi figura.
* V. g. Virgil. Urbem quam statuo, vestra est. Ter. Eunnchum quem dedisti nobis, quas turbas dedit? Plaut. Naucratem quem convenire volni, in navi non erat. Sed id genus orationes ab usu sunt remotiores.
Relativum etiam apud Latinos, quemadmodum apud Graecos inter Substantiva diversorum generum positum, sequenti subinde respondet.
* Cic. Est locus in carcere, quod Tullianum appellatur. Liv. Ne appellaverit consilium, quae vis ac necessitas appellanda esset. It. In semine Abrahami, qui est Christus, servamur. P. Manutius: Bene audire, qui est recte factorum fructus, omnes fere volumus: ipsum quidem recte facere, unde iund quasi ex fonte deducitur, paucorum hominum semper fuit.
* Relinquere aliquem hereden, Plin. L. 5. Ep. 1.
1. Pro Iudicium suum nullum interponere, Rem omnem relinquere in suspenso; qui posterior loquendi modus occurrit apud Plinium Lib. 10. Ep. 40.
2. Pro Generatim de aliqua re loqui, eamque nemini accommodare.
* V. g. apud Plin. L. 9. Ep. 13: Omnes certum nondum a me nominatum, ut
nominatum, defendunt: crimenque quasi in medio relictum defensione suscipiunt.
* Quod equidem sciam, Remissionem alicui dare, veteribus nihil aliud significat, quam Remissionem animi vel Relaxationem a labore alicui concedere. Quintil. L. 1. c. 3: Danda est omnibus aliqua remissio.
*V. g. Morbus remittit, Frigus remittit, Dolores remittunt.
Transitive.
* V. g. Remittere debitum. Remittere se, Es sachte angehen lassen, Von der Arbeit nachlassen. Numquam remisit animum a colligendis in pace viribus. Remittere labores, animi curam. Remittere de supplicio. Plin. L. 9. Ep. 21: Remitte aliquid adolescentiae ipsius, remitte lacrimis, remitte indulgentiae tuae. Remittere causam ad senatum, An den Rath gelangen lassen, An den Rath weisen. Remitto te ad ipsum volumen, Du magst es in dem Buche selbst nachlesen, Plin. L. 3. Ep. 21.
* Multo autem magis ad Latinitatem Ecclesiasticam videtur pertinere Remissionem peccatorum peter vel impetrare: quum Remissio poenae, Die Erlassung der Strafe, Remissio pensionis, Die Erlassung der Pachtgelder a veteribus quidem ditatur; sed Remissio
peccati, sceleris, criminis inauditum quid in Latio sit. Latine dixeris, Delicti veniam petere, Culpae vel errati veniam impetrare ab aliquo.
† Cicero aliquamdiu in opinione fuerat, illam loquendi formulam, quâ Remi inhiberi dicuntur, idem valere, ac Remos sustinere, neque movere: ubi vero casu ex nautis audierat, illam in re nautica longe aliud sonare, tanta in illo proprietatis erat cura, ut altero mox die ad Atticum et Varronem scriberet, ut in altero Quaestionum Academicarum libro, quem antea miserat, locum mutarent, neque illa Verba in alieno posita sensu relinquerent. Vide Cic. L. 13. ad Attic. Ep. 21.
Sic etiam Navem retro inhibere, apud Livium est Sustinere procursum navis ac sistere, eam que agere retro ac vertere.
* Nihilominus tamen Inhibere remos pro Sustinere remos usurpare non erubuit Quintilianus Praefat. L. 12: Hoc mare ingressus, contrahit vela, inhibetque remos.
* Cic. L. 2. Orat. n. 309: Quae autem sunt utilia atque firma, si ea tamen, ut saepe sit, valde multa sunt: ea, quae ex iis aut levissima sunt, aut aliis gravioribus consimilia, secerni arbitror oportere, atque ex oratione removeri.
* At dicunt Latini Lien et Plur. Lienes, Die Milz; it. Pulmo et Plur. Pulmones, Die Lunge.
Proclamo: RENUNTIO tibi hospitium i. e. domo tuâ volo propediem emigrare.
* Cladem enim nec parat sibi quisquam, nec reparat. Sciopp. in Strad. 106. Sed quae sunt vetustate sublapsa, reparentur in melius: ut Plinius loquitur L. 10. Ep. 75.
* Cic. Quos equidem in Deûm immortalium coetu ac numero repono. Id. Tamen hunc in numero non repono. Id. Reponere stellas in numero Deorum. Id. Reponi in numero proborum hominum. Id. Reponere aliquid in numerum fabularum. Id. Homines mortuos reponere in deos. Id. Reponere aliquem in suis. Id. Si placuerit, vos hanc defensionem in aliquo artis loco reponetis. Id. Nam si alii propterea laudantur, quod pro liberatate arma ceperunt, cur non M. Brutus in eadem causa reponatur? Schorus de Phras.
fronde super viridi; Requiescere a malis, a labore, a turba.
* Ceteroquin Resignare notat
1. Proprie obsignata aperire, solvere, Germ. Entsiegeln. V. g. Resignare epistolam, literas, cet.
2. Aliquando dissolvere, abrogare, irritum facere, rescindere, Germ. Aufheben, vernichten. V. g. Cic. Omnem tabularum fidem resignare.
* Num enim Vis Dativum habeat, non dum liquet: Grammatici saltem huic vocabulo eum Casum abiudicant.
† Goelenius tamen in Obs. p. 477. de hac loquendi forma ita favorabiliter pronuntiat: Politioris tamen linguae, etiam Iurisconsulti recentiores ita loquuntur, ut Wesenbeccius: credo, etiam veteres.
Respirare interdum idem est, quod cessare, intermitti. Cic. Phil. 8. c. 7:
Ne punctum quidem temporis oppugnatio respiravit. Menk. Spec. 2. p. 122.
* Si quid adiciatur, v. g. Respondeo, quod sic res comparata sit; it. Respondeo, quod non ita geri res debeat, non abhorreret prorsus ab indole linguae Latialis: nunc autem quum Verbum cum suo supposito desit, intolerabile prorsus dicendi genus est.
Retorsionis probae notae est; ipsum autem Retorsionis ius, pietatis regula suffragante, damnarunt pii ICti, inque iis nominatim Ioh. brunnemannus, iustitiae Sacerdos ille, dum vixit, sanctus, et nunc sanctorum in caelo ordinibus adscriptus, ubi nunc intuetur Deum, quem impense amavit. Magis Latine dixeris, Resellere crimen, et reicere in suum auctorem; et cum Ulpiano, Retorquere in aliquem crimen.
* A et Ab, iungitur obiectis industriae alterius; E et Ex, loco et viae, quam quis terit.
* Simili ratione differunt Accusare et Postulare. Postulare latius patet, quam Accusare. Accusare solius est actoris: Postulare modo actoris, modo iudicis, Accusare, Anklagen: Postulare, Anklagen und auch einen gerichtlich woruber vernehmen.
Sed
* Tolerabilior dh=tis2 foret, si diceretur: Revocare aliquem in memoriam alicuius rei; quoniam Iustinus L. 1. c. 5. n. 3. habet In memoriam somnii responsique revocatur.
cicero pro eo, Revocare animum alicuius ad memoviam alicuius rei, Redigere alicui aliquid in memoriam, Refricare animum memoriâ alicuius rei, Replicare (i. e. repetere) memoriam temporum, pro Suila c. 6, Rem commemorando renovare, Dolorem alicuius oratione refricare L. 2. Orat. Excitare memoriam alicuius rei, Facere, ut alicui alicuius rei veniat in mentem, Alicuius memoriam ad timoris praeteriti cogitationem excitare, Plin. Aliquem in memoriam gravissimi luctus reducere, cet.
* In hac, et aliis eiusmodi locutionibus Reus eum notat, qui rem aliquam promisit et debet, et a quo aliquid exigitur, Einer der worzu verbunden ist, weil er sich erst selbst dazu angebothen.
Genitivus usitatissimus est.
* V. g. Reus culpae alienae, iniuriarum, sacrilegii, laesae maiestatis, it. Criminis reum ad aliquem deferre et reum facere.
animo quoque Regio impleverat, a Romanis, quos initio, invictos a veris Regibus, superaverat, debellatus tandem ac victus.
* Interdum etiam, Rogare aliquid ab aliquo. Cic. L. 3. Fam. Ep. 21: Nunc a te illud primum rogubo.
Plinius L. 1. Ep. 8. dicit Rogare aliquem in consilium, Einen um guten Rath ersuchen. Et Ep. 21: Rogare aliquem in advocationem subitam, Einen ersuchen um schleunigen Beystand vor. Gerichte.
Rogare aliquid ex aliquo i. e. Rogare vel Interrogare aliquem, Quaerere aliquid ex aliquo, suspectum merito est Scioppio de Stil. Hist. 137.
Sed Rogare pro aliquo perperam damnat Scioppius in Stradam 69: occurrit enim apud Phaedrum Fab. 2. L. 3. v. 16: Tantum pro vita rogant. Repugnant etiam Scioppio locutiones similes. V. g. apud Plin. Lib. 10. Ep. 105: Pro omnibus pariter invocare indulgentiam tuam. Et Ep. 106. et 119: Sunt autem, pro quibus peto. Interim haud dissimulo, pro Rogare pro aliquo, rectius et usitatius dici Rogare alicui.
* Gallicismus videtur esse. Galli enim dicunt, Une danse ronde.
Alii scriptores, v. g. Ovidius, Velleius, cet. etiam habent Rudis arte, verbis, studiis, ad bella, ad artes, adresistendum. Curt. L. 6. c. 6. n. 9: Rudis ad voluptates natio.
Singulari etiam admittit Adiectiva sine Praepositione.
* Ovid. Est tibi rure bono vinea. Horat. Rure meo possum quidvis perferre. Persius: Rure paterno est tibi far modicum. Iustinus: Rus urbanum contendit.
In Plurali autem Praepositionem postulat.
* Liv. L. 9. Dec. 4: Iam ubi vos delapsi domos et in rura vestra eritis.
* Contrarium est Exauctorare militem. Sacramente absolvere militem, Den Soldaten des Eides erlassen, denselben abdanken, ausmustern.
* Sacrista i. e. Aedituus, vocabulum Ecclesiasticum est. V. Schmidii Lex. Eccl. Antipendium autem auctoritate veterum prorsus caret.
* Poetae quidem interdum hoc verbum sic usurpant; sed ita tamen, ut simul ad ritum salutandi respiciant. Ita Horatius de Arte Poet. v. 87. dicit: Poeta salutor. Et Iuvenalis Sat. 10. v. 90: Visne salutaxi, sicut Se ianus? Sed in his locis ad rirum salutantium vererem respicitur, ut vix Poetas faventes habeant, qui hoc Verbo simpliciter pro Appellari abutuntur. Curtius quidem
L. 6. c. 11: Se Iovis filium salutari iussit Rex: at divina adoratio una significatur, sicut Salutare Deos est Venerari, Ciceroni pro Rosc. Am. c. 20. Terentio Phorm. A. 1. Sc. 1. v. 81. et Martiali L. 12. Epigr. 78:
Multis dum precibus Iovem salutat.
Cellar. Antib. 276. C. P. 339.
* Est autem hoc ex Graeco apud Ciceronem L. 8. ad Att. Ep. 8. polla\ xai/rein tw=| kalw=| dicere et Aelianum L. 12. c. 1. *makra\ xai/rein e)ipei=n toi=s2 i)atroi=s2 i. e. Abdicare et dimittere Medicos.
* Livius habet Fidem petere, Um sicher Geleite anhalten. Voss. de Vit. 154. Cellar. Antib. 235. C. P. 395.
† Conductus, ûs, Subst. i. e. Das Geleite, vocabulum medii aevi est.
* Andreas Borrichius autem Append. 119. ex Seneca duobus locis probat, qui de unius caede semel iterumque dicit, Sanguinem alicuius fundere, Prolis suae fundere eunorem. Quum autem Cellarius Dicuss. Append. 92. contra illa excipiat, quod ex Tragico, cui plus liceat, sint desumpta; idem ille Borrichius Vind. L. L. 211. seq. ex Lucano, Ovidio, Quintiliano, aliis, curatius hanc locutionem vindicat. A partibus Borrichii stat Horatius Vitringa, qui Animadvers. ad vorstium de Ebraismis cap. 37. iam tum suo tempore idem docuit. Clarissimus Kappius ad Iensium p. 178. addit etiam locum Petronii, a Borrichio praetermissum, qui in primis Cellario est contrarius, ubi Fundere sanguinem omnino de caede unius,
non multorum dicitur. Videamus ipsa Petronii Verba c. 97. edit. Burmann. p. 463: Ego ad genua Ascylti procubui. Scio, te, inquam, Ascylte, ad occidendum me venisse. Quo enim secures attulisti? Itaque satia irscundiam tuam, praebeo ecce! cervicem, funde sanguinem, quem sub praetextu quaestionis petiisti.
* Vegetio L. 2. c. 23. Fasces fruticum; Plinio L. 18. H. N. c. 31. Frondariae fiscinae; Auct. B. Hisp. apud Caes. c. 16. Calcatae; Curtio L. 5. c. 3. Crates militares; aliis Sarmentorum fasciculi, appellantur Die Faschinen.
Livius L. 2. c. 25: Fossis repletis, vallum invadunt, Sie laufen Sturm.
* Gellius L. 9. c. 11. Ablativum cum Praepositione De iungit: Consulibus de vi ac multitudine hostium satagentibus. i. e. sollicitis.
Ponitur etiam absolute. U.g. Frustra et temere satagere, sich fur die lange Weile ein Haufen Wunder auf den Hals laden.
* Ita quippe recte dico, Satis egit ipsi gratias, Er hat sich genug gegen ihm bedanket. At non dicendum Satis egit ipsi pro Satis fecit ipsi, Er hat sich so gegen ihn aufgef uhret, dass er mit ihm wohl zufrieden seyn kann.
* Cic. Quamobrem tandem non satisfacit. Satisfacere publice. Satisfacere causae et officio suo. Cumulatissime satisfacere alicui. Numquam te mihi pro tuis in me iniuriis satis esse facturum putabas. Histriones in dissimillimis personis satisfaciunt. Potes autem tum satisfacere in historia. De nostra continentia et diligentia faciemus satis. Pansa aut morte aut victoria se satisfacturum reip. spopondit.
Satisfacere alicui per aliquem, significat Germ. Einem an iemand eine Anweisung thun, von iemands Gelde bezahlen. Cicero pro eo alias, Ab aliquo solvere, repraesentare, numerare. Schorus de Phras. ad Voc. Ab.
* V. g. Nep. Epamin. c. 8. n. 4: Lacedaemonii satis haberent, si salvi esse possent. Id. Timoleonte cap. 2. n. 4: Maximas copias Carthaginiensium apud Crimessum flumen fugavit, ac satis habere coegit, si liceret Africam obtinere.
* Cic. Saturavit se sanguine civium. Colum. Saturare terram stercore. Virg. Saturare solum fimo pingui. Id. Postquam dextra fuit caedis saturato. Terent. Heaut. A. 4. Sc. 8: Nae tu propediem istius obsaturabere.
Laudes alicuius deterere vel Obterere, Infamare aliquem, Infamiâ aliquem adspergere.
* Scabiosus i. e. qui scabie laborat, Adiectivum probae notae est. Sed Adverbium Scabiose, ne apud veteres quidem occurrit.
* Non numquam etiam, licet non apud optimos scriptores, Genitivum adsciscit. Gell. L. 1. c. 1: Irarum scatebat. Lucretius L. 5: Terra scatet ferarum.
Quin etiam apud Comicos interdum Accusativo Relativi, Demonstrativi vel Indefiniti iunctum reperitur. V. g. Plaut. Pers. Id tnus scatet animus.
* Scienter significat non nisi perite, secunllum praecepta artis. V. g. Cic. Scienter et perite dicere. Corn. Scienter tibiis cantare.
* Neque etiam Latini dicunt Liber recepti vel receptorum, aut Liber datorum vel expensorum: sed Codex accepti et expensi, Tabulae accepti et expensi, Cic. pro Q. Rosc. c. 3; Liber expensarum et acceptorum, L. 3. p. Cond. et Dem.; Ratio acceptorum et datorum, Cic. Lael. c. 16. Die Rechnung uber Einnahme und Ausgabe.
Verbum Recipere, eiusque derivata Receptus, Receptio, Receptor, longe aliis notionibus in veteri Latio usurpantur, quam ut huc trahi possint. Numquam rationibus acceptorum accommodantur.
* Scriptura Latinis fere dicitur non Scriptum, Liber, Commentatio, Volumen; sed Ratio scribendi, Genus dicendi, Argumentum, Inscriptio. V. g. Terent. Postquam Poeta sensit, scripturam suam ab iniquis observari. Id. Fabulae tenui oratione et scriptura levi, Comoedien, die mit einem schlechten und einfaltigen Stilo geschrieben sind. Corn. Non dubito, fore plerosque, Attice, qui hoc genus scripturae leve et non satis dignum summorum virorum personis iudicent. Cic. ad Trebonium L. 15. Ep. 21: Quum vero ea, quae scripturâ persecutus es, sine summo amore cogitare non potueris. Caelius ad Cic. L. 6. Fam. Ep. 7: Genus hoc scripturae non modo liberum, sed incitatum atque latum esse debere, quis ignorat? Apud Velleium L. 2. c. 61. n. 3. usurpatur hoc vocabulum pro Argumento vel Inscriptione: Statua aetatem scripturd indicat, Giebt ihr Alter zu erkennen durch die Veberschrift.
* Neque enim Verbum Sculpendi ad litteras, aut earum aliquid simile, sed ad mateciam, quae litterarum elementa aut scripturam quamdam repraesentet, accommodatur. Ita v. g. recte dicitur Sculpere marmor; sed non, Sculpere litteras in marmore.
Veteres heic Verbo-Incidendi utuntur. V. g. Incidere aliquid in tabula, in basi, in monumentis, in sepulcro, in aes et in aere. Conf. supra Incido cortici.
Consciscere sibi mortem, Manus violentas sibi inferre, Laqueo finire vitam, Suâ ipsius perire manu. Schorus de Phras. ad voc. Conscisco.
* Nam Secundus est quasi sequundus vel qui sequitur: at dies is non sequitur Kalendas, sed antecedit.
Proinde rectius et Latine dixeris Pridie Kalendarum. Interim Tertio, Quarto, Quinto cet. Kalendarum, bene dicitur. Voss. de Vit. 152.
* V. g. Secundum aurem vulneratus est. Secundum Deum salutem meam tibi acceptam refero. Cic. Or. 60: Vultus secundum vocem plurimum potest. Id. Collaudare aliquem secundum facta et virtutes. Conf. Part. Etym. Sect. 2. Secundum.
Hinc si normam respicimus, ne usurpemus temere Secundum, sed more vete. rum De, Ex, Ad, Pro, vel Ablativum sine Praepositione.
*Quod quum minus habuerint ante oculos eruditi; sequentes locutiones enatae apud ipsos sunt, ubi parum eleganter Secundum apparet:
1. Secundum leges aliquid administrare; pro quo Lat. dixeris, Administrare aliquid ex lege. Schor. Phras. ad Voc. Ex.
2. Secundum Matthaeum, Marcum cet. Evangelium; pro quo Lat. Evangelium Matthaei, Marci cet. Evangelium auctore Matthaeo, Marco, cet.
3. Secundum methodum dicere; pro quo eleganter Cicero: Consituam, quid et quale sit id, de quo quaerimus: non quod vos ignorare arbitrer; sed ut ratione et via procedat oratio. Schorus de Phras. ad Voc. Procedere. Ratione et via, eleganter heic dicitur pro Methodo. Conf. Part. Etym. Sect. 2. Voc. Methodus.
4. Secundum meum sensum; pro quo Lat. Ad meum sensum, Ex animi mei sententia, Meo quidem iudicio, Ut equidem opinor.
5. Secundum opinionem vulgi loqui; pro quo dixeris, Ex opinione vulgi loqui. Schor. Phras. ad Voc. Ex.
6. Secundum quid, quod in Philosophorum scholis increbuit; pro quo Lat. Quadam ex parte.
7. Secundum pacta, Secundum tenorem pacti; pro quo Lat. Ex pacto, Ex conventione.
8. Secundum sententiam alicuius aliquid facere; pro quo Lat. De vel ex sententia alicuius aliquid facere, De consilio alicuius aliquid facere.
9. Secundum tuam dignitatem, Secundum nostram familiaritatem id facias; pro quo Lat. Pro tua dignitate id administres, Pro familiaritate nostra id facias.
10. Secundum voluntatem alicuius facere vel dicere; pro quo Cicero Arbitratu alicuius, Ad arbitrium, ad voluntatem alicuius agere. Ad voluntatem alicuius se accommodare, Ad arbitrium et nutum alicuius se totum singere et accommodare.
et sapientissimus rite haberi solet, Cic. L. 1. Offic. c. 4; Collegi non servato temporis ordine (neque enim historiam componebam) sed ut quaeque in manus venerat, Plin. L. 1. Ep. 1; Ut aliae bonae res, ita bonus liber melior est quisque, quo maior, id. L. 1. Ep. 10.
* Insolenter Tacitus Agric. 26: Securus pro salute.
Ponitur etiam absolute cum vi negandi. V. g. Recte, an secus, nihil ad nos.
* V. g. Parentes adeo non sunt contemnendi, ut potius omni honore sint prosequendi; pro Parentes non sunt contemnendi, sed honorandi.
* Plin. L. 7. c. 30: Sed et nostrorum gloriam percensenmus. Iustinus L. 2. c. 1. n. 12. seqq: Contra Scythae caeli temperamentum, nullum esse vetustatis argumentum putabant: quippe naturam, quum primum incrementa caloris ac frigoris regionibus distinxit, statim ad locorum patientiam animalia quoque generasse: sed et arborum atque frugum pro regionum conditione apte genera variate.
* Plinius L. 9. Ep. 23. dicit, Recubare cum aliquo et super aliquem; Id. L. 2. Ep. 6.
Mihi proximus recumbebat; Curtius L. 8. c. 5. n. 22. Cubare super Regem.
Neque vero dicimus tantum Sedere ad latus alicuius, sed etiam Adsidere lateri alicuius, it. Sedere apud aliquem Cic. L. 2. Orat. n. 12. Simul adsidamus, si videtur, Wir wollen uns hier bey einander hinsetzen, wenns so gef allig ist, Id. L. 1. Acad. Quaest. n. 14.
* Sed Sedere bene pro Perquam commode sedere, suspectum.
* Livius L. 1. c. 4: Ita geniti, ita educati, quum primum adolevit aetas, nec in stabulis, nec ad pecora segnes, venando peragrare ciuca saltus.
* Id enim discriminis interest inter Bis et Iterum, ut Bis utrumque actum complectatur, Iterum secundum tantummodo actum respiciat. Quamquam Bis interdum ponatur pro Iterum. Nam ipsi veteres linguae suae a)kri/beian non usquequaque et ubique satis custodiunt.
* Praepofitiones praeponuntur Nominibus, non Adverbiis. Est enim Praepositio vox invariabilis, naturâ suâ Casum regens.
* Rationem huius vide in iis, quae paulo ante allata sunt ad loc. Secure agit.
*Sed merito ludibrium debent cordatioribus, qui istud omnibus fere municipiis tribuunt, ubi populo nihil iuris est in administranda republica, et ubi umbra potius collegii, quam senatus hoc nomine dignus occurrit. Scilicet cavenda est in stilo nimia antiquitatis romanae adfectatio, ne ridicule Herculis, quod aiunt, cothurnos aptemus infanti: prout id ante alios olim fecit Christophorus Longolius, qui, quoties scribit, in rep. Romana sibi constitutus videtur, praecipue in sua Apologia. Quis risum tenere potest? si Michael Fernus Campani Poemata Pomponio Laeto dedicans hâc utitur formulâ: Dictatori Perpetuo, Imperatoris nostro Maximo, Pomponio Laeto, Magistro equitum, cunctaeque Rei publicae litterariae, Michael Fernus Mediolanensis, vilis pabulator, strenuan pugnam, pulchram victoriam. Vid. Werenfels de Meteoris §. 9.
† Decorum politicum in eo quoque servandum est, ut quemque, prout vel nobilitate generis vel dignitate officii spectatus est, illo honoris titulo, quo mores recepti iubent, prosequamur. Hodie non ita procedit, ut olim priscos apud Romanos, ut litteras ad virum aliquem prae aliis eminentiori gradu constitutum daturi scribamus: Sempronius Caio S. P. D. Loquendum scribendumque ita est, ut saeculum fert, et praesertim, ut prudentiores et doctiores aetate nostrâ viventes scribunt et loquuntur. Morositas vero illa, ut nihil non ad modum et rationem rei publicae Romanae exigamus, quum tamen nostrarum rerum publicarum facies longe alia sit, quam illius, neque in scholis toleranda est, in quarum umbris omnia ad vitae lucem accommodata tradi et doceri debent.
Quae quamvis ita sint; duo tamen in hodierno, quem vocant, curiae stilo concoquere vix possum, quorum prius est, quod per abstracta saepissime loquantur. V. g. Regia vestra Maiestas, Celsitudo, Dilectio Excellentia Vestra; pro quo dici multo rectius poterat: Rex Serenissime, Comes Celsissime, Dilectissime Consanguinee, Vir Excellentissime: alterum est, quod persacepe Regem vel Principem alloquentes tertia appellent Verbi Persona, quae, ips â naturâ id praecipiente, Latinaeque linguae genio sic iubente, secunda debebat esse. V. g. Regia Vestra Maiestas clementer preces meas audire, meque votorum compotem reddere sustineat. Quid vero impedit, quo minus in secunda Persona dicamus: Preces, Rex Serenissime, meas audire, meque votorum compotem reddere clementer sustineas. Weiss. de Stil. Rom. 343. seqq.
Conf. Part. Etym. Sect. 2. ad Voc. Antiquum. Latine heic dixeris, Aetate procedere, Consenescere. Schorus de Phras. ad voc. Procedere.
* Sensus enim pietatis, notionem habet intransitivam, quae tamen huic locutioni non convenit. Ita homo religiosus sensum pietatis habet; nec dici tamen potest sensu pietatis vivere aut mori.
Substituendum autem aliquid est, quod transitive significet. V. g. Singulari pietatis signisicatione morvus est, Singulari pictatis exemplo mortuus est, Eam obiit mortem, quae commendari possit in exemplum, Sanctâ quâdam ratione vitam finiit suam.
* Sententias quidem, quae doctrinae sunt de vita et moribus, lumina orationis et velut oculos cloquentiae esse, cum Fabio omnes sapientes statuunt: sed continuis strepere sentenciis, quod Famianus Strada fecit, hoc ipsum quoque non minus, ac iocorum futilitas, humile est et abiectum. Iocandi quidem nimius pruritus plebeiae hilaritatis; sententiarum intemperatum studium impolitae et rudis sapientiae est.
† Iulius quidem Caesar, omnium principum facile princeps, et Romanos inter Historicos iure quodam suo primus habendus a Tullio laudatur, quod nemo sententiis aut acutior aut crebrior fuerit: sed norunt adsidui commentariorum ipsius lectores, quam scienter ille nec frequentes, nec verbosas nimis, nec longius repetias narrationibus interiecerit sententias, ut prope non sentiantur. Duo quam maxime cavet, ut ne copia nauseam pariat, neu ut praeceptiones et agendi regulae inculcentur, sed ut ipsis rebus gestis, quas exponit, misceantur. Caesaris sane exemplum si cum Curtio contuleris, sagacioribus liquido, quid Imperator ab homine umbratili distet, apparebit. Docet Curtius lectorem, ut discipulum: monet et nutu quasi uno, quid facto sit opus, imperat Caesar. Eâdem virture exsplenduisse credendus est imperii, quod Caesar pepererat, heres Augustus, de quo Suetonius praedicat, vitasse sententiarum ineptias atque inconcinnitatem. Est etiam sapientiae quaedam moderatio, quam qui non habet, in maxima tantae virtutis ostentatione desipit. Weissius de Stil. Rom. p. 355. seqq.
* Cic. 2. de Fin. c. 8: Nec enim sequiturut, cui cor non sapiat, ei non sapiat palatus.
† Nota: Cicero heic usurpat palatus Genere Masculino, quum ceteroqui non nisi Palatum Genere Neutro in usu sit.
* Raro cum Accusativo et Infinitivo. Cic. de Fato 14: Nec si omne enuntitatum vevum aut falsum est, sequitur, ilico esse causas immutabiles et aeternas.
† Prior construendi modus, usitatior nempe ille, non modo locum habet, si praecedenti commate ratio eius, quod per to\ Sequitur conficitur, continetur, sed etiam tunc, quum nulla ratio praecedit. Cic. L. 2. Offic. c. 1.: Quemadmodum officia ducerentur ab honestate, Maree fili, atque ab omni genere virtutis, satis explicatum arbitror libro superiore. Sequitur, ut haec officiorum genera persequar. cet.
* Nota: Sequitur, quod cet. suspectum est.
* Ioh. Conr. Schwarzius apud Tursellinum ad h. l. unicum exemplum in contrarium adfert ex Cic. Ep. 5. ad Brutum, ubi Nisi fortasse legitur.
Recte autem dicitur Si forte, Nisi forte, Ni forte, Ne forte.
* Si forte Latini; similiter ut Graeci e)s2 tu/xoi, et Germani Wenn etwa.
* V. g. Amantem te si negligis. Id nisi feceris. Negotium hoc ut conficias, laborandum est. Laborem tua cansa quum suscipio. Amicitiam hanc nostram, dum ego vivam, adservabo. Fortunae vim ne sentiamus. Causa, cur cuperes, non erat. Virtuti voluptatem qui praeponit, appellatione hominis indignus est. Conf. supra Quum eleganter.
Quum rarius: reliquae hae particulae usitatissime etiam praeponuntur.
Elegans in primis est to\ Nihil ut. V. g. Litterae tuae ita conscriptae sunt, vihil ut iis esse possit elegantius.
* Neque vero dissimulare queo, Si non pro Nisi interdum occurrere. v. g. Cic. L. 1. Orat. Quare hic locus de vita et moribus totus est oratori perdiscendus: cetera si non didicerit cet. Id. L. 2. Verr. n. 117: Si me animus atque amor in remp. existimatioque offensa nostri ordinis ac iudiciorum non hoc facere coegisset.
* *to\ Quae ulla videtur aliquid supervacuum ac tauto/logon habere. Etenim to\ Quae hoc loco est pro Aliqua; ut ergo Si quae ulla positum sit pro Si aliqua ulla. Ceterum post voculam Si non Quae, sed Qua poni solet, et quidem pro Aliqua. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 223.
* Dicunt etiam heic, Si quaerimus, Si quaeritis.
* V. g. Si facias, Si faceres, Si fecisses, Wann du es thun wollest, wann du es thun wurdest, wann du es wurdest gethan haben.
Nisi, quatenus corrigendi particula est, semper fere Indicativo, rarissime Coniunctivo, iungitur. Cic. pro Mur. Nemo fere saltat sobrius, nisi forte insanit.
* Plin. L. 1. Ep. 12: Dedisses huic animo par corpus: fecisset, quod optabat i. e. fi dedisses.
Sallust. Lug. c. 64. fin. Dimidia pars exercitus sibi permitteretur, paucis diebus Iugurtham in catenis babiturum i. e. si permitteretur.
† Sallustii editiones complures heic inferciuns si; sed praeter sidem Codd. MSS.
* Cic. L. 2. Orat. n. 297: Nunc si tibi videtur, Antoni, demonstres velim, quare tu hoc ita magnum putes, nihil in causa mali facere, ut nihil tibi in oratore maius esse videatur.
Tibi etiam subinde, nec ineleganter omittitur.
* Cic. L. 1. Acad. Quaest. n. 14: Simul adsidamus, inquam, si videtur.
Dicunt item: Si ita visum est, Si ita visum fuerit, Si ita videbitur.
* Nam quod Terent. Heaut Siccine, inquit, est sententia? Me. Sic; id sit sollemni Latinis respondendi more, quo cum aliis vocabulis, tum maxime verbo, per quod interrogatum est, responderi solet. V. g. Estisne vos oratores? R. Sumus. Estne in tua potestate? R. Est. Deditisne vos urbem? R. Dedimus. Satin hoc certe? R. Certe. Possunt huiusmodi proferri plus sexcenta. Quin sunt nihilo setius et aliae respondendi formulae, non parum venustae. V. g. Scilicet, Verum, Sane, Maxime, Sic habet, Admodum, cet. Terent. Men' quaerit? Sy. Verum, Ia freylich dich! wen sonst? Idem: Estne, ut fertur, forma? Par. Sane, Ia wohl. Plaut. Vin' tibi conditionem luculentam ferre me? M. Sane volo. Cicero: Visne igitur, ut tu me Graece soles ordine interrogare, sic ego te vicissim eisdem de rebus Latine incerrogem? Pa. Sane, si placet. Sed de his plus satis, quae abunde quottidiana lectio suppeditat. Illud autem Terentii Phorm. A. 5. Sc. 3. v. 29: De. Hanc igitur mittimus? Ch. Quidui? De. Illa maneat? Ch. Sic; non simpliciter respondentis, sed adsentientis magis est. Erasm. in Vall. 177. seq.
dum reperire potui: ita autem veteres pro eo, Silentio aliquid transire, Silentio aliquid praeterire, Praetermittere aliquid silentio, Haec tacita mihi quodammodo relinquenda sunt. Cic. Lib. 3. Ep. 8; Honon est praetereundum, Hoc non est celandum, Quiescendum est in praesenti Cornel.
Cum Genitivo iunctum saepius de ingenio et moribus dicitur. V. g. Heri sui similis est, Er hat seines Herrn Kopf und Sinn. Saepius inquam, ita usurpatur cum Genitivo iunctum; non semper, prout Grammatici, auctore Diomede, fere inculcant. Dicunt: Simile veri et vero. Item coniuncte Verisimile et Verosimile.
* Par ratio est in Dissimilis.
Absimilis vix aliter, ac cum Dativo invenitur. Suet. Absimilis Tiberio.
Nec raro etiam Similis, et Adverbium Similiter, copulatur cum Ac, Atque, Ut.
* Cic. Similem habeat vultum, ac si ampullam perdidisset. Id. Similis finis erit boni, atque antea fuerat. Id. Similes sunt, ut si qui gubernatorem in navigando agere nihil dicant. Id. Similiter facis, ac si me roges. Id. Neque vero illum similiter, atque ipse eram, commotum esse vidi. Id. Similiter facere eos, qui inter se contenderent, ut si nautae inter se certarent, quis eorum potissimum navim gubernaret.
Plinius Lib. 1. Ep. 17. post Similiter ponit etiam Et. V. g. Epicurus dicit absurde, similiter et si dicat.
* Eaedem hae particulae, quae to\ Similiter excipiunt, tw=| Pariter et Aeque etiam congruunt. V. g. Pariter vel Aeque facit, actu, atque ille, ut solent, qui cet.
Pariter etiam sibi subiunctam interdum habet Praepositionem cum, v. g. Studia pariter cum aetate crescunt.
* Absolute Adverbium quidem satis Latinum est; at notione longe diversâ, quâ
nempe idem notat, quod Plene, Perfecte. Cic. 3. de Fin. 41: Necessario sequitur, omnes sapientes semper feliciter, absolute et fortunate vivere. Id 4. Acad. 101: Sed undique perfecte et absolute ita pares, ut iuter eos nihil prorsus intersit. Id. 4. Tusc. 58. Perfecte atque absolute beatos effici. Absolute posteriori loco ponitur, quasi perfectius aliquid significet, quam Perfecte: ut verti Germanice possit Vollkommen und ganzlich. Aut. ad Herennium L. 1. c. 10: Breviter et absolute aliquid exponere, Kurz und gut etwas vorstellen. Sueton. de Grammat. c. 4: Absolute doctus, Ein vollkommen gelehrter Mann. Seneca Ep. 52: Fluctuamus inter varia consilia, nihil libere volumus. Nihil absolute. Nihil semper.
Relative Adverbium est, quo non nisi Augustinus e veteribus utitur. Respective plane barbarum est.
* Cic. Acad. 2: Simul inflavit tibiam, carmen agnoscitur. Id. L. 2. Ep. 5: Simul quid erit certi, scribam ad te. In Verrem 3: Verves simul ac tetigit provinciam, statim Messanam litteras dedit. Ibid. Simul atque audiero, scribam ad te. Ad Atric. Demonstravi heic illi, simul et illud ostendi Lib. 1. Ep. 16: Simul accepi a Seleuco tuas litteras, statim quaesivi. Pro Mur. Simul atque increbuit suspicio tumultus, artes ilico nostrae conticescunt. In Verr. 6: Qui simul atque in oppidum quodpiam venerat, mittebantur illi continuo Gibiratici canes. Pro Rosc. Amer. Quem simul atque attigi, statim homo se erexit. It. Quem simul agnovi, confestim diligere coepi. Id. L. 2. de Fin. Omne autem animal, simul ut ortum est, et se ipsum, et omnes partes suas diligit. Attic. L. 2. Ep. 12: Litteras scripsi statim, ut tuas legeram. It. Statim scribam, simul ac cognovero vel simul ut cognovero, it. simul ac cognoscam, vel simul ut cognoscam. Cic. 3. Verr. Simul ac primum ei occasio visa est.
Iungitur etiam huic Adverbio Praepositio Cum sequente Ablativo suo. V. g. Simul tecum, Simul nobiscum, cet.
* Cic. L. 16. Ep. 9: Eodem tempore simul nobiscum in oppidum introiit Terentia.
Et abundat cum Verbis Compositis a con. Ter. Multa concurrunt simul. Linacer Lib. 56. p. 476.
† Per Graecismum insuper Praepositio cum omittitur, Ablativo nihilo minus sequente, quemadmodum dmou= apud Graecos construitur. Silius L. 5. v. 418: Avulsa est protinus hosti Ore simul cervix i. e. cum ore simul. Tacitus im saepe locutus est; ut Annali 3. c. 64: Quindecimviri Septemviris simul i. e. cum Septemviris simul. Et Annali 4. c. 55: Tralliani Laodicenis et Magnetibus simul transmissi i. e. cum Laodicenis et Magnetibus simul. Vide Freinshemii Indicem, et conf. Heinsium ad Ovid. Amor. L. 1. Eleg. 4. v. 1. et Gronovium ad Stat. Silv. 5. p. 373.
* V. g. Si ad litterarum studia diligenter incumbas, maximam tibi gloriam comparabis: sin inertiae vacare malis, id senties cum damno.
At vero Sin ponitur mox sine alterius cuiusdam particulae societate; mox etiam elliptice, subauditâ enuntiatione illâ, cui inservit; mox tandem cum voculis Aliter, Minus, Autem, interdum quoque Vero.
* Cic. L. 3. Ep. 2. Quare si plave a nobis deficis, moleste fero: sin Pansae adsentari commodum est, ignosco. Ter. Hec. A. 4. Sc. 4. v. 13: Ego, Pamphile, esse inter nos adfinitatem hanc sane perpetuam volo; sin est, ut aliter tua siet sententia cet. Cic. L. 10. ad. Attic. Ep. 13: Verum tamen si pares aeque inter se, quiescendum: sin, latius manabit. Manilius L. 4. v. 428: Incipimus si verba, piget; sin, gratia deerit. Cic. L. 11. Fam. Ep. 14. ad D. Brutum: Id si ita est; omnia faciliora; sin aliter, magnum negotium, Germ. Steht es aber anders. Id. ad Attic. L. 9. Ep. 15. pr. Si mihi veniam, quam peto, dederit, utar; sin minus, impetrabo aliquid a me ipso, We aber nicht, widrigenfalls aber. Et. L. 10. 196. 5: Si vir esse volet, Synodia; sin autem, crimus nos, qui solemus. Id. L. 1. Fam. Ep. 18. extr. Si suscipis causam; conficiam commentarios rerum omnium: sin autem differs me in tempus aliud; coram tecum loquar. Id. in Lael. c. 17: Quidam saepe in parva pecunia perspiciuntur, quam sint leves: quidam, quos parva movere non potuit, cognoscuntur in magna. Sin vero erunt aliqui reperti cet.
† Atque ex secundo et hoc ultimo Ciceronis loco apparet, Sin etiam sequi posse, licet in priori membro non praecedat Si. Cuius quidem exempla complura exstant. V. g. Cic. L. 3. Orat. n. 74: Nunc contra
plerique ad honores adipiscendos et ad remp. gerendam nudi veniunt atque inermes, nulla cognitione rerum, nulla scientia ornati. Sin aliquis excellit unus e multis, effert se.
Pro Sin interdum videre apud veteres est Si non, Si minus, Si contra.
* Horat. L. 1. Ep. 6. fin.
Si quid novisti rectius istis,
Candidus imperti: si non, his utere mecum. Plin. L. 3. Ep. 1: Si adsunt amici, honestissimi sermones explicantur: si non, liber legitur: Plin. Pan. c. 67: Egit cum diis, ipso te auctore, Caesar, res publica, ut te sospitem incolumemque praestarent; si tu ceteros praestitisses: si contra, illi quoque a custodia tui corporis oculos dimoverent. Liv. L. 38. c. 8: Omnium co sententiae decurrerunt, ut pax, si posset, aequis; si minus, tolerandis conditionibus peteretur.
* At Sine quodam, Sine quadam, v. g. Sine quadam exceptione, pro Sine ullo, Sine ulla, v. g. Sine ulla exceptione, plane perperam ac praeter rationem dicitur.
* In hac loquendi forma Verbum Ire quidem; non autem Vadere veteres usurpant. Conf. supra Ire, Ire bene.
vult; quum non desint eius exempla. V. g. Cic. Orat. Vix singulis aetatibus bini oratores laudabiles constiterunt. Id. de Nat. Deor. Sol binas in singulis annis reversiones facit; interim facile id Schoro largimur, Latinos potius per to\ Anniversarius eiusmodi quid non sine elegantia significasse. V. g. Festos dies anniversarios agere, Impetus caeli constantissime conficiens vicissitudines anniversarias.
* Pro Anniversarius Livius L. 1. c. 35. habet Sollemnis annuus. V. g. Sollemnes deinde annui mansere ludi.
* Singuli esse nequeunt, qui quinque sunt: haec sunt a)s1u/stata kai\ a)dia/qeta. Singuli vocabulo monas sive unitas significatur. V. g. Imperator Tarenti, Brundisii, Biponti singulas legiones posuit i. e. in unaquaque harum civitatum unam legionem posuit. Sic recte dico, Singulos convivas saluto, Germ. Ich beisse einen ieden Gast absonderlich willkommen: at contra rationem dicitur, Singulos quinque convivas saluto.
Dicendum erat, Convivas, quorum sunt quinque, bos ego saluto singulos.
* Schurzfleisch in Nomenclat. Strateg. p. 41. Milites, qui glandes pulvere nitrato repletas manu eiaculantur, nuncupat Die Granadiers.
* Sollennizare vocabulum barbarum est.
* Neque enim solum Protestor barbare dicitur; sed etiam Desuper Latinis non significat Super ea re. sed De superno loco.
Latine dixeris, Obnuntio, Reclamo vel Obloquor diserte et conceptis verbis.
* Plinius L. 1. Ep. 24: Mala emptio semper ingrata est, eo maxime, quod exprobrare stultitiem domino videtur. In hoc antem agello: si modo arriserit pretium: Tranquilli mei stomachum multa sollicitant: vicinitas urbis, opportunitas viae, mediocritas villae, modus ruris, qui avocet magis, quam distringat.
* Praepositio Propter huc non quadrat. Propter respicit fere causam aliquam finalem: heic autem sermo est de obiecto.
Latine dixeris, Sollicitus est de me. Plinius L. 8. Ep. 5: Suspensus sum pro homine amicissimo.
* Sollicitus, quod omnino heic notetur, quinque modis construitur:
1. Sollicitus de aliqua re. Hic modus optimus est ac probatissimus.
2. Sollicitus aliquâ re: omissâ Praepositione De. Ita Terent. Andr. 1. 5. 33.
3. sollicitus in aliqua re. Ita Quintil. L. 8. c. 3.
4. Sollicitus pro aliqua re. Ita Gell. L. 19. c. 1.
5. Sollicitus alicuius causa; apud Cic. Hic etiam ultimus modus sat belle se habet.
* Cicero: Cum latronibus non solum die, sed etiam in diem vivere. Id. Nos in diem vivimus: quodcumque nostros animos probabilitate percussit, id dieimus. Id. At bi, qui in horam vivunt, non modo de fortunis et de bonis civium, sed ne quidem de utilitate sua cogitaverunt. Schor. Phras. ad Voc. Vivo.
* Unum enim tantum esse Solstitium, deque brumali tempore Solstitium dici non posse; sententia est Vossii, Iul. Caes.
Scaligeri et Ios. Castalionis. Et profecto verisimillimum est, veteres aureâ linguae Latinae aetate tantummodo Solstitium vocasse, quum sol Canerum ingreditur; at quum Capricornum, non Solstitium, sed Brumam appellasse. Hinc Cicero L. 2. de Nat. Deor. Solis accessus discessusque solstitiis brumisque cognosci. Seneca Nat. Quaest. L. 3. c. 29. de Cancro et Capricorno locutus: Illic, inquit, solstitium; heic bruma consicitur. Virgil. L. 1. Georg. v. 100:
Humida solstitia, atque hiemes optate serenas.
Aliter tamen sentiendum est de argentea aetate. Columella enim, purus atque elegans auctor, dixit non semel Brumale solstitium. Postea etiam ita locuti sunt Solinus et Vegetius, et Macrobius L. 1. Saturnal. cap. 21: Quum sol, inquit, ad minimum diei pervenit spatium, id veteres appellavere brumale solstitium. Voss. de Vit. 134. it. Etymolog. Inl. Caes. Scaligeri Comment. ad Aristotelis Hist. Anim. L. 9. c. 22. Ios. Castalionis Var. Lect. c. 27. Borrich. in Voss. 238. seqq. Cellar. C. P. 169.
Dicunt autem Verbo hoc notione posteriori sumpto: Solvo te hâc re, et buius rei, Cic. pro Sext. c. 7. It. Selvo tibi banc rem. V. g. Solvere canes vinculis, et Solvere canibus vincula.
* Latine quidem dicitur, Verba sonant: sed sonant tunc idem est, quod significant. Ita Cicero L. 2. de Fin. Non intelligere interdum, quid sonet haec vox voluptatis i. e. quae res huic voci subiciatur. Id. L. 3. Offic. Haec dno verba inter se discrepare, re unum sonare videntur.
In alleganda vero sententia quando praemittitur, Sonant ita verba; utique Germanismus est. Latini post unum itemque alterum vocabulum Inquit interponunt, quoties Verba cuiuspiam adducunt. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 224.
* Specialis dici non potest de amico. Notat enim 1. Id, quod cuique proprium est, nec commune cum aliis. V. g. Iul. Capitolinus in M. Philosopho c. 17: Hoc speciale familia illa semper habnit. 2. Opponitur ei, quod generale est. sic, Genus generale, et genern specialia esse, ait Seneca Epist. 58.
* Vocabulum Speciei hâc notione sat bene se habet: quod licet nec ipse Cicero improbarit; maluit ipse tamen Formam appellare. Vide eumdem in Topic c. 7. At Superlativus Specialissimus aevo demum barbaro cusus videtur.
* Sueton. Claud. c. 21. Grex personatorum hominum, Die Masqueraden-Gesellschaft.
* Nam Spectare apud Latinos longe aliud significat, nempe Zielen, gerichtet seyn, Sein Absehen haben. V. g. Hoc eo spectat. Consilia ad bellum vel concordiam spectant. Orientem vel ad orientem solem spectare, Ostwerts liegen. Haud dubie ad vim res spectare coepit, Liv. L. 1. c. 9. Parud ex re ad rebellionem spectare res videbatur, id. L. 2. c. 18. Ad te unum mea omnis spectat oratio, Cic. pro Marc. Nostra consilia in sempiternum tempus spectare debent, id L. 2. Orat. c. 40. n. 169.
Dicunt item veteres: Speclare aliquem et ad aliquem, Seine Augen auf iemanden richten.
† Unus Seneca L. 6. de Benefic. cap. 3. scrupulum inicit: Non sunt, inquiens, vestra: in depositi causa sunt, iam iamque ad alium dominum spectantia. Ant hostis illa, ant hostilis animi successor invadet. Conf.
Laur. Valla Eleg. L. 3. c. 96. Goclen. Silv. Barb. 35. Eiusd. Observat. 219. Sciopp. Infam. Famiani 69. Vorst. de Lat. Men Susp. 138. Borrich. Analect. 53. Cellar. Antib. 215. C. P. 382.
* V. g. Ego omnem spem tui curandi in Curio habeo, pro Ego spero, quod Curius te diligenter curaturus sit. Item: Spem habeo tui videndi, pro Spero, me te visurum esse.
Livius et alii, locutioni Spem habere, iungunt Accusativum cum Infinitivo. V. g. Liv. L. 2. c. 12: Sedendo expugnaturum se urbem, spem Porsenna habebat.
* Si dicitur, Spero, quod accessurus sit, nihil vitii habet. Nam post Verba intellectûs, sensuum, affectuum, itemque dicendi et significandi, recte etiam Quod ponitur, ita tamen, ut, si de futuro in sequentibus sermo sit, non nisi Futurum periphrasticum usurpari queat. Conf. supra; Quod interdum, nec raro sane cum Casu recto cet.
† Nepos Cim. c. 3. ita quidem, ut in Fabri Thes. haec verba perperam adducuntur: Sponte suâ profectus est Lacedaenonem; sed codices meliores habent Sud sponte. Et licet Curtius L. 6. c. 5. n. 18. scribat: Spont:
sua genua submittens; tamen veri simile est, to\ Sua non esse Ablativum, sed Accusativum Pluralem, et referendum esse ad Genua, quum idem Curtius Pronomen alibi semper praeponat v. g. L. 5. c. 10. L. 7. c. 5. et 6. L. 8. c. 11. L. 9. c. 3. L. 10. c. 8.
* Ia quidem dicunt vulgo
1. Stantibus sic rebus: pro quo malim, Rebus ita se habentibus. Schor. Phras. ad Voc. Habeo. Nisi tamen praesidium aliquod arcessi possit inde, quod recte dicatur: Res tuae non admodum pulchre stant: sic enim loquuntur cicero, Graeci, Germani. Goclen. Obs. 66. seq.
2. Stare alicui in sole, Stare alicui in lumine: pro quo Latini, Alicui officere, Apricanti officere. Schor. Phras. ad Voc. Officere.
3. Stat apud me, Stat penes me, Stat penes te cet. per Germanismus: Lat. Stat per me, Stat per te, it. Hoc est in manu tua.
Et pro Germanismo, Stat non amplius apud me, dixeris Mihi non est integrum.
4. Stat bene, itidem per Germanismum: Lat. Bene, praeclare, optime se res habet.
5. Stat mecum bene, male, similiter ex Germanismo: Lat. Optime, praeclare, male mecum agitur; Male, bene me habeo; Eram aliquando loco meliori; Eram aliquando felicior, Es stund sonsten mit mir besser.
6. Stat penes ipsum optio; id quod similiter ducit originem ab linguae nostrae idiomate: Cicero, Optio ei data est, Optio tua sit, Du sollt die Wahl haben.
* Praepositio tamen Ab heic magis frequentatur, quam Cum.
Apud Florum L. 3. c. 5. n. 8. et L. 4. c. 2. n. 74. Velleium L. 2. c. 48. n. 4. et Phaedrum L. 5. Fab. 6. quin etiam apud ipsum ciceronem non semel occurrit etiam Stare pro
aliquo i. e. facere cum aliquo, militare pro aliquo.
* Cicero L. 2. Orat. n. 78: Causam appellant rem positam in disceptatione rerum et controversia: quaestionem autem rem positam in infinita dubitatione. Et n. 117: Quod etsi ad instituendos adolescentulos magis aptum est, ut, simul ac posita sit causa, habeant, quo se referant, unde statim expedita possint argumenta depromere. Et n. 331: Sequitur, ut causa ponatur: in quo videndum est, quid in controversiam veniat. Tunc suggerenda sunt firmamenta causae coniuncta, et infirmandis contrariis et tuis confirmandis. Et in Oratore n. 126: Quicquid est enim illud, in quo quasi certamen est controversiae, quod Graece krino/menon dicitur. Id ita dici placet, ut traducatur ad perpetuam quaestionem, atque ut de universo genere dicatur. L. 1. in Verr. n. 116: Nonne id quaeri oportet, utrum possessorem esse oporteat? Phil. Melanchthon Tom. 1. Orat. p. 135: Magnopere oro lectorem, ut diligenter consideret, quid in utraque parte revera agatur, qua de re utrimque pugnetur.
Eiusdem notae est, quum dicunt Status provinciales, Die Land-Stande: Latpro eo, Illustres-provinciae ordines; quo nomine appellamus Senatum, de aerarii
praesertim rationibus, tributisque et censutotius populi nomine cum Principe deliberantem.
* Status nusquam apud veteres eiusmodi erdines notat. Status notat 1. Habitum corporis, Die Positur. 2. Rei naturam ac formam, Die Beschaffenheit, 3. Fortunae conditionem. 4. Apud Rhetores id, in quo causa maxime vertitur.
* Nota: Sternutamentum significat non modo actum sternutandi, sed ipsam sternutationem, Germ. Das Niesen; sed etiam medicamentum sternutationem movens, Den Schnupftaback.
* Si Pecunias, arcae ferreae intestina; Gallum gallinaceum, alatum gallinarii praefectum; Patibulum, laternam, in qua lumina sint fures, dixero: non minus obscurus ero, quam ineptus, et ab usitato et candido illo veterum dicendi modo abhorrens. Sic terrae verrncas nominare Montes, et putidum est et obscurum. Si quis Medicus imperet aegroto, ut sumat terrigenam, herbigradam, domiportam, sanguine cassem potius, quam vulgari more cochleam diceret, ineptus foret. Pacuvians Amphion quum dixisset obseurius: Quadrupes tardigrada; tum Attici responderunt: Non intelligimus. Qui talibus delectantur, ut Apollinaris et alii, quos inter ex Graecis Origenes, qui, quantum in ipso fuit, allegoriis multis grandibusque loca Scripturae S. per se maxime perspicua obsuravit; istis Architectis non dissimiles sunt, qui aliquot abhinc saeculis illam arcem pulchram, illud monasterium magnificum et splendidum esse opinabantur, quod quam plurimas exedras, angulos obscuros, latebras et recessus habebat. Inter verba parum ptopria, ut causas obscuritatis,
merito numerantur quoque Graeca frequentius Latinis interspersa, nec non fragmenta varia, versus vel dimidii, vel intagri, Proverbia aliaque id genus intempestive et immoderate sermoni immixta. His affine illud est, quando in oratione latenter ad historiam aliquam, aut fabulam tam moralem, quam mythicam, vel ad aliam aliquam rem singularem respicimus, id quod Allusiones vulgo, Stilumque eruditum vocant. Multi ex talibus magnam doctrinae gloriam aucupantur: sed dum docti videri volunt, obscuri fiunt et molesti. Weissii de Stilo Rom. p. 255. seqq.
Periodorum circuitus mediocres sint; alias pendet animus auditoris: sit etiam vinculorum apta quaedam dispositio; alias luxatur oratio: modice inserantur acumina; alias sensum inquirendo fatigatur auditor. Absit frequens particularum concursus; quia sententiam obscurat; absint voces, phrasesque nimis rarae, et nomina propria ignobilia; quia mentem audientis a proposito abstrahunt. Borrich. Parnass.
Longinus inflata et tumida, mete/wra) at vere sublimia, u(yhla\ vocat.
Sublimem stilum inter alia reddunt vocabula improprie sumpta, Tropi verborum et dictionum, praesertim Metaphorae; quarum in usu quae cautiones adhibendae sint, de eo vide Part. Etym. Sect. 2. ad Voc. Metaphorae.
* Gladium stringere in aliquem, bene se habet: ad cuius Analogiam quamvis istud cusum videatur: parum tamen commode dicitur. atque adeo, quod suspicor, sine auctoritate. Conf. Mechovii Antiphilam p. 65.
* Quintil. Abdicatus medicinae studduit. Id. L. 10. Orat. Instit. Poetae in id solum student. Gellius: Si quis in ea re studebat. Cic. Phil. 6: Unum sentitis, unum omnes studetis. Terent. Horum ille nihil praeter cetera egregie studebat. Castellio: Studentes mortem Susannae, Dan. 13, 28. Quousque falsa studentes i. e. cupide quaerentes, amabitis frivola, Ps. 4, 3.
* Haud Capimur studio alicuius rei; sed Capimur ipsa re, ut eius studio abripiamur. Res illa, quâ capimur, causa efficiens: Studium. quo deinceps ferri nos sentimus ad hanc rem, instar effectûs est. Ipsâ rei venustate capimur: studium autem, quo rem prosequimur, illius consequens.
* Interdum retinet constructionem Verbi sui, et Dativum adsciscit. V. g. Iustin. L. 9. c. 8. §. 4: Studiosus conviviorum apparatibus.
† Sunt, qui in loco Cic. allegato, accusandi Casum haud agnoscunt. Ita enim Cicero: Haec loqueris, nos barones (pro quo alii Varrones aut Varones) stupemus. To barones putant, nominandi Casum osse.
Adsciscit etiam Accusativum, quum signisicat
1. Circa vel Paullo ante.
* V. g. Sub brumam, Sub finem, Sub lucem exportant calathis, Sub idem tempus.
2. Paullo post, statim post.
* Cic. L. 10. Ep. 26: Sub eat litteras resitatae sunt tuae.
3. Per.
* Virg. L. 1. Aen. Sub noctem cura recursat i. e. noctu vel per noctem.
Adsciscit etiam Ablativum, quum significat
1. Ante.
* Plin. L. 8. Ep. 20: Ad quae noscenda iter ingredi, transmittere mare solemus, ea sub oculis posita negligimus. Velleius L. 2. c. 79: Gravis sub ipsius Caesaris oculis circa Tauromenium accepta clades.
2. Per vel Cum.
* Cic. pro Archia c. 10: Sulla iussit Poetae praemium tribui sub ea conditione, ne quid postea scriberet. Livius L. 25. c. 40: Sub Annibale magistro omnes belli artes edoctus. Plin. L. 1. Ep. 2: Sub hac exceptione. Id. L. 2. Ep. 6: Sub exemplo aliquem praemonere. Id. L. 8. Ep. 6: Monimentum Pallantis sub hac inscriptine. Id. L. 4. Ep. 13: Sub ea tamen conditione.
3. Circiter.
* Caes. B. G. L. 8. c. 49. n. 2: Sub discessu suo, gegen seinen Abzug. Virgil. L. 7. Aen. v. 87: Sub nocte.
4. Propter.
* Tacitus L. 2. Hist. c. 26. n. 2: Iulium sub codem crimine Othoniani vinxerant.
5. Imperium. V. g. Sub aliquo aliquid agere id est, ad eius nutum.
* Florus L. 2. c. 15. n. 7: Sub ipso ore urbis. Id. L. 4. c. 2. n. 52. et c. 7. n. 8: Sub oculis nxoris. Plin. L. 10. Ep. 11: Honores, quos in urbe sub oculis tuis gessit. Iustinus L. 1. c. 4. n. 5: Ut sub avi potissimum oculis partus necaretur.
- - Nudoque sub aetheris axe
Ingens ara fuit.
Si Pleonasmum Poeticum Axe negligas, dicasque Nudo sub aethere; habes, quod nostrae locutioni Germanicae ex asse respondeat. Horatius Lib. 1. Od. 1. pro Sub nudo caelo seu aethere, dixit Sub Iove frigido.
- - Manet sub Iove frigido
Venator, tenerae coniugis immemor.
SUB VITE sua ficuque pace perfrui r(h=s1is2 Biblica est, ex Hebraismo facta, nec in Theologo contemnenda: latini, et in primis Cicero, Tutam tranquillamque pacem trahere, Otio suo perfrui.
* Vocabulum Subcontrarius, Latium ignorat.
* Sub adspectum, quum motus ad locum: Sub adspectu, quum quies aut in loco fieri vel esse denotatur.
* Cicero etiam dicit Subire sub aliquid. V. g. L. 1. Orat. n. 151: Omnes sententiae, verbaque omnia, quae sunt cuiusque generis, maximeque illustria, sub acumen stili subeant, et succedant, necesse est. Heic Sub acumen stili subire et succedere, notat Germ. In der Schreibart mit unterlaufen.
Liv. L. 1. c. 28: Subire ad montes. Et L. 2. c. 31: Subire ad hostes.
* Suboleo non transitive, sed intransitive significat. Non significat olfacere, odorem naribus trahere; sed odorem spirare: quemadmodum simplesx Oleo.
* Nimirum qui accusare parabant, et actionem intendere, non admittebantur ante, quam in libello accusatorio et nomen eius ponerent, cui intendebatur lis, et crimen ipsum negotiumve exponerent, nominatâ et lege, ex qua essent acturi, nomenque suum tandem etiam subscriberent. Neque vero primarii tantum accusatores libellum talem subscribebant, sed idem facere solebant et illi, qui eorum testes et velut secundarii erant accusatores.
† Quam Hadrianus Card p. 467. statuit esse differentiam inter to\ Subscribere causae et to\ Subscribere causam; huic non dum video satis firmamenti ac roboris esse.
Subscribere soli Dativo iunctum. V. g. Subscribere alicui, subscribere sententiae alicuius, idem notat, quod Adstipulari.
* Subsitere Latinis notat 1. In aliquo loco commorari. 2. Durare et firmum esse ad sustinendum aliquid. 3. Hostes et ferae subsistere dicuntur, quando impetum in se irrucntis volunt excipere, Germ. Wenn sie stille stehen, wenn sie Fuss halten. 4. Non ultra procedere. Notio secunda favet quadamtenus Philosophis.
Quando etiam Adiectiva duo sunt, eorum alterum in Nomen Substantivum mutare, inelegans non sit. V. g. Doctae et faciles litterae tuae, rectius efferes Docta litterarum tuarum fucilitas.
Admittunt tamen etiam Singularem, praesertim si de inanimatis loquimur. Cic. Mens, ratio et consilium in senibus est. Idem: Dux nobis et auctor opus est.
In Nominibus propriis urbium, vel gentium Verbum saepe etiam respicit Nomen Singulare civitas. Plin. Lib. 31. c. 2: Tungri, civitas Galliae, fontem habet insignem.
* Sic Odium, Cura, Sollicitudo, Memoria, Fastidium, Desiderium, Contemptus mei cet.
Sin Substantiva eiusmodi aliis iungantur Genitivis vel alia Substantiva, quae non sunt adfectuum, his ipsis etiam iungantur Genitivis nunc Active, nune Passive exponuntur. V. g. Amor Romanorum, hoc est amor quo Romani amant vel amantur. Vituperatio Persarum i. e.
vituperatio, quâ Persae vituperant vel vituperantur. Laus mea, i. e. quam impertio aliis, et quae mihi ab aliis impertitur. Conf. supra Amor tuus.
* Excmpla rem reddent clariorem. Sumamus aliqua Nomina, quorum singulis alterum aliquod subiciamus. Sint illa: Deus, Divitiae, Vita, Aula, Schola, Bellum, Pax, Amicitia, Odium. Adiciamus his alia Nomina; et sermonem mox habebimus ornatiorem. V. g. Maiestas Dei, Possessio divitiarum, Usura vitae, Splendor aulae, Umbra scholae, Tumultus belli, Quies pacis, Vinculum amicitiae, Acerbitas odiorum.
* E. g. Est mihi nomen Iohannis i. e. nomen Iohannes. Virg. Arcem Butroti i. e. arcem Butrotum. Urbem PatauI I. e. urbem Patavium. Cic. Oppidum Antiochiae i. e. oppdium Antiochia. Arbor sici i. e. arbor ficus. Plin. Elementum aquarum i. e. elementum aqua. In urbem Samariae i. e. in urbem Samariam, Act. 8. Cic. Nomen invidiae i. e. nomen invidia. Crimen proditionis i. e. crimen proditio. Summa miseria est famis et pestilentis morbi i. e. summa miseria est fames et pestilens morbus. Signa panis et vini i. e. signa, panis et vinum. Signum circumcisinis i. e. signum, circumcisio.
Vel mutatur etiam in Dativum.
* E. g. Est mihi nomen Iohanni. Virgil. Cui nunc cognomen Iulo.
Livius Lib. 1. c. 27. etiam habet: Sensim ad montes succedit.
* Succrescere significat Mit unterwachsen. Columella 4. c. 14: Frequenter solum exercendum est, nec patiantur herbam succrescere.
Haec a)kri/beia, quae in usu Verbi huius compositi obsvervanda est, in metro negligitur.
* Analogia quidem praesto est in venusto illo dicendi modo: Venit mihi in mentem huius temporis; pro Venit mihi in mentem hoc tempus: quo de paullo infra disseritur verbosius: sed Analogia locutionem, auctoritate veterum destitutam, tueri non potest.
* V. g. Oneri huic non sum ferendo. Gratiae referendae est. Portant, quae restinguerdo igni sunt. Usui est. Solvendo non est: scil. par, vel sufficiens cet.
* V. g. Est bonae indolis et bona indole. Est magni roboris et magno robore. Est tenuis valetudinis et tenui valetudine. terent. Nullius sum consilii, Quintil. L. 6. c. 4: Fio commodioris valetudinis. Columella: Sit amplissimi corporis, cervice valida. Caesar: Cicero erat tenuissima valetudine.
Etiam Ablativus additur cum Pracpositione.
* V. g. Sum eius opinionis et in en opinione.
† In his omnibus tamen usus debet attendi. Dicam enim Est quantivis pretii; non Quantovis pretio. Dixero item Est mira alacritate; non cum Praepositione In mira alacritate. Contra cum Praepositione efferam Est in magna maestitiâ; non sne ea, Est magna maestita. Ita porro solo Genitivo dicimus: Sum nullius consilii, Videtur esse quantivis pretii, Flos iucundi odoris, Cibus grati saporis, Est cibi minimi, cet. Contra solo Ablativo esseruntur: Esse animo bono, magno, laeto, hoc, fort, virili, praesenti, vacuo, cet. It. Sum magna animi perturbatione, Mira sum alacritate, Incredibili sum sollicitudine, et multa id genus alia. Porro non nisi cum Praepositione In efferenda fere videntur sequentia: Id. L. 1. Ep. 13: Esse in eadem voluntate. Id. Attic. L. 8. Ep. 15: Esse in eadem sententia et opinione. Id. Attic. L. 2. Ep. 12: Esse in eadem infamia. Id. pro Sulla: Esse in eodem scelere.
1. Sumere aliquid in manum et in manus, non tantum apud Ciceronem et
Iustinum occurrens, sed etiam apud Plinium Lib. 1. Ep. 16. Lib. 6. Ep. 7. L. 8. Ep. 3. et 9. Lib. 9. Ep. 22.
2. Summere aliquem iudicem, apud Ciceronem.
3. Summere supplicium de aliquo; non ab aliquo.
* Livins L. 2. c. 5. etiam habet Capere poenam de aliquo.
4. Sumere tempus vel spatium ad deliberandum, ap. Cic. et Caes.
5. Sumere sibi exemplum ab, de et ex aliquo, ap. Terent. et Cic.
* Ovidius I., 1. Am. El. 10. v. 25: Sumere aliquid in exemplum.
Iustinus L. 1. c. 10. n. 19. habet etiam Capere exemplum ex aliquo.
6. Sumere vestem, ap. Curt. Lib. 6. c. 6. n. 13. Sumere togam virilem, ap. Plin. L. 10. Ep. 117.
7. Sumere medicamentum, ap. Curt. L. 3. c. 6. n. 3.
8. Sumere diem hilarem, apud Terent. Adelph. A. 2. Sc. 4.
9. Sumere in aliqua re nova consilia, apud Plin. Lib. 9. Ep. 37.
10. Sumere quietem, apud Liv. Lib. 2. cap. 64.
11. Sumere rem nullam, nisi necessariam, ap. Liv. Lib. 2. c. 32.
12. Sumere pecunias mutuas, Cic. 1. Verr. n. 28.
13. Sumerer bellum cum aliquo, ap. Flor. Lib. 4. c. 12. n. 24. Conf. Vorst. de Lat. Falso Susp. 161. seq. Kappius ad Iensium 52.
* Sed Sumere suspicionem, Suspectum: Lat. Duci vel induci suspicione. Sciopp. in Strad. 196.
Accusativum,
1. Quando adversatur Praepositioni Subter, Cic. Lib. 2. Fin. n. 59: Imprudens super aspidem adsidet.
* Virg. 1. Aen. v. 77: Fanâ super aethera notus.
Quumque idem fere est, quod Supra.
* Liv. L. 23. c. 14: Super Suessulam per montes Nolam perventt. Sall. lub. c. 19: Super Numidiam Gaetulos accepimus in tuguriis agitare. It. c. 35? Iugurtha animadvertit, super gratiam atque pecuniam suam, invidiam facti esse.
2. Pro Praeter.
* Sueton. Tib. 55: Super veteres amicos ac familiares viginti sibi e numero principum civitatis deposuerat velut consiliarios in negotiis publicis. Plaut. Suavia super suavia dare. Tac. Germ. c. 30. n. 4: Omne robur in pedite, quem super arma ferramentis quoque et copiis coonerant. Plin. L. 5. Ep. 5. Angit me super ista, casus ipsius, Et Ep. 6: Nam super illa, quae retuli, altius ibi itium et pinguius, eoque securius: Et L. 10. Ep. 101: Quam (benignitatem) super magnas plurimasque virtutes praecipua sanctitate consequii meruisti.
Atque hâc notione creberrime apud Tacitum occurrit.
Super ista vel hace pro Praeteren, idiotismus Plinii est, occurrens, e. g. Lib. 4. Ep. 27. Lib. 9. Ep. 20.
3. Pro Inter.
* Plin. L. 9. Ep. 33: Super cenam. Curt. L. 7. Super mensam. Super vinum et epulas h. e. inter epulas, inter convivandum.
4. Pro Ante.
* Sueton. Aub. c. 43: Super se collocare aliquem, h. e. in loco superiore et honoratiore, Einen uber sich sitzen lassen. Tac. Germ. 25. n. 5: Adscendere super ingenuos et super nobiles. Curt. L. 8. c. 5. n. 22: Cubare super Regem. Plin. L. 9. Ep. 23: Recubare super aliquem. Necessitas super omnia est.
Ablativum,
1. Quando usurpatur pro De vel Quod attnet ad. V. g. Constituere ordinationem super aliqua re.
* Sueton Iul. c. 5: Habuitque et ipse super ea re contionem. Plin. L. 2. Ep. 18: Debeo enim tibi, debeo memoriae fratris tui hane fidem, hoc studium, praesertim super tanta re. Super aliqua re scribere et agere. Sic etiam Poetae: Virg. Multa super Priamo rogitans, super Hectore multa i. e. de Priamo, de Hectore.
† Sunt, qui heic Graecismum subodorantur: et praecipue Cicero hâc ipsâ notione Praepositionis huius in epistolis ad
Atticum, ubi praecipue graecissat, valde delectatur. Graeci quippe dicunt s1umbouleu/esqai/ tini u(pe/r tinos2, Consulere aliquem super aliqua re i. e. de aliqua re.
Scripsit superiori saeculo ICtus quidam magni nominis Tirocinium iuris super IV Institutionum D. Instiniani libros. Scribere debuisset Super libris, non Super libros. Et sie pari modo multi alii eruditi Accusativum heic usurpant, praeter omnem veterum auctoritatem.
2. Pro In.
* Vigil. Ecl. 1. v. 16: Requiescere fronde super viridi.
3. Pro Pro.
* Virg. 4. Aen. Nec super ipse sua molitur laude laborem: more Graecorum. Sic enim Demosthenes u(pe\r tou= stefa/nou, pro corona, u(pe\r e)kei/nou, pro illo.
Accusativum et Ablativum indifferenter,
1. Quando usurpatur pro Ultra.
* Virg. 6. Aen. 159: Super Garamantas et Indos proferet imperium. Curt. L. 4. c. 4. n. 3: Bellua inusitatae magnitudinis, super ipsos fluctus dorso eminens. Virg. 9. Aen. v. 13: Nocte super media. Curt. L. 7. c. 6. n. 12: Et ut illos quoque Scythas, qui super Bosporo incolunt, viseret.
2. Pro Plusquam.
* Tacit. Annali 13: Super octingentos et quadraginta annos aliquid tegere. Sueton. Aug. c. 38: Super triginta ducibus iustos triumphos decernere.
Germanismis etiam inservit compluribus apud eos, quos foeda dicendi obfucat barbaries, utpote qui loqui non erubescunt:
1. Super caput cadere, pro Decidere in caput, Praecipitem decidere.
2. Super dorsum cadere, pro Retro cadere, Supinum cadexe.
3. Super faciem cadere, pro In faciem cadere, Pronum cadere.
4. Super equum, Super arbroem, Super suggestum cet. adscendere vel conscendere, pro In equum, In arborem, In suggestum cet. adscendere vel conscendere; vel citra Praepositionem Conscendere equum, arborem, suggestum.
5. Super collum alicuius cadere, pro Conicere se in collum alicuius, Collum alicuius invadere, complecti; Labi in collum alicuius, in me incidit, me complexus est. Cicero.
Cena et pro ipso cenandi actu ponitur. Scripsit tamen ita Curtius Lib. 7: Bessus circumferri merum largius iubet, debellaturus super mensam alexandrum. Et Florus Lib. 4. c. 2. n. 69: Iuba quum sese recepisset in regiam, magnisice epulatus, postero die cum Petreio, fugae comite, super mensas et pocula intersiciendum se ei praebuit.
* Hunc autm voculae Supter usum non malum esse, tm ex his Curtii, Flori, et aliorum idoneis locis, tum vero ex iis, quae in proxime praecedenti attulimus, abunde intelligi potest. Conf. Vorst. de Lat. Falso Susp. 229.
1. Intransitive pro superesse vel superstitem esse usurpatur.
* V. g. Superat pars coepti. Quid paer Ascanius, superatne et vescitur aura aetheria? Virg.
2. Transitive pro Vincere.
* V. g. Superare aliquem doctrina, virtute, gravitate, constantia. Valer. Max. Multo se ipsum, quam hostem, superare. operosius est.
3. Pro Superiorem esse adscendendo.
* V. g. Montes superavimus altos. Virg. Adscensu supero summi fastigia tecti.
4. Pro Excedere.
* Varro L. 1. c. 53: In ea re fructus sumptum superat.
* Maxime interdum etiam Superlativis iungitur: quod, quum fiat rarius, haud
imitandum. V. g. Maxime liberalissimus. Cic. Att. L. 12. Ep. 38. Gell.L. 13. c. 15. Menk. Spec p. 37.
At. quod contra Goclenium notandum, cum praecedente Substantivo Superlativum aeque usitate concordare animadvertimus. Cic. Indus fluminum maximus.
* 1. Cic. Fam. L. 6. Ep. 9: Cum A. Caecina mihi tanta familiaritas consuetudoque semper fuit, ut nulla maior esse possit.
2. Nep. Milt. 1: Et antiquitate generis, et gloria maiorum, et sua modestiâ unus omnium maxime floruit.
3. Id. Timol. 1: Namque huic uni contigit, quod nescio an ulli, ut cet.
4. It. Sic rogo, ut qui maxime et summa contentione solent.
5. Terent. Andr. A. 1. Sc. 1. Adolescentula formâ et vultu, Sosia, adeo modesto, adeo venusto, ut nihil supra.
6. Tacit. Germ. 9: Auspicia sortesque, ut qui maxime, observant.
Mirifice etiam placet, praeter alios Superlativum exprimendi modus, ille, qui sit per additum Pronomen Si quis, Si quisquam, Si ullus, cui Is certe respondet.
* V. g. Si quis buius rei vebenmenter cupidus est, is certe ego sum; Si quisquam praeter alios paullo timidior est, is certe frater tuus est; Si ulla regio amoena est, ea certe est Campania.
Nec displicet ille Superlativum formandi modus, qui sit per interrogationem aut per Comparativum negantem. V. g. Quis hoc viro bumanior? Quid posset dici stultius? Item: Non potuerunt a te elegantiores scribi, quam scriptae sunt litterae.
Etiam Nominibus Adiectivis Superlativi Gradûs Pronomen Quisque adicitur non ineleganter.
* V. g. Optimus quisque turpi vitae mortem praefert honestam. Praestantissimus quisque amat modestiam.
Adiciuntur praeterea Superlativis voces: Unus omnlum, Sine controversia.
* V. g. Aristoteles, unus omnium acutissimus Philosophus. Plato sine controversia doctissimus.
* Nempe Latini haic Comparativo fere utuntur. Fere, inquam; neque enim desunt omnino exempla, quibus Superlativus similiter, ut apud nostrates, botiner pro Comparativo. V. g. Flor. L. 3. c. 12. n. 2. 31 Cuius aetatis superiores centum anni, sancti, pii -- Postremi centum -- ut claritate rerum beliicarum magnifici, ita domesticis cladibus miseri et erubescendi.
* Hiirtias de B. Afr. c. 75. cum Dativo extulit. V. g. Supersedere pugnae, Livius L. 21. c. 40. et alibi, et Curtius L. 5. c. 6. cum Infinitivo. V. g. Supersedere loqui apud aliquem, Supersedere castigare. Gellius L. 2. c. 29. cum Accusativo. V. g. Supersedere operam. Cognati et affines operam, quam dare rogati sunt, supersederunt. Nisi velis in hoc loco Gelliano statuere a)nti/ptws1in; sicut in illo Terentii: Populo ut placerent, quas fecisset fabulas.
* Priori modo intransitive sumitur notatque idem, quod sufficientem esse: posteriori modo accipitur transitive.
* Sed Supplere aliquid, Etwas wiederum erganzen, bonae notae est. V. g. Supplere legiones; Supplere bibliothecam; Virg. Si fetura gregem suppleverit.
* Huius elegans et praeclara vis verbi est, quum dicimus, nos quemdam non satis dignum iudicare, cui supplicemus, eo quod operâ ipsius facile carere queamus. V. g.
Cic. L. t. Fin. Non multum Graecis supplicandum puto, Ich meyne nichtb, dass ich eben nothig habe, lange den Griechen gute Worte darum zu geben, Vavassor in Antib. p. 597.
* Velarius i. e. servus, qui velis aularum olim praesitutus erat.
* 1. Supra quam servus: quod apud Cic. in Top. idem est, quod Amplius quam servus, Conditione et statu potior, quam servus; Gr. u(po\r delon.
2. Supra aetatem omnia ei sunt tributa: pro quo etiam dicitur, Sapientior est, quam aetas ferat.
3. Supra cetera eminere, Liv. L. 2. c. 9: Multum supra servos esse, Tac. Germ. c. 25. n. 4.
4. Supra modum dolere, Plin. L. 4. Ep. 21. Hebertes et Supra modum tardi, id. Lib. 6. Ep. 2.
5. Supra quam dici potest, i. e. valde, v. g. Extulerat baud ita pridem acerbo luctu optimam et spura quam dici potest dilectam coniugem suam.
6. Supra quam cuiquam credibile est. Sallust. B. Cat. c. 5: Corpus patiens inediae, supra quam cuiquam credibile est.
7. Supra vel infra aliquem sedere, Veber oder unter einem sitzen, Cic. L. 9. Ep. 23.
* Summam autem, vel extremam manun imponere, teste Servio L. 7. Aen. est coepta persicere, sive ad perfectionem adducere, per Metaphoram a pictura, quam manus extrema vel suprema vel summa complet atque ornat. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 14.
Pro Susependere actionem: Sustinere actionem, item Differre vel Reicere actionem in aliud tempus.
Pro Suspendere adsensum suum: Sustinere, cobibere, retinere adsensum suun, Sustinere se ab omni adsensu, Continere se ab adsentiendo, Sustinere se a respondendo, Se a respondendo, ut aut approbet quid, aut improbet, sustineat, ut neque neget aliquid, neque aiat, Cicero Lib. 4. Acad. Quaest. n. 104.
Eodem censu habendum: Suspendere censuram, Suspendere iudicium suum: pro quo tutius dixieris, Rem aliquam in medio relinquere, iudicium suum haud interponere, Malle e)pe/xein.
* Recte autem dicitur, Cortina suspensa, Aulaea suspensa, Animus suspensus i. e. dubius, Detinere aliquem suspensum, Einen im Zweifel stehen lassen; In suspenso liquid relinquere, Etwas unerortert lassen; Suspenso gradn rie, Leise auf den Zehen geben.. Voss. de Vit. 154. Borrich Cogit. 36. Cellar. Antib. 238. C. P. 384.
* Latninis enim Suspicere signisicat non nisi Oculos attollere, vel Venerari.
de aliis, sed quam alii de me fovent. Reitz. 590.
* Verum nihil causae videtur esse, quare imitari non debeamus culitssimos illos scriptores, Plautum et Terentium, sepositis Archaismis et ficitis ad ridendum vocabulis. Neque inania heic sunt crepitacula Pronomina illa Meus, Suus, Vester, cet. sed rem oculis subiciunt expressius. Nec Comici modo his Pronominibus indulgent, sed et optimi quique scriptores alii: ita enim et Livius, Sallustius, Curtius, Virgilius, quin et ipse Cicero; quamquam hi rarius, quam Comici iili, hoc fecisse deprehendantur. Borrich. Analect. p. 38.
† Quod autem speciatim attinct ad locu tionem Inducere animum; Cicero numquam, quod quidem constat, ei addidit Pronomen Suum. Recte autem dicitur Obire diem et Obire diem suum: quorum neutrum posthabendum arbitror. Conf. supra Inducere animum suum.
* Exempla eius ex Cicerone, Nepote et Quintiliano allata vide sis in Vorstii Lat. Falso Susp. 44. seq. Conf. etiam supra Reciproco utimur cet.
* Adietivum Conditionalis occurrit apud Tertullianum et in Pandectis. Conf. in Parte Etymol. Sect. 1. Voc. Conditionalis.
* Cicero pro eo L. 2. Orat. n. 217: Qui eius rei rationem quamdam conati sunt artemque tradere, Die sich bemuhet haben, diese Sache systematice vorzutragen. Alii: In formam artis aliquid redigere; Ad formam artis aliquid revocare; Ad eam formam, quae sibi ubique constet, disciplinam aliquam redigere.
* Pro Talis - Qualis, etiam eleganter cum veteribus dixeris Is - Qui. Ita v. g. pro eo, quod Nepos Milt. c. 1. dicit, Ea erat aetate, ut considere cives possent sui, talem futurum, qualem cognitum iudicarunt; elegantius dixisses, Eum futurum, quem cognitum iudicarunt. Ita enim Cic. L. 1. Fam. Ep. 6: Praesta te eum, qui mihi a teneris, ut Graeci dicunt, unguiculis es cognitus.
* Taliter et Qualiter, Adverbia probae notae sunt: sed hoc nexu barbare et ponuntur et significant.
* De Positivis, res certa est, et in propatulo. De Superaltivis, confer locum proxime subsequentum. De Comparativis, accipe haec exempla: Quintil. Quam magis adrumma viget, tam magis ad male faciendum urget. Cic. Orat. c. 73; Tam magis offendit nimium, quam parum.
* Iungunt quidem ipsi quoque veteres vorculam Tam Superlativis: sed non nisi tunc id faciunt, quum voculam Quam itidem Superlativo iunctam subiciunt. Terent. Heaut. A. 5. Sc. 2: Adolescens quam minima in spe situs etit, tam facillime patris pacem in leges consiciet suas. Id. Adelph. A. 3. Sc. 5:
Quam vos facillime agitis, quam estis maxime
Potentes, dites, fortunati, nobiles,
Tam maxime vos aequo animo aequa noscere
Oporte, si vos vultis perhiheri bonos.
Plautus Merc. A. 1. Sc. 2: Quam maxime resisto, tam res in periculo vertitur. Heic ad alterum Tam vocabulum Maxime subaudiendum est. Sallustius B. Iug. Quam quisque pessime fecit, tam maxime tutus est. Apparet, credo, Latinos, quoties voculae Tam Superlativum subiciunt, toties voculam Quam itidem Superlativo iunctam ei subdere; et nisi hoc faciant. nec illud facere. Usurpantur autem Tam et Quam in talibus pro Tanto et Quanto, et Superaltivi pro Comparativis: ut, quod Terentius dicebat, Quam minima, Tam facillime; id dictum pro Quanto minore, Tanto facilius: et quod Plautus, Quam maxime, Tam maxime; id dictum pro Quanto magis, Tanto magis. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 267. seq.
* Cic. L. 1. in Verr. n. 149: Rabonium porro intelligebat rem totam esse patefacturum: tametsi quid poterat esse apertius, quam nunc est, ut uno minus teste haberet Rabonio:
Liceor, Addico, Distraho, Metior, Constat, Conduco, Loco, Feneror, Paciscor, Pango, Condemno, Postulo, et similibus aestimandi Verbis. Cetera omnia Nomina mensurarum, sive sint certae, sive incertae, iunguntur in Ablativo, et numquam in Genitivo. V. G. Quanti est emptus codex tuus? respondebis, Magno, et non Magni. Hic liber minoris emptus est, quam tuus: non Minori. Quanticumque alius aestimet, ego non magni facio: non dicendum est Quantocumque. Hanc rem tantidem tibi tradam, quanti constat.
Si interrogetur per Quanti, respondebitur in Ablativo. V. g. Quanti emisti hunc librum? Resp. Tribus Ioachimicis. Quanti emptus est codex? Resp. Magno vel Parvo. Quanti ergo? Resp. Tribus nummis. An pluris? Resp. Non pluris, immo minoris.
Si tamen Tanti et Quanti, Pluis et Minoris, Maximi et Minimi, iungantur Substantivis, ponenda sunt in Ablativo, non Genitivo. V. g. Tanto pretio emi, quanto tu; non Tanti pretii. Item Maximo pretio emi; non Maximi pretii. Valla Lib. 3. c. 1. Conf. supra Aestimare magni; item Maioris et Multi facere.
* Ternt. Heaut. A. 1. Sc. 1. v. 53: Ego te meum dici tantisper volo, dum, quod te dignum est, facies. Cic. L. 9. Fam. Ep. 2: Tibi censeo latendum tantisper ibidem, dum effervescit baec gratulatio.
Tantisper apud Gellium adsciscit etiam Quoad.
Tantisper omittitur apud Cic. Non exspectavi, dum mihi a te litterae redderentur.
*Ponitur etiam absolute, sine subsequente particula Dum, apud Livium L. 1. c. 3: Tantisper tutela muliebri res Latina, et regnum avitum paternumque puero stetit. Adde eiusdem libri cap. 22.
Pro Tantisper - Dum, minus eleganter ponitur Tam diu - Donec.
Hae autem fere sunt particulae relativae temporis, idem significantes, indicativum, et in oratione obliqua etiam Coniunctivum poscentes: 1. Tam diu, dum. 2. Tam diu, donec. 3. Tam diu, quam. 4. Quam diu, tam diu. 5. Tam diu, quam diu. 6. Tum diu, quoad l. dum. 7. Quoad. 8. Quam diu. 9. Tantisper, quoad. 10. Tantisper, dum. 11. Usque dum. 12. Usque donec. 13. Usque eo, quoad. 14. Usque adeo vel eo, dum. 15. Usque edeo, donec vel dum. 16. Usque adeo, quoad. 17. Per aliquot dies, quoad cet.
* Cic. in Bruto: Vixit tam diu, quam licuit in civitate bene vivere Ad Attic. Rogo, quo aderis Romae, tu ut satisdes. Gellius L. 15. c. 8: Quo ille tamen vocabulo tantisper uti se attestatus est, quoad melius, inquit, invenero. Cic. Offic. Disces, quam diu voles: tam diu autem velle debebis, quoad te quantum prosicis, non paenitebit. Id. L. 12. Ep. 19. Mihi quidem usque curae erit, quid agas, dum, quid egeris, sciero. cet. Gocl. Obs. 228.
* Livius: Tantum abest, ut tibi sim impedimento, ut contra te adhoreter. Cicero Orat. n. 104: In quo tantum abest, ut nostra miremur, ut usque eo difficilies a cmorosi simus, ut nobis non satisfaciat ipse Demosthenes. It. Tantum abest, ut te odio prosequar, ut potius te amem mirifice. Vel: Adhortorte: tantum abest, ut sim tibi impedimento.
Licet etiam, quum aliquid negandum est in propositione, Coniunctionem ne pnere, sicut id factum a Cicerone Orat. cap. 68: Tantumque abest, ne, quod ii, qui hoc aut magistrorum inopia, aut ingenii tarditate, aut laboris fuga, non sunt adsecuti, solent dicere, enervetur oratio compositiene verborum, ut aliter in ea nec impetus ullus, nec vis esse possit. Menkenii Spec. Anim. p. 1.
* Locutio eiusmodi in oratione eamdem vim habet, quam Non solum non. Si enim Cicero L. 1. Offic. c. 7. dicit: Tantum abest ab officio, ut nihil officio magis possit esse contrarium: idem est, ac si dicat: Non modo officium non est, verum etiam eontra officium.
Huic loquendi modo simile etiam est, quod effertur per Adeo non, sequente Ut potius. V. g. Vita homini adeo non contemnenda est, ut potius omni cum cura sit conservanda.
* Haec elegantia in Livio, Suetonio, Valerio et Floro frequens est.
Interdum interponitur Quod. Cic. Tantum quod hominem non nominat.
Pro Tantum non, occurrit etiam Modo non. Terent. Phorm. A. 1. Sc. 2. v. 18:
Senem per epistolas pellexit, modo non montes auri pollicens.
* Cic. L. 7. Fam. Ep. 23: Tantum quod ex Arpirati veneram, quum mihi a te litterae redditae sunt, Ich war kaum erst von meinem Landguthe Arpinati gekommen. Vorst. de Lat. Falso Susp. 187. Conf. Graevius ad Luciani Soloecistam Tom. 2. p. 729. Conf. Part. Etymol. Sect. 2. Tnatum, sequente Quod cet.
Macrobius tem et Silius Flaccus, eâ notione hoc Verbum usurparunt: elegantius tamen pro eo, et rectius cum Cicerone dixeris, Litem aut nomina aestimare.
* Ceteroquin Taxare apud Plinium Mai. Velleium Paterculum et alios notat reprehendere, Germ. Tadeln, meistern.
* Attempero vero tantummodo habet Accusativum personae et Dativum rei. V. g. Sapiens se attemperat omnium moribus, Weiss sich in alle Leute zu schicken,
* Cic. O tempora, o mores! Non oblivione amicitiae nostrae, neque intermissione consuetudinis meae, superioribus temporibus ad te nullas litteras misi. In Periculis et asperis temporibus. Duris quondam temporibus. cet. Schorus de Phras.
elegantias refert; sed improbat Scioppius Iud. de Stil. Hist. p. 211. 222. et 223.
*Et profecto nemo veterum hoc verbum istâ notione et construdtione usus est. Iustinianum tamen in Institutionibus ita locutum esse, observavit Vorsitus. Videtur autem Cellario detruncatum ex Latina formula Legibus teneri, Iureiurando teneri: quamquam neque his Infinitivum addere licitum est.
Latini dixerunt, Officium, munus, partes meae sunt; Partium mearum esse arbitror; Id facere me oprotet; Non alienum est a persona mea. Goclen. Silv. Barb. 69. Vorst. de Lat. Falso Susp. 88. et de Lat. Mer. Susp. 153. Cell. Antib. 218. C. P. 327.
Germanismi falso suspectae sunt:
* Tenere me non possum ab accusando, vel quin accusem, Cicero: Tenere fidem, Cicero; excubias, Val. Maximus; linguam, Ovidius; legem, Plautus; consuetudinem suam, Cicero; modum alicuius rei et in aliqua re, Tenere se intra silentium et in silentio Cicero, Plinius, alii; Os, Cicero, Virgilius; risum, Horatius; se domi, Nepos; Tenendum est, pro Servandum est, Praestandum est, Cicero: Tenere mare libere, Meister zur See seyn. Hirt. B. Alex. c. 8: Tenere aliquid manibus, Cicero pro Sext. c. 32: Tenere aliquid memoria, Plinius L. 6. Ep. 33. Vorst. de Lat. Falso Susp. 77. seqq.
Germanismi merito suspectae sunt:
* 1. Terner hospitium pro Exercere cauponam, Wirtbschaft halten.
2. Tenere multos famulos, Tenere equos, gallinas, columbas, cet. pro Alere numerosam familiam, vel potius famulitium, Alere equos, gallinas, columbas, cet.
3. Tenet de se plurimum: pro quo Lat. Plurimum sibi arrogat, Homo arrogans, Homo inflatus est, Inani tumet sperbia, Inani tumet fastu.
4. Tenet hac de re parum: pro quo Lta. Hanc rem parvi ducit, Hanc rem baud magni aestimat, Hoc insuper habet.
5. Tene hoc pro te: pro quo Lat. Serva hoc tibi.
* Tenor non significat argumentum, sed formam, modum ac rationem v. g. Liv. L. 2. c. 42. Uno velut tenore, Einen Weg, wie den andern. Et L. 5. c. 4. Uno tenore rem peragere, Auf eine Weise eine Sache abhandeln. It. Eumdem loquendi tenorem perpetuo
servare, In Seinen Redensarten immer bey einer Leyer bleiben.
Inter Adiectivum tamen et Substantivum interponi potest.
* Sueton. Aug. c. 85: Quam XIII. Libris, Cantabrico tenus bello, nec ultra exposuit.
Si Casus sit Singularis Numeri, in Ablativo ponendus est.
* V. g. Capulo tenus, Collo tenus, Umbilico tenus.
Quamvis non numquam et Accusativo iungatur.
* Val. Flaccus L. 1: Et Tanaim tenus immenso descendit ab Euro. Florus: Curio Daciam tenus venit.
Si vocabulum significat res geminas, aut caret Singulari Numero, tunc poscit ante se Genitvum Pluralem.
* V. g. Aurium tenus, Cumarum tenus, Crurum tenus, Clunium tenus; non Clune tenus. Valla L. 2. c. 8. 9.
Ceteroquin et in Plurali Ablativus locum habet cum hac Praepositione.
* Celsus L. 1. c. 2: Demittere se in aquam calidam inguinibus tenus.
incoluerunt, ut interdum ad ipsos Cimbros nomen istud translatum etiam videatur esse; ipsis tamen Germanis semper fuit proprium, fuitque omnis. Germanorum gens eo subinde insignita: ne quid dicam, quod iam antiquissimis tem poribus Adiectivum Teutonicus non ad Danos, non ad Cimbros, sed ad Gemanos nostros accommodatum sit; prout hoc videre est ex Propertio Lib. 3. El. 3. v. 44. Martiale Lib. 14. Ep. 26. Claudiano in Eutropium v. 406. aliis.
Theca arenae scriptoriae; Pyxis, quâ utimur in spargenda arena madentibus litteris, Eine Sandbuchse, Phil. Melanchth. Ep. 139.
* Hinc intelligitur, nobilitate illustres viros apud nos minus recte cognominari per Praepos. De v. g. Severinus de Monzambano. Si, quod per errorem putamus, ad equestrem dignitatem denotandam Praepositione opus est, ad legem Latinitatis Praepos. A vel AB heic arcessenda est. V. g. Severinus a Monzambano. Praepositionem DE ab Italis et Gallis hodiernis mutuati sumus in hac loquendi sorma: idque per inscitiam Latinitatis vel insignem incuriam. Conf. Part. Etym. Sect. 2. A et Ab.
adsciscunt particulam Ne. V. g. Timeo, Vereor, Metuo, Periculum est, ne moriatur, pro Ut moriatur, Ich furchte, er sterbe. Sin incerti simus, adsciscunt Quid, Quemadmodum, vel alias eiusmodi particulas dubitative positas. V. g. Cic. Nunc istic quid agatur, magnopere timeo.
† Verum Linacer hoc loco Ne explicat per Ellipsin Ne non: atque Ut exponi videtur posse per Quomodo. Aliter tamen heic sentit Valla L. 3. c. 27. c. 27. ac Perizonius ad Sanctii Minerv. p. 818.
* Discrimen tamen istud. quod ubique inculcatur a Grammaticis inter Ut et Ne post verba timendi, non ubique custoditura veteribus: quo de Vossius in Aristarcho de Construct. c. 67. et Sanctius in Minerva L. 4. de Homonymis.
Interdum Ne per Ellipsin omittitur. Nep. Pelop. c. 1: Cuius de virtutibus, dubito, quemadmodum exponam: quod vereor, si res explicare incipiam, non vitam eius enarrare, sed historiam videar scribere: si tantummodo summas attigero, ne rudibus litterarum Garaecarum minus lucide appareat, quartus fuerit ille vir. Et in Fragm. epistolae Corneliae: Si perseveras, vereor, in omnem vitem tantum laboris culpd tud recipias, uti in nulle tempore tute tibi placere possis. Menken. Spec. 2. p. 135.
Interim quando post talia Verba ad Ne, etiam Non vel Nihil additur, tunc vere negative singnificat.
* Ut: Timeo, ne non impetrem, Ich furchte, ich werde es nicht erlangen, Cic. Vereor, ne non ille solus laesum se esse putet, id. pro Rosc. Amer. c. 43. Metuebat, ne dolorem perferre non posset, Er besorgte sich, erwurde den Schmerz nicht ertragen konnen, id pro Mil. Neque est periculum, qui leonem aut taurum pingat egregie, ne idem in multis aliis quadrupedibus facere non possit, id. L. 6. Orat. n. 69. Iam metuit praefectus, ne sibi sides habita non esset, Curt. L. 3. C. 13. n. 4.
Interdum et tertia negatio ipsi Verbo additur, et tum omnis metus abesse signisicatur.
* Cic Non vereor, ne hoc officium meum P. Servilio non probem i. e. non dubito, quin hoc officium meum Servilium sim probaturus. Id. L. 2. Ep. 1: Non vereor, ne non scribendo te expleam, Dafur gravet mir nicht, dass ich dir nich werde mit meinen Briefen annoch zur Genige aufwarten.
† Interdum timendi Verba, si negetur res, praeter particulam Ut adsciscunt etiam insuper Nor. Cic. pro Marcello: Vereor, ut hoc perinde intelligi auditu non possit, atque ipse cogitans sentio. Id. Tusc. Et tamen veremur, ut hoc vatura non patiatur. Sed videndum, ne mendum subsit his locis.
Certe longe usitatius est, Vereor, ut, et Vereor, ne non. Itaque a Vereor, ut non, ab stinendum videtur, praesertim quum res non immerito suspecta sit, Tursell. c. 200.
Peculiare est: Tanto pertuli, ut iures, quemquam maiora posse, Terent. Locutio est adfirmativa; sed sensus negativus. Et si qua sunt similia.
Nota: Quum heic de Verbis Timendi agatut; timendi potestas latius ???c loco patet, ut dubitationem et suspiciorns difficultatem omnem complectatur. Ita quidem praeter Verba supra iam commemorata pertinent huc etiam Anxius sum, Considero, Dissido, Dispicio, Est formido, Dubium habeo, Metus est, Metu perterreor, Pavor est, Securus sum, Sollicitus sum, Sollicitudinem curamque sustineo, Timor est, rel.
* Barbari post huiusmodi Verba, quum sensum adfirmativum postulant, interdum Quod pro Ne ponunt. V. g. Timeo, quod magister resciscet, pro Timeo, ne magister reciscat. It. Vereor, quod veniet, pro Vereor, ne veniat.
Sed quum huiusmodi Verba sensum negativum postulant, interdum Quod non pro ut pnunt. V. g. Vereor, quod non veniet, pro Vereor, ut veniat.
Timendi Verba Infinitivum etiam post se habent. V. g. Timent dimicare.
* Tondere autem, ait Cl. Longolius in recensione huius Lexici mei in Act. Erud. publ. Lips. Kal. April. 1731. p. 191, aeque de
homine ac de pecore dicitur. Evolve Cic. Tusc. 5. c. 20. in Pison. c. 8. extr. Sueton. Aug. c. 79. Virg. Ecl. 1. v. 28. Aeneid. L. 5. v. 556. Tibull. L. 3. Eleg. 1. v. 10. alios. Immo Tonsura, quae causa litis, veteribus non fuit ignota. Ovid. Art. Am. 1. v. 517:
Nec male deformet rigidos tonsura capillos.
Conf. Fub. sub utroque Voc. Cic. L. 2. Offic. habet etiam Culter tonsorius, qui alias Novacula dicitur. Latinis etiam dicitur Tondere barbam, quod alias exprimunt per Demere, Resecare, Incidere. Hactenus Longolius.
Adiecerim locum ex Curtio, ubi similiter Tondere de homine dicitur, scil. L. 10. c. 5. n. 17: Persae comis suo more detonsis, in lugubri veste -- Regem vero disiderio lugebant.
* V. g. Mare, quam lognum est. Tu. quantus quantus, nihil nisi sapientia es. Germania, quam late patet. Totum hoc, quantumcumque est, quod certe maximum est, totum est, inquam, tuum, Cic. pro Marc. c. 2.
usurpem; quamvis veteres dicant Tractare aliquem acerbius et durius, nimis aspere, clementer, commode, honorisicentissime, et liberalissime, iniuriose, liberaliter, magnifice, parum pie, scelerate, insidiose, humaniter, Tractare sicios magnâ sanctitate: malim, Agere cum aliquo bene vel male; Habere aliquem bene vel male; Accipere aliquem bene vel male; Verberibus aliquem accipere.
* Dicunt etiam Latini, Lampada alicui tradere, quum de successore in munere docendi sermo est.
Atque hinc Nomen verbale Traductio eâdem notione apud eosdem, v. g. Richardum Simonium Hist. Crit, V. T. 1. 2. c. 20. ex Vers. Edit. Genevens. Blounti p. 580. increbuit; pro quo Latini dicunt, Versio, Translatio.
* Traducere, proprie est transportare, et translate, ut Graecum diaba/llein, pro Atterere alicuius famam, belle se habet. V. g. Traduci per ora hominum, Liv. L. 2. c. 38. Significat etiam Agere, Transigere, Exigere. V. g. Actatem otiosam et quietam sine ullo
labore et contentione traducere, Cic. de Sen. c. 22.
Traductio Latinis est
1. Actus transducendi v. g. Traductio captorum, Auson. ad Gratian. c. 4.
2. Exactio, v. g. Traductoio temporis, Die Zeitvertreibung, Cic. 1. de Divin. c. 56.
3. Ingamia, v. g. Damnatus cum dedercore et traductione, Seneca L. 1. de Ira c. 6.
* Curt. L. 9. c. 6. n. 8: Quis deorum hoe Macedoniae columen ac sidus diuturnum fore polliceri potest; quum tam avide manifestis periculis offeras corpus, oblitus, tot civium animas trahere te in casum?
* Transmigratio vocabulum non optimae notae est, occurrens modo apud Vulgatum Interpretem et Prudentium. Fab.
1. Absoulute. Cic. Caesar in Africam transmisit.
2. Cum accusativo simplici. V. g. Transmittere Rhenum.
3. Cum Accusativo gemino. V. g. Transmittere Rhenum exercitum.
4. Apud Cic, etiam ad Att. L. 9. Ep. 3. cum Ablativo: Transmittere mari supero. Schor. Phras.
* Alii enim nobis laudem tribuunt; sed arrogantes sibi sumunt.
* Usitatiora tamen sunt apud veteres etiam Duodequadragesimus et Undequadraginta, pro Trigesimus octavus et Triginta novem.
* Verum non male ita dici, oftendit Borrichius in Voss. p. 256. Dicitur enim Trivialis schola, non quod rude aliquid et plebeium sit, sed quia talis schola publica vulgo in media plerumque urbe aperitur, h. e. in trivio aliquo, quo ab omnibus vicis viisque patet commodior accessus. Conf. Cell. Antib. 220.
Borrchianam hanc sententiam confirmant loca veterum. V. g. Instini L. 21. c. 5. n. 8: Dionysius, ludimagistrum professus, pueros in trivio docebat. Ne quid dicam, quod ipse Quintilianus paedagogia nuncupat Scholas rriviales, teste Andrea Wilkio in Praefat. ad lectorem libelli sui, qui inscribitur: Ausfubrliches und grundliches Bedenken, wie man einen Knaben daheim im Hause erstlich, und dann ferner unter dem Praeceptore in der Schule fuhren und lehren soll. Magdeb. 1602. 8vo.
† Vossio etiam refragatur Etymologia illa, praeter omnem quamvis necessitatem ex recentiori aevo arcessita, quam Ioh. Petr. de Ludewig in Hist. Quadripartitae Erud. n. 5. p. 22. adfet: Ex quo, inquiens, Augustinus, sive primus, sive inter primos, septem numerare cepit artes liberales, quum plerique ante illum Dialecticen ex illarum numere omiltterent. easque in duas distinxit classes, tres scilicet Logisticas, et quattuor Mathematicas; Boethius autem, qui Saec. U et VI floruit, primus Quadrivii voce de quattuor scientiis Mathematicis usus est: sequentibus saeculis non solum usus vocum Trivii et Quadrivii, sed et inde denominatarum Scholarum trivialium ubique fere innotuit.
* Atque hinc tandem patet, vocabulum trivialis sumi bifariam: 1. pro rudi, vulgari ac plebeio. 2. pro eo, quod in trivio vel media urbe omnibus conceditur et tamquam commune est.
* Trudere Verbum, bene se habet; sed cum hoc apposito non reperitur. Dicunt autem Latini, Trudere aliquem in proelia, Einen zur Bateille treiben; Cuneus cuneum trudit. Ein Keil treibt den andern.
* Tolerabilior locutio videtur, si generatim usurpetur pro eo, quod dicitur Tntum aliquem praestare, Sartum tectum ab omni periculo aliquem conservare.
* Ita Tutus non tantum intransitive pro eo, qui tutus esse petest; sed etiam transitive pro eo, qui tutum reddit, sumitur.
† Tutus auxilio, habet Virgilius: Auxilio tutos dimittam opibusque iuvabo. Quamvis sunt, qui pro Tutos legant heic Laetos.
Interim Tutum esse aliquâ re, tamquam causâ efficiente, quis recte dici neget?
Vaco absolute positum, idem notat, quod Otium habeo. Cic. Scribes aliquid, si vacabis.
Vaco Philosophiae i. e. operam do.
Vaco ad ineptias i. e. otium habeo. Ovidius etiam Lib. 3. de Ponto Eleg. 3. habet, Vacare in opus aliquod.
Vaco culpâ i. e. careo.
Vacat locus i. e. vacuus. est.
Vacat mihi, audire verbatua i. e. otium vel vacuium tempus est. Vacat, heic impersonaliter sumitur.
Si nomen additur, significans actionem quamdam sive qualitatem, adiungemus A Praepositionem. V. g. Vacare a labore, ab officio publico, a studiis, ab omni molestia, ab agricultura, a custodibus, a scribendo Plin. Lib. 3. Ep. 7. ia metu Liv. Lib. 7. c. 1. a negotiis Phacdr. Lib. 3. Prologo v. 2. Valla Lib. 5. c. 85.
* Cicero etiam dicit ad Attic. avimum vacuum ad res difficiles subeundas adrerre.
* Dicunt Latini, et nominatim Cicero, Valde libenter, Valde bene, Valde graviter, Valde vehementer, cet: sed Valde mane, Valde sero, non item.
Valere a pecunia i. e. locupeltem esse.
Valere a morbo i. e. rediisse cum laesa valetudine in gratiam.
Valere aliquid i. e. aliquantum excelentem esse.
Valere ad aliquid, in aliquid i. e. utlie esse.
Valere alicui i. e. prodesse. V. g. Hoc mihi valet ad laudem.
Valere re aliqua et in re aliqua inter aliquos, i. e. excellere.
Valere apud aliquem i. e. in gratia et auctoritate esse. V. g. Valere apud aliquem nihil, multum, plurimum.
Valere contra aliquid, i. e. munitum et fortem esse. Plin. 20. c. 13. et 14: Valet ruta contra scorpionum ictûs et araneorum,
† Id responsum quo valeret; quum intelligeret nemo, Corn. Them. c. 2. s. 7.
* Vanitas apud veteres fere idem est, quod Mendacium, superbia, adulatio, levitas, et opponitur Constantiae. Cic. Lib. 3. Offic. Quodsi vituperandi, qui reticuerunt; quid de iis existimandum est, qui orationis vanitatem adhibuerunt? Tacitus in Vita Agricolae: Uti prosperitate rerum in vanitatem.
* Vapulare intransitive significat, ut Conflagrae, Deslagrare.
Variare otium labore i. e. alterna amare, alternare.
Variant multa de eius morte auctores i. e. Varie tradunt.
Varians Graecorum exempla i. e. discrepant.
Variare ab aliquo, ab alicuius sententia, ab alicuius opinione i. e. diversum esse.
Variare aliquid maculis, Etwas bunt machen, i. e. Varium facere.
* Ubi enim est Adverbium Signisicans actum vel motum in loco.
Pro Ubique absolute posito Cicero habet Omnibus locis. V. g. Ut omnibus locis a Platone disseritur. Schori Phras.
* Plinius L. 9. Ep. 36. pro Vehi equo, habet Gestari equo.
* Sumitur etiam interdumnotione propriâ et neutraliter, v. g. Plin. L. 9. c. 33: Velisicare per summa aequora.
† Historici complura frequentat, quae ipsis plane propria sunt. Sic etiam frequentissima Historicis est constructio Profunda maris, Incerta viae, a quibus fere abstinent Oratores. Quin et figuras sibi veluti proprias amant Historici, in quibus haud postrema est Graecorum Enallage Insinitivi pro Imperfecto. Utuntur quidem eâ etiam Poetae: sod historiam esse proximam Poesi, et
quodammodo carmen solutum, observat Quintilianus Institut. Orat 10. 1.
* Venarum pulsus, Plin. Hist Nat. L. 2. c. 97. Der Puls.
Venarum inaequalis percussus, Plin. L. 7. Hist. Nat c. 51: Der inegale Puls. Moventur venae inaequalibus intervallis. Cels. L. 3. c. 6.
Venae naturaliter ordinatae, Cels. L. 3. c. 6. Der Puls, der ganz naturlich geht.
Venae salunt, Ovid. Vena micat, Cic. de Nat. Deor. Die Ader pucket.
Venam secare, incidere, ferire, Die Ader schlagen. Conf. supra Secare venam.
Vendere sectionem speciatim notat vendere bona alicuius sisco addicta.
* Usurpant heic etiam Latini Praefari honorem. V. g. Cic. Obscensa si dicimus, honorem praefamur, Germ. So mussen wir sagen, mit Ehren zu melden. It. Haec si appelles, honos praefandus est. Conf. supra Praefari honorem.
Venire in suspicionem, in eum sermonem, in oratorum numerum, in sermonem hominum et vituperatione, in conspectum, in potestatem alicuius, in periculum, in discrimen, in alienas manus, in consuetudinem; Quidquid venit in huccam; Venit res ad pactione, a minis ad manus, a verbis ad verbera; Venire ad nihilum; Venire ad maximas pecunias; Cicero.
Venire in contemptum; Venit regnum ad illum, Iustinus.
Venit inde incommodum, Cicero et Sallustius.
Venit vel Obvenit mihi bereditas ab eo, Cicero.
Venit tempus, dies, Caesar, et Livius.
Venire alicui sub oculos, Seneca.
Venit res ad certamen, Sallustius.
Venire ad sinem, ad extrema, navibus; Domus illa nunc in alienas manus venit: Venire ad extremum, ad extremam tabem, Livius.
Venire in tunicis albis, Plin. Lib. 7. Ep. 27.
Venire in equis, Florus Lib. 4. cap. 2. n. 48.
Venire in odium et invidiam, in gratiam et favorem, in amicitiam et intimam familiaritatem, in adsinitatem; Venit ad aures meas, cet. optimi scriptores. Conf. Vorstii de Lat. Falso Susp. 136. seqq.
Dicunt ceteroquin: Venire ab aliquo, de aliquo, et ex loco.
† Contra Schorum de Phras. Hadrianum Cardinalem de Eleg. Lat. Serm. et Goclenium Obs. 176. notandum, Nominativum heic non rudi ac vulgato modo poni. Saepissime enim haec constructio occurrit vel apud ipsum Cioeronem.
* Neque dissimulamus tamen, per Genitivum, v. g. Venit mihi in mentem illius temporis, elegantius efferri: quamvis sunt, qui Ellipsin heic statuunt, ut subaudiatur nomen Recordatio.
Dicunt insuper Latini, Venit mihi in mentem, hoc facere; et interdum, ut hoc faciam.
† Genitivus tamen plane incongruus videtur esse, in exprobrando. V. g. Cic. L. 1. orat. Heus tu, quid tibi in mentem venit, ita respondere? Si per Genitivum hoc efferres: Hens tu, cuius tibi in mentem venit, ita respondere? linguae Latinae genio id non responderet.
* Sic Bene, belle habere, et Bene, belle se habere, Cicero pro valere et sanum esse. Conf. supra Ponit ventus.
* Ad salutandum amicos, minus usitate dicitur. Vid. supra Gerundium in dum.
Venio salutatum amicos et Venio salutaturus amicos: hi bini modi omnium optimi et usitatissimi sunt.
* Hunc Graecismum autem Poetae interdum imitantur. Quin ipse Cicero 2. in Verr. Hunc iubet fine cura esse, pro Iubet, ut hic sine cura sit. Conf. supra Infinitivorum Graecismos.
* Ter. Solide gaudere sua gaudia. Sall. Proelium male pugnatum. Proverbio dicitur: Dormire somnum Epimenideum. Turbare turbas. Obsonare obsonium. Saltare saltationem. Metuere metum. Ridere risum. Pectare peccatum. Currere cursum. Mori mortem. Vivere vitam. Sperare spem. Vivere aetatem. Ludere aleam. Ire viam. Navigare aequor. Lucere faces. Olere unguenta. Cic. pro Mur. Pugna summâ contentione pugnata. Id. 2. de Leg. Oratio perorata. In Verrem 5: Statuam statuere. Id. Alicuius gaudium gaudere, Doleo dolorem tuum. Virg. Sine me hunc furere ante furorem, Gr. mani/an mai/nesqai. It. Servire servitutem.
subobscuram, odiosam ac futilem. Ita, v. g. melius dixeris, Illos, qui hoc benesicio sunt dignissimi, nemo temere adspernabitur, quam Illos, qui hoc beneficio dignissimi, nemo temere adspernabitur.
At in Infinitivo sine reprehensione omitti potest pro lubitu. V. g. Illos, quos hoc beneficio dignissimos existimo, nemo temere adspernabitur. Item: Illos, quos hos beneficio dignissimos esse existimo, nemo temere adspernabitur.
* Cic. Quoniam his voluminibus ad te profecta vox mea est, tribues his, temporis, quantum poteris: poteris autem, quantum voles. It. Quoties tui recordor: recordor autem quottidie: toties animo obversantur meo innumerabilia illa beneficia, quae a me in te proficiscuntur.
* Cic. Caritatem annonae vereri. Id. Reprehensionem doctorum vereri. Id. de Sen. Metuebant eum servi, verebantur liberi. Ter. Andr. 3, 4, 3: Ego dudum non nihil veritus sum, Dave, abs te, ne faceres idem, quod vulgus servorum solet, dolis ut me deluderes. Cic. 4. Acad. Vas autem mihi veremini, ne labar ad opinionem, et aliquid adsciscam et comprobem. Id. de Senect. Vereri de aliquo.
* Vergere enim Latinis significat idem, quod Inclinare, Tendere, Sich neigen, lenken. V. g. Vergere ad meridiem, Vergere ad Macedoniam, Haec terrae pars vergit ad septentrionem, Animus ad prava vergens, Vergit nox ad lucem, Vergente die.
† Ex eo quidem, quod dicitur, Vergere ad prava, Vergere ad voluptates, Vergere ad vitia, cet. dici etiam posse Vergere in vel ad honorem, arbitratur Borrichius Analect. 57; sed, ut patet, minus commode. Cellar. Antib. 238. seq. C. P. 386.
* Cic. L. 9. Ep. 15: Mihi vero ad Nonas bene maturum videtur fore. Et L. 16. Ep. 23: Tu vero consice professionem. Plin. L. 9. Ep. 20: Tua vero epistola tanto mihi iucundior fuit.
* Omittitur Autem, quoties geminatur idem Verbum v. g. Hunc doces; me non doces.
Sed si Verbum repetitur sine contrarietate, tunc licet uti Autem non sine elegantia. V. g. Sapies, si id facies: facies autem, si me amabis. Valla L. 2. c. 24. Conf. paullo ante Verbum idem, quod cet.
* Ceterum quoque dicimus, Versari apud aliquem, inter aciem, ante et ob oculos.
minori fenore acceptam pecuniam pecuniâ maiori fenore acceptâ solvere, seu mutare creditorem peiore conditione, fenoreque duriore, ut antiquo creditore liberemur, Von einem christlichen Glaubiger unter die Iuden fallen. Unde Versura Graecis est metagrafh\ tou= danei/ou, nominis transscriptio, et ita Versura est Creditoris mutatio. Vel, ut brevius dicam, Versuram facere notat idem, quod Aes alievum ex aere alieno dissolvere, von einem borgen, und den andern davon bezahlen.
* Hinc Versuram ab aliquo facere i. e. mutuam ab aliquo pecuniam accipere, ut creditore altero liberemur. It. Non modo, magno, sed etiam iniquissimo fenore versuram facere coactus sum, Ich habe auf einen sehr unchristlichen Zins oder Wucher an einem Orte borgen, und am andern bezahlen mussen. Item: Versuris auctorare obaeratos i. e. mutuâ pecuniâ ingenti datâ, obstrictos sibi soli debitores efficere.
*En! Hexametrum, qui Ciceroni in Oratione pro Archia c. 1. obrepsit:
In qua me non insitior mediocriter esse Versatum.
Alius Hexameter occurrit L. 2. Attic. Ep. 18:
Displiceo mihi, nec sine summo scribo dolore.
Item in Orat. post reditum ad Quirites:
Auctores, testes, laudatoresque fuerunt.
Item L. 1. de Leg.
Nullius agricolae cultu stirps tam diuturria.
Item in Epp.
His ego consiliis si te praesentem habuissem.
Item L. 1. Acad. Quaest. n. 14:
Quum sunt dicta, in conspectu consedimus omnes:
It. L. 4. Acad. Quaest. n. 122:
Crassis occultata et circumfusa tenebris.
Item Orat. 1. in Catil. init. Iambicus senarius:
Successit tibi Lucius Metellus.
Ac praeter hos Senarios, quos vix possumus effugere, interdum etiam Phalaecum admittit: v. g.
Successit tibi Lucius Metellus.
Et Lib. 3. de Oratore, ubi ipse hoc tamquam vitium incessit, totum Distichon imprudens inseruit:
Ac mihi quidem veteres illi maius quiddam animo
Complexi, plus multo etiam vidisse videntur, Quam quantum nostrorum ingeniorum acies
intueri potest.
Tacitus Hexametro incipit Annales suos:
Urbem Romam a principio Reges habuere.
Integer etiam Hexameter apud eumdem occurrit in eius Germ. c. 39. n. 2:
Auguriis patrum et priscâ formidine sacrum.
Sallustius bellum suum Iugurthinum inchoat Hexametro hoc Spondaico:
Bellum scripturus sum, quod populus Romanus
Ita etiam Pentameter Elegiacus occurrit ap. Sleidanum L. 18. Commentar. Burensis interea Landgravii ditionem, quae supra Francofurtum est, ingressus, oppidum Darmstatum Partim vi, partim deditione capit.
Et in veteri Bibliorum versione Psalmo 51:
Imponent super altare tuum vitulos.
Item Hexametri rursus apud Senecam L. 3. de Benefic. c. 17:
Quem iuvat accepisse aequali perpetuâque
Voluptate fruitur.
Apud eumdem ibid. c. 30:
Quidquid praestiti patri, etiamsi magnum est,
infra aestimationem paterni
Muneris est, quia non essem, si non genuisset.
Sic in Pandectis et apud ICtos veteres sequentes Versus fortuiti observati sunt: Apud Modestinum L. 3. de Poenis,
Caedem admiserunt sponte dolove malo. Pent.
Apud Caium L. 2. de Legatis ad edictum:
Servo legato legari posse, receptum est. Hex.
Apud Scaevolam L. 2. Responsorum:
Pro solido pignus vendere quisque potest. Pentam.
Apud Caium L. 22. ad Edictum provinciale:
Et quum lege quis intestabilis esse iubetur.
Hexam.
Apud Ulpianum L. 25. ad Sab.
Semper in obscuris, quod minimum est, sequimur. Pent.
L. 12. in pr. p. de Public. in rem act.
Quum sponsus sponsae servum donasset, eumque. Hex.
L. 28. §. 3. p. de Iudiciis:
Legatus damni infecti promittere debet.
L. 46. p. de Aedil. ed.
Quum mihi redhibeas furtis noxisque solutum.
L. pen. p. de Usu et usufr. et reditu:
Plus habeat reditus, quam si matura legatur.
Et in Graecis Versus huiusmodi fortuiti eo minus evitari queunt, quanto maior ibi metri licentia datur, quae quidem tanta est, ut subinde in prosa occurat versiculus, qui non nisi deditâ operâ, ob negligentiorem
numeri Poetici custodiam, potest adverti. Ita in ipso Novo Testamento Graeco occurrunt sequentia, quae ad certum aliquod metrum, quod humana sibi finxit sollertia; revocari possunt:
Tit. 3. v. 3: *h)=men ga\r po/te kai\ h(mei=s2 a)no/htoi, a)peiqei=s2.
Tit. 3. v. 2: *mhde/na blas1fhmei=n, a)ma/xous2 ei)=nai, e)pieikei=s2.
Hebr. 12. v. 13: *kai\ troxia\s2 o)rqa\s2 poih/s1ate toi\s2 pos1i\n u(mw=n.
1. Tim. 6. v. 16: *oudei\s2 a)nqrw/pwn ou)de\ i)dei=n du/natai. Pent.
Iac. 4. v. 4: *h( fili/a tou= ko/s1mou e)/xqra e)is2 qeo/n e)sti.
Matth. 14. v. 14: *ei)=de polu\n o)/xlon, kai\ e)s1plagxni/sqh e)p) a)utou/s2.
Ioh. 17. v. 20: *kai\ peri\ tw=n pisteus1o/ntwn dia\ tou= lo/gou a)utw=n.
Ioh. 18. v. 36: *ei e)k tou= ko/s1mou tou/tou h)=n h( bas1ilei/a.
Ioh. 19. v. 39: *h)=lqe de\ kai\ *niko/dhmos2 o( e)lqw\n pro\s2 to\n *ihs1ou=n.
Rom. 8. v. ult. *th=s2 e)n *xristw=| *ihs1ou= tw=| *kuri/w| h(mw=n.
Luc. 14. v. 30: *o(=utos2 o( a)/nqrwpos2 h)/rcato o)ikodomei=n. Pentam.
Ioh. 13. v. 5: *ba/llei u(/dwr e)is2 to\n nipth=ra kai\ h)/rcato ni/ptein.
Et v. 16: *ouk e)/stin dou=los2 mei/zwn tou= *kuri/ou a(utou=.
Luc. 10. v. 24: *kai\ ou)k h)/kous1an kai\ i\dou\ nomiko\s2 tis2 a)ne/sti.
Ioh. 16. v. 28: *ech=lqon para\ tou= *patro\s2, kai\ e)lh/luqa e)is2 to\n
*ko/s1mon --
Rom. 6. v. 13: *kai\ ta\ me/lh u(mw=n, o(/pla dikaios1u/nhs2. Pent.
Luc. 21. v. 18: *qri\c e)k th=s2 kefalh=s2 u(mw=n ou) mh\ a)po/lhtai.
Luc. 11. v. 3. in Oratione Dominica: *to\n a)/rton h(mw=n to\n e)piou/s1ion di/dou. Sen. Iamb.
Item: *to\ kaqhme/ran kai\ a)/fes2 h(mi=n ta\s2 a(marti/as2. Sen. Iamb.
Matth. 7. v. 7: *zhtei=te kai\ e(urh/s1ete. Quatern. Iamb.
Et: *aitei=te kai\ doqh/s1etai. Quatern. Iamb.
Matth. 23. v. 6: *kai\ ta\s2 prwtokaqedri/as2 e)n tai=s2 s1unagwgai=s2.
Ioh. 5. v. 19: *ou du/natai o( u(io\s2 poiei=n a)f) e(autou= ou)de/n.
Et alia innumera.
Ohe! inquis: quid audio? quid video? Tot Versus fortuiti occurrunt etiam apud scriptores qeopneu/s2es2; At nimirum hisancti viri seripserunt simplici animo, et sine
ullo lenocinio humano, parum morati fortuitum illum verborum concursum, qui a pigmento et figmento dependet Poetico: et tantum abest, ut vitio id dari iis debeat, ut potius maiestatem sermonis divini coarguat, quod absint huiusmodi cautiones, quas Cicero et alii verborum scrutatores plus nimio aliquando curiosi inculcant. Minutum omnino est et puerile. ubique syllabas metiri et numerare pedes, ne Versus quidam nobis obrepat improvisus. Sufficit, si caveatur, ne numerus et caesura, primo statim obtutu, aures offendat lectoris vel auditoris.
Et vero id spondeo, si cui volupe sit, scriptorem aliquem spissiorem, sive recentior ille sit, sive antiquior, hoc scopo excutere, ut versus inveniat fortuitos, tot ubique verborum concursûs deprehensum iri qui huic vel illi metro facile respondeant, ut vix venire in numerum possint.
Sic apud omnes scriptores Graecos multa eiusmodi occurrunt. E. g. apud Nazianzenum in Oratione peri\ qeolog. p. 202.
*en coferoi=s2 ou(/tw toi=s2 s1i/mblois2 kai\ a)ora/tois2.
It. apud Aelianum L. 1. c. 32:
*mhde\ a)/timos2 do/cai tw=| mh\ dwroforh=s1ai.
Ibidem:
*mhde\n a)/timon e)a/s1as2, a)ll) w(s2 h)/dh e)xw/rh.
Exstant etiam huiusmodi in Bibliorum vorsione Latina:
Matth. II: Vae tibi, Chorazim! Vae tibi, Bethsaida! Pentam.
Et Ioh. 3: Qui sequitur me, non ambulat in tenebris. Pentam.
Et Luc. 6: Non est discipulus supra magistrum. Phalaec.
In Scriptis S. Bernhardi tot Versus fortuiti leguntur, ut multis videantur studiose inserti esse.
Sic dubium nullum est, quin etiam in Germanica Bibliorum versione ea interdum coalescant verba, quae ad aliquod metrum redigi possint.
Ita Genes. 26. leguntur verba, quae ad Latinorum leges Prosodicas exacta, iustum Hexametrum efformant:
Dass Isaac scherzet mit seinem Weibe Rebecca.
Et Luc. a. v. 38. occurrunt bini Trochaici:
Sieh ich bin des Herren Magd:
Mir gescheh, wie du gesagt.
Conf. Ioh. Ioach. Molleri de Versu inopinato in Prosa Lips. 1688. 4.
* Connexum Ciceroni est, quod alias vocatur Syllogismus bypotheticus seu conditionolis. Conf. supra Syllogismus hypotheticus.
* Ita etiam reliqua illa Verba, quae similiter Ablativo iunguntur, v. g. Utor, Abutor, Fruor, Fungor et Potior, apud Plautum, Terentium, Catonem, Tibullum, Nepotem, Tacitum, alios; Accusativum suniliter interdum adsciscunt.
Potior etiam eleganter Genitivum admittit, quoties significat idem, quod Adipisci summum imperium, sub suam potestatem aliquid redigere, v. g. Potiri rerum, imperii, regni, civitatis. Quo de vide supra, suo loco.
1. Accusativo rei.
* Virg. 2. Aen. v. 10. Bella vetare.
2. Interdum etiam Accusativo personac.
* Sen. Herc. Aet. v. 1624. Phoebum vetat.
3. Infinitivo.
* Cic. 2. Leg. 18: Lex peregrinum vetat in murum adscendere.
4. Passivo etiam similiter iungitur Accusativus rei.
* Cic. de Amic. c. 22: Acta agimus: quod vetamur veteri Proverbio.
5. Itemque Infinitivus.
* Ovid. 2. Metam. v. 132: Vetor, plura loqui.
6. Et cum Ablativo causae.
* Virgil. 1. Aen. v. 39: Quippe vetor fatis.
* Ceterum Latinis Hâc vice, Quâdam vice, Mutud vice, est Hâc vicissitudine; Quâdam vicissitudine, Mutuâ vicissitudine; et Doleo, Pertimesco, Conqueror vicem tuam, est idem, quod Doleo, Pertimesco, Conqueror sortem, fortunam tuam; et Indignari vicem suam, idem est, quod sorti suae ingemiscere, Sehr ubel mit seinen Umstanden zu frieden seyn; et Meâ, Tuâ, Nostrâ, Illius vice idem, quod Meo, Tuo, Nostro, Illius loco, An meiner, deiner, unserer, seiner statt oder Stelte; et apud Plinium L. 2. Ep. 9; Reddam vicem idem, quod Par pari referam. Goclen. Silv. Barb. 71. Tursellin, de Part. L. L. 160. Vorst. de Lat. Falso Susp. 193. Cellar. Antib. 239. C. P. 253.
Sunt, qui dicunt, Tantum pro hac vice: ubi notio Praepositionis Pro minus
recta est. Dicendum erat, Haec loco et tempore hoc dixisse sufficias, Haec dicta sufficiant, Tantum est.
Quaeris, an Vice versâ bonum sit? Non repugnat Cellarius, quod videt passim usurpari post Antoninorum tempora, a seriptoribus, nominatim Gellio, Apuleio, Ulpiano, Solino, Mamertino, Auctore Panegyrici Constantino M. dicti, Ammiano Marcellino, Orosio, Sulpicio Severo, et Hieronymo. Et hi omnes, si etiam has minutias sectari licet, Participium praeponunt Versâ vice, non Vice versâ. Cellar. Antib. 240. C. P. 238. Sed, quod contra Cellarium notandum est, habet etiam Plinius Paneg.cap. 80: Vice versâ fungi.
* Nam Vicissim, accurate loquendo, est non nisi Per vices, Alternis vicibus, Ex altera parte, Dargegen, Eins ums ander. Cic. de Fato cap. 2: Mutuari ab aliquo, et ei vicissim reddere aliud quippiam. Vicissim respicit alternationem; Invicem reciprocum actum simultaneum: quamvis id haud accurate semper custodiatur a veteribus.
Vide Vorstium de Lat. Merito Susp. p. 241, qui hoc nomine Iacobum Duportium, Anglum, pluribus reprehendit.
† Gaclenius Obs. 430. lectori fucum facit, si pro stabilienda reiectanea hac constructione: Videtur mihi, sententiam illam veram esse; Ciceronem de Divin. in subsidium vocat, cuius verba adducit ita: Et visum est in quiete, iuvenem cet. Quae quidem verba L. 1. de Div. n. 53. p. m.. 362. exstant, et ita se habent: Aristoteles --- serihit, ---- ei (scil. Eudemo) visum esse in quiete egregiâ facie iuvenem dicere, fore, ut brevi convalesceret.
* Viduus, a um, Adiectivum est: et quando v. g. Vidua dicitur, subaudiendum est femina vel Coniux; quods quidem tum
ponitur vel absolute, v. g. Puella vidua i. e. quae nulli nupsit, it. Lectus viduus: vel cum Ablativo v. g. Solum arboribus viduum, Viduns pecudibus ager; et rarius neo nisi ap. Poetas cum Genit. v. g. Sil. L. 2. v. 247: Viduus teli.
Utcumque igitur tolerari posset Vidua coniugis i. e. mulier orbata coniuge: at si dicitur Vidua Consulis, quaenam a)kurologi/a est?
* In hac postrema strnctura Dativus Pronominis interdum omittitur. Cic. Off. Ortus nostri partem patria vindicat, partem amici.
Pro Vindicare aliquid sibi, Liv. L. 3. c. 20. habet Vindicare aliquid ad se. Et pro Vindicare aliquem a fame, a suppliciis, Curtius ac Iustinus aliquando dicunts Vindicare aliquem fame, suppliciis; quod quidem minime imitandum. Ablativus enim sine Praepos. A vel Ab positus, usitate et perspicuitatis gratiâ non refertur ad terminum, a quo; sed ad instrumentum.
* In hac autem locutione: Vir numquam sine elogio nominandus; haec ambiguitas cessat. Utrolibet enim modo sumas, laudem sane infert.
* Visitamus amicos. Medicus visitat aegrotum. Ephorus visitat scholam; sed discipulus eam frequentat.
* Visus, ûs, notat 1. facultatem videndi. 2. id, quod oculos ferit, Eine Erscheinung.
* Vocabulum Austeritatis apud Quintilianum ad mores; et apud Plinium Avunculum aliquoties ad colores; sed nusquam, si bene memini, ad vitam asperam et incultam transfertur.
Vivere pane et de pane; de lucro; ex rapto.
Vivere cum aliquo familiariter, coniunctissime; ex alterius more: Vivere studiis, Am Studiren seinen Trost haben; in litteris; in laude: Vivere sibi; in diem, Ohne Sorge in den Tag hinein lehen.
* Latini dicunt, Sumere supplicium de aliquo: quam tamen locutionema d ultionem accommodari non memini.
* Liv. L. 3. c. 8: Non ultra, quam in Hercinos procedit. Cic. l. 12. Attic. Ep. 22: Neque progredior longius, quam mihi doctissimi homines concedunt. Caes. L. 3. B. G. c. 20: Ultra, quam aestimari potest, Unermasslich. Cic. L. 1. Invent. c. 18: Ultra, quam satis est, Satt und genug.
Nebendingen aufhalten; item: Das rechte Ziel nicht treffen.
* Consequens huius fere est. Tragoedias agere in nugis, Aus Kleinigkeiten Wunder machen, Cic.
* Unus quidem et Alius, apud veteres se mutuo respiciunt; at non hâc ips â notione, quâ diversitas vel alternatio innuitur: sed eâ notione, quae numerat et dstinguit partes. V. g. Caes. de B. G. L. 1. init. c. 1: Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt Belgae, aliam Aquitani, tertiam qui ipsorum linguâ Celtae, nostrâ Galli appellantur. Heic Unus idem, quod Primus; et Alius idem, quod Secundus est.
Atque hinc etiam intelligitur, perperam dici Unum ex alio me impedit: pro quo dicendum, Aliud ex alio me impedit. Schorus de Phras. ad voc. Alius.
Similiter hinc intelligitur, contra linguae nostrae a)kri/beian esse, si qui dicant, Unus hoc, alius illud eligit: pro quo Lat. dixeris, Alii alia eligunt; Alii hoc, alii illud eligunt; Alii hoc, quidam illud eligunt, Curt. Lib. 5. c. 5. n. 6; Quidam hoc, quidam illud eligunt. Plin. Lib. 7: Vires quibusdam dextr â maiores: quibusdam aequae utrâque: aliquibus laevâ praecipuae.
In Plurali autem pro Libra sumitur; ut Quot pondo? Centum pondo.
* Cit. pro Cluent. c. 64: Auri quinque pondo abstulit. Florus L. 1. c. 13. n. 17. de Gallis Capitolium obsidentibus, quod Mille pondo auri recessun: suum venditarint, Dass sie mit den Romern gehandelt, dass, wenn sie
tausend Pfund Goldes ihnen zu wagen wurden, sie so dann wieder abziehen wollten. Voss. de Analogia L. 1. c. 22. p. 86.
† Laurent. Valla L. 3. c. 13. cum Foca suo, perperam negat, Pondo habere Numerum Singularem; nisi forte id velit, pro librâ sumptum carere Singulari.
* V. g. Plurima dicenda occurrunt, sed hoc unum omnium commemorasse sat erit. It. Tu unus omnium amicorum reliquus es, qui mihi in adflictissimis rebas opem ferre et possis et velis. Cic. Somn. Sciop. Haec anima est una ex omnibus, quae sese moveat. It. Unus est de multis, qui hoc negare ausit. Valla L. 3. c. 67.
* Sed, quod contra Schorum notandum, iis etiam vocabulis, quae Singulari Numero gaudent, iunctum reperitur. V. g. Cic. pro Flacco 49: Unis moribus et numquam mutatis legibus vivere. Ne quid dicam de Poetis, unde huiusmodi exempla plura peti possunt.
* Terentius insuper habet, Unus et item alter; Sallustius, Unus atque alter; Horatius, Alter et alter. Dixerunt etiam Cicero, Livius, Plinius, Seneca, Tacitus, Unus aut alter: idem Tacitus quoque, Unus alterve.
† Unus vel alter, an dixerit quisquam? Cellarium quidem fugit C. P. p. 426; sed non semel illud reperitur in Columella. Tursellinus de Part. L. L. 1076.
* Quintil. Qui stultis eruditi videri volunt, stulti eruditis videntur. Sallust. Necessitudo etiam timidos fortes facit.
* Scilicet oratio debet crescere, ut Rhetores loquuntur: quamvis Cicero et alii veteres interdum hunc vocabulorum positum insuper habent.
* Nepos in Prooem. Non dubito, fore plerosque, Attice, qui hoc genus scripturae leve ac non satis dignum summorum virorum personis iudicent. Cic. Orat. c. 1. init. Utrum difficilius, aut maius esset, negare tibi saepius idem roganti, an efficere id, quod rogares; diu multumque, Brute, dubitavi. Heic Vocativus in Postremum denique periodi membrum eleganter reiectus est.
* Virgilius tamen habet. Tollitur in caelum clamor.
* V. g. Volo, te hoc facere, vel elegantius Volo, a te hoc sieri, Ich will haben, dass du dieses thust.
In Coniunctivo autem modeste expetunt, vel blande monent.
* V. g. Velim, te hoc facere, Hoc a te fieri velim, Ich mochte wunschen, dass du dieses thatest.
* V. g. Parenti morem gestum oportuit. Liberis consultum volumus. Ter. Huic mandes, si quid recte curatum velis. Vos oratos volo.. Caes. L. 7. B. G. c. 74: Dierum 30. pabulum frumentumque habere omnes convectum iubet. Valla L. 3. c. 49.
* Quin etiam post alia vocabula Infinitivum Passivi Verbi, quam Activi, collocari, invenias usitatius. V. g.. Publicam rem negligi, turpe est. Res familiaris quaeri debet iis rebus, a quibus abest turpitudo.
* Nimirum constructio huius Frequentativi non tam late patet, ut constructio proxime praecedentis simplicis.
* Pro Voce remissa, toleretur; quoniam apud Ovidium hâe notione est Vox attenuata.
Nota heic locutiones: Vocem sensim excitare, Germ. Allgemach hoher singen. Item: Assâ voce canere, i. e. nullis admistis instrumentis Musicis solâ voce canere.
expressurus Graece locutus est. Ita enim L. 2. Attic. Ep. 8: Ubi sunt, qui aiunt zw/s1hs2 fwnh=s2 mei/zw e)ne/rgeian ei)=nai, quanto magis vidi ex tius litteris, quam ex illius sermone, quid ageretur? Et scriptores insequentes admodum timide, nec sine praefamine excusationis usurparunt. V. g. Plin. L. 2. Ep. 3: Dices; habeo heic, quos legam, non minus disertos, etiam: sed legendi semper occasio est, audiendi non semper; praeterea multo magis, ut vulgo dicitur, viva vox adficit. Quintil. L. 14. c. 2: Viva illa, ut dicitur, vox alit plenius. Gellius L. 14. c. 2: Ut rem iudiciariam, quoniam vocis, ut dicitur, vivae nimia penuria est, ex mutis, quod aiunt, magistris cognoscerem.
* V. g. Natus est Antiochiae, oppido nobili. Vixit Wittebergae, oppido Saxoniae. Obiit Numburgi, oppido Misniae: Philippis, oppido Thessaliae.
Omittitur heic Praepositio In, quae saepe addita reperitur,
* Ut: Neapoli, in celeberrimo oppido, Cic. pro Rabir. It. Albae constiterunt, in urbe opportuna, id. 4. Philipp. Conf. supra Substantivum, quod declarat.
* Ter. Andr. 1, 2, 28: Verberibus caesumpte in pistrinum, Dave, dedam usque ad necem. Cic. de Nat. Deor. Aspera arteria ad pulmones usque pertinet. Tacit. L. 19: Ad serum usque diem. Iustinus L: 2. c. 4. n. 32: Usque tempora Alexandri M. duraverunt. Et c. 5. n. 8: Post haec pax apud Scythas fuit, usque tempora Iancyri Regis. Plaut. Amarum ad satietatem usque.
Ter. Mihi magna cum eo iam inde usque a pueritia fuit semper familiaritas. Virg. Siculo prospexit ab usque Pachyno. Horat. Ab ovo usque ad mala. Cic. de Invent. Ab ultimo principio huius praeceptionis, usque ad hoc tempus. Id. ad Attic. At vellem a principio audisse te amicissime admonentem. Id. de Fin. Voluntas erga Philosophiam ab adolescentia suscepta. Id. pro Leg. Manil. Vitae rationes
ab ineunte actate susceptae. Id. A cunabulis, Ab incunabulis, Ab ineunte adolescentia, ab initio aetatis.
Dicunt etiam Latini Usque sub, Usque adhuc i. e. Huc usque, Usque ante, Usque antehac, Usque ex vel e, Usque extra, Usque adco absolute, it. Usque adeo, dum, ut, quoad vel donec, Usque admodum, dum, Usque dum, quoad et donec, Usque affatim i. e. ad satietatem usque, Usque eo, Usque eo, dum vel Donec, Usque eo, ut vel ne, Usque istinc, Trans Alpes usque, Usque et usque, geminatum i. e. semper prorsus. Interdum cum Pridie, Postridie, Dum istinc, magna cum venustate coniungitur. Usque etiam simpliciter positum, notat Diu, Multum, Valde, v. g. apud Ter, Adelph. 2, 2, 5: Ego vapulando, ille verberando usque ambo defessi sumus.
Pro Usque eo, Tacitus et Livius etiam dicunt Eo usque. V. g. Tac. Annali 14. c. 2. n. 1: Tradit Cluvius, ardore retinendae Agrippinam potentiae eo usque provectam.
Pascitur in vestrum reditum votiva iuventa.
Item Vale in reditum.
cap. 5. n. 3. Ut et; verum alio sensu, puta, Dass beydes, dass so wol, aut simili modo. Lampridius tamen Alexandro cap. 4: Veste: ut et pingitur: albâ usus est, nec aurata. Et cap. 12. extr. In milites gravissime animadvertit, ut et ipsum locis suis declarabimus. Malim vero cum antiquioribus loqui, et pro Ut et pingitur, dixerim Quemadmodum etiam pingitur, et pro Ut et ipsum locis suis declarabimus, dixerim Prout id ipsum locis suis declarabimus. Cellar Antib. 224. Sed Ut et pro Et s. Atque, v. g. Vir clarisstmus, amplissimus ut et doctissimus, plane nesciunt veteres: dicendum, Vir clarissimus, amplissemus atque doctissemus.
Nam Quod respondet Graecorum o(/ti, et est e)idiko\n, quaerens de causa efficiente vel impulsiva, et Latine exponitur per Quia: et plerumque de eventu et re gestâ, seu actione dicitur; sive iam praeterierit, ut: Quod convaluisti, gaudeo; sive adhuc duret, ut: Quod nos invisis, gratum facis. Valla L. 2. c. 37.
Ut respondet Graecorum i(/na, et est teliko\n, finale s. perfectivum, quaerens de causa finali, vel de ratione, cur actio aliqua instituatur, aut instituta sit, aut institui debeat, et plerumque de re futura dicitur, ut: Hortaris, ut diligenter discam. It. Quantum accepit, ut taceret. It. Esse oportet, ut vivas; non vivere, ut edas.
Proinde Ut ponitur
1. Post Verba Petendi, Iubendi, Metuendi, Faciendi, et quaecumque alia voluntatem aut facultatem significantia.
2. Post Verba contingentiam quamdam signisicantia. V. g. Accidit, Evenit, Fit, Factum est, et similia.
3. Post voces intendendi signisicationem habentes, v. g. Talis, Tantus, Tam magnus, Tam multus, Is, Tot, Toties, Tanti, Tam, Sic, Ita, Adeo, Tantopere, et similia; ubi to\ Ut est a)postatiko\n, pro Graeco w(/ste.
* Sed Praesens etiam sequitur ad Praeteritum, si res adhuc geri intelligatur. Terent. Orare iussit hera, si se ames, ad se ut venias. Item: Homo creatus est, ut Deum agnoscat. invocet, et in aeternum celebret. Ita tamen hâc ratione Praesens Coniunctivi sequitur, ut Imperfectum non excludatur. V. g. Moribundus pater meus me adhortatus est, ut pietati in Deum studeam vel studerem.
Interdum et Praeteritum sequitur ad Praesens vel Praeteritum, si id sensus omnino postulet, vel si Ut non est finale, sed consecutivum vel relativum, Cic. L. 3. Ep. 13: Velim, ita fortuna tulisset. Id. Ut ianuam clauderent, et ipsi ad fores adsisterent imperat. Id. Deum precor, ut hic dies tibi feliciter illuxerit. Id. 1. in Verrem. Nemo Lilybaei fuit, quin viderit.
† Praecipue Perfectum praecedente Praeterito occurrit subinde apud Historicos, nominatim apud Cornelium Nep.
* Frequens etiam et elegans est Ellipsis particularum Ut et Ne, praecipue post Verba Volo, Nolo, Malo, Precor, Deprecor, Rogo, Oro, Quaeso, Imperat, Reliquum est, Necesse est. Sine, et similia, item post Impersonalia Oportet, Necesse est, Licet. V. g. Sine, videam; Cave, dixeris; Velim, cogites; Cave, te tristem esse sentiat.
† Speciatim Ut rarissime exprimitur, ubi praecesserint Sine et Velim.
* Nam Ut non eventum notat: Ne et Ut ne finem. Cic. L. 5. Ep. 4: Quae res fecit, ut tibi litteris obstrepere non auderem. Vorst. de Lat. Mer. Susp. p. 168.
valde. Tacit. in Germ. cap. 10: Auspicia sortesque, ut qui maxime, observant. Id. Quinto Fr. Domus celebratur, ita, ut quum maxime. Ter. Hec. Amabat, ut quum maxime, tum Pamphilus.
* Prior modus ad personam; posterior ad tempus refertur. Ut qui maxime, So sehr als einer. Ut quum maxime, So sehr, als iemals.
* Errant enim, quibus persuasum est, veterem sacrarum litterarum Interpretem, scriptoresque Ecclesiasticos, Augustinum et alios, qui subinde voculas eas usurpant, huius loquendi modi auctores esse, praeterque morem antiquiorum ita scripsisse. Haud equidem dissimulare possum, veterem illum Interpretem, ubi in textu Graeco i(/na ti/ offendit, voculas Ut quid usurpasse, et quemadmodum i(/na ti/ scriptum est pro dia\ ti/, ita Ut quid ab eodem scriptum esse pro Propter quid: sed non primus tamen hoc fecit; sed ante eum iam alii, et antiquiores hoc fecerant, uti Christianus Daumius notis in Columbanum ostendir. Ipse Cicero L. 7. Attic. Ep. 7: Depugna. inquis, potius, quam servias. Ut quid? Si victus eris, proscribare? Si viceris, tamen servias? Plura id genus in praedictis notis Daumii sunt congesta. Et est sane Graecismus ille, quum Ut quid pro Quare ponitur: sed non talis tamen, a quo Latine scribenti plane abstinendum sit. Videmus enim, ipsos quoque antiquiores, Ciceronem, eiusque aevi alios, ut variis aliis, ita ipso quoque hoc Graecismo usos fuisse. Vorst. de Lat. Mer. Susp. 198. Sciopp. de Stil. Hist. 153. Kappius ad Iens. 181.
† Falsus Faber in Thes. suo est, Coniunctivum etiam heic agnoscens ex Terent. Adelph. 2, 2, 4; ubi omnes moliores libri
pro Ut ut haec sint facta legunt: Ut ut haec sunt facta.
* Posterioris modi tamen exempla passim occurrunt. Ita quidem Utrorumque Dionysiorum pro Utriusque Dionysii habet Cornelius Timol. c. 2; Utrique hostes pro Uterque hostis Florus 2, 3, 3; Utraeque Armeniae pro Utraque Armenio, idem 3, 5, 21; In utrisque fluminibus pro In utroque flumine, idem 4, 12, 8; Ab utrisque parem gratiam trahere, Iustin. L. 2. c. 7. n. 5.
* V. g. Plaut. Trinumm. 3, 1: Celeri gradu eunt uterque. Ovid. 2. Art. 283: Utraque (puella) landentur.
* Casum appositi praeterea habet Accusativum cum Praepositione Ad vel In. V. g. Uti aliquâ re ad vel in aliquid.
† Accusativo etiam apud Comicos et quidem antique iunguntur Fruor, Fungor, Potior, Vescor, quo de vide supra ad Voc. Vescor. Praeterea etiam
1. Inservio. Plaut. Mostell. 1, 3, 58: Si illum inservitis solum, pro Si illi inservitis soli.
2. Colloquor. Plaut. Asin. 1, 2, extr. Quem adeat, quem colloquatur, pro quicum colloquatur.
3. Instruere. Plaut. Milit. 3, 7, 34: Quae illi instruxisti, pro Quibus illam instruxisti.
4. Studere. Plaut. Milit. extr. Minus has res studeant, pro Minus his rebus studeant.
* V. g. Fidem illi iuranti non habebam, ut qui semel turpiter me deceperat. Plin. L. 4. Ep. 11: Quum Corneliam Maximillam Vestalem defodere vivam concupisset, ut qui
illustrari saeculum suum eiusmodi exemplo arbitraretur. Id. L. 5. Ep. 16: Est quidem ille eruditus et sapiens, ut qui se ab ineunte aetate altioribus studiis artibusque dediderit: sed nunc omnia, quae audiit saepeque dixit, adspernatur, expulsisque virtutibus aliis, pietatis est totus.
* Utpote non habet Verbum, nisi intercedente Qui vel Quum: aut certe iungitur Adiectivis sine Verbo. V. g. Pueri nisi virgâ arceantun, ad omnes ineptias prolabuntur, utpote quos natura, ad vitia, quam ad virtutem pronior, impellit. Plinius: Utpote quum quidam annuo et biennii spatio duraverit. Cum Adiectivis: Semper te mihi colendum statui, utpote virum tum litteratum, tum probum.
Quippe potest habere suum proprium Verbum. V. g. Honestior est mors, quam vita sine amico: quippe qui amicitiae expers vivit, ferae propior est, quam homini. Usurpatur etiam sine proprio Verbo. V. g. Sicio, te omnia amicissime curaturum, quippe cui amicorum negotia non aliter curae esse solent, quam propria. Mox etiam periodum inchoat: Mox voculam quamdam praemittit.
Quoniam hoc habet praerogativae, quod potest causam praeponere toti orationi. V. g. Quoniam una esse, quoties libet, non licet; cura, frequentius ad me scribas. Valla L. 2. c. 27.
De pluribus autem si sermo est; primum particula enclitica Ne adicitur, et deinde sequitur modo toties, quoties satis est, particula An. V. g. Cic. pro S. Roscio c. 41: Quaero abs te, iine, qui postulabant, indigni erant, qui impetrarent: an iste non commovebat, pro quo postulabant: an res ipsa tibi iniqua videbatur? Interdum tamen, quod contra Vallam notandum est, Utrum etiam de pluribus interrogat. Cic. 4. Verr. c. 47: Utrum hoc signum improbitatis tuae, an tropaeum necessitudinis atque hospitii, an ameris indicium esse voluisti?
sit. 5. An odio, an amore dignus sit. 6. Odio, amorene dignus sit. 7. Odio dignus sit, annon? 8. Odio dignus sit, nec ne? 9. Odione dignus sit, annon? 10. Odione dignus sit, utrum amore. 11. Utrum odio dignus sit, nec ne. 12. Utrum odio dignus sit, anne amore. Gell. L. 16. c. 2. Confer supra An-An.
* Apianus, a, um, i. e. similis apio. Apium, herba, Germ. Eppich.
† Scioppio tamen quodammodo heic refragatur Iacobus Thomasius in Excerptis ex Epistolis eius, a Burc. Gotth. Struvio, in Collectaneis MStorum, Ienae 1710. in 8vo editis, Fasciculo 7: Sunt quidam, inquiens, satyrici hemines, qui ferulam ilico minantur, nisi, quae in alienis legerint scriptis, eorum se omnes apices in Cicerone quondam aut aliis, quos ipsi optimi commatis auctores habent, invenisse recordentur. Vere talis in illa sua Famiani Infamia est Scioppius. Quamquam enim non inutiliter forte castigat quaedam; tamen paedagogicus nimis illi mihi semper visus est rigor, qui hominibus non vulgarem scite scribendo laudem adeptis, qualem Famianum fuisse Stradam, negari non potest, ne illud quidem permittit, ut audeant, quod, consentaneum est, Tacitum, vel aliquem illi similem ausuros fuisse. Quale, ut exemplo,
quid velim, demonstrem, illud est, quod dixerat Strada, adseverare vultum pro severi vultûs habitum adsumere. Exagitat hoc Scioppius non alia de causa, quam quia adseverandi vocabulo non eum in sensum usos meminerat suos illos. Ego vero, si maxime id ita sit, gratias habendas putem Stradae, quod aliquid heic tentaverit non invenustum, nec a natalibus eius vocabuli abhorrens, et tam illustre praererea, ut facile obscuritarem effugiat. Quid autem, si quis veterum non dissimiliter sit locutus? Profecto Gellius L. 7. c. 5. Polum, ait, adseverate actitavisse tragoedias. Quam prope hoc abest ab eo, quod Strada dixerat, odseverate
vultu. Scio, non admitti a Scioppio, auctoritatem Gellii, quem ferreae scriptorem aetatis nominat. Neque auctor ipse sim cuivis, ut Gelliana temere omnia faciat sua. At vero vocem aliquam illius scriptoris cum iudicio adhibere, id vero culpa vacare debere, semper sum arbitratus. Porro quis polliceri de se audeat lectionem omnium, ne dum lectorum memoriam, ut continuo, cuius ipsum recordatio non subeat, id culpandum putet? Saepe mihi evenit, ut, cuius phraseos probitatem suspectam haberam, eam postea Latinissimis notam deprehenderem.
Ut eo certius de vocabulorum et locutionum hactenus recensitarum iudieium ferre possis, et quo loco singula habenda sint, intelligas; haud ab re arbitror esse, insigniores linguae Latinae scriptores in suas classes dispositos ita tibi, mi Lector, ob oculos ponere, ut nostram singulis, praesertim auctoribus classicis, e)pi/kris1in insuper adiungamus. Neque enim secundum aetates suas usque quaque diiudicandi sunt; quum quidam ex prioribus negligentius minusque eleganter scribant, et ex posterioribus non nulli cum prioribus interdum sint comparandi.
15. ICti veteres, Papinianus, Ulpianus, Paullus, Pomponius, Celsus, Modestinus, alii.
16. Censorinus.
17. Ael. Spartianus.
18. Ael. Lampridius.
19. Iul. Capitolinus.
20. Treellius Pollio.
21. Vulcatius Gallicanus.
22. Fl. Vopiscus, sex scriptores Hist. Aug.
23. Serenus Sammonicus, et Cael. Aurelianus.
24. Hilarius.
25. Prudentius
26. Iuvencus.
27. Rhemnius Fannius.
28. Marius Victorinus.
29. Claudianus.
30. Ausonius.
31. Avienus.
32. Iul. Obsequens.
33. Aurelius Victor.
34. Eutropius.
35. Servius.
36. Calpurnius.
37. Nemesianus.
38. Panegyristae veteres, Claudius Mamertinus, Eumenius, Nazarius, Latinus Pacatus, rel.
39. Ambrosius.
40. Hieronymus.
23. Arator.
24. Eugenius.
25. Isidorus Hispalensis.
66. Petrus Aureolus.
67. Iohannes Bassolis.
68. Durandus.
69. Rob. Holcors.
70. Barlaam.
71. Robertus Bestonus.
72. Goddam.
73. Gualtherus Burley.
* Hâc aetate ceteri, qui consecutis saeculis litterarum et eloquentiae laude polluerunt, homines Romae quam purissime, emendatissime atque elegantissime loqui et scribere solitos, fatentur. Fatentur autem hoc praecipue Seneca Philosophus et Quintilianus, et nostro saeculo luculente probavit Scioppius. Atque haec aetas a Bello Punico II. ad extremos usque Augusti Imp. annos: unde et Saeculum Augusteum appellatur: id est, ab anno urbis conditae 536, ad annum 767, sive ad annum Christi 14. producitur; et duravit annos circiter 231.
Et vero aetatis huius scriptores, exceptis octo prioribus aliisque antiquioribus, eius sunt notae, ut ad eorum scripta, tamquam ad obrussam puritatis et elegantiae Latinae, omnium pofteriorum orationem exigere debeamus.
Scriptores huius aureae aetatis fere sunt sequentes:
1. M. LIVIUS ANDRONICUS scripsit et Tragoedias et Comoedias; de quibus Cicero in Bruto n. 71: Livianae, inquit, fabulae non satis dignae, quae iterum legantur.
2. Statius CAECILIUS, Poeta Comicus, Ennii contubernalis, cuius sententias quasdam Gellius et Cicero adnotarunt.
3. Marcus PACVVIUS, Brundisinus, Ennii sororis filius, scripsit Tragoedias. Non nullos eius versiculos Gellius, Cicero et Nonius citarunt. Martialis illum vomere, non canere iudicat.
4. Marcus ATTILIUS, Poeta Comieus, stilo usus proletario.
5. Quintus ENNIUS, Calaber, scripfit Comoedias, Tragoedias, Satyras, annales et Historiam Belli Punici II. versibus Hexametris; de quibus tamen omnibus nil, nisi fragmenta quaedam superant, sparsim apud Ciceronem, Gellium, Macrobium et Grammaticos relicta. Sententiis gravis, sed verbis incultior: und Virgilius, se ex Ennii stercore aurum, dixit, colligere.
6. Caius LUCILIUS, Satyricus, neque diis, neque hominibus parcens. Eius Versus aliquot recenset Nonius. Horatius non semper honorificam eius facit mentionem.
7. Caius NAEVIUS, Comicus, qui ipse stilo suo et eruditioni nimium tribuit, immodicus sui aestimator. Descripsit Bellum Punicum I. deinde non nullas fabulas ad populum dedit, sed pro suo tempore horride et insuaviter scriptas.
8. Lucius Accius, vel potius ATTIUS, Tragicus, paullo iunior Pacuvio, quo de Martialis idem, quod de Pacuvio, fert iudicium. Fragmenta eius apud Ciceronem, Gellium, Nonium, Pfiscianum et alios exstant.
† Ennii Annalium fragmenta collecta, digesta, commentarioque illustrata sunt ab Hieron. Columma, edit. Neapoli 1590. 4. et a Paullo Merula Lugd. Bat. 1595. 4.
Lucilii fragmenta collecta scholiisque illustrata a Fr. Dousa, Iani filio, Lugd. Bat. 1597. 4. it. Patavii 1735. 8.
Omnino autem Fragmenta veterum Poetarum Latinorum, Accu, VALERII Aeditui. ALPHEI AVITI, ALBINI, AFRANII, Petronii ARBITRI, BASSI, M. Furii BIBACULI, C. Licinii CALVI, CAECILII Statii, Q. CATULI, C. Helvii CINNAE, ENNII, FURII, A. GALLI, Corn. GALLI, GETULICI, Decimi LABERII, LAUREAE Tullii, Porcii LICINII, LIVII Andronici, LUCILII, Aemilii MACRI, Domitii MARSI, Cn. MATII, NAEVII, PACVVII, C. PEDONIS Albinovani, L. POMPONII, SERTIMII, A. SERENI, Corn. SEVERI, SVEVII seu SUCCII, Publii SYRI, C. TICIDAE, TITINNII, TRABEAE, TURPILII, T. VALGII, VARII, M. VARRONIS, VARRONIS Attacini, a Roberto Stephano, et Henrico filio Paris. 1564. 8. et a Thead. Ians. ab Almeloveen Amst. 1686. 8. collecta digestaque prodierunt.
* Hi hactenus recensiti scriptores vetustiores maximam partem heic non aliter locum inveniunt, quam inter usitatam vulgo monetam antiqua numismata, quibus ab annorum numero plus accedit venerationis, quam a nobilitate metalli. Horum enim dictio nurum quidem est, sed quod multum
scoriae et purgamenti admistum habet. Unde eos quidam auream aetatem antecessisse dicunt; alii vero eidem inserunt. Hoc censu etiam Leges XII. Tabb. veniunt.
Quod speciatim attinet ad CORNELIUM GALLUM, Poeta ille fuit eximius, ex Virgilii Bucolicis notus. Huius nomine Aldus Manutius Elegiam et Epigrammata vulgavit; sed quae cuiusvis alterius potius, quam Galli censenda. In iis enim pleraque inepta et trivialia, quaedam etiam non satis Latina, ut apparet ex Scaligeri ad illa notis, quae in variis eius opusculis posthumis exstant. Circumferuntur et aliae Eleglae, Cornelii Galli nomine inscriptae; sed quae ignobilis versificis Etrusci Maximiani fetus, ut ex MSS. libris, qui id nomen adservant, Gyraldus et alii monuere. In illis saepius in leges Poeticas, saepius in Latinitatem peccatum est. Conf. Servius in Eclogam 10. Virgilii; it. Vessius L. 5. Institut. Orator. p. 417. Leguntur vero spuria haec scripta in Collectionibus P. Pithoei et Goldasti, et in editionibus quibusdam Catulli, Tibulli, Propertii.
Quod ad P. Syrum attinet, eius sententiae lepidae et ad communem usum accommodatissimae pervenerunt ad nos non paucae, sive servatae ab antiquis, Seneca, Gellio, Macrobio, sive separatim in codicibus antiquis descriptae. Praestat editio, quae a M. Velsero 1608. ex MS. Frisingensi locupletata cum adnotationibus ab Adamo Sartorio curatis subicitur Mureti Orationibus et Epistolis Ingolstadii, ac novissime Lipsiae ex editione Iac. Thomasii iterum iterumque recusis.
† Superiora illa, et alia fragmenta veterum Tragiocorum et Comicorum, aliorumque edita etiam sunt Genevae 1611. 4. 2. Vol. it. Amstel. 1686. 8. Habentur quoque in Virgilii Maronis Appendice, quae sub hac inscriptione edita est Lugd. Bat. 1595. et 1617. 8: et inter Epigrammata vetera Paris. 1590. 16. et Genevae 1596. 8. ex Bibliotheca et emendationibus P. Pithoei: et inter Poemata vetera, ab eodem Pithoeo collecta et emendata. Fragmenta veterum Tragicorum post utriusque Stephani et Martini Delrionis industriam diligentius collecta sunt a Petro Scriverio, cum praemissis auctorum, qui Tragicos laudant, testimoniis et subiectis castigationibus, notisque uberioribus Gerb, Ioh. Vossii. Lugd. Bat. 1620. 8. Fragmenta plerorumque veterum Comicorum collecta sunt ab utroque Stephano in Volumine, Fragmenta veterum Poetarum complectente, edito Paris. 1564. 8. cuius paullo ante fecimus mentionen.
* Circa recensionem editionum in aurea hac et proxime sequentibus aetatibus argenteâ et aeneâ, copiosiores; circa scriptores reliquos ferreae et figlinae aetatis parciores sumus, nec nisi heic atque illic, prout visum est,
de editione aliquid monemus. Id etiam operam dedimus, ut praestantiores et iuventuti prae aliis commendandae in orchestram producerentur. Atque hinc nemo mirari magnopere debet, si non omnes heic in conspectum veniunt editiones nitidiores, multo minus splendidissimae illae, quae ad invidiam usque celebrantur, et quasi in contemptum eorum, quibus sors tenuior, quod habent, parcâ dedit manu. Brevitati quippe studendum erat, et tironum praecipue ratio habenda. Nec enim scribimus viris, exquisitiorem huiusmodi notitiam desiderantibus; quam sane haud difficulter haurire possunt ex suis ipsorum observationibus, et ex Ioh. Alberti Fabricii Bibliotheca Latina, Henmanni Via ad Hist. Litt. p. m. 315 - - 326. Falsteri Cogitationibus p. 110. 140. Morhofii Polyhistore P. l. L. 4. cap. 11. 12. 13. 14. Funccii operose congestis voluminibus, aliisque libris eorum, qui huic argumento pertractando operam dederunt, id est, ex iis sontibus, unde haec nostra fere fluxerunt.
Id autem de editionibus auctorum classicorum in genere tenendum est, editiones antiquiores, ut Manutiorum, Frobenii, Commelini, Gyphii, Iuntarum, Oporini, Plantini, Stephanorum, Wechelii, Raphelengii, aliorumque magni nominis typographorum, qui superiori aevo rem litterariam maximopere ornarunt, recentioribus, ut ut ab externo quodam splendore plus nitentibus, ut plurimum praeferri, et aliquando ipsis Manuscriptis aequiparari debere, atque inservire cum primis posse iis, qui auctorem aliquem emendare aut emendatiorem edere gestiant. Hodie inter alias emaculatas editiones Fritschianae, Gleditschianae, Scheldonianae, Elzevirianae et Wetstenianae iure suo meritoque referuntur. Aldinas, quamvis optimis adnumerentur, saepe tamen non parum mendosas esse, iam tum suo tempore observavit Erasmus: qui tamen multum dubito, an spurias editones satis distinxerit a veris ac genuinis, quae Aldi Iunioris nomen et Senioris effigiem constantissime prae se ferunt, et emendatissime excusae sunt. Conferatur in Parte Orthographica Diphthongus AE.
Scholis se commendant editiones notis Farnabianis et Min-Ellianis instructae; quamvis notae Farnabii plus succi et eruditionis habent, quam Min - Ellii, ut ut artiores: quibus hodie accedunt, quae sub personati Enmnuelis Sinceri nomine prodeunt.
Principem autem locum haud dubie promerentur auctorum classicorum editiones eae, quibus se totum ferme impendit vir aliquis ab harum litterarum peritia satis instructus, nihil reliqui faciens ad ornatissime emittendum auctorem suum. Talis est Curtius Freinshemianus, Plautus Taubmannianus, Ovidius Bacchetianus, Horatius Bentleianus,
Lucretius Lambinianus, Proximum locum tenent eae editiones, quae a praestantissimis Criticis cum codicibus MSS. collatae fuerunt, propriisque et aliorum insignium virorum adnotationibus illustratae. Huc resero Sallustium Gruterianum et Cortianum, Persium Casaubonianum, Statium Barthianum, Nepotem Bosianum, Silium Drakenburgianum, editiones item Heinsianas, Gronovianas, Graevianas, Boeclerianas, Burmannianas. Habent tamen hae posteriores hunc naevum, quod integritatis textûs quidem magna habetur ratio, sed sensus scriptoris non explanatur, nisi rarissime. Neque enim verba scriptoris solum integritati suae restituenda sunt, sed difficiliora etiam et ambigua loca explicari, et multa subinde illustrari ex moribus antiquis debent: id, quod Lambinus in suo Horatio et Lucretio fecit, et Muretus in Commentario suo ad Ciceronis Catilinarias.
Iohannes Clericus Tomo I. Parrhas. p. 231. seqq. duo habet, quae in editionibus in usum Delphini reprehendit: primum, quod pessnna exemplaria subinde pro norma habuerint; alterum, quod notas variorum non integras, sed pro arbittio mox detruncatas, mox coartatas, adiecerint. Sunt interim alii, qui, quantum ad textum attinet, hunc valde accuratum heic sisti autumant. His autem adornandis editionibus, satis ceteroquin splendidis, quarum confectio non ab uno, sed pluribus ac diversis litteratoribus profecta est, praefuere Carolus de Sancta Maura, Montausserii Dux, et Regis Consiliarius, it. Petrus Daniel Huetius, et Iac. Benignus Bossuetus, doctissimi aliquando Delphini praeceptores.
Displicent eruditis editiones plurimae cum variorum commentariis, Thysii praecipue et Schrevelii, eo quod notas aliorum non solum detruncatas, sed etiam sine iudicio decerptas exhibent. Laudatiores multo aestimandi Gronovius, Graevius, aliique, qui longe secus in edendis scriptoribus fuerunt occupati, et vel cum insigni iudicio ex aliorum commentariis meliora decerpunt, suasque ipsorum doctas observationes adiciunt, vel integras Criticorum omnium, quot quidem eorum in singulos auctores commentati sunt, inter se unâ serie connexas exhibent animadversiones: qualem nuper Tacitum et Iustinum dedit Abr. Gronovius, Curtium Schnakenburgius, Florum Duckerus, alios alii. Quae a Berneggero atque Freinshemio adornaae sunt editiones, margini adscriptis locis parallelis, subiunctoque Indice Philologico accuratissimo, inter optimas omnino sunt habendae. Cellarianae editiones ex praestantissimis sunt expressae, sed festinanter saepe; unde sphalmatum non plane immunes sunt: adnotationes habent parcâ manu adiectas, potissimum autem
Criticas, subiuncto Llatinitatis indice, sed es valde imperfecto.
9. M. Porcius CATO, alias dictus Censorinus, vel MAIOR ob pronepotem, Catonem illum Minorem, Uticensem, scripsit de Agricultura sive de Rebus Rusticis ad filium librum, stilo duriusculo, item Origines et Disticha moralia.
† Liber de Agricultura prodiit curâ Ausonii Popmae et deinde Ioh. Meursii, Lugd. 1597 et Franecq. 1620. 8.
Origines, quarum fragmenta exstant, pro libro suppositicio habentur. Profectae creduntur ab Iobanne Annio Viterbiensi, Monacho ordinis S. Dominici, medio saeculo XV clarus fuit, et orbi litterato fucum facere studuit suppositis, quae Romae 1498. fol. edidit, scriptis et monumentis sub nominibus auctorum summae antiquitatis. Fabricii Bibl. Lat. p. 742. et 877. seq. Adiunctae etiam hae Origines sunt libris Varronis Basil. 1536. 8.
Disticha ab alio quodam profecta sunt, evius non minus nomen, quam aetas nos fugiat. Erasmus scholiis ea illustravit, eorumque editio praestantissima est, quam procuravit Christianus Daumius Cycneae 1672. 8vo.
10. VALERIUS CATO, Poeta et Grammaticus insignis, cuius tamen Dirae, quae hodieque sub eius nomine circumferuntur, alium agnoscunt auctorem.
† Interim eas copioso neque inerudito commentario illustratas separatim edidit Christophorus Arnoldus Lugd. Bat. 1652. 12. insertas ceteroquin corpori Epigrammatum veterum, editorum ex Bibliotheca et cum Emendationibus P. Pithoei Paris. 1590. 12. et Genev. 1596. 8.
11. T. LUCRETIUS Poeta, qui secundum Epicuri placita scripsit Libros 6. de natura rerum, qui exstant: sed multa antiquata habet.
* Dictionem eius puram admodum esse vel ideo oportet, quod post fata eius ipse Cicero poemati huius amiei sui limam adhibuit.
† Lambiniana editio nitidissima est Paris. 1570. 4. emissa; quae recusa est Francof. 1583. 8. Pessima editio est I. Nardii, Florentiae 1649. 4.
12. M. Accius PLAUTUS, Umber, Sarsinâ oriundus, Comicus elegantissimus, qui similiter multa obsoleta habet, et propria dicendi genera, ex personarum, quas in theatro sistit, ingenio formata, quibus abstinendum. De cetero thesaurus est eruditae antiquitatis, eique
proprietas Laltini sermonis tantum debetur, quantum nemini reliquorum, quos vocant, Classicorum.
* Eum caute legat, ait Sehonslederus in praef. Apparatûs Eloquentiae, vel usurpet adolescens, quippe qui saepe risûs captandi gratiâ personisque serviens Latino sermone ntatur an abutatur: proinde, quod in ipso id loci venustatem habuit, in alio fiat putidum monstrosumque. Adde quod in eius verba adeo iurare non potes, quum a doctis viris tam saepe varieque sit emendatus an lancinatus, rasus, mutatus, et nube variarum lectionum coopertus, ut firmum in eo vestigium ponere vix posse videare.
Guil. Mechovius in Antiphila sua p. 107. seq. De Plauto, ait, ita semper iudicavi, non videri e re iuventutis, in tanta varietate discentium, publice in scholis ipsisus comoedias legi. Sunt enim ibi ficta et novata et male nominata verba quam plurima; sunt sermones lenonum ac servorum scurrantium; sunt obsoleta et abolita nomina, quae adolescentes partim xsurpare non possunt, partim audire hand convenit. Ego numquam publice eum auctorem produxi: meis etiam auctor fui, ut ad hunc demum accederent, quum reliquis omnibus satis fecissent.
Augustus Buchnerus Epist. praemissa Plauto edito Witteb. 1640: Plautum sane, si eum admittetis comiter, quod sperat, se exhibebit, ut simul et hilaritate dictorum capiat, et utilissimâ sapientiâ ad amandum invitet. Enimvero, sic dare Plautus scenae operam, sic ludere solet, ut quum habenas omnes mittere iocis, quum strenue maxime videtur iocari, mox praeter opinionem serium aliquid ad vitam, mores, rem publicam denique ipsam iaciat, ut risus medios inter, mutatis subito partibus, monitorem ex scurra, ex histrione Philosophum verpraesentet.
Vossius Institut. Orat. L. 4. c. 19. fere in eadem sententia est: Iuventuti, inquiens, postquam nativum illum vultum, veraque Latini sermonis lineamenta imbiberit e fonte Tulliano, non modo Terentium, Caesarem, aliosque, qui propius ad Tullium accedunt, sed Plautum etiam multum dinque versandum. Tantum iudicium in delectu desidero: primum in Archaismis et plane desitis, quae nec ubique, nec semper locum habent; deinde in iis, quae Comicus ipse finxit ad risum captandum. Multa enim apud eum decore dicuntur a serve aut lenone, quae si orationi nostrae inserantur, reddamus eam protritam ac plebeiam. Quale est, quum servus ait Exspuere lacrimam. Sunt apud eum compluria eius generis, quae extra scaenam non habent locum, nisi forte cum familiari, amico sermone vel epistolâ, visum erit paulum nugari.
Merhof. Polyh. P. 2. L. 3. c. 4. p. m. 578: Subactum iudicium requirit lectio Plautina, ut mirer, in lectione auctorum Plautum
praetulisse Terentio Scioppium in Ep. de Compendiosa Linguae Latinae exactius cognoscendae ratione, quae additur Tractatui eius de Arte Critica.
Ioci in Plauto occurrentes, interdum valde frigidi sunt, et parum salis habent.
† Editio eius ex nova et accurata recensione Iani Gruteri, cum Commentario Friderici Taubmanni, prodiit Francof. 1621. 4. et linguae Latinae et doctae antiquitatis chesaurum quemdam exhibet. Nec suâ laude defraudanda est editio Boxhorniana et Gronoviana. Laudanda quoque est elegans interpretatio Gallica Fabularum Plauti, quam adornavit feminarum doctissima, Galliae decus, Anna Daceria. Tan. Fabri filia, ed. Paris. 1683. 12.
* Querdos seu Aulularia, a Pareo Plauto suo subiecta, alibi etiam seorsim excusa, diversaque ab ea, quam inter Plautinas vulgo ponunt editores, Plautum auctorem non agnoscit. Edita est Heidelbergae apud Comelinum cum not. Petri Danielis Rittershusii et Gruteri. 8.
13. P. TERENTIUS Afer, Comicus Latinitatis observantissimus, in quo legendo ista cautio, quae in Caecilio, Pacuvio, Ennio, Naevio, immo et Plauto et aliis antecedentibus adhibenda est, cessat. Quin ipse Cicero Verbo eius libenter utitur. Iocatur etiam, sed multo, quam Plautus, liberalius. In Plauto plus ingenii; at in Terentio plus artis, iudice Annâ Daceriâ in Praef. ad Plaut. a se Gallice versum. Terentii huius lectione mirifice Grotius etiam delectatus dicitur.
† Phrasis eius, si ab Archaismis quibusdam discesseris, non solum pura, sed et nitida est, quemadmodum id ex Chrestomathia Terentiana, editioni Boecleri Argent. 1628. 8. adiecta, apparet. Quare haec editio, et Lindenbrogiana, quae Francof. 1623. 4. prodiit, reliquis omnibus videtur anteferenda, quum praesertim haec posterior veteris Grammatici Ael. Donati Scholia in Terentium simul exhibeat. v. Barthii Advers. 50, 9. Valde etiam litteratorum studiis inservire potest editio, quae ex recensione Heinsiana cum locupletissimo Indice et Collectaneis Iacobi Kockerti prodiit Francof. et Lub. 1667. 8.
14. M. Terentius VARRO, Romanorum veterum Criticus longe doctissimus. In derivatione vocabulorum tamen plerumque ludit, et propemodum ridiculus interdum est. Innumera fere scripsit, quorum tamen omnium iacturam fecimus, nec supersunt de tanto
numero, nisi libri eius de Lingua Latine et de Re Rustica.
* Scripta eius iam olim doctrinae potius, quam eloquentiae, laude commendabantur. Vid. Quintil. Instit. Orat. 10, 1. et Augustin. de Civitate Dei L. 6. c. 12.
E Libris 24. de Lingua Latina perierunt 3. primi, quos ad P. Septimium, Quaestorem, Varro miterat, in quibus disseruit peri\ th=s2 *etumologikh=s2 1. quae contra eam dicerentur, 2. quae pro ea, et 3. quae de ea denique. Exstant Liber 4, 5. et 6. in quibus origines ipsas verborum Latinorum persequitur, ad M. Tullium Ciceronem. Tum Liber 7. 8. et 9. qui sunt de Analogia, sed perinde, ut priores, hinc inde quibusdam hiantes lacunis, Reliqui libri universi, exeptis perpaucis fragmentis, interciderunt, in quibus Analogiam ipsam Latinorum vocabulorum et anomaliam explicaverat, deinde tractaverat de Syntaxi, denique disseruerat de copia verborum.
Exstant praeterea Varronis de Re Rustica Libri 3, quos natus octoginta annos scripsit ad Fundaniam uxorem.
† Paris. 1581. 8. apud Henr. Stephanum exstant in libros de Lingua Lat. Emendationes Anton. Augustini, Notae Turnehi, et Coniectanea Ios. Scaligeri, una cum appendice.
Libri de Re Rustica saepius editi cum Catonis, Palladii, Columellae eiusdem argumenti libris; item cum libris de Lingua Latina notisque Scaligeri et Victorii.
Praeterea Auson. Popma, Frisius, Lugd. Bat. 1601. 8. Varronis scripta, quae exstant, recensuit, illustravitque notis et collectaneis, et fragmenta scriptorum eius deperditorum, et vitam Varronis, atque Bibliothecam Varronianam sive commentarium de Varronis scriptis adiunxit. Ita Aus. Popma de Varrone omnium optime meritus est.
15. M. T. CICERO, Romanae eloquentiae pareris, de quo ex re et vero Quintilianus Lib. 10. Institut. Orator. c. 1: Ille se profecisse sciat, cui Cicero valde placebit.
* Vossius Part. Rhet. L. 4. c. 1: Pueritiae solus legendus est Cicero.
Idem de Imit. Poet. c. 2. de Tullio nostro ita pronuntiat: Quam praeclarum de eoelestissimo hoc ore elogium haemus apud veteres, Velleium et Plinium! cuiusmodi antiquitatis totius iudicia si velim congerere, quanta seges fiat! Et tamen nec saeculo nostro quaedam allatrare enm desinunt caniculae. Prae eo commendant iuventuti illos, qui aliquo loco fuere, postquam multum iam degeneraverat sermo Romanus; et quod non paullo indignius, quosdam nostri temporis, qui saepe ne Latine quidem loquantur. Ab his scilicet sapere discet adolescentia.
Guil. Mechovius Diss. de Studiis p. 16: Si de optimo genere dicendi, et perfecto oratore quaeras; nemo e priscis omnes numeros videbitur explevisse, praeter Demostbenem et Ciceronem.
Scioppius de Stil. Hist. p. 47: Ciceroni inter aureae aetatis scriptores omnium eruditorum consensu primae debentur. Plebeia quorumdam iudicia, si sapiam; morari non debeo, qui, quum vix tria verba Latina scribere didicerint, Tullianam sermonis divinitatem contemuere, suumque iudicium consensui omntum saeculorum praeferre non verentur.
Quintilianus l. c. Mihi, inquit, videtur M. tullius, quum se totum ad imitationem Graecorum contulisset, effinxisse vim Demosthenis, copiam Platenis, iucunditatem Isocratis.
Erasmus Prooem. in Cic. Tuscul. Quaest. Mihi puero minus arridebat Cicero, quam Seneca; iamque natus eram annos viginti, priusquam serrem diutinam eius lectionem, quum ceteri paene omnes placerent; an aetatis progressu profecerim, nescio: certe numquam magis placuit Cicero tum, quum adamarem illa studia, quam nunc placuit seni.
Iohannes Sturmius ad Hermannum Archi-Episcopum et Electorem Coloniensem, in Praef. ad Tom. 2. Orat. Ciceronis: Ecclesiae ac rei publicae omnis salus duabus potissimum rebus conservatur, severitate disciplinae, et studiorum elegantiâ. Sacerdotum et auditorum petulantia cives a litteris alienant, et ipsae litterae barbarie vitiatae magna plerumque ingeniorum monstra pariunt. Quamobrem optimos semper doctorum collegia scriptores debent vetinere: neque minus de mutandis auctoribus severe deliberare, quam faciunt magnae res publicae, quae sine causa veteres leges non solent tollere. Atque ut perpetua lex est, Deum colere: ita in scholis Cicero sempiternum exemplum esse debet perfectae eloquentiae: quod quam diu in bis ludis manet, minus est extimescenda barbaries. Idem enim litteris accidit, quod in religione evenit: in qua, quoniam in Theologorum scholas barbavorum hominum commentarii recepti sunt, deformatae sunt caerimoniae, et amissa Dei cognitio Christique doctrina. Similis; error nostram Philologiam foedavit: nam postquam nullus delectus scriptorum habitus est; primum meliores a deterioribus, deinde optimi a pessimis sunt eiecti: praesertim per Germaniam, quae multa gymnasia habet, in quibus vel numquam, vel raro Ciceronis scripta explicantur. Saepe mirari soleo, quum ad nostras scholas adolescentes aliunde mittuntur, esse permultos, quibus quum Dialectica et Rhetorica praecepta tradita sint, et explicati Poetae Graeci, tamen eorum, quae Cicero nobis. seripta reliquit, nihil cognoverint: quasi nut minus utiles sint huius, quam ceterorum, libri; aut obscurius ipse de rebus, quam reliqui, disserat; aut ibi necesse sit esse difficultatem, in
quo sit elegantia, et in illo maxime tenebras, in quo sit summus ornatur.
Antonius Possevinus In Bibliothea selecta Tom. 1. L. 18. p. 512. Ciceronem confert eum Demosthene; quod singulari operâ etiam facit Renatus Rapinus in Comparationibus virorum maximorum prisci tempotis, quae Gallicâ linguâ scriptae et editae sunt Amstelod. 1683. 12. Tom. I. p. 190.
Quamvis autem communi velut doctorum consensu eloquentiae principatus Ciceroni datus sit: fuere tamen, qui eius orationem minus probatent: de quo legendus auctor Dialogi de Causis corruptae Eloquentiae, sive ille sit Taciti, sive Quintiliani c. 18. 19. et 20. et Angeli Politiani Miscell. c. 53. et Quintiliani L. 12. c. 1. et 10. Scioppius etiam in Cicerone invenit, quod castigaret. Vid. Borrich. Cogit. p. 6. et. 8. Conf. Parte Synt. Esse videatur.
Neque etiam, ait Vossius de Vitiis Serm. p. 29, in solius Ciceronis verba iurandum. Ciceroniastros vocant, qui, quum nihil, nisi in Tullio sibi lectum, ausint usurpare, saepe coguntur reticere, quae optime animo conceperunt: vel saltem ridicule admodum circumscribunt, quae unico, veteribus quidem ignoto, attamen necessario, vocabulo poterant effari, Hi nimiâ religione se adstringunt.
Ubertas Ciceronis, quoties iusto maior est, litteratos non nullos effendit. Sed quum Cicero fere non nisi in loco et pro argumento hanc ubertatem adhibeat; praeter rem hoc in genere accusatur. Neque enim censores isti satis intelligere videntur, quid sit numerus copiosior, et quibus locis adhibendus ille cum elegantia et dignitate; id quod Tullius noster egregie calluit pro acri suo iudicio. ESt sane in orationibus suis grandis, et interdum mnediocris; in Philosophicis vero libellis mirabilem proprietatem et parsimoniam conservat ac custodit. Erubescamus, ait Ludov. Vives, per Musas omnes, parenti et eloquentiae Romanae et Philosophiae (id est, Ciceroni) Iapsum ullum qualemcumque opprobrare: quum doctiora sint illius errata, quam nostra omnia bene dicta.
Speciatim in Epistolis eius et elegantia et ars periodica tanta apparet, ut, facundiam ex earum lectione se adsecutos, multi fateantur, et in his Herm, Buschius apud Freiushem. Orat. 4. p. 46. Conf. Mureti Part. 2. Orat. 16. ubi Ciceronianarum epistolarum usum et praestantiam egregie demonstrat. Nec adeo difficilis amplius erit hatum epistolarum lectio ei, qui iam Histotiam Romanam et Geographiam antiquam ex Eutropio et Pomp. Mela sibi reddiderit familiarem. Selectu tamen et ordine heic opus est. Merito epistolis ad Atticum, in quibus a)ttiki/zei et ea dus1no/hta profert, quae a nemine eruditorum, si unum Ciceronem et Atticum unum exceperis, satis perspecta umquam fuere, praefero epistolas ad
familiares; itemque eas, quae ad Quintum Fratrem exaratae sunt: inque his ipsis tamen omitti possunt eae, quae a Caelio, et Tirone, et Cicerone Filio stilo duriusculo, compressione rerum brevi, et ob eam ipsam causam interdum suboscuro consceriptae sunt; seligendae vero, quas in Proconsulatu scripsit: iis enim nihil solet esse elegantius, nihil omnino tersius. Denique seligenda est eiusmodi editio, in qua ordine Chronologico epistolae dispositae sunt. qualis est ordo Siberianus. Reliquis tamen editionibus palmam iure quodam suo praeripiunt Veneta 1571. duobus voluminibus, cum Commentario P. Manutii, in aedibus Manutianis, ab Aldo iuniore, cum effigie Aldi senioris, tamquam vero genuinae editionis huius indicio, impressa; it. Cellariana Lips. 1698. 8. et Graeviana illa luculenta sane et egregia, duobus constans voluminibus, Amstelod. 1677. atque iterum 1693. 8. quum e notis utriusque editionis huius multa. quae ad elegantiam linguae pertinent, addisci possint. Epistola 1. L. 1. ad Q. Fratrem reliquarum quasi regina est.
In lectione librorum Philosophicorum reliquis praemittendi sunt Cato Maior et Laelius ob facilitatem: his deinde subiciendi Libride Officiis, ob accuratam elocutionem et concinnitatem egregiam: hinc iungendi Libri de Divinatione, et de Finibus bonorum et malorum, quia simul inde hauriri poterit insignis historiae Philosophicae cognitio, quâ plane non potest carere, qui reliqua opera Philosophica evolvere statuit.
Ex Orationibus adolescentiae prius explicandae illae sunt, quas vocant selectas, utpote quae faciliores sunt et elegantiores, nec tot obscurae antiquitatis vestigia prae se ferunt, quibus tamen insistendum, si reliquas perlustres.
† Multa ex sciptis Ciceronis perierunt, et praesertim aurei illi de Republica libri.
De editionibus Epistolarum ad Familiares iam paullo ante dictum est. Epistolarum ad Atticum praestantissima videtur esse editio Graeviana illa, duobus voluminibus constans, cum variorum notis, Amstel. 1684. 8.
Officia eleganter edidit, et ad fidem MSS. accurate exegit Graevins cum suis et variorum notis, Amstelod. 1688. 8. Prostant quoque Lipsiae cum notis ad modum Minellii. Edita etiam sunt cum Catone, Laelio ac Somnio Scipionis, cum Cellarii notis novis in usum scholarum, Lips. 1700. 8. Res, in Officiis Cieronis occurrentes, egregio commentario explanavit Samuel Rachelius, Francof. et Kilonl 1668. 8.
Orationes Paris. 1684. 3. Voll. illustratae sunt a Carolo de Meroville, in usum Delphini. Selectas edidit Christoph. Cellarius, Ienae 1692. 8. et Eduardus a Zurk, Roterod. 1694. 8.
Integri operis Ciceroniani editiones praestantiores sunt: (1.) parisiensis 1539. it. 1554. fol. 2. Vol. ex officina Rob. Stephani. (2.) Aldina, 9 Tomis in 8vo constans, ab Anno 1519. usque ad Annum 1522. Venetiis excusa. Huius editionis paginas secutus est Nizolius, easque in margine servarunt editiones Basileenses, Genevensis A. 1659. 4. et quaedam aliae. (3.) Veneta 1578 - 1583. fol. 4. Vol. cum commentariis exquisitis et elaboratissimis Paulli et Aldi Manutiorum. praeclara haec nec ubique obvia editio est. (4.) Hamburgensis 1618. fol. 2. vol. ex recognitione Iani Guilielmii et Iani Gruteri: repetita Londini 1618. fol. ubi tamen non sine operis detrimento numerus capitum omissus est, et plus semel Lugd. et Amstelod. et tandem Basil. 1687. (5.) Lugd. Batav. 1692. 4. et 12. curâ Iac. Gronovii: ubi Asconii Pediani et Anonymi scholia doctissima orationibus statim subiciuntur: cum praemissâ Ciceronis historiâ Fr. Fabricii. (6.) Lipsiensis, quae nuper prodiit.
Dionysius Lambinus suâ Ciceronis editione eruditis non facit satis. Saepe enim invitis ac reluctantibus codicibus lectionem sollicitat, et coniecturas suas exponit atque obtrudit, nec raro antiquos codices opinionibus praetexit, quod multis exemplis Gruterus ob oculos posuit ac reprehendit.
16. C. IUL. CAESAR, cuius dicendi ratio maiestatem quamdam cum incredibili venustate et simplicitate coniunctam habet, qualis Imperatorem tantum decet. Quem Xenophon apud Graecos stilum tenet, eum apud Rom. Caesar non nullis habere videtur. Litterati, quos ubertas Ciceronis, si iusto maior sit, quodammodo offendit, Caesarem hunc nostrum Ciceroni subiungendum putant, ut, si quid tumoris ex lectione huius forsan haeserit, lecto illo possit abstergi.
* Aliis stilus Caesaris purus quidem et placidus est, qui tamen non numquam a ieiunitate propius absit: unde Sigonius nimiam interdum in eo diligentiam odiosam esse adserit, non eam quae in stilo est, sed in rerum minutiis, adiunctisque exponendis consistit.
Qui ad historiam scribendam se accingunt, Caesarem praecipue ante oculos debent habere. Nam ad contexendum historiae corpus Cicero viam praeire nequit, utpote qui in Orationibus, Epistolis et Philosophica distione dominatur, sed in stilo Historico et Dialogico aliis facile palmam concedit.
Scripsit de Bello Gallico libros 8. et de Bello Civili libros 3. Belli Gallici librum 8, item de Bello Alexandrino et Africano Commentarios, plerique A. Hirtio, quidam Oppio,
utrique Caesaris amico, vindicant: Hispaniensis autem Belli Commentarium ne eidem auctori tribuamus, scribendi ratio maxime diversa, saepe sordida, neglecta, turbata, in causa est.
Scripta Caesaris deperdita, e quibus fragmenta quaedam in plerisque editionibus leguntur, haec sunt: Orationes, Libri Epistolarum, De Analogia libri duo, Apophthegmatum volumen, Anti - Catones seu orationes duae longiores contra Catonem Uticensem eiusque encomiasten Tullium, Libri Auspiciorum et Poemata non nulla.
† Eminent editio Francofurt. 1606. 4. Iungermanni cum eiusdem et variorum notis, et Graecâ in libros 7. de Bello Gallico versione; et 1669. 4. quae editio priore longe inferior est. Item Lipsiensis 1700. 8. a Cellario notis illustrata, et pleno indice Latinitatis aucta. Et, quae reliquis omnibus praeferenda foret, Graeviana, quae Ultrai. 1697. lucezl vidit; si, ut Ioh. Clericus 3. Bibl. Selectae p. 365. adnotavit, heic atque illic paullo esset emendatior. Translatio Gaesaris Italica ab Andrea Palladio facta, plane egregia est. Ludovicus XIV, Galliarum Rex potentissimus, L. 1. Iul. Caes. de B. Gall. in iuventute sua Gallice vertit. Haec versio prodiit Paris. 1661. fol.
17. CORNELIUS NEPOS, cum Terentio, Tullio et Caesare primo loco ponendus. De scriptis eius supersunt Excellentium Imperatorum Vitae, ut inscriptio habet. Quid enim praeter has scripserit, de eo vid. Voss. cap. 14. Lib. de Histor. Lat.
* Scioppius Consult. p. 50. in Nepotem non nulla posterioribus saeculis irrepsisse existimat, ab aevi Augustei auro paullo remotiora, Aemilii forte Probi operâ, cuius nomen multis saeculis libellus Nepotis praescriptum habuerit.
† Editus Francof. 1608. 1609. fol. cum Andr. Schotti aliorumque plurium observationibus, et Petri Nanni libello de Claris Corneliis. Item Lipsiae 1694. 12. novis Commentariis, Indicibus et Tabulis Chronologicis ac Geographicis illustratus a Cellario. Iterum Lipsiae 1699. notis perpetuis ad modum Minellii illustratus. Tandem Ioh. Andr. Bosius Notas et Indices locupletissimos Io. Henr. Boecleri, I. Gebhardi, Henr. Ernstii largâ manu offert, Lips. 1657. 8. et lenae 1675. 8.
18. P. VIRGILIUS MARO in genere heroico inter Poetas Romanos regnat: gravis iudicio, et talis apud Latinos, qualis apud Graecos Homerus. Poetarum est praecellentissimus, iudice Plinio, sive Verbis propriis, sive tropicis utatur, nec ab eximia illa Romanae
linguae puritate et appositâ significandi virtute deflectit.
* Noli autem existimare, nihil Virgilio emendatius fieri potuisse. Obstat sane ipsius de se iudicium, Aeneidem flammis ob neglectas in ea labes destinantis. Non omnes certe ipsius hiatus elisionesve alterutro, quod Grammatistae faciunt, necessitatis vel virtutis obtentu excusantur.
Harduinus in libro, quem inscripsit Pseudo - Virgilium, libros Virgilii Aenedios pro opere habet suppositicio, quod Severus Archontius, homo Gallus, saec. XIII. confecerit: cuius procacitatem ac temerarios ausus vel nuper adeo retudit peculiari Dissertatione, cuius titulus est: Vindiciae secundum libertatem pro Maronis Aeneide, Lips. 1737. 4. Ioh. Frid. Christius, Poes. Prof. PUbl. in Acad. Lips.
† Editiones optimae videntur esse Heinsiana Amst. 1676. 12. et Cantabrigiensis 1701. 4. Basileensis 1613. fol. cum Commentariis Donati, Servii, Probi, Sabini, aliorum. Parisiensis 1600. 1620. cet. fol. cum Commentariis Servii emendatis et locupletioribus; recusa etiam Genevae 1610. 4. Francofurtana 1618. 4. cum Comment. Frid. Taubmanni. Lugd. Batav. 1680. 8. 3. Vol. cum Commentar. selectis Lacerdae, et Indice Erythraei. Parisiensis 1675. 4. cura Caroli Ruei, in usum Delphini: recusa Londini in 8vo.
19. Q. HORATIUSFLACCUS, Venusinus, Lyricorum Poetarum princeps, Romanorum Pindarus.
* In Epistolis prosae orationis simplicitatem fere imitatur. In Satyris oratio ipsius macilento quodam et exsucco corporis incedit habitu. Quamlibet enim floridior oratio Satyris minus convenit; Flaccus tamen noster plus iusto in iis sterilis videtur. Nimirum singuli primi ordinis scriptores in certo quodam scribendi genere excellunt. Non omnia possumus omnes. Horatius in Odis regnat: in Satyris palmam facile concedit IUvenali. In neglectu quoque caesurae et litterarum collisione elisioneque non usque adeo decori omnis observator videtur fuisse, ut benigno interpreti nullam facti excusationem reliquerit. Et quamvis Ep. 1. L. 2. imitatores servum pecus appellet, seque nullius poesin Latinam imitatum esse Maecenati conetur persuadere; apud peritos tamen rerum arbitros vix inveniet fidem. Neque enim tantummodo Pindarum heic atque illic ad verbum transtulit; sed etiam Eunuchi Terentiani partem L. 2. Serm. Sat. 3. ita exprimit, ut non imitari, sed describere prorsus videatur: quippe et Phaedriae et Parmenionis ipsissima verba circa finem illius Satyrae deprehendimus. Petrus Daniel Hnetius paucas quasdam
Satyras scripsit, quae ita Horatium imitantur, ut nec ovum ovo sit similius. Etiam Sarbievius, Polonus Iesuita, in Odis quam proxime ad Horatium accedit.
Ceterum Horatius fuit voluptati corporis et foedae libidini, immo et vino deditus: Epicuri de grege porcuis. Quare in sententiis eius, quae mores formant, et prudenti vitam consilio monent, considerandum est, non quis, sed quid loquatur.
† Editio Beutleiana eminet propter nitorem et diligentiam, typis exscripta maioribus Academicis Cantabrigiae 1699. 4. atque iterum minoribus typis 1701. 12. curantae potissimum viro doctissimo Richardo Bentleio, a quo aliam adhuc editionem huius Poetae habemus, cum eruditis notis et emendationibus novis, ingeniosis sane et doctis, sed, ubi Bentleius MSta deserit, praefidentioribus plerumque et audacioribus, excusam Cantabrigiae 1711. 4. et recusam Amstelod. 1713. 4. Multis nominibus quoque aliis editionibus praestat, quae cum Minellii notis commentarioque eimio D. Frid. Rappolti, et Supplemento Ioachimi Felleri prostat Lips. 1675. 8. duobus volum. et quae in usum Delphini cum interpretatione et notis Ludov. Des Prez prodiit Paris. 1691. 4 mai.
20. P. OVIDIUS NASO, Sulmonensis eques, Poeta copiosus, facilis et elegans, et prae reliquis unus numerorum suavitatem in Elegis felicissime est adsecutus: Conceptibus etiam, argumentorumque inventione amoenior, subtiliorque est, et cum insigni iudicio varius.
* Minus tamen ubique purus lectusque est, quam Virgilius. Ceterum nec infitiamur, gemmis subinde insertis et ingenii fertilitate superare Virgilium, apud quem phantasia non tantopere regnat. Praecipue in Metamorphosi plane egregius est, et regnat, cum dictione, tum fictione, et mirifico diversissima apte connectendi artificio.
Emisit tamen libros, ubi libidinatur: a quorum lectione arcenda nostra iuventus est, ne excitent impuros animi motus ad ea patranda, quae conscientiam vulnerent. Doleo, tot obscena apud Ovidium et alios scriptores Latinos occurrere: quae utinam delere possem lacrimis meis! Sed alius tamen dolor animum meum percellit, omnibus lacrimis maior ille quidem, at qui adficere tamen solet, ni fallor pauciores: tot nimirum hodieque in ipso Ecclesiae gremio, nec modo in quavis alia lingua vernacula, sed etiam apud nos Germanos, excudi scripta, et impune per orbem grassari, quae vel aeque obscena legentium animis inferant, vel omnino illecebris suis libidinis fomitem incendant longe fortius.
† Editio totius operis Ovidiani optima est Bacchetii, et quae ex Nicol. Heinsii recensione cum eiusdem notis prodiit Amstelod. 1661. 12. 3. Volum.
21. Q. Valerius CATULLUS, Veronensis, Epigrammatarius acutus et felix, tersus insuper et Latinus.
* Impudicus tamen est: rudiore etiam ducit colore vetustae Poeseos imaginem; in numeris praesertim ingrate languidus.
22. TIBULLUS, Romanus Eques, familiaris HOratio et Ovidio, qui eum cultum vocat. Purus et suavis est Elegorum scriptor; sed frigidior argumentorum inventor, in numeris quoque aliquanto segnior, quam par est, et subinde in sermone lasciviens.
23. Sextus PROPERTIUS, floruit sub Augusto, aequalis Virgilio, Horatio, Ovidio, Catullo item et Tibullo, scripsitque Elegias omnium nitidissime et eruditissime.
* Hoc tamen in phrasi vitii habet, quod illam ad Heroici carminis maiestatem saepius extollat, ut proinde characterem huic carmini idoneum ubique non observet. De cetero similiter libidinosa admiscet.
† Optime autem editi hi libidinum triumviri videntur esse Paris. 1604. fol. cum variorum notis: it. Paris. cum eximio Ioh. Passeratii Commentario, 1608. fol. Speciatim nitidissime editus Catullus seorsim est Londini 1684. 4. cum Is. Vossii doctissimis cominentariis: et Propertius Amst. 1702. 4. operâ Broekhuysen.
24. T. LIVIUS Patavinus, Historicus luculentus, cuius quidem dictio satis est pura, sed ad naturalem s1ugxro/nwn Ciceronis, Caesaris, ac Poetarum excellentissimorum trigae pulchritudinem non per omnia accedit. Eâdem tamen maiestate res Romanas descripsit, quâ sunt gestae: uti recte de eo iudicant viri litterarum intelligentes. Scripsit Decades 14 id est, libros 140: de quibus tantum 4 Decades exstant et quintae dimidium i. e. libri 45. Inchoat historiam ab V. C. ad Drusi Neronis sub Augusto obitum, per annos 712, Non nullis Polybium imitatus videtur.
* Quintilianus ei lacteam ubertatem tribuit, L. 10. c. 1. Et ibidem paullo post de eo: Non indignetur, inquit, Herodotus, aequari sibi Titum Livium, cum in narrando, mirae iucunditatis clarissimique candoris, tum in contionibus, supra quam enarrari potest, eloquentem. Itaque dicuntur omnia cum rebus, tum personis accommodata; sed affectûs quidem,
praecipueque eos, qui sunt, dulciores, ut parcissime dicam, nemo Historicorum commendavit magis. Et L. 2. c. 6. Pueris magis proponendum esse, ait, quam Sallustium.
Plinius L. 2. Ep. 3. de eo: Tantâ famd vivus fuit, ut ad eum videndum ab ultimis Gadibus quidam Romam venerint.
Patavinitatem qui cum Pollione Asinio et Lipsio ei exprobrant, frustra sunt: quorum sententiam exploserunt viri docti, atque inter eos Ludovicus Vives L. 3. de Trad. Discipl. qui se, ait, eam non gustare, nec palatum habere usque adeo eruditum; et singulari libello erudite, hoc est, wore suo oppugnat magni nominis vir, Daniel Georgius Morhosius.
Utinam vir allquis doctus indicem idoneum sive Lexicon in LIvium componeret, et quod Berneggerus Tacito, Suetonio Freinsbemius, aliis alii dederunt scriptoribus, hoc LIvio nostro, Latinae linguae auctori, si a Cicerone ac Caesare discesseris, facile principi, non sine sructu studiosorum, Musis faventibus, tribueret.
† Optimae editiones sunt Ioh. Frid. Gronovii, quae tertium emendatissime prodiit Amstelod. 1679. 8. 3. Vol.: it. Parisina, in Delphini usum adornata ab Ioh. Doviatio, 1679. Tomis 5. et Basileensis, cum Signonii, I. F. et Iac. Gronovii aliorumque notis 1740. 8. mai. Tomis 3.
25. C. SALLUSTIUS Crispus, Amiterni in Sabinis natus, Historicus stili, quem vocant, Lacohici quidem, sed tamen sententiis; quae animum legentis feriunt, et certis dicendi luminibus ornati.
* Sallustius profligatae pudicitiae homo fuit, pessimique omnino exempli: ore tamen impuro suo egregias profert sententias, et virtutis studium impense commendat.
A Gellio L. 1. N. A. c. 15. Novator verborum vocatur, quia tot idiotismos habet. Scioppius de Exercit. Rhet. Generib. p. 13. seq. eum reprehendit, quod verba obsoleta et Archaismos non numquam usurpet. Interim nemo vere Atticam Thucydidis dictionem inter Latinos illo accuratius expressit. Tribus verbis integras explet sententias, non circumducit, non interponit, Asyndetis frequentissime utitur, et ubique Adstrictior apparet. Vid. Leo Allatius de Erroribus Magn. Vir. in dicendo p. 36, ubi sententiam Scaligeri, brevitatem Sallustii L. 4. Poet. c. 24. negantis, refellit. TAcitus, et e Christianis scriptoribus Sulpicius Severus, Sallustium imitati sunt: ille magis verborum et idiotismorum; hic totius dictionis eiusque perpetui nexûs curiosior. Atque hinc Sulpicius Severus audit Christianus Sallustius.
† Commendandae prae ceteris editiones Ant. Thysii Lugd. Bat. 1694. 8. Iac.
Gronovii 1665. 8. et Io. Crispini, in usum Delphini, Paris. 1674. 4. Magni etiam habenda est editio Gruteriana et Cortiana, utraque cum Codicibus MSS. diligenter collata, et tum propriis, tum aliorum insignium virorum adnotationibus illustrata: item editio Iosephi Wassi, quae in 4. 1710. Cantabrigiae prodiit, quam valde laudat Bibliotheque choisie, Tom. 2. p. 339. seqq.
26. M. VITRVVIUS Pollio, Architecturae scriptor, artis vocabula, eamque sermonis prae se ferens consuetudinem, quae eruditis non magnopere placet.
* Plebitas tamen, quam ipsi exprobrant, vehementer excusanda, et sine vitio propemodum est, quod plebeiorum manibus et linguâ uti cogatur architectus. Quid? quod plebs saepe de rebus, quottidiano opere sibi cognitis, magis proprie purequeve, praesertim optimo illo saeculo, loquatur, quam in schola Philologus. Conf. Parte Etym. Sect. 2. voc. Nullibi.
† Saepe in linguas varias translatus est. Latinae quoque editiones exstant non paucae, in quibus praestantissima est, quam cum Guil. Philandri Castilionaei integris et quantivis pretii Commentariis, excerptis notis Dan. Barbari, et Lexico utilissimo Vitruviano ac scamillorum imparium expositione Bernardini Baldi Urbinatis. tum Ioh. Buteonis, Nic. Goldmanni, Claudii Salmasii et Marci Meibomii ad loca quaedam Vitruvii observationibus, additâ eius vitâ vulgavit Iohanues de Laet, Amsterd. 1694. fol.
27. CORNEIIUS SEVERUS, versificator, quam Poeta melior vocatur a Quintiliano Lib. 10. c. 1. cuius Aetnam adhuc legimus, Virgilio per errorem attributam, et inter eius fragmenta relatam. Iosephus Scaliger verum hunc Aetnae auctorem indicat in notis ad eam. Dicitur etiam scripsisse Bellum civile.
† haec Cornelii Aetna habetur 1. In Pulmanniana Virgilii editione Antwerp. 1561. 8. 2. In P. Virgilii Maronis Appendice, Lugd. Bat. 1595. et 1617. 8. seorsim edita cum animadversionibus Scaligeri et Lindenbrogii.
28. MANILIUS, Poeta tersus et elegans, qui extremo Augusti Imp. tempore vixit, cuius Alstronomicon emaculavit Ios. Scaliger.
† Inter editiones eminet, quae Paris. 1679. 4. prodiit cum paraphrasi et notis Fayi et Huetii observationibus: it. figuris in aes incisis, omniumque vocabulorum indice.
29. GRATIUS, non minor Manilio, floruit Augusto rerum potiente:
reliquit Cynegeticum seu de Venatione Carmen Epicum pure et eleganter scriptum, sed extremâ parte mutilum.
† Prodiit cum Ovidii Halieutico, Nemesiano et Calpurnio; 1. Paris. 1590. 12. inter vetera Poemata a. P. Pithoeo collecta; 2. Florent. 1590. 4. edit. a Roh. Titio; 3. Hanov. 1613. 8. a Casp. Barthio; 4. Lugd. Bat. 1645. 12. a Iano Ulitio.
30. PEDO ALBINOVANUS Poeta, quem Ovidius altioris spiritûs fuisse innuit, eo quod eum sidereum i. e. sublimem, appellet Lib. 4. de Ponto Eleg. ult. Vixit enim eius aetate, hoc est, Augusto imperante: nec alius est, ad quem Elegia 10 eiusdem libri directa est. Ex qua cognoscimus, et Thesei Gesta Albinovanum praeter alia scripsisse.
* Praeterea condidit de Navigatione Caesaris Germanici carmen: ex quo Versus aliquot Seneca pater Suasoria 1. adducit. Eidem Elegias duas, quae vulgo cum Ovidio edi solent, quarum alteva in obitum Mecenatis, altera de morte Drusi ad Liviam scripta est, Scaliger tribuit, repugnanto tamen et multum contradicente Passeratio, praecipue quod ad posteriorem Elegiam attinet: certior enim res est de Elegia in obitum Maecenatis.
† Dictae hae Albinovani reliquiae insertae etiam sunt Fragmentis veterum Poetarum Latinorum a Rob. et Henr. Stephanis collectis et digestis.
31. C. Iulius HYGINUS, tempore Augusti vixit, Ovidio Poetae et C. Licinio Consulari, Historico, familiarissimus. Multa scripsit, oratione nempe solutâ, e quibus supersunt Fabulae seu Mythologia et Poetica Astronomica. Nam Gromatica, seu de limitibus constituendis, alterius cuiusdam Hygini sunt, qui tempore Traiani vixit.
* Saepius plebeiam loquendi consuetudinem amplecti videtur, et peculiares idiotismos, quorum aliquot examinat doctissimus Munkerus in Dissertatione, notis in Hyginum praefixa.
† Editionum praestantissima est, quae Mythographis Latinis a Thoma Munkero illustratis praefixa, prodiit: Amstel. 1681. 8. 2. Volum. Fabulae seorsum excusae sunt in Belgio 1670. minore formâ, cum Animadversionibus notisque Bartbii.
32. CAESAR GERMANICUS, Augusto Imp. ita probatus, ut tantum non sibi destinaret successorem. Poeta fuit insignis, et Arati Phaenomena e Graeco in Latinum transtulit, co sermonis genere, quod proxime abest ab ornatu eorum Poetarum, qui in hac aetate aurea quam maxime celebrantur.
* Aratus, Poeta Solensis fuit, et scripsit faino/mena, id est, Apparentia, in quibus fitum, metum, ortum, occasum et numerum stellarum ex;icat apparentium: quo libro adeo fuere delectati Claudius et Germanicus Caesares, ut Latinum fecerit uterque: vertit eum Latine et Cicero adolescens; post hunc et Ovidius, Scaligero teste p. 25. ad Sphaer, Manilii; tandem et Avienus, vid. infra Avienus.
† Caesar Germanicus cum Phaenomenis suis Arati, nitidissime apparet Lugd. Bat. 1600. 4. in Syntagmate Arateorum, Scaligeri ductu adornato, et a Grotio notis illustrato.
* Incipit haec aetas ab obitu Augusti, ad excessum Traiani, id est, ab Anno Christi 14. ad Annum 117: ut ita duraverit ea annis circiter 103. Alii terminum ponunt in morte Neronis: nam diversitas illa inter scriptores, qui ab obitu Augusti ad Neronis excessum floruerunt, et qui a Nerone ad excessum Traiani floruerunt, adeo est teavis, ut paene nulla censeri debeat.
Interim tamen lingua Latina statim ab Octavii Augusti obitu coepit non nihil a pristina maiestate degenerare. Ita enim Seneca in Prooemio L. 1. Controversiarum p. m. 37. 38. ubi simul causam eius exponic. Ut possitis, inquit, aestimare, quantum quottidie ingenia decrescant; et nescio, quâ iniquitate naturae eloquentia se retro tulerit: quidquid Romana facundia babet. quod insolenti Graeciae aut opponat, aut praeferat, circa Ciceronem efflornit. Omnia ingenia, quae lucem nostris studiis attulerunt, tunc nata sunt. In deterius deinde quottidie data res est: sive luxu temporum; nihil est enim tam mortiferum ingeniis, quam luxuria: sive quum praemium pulcherrimae rei cecidisset, translatum est omne certamen ad turpia, multo honore quaestuque vigentia: sive fato quodam, cuius maligna (loquitur, ut Stocius) perpetuaque in omnibus rebus lex est, ut ad summum perducta, rursus ad infimum, velocius quidem, quam adscenderant, relabantur. Torpent ecce! ingenia desidiosae iuventutis: nec in nllius honestae rei labore vigilatur. Somnus languorque, ac somno et languore turpior, malarum rerum industria, invasit animos. Cantandi saltandique nunc obscena stndia esseminatos tenent: et capillum frangere, et ad muliebres blanditias vocem extenuare, mollitie corporis certare cum feminis, et immundissimis se excolere munditiis, nostrorum adolescentium specimen est. Hactenus Seneca.
Ceterum et haec aetas subvenire nobis debet, quae non solum compensat, si qui libri superioris aevi interierunt, sed subinde etiam, ut fieri solet successu temporis, nova verba, non minus eleganter tamen, et suffragio populi Romani formata, superaddit. Verum namque est illud Horatii de Arte Poet.
Multa renascentur, quae iam cecidere, cadentque,
Quae nunc sunt in honore vocabula, si volet usus,
Quem penes arbitrium est, et ius, et norma loquendi.
Scriptores huius argenteae aetatis sunt:
1. Q. CURTIUS RUFUS, qui etsi incertae aetatis scriptor est; ad argenteam tamen constantissime a Criticis, refertur. Ipse Lib. 10. cap. 9. principem suum laudat, quem alii Octavianum Augustum, Claudium alii, alii Vespasianos, alii item Traianum intelligunt. Alexandri M. res gestas iustae molis libro complexus est.
* Ob declamatorium et anxium dicendi genus, naevosque varios, sunt, qui plane novum ac suppositicium scriptorem vocant. Vid. Voss. de Hist. Lat. 1, 28. Guido Pat. Ep. 27. p. 96. Cellar. in Iudiciis de Cutrio editioni suae praemissis. Emanuel Sincerus Praefat. Curtii ab se illustrati. Wagenseil. in Pera Libr. Iuvenil. Tom. 1. p. 136. et Tom. 4. p. 178.
Verum ut ut facile largiamur, non immunem esse Curtium a variis naevis, in dictione aeque ac Geographia admissis, quos magno apparatu notavit Clericus in Arte Critica: cui autem in multis contradicit Iac. Perizonius in Curtio suo vindicaco a variis accusationibus et immodica atque acerba nimis crisi Iohannis Clerici. Lugd. Bat. 1703. 8. non tamen ideo hunc scriptorem, vel novum, vel plane e manibus iuvenum excutiendum arbitramur, vel ideo, quod stilus ille, ut vocant, venustus a nemine felicius exprimitur.
† Optimae editiones sunt Cellariana, Tellieriana, Pitisciana, et Freinshemiana, quae iam pridem omne punctum tulit, Argentorati 1670. 4. recusa.
Goebelii Curtius illustratus fugiendus iuventuti est, quum erroribus et ineptiis abundet.
Vogelasium constat Gallicae suae versioni Curtii impendisse triginta annos. Unde Balsacius, Gallus iste cothurnatus, dixit, Alexandrum Curtianum esse invincible, sed Alexandrum Vogelasianum esse inimitable.
2. VELLEIUS PATERCULUS, sub Tiberio sloruit, historiamque edidit, cuius in postrema parte ubique ostendit animum parasiticum, stilumque Tiberio et Seiano obnexium, qualis minime Historicum decet. Praesertim Pompeianorum virtutes tacet; contra Caesarianorum res gestas, quamvis subinde exiguas, in immensum extollit.
* Dictio ipsius est cultissima; sed tamen offendit non numquam, et suas etiam labes habet. Eo interdum dicendi habitu exsurgit, qui enarrationem Historicam parum decet, et quasdam nimio producit ambitu periodos, praesertim ubi in longas parentheses multa coniecit, his vinculis eximenda. Non numquam sententias aut addensat obscurius, aut praecipitato amputatove repente numero abrumpit.
† Praecipue commendari merentur editiones Ioh. Henr. Boecleri, Argentor. 1663. 8. et Oxoniensis 1693. 8. cui etiam Henr. Dodwelli Annales Velleiani accesserunt. Fragmentum Velleii, quod circumfertur, a Wolfg. Lazio editum, ab eruditis dudum explosum est.
3. VALERIUS MAXIMUS, vixit sub eodem Tiberio, scripsitque Dicta et facta memorabilia libris 9; in quibus lemmata non sunt ab ipso Valerio: in his enim sunt ignota sui aevi viris Gratitudinis et Ingratitudinis nomina.
* Eloquenti et concinnâ narrandi brevitate se commendat: interdum tamen in figutis et sententiis cumulandis anxie sedulus videtur esse. Quum etiam eius stilus vix sapiat tam bonum aevum, non nulli litterati iudicant, non tam integrum auctorem, quam eius excerpta quaedam ad nos pervenisse. Unde et raro inter se conspirant codices MSti, sicuti observavit Barthius Advers. 19, 15.
† Meliores editiones sunt Ant. Thysii, Lugd. Bat. 1670. 8: Petri Iosephi Cantelii, in usum Delphini, Paris. 1679. 4. Reliquis omnibus palmam praerepturus fuisset Iac. Perizonius, si eius prodiisset editio.
4. CORNELIUS CELSUS, proximus Augusti temporibus, Medicorum Cicero, et Romanorum Hippocrates.
* Scripsit libros aliquot de Medicina, et quidem omnium primus in Latio, qui adhuc in eruditorum manibus versantur, diligenter pervolutandi legendique illis, qui de rebus Medicis scribere cum elegantia volunt. Non confundendus est cum Aurel. Cornelio Celso, Rhetore, cuius de Arte dicendi libellum, ex unica Sixti Popmae editione Ioh.
Alb. Fabricius Bibl. Lat. vol. 3. p. 76. exhibet.
† Optime meritus est de illustri hoc Medico Medicus illustris recentior Theod. Ianson ab Almeloven, qui Celsum emendatissimum, suisque et aliorum illustratum notis dedit Amstel. 1687. 12.
5. PHAEDRUS (sunt, qui malunt Phaeder) Thrax, Augusti libertus, Tiberio rem publ. administrante, Seiani odio fortunâ adversâ conflictatus, fabulas, quas Aesopus reperit, polivit versibus senariis, tum ultioni sui, tum etiam solatio; quod utrumque ex Prooem. L. 3. apparet.
* Summa in eo est orationis puritas, nec iudicium suum eruditis umquam probavit Scioppius, qui nescio quem Thracismum in Phaedri stilo sibi subolfacere visus est: quemadmodum idem, Hygino fermonem plebeium, et Livio Patavinitatem quamdam praeter rem exprobrando, expertus est, non deesse inter litteratos, qui innocentium causas publice tuerentur. Vid. Schefferus in vita Phaedri, Fabulis praemissa, et Morhofius de Patavinitate Livii p. 159.
† Optima Phaedri editio, et fabulis aliquot auctior prodiit Amstelodami 1698. 8. curâ Petri Burmanni, qui e commentariis et codice Marquardi Gudii multam lucem huic auctori conciliavit. Olim maxime celebrabantur editiones Francofurtenses, cum adnotationibus Ioh. Schefferi et Franc. Guyeti, quorum uterque in illustrando Phaedro nostro multum operae posuerunt. Nec contemnendae editiones Davidis Hogstratani, in usum Ioh. Wilhelmi, Principis Nassovii adornata, Amstelod. 1701. 4; et Ioh. Christoph. Wolfii, quae prodiit Flensburgi 1709. 8.
6. SENECA.
Tres viri huius nominis vulgo celebrantur:
M. ANNAEUS SENECA,
Rhetor, Pater.
L. ANNAEUS SENECA,
Philosophus, Filius.
L. ANNAEUS SENECA,
Tragicus, Nepos.
De singulis heic dicendum aliquid:
M. ANNAEUS SENECA, Lucii Philosophi Parens, more saeculi Controversias et Suasiones, id est, Declamationes scripsit. Vigebant enim tum umbratiles illae exercitationes, quas suo more exagitavit Petronius in suo Satyrico p. 1. Quamvis vero non nisi excerpta habeamus, quae ipse Seneca in
filiorum gratiam e penu memoriae, quâ ad miraculum usque valuit, deprompsit; scripta tamen illa sunt eâ dictionis puritate et elegantiâ, ut nihil in eo genere purius exstet aut venustius.
† Solent plerumque Declamationes istae, Filii Philosophi operibus iungi: id, quod etiam a Ioh. Frid. Gronovio factum esse animadvertimus, in editione Senecae Philosophi Elzeviriana, quae prodiit Amstelod. 1672. 8. tribus constans voluminibus: tertium quippe volumen Senecae Patris, Rhetoris nostri scripta complectitur.
L. ANNAEUS SENECA, Marci Rhetoris filius, Neronem una cum Afranio Burro instituit, optimus pessimi discipuli magister.
* Admirabilem dicendi formam videtur tenuisse Lipsio in Prolegom. in Senecam et Carolo Paschalio de optimo dicendi genere. Contra omnes reliqui veteres ae recentiores, qui Senecae mentionem iniecerunt, minus praeclare de eius stilo sentiunt. Caligulae Imp. scripta Senecae huius harena sine calce erant.
Vult quidem perspicuitatis, si quis alius, studiosus videri, quando Ep. 75. ait: Si sieri posset, quid sentiam; ostendere, quam loqui mallem; sed quoniam nimis multa lectori relinquit divinanda, passim fit obscurus. Non numquam etiam in tautologias vitium incidit, quod omnino familiare est eorum, qui, ut Seneca noster, adstrictiorem dicendi formam amant, et sententias operose consectantur cum acuminibus, quae, quum plus iusto frequentantur, inania subinde sunt et obtusa. Verba eius minus lecta interdum reperiuntur, et locutiones non raro insolentem aliquem prae se ferunt haibtum. Non legendus ergo est a tironibus, sed a viris, qui corroboratum in stilo iam habent iudicium: multa enim in eo sunt probatissima, multa etiam admiranda; quod diffiteri nequit Fabius, reprehendens ceteroquin in eo non nulla.
† Editiones praestantissimae sunt: Antwerpienses cum Iusti Lipsii notis in singularum paginarum calce subiectis 1614. 1637. fol.
Parisinae 1602. fol. instructae notis Erasmi, M. Antonii Mureti, ingenio subinde plusculum indulgentis, et Ferd. Pintiani bonis codicibus MSS. usi, et cum collectaneis notisque, Ioh. Opsopoei, et in a)pokolu/ntws1in B. Rhenani et A. Iunii, in Senecam vero Rhetorem Nic. Fabri, et in utrumque Senecam animadversionibus excerptis Iani Gruteri, et castigationibus Francisci Iureti: et 1607. fol. cum Mureti, Lipsii, Iureti, Gruteri, aliorumque notis et observationibus.
Commeliniana 1604. fol. in qua praeter observata variorum iam memorata,
occurrunt Notae seu Siglae, quae veteribus taxugra/fois2 apud Romanos in usu fuerunt, Tironis ac Senecae nomine insignitae.
Elzepiriana, Amstelod. 1672. 8. tribus voluminibus; et 1649. 12. ex recensione I. Lipsii et Ioh. Frid. Gronovii. Lipsiensis 1741. 8. acc. a viris doctis adnotat. delect.
In hac Lipsiensi et Antwerpiensi editione Senecae Rhetoris scripta plane sunt omissa.
L. ANNAEUS SENECA, Tragicus, Nepos, sub cuius nomine 10. Tragoediae ambulant.
Hae Tragoediae ab aliis tribuuntun Senecae Philosopho: ab aliis Senecae Nepoti, Philosophi ex priore uxore filio: ab aliis dubitatur, utrum filius Philosophi, an frater eius, an ex fratre M. Annaeo Mela nepos, M. Annaeus Lucanus eas scripserit. Hoc quidem certum est, et Senecam Philosophum carmine valuisse, et aliquas Tragoedias ad eum recte referri. Sed et de hoc fere convenit inter eruditos, decem has, quas habemus, non esse unius auctoris.
dictio in iis tersa est et tragice grandis, ut non opus sit, cum Lipsio in Animadversionibus Senecae recentiori has Tragoedias vindicare, qui Traiani imperio, aut etiam infra, vixerit.
Tragoediarum
1. Hercules furens, ex Dan. Heinsii sententia auctorein habet M. Annaeum Senecam, Philosophi patrem. Imitatus in ea Seneca est Herculem furentem Euripidis.
2. Thyestes, eidem Senecae, Philosophi patri, tribuitur ab Heinsio.
3. Thebais, reliquis praefertur a Lipsio, Florente Christiano, et Iano Bernartio: sed eadem indigna Senecâ, minimaque Tragoediarum est iudicio Ios. Scaligeri, Dan. Heinsii, Petri Scriverii. Ad Senecam Philosophum referendam esse, nec Lipsius dixerit, qui temporibus Augusti vindicare malebat.
4. Hippolyto, si Troadas exipias, nulla Tragoedia apud Latinos praeferri iure potest, et Philosophum Senecam auctorem agnoscit, iudise Dan. Heinsio. Porro Versus, quem ex Phaedra Senecae adfert Priscianus Libro 4. in hoc dramate occurrit. Etiam in MS. optimo Florentino, quo usus est Ioh. Frid. Gronovius, haec Tragoedia Phaedra inscribitur. Comparationem inter Hippolytum Senecae et Euripidis edidit Ioh. Henr. Boeclerus Argentor. 1651. vide et Sam. Petitum Lib. 1. Obs. cap. 2. qui cap. 1. suspicatur, Medeam et Hippolytum a Seneca Philosopho in exsilio seriptas esse, utpote in quo levioribus se oblectasse studiis testatur in Consolat. ad Helviam cap. 4.
5. oedipus, adumbrata ex Sophoelis Oedipo Tyranno, auctore M. Annaeo Seneca, Rhilosophi parente, ut eidem Heinsio videtur.
6. Troades Senecae tribuitur a Valerio Probo, sed qui bis Hecubam vocat. Ceterum Philosophi esse, et Euripidis Troadas longe vincere, iudicabat olim Heinsius. Troadem perperam appellant Lipsius et alii, hunc tris1me/giston ut vocant, suum sequuti, qui etiam contemnendi et ignobilis auctoris esse existimant, quum Ios. Scaligero iudice sit princeps Latinarum tragoediarum. Cum Euripidis Troadibus et Hecuba confert Sam. Petitus Lib. 1. Observ. cap. 3. qui post reditum ab exsilio scriptam hanc Tragoediam in aula a Philosopho existimat cap. 1.
7. Medea, sub Senecae nomine allegatur a Quintiliano Lib. 9. cap. 2. et Philosopho tribuitur ab omnibus.
8. Ex Agamemnone versiculum sub Senecae nomine laudat Priscianus Libro 6.
9. Hercules Oeteus ex Sophoclis Trachiniis adumbrata est, sed longe infra Graecam subsidit, quamque sermo arguit longe post reliquas scriptam esse.
10. Octavia non videtur esse Senecae, et in MS. optimo Florentino omittitur. L. Annaeo Floro eam tribuit Vossius de Hist. Lat. p. 164: qui Instit. Poet. L. 2. p. 76. eam omnium ineptissimam vocat; neque Octaviae mortem potuisse memorare Senecam a Nerone prius exstinctum. Iusto Lipsio visa est verbere eruditorum excipienda, non plausu. Scaligero autem Seneca Philosopho non indigna dicitur: quamvis alibi non Senecam existimet auctorem esse huius tragoediae, sed Scaevum Memorem; de quo Voss. Poet. Lat. p. 48. In editis vulgo postromum locum occupat, nisi quod in antiquissima editione Lipsiensi, quae litteris Longobardicis formâ quartâ excusa est a Martino Herbipoli, et in aliis quibusdam praemissa conspicitur Herculi Oeteo. Sed notum est, quanta sit tam in editis, quam in MSS. varietas in ordine harum Tragoediarum.
Iul. Caes. Scaliger non dubitat Senecae Tragoedias etiam ultra Graecarum vim et elegantiam extollere. Plerisque tamen hodie aliter videtur, qui nimium Philosophicas esse, et contra leges Tragoediae passim peccare observant.
† Inter editiones eininet
Veneta 1493. cum Commentar. Bernardini Gellii Marmitae: quam duae minus amendatae sunt secutae 1493. cum Commentar. Dan. Caietani, Cremonensis, et 1510. apud Philippum Pincium.
Aldina 1517. 8. ex Hieronymi Avantii Veronensis castigatione, cum eius Diss. de generibus carminum apud Senecam.
Antwerpiensis cum Senecae vitâ, amplissimis Commentariis M. Antonii Delrio et fragmentis veterum Tragicorum 1594. 4. et Paris. 1607. 1620. 4.
Scriveriana, ex castigatione P. Scriverii, cum integris animadversionibus Iusti Lipsii, Lugd. Bat. 1588; cum Francisci Raphelengii,
et, qui Thebaidem illustravit, Septimii Florentis christiani, Hieron. Commelini, Ios-Scaligeri, Iani Gruteri, Dan. heinsii, Isaaci Pontani notis, additâ Georgii Fabricii, Avantiique diss. de Carminum apud Senecam generibus, Lugd. Bat. 1621. 8.
In primis praeclare de Seneca meritus est Ioh. Frid. Gronovius, adhibito optimae notae MS. Florentino 1661. 8. Eiusdem Gronovii notas ex chirographo auctas, et a filio Iacobo digestas cum variorum notis Senecae additis, locupletissimoque indice recuderunt Amstelodamenses 1682. 8.
† Ut hodie illustratus est, etiam a mediocriter doctis legi et intelligi potest, vix ceteroquin intelligibilis. Quum vero multorum industria in eo interpretando versata fuerit, praeter ceteros optime de eius Satyrico meruisse dicendus Petrus Pithoeus, qui vetera Scholia utilissima in Persium ex veteri codice cum suis notis publicavit, Paris. 1584. 1590. 8. Heidelb. 1610. 8: tum Isaacus Casaubonus, cuius eruditissimus, atque, uti Iosepho Scaligero videbatur, divinus Commentarius additis antiquis Scholiis vulgatus est. Paris. 1605. 1615. et auctior Londini 1647. 8. Praeterea iunctum fere reperimus eum Iuvenali.
* De cetero Versus eius sunt satis politi, gravibusque sententiis insignes.
† Editio princeps est Romana 1469. curante Ioh. Andreâ, episcopo Aleriensi vulgata, cuius unum, quod quidem sciam, exemplum, quod superest, habetur in Bibliotheca Parisiensi Regia. Inter reliquas autem eminent editiones Amstelodamenses, cum Hugonis Grotii, Thomae Farnabii, et aliorum notis vulgatae a Cornel. Schrevelio 1658. 1669. 8. in quibus etiam subicitur Lucani Supplementum Libris 7. a Thoma Maio Anglo non infeliciter elucubratum. Prodiit etiam
cum Metaphrasi Germanica Illustris Viti Ludovici a Seckendorf, citra rhythmos iisdem syllabis desinentes, at servato Hexametri versûs numero adornata, quae una cum observationibus et notis eius, paullo post eius obitum in lucem emissa est. Lipsiae 1695. 8.
† Editiones aliis praeferendae Manutiana, Gronivana et Graeviana.
† Inter editiones horum librorum emendatissima est, quae inter Rei rusticae auctores Latinos veteres prodiit 1595. 8. cum indicibus Sylburgii, apud Commelinum: item quam nuper dedit Ioh. Matth. Gesnerus, Academiae Gottingensis decus.
* Scripsit dictione simplici, nec ineleganti tamen, quamlibet haud pauca occurrant, quae aevum inferius satis prodant, de Re Rustica libros 14, quorum primus praecepta rei rusticae varia complectitur, secundus usque ad tertium decimum singulis libris singulorum mensium operas explicat, initium faciens a Ianuario. Ultimus denique ad Pasiphilum, quem virum doctissmum vocat, et cu superiores quoque inscripsit
libros, agit de insitione, Versibus Hexametris et Pentametris. Priores libri tredecim sunt scripti in prosa.
† Prodiit hoc agricolare Palladii opus saepius cum Aldi Manutii Commentario de dierum generibus apud Palladium, et cum Catonis, Varronis et Columellae seriptis eiusdem argumenti, et castigatum est a Petro Victorio atque Hieronymo Commelino, illustratum a Philippo Beroaldo.
* Alphonsus Garzias: Pomponium Melam, inquit, sic ego doctissimis Geographis comparare soleo, ut Straboni eruditionem, Plinio diligentiam, Ptolemaeo artem tribuam; huic quidem uni, quum valde laudare cupio, omnia libenter largior; quum intra modum vero laudationis consisto, brevitate pariter et elegantiâ praeter ceteros commendo.
† Suae illum integritati restituerunt doctissimi illi duumviri Isaacus Vossius et Iacobus Gronovius.
Isaacus Vossius illum cum eruditissimis observationibus suis ad plures MSS. codices emendatum cum indice plenissimo vulgavit Hagae Comitis 1658. 4. recusum Franequerae 1701. 8. Commentario verbis Melae per singulas paginas substrato, et adiecta ad calcem observationum appendice. In Commentario passim acerbius notantur, quae Salmasius ad Solinum commentatus est; etsi notantur saepe non citra rationem, ut in litteris ad Vossium fatetur vir insignis Samuel Bochartus; interdum tamen etiam temere nec satis bonâ fide, ut notatum doctissimo Perizonio ad Aeliani Varias Hist. p. 350. Iacobo autem Gronovio res indigna visa est, Salmasium in uno scripto toties reprehendi: itaque Melam ipse quoque ad MSS. codices recensitum cum indice et adnotationibus vulgavit, in quibus Vossii animadversiones ad examen revocat Lugd. Bat. 1685. 8. additis excerptis ex libello cosmographico Iulii Honorii Oratoris petitis ex MSS. Bibl. Thuaneae, et Cosmographia Aethico antehac temere tributa, et ex Iulio Oratore maiorem partem descripta cum variis lect. ex eiusd. Bibl. MS. Ad has Gronovii notas, in quibus vehementer et acriter saepe castigari pessimeque accipi se videbat, respondit Vossius in appendice adnotationum ad Melam, Londini 1686, 4. Cui non modo statim respondit Gronovius in
Epist. ad Ioh. Georg. Graevium super argutationibus Is. Vossii, sed et in nova Melae editione nummis illustrata Lugd. Bat. 1696. 8. vicissim notas opposuit, e quibus apparet, illum non magis propitium manibus esse Vossianis, quam vivo pepercerat Vossio. Praeter Aethicum autem et Iulii Oratoris Excerpta huic quoque editioni subiecta, addidit libros quinque cosmographiae, quos in fratris sui gratiam saeculo septimo post Christum natum scripsit auctor Gothas nescio quis Christanus, Iornande longe iunior, patriâ Revennas, et a Vossio ad Melam p. 29. 197. cet. pridem allegatus, quem primus ex MS. Regio cum suis notis vulgavit Placidus Porcheron, Paris. 1688. 8. Gronovius vero supplevit ex MS. Lugdunensi.
* Passim tamen habet singularia, praeter omnium veterum et aequalium consuetudinem. V. g. Si mavis pro Vel potius, V. g. Venies ad me luce crastinâ, vel, si mavis, perendie. Passim quoque exemplo Satyrarum Varronis Menippearum Versus interposuit, in primis Carmen de bello civili, quod testatur, eum non invitis Musis ad poemata componenda accessisse.
Perstrinxisse videtur Neroniani aevi, quo vixit, infelicitatem, et forsan, si integrum exstaret Satyricon, auctorem habituri essemus non minus gravem vitiorum infectatorem, quam Iuvenalem.
† Fragmenta obsceni huius Satyrici (ex Lib. 15 et 16. uti legitur in MSS.) subinde edita et certatim illustrata sunt, evidenti documento, quam prona sit hominum indoles ad explicanda et recte intelligenda ea, quae fanctissunum Dei numen abominatur. Novissima et optima editio est Petri Burmanni, ad optimorum codicum fidem exacta.
Exstat et aliud Petronii fragmentum, integram cenae Trimalcionis fabulam complectens, Traguriae (zu Traw) in Dalmatia repertum; de quo mirae inter Hadrianum Valesium et Ioh. Christoph. Wagenseilium, quibus suspectum videbatur, et Petitum apologetam eius, item Schefferum, aliosque viros doctos intercessere lites. Edidit illud cum suis notis Ioh. Schefferus, Upsal. 1665. 8. deinde Thomas Reinesius, Lips. 1666. 8. hinc christ. Arnoldus, Norib. 1667. 8. qui etiam totius illius litis historiam texuit, variaque virorum doctissimorum iudicia adiecit.
Fuit etiam, qui totum Petronium Albae Graecae (Zu Griechisch - Weissenburg oder
Belgrad) 1688. repertum in lucem extulit Franciscus Nodotius Parisiis, ac mox Roterod. 1693. 8. Sed non tam creduli adhuc fuerunt eruditi, ut hunc sibi fucum fieri paterentur a milite isto glorioso, qui cicatrices, si quas habuit, ostentasset excusatius, quam, quem non nisi mutilum habemus, Petronii corpus integrum; in quo concinnando cum Carpentario suo, cuius laude et testimonio niti voluit, Latine doctis et criticis, quibus illudere voluit, ludibrio et derisui exposuit se ipse. Conf. Iac. Perizonii curtius vindicatus p. 53. seqq.
* Praeter Declamationes, scripsit Institutionum Oratoriarum Libros 12, quos in futuros usus filii sui conscribere paraverat, qui tamen filius eius, hoc opere non dum dimidio absoluto, decennis obiit, quod incredibiliter dolet pater in Praefatione ad librum sextum. Dialogus eius de causis corruptae eloquentiae, vulgo Tacito adscribitur; quamvis sint, qui etiam Suetonio eum tribuunt.
Praeceptor fuit non modo Taciti, quod multi opinantur, sed etiam Plinii Iunioris, ipso teste L. 11. c. 14. Vid. Sciopp. de Stil. Hist. p. 14.
Proprietatis linguae Romanae perstudiosus, conatus est homines, iam amantes corrupti sermonis, ad naturalem veterum pulchritudinem revocare. Prioribus Institutionum libris tam egregia educandae et formandae iuventutis praecepta continentur, ut invitare merito debeamus ad curatam earum lectionem ludimagistros et parentes eruditiores, quibus educatio prolis suae curae cordique est.
Megalander noster Lutherus in Epist. ad Georgium Spalatinum inter eas, quas Iohannes Franciscus Buddeus primus edidit, p. 8: Quintilianus, inquit, unus est, qui optimos reddit adolescentes, immo viros. Hunc unum rogo ante omnia ne dereliquas. - - - Ego prorsus Quintilianum fere omnibus auctoribus praefero, qui simul et instituit, simul quoque eloquentiam monstrat, id est, verbo et re docet quam felicissime.
Atque haec elogia ut ut tam vera sunt, quam quae verissima; deprehendimus tamen in magno hoc Rhetore morbum illum, quem ipse dissimulare non satis potest, et qui ipsi cum summis scriptoribus est
communis, vicelicet ut omnino aliquid reprehendendum sibi sumat, auctoritati suae stabiliendae ergo, ubi etiam opus non est.
In stilo autem pleraque, quae grandem elatumque eum faciunt, secutus est. Sed passim hoc familiare illi est, vitia cum virtutibus confundere, neque in grandi hoc charactere dignam illo maiestatem tueri. Nam et tropi audaciores, et epitheta Poetis usitata, et saepe phrasis iisdem, quam Oratoribus, dignior. Atque, ut breve dicam, in illo est vitio, quod pro virtute hodie dum non nulli amplectuntur, quum a vulgi sermone deflectunt affectatione sublimium, in abrupta ac praecipitia feruntur.
† Obrechtus, Gronovius et vel nuper adeo 1738. Gesnerus nostras, Rhetorem hunc emendatissime ediderunt, e MSS. et codicibus optimae notae correctum.
Dialogus eius de Causis corruptae eloquentiae, prodiit in quam plurimis non Quintiliani modo, sed Taciti quoque editionibus. Novissime etiam separatim Upsaliae admodum nitide atque emendate cum integris noris Rabodi Hermanni Schelii, P. Pithoei, Iusti Lipsii, Ioh. Freinsheimii, Ioh. Frid. Gronovii et Ioh. Schultingii, selectis vero M. Antonii Mureti, Curtii Pichenae et Val. Acidalii 1706. 8.
* Scripsit Historiam mundi sive Historiam naturalem libris 37. ad Titum Vespasianum Imp. quâ ex voluminibus ultra bis mille scriptorum Graecorum Latinorumque universam naturae varietatem complecti conatus est ita, ut liber secundus ad quintum usque Cosmographica et Geographica persequatur, septimus ad decimum animalium naturam describat, in decimo usque ad undevigesimum agatur de plantis agrorumque cultura et hortorum, in vigesimo ad trigesimum secundum de medicamentis, quae a plantis et animalibus petuntur, denique in trigesimo tertio usque ad septimum et trigesimum de metallis atque lapidibus, ubi etiam simul de statuariis, pictoribus cet. agit. Liber primus, quem una cum praefatione suppositum Plinio, et ab interpolatoribus attextum, absurde contendit meritus alioqui de Plinio quam optime Iohannes Harduinus Chronolog. V. T. p. 152, indicis vice fungitur tam argumentorum, quae tractat Plinius, quam auctorum, e quorum scriptis profecit. Est igitur Historia eius Naturalis opus diffusum, et eruditum, et iustae instar bibliothecae thesaurum
quemdam linguae Latinae continens: unde reliquorum eius librorum iactura tanto tristior accidit reip. litterariae. Vid. Plin. Iun. L. 3. Ep. 5.
Verbis eius non, nisi ubi nos melio??? deficiunt, utendum eruditi existimant: quam enim eius aetatis homines Latinum sermonem corrumpere studuerint, satis ex Quintiliani confessione patet. Quin ipse Plinius in Epist. Hist. Nat. Libros suos respersos esse adfirmat plurimarum rerum aut rusticis vocabulis aut externis, immo barbaris, non sine honoris praefatione ponendis.
Interim tamen floridus est, et eximiam quamdam dicendi gravitatem adhibet. Plinius Maior quidem est copiosior et acutior; Plinius Minor autem dilucidior cultiorque. Qui disputare, qui contendere cum adversariis cupient, iis hi Plinii erunt accommodatiores propter saltus elegantiores, argutias et frequentiam sententiarum.
† Hic tamen Plinius noster Maior non dum satis castigatus videtur ob codicum MSS. penuriam, et eorum, qui exstant, naevos; de quibus conqueruntur Scaligeriana prima p. 20. Reliquis tamen praeferendae editiones Iac. Dalechampii et Salmasii, Lugd. Bat. 1631. 12. Tom. 3. Io. Frid. Gronovii, Lugd. Bat. 1669. 8. Tom. 3. et illa cedro digna Io. Harduini, Paris. 1685. 4. Tom. 5. et 1741. fol. Tom. 2. Exercitationes Plinianae Claudii Salmasii, quae nihil aliud sunt, quam vastissimus in Solinum, Plinii huius epitomatorem commentarius, incredibili eruditionis varietate refertae sunt, adeo, ut vir ille doctissimus omnes fere vastae doctrinae suae thesauros in iis exhausisse videatur: nec est, quod offendamur magnopere magni viri, tot rerum ideis distractissimi, quibusdam hallucinationibus, ex lapsu memoriae quae ipsi obtigerunt. Prodierunt Parisiis 1629. et Ultraiecti 1689. fol. Tom. 2.
* In eius Panegyrico tersus lepos cum sententiarum gravitate certat, et sub imagine Traiani perfectus princeps repraesentatur. In Epistolis aliquanto Cicerone grandior est, acutiorque, immo et apertior. Non nulla tamen eius est durities: quam ubi numeris Tullianis molliveris, et suaviorem intuleris particularum usum; hoc scriptore cum fructu uti poteris.
† Epistolarum libros aliquoties recudit Henricus Stephanus cum Graecarum vocum et sententiarum interpretatione, et ad loca quaedam suis atque generi sui Is. Casauboni
notis, quae 1591. demum accessere, Eximiae plane editiones praeterea sunt.
1. Veenbusiana, quae Io. Veenhusio digerente observationes excerptas variorum, et Io. Frid. Gronovii adiunctas habet, Lugd. Bat. 1669. 8.
2. Thomasiana cum Iac. Thomasii eruditis de auctore, et iis, qui eum illustrarunt, prolegomenis, accurateque selectis variorum et ineditis huc usque Casp. Barthii notis, Lips. 1675. 8. Haec e)/kdos1es2 minus emendate repetita est Halae Saxonum 1686. 8.
3. Cellariana, cum observationibus et indicibus Christophori Cellarii, Lips. 1693. 12. et 1700. 12.
4. Denique Oxoniensis a Thoma Hearne castigata ad MSS. et notas adiunctas, vitamque Plinii a doctissimo Massono praefixam habens, 1703. 8.
Binis Epistolis L. 2. Ep. 17. et L. 5. Ep. 6. illustrandis, quibus villas suas rusticas descripsit Plinius, apprime faciunt ichnographiae insertae Comiti rustico Pithoei, et notae Felibinii, quas Gallicae harum epistolarum versioni adiunxit ediditque Paris. 1698. 12; cuius quidem libri titulus est; Les Plans et les Descriptions de deux des plus belles maisons de Campagne de Pline le Consul, avec des Remarques sur tous les batimens cet.
Epistolam quintam libri tertii et Epistolam decimam sextam libri sexti, quibus scripta et interitum Plinii Maioris, avunculi sui, persequitur, notis illustravit Iohannes Harduinus in limine Plinii Hist. Naturalis.
Epistolarum liber ultimus, i. e. decimus, Epistolas Traiani et Plinii mutuas de rebus gravissunis scriptas complectitur, et Conr. Rittershusii commentariis illustratus est; quae epistolae separatim lucem adspexerunt Ambergae 1609. praemissâ Plinii et Traiani vitâ. In primis notatu digna est Epistola 97, cuius Tertullianus in Apologetico, Eusebius 3, 13, Orosius, Paullus Diaconus, Syncellus aliique meminerunt, in qua Plinius ex Imperatore quaerit, quomodo cum Christianis agendum sit, in quibus praeter inflexibilem obstinationem nihil supplicio dignum potuerit deprehendere. Epistola 98. respondet Traianus, conquirendos non esse, delatos autem et convictos, nisi Christiano nomini renuntiaverint, puniri oportere. Has duas epistolas seorsim cum commentariis suis ediderunt Gerb. Ioh. Vossius Amstelod. 1655. 12. ert D. Christianus Kortholt Kiloni 1674. 4. Easdem illustravit Franciscus Balduinus in Commentariis ad edicta veterum Principum Romanorum de Christianis, Basileae apud Oporin. 8. Conradus Rittersbusius in Principe Traiano, Ambergae 1608. Ioh. Tesmarus Marpurgi 1681. 4. Ioh. Christoph. Artopoeus in Philologia loci Pliniani de cognitione instituta adversus Christianos.
Panegyricum una cum Epistolis ediderunt illustraruntque Cataneus, ianus Gruterus, Boxhornius, A. c. Rothius, Thom. Hearne, et Christoph. Cellarius. His adde editionem Epistolarum et Panegyrici Argentoratensem 1635. 4. et Oxoniensem 1686. Seorsim quoque Panegyricum illustratum edidit Iustus Lipsius, et Wittenbergae 1674. 8. Georgius Casparus Kirchmayerus. Exstat etiam elegantissima editio in Belgio cum eruditis Dominici Baudii et variorum notis adornata Lugd. Bat. 1678. 8.
Haec eadem Plinii oratio panegyrica familiam ducit inter 12. Panegyricos Veteres variorum auctorum, qui non tantum Plinii Epistolis subiciuntur in editione Francof. ad Viadr. 1650. 1665. 8. sed etiam post B. Rhenanum Basil. 1520. 8. et Ioh. Livineium Antw. 1599. 8. accurate recensentur a Iano Grutero, qui Francof. 1607. 12. edidit cum suis, livineii, Val. Acidalii, et Conradi Rittershusii notis et castigationibus. Hisce Parisienses addidere; ad Plinii quidem Panegyricum notas Catanei, Fr. Balduini, Iusti Lipsii et Hermanni Rayani; ad Eumenii pro restaurandis scholis, et Pacati Panegyricum Theodosio dictum observationes Fr. Balduini; ad Ausonii gratiarum actionem notas Eliae Vineti et Ios. Scaligeri; ad Ennodii orationem scholia Andreae Schotti et Iac. Sirmondi; tum in omnes Panegyricos adnotata Claudii Puteani, Theodori Pulmanni et Andreae Schonhorii, non praetermissis etiam, quae ad loca non nulla observarunt Petrus Faber Sanioriananus et Franciscus Iuretur, Paris. 1643. 12. 2. Vol. In usum Delphini Panegyricos interpretatione et notis illustravit Iacobus de la Baune, ibid. 1677. 4. Amstelod. 1701. 8. Denique ex recensione et cum succinctis notis atque ad usum lectorum accommodatis et indice Christophori Cellarii, Halae Sax. 1703. 8.
Hi autem Panegyrici undecim, qui cothurno nimis affectato fere incedunt, etsi diu post Plinium nostrum, cuius orationi panegyricae iunguntur, scripti, hâc quidem occasione eo ordine, quo se invicem excipiunt, recensendi sunt.
* Ita quidem sese oculis repraesentant nostris.
1. Plinii Minoris Panegyricus Traiano Imp. dictus.
2. Panegyricus Maximiano Herculeo et Constantino Augustis dictus, incerto auctore.
3. Claudii Mamertini Panegyricus dictus Maximiano Augusto.
4. Eiusdem Genethliacus Maximiani Augusti.
5. Eumenii pro restaurandis scholis Aeduorum Augustodunensibus oratio ad Constantii Caesaris Praefectum Galliarum.
6. Eiusdem Epithalamius, Constantino Aug. dictus.
7. Eiusdem Panegyricus dictus Constantio Imp. et filio eius Constantino M.
8. Eiusdem gratiarum actio Flaviensium nomine, de remissis debitis a Constantino Augusto.
9. Incerti Panegyricus Constantino Aug. Constantii F. dictus.
10. Panegyricus Constantino Imp. dictus a Nazario.
11. Mamertini pro Consulatu Gratiarum actio ad Iulianum Imp.
12. Latini Pacati Drepanii Panegyricus Theodosio M. Imp. dictus, qui seorsim etiam Schefferi Commentario illustratus prodiit Holmiae 1651. 8.
Hisce in quibusdam editionibus additur
1. Ausonii Gratiarum actio pro Consulatu, dicta Gratiano Imp. et saepius edita cum reliquis Ausonii scriptis.
2. Ennodii Panegyricus Regi Theodorico dictus, qui tum inter Ennodii Opera a Iac. Sirmondo illustrata, tum in quibusdam Cassiodori editionibus occurrit.
† Neuter Plinius confundendus cum Plinio Valeriano, Medico, qui ante Constantini M. tempora vixit, et ex Plinio Mai. pleraque mutuatus est.
* Satyras, quibus in corruptissimos saeculi sui mores invehitur, scripsit 16. plenas varietate, ubertate, acumine sententiarum et urbanitate; quamquam minus facetiarum habeat, quam Horatius. Nemini argenteae huius aetatis sccundus est. Pauca habet reprehensione digna, quam plurima laude, illâ demptâ, quae castis Poetis debetur.
Cultior longe, quam Persius vel Horatius, ut Scaliger censet; a quo tamen Heinsius dissentit, qui ceteris Satyricis omnibus Horatium praefert.
† Praestantissimam editionem debemus Henrico Christiano Henninio, Ultraiecti 1685. 4.
* Exstant Historiarum Philippicarum et totius mundi originum et terrae situs ex Trogo Pompeio excerptarum Libri 44. a Nino usque ad Caesarem Augustum, sub quo Trogus Pompeius patriâ Gallus, Philosophus et Historicus disertissimus, floruit, totiusque orbis, sed Graecas potissimum, historias Latino sermone 44. voluminibus composuit, et a praecipuo argumento, regni nempe
Macedonici historia, quam a libro septimo ad quadragesimum primum exsequitur, Historias Philippicas, Theopompi exemplo inscripsit. Harum se ait Iustinus, per otium, quo in urbe versaretur, cognitione quaeque dignissima excerpsisse, et omissis his, quae nec cognoscendi voluptate iucunda, nec exemplo necessaria iudicaret, breve veluti florum corpusculum fecisse. Sed meliore stilo, quam fide, Trogum videtur excerpsisse. Nam in Iudaica historia omnia confundit erroribus, et in Romanâ odium suum tam ieiune scribendo, quam maligne tacendo satis prodidit.
Scioppius Infam. Fam. 222. et de Stil. Hist. 77. eum ad aevum Theodosianum refert, et tamen inte: aureae aetatis scriptores connumerat. Neutrum recte se habet, iudice Borrichio Cogit. p. 4. et 196. Obducat Scioppius, Ttogum Pompeium scripsisse ante natum humani generis Salvatorem, Iustinum autem Trogi vestigia presse secutum, eiusque amplissimam historiam in compendium redegisse, heic atque illic tantum vocibus ferreae aetatis inspersis. Verum scripserit ante Christum Trogus; non intercedo: sed Iustinum verbis Trogi inhaesisse mordicus, aut vel unam periodum integram ex Trogo in opusculum suum transtulisse, unde demonstrabitur? Eodem argumento Florus inter aureos scriptores cooptandus esset, quum Livium in compendium redegisse multis videatur. Ceterum quemadmodum dictionis Livianae nihil adeo retinuit Florus; ita de Iustino non dispar erit iudicium. Accedit ipsa Iustini dictio, quae plurimis locis Antoninorum saeculum Olao redolet: quamvis haud negaverim, multa forsan ex Trogo irrepsiie, quae non nisi aurei aevi sint. Quicquid autem est a pluribus Criticis ad hanc aetatem refertur argenteam.
† Commendandae prae ceteris editiones Iac. Bongarsii, Lutetiae Paris. 1581. 8. Is. Vossii, Lugd. Bat. 1640. 12. Ant. Thysii, ibid. 1650. 8. et Io. Georg. Graevii, Ultrai. 1683. 12.
Scripsit
1. In Caesarum duodecim vitas a Iulio usque ad suam aetatem commentarios, et quidem pari libertate, quâ ipsi vixerunt.
2. Librum de illustribus Grammatieis.
3. Librum de claris Rhetoribus, sed maiore sui parte mutilum.
Eius par in puritate et proprietate studium, et maior etiam in emendate loquendo cura; sed quo minus facilitati priorum,
puta Nepotis, Caesaris, rel. comparari posfit, argumenti copia, in brevitatis gyrum redacta, et tot antiqui ritus, et quaedam indicata potius, quam explanata, efficiunt. Boecl. Diss. p. 10.
† Eminent editiones
1. Graeviana Traiect. 1672. it. 1703. 4. cum Torrentii et Casauboni Commentariis, Marsilii, Gronovii, Graevii, aliorum, notis, et Berneggeri indice. Haec repetita est Hagae = Comitis 1691; cui additae insuper effigies Imperatorum et aliae notae.
2. Parisiensis 1684. 4. in usum Delphini, cum scholiis et indice omnium vocabulorum.
3. Pitiscana Traiecti ad Rhen. 1690. 8. 2. Vol. cum selectis notis variisque iconibus, procurata a Sam. Pitisco.
4. Boecleriana, cum Is. Casauboni notis. Argent. 1647. 4.
* Exstant eius Aunales sex priores, quorum quintus mutilus, sextus contra integer est. Deinde post quattuor Annalium lacunam sequitur Annalis undecimus a)ke/falos2, usque ad Annalem decimum sextum, sed extremâ parte mutilum.
Ab his Annalibus diverso scribendi genere exarati fuere ab eo Libri Historiarum, quorum quinque primores supersunt, nisi quod quintus ad calcem similiter mancus apparet.
† Exstat praeterea soceri ipsius Cn. Iulii Agricolae, Viri Consularis et Britanniae Praefecti, vita, quam praeter Matthiam Berneggerum et Iulium Salinerium seorsim illustravit Michael Virdungus Noriberg. 1637. 8. Marcus Zuerius Boxhornius Lugd. Bat. 1642. 12. Augustus Buchnerus Lips. 1683. 8.
* Libellus de situ, moribus, populisque Germaniae, ex odio Romanae luxuriae
scriptus ab eo quibusdam videtur, postquam e vicino Belgio, cui regendo Procurator erat impositus, propius cognoscere gentem eiusque frugalitatem ac castimoniam potuit.
† Hunc libellum separatim cum Criticis notis et collectione monumentorum veterum de statu Germaniae edidit Hermannus Conringius Helmst. 1635. 1652. 1687. 4. ut editionem Poggii Florentini ad calcem Diodori Siculi Venet. 1493. fol. Iodoci Willichii Francof. ad Viadrum 1551. 8. Althameri Ambergae 1609. 8. Beati Rhenani in Libris rerum Germanicarum, Simonis Schardii in Tomo 1. de rebus Germ. et Philippi Cluveri in limite Germaniae antiquae praeteream. Etiam cum Georgii Casparis Kirchmaieri observationibus seorsim prodiit Wittembergae 1664. 8. Prostant insuper Matthiae Berneggeri Quaestiones miscellaneae in Taciti Germaniam et Agricolam Argentor. 1640. 8.
* Solet etiam Tacito a quibusdam tribui Dialogus de corrupta eloquentia; de quo supra ad Quintilianum dictum est.
Oratione utitur pressâ, subinde etiam acutâ, et paucis verbis uberrimi proventûs sententias animis lectorum ingerente et ob eam ipsam causam subobscurus. Libenter tamen solet a)rxaizein; et Sallustii dicitur aemulus, quia ab illo multas locutiones mutuatus est, easque suas fecit. Summus vir, Daniel Heinsius, in singularis exempli Historia Silvae Ducis sic per omnia sequendum Tacitum proposuit, ut, Scheffero iudice, in cunctis aequet, in quibusdam etiam superet inimitabilem alioquin scriptorem. At Iustus Lipsius, vir ceteroquin stupendae doctrinae, infelix putatur fuisse Taciti imitator.
Quod attinet ad res ipsas a Tacito descriptas, obrepsit ipsi idem labis, quod solet, qui nimium multorum sagaciorum regnandi artes et ingeniosas fraudes observant, ut non raro innoxias integerrimorum virorum actiones in pessimam trahant suspicionem.
† Praestans editio est Abr. Gronovii, qui tamen neutiquam exhibuit notas omnium integras in Tacitum, ut in titulo promittitur.
Nihil autem accuratius, et ad usum accommodatius est editone Taciti, quam in sectiones subdistinctam cum locis parallelis, et argumentis in summa quaque pagina adscriptis, accratissimoque et locupletissimo indice adornarunt Matthias Berneggerus et Ioh. Freinshemius Argentorati 1664. 8. Sane Criticorum audacia non pauca in hoc praestantissimo scriptore corruperat, ut Leo Allatius p. 108. de patria Homeri professus sit, illi se licentiae singulari libro obviam ivisse: sed ad hanc rem verisimile est illos duumviros longe aptiores fuisse Allatio.
Luculentam etiam editionem Iulianus Pichon in usum Delphini adornavit Paris. 1682 - 1687. 4. quattuor voluminibus: ubi
hoc singulare est, quod scriptorum nomina, e quibus notae collectae sunt, apponuntur, quod in aliis scriptoribus in usum Delphini editis omissum queritur Ioh. Clericus in Bibl. Universali T. 10. p. 304.
Tandem etiam multi laboris est, et iuventuti scholasticae parabilis, ad eiusque usum praecipue accommodata, quae Lipsiae 1714. 8. duobus voluminibus prodiit, editio notis Grammatico - Philologico - Criticis ad modum Ioh. Minellii illustrata a Christiano Hauffio, cui praemissa est I. G. Walchii Diatribe Critica de Tacito eiusdemque stilo ad Iac. Perizonium. Accedit etiam luculentus verborum, locutionum et rerum index Melchioris Freinshemii.
* Ceterum panegyrista potius, quam Hiostoricus est, ad dictionem Poeticam proxime accedens, et ubique interserens Hyperbolas, et interrogationes, et exclamationes, stilo Historico plane indignas, Metaphoras duriusculas, appositiones male cohaerentes, parentheses insuaves minusque necessarias, asperiorem verborum concursum multa item vocabula iis notionibus translatis, quibus apud reliquos bonae notae scriptores vix occurrunt, tandemque affectans subinde magnificentiam et acumina, quae fere in frigus abeant. Interim singulares illae vocabulorum notiones, quibus utitur, faciunt, ut pluribus auctorum aliorum locis obscurioribus et intricatis lucem Florus noster queat adfundere non spernendam aut vulgarem.
† Optimae editiones sunt:
1. Salmasiana, Lugd. Bat. 1638. 12.
2. Freinsbeimiana, Argentorati 1638. 8.
3. Graeviana, Ultrai. 1690. Et
4. Quam in Principis iuventutis Gallicae usum edidit Anna, Tanaquilli Fabri filia, Paris. 1674. Item
5. Wetsteniana, cum Salmasii, Graevii, aliorumque plurimorum notis, iconismis, et indice, Amstelod. 1692. 8.
6. Elzeviriana, cum variorum notis. 1672. 8.
7. Denique Laurentius Begerus luculentissimam editionem Serenissimo Principi regni Prussici Heredi consecratam adornavit notis Criticis atque Historicis, et pulcherrimo nummorum ac veterum monumentorum apparatu instructam. Sed duo tantum libri priores editi sunt. Coloniae ad Spream 1704.
fol. reliquos antequam perficeret, fatis concessit elegantioris ille antiquitatis peritissimus interpres et ruspator curiosissimus. Anno 1705. 20. Febr.
* Wetsteniana Editio, aliaeque non paucae exhibent praeterea sub Flori nomine Breviarium T. Livii s. Argumenta librorum Historiae Livianae 140, atque ita non eorum modo, quos habemus, sed deperditorum quoque, solis exceptis 131. et 132. Haec argumenta, quae in omnibus fere Livii editionibus etiam occurrunt, utrum Flori sint, nec ne? minus exploratum est, eruditis heic in diversa euntibus. Stilus sane discrepat a charactere illo Poetico, quem Floro tribuimus: ne quid dicam, quod in iis narratio Flori a Liviana subinde discrepee.
Tandem de Floro etiam illud redigamus in memoriam, ad eius imitationem compendia historiae variarum nationum sub Flori nomine prodierunt, ut Petri Berthault Florus Francicus, Paris. 1630. et Colon. 1633. Lamberti Sylvii Florus Anglicus, Lugd. Bat. 1651. Ioachimi Pastorii de Hirtenberg Florus Polonicus, Gedani 1679. Io. Nadanyi Florus Hungaricus, Amst. 1663. cet. Etiam uberiorem suam Historiam Danicam, Flori Danici titulo inscripsit Vitus Beringius, Otthingae 1698. it. Hafn. 1709. fol.
* Silvarum eius exstant Libri 5: Silvae autem apud Graecos dicuntur xedia/s1mata: ex quibus et amicos et fortunam et reliquam ipsius vitam cognoscere non difficile est. Sunt in his libris silve quaedam Versibus Phalaecis, reliquae Epicis scriptae.
Thebaidos sive de captis a Theseo Thebis libri adsunt 12, compositi ad imitationem Antimachi et Aeneidos Virgilianae, de qua ipse:
Sed longe sequere, et vestigia semper adora. Achilleidos Libri 2. ea sistunt, quae bellum Troianum antecesserunt.
Utrumque Poema. Achilleidem et Thebaidem statius dicavit Domitiano Imp. quem a Poeseos studio commendat praeter Statium
Silius. Achilleidem vero absolvere fata prohibuerunt. Silvarum singulos libros amicis inscripsit.
† Inter editiones eminent
1. Daumiana, cum locupletissimis Casp. Barthii commentariis, inspersis ad Thebaida et Achilleida commentariis ac glossis veterum huc usque ineditis, et Scholiaste Luctatio multis locis corruptis castigato, Cycneae 1664. 4. duob. voll.
2. Claudii Beroaldi, in usum Delphini notis, paraphrasi et indice omnium verborum, Paris. 1684. 4.
* Lexicon Statianum concinnavit Henricus Schaevinus, cuius specimen exhibet Morhofius Parte 2. Polyhistoris p. 66. seq.
* Exstant eius Argonauticorum ad Flavium Vespasianum libri septem et octavi pars. Nam per fata non potuit, quae affecta haberet, perficere. Immaturâ morte praeventus, ut ait Scaliger, acerbum nobis poema reliquit i. e. non modo imperfectum, sed etiam crudum.
† Editio Lipsiensis 1630. 8. prae ceteris est commemoranda, in qua praeter notas Carrionis, et emendationes M. Antonii Sabellici occurrunt notae Lamperti Alardi, Christophori Bulaei et Ioh. Weitzii, tum index omnium vocabulorum ab eodem Alardo concinnatus.
* Ciceronis et praesertim Virgilii ingens cultor, et in utroque scribendi genere imitator. Fictionum varietate et gratiâ, hoc est, toto Poeseos corpore, virgilium minus aequat: phrasi et ornatu non numquam accedit propius.
Prosaica eius specimina supersunt nulla. Exstat enim non nisi Poema eius heroicum de Bello Punico, quod aetate provectus sub Domitiano Imp. usque ad Scipionis Africani triumphum descripsit Libris 17, Historici magis partibus functus, quam Poetae ingenio suo indulgentis.
† Editio Drackenburgii propter accurationem et notas Nic. Heinsii commendari prae aliis videtur. Nec contemnenda tamen est editio Christophori Cellarii, accurate recognita, notisque succinctis, tabulis Geographicis et indicibus illustrata, Lipsiae 1695. 12.
* Exstant eius Epigrammatum Libri 14, quorum pentultimo Xeniorum, ultimo Apophoretôn titulum ipse auctor inscripsit. Qui vero Epigrammatum libris praemittitur Liber Spectaculorum, eruditis non improbabili coniecturâ videtur esse collectio carminum non ab uno Martiale, sed a variis Poetis conscriptorum in spectacula fratrum Titi ac Domitiani, edita forte a Martiale, qui insertis propriis quibusdam Epigrammatis Syllogen illam locupletavit.
† Editio
1. Princeps est Romana 1473. fol. quam Scriverius in caelum laudibus extollit. Nec contemnendae editiones porro sunt
2. Raderi, Mogunt. 1627. fol.
3. Parisina, 1617. fol. cum variorum notis, et Iosephi Langii indice omnium vocabulorum.
4. Lugd. Bat. 1619. 12. ex recensione Scriverii, cum eiusdem aliorumque notis.
5. ibid. Schrevelii cum Farnabii et variorum notis 1656. 1661. 1670. 8.
6. Amsterdami 1644. 12. cum eiusdem Farnabii notis.
7. Collesiana in usum Delphini, Paris. 1680. 4. quam recuderunt Londinenses 1701. 8. et eodem anno eâdemque formâ Amstelodamenses.
8. Tholosae 1680. 8. Petri Rodelli, qui ex Martiale, omissis obscenis, libros 5. Epigrammatum selegit, et cum suis notis edidit.
9. Speciatim Librum Spectaculorum et primum Epigrammatum luculentis commentariis illustravit Nicolaus Perottus de Saxo Ferrato Archiepiscopus Sipontinus, qui saepius editi sunt sub invidiosa inscriptione Cornu Copiae, Venetiis ap. Aldum, Tusculani et Basileae 1526. fol.
10. Tandem Franciscus Sylvius, Parisiensis Professor, 1514. edidit vatem hunc, omissis nugis improbis, hoc praefixo titulo: M. Val. Martialis Epigrammatôn lectoris
castimoniâ dignorum liber; ubi omnia Veneris illius despuendae quasi irritamenta, quibus passim sordidatus lectorum nares corrugabat, accuratâ Francisci Sylvii Ambianatis diligentiâ deletili spongiâ detersa sunt et eluta.
* Reliquit Noctes Atticas libris 20, ita inscriptas, quod longioribus noctibus in agro terrae Atticae eas elucubrarit. Versatur in his commentationibus suis circa particulas antiquitatum et observationum et faciem antiquioris stili. Liber sextus est a)ke/falos2. Libri octavi, qui in quindecim capita distinctus periit, sola argumenta ad nos pervenerunt; qualia libris suis Gellius se praefixisse ipse in praefatione testatur: etsi, quae hodie habemus, an Gellii sint, an potius Avieni, qui in MS. quodam Gellium recensuisse dicitur, ambigunt non nulli eruditorum.
Stilo eius cum iudicio obtemperandum: occurrunt enim in eo, quae ad aereae aetatis genium rectius reiciuntur.
Gellii imitatione Ioannes Bacchotius scripsit Noctes Mormantinas, Felicianus Betera Noctes Brixianas, M. Antonius Bonciarius Noctes Augustas sive Perusinas, Ioh. Matthaeus Cariophillus Noctes Tusculanas et Ravennatenses, Ioh. Frid. Christius Noctes Academicas, Christianus Falsterus Noctes Ripenses, Ioh. Fechtius Noctes Christianas, Ioh. Freitagius Professor Groningensis, Noctes Medicas, Iacoh. Gussetus Noctes Groningenses, Curtius Lancilottus Noctes Romanas, Ioannes Nardius Noctes geniales, Sigism. Pauluaius Noctes Africanas, Ioh. Bapt. Persona Noctes solitarias, Matthaeus Reimmannus Noctes Musicas, H. Stephanus Noctes Parisinas, et Ioh. Petr. Titius Noctes Poeticas.
† Luculentae atque adeo optimae editiones sunt, binae illae Gronovianae: tum quam procuravit Ioh. Frid. Gronovius Lugd. Bat. 1687. 8; tum quam adornavit iacobus Gronovius ibid. 1706. 4.
† Scripsit librum de Compositione Medicamentorum; cuius praestantissimam editionem debemus Iohanni Rhodio, qui Octavii
Ferrarii consilio hunc scriptorem emendatum a se, et uberrimis eruditissimisque notis illustratum, peculiari item Lexico Rhodiano locupletatum in lucem emisit Patavii 1655. 4to.
* Iulio Caesari Scaligero nec bonus Poeta is est, nec bonus Medicus: eo quod in utroque ab argentea aetate alienior videatur. Si is ipse est, ad quem Plinii Secundi aliquot epistolae exstant; Traiani etiam attigisse tempora dicendus est.
† Prostat eius carmen inter Fragmenta veterum Poetarum Latinorum, a Roberto Stephano et henrico filio collecta digestaque Paris. 1564. 8. Vide supra Lucium Attium, vel potius Accium.
* Scripsit de Aquae ductibus libros duos, Stratagematum libros tres, it. librum de Coloniis. Libri eius de Scientia militari, quos ante libros tratagematum ad Traianum scripsit, temporum iniuriâ perierunt.
Dictio, quae in Stratagematum libris regnat, ignobilior est, sive quod ab auctore nostro admodum adolescente, ut Vossio persuasum est, compositum sit, sive ab infelici sequioris aevi manu interpolatum.
† Stratagemata Vegetio addi solent, cuius elegantior editio est Parisina in 4. 1607. Liber de Aquae ductibus in Onuphrii Panvinii Commentariis de Rep. Rom. habentur, Paris. 1588. 8. Iunctim tamen eius opera prodierunt curâ Rob. Keuchenii Amstel. 1661. 8vo.
* Prostant etiam Veteres de re militari scriptores in unum corpus redacti 1. Flavii Vegetii Renati Instituta rei militaris. 2. Sexti Iulii Frontini Stratagemata. 3. Claudius Aetlianus de instruendis aciebus. 4. Modestus de vocabulis rei militaris. 5. Polybius de militia et castrametatione Romanorum. 6. Aeneae Poliorceticus s. de toleranda obsidione. 7. Incerti Auctoris de re militari opusculum, quod vulgo Ciceroni adscribitur, cum Stewechii Comment. et Coniectaneis in Fl. Vegetium, it. Fr. Modii notis in Frontinum, Vesaliae Clivorum 1670. it. cum Petri Scriverii Animadversionibus in Veietium et Frontinum. Lugd. Bat. 1644. 12.
† Saepius prodiit, tum seorsim, tum in Corpore omnium veterum Poetarum Latinorum, secundum seriem temporum digesto, et quinque libris distincto Geneune 1611. 4. binis voluminibus, et inter Grammaticos a Putschio editos Hanov. 1605. 4.
† Celebratur Satyra eius, quâ Domitianum perstrinxit, quum edicto Philosophos urbe et Italiâ expulisset; quae non tantum seorsim prostat, edita ex recognitione et cum praecidaneis Iani Dusae Ludg. Bat. ex Offic. Io. Palfii 1585; sed etiam inserta conspicitur libello, quo continentur Epigrammata et poemata vetera ex Bibliotheca Petri Pithoei, ed. Paris. 1590. 16.
* Ioh. Fridericus Gronovius, et ab eo admonitus M. Zuer. Boxhornius, itemque Ioh. Alb. Fabricius Bibl. Lat. p. 676. hanc Sulpiciae Satyram pro spuria habent, adscribuntque eam Hospitalio cuidam, integerrimo non minus, quam summi ingenii viro. Atque hinc damnant H. Stephanum et Casp. Barthium, quorum uterque in ea edenda laborarunt, tamquam in non contemnendo antiquitatis monumento.
* A Traiani obitu, hoc est, ab Anno Christi 117: ad Romam a Gothis captam, hoc est, ad Annum Christi 410.
Heic demum non fenestra, sed ianua barbariei aperta est; quantumvis postea Gothorum Reges instaurare Latinae linguae castimoniam conati sint: de quo erudite Melchior Inchoferus, et Christ. Arslebus. Vid. Borrich. Cogit. p. 16. seqq. Neglectis scilicet studiis, et barbarorum moribus adsumptis, ipsa deserta est Latinitas, et gratiam tandem paene omnem exuit.
Latinitas igitur huius aetatis non quidem est optima, neque magnopere Latinae linguae cultoribus commendanda; nec tamen eiusmodi, ut cum sordibus abicienda omnis sit, aut in barbarorum insulas deportanda, quum hoc quoque tempus ingenia tulerit, quae doctrinae laude creverunt, et hodieque apud eruditos in honore aliquo et pretio sunt. Sic ergo habeto: auctorum huius aetatis verbis loquendique generibus tuto ac sine iusta reprehensione utaris, si nempe meliora ex superiorum aetatum scriptoribus non suppeditent: nam ubi aurea desunt, argenteis; sin autem haec quoque deficiant, aeneis uti possumus.
Scriptores autem huius aetatis diversi generis sunt. Alii in fingendis, componendis, flectendis vocabulis et loquendi sormulis audaciores; alii magis moderati: itaque mediae aetati hi quidem sunt proximi; ut illi aetati ultimae: praestantiores autem semper illi, qui ab aurei saeculi genio quam proxime absunt. Qui inter hos ultimae aetati confines videntur; hos, satis fuerit, semel legisse, et ex iis adnotasse, si quid ad superiorum intelligentiam usui futurum videatur.
* Sunt autem auctores huius aeneac aetatis fere sequentes.
† In lucem prodiit Basil. 1541. 4. Lugd. eod. anno 8. et Tiguri 1542. cum castigationibus et notis Gabrielis Humelbergii.
* Atque haec Latina versio scriptoris huius superest sola: autempthicum Graecum periit.
† Prodiit in usum Delphini cum adnot. variorum, Amst. 1702. quae Parisiensem et Argentoratensem editionem quodammodo vincit.
Romanum fuisse, satis videtur arguere. Librum reliquit ex variis scriptoribus collectum, quem primo edens Collectanea rerum memorabilium; recognitum vero et emendatum Polybistora inscripsit: in quo mutuatus pleraque a Plinio est, cuius et Simia eâ de causâ dictus fuit. Scripsit et Ponticum sive Carmen de Ponto: de quo tamen pauci tantum Versus supersunt. Vid. Salmasii Proleg. in Solin. et Vossii Lib. 3. de Histor. Lat.
† Eminet editio Salmasii, cum locupletissimis eius Commentariis, Exercitationum Plinianarum titulo insignitis.
* Exstant eius 1. Metamorphoseos sive fabularum Milesiarum de Asino Libri 11. seorsim editi a Philippo Beroaldo, qui etiam eiusdem, ut hominis Africani, stilum monstrosum ac tumidum vehementer amavit, a multis hinc merito suo notatus. Quemadmodum enim Apuleius omnino mitus fingendi nova, et refingendi obsoleta artifex est, et epithetis pluribus, quam necesse est, utitur, et in eis subinde Poetica miscet: ita etiam hic Asinus eius auro quidem onustus est; sed aspera tamen et insueta, immo et obscena, rudit, duplici sic nomine indignus, qui magnopere et impensius legatur.
2. Oratio de Magia, sive Apologia copiosissima, quâ crimen artium Magicarum a se alienum esse defendit. Multum habet antiquae et reconditae eruditionis, stilum quoque paullo emendatiorem.
3. Liber de mundo, ex libro eiusdem argumenti, qui sub Aristotelis nomine ambulat, paene ad verbum expressus.
4. Liber s. Oratio extemporalis de Deo Socratis, vel potius de Daemone Socratis: quamvis genium, Deum naturae cuiusque hominis veteribus appellatum fuisse constat.
5. De habitudine doctrinarum et nativitate Platonis Philosophi Libri 3.
6. Florida s. Chrestomathiae quaedam e Declamationibus Apuleii, Carthagine, Oeae, et forte alibi habitis, quibus non pauca lectu iucundissima continentur.
Praeter Beroaldum commentati in eum sunt Stewechius, Colvius, Elmenhorstius, Wowerius, alii.
† Commodissma editio est Geverhardi Elmenhorstii, quae prodiit Francof. 1621. 8. Novissime in usum Delphini hunc scriptorem illustravit, omniumque indice
verborum auxit Iulianus Floridus Paris. 1688. 4. duobus volum.
* Stilus eius succi plenus et sublimior est; at pingue tamen quiddam et peregrinum sonat. In libello de Pallio maxime frigidus videtur. Tam tenuem enim causam acturus, tantis incedit cothurnis, ut in Philippum invectus Demosthenes non gravius sublimiusque loqui potuisset. Conf. Samuel wehrenfels diatriben de Meteoris orationis, §. 19. Scilicet ut Africa monstrorum ferax est, its etiam stilus Africanorum sequioris aevi fere aliquid monstri alit, habitumque prae se fert minus naturalem, sed eum potius, qui mox distortus est, mox caput inter nubila condit.
† Editio palmaria est Parisina cum Rigaltii, Pamelii, Lacerdae, Priorii, aliorum notis, 1663. fol.
* Ab illa, quam nemo litteratorum magnopere probat, voces ac locutiones confingendi audacia haud immunis est Arnobius, Marcellinus, syminachus, Vegetius et Firmicus. Paullo abstinentior notarur Minucius Felix, Spartianus, Lampridius, Trebellius Pollio, Capitolinus, Vulcatius, Vopiscus, Serenus Sammonicus, Iuvencus, Avienus, Rhemnius Fannius, Lactantius, Prudentius, Hilarius, Marius Victorinus, Ulpianus cum fragmentis veterum ICtorum. His autem adhuc castigatior censetur puriorque Iulius Obsequens, a Lycosthenis additamentis liber, Aurel. Victor Censorinus, Servius, Macrobius, Ausonius, Calphurnius, Nemesianus. Borrich. Cogit. p. 19.
† Praeclara editio Arnobii est, quae prodiit Lugd. Bat. 1651. 4. cum adnotationibus Canteri, Stewechii, Elmenhorstii et Heralidi.
* Fueritne Christianus, an idolorum cultor, eruditi disputant. Pro Christiano eum habuere viri doctissimi P. Pithoeus et Claudius Chiffletius. Confer P. Baelii Lexicon in Marcellino notâ B. At si Christianus fuisset, qui sub christianis scribebat Imperatoribus, in historia non ita dissimulasset suam religionem, ut ethnicismo favere etiam videretur. Homo ethnicus autem, Christianorum Principum auctoritate permotus, facilius potuit ab se impetrare, ut ab iniquiore de Christianis iudicio abstineret. Summe venerabili Moshemio Commentat. de turbata per recentiores Platonicos ecclesia, dissertationum ad Hist. Eccles. pertinentium volumini ed. Altonavii 1733. inserta p. 162. seqq. pro eiusmodi homine habetur, qui exemplo plurium Platonicorum, ut qui tunc temporis sapere praeter ceteros volebant, Christum cum idolis miscuerit. Conf. Cave in Chartophylace p. 87. seq. et Ioh. Gottl. Heineccii diss. de Philosophis semi - christianis, inserta eiusdem opusculorum variorum Sylloge, olim seorsim editorum, iam in fasciculum collectorum, Halae Magdeb. 4. 1735.
† Editiones optimae sunt Fr. Lindenbrogii Hamb. 1609. 4. Hadr. Valesii, Paris. 1681. fol. et Iac. Gronovii Lugd. Bat. 1693. fol. et 4. quae multis Imperatorum nummis, imaginibus, obeliscis in aes incisis exornata est.
† Omnium optime prodiit Paris. 1580. cum Iureti notis, et Mogunt. 1608. 4. cum Scioppii notis.
† Prodiit Lugd. Bat. 1607. 4. Vesaliae Cliviorum 1670. 8. cum Stewechii, Modii et Scriverii observationibus, Item una cum Stratagematibus Frontini Paris. 1607. 4. Insertus tandem Corpori veterum de re militari scriptorum, Lugd. Bat. 1644. 12.
evangelium Christi eluctatus est, quâ caelesti luce collustratus post annum Christi 340 eruditum, disertum ac pium librum scripsit de Errore profanarum religionum ad Constantium et Constantem Augustos. Scripsit etiam ante hunc librum Opus Astrologicum seu Libros 8. Matheseos. Mutilus saepe est, et variis naevis deturpatus.
† Liber de Errore profanarum religionum, elegantissime editus est 1603. 8. cum adnotationibus Wowerii, e bibliopolio Frobeniano, una cum Minucio Felice: quae quidem Woweriana editio ab illo tempore saepe numero repetita fuit, etiam accedente curâ Iac. Oiselii, Lugd. Bat. 1652. 4. 1672. 8.
* Qui ad diviniorem litteraturam animum appellunt, sciant, dictionis nitore inter Patres Ecclesiae Occidentalis eminere, praeter hunc Lanctantium nostrum, cui merito primas deferimus partes, etiam Cyprianum, Augustinum et Hieronymum.
Sunt tamen et in Lactantio naevi quidam, saeculo, quo vixit, proprii, quos aeque ac virtutes illius cum curâ expendit Dissertatio, quae in Academia Halensi prodiit, de Stilo Lactantii. Institutiones eius divinae multo nitidiores sunt Libello de Mortibus persecutorum, quem Baluzius e codice Colbertino exscriptum primus extulit Tom. 2. Miscellan. Paris. 1679. Unde hunc librum non Lactantio, sed Caecilio cuidam tribuendum existimat Massuetus. Sed nec is libellus vel ob res, quas complectitur, notatu dignissimas videtur praetermittendus.
† Editiones Institutionum exstant variae in quibus et Cellarianae locus haud postremus debetur. Alter vero libellus luculenter cum adnotationibus Baluzii, Gisb. Cuperi, Columbi, Toinardi, Graevii, El. Boherelli, Thom. Gale, Iac. Tollii editus est a Paulo Bauldri, Ultrai. 1692. 8.
† Dialogum contra gentes conscripsit, qui inscribitur Octavius. Nitidissime eum edidetunt Christophorus Cellarius Halae 1699. 8. et Iac. Gronovius Lugd. Bat. 1672. 8.
ornate et copiose de rebus suis sidderit. Confer, quae paullo ante occurrunt ad Lactantium.
† Prodiit Oxonii 1682. fol. Bremae 1690. Amst. 1699.
* Scripsit doctissime in luculentissimum illud e Ciceronis libris de Rep. a)pos1pas1ma/tion, quod qppellatur Somnium Scipionis, libros 2. ad Eustathium filium; it. Saturnaliorum Conviviorum sive variarum dissertationum super variis iucundae et reconditae doctrinae argumentis ad eumdem Eustathium, Libros 7. Locos 35 ex Noctibus Atticis A. Gellii ad verbum propemodum exscripsit et mutuatus est, et librum septimum fere integrum ex Plutarcho repetiit: unde modo Plutarchi Simia; modo Gellii Laverna sive Fur dicitur: sed immerito tamen, eo quod cum maximo iudicio id fecerit. haud ex ieiuno conseribillandi studio.
† Prodierunt eius opera saepius: sed optima est editio, quae cum adnotationibus variorum curâ Ge. Hornii lucem vidit 1665. 8vo.
* Hoc saltem tam verum est, quam quod verissimum, veteres hos ICtos quum antiquissimas leges, et monumenta antiquitatis Romanae omnium diligentissime perreptaverint, incorruptae Quiritium linguae notas prae se ferre manifestissimas. Nec tamen iudicio huic nostro, opinor, magnopere obstabunt rariora illa Latinitatis minus custoditae vestigia, quae ut alibi, ita exempli gratiâ Tit. 2. Lib. 1. sagacioribus rerum arbitris, et litterarum satis intelligentibus vel suâ sponte se offerent.
Consulto etiam scripserim: Veteres hos ICtos. Nam sequiore aevo varia in iurisprudentiam invecta sunt vocabula, quae ab antiqua Romanorum elegantia haud parum discrepant.
† Optima editio est Henr. Lindenbrogii Lugd. Bat. 1642. 8. impressa, et quae nuper cum variorum notis prodiit.
† Ediderunt eos Isaacus Casaubonus et Claudius Salmasius, quorum notae cum saepius, tum potissimum Lugd. Bat. 1670. 8. Vol. 2. prodierunt.
* Ex variis eius scriptis, Physici, Mathematici et Philologici argumenti, solum ad nos pervenit Carmen Heroicum, praecepta de Medicina parvo pretio parabili ad curandos praecipuos humani corporis morbos, eomplexum. In his non nulla superstitiosa occurrunt: coterum sine ullo pigmento Poetico cuncta sistuntur; nec syllabarum quantitas ad Etymologiae et veterum leges ubique exigitur.
† Exstat hoc Carmen inter Poemata vetera, Parisiis 1590. 16. edita. Editum etiam saepissime cum Celso Medico: et Tiguri seorsim, cum Comment. Humelburgii; it. Basil. cum scholiis Georgii Pictorii; it.
Amstelod. 1662. 8. a Rob. Keuchenio, cum adnot. et commentariis.
Apparet etiam inter scriptores Medicos ab Aldo iunctim editos: quae Collectio etiam repraesentat Caelium Aurelianum Tardum, alias Soranum Latinum dictum, aetatis aeneae scriptorem, qui sub fin. Saec. 2. vixit, ac Libros 5. de morbis chronicis, et Lib. 2. de morbis acutis reliquit, parum declinans a castitate linguae Rom. antiquâ. Non tacendus dic scriptor hoc loco erat, quia subinde Part. Etymol. Sect. 2. ad eum provocamus.
† Scripta eius nitidissime edita sunt Paris. 1693. fol. curâ Petri Coustant.
* Genesis s. Hexaemeron Carmine Epico scriptum, non hunc nostrum, sed: Hilarium Arelatensem auctorem agnoscit; quamvis Operibus huius nostri subiungitur.
* Ceterum varia tractat argumenta, et vario metri genere scribit: etiam mox genium aetatis suae scribendo prodit, mox obsoleta adfectat et Lucretium imitatur: atque omnino Prosodiae leges non satis arte custodit.
† Editiones praestantiores sunt
1. Weitzii, Hanov. 1613. 8.
2. Nicol. Heinsii. Amstelod. 1667. 4.
3. Stephani Chamillardi in usum Delphini, Paris. 1687. 4.
† Insertus est Corpori Poetarum veterum, quod post s1unagwgh\n Aldinam 1502. 4. et Basileensem 1541, diligentius collegit, recensuit et notis illustravit Georg. Fabricius Basil. 1562. 4.
† Libellus hic editus est Basil. 1527. 8. apud Adamum Petrum una cum aliis quibusdam antiquis Grammaticis.
Exster et inter Grammaticos veteres Hanov. 1605. ab Elia Putschio collectos, et editos.
Tribuitur etiam ei Libellus de Ponderibus et Mensuris Carmine Hexamerto conscriptus; quod tamen alii ad Renium Favinum, plures ad Priscianum referunt. Locum invenit in Poematibus veteribus a Pithoeo collectis. Recusus deinceps est cum eliae Vineti notis Parisiis 1565. 8. et insertus deinceps Tomo XI. Thesauri Antiquitatum Romanarum Graeviani p. 1693. seq. Et cum adnotationibus Rob. Constantini exstat ad calcem Celsi ac Sereni, Lugd. Bat. 1566. 8.
† Inserti sunt bibliothecae Patrum, tres eius Hymni de Trinitate, et Heroicum Carmen de Maccabaeis.
† Prae reliquis notandae editiones sunt:
1. heinsiana Lugd. Bat. 1641. 12. cum scholiis Nicol. Heinsii.
2. Barthiana, Francof. 1650. cum secundis curis C. Barthii.
3. Schreveliana Amstelod. 1659. it. 1665. 8. cum variorum notis.
† Luculenta editio est, quae prodiit 1575. Burdigalae cum commentariis Vineti.
Nec spernenda, quae exiit Lugd. Batav. 1671. procurata a Tollio, cum adnotationibus Scaligeri, Acursii, Freheri, Barthii, Gronovii, Graevii, cet.
31. Rufus Festus AVIENUS, Italus, et a Christiana Religione alienus, iudice Fabricio Bibl. Lat. p. 591: Gratiani et Theodosii principatu vixit.
* Arati Astronomica, et Dionysii Periegetae Geographica Latino carmine expresiit; Fabulas item Aesopi 42. Latinis elegis reddidit non invenustis.
In Arato illud vertendi genus secutus est, quo, quae obscuriora sunt in scriptore, cum quadam interpretationis mixtura expoliuntur atque illustrantur; et hâc ratione non modo metaphrasten, sed etiam paraphrasten egit.
† Haec Arati Metaphrasis seorsim primum prodiit Venet. 1488. 4: deinde cum Arato et aliis illius Metaphrasibus ibid. apud Aldum 1499. fol. et Paris. 1559. 4. apud Guil. Morellum cum eius castigatt. et ex officina Sanct-Andreana 1589. 8: denique ab Hugone Grotio Syntagmati Arateorum inserta et notis illustrata est Lugd. Bat. 1600. 4.
Metaphrasis Periegeseos Dionysii Alexandrini, primum prodiit Venetiis 1488, 4: et longe emendatior inter vetera poemata, a Pithoeo collecta, Paris. 1590. 8. et 1596. 12. a quo tempore Madriti recusa sunt opuscula Avieni, quae exstant, omnia, typis luculentis, sed vix usquam, quam Pithoeus ediderat, castigatiora 1634. 4. edente ex Ramiresii Bibliotheca Petro Melian.
Fabulae Aesopitae saepius minore formâ lucem adspexerunt una cum fabulis Graecis Aesopi, aliisque Mythologis, et inter vetera poemata P. Pithoei, et inter fabulas variorum auctorum recensitas, et illustratas ab Isaaco Nicolao neveleto, Heidelb. 1610. Francof. 1660. 8. Praeterea a Theodaro Pulmanno castigatae e tribus Codd. MSS. Antwerp. 1585. 12. additis variis lectionibus. Prodierunt etiam Genevae in corpore Poetarum latinorum, et Madriti una cum reliquis Avieni Poematis: Arnhemii itidem 1649. 8. et cum Homeri Batrachomyomachia, selectisque Aesopi Fabulis Graeco-Latinis, Lugd. Bat. 1632. 8.
† Praestat editio Thom. Hearne, Oxoniae 1703. 8.
33. Sextus AURELIUS VICTOR, Afer, ut vulgo credunt, Romae Consul et Historicus insignis, scripsit de Viris illustribus urbis Romae; quam commentationem alii tribuunt Cornelio Nepoti, alii Plinio Iun. alii Suetonio; sed perperam. Scripsit item Librum de Caesaribus ab Imp. Augusto usque ad Constantium Constantini M. filium; cuius editionem primam debemus Andreae Schotto Antwerp. 1579. 8. Idem Schottus librum de viris illustribus illustravit Duaci 1582.
* Ad eum etiam vulgo refertur Libellus de origine gentis Romanae; item Epitome de vita et moribus Impp. Romanorum: sed utrumque abiudieatur nostro ab eruditioribus.
† Interim editiones, quae universa haec complectuntur, hae fere sunt:
1. Antwerpiensis cum Comment. A. Schotti 1579. apud Plantin. 8. et 1582. 8.
2. Wecheliana in Tomo primo Historiae Romanae scriptorum ex recensione Frid. Sylburgii, Francof. 1588. fol.
3. Hanoviensis cum Iani Gruteri notis, in Tomo 2. Historiae Augustae scriptorum, 1610. fol.
His accedunt aliae tres elegantissimae, quarum
1. Prodiit Lugd. Bat. 1671. 8. cum iconibus in aes incsisi et notis variorum.
2. Paris. in usum Delphini cum animadv. Annae, Tanaquilli Fabri filiae, 1681. 4.
2. Traiecti ad Rhenum, curâ Sam. Pitisci 1696. 8.
34. Flavius EUTROPIUS, Italus, Constantini M. primum ab epistolis, deinde Iuliani Apostatae expeditioni in Parthos sive Persas interfuit, eius h(li???iw/ths2 o(mou= kai\ ai(res1iw/ths2 dictus a Nicephoro Gregora: unde non Christianum, qualis visus est bene multis, sed ethnicum fuisse colligit Lambecius Lib. 4. de Bibl. Vindob. p. 56. et Franciscus Mottanus libro de virtute paganorum T. 1. p. 670. edit. in fol. Nam quae videntur in quibusdam excusis Eutropii codicibus eum a gentilitatis nota liberare, ubi scilicet Iesum Christum Deum et Dominum nostrum vocat, ea in aliis codicibus desiderantur cuncta.
* In Breviario suo historiam Romanam ab ipsis urbis primordiis ad occasum paene Occidentalis Imperii stilo simplici et satis terso tradidit.
† Si quid naevi ex saeculi sui barbarie trahit, facile illud notari evitarique potest, si iungantur notae Christophori Cellarii, in quibus illi lapsus accurate notantur. Quare et eius editionem, quae prodiit Cizae 1678. 8.
adolescentiae litterariae prae ceteris commendandam existimamus.
† Commentarius in Virgilium, non nullis huius Poetae editionibus ad singulas paginas substratus integer est. Commentationes autem binas posteriores Elias Putschius exhibet in Collectione sua veterum Grammaticorum.
† Primum editus ab Aldo manutio cum Poetis Nemesiano, Gratio cet. Venetiis 1538.
Insetus etiam Collectionibus veterum Poetmatum Pithoei; itemque operâ Titii, Barthii, Ulitii; quo de supra ad Gratium in aetate aurea.
37. M. Aurelius NEMESIANUS Olympius, Carthaginiensis, Cari et Carini aetate Cynegeticon i.e. Carmen de venatione, conscripsit, stilo satis suavi nec inerudito.
† Veterum Poematum collectionibus additur: ut videre est supra ad Gratium; et ad proxime praecedentem Calpurnium.
† Hos inter quum Plinii Minoris Panegyricus familiam quasi ducat, et primum occupet locum; supra sub hoc Plinio fusius de hisce omnibus eorumque editionibus dictum est; quo quidem ea propter remittimus lectorem.
* Horum dicitio, si Plinium excipias, qui ad hanc classem non pertinet, etsi Poetica magis, quam Oratoria subinde videtur, et novitatem quamdam interdum redolet; multum tainen Latinitati studet et inventioni, et arti.
† Cum Claudio Mamertino non confundendus est CLAUDIANUS MAMERTUS, Episcopus Viennensis, aetatis ferreae scriptor, qui reliquit Carmen contra vanor Poetas, Lib. de Statu animae ad Sidonium Apollinarem, Hymnum de passione Domini, cet.
* In dictione nulli Ecclesiae Patrum postponendus. Innumeras usurpat argutias. Praeter commentationes varias etiam haud paucso Hymnos venustissime conscripsit, quorum haec fere ratio est, ut quarto quoque versu sententiam absolvant, ut alternatim decantari possint.
† Opera eius curâ Benedictinorum Basileae et Parisiis saepe impressa prostant duobus voluminibus distincta. Eminet tamen illa Parisina editio, quae est anni 1691.
† Opera eius multa, in 12 Tomos distincta, variis in locis impressa prostant. Erasmi tamen editio Basileensis aliis praefertur.
* Scriptores praecedentis argenteae, et huius aeneae, nec non sequentis ferreae aetatis, paullo aliter ordinavit Scioppius. Quos enim alii, ad argenteam aetatem, referunt, Quintilianum videlicet, utrumque Plinium, Suetonium, florum, Statium, Val. Flaccum, Martialem, sillium Italicum, Tacitum, Iuvenalem, Gellium, Frontinum, Sulpiciam; Scioppius, ad aeneam, reicit; et quos illi in aenea ponunt, Apuleium nempe, et reliquos, hic ferreae adicit aetati; et reliquis tandem, quos alii in ferrea collocant, hic ligneam et luteam tribuit. Utique autem commodissimum videtur, omnes scriptores his quattuor nostris includere aetatibus: cuius rei rationem sufficientem reddit Olaus Borrichius in Cogit. quamvis ipse in Consp. Script. Lat. Ling. p. 3. Hyginum aureae, et Scribonium, Petronium, Iustinum, argenteae aetati nolit admiscere.
Sunt etiam, quibus distinctio haec a metallis, praceunte Hesiodo L. 1. Op. et Dier. et Ovidio L. 1. Metam. Fab. 3., arcessita non ita placuit, ut in ea adquiescerent: sed pro ingenii ubertate aliunde distinguendi
nomenclaturam sine negotio duxerunt. Ita nimirum M. Autonii Sabellici prodiit de Latinae linguae reparatione Dialogus, cui accessit Dissertatio de periodis litterarum, et de quinque aetatibus Romanae linguae ex bibliotheca Ioh. Philippi Parei Neapoli Nemetum (Zu Neustadt an der Hart, im Churfurstenthum Pfalz) 1671. Secundum hanc Dissertationem posset Linguae Latinae, ad hominis exemplum, sua Infantia, Adolescentia, Aetas virilis et Senectus, partim Viridis, partim Decrepita, tribui. Infantia sese repraesentat a condita Urbe, tam sub Regibus, quam sub Decemviris et Consulibus, usque ad bellum Punicum 1. exclusive: Adolescentia usque ad deletam Carthaginem et Corinthum, sub Livio Andronico, Ennio, Naevio, Pacuvio, Catone, Terentio, Lucretio: Aetas virilis usque ad Traianum et Hadrianum, quo tractu temporis Cicero, Caesar, Nepos praecipue in numerum veniunt: Senectus et quidem viridis usque ad Honrium et Arcadium; decrepita autem usque ad incursiones habarorum in provincias Romanas. Infantia et Iuventus. complectitur illud tempus, quod auream aetatem antecedit: Tempus virile, auream et argenteam aetatem: Senectus vegeta, aeneam; decrepita, ferream. Atque hanc ipsam divisionem secutus vel nuper adeo est Ioh. Nic. Funccius in Libb. de Origine et pueritia, it. adolescentia, virili aetate, et senectute L. L. ed. Marburgi 1722. 1723. 1727. 1735. 1736. 4. Idem Sabellicus libro modo laudato p. 54. seqq. et, qui hunc secutus videtur, Clericus Art. Crit. P. 1. p. m. 41. Latinae linguae aetates dividit in a)rxh\n, a)kmh\n et parakmh\n, in principium, summum fastigium, et declvitatem. Hadvianus Cardinalis in Epist. Dedicat. libelli sui de Serm. Lat. ad Carolum Principem Hisp. quattuor Latinitatis tempora constituit: antiquissimum, antiquum, perfectum et imperfectum.
* A Roma saeculo V. a Gothis capta, usque ad instauratas litteras.
Hâc aetate quidquid nove confictum est, barbaris iam per omnia grassantibus, barbarum haud dubie aestimandum erit: quod de aetate aenea timide pronuntiandum. Quidquid igitur in his scriptoribus sine veterum exemplo occurrit, tanti merito aestimaveris, quanti illa, quae hodie finguntur, et insuper fingi possunt: quamvis enim sint antiquiora; magis tamen a faecibu pura, et melius Latina non sunt. Sane tempus hoc reddidit sermonem barbarum, quo, irrumpentibus in Italiam Gothis et Longobardis, cum Romani imperii decrementis ipsa qouque lingua Romana detrimenta patiebatur. Tum enim linguae pristinus nitor inquinato sermonis genere contaminari coepit, omnisque fere splendor illius deinceps exstinctus est: et in deterius tandem plane res data, quum incrementa sacri caperent ordines, nec quisquam Latialis eloquii curâ adficeretur. Illis enim temporibus grande nefas haberi coepit, et brevibus Gyaris aut carcere dignum, si quis Ciceronem legeret, aut elegantiori et puro loquendi generi studeret enixius; eam praecipue ob causam; quod infeliciter plane Hieronymus hanc tentarit aleam, qui nescio a quo irato genio in somnio egregie dedolatus fuerit, eo quod Ciceronem diligentius legisset.
Scriptores huius aetatis, quorum multi initio eius, hoc est, saeculo V. Latine, nec incomte scripserunt, si paucas quasdam maculas excipias, sunt fere sequentes:
1. Aurelius AUGUSTINUS, Tagastae in Numidia natus, Episcopus Hipponensis in africa, maximae inter Patres Latinos auctoritatis. Libri eius Confessionum et de civitate Dei, prae reliquis commendandi videntur: hi quidem ob reconditam eruditionem et antiquitatis memoriam; illi propter pios animi motus, quos excitare possint in animis legentium.
†Opera eius prodierunt Paris. 1679. 1690. 10. Voluminibus, ex edit. Thomae Blampini, et aliorum Benedictinorum Congregationis S. Mauri.
Hilarii, Ambrosii, Augustini, Gregorii M. aliorumque Hymni editi sunt ab Elia Ehingero Francof. 1578.
† Historiam sacram primus edidit Flacius ex MS. Bibliothecae Hildesiensis, Basil. 1556. 8.
Epistolae et Dialogi lucem adspexere ex officina Aldi 1502. 4. cum Iuvenco et aliis, atque Paris. 1511: quas binas editiones Rittershusius epistolâ MS. ad Putschium tam emendatas esse adfirmat, ut veteris manu exarati codicis instar esse possint.
† Prodiit
1. Apud Aldum, cum Sulpicii Severi Historia, 1502. 4.
2. Apud henr. Stephanum, 1578. 12. et Francof. 1541. 8.
3. Occurrit etiam in Centonibus Virgilianis, quos edidit post alios Henricus Meihomius Helmstadii 1697. 4; et in Virgilio-Centonibus aliorum auctorum, Colon. 1601, 8.
4. Prodiit etiam ex recensione et cum adnot. I. H. Kromayeri, Halae 1719.
† Prodiit Moguntiae 1615. 8. curâ andr. Schotti, cum animadversionibus Fr. Fabricii, et Lud. Lantii.
† Scripta eius Poetica cum Paullini Poematibus a se recensitis edidit Pulmannus Antwerp. 1560. 12.
Chronicon eius integrum ex Labbei editione recusum Tom. 11. Antiquit. Rom. Ioh. Georg. Graevii: constant autem Tomis X. ed. Traiecti ad Rhenum ab A. 1695. ad 1700. fol.
6. Caelius SEDULIUS, Presbyter Scotus, in prorsa scripsit et vorsa. Poemata eius perspicuitatis et elegantiae et pietatis laudem habent; quamvis syllabarum morae et tempora metri leges non numquam excedunt.
† Scripta eius cuncta inserta sunt Tom. VI. Bibliothecae Patrum.
Speciatim Poemata eius cum Aratore, Iuvenco et Fortunati Hymnis edidit Theod. Pulmannus, Basil.
Consularis, Urbique praefectus (Gouverneur zu Rom) et Magister officiorum sive Magister palatii (Gross-Hofmeister.) Scripsit de reditu suo sive Itinerarii libros 2. Versibus elegis admodum nitide; ed odium in iis spirat religionis Iudaicae iuxa atque Christianae.
† Posterioris libri maxima parte amissa, quae huius insignis Poematis supersunt, subinde edita sunt. Omnium autem editorum industriam complexus est et sua ipsius ac Graevii animadversionibus auxit theodorus Iansonius ab Almeloven in elegantissima sua huius Poetae editione, Amstelod. 1687. 12.
* Hi memorati septem scriptores aequant, si non aliquando superant, industriam aetatis aeneae scriptorum. Postea vero quam Roma primum sub Odoacro, deinde sub Gothis fuit, atque a variis gentibus, quas Romani barbaras vocarunt, misere discerptum est imperium, quamvis litterarum tenebrae quottidie fierent manifestiores; ne sic tamen omnis earum splendor exstinctus est. Hinc laudem adhuc suam merentur novem scriptores sequentes:
† Praestantissima editio est Parisina 1652. 4. cum Sirmondi notis auctioribus, curâ Phil. Labbei.
† Huius et Vincentii Lerinensis Opera edita sunt impensis Braweri, Bremae 1688. 4. Opera Salviani seorsim edita cum Comment. Conr. rittershufii Altorf. 1611. 8. et Paris. 1669. 8.
10. Anicius Manlius Torquatus Severinus BOETHIUS, Romanus fuit ex nobilissima Torquatorum familia
Graece et Latine doctus, qui Philosophiam cum oratoria professione et Poesi coniunxit, atque honors amplissimos, interque eos Consulatum etiam gessit. A Theodorico, Ostro-Gothorum Rege in Italia, capite multatus est, quod cum Imp. Iustino clandestina contra Gothos iniisset consilia.
* Stilus eius floridior est, ac nitidior, quam stilus Salviani. Praeter cetera Philosophica, Ticini (Zu Pavia im Herzogthum Mayland) in carcere suo celebratos libros illos de Conselatione Philosophica conscripsit.
† Haec Consolatio Philosophica, omnium nitidissime prodiit, cum eruditis notis Renati Vallini, Lugd. Bat. 1656. 8 et 1671. 8.
Opera eius omnia iunctim edita Venetiis 1491. fol. et Basil. 1546. fol. curante Henr. Glareano.
* Cum hoc Boethio desiisse veterem Romanorum eloquentiam, vere observavit Miracus in not. ad Honorii Librum 3. de Script. Eccles. cap. 22. Post Boethium, qui ultimus eruditorum dictus est, per mille annos vix unus aut alter, certe apud Latinos, commemoratur, qui aliquod in doctrina liberali nomen habuerit. Ita ait Rolandus Maresius L. 2. Ep. ult. p. 532, qui et scite vocat intervallum illud temporis usque ad Petrarcham, interregnum ac velut litterarum deliquium.
Interim in censum quodammodo veniunt, nec omni laude vacant quinque scriptores sequentes:
* De suo tempore ita conqueritur: Nostri, inquiens, temporis aerumnosa miseria non dicendi petit studium, sed vivendi flet ergastulum; nec famae adsistendum Poeticae, sed fami consulendum domesticae.
Non confundendus est cum Fulgentio Ferrando, qui etiam hoc saeculo vixit, et Breviationem Cononum Ecclesiasticorum conscripsit.
Alius etiam est Fabius Planciades Fulgentius, auctor mythologiarum. Cell. C. P. 47.
* In metro leges Poeticas non semper observat; ceteroquin versûs habet haud inficetos.
† Poematum eius sacrorum Libri 5. continentur Corpore omnium veterum Poetarum Latinorum, ed. Genevae 1611. 4. 2. Vol. et Lugd. 1616, 4: item inter opera Poetarum veterum Ecclesiasticorum, Basil. 1562. 4to.
Cuncta opera eius edita sunt Paris. 1643. 8. ab Iacobo Sirmondo.
13. Aurelius CASSIODORUS Ravennas, Theodorici Gothorum Regis primum Cancellarius, ad postremum Monachus, et tandem coenobii Ravennatensis Abbas, scripsit varia, facra et profana, insigni cum eruditionis apparatu, et pro suo tempore satis diserte.
Inter alios reliquit libros XII. de rebus gestis Gothorum, cuius operis brevis Epitome a Iornande, scriptore coaevo, concinnata, cum alias, tum saepius cum Cassiodori nostri operibus edita est.
† Opera eius omnia Rothomagi, 1629. fol. Ioh. Garetii curâ digesta et emendata, inque duos distincta tomos sunt.
† Primus, Aldus Manutius ex MS. in Gallia reperto scripta eius edidit Venetiis 1476. Saepius deinde recusa; sed minus emendate. Habentur etiam inter Grammaticos veteres Hanov. 1605. 4. ab Elia Putschio collectos.
† Opera eius edidit Dornaci Andreas Schottus, et Parisiis Iacobus Sirmondus.
* Reliquit Satyram prosâ oratione, interiectis passim varii metri carminibus, quod scribendi genus longe felicius imitatus Boethius est; etsi in Marciano quoque doctrinae et ingenii vestigia non proletaria offendantur. Satyra haec novem libris absolvitur, quorum duo priores continent delectabilem fabulam de nuptiis Mercurii et Philologiae, a quibus p. 16. merito excludit discordiam ac seditionem, quas Philologiae semper inimicas fuisse vere affirmat. Libri septem reliqui, singuli singularum artium liberalium laudes ac praecepta complectuntur, Multa omnino in his exstant, quibus investigandis Delio urinatore opus est.
† Auctori huic Hugo Grotius, ut adolescens 14. annorum, lucem accendere studuit, cuius editio inter alias eminet et prodiit Lugd. Bat. 1588. 1599. et 1600. 8.
Librum nonum in Tomo secundo septem antiquae Musicae auctorum edidit et emendavit Marcus Meibomius Amstelod. 1652. 4.
* Ad exemplum eius ioh. Boracus scripsit Nuptias ICti et Philologiae, Paris. 1651. 4. Et Labbeus Bibl. nova MSS. p. 66. memorat Anonymi carmen leoninum, eodem titulo, quem Capella fabulae suae fecit, nempe de Nuptiis Mercurii et Philologiae, insignitum.
Capellam frequenter imitatur Saxo Grammaticus; ut docet Stephanius, Prolegomenis ad Saxonem cap. 19. in notis passim.
* Quâ quidem collectione, ferreo hoc saeculo, circa annum Chriti 533, plurimum incrementi accessit prudentiae civili, et non nihil etiam litteris humanioribus, quibus leges Romanae continentur. Sed eas iam habuit barbaries vires, quibus hoe ornamento litterario frustra obsisteretur.
† Scripta eius inserta sunt Tomo XI. Bibliothecae Patrum.
* Multa scripsit e. g. Expositiones in Librum 1. Regum, in Iohum, in Psalmos paenitentiales, in Canticum Canticorum, Librum pastoralem, et complura alia, quae variis locis edita prostant.
† Omnia eius opera coniunctim edita sunt Parisiis 1586. Tomis 2.
† Poemata eius edidit Christophorus Browerus, una cum Poematibus sacris Rabani Mauri, Mogunt. 1603. 4. et emendatius 1616.
Carmen eius de Resurrectione, notis illustravit, et seorsim edidit Aug. Buchnerus, Witteb. 1627. 8.
Hymnos eius Theod. Pulmannus Hymnis Sedulii, Iuvenci, Aratoris iunxit Basileae. 8vo.
De Vin Martini Libri 4. una cum Severi Suplicii libro eiusdem argumenti, prodiit Paris. 1511. 4.
† Prodiit Altorf. 1664. 4. cum Conr. et Nicolai Rittershusiorum et Michaelis Ruizii Assagrii notis.
† Cum Sedulio, Iuvenco, et Fortunati Hymnis editus Basil. 8. a Theod. Pulmanno.
† Opera eius coniunctim edita Parisiis 1580. fol. 8 Coloniae 1617. fol. prostant.
Originum libri prodierunt
1. Venetiis 1483. et Paris. 1509. 1520. cet.
2. Cum Marciano Capella et Scriptis vett. de Differentiis et proprietate serm. Latini una cum scholiis Bonav. Vulcanii Basil. 1577. fol.
† Edita haec Coloniae 1612. et 1688.
28. Flaccus ALCVINUS seu Albinus, natione Anglus, Caroli M. praeceptor, Bedae discipulus, Abbas Eboracensis, (zu York) Pericoparum Evangelicarum in singulos dies Dominicos distributarum auctor a multis habitus, auspiciis Imperator sui scholas passim erexit, praeclare ita meritus de studiis universis; melius tamen de rerum doctrina, quam lingua
Romana; quae cuiusmodi hâc fuerit aetate, e Constitutionibus Caroli ipsius, et filii Ludovici, ac nepotum, clare satis cognoscitur.
* Inter varia eius opera referuntur Homiliae ex Patrum scriptis collectae, per annum singulis Dominicis legendae. Unde Postillarum origo.
† Opera eius collecta ab Andr. Quercetano (du Chesne) Paris. 1617. in fol.
* Suetonii locutiones ut suas faceret. multa affinxit Carolo M. insulsa et para\ to\ dn, ut iudicat Casaubonus.
† Opera eius sex tomis in fol. edita sunt 2. Georg. Calvonerio Coloniae.
* Vossius L. 2. de Histor. Lat. cap. 35. eum cum Anastasio Presbytero, Cardinali S. Marcelli confundit. v. Cave Hist. Litt. fol. 559. et Labbeum Tom. I. p. 252.
† Historia eius Ecclesiastica cum Fabreti notis prodiit Patavii 1649. fol. Vitae Pontificum Mogunt. 1602. 4. Collectance ex edit, Iac. Sirmandi Paris. 1620. 8.
* Non confundendus est cum Adone Trevirensi, qui Saec. XI. floruit.
† Martyrologiume eius publici iuris fecerunt Ludovicus Lipomann Episcopus Veronensis, et Iacobus Mosander Carthusianus Coloniensis.
Chronicon eius aliquoties editum, tandemque insertum Bibliothecae Patrum.
* Non confundendus cum Aimoino, Historico illo Gallicano, et Monacho Benedictino, qui Saec. XI. floruit, et praeter Vitam Abbatis Abbonis, et Miracula Benedicti, Libros 5. de Rebus gestis Francorum, reliquit.
† Coniunctim haec edita sunt Parisiis a Stephano Baluzio, et deinceps etiam locupletiora Lipsiae 1710.
38. Iohannes ERIGENA Scotus, Professor Oxoniensis, pro viro arrogantissimo habetur, Non nullas Commentationes Dionysii Areopagitae, et Scholie Maximi in Nazianzenum Latine vertit: scripsit item de Divisione Naturae; de Praedestinatione Dei contra Godeschalcum cet.
† Cuncta haec Iac. Sirmondus Paris. 1645. fol. duobus tomis digesta publicavit.
Epistolae eius seorsim editae sunt cum coniecturis notisque Ioh. Busaei, Moguntiae 1602. 4> quibus accessere Theodulphi, Aurelianensis Episcopi, Epistolae ad Parochos, Constitutiones Caroli M. a Lothario nepote collectae, cum adnotatt. Viti Amerbachii, Vita S. Wigbrechti Frizlar. Conf. auct. Lupo. Vita S. Roberti. Conf. Bingionum Ducis, auctore Hildegarde.
* Non confundendus cum Odone Cluniacensi (Von Cluny) Abbate in Gallia, ob vitae sanctitatem claro, qui varia opuscula V. g. Moralia in Iobum, Collationum sive Occupationum libros tres, Vitas aliquot
Sanctorum, cet. compilavit, quae in Bibliotheca Patrum Tomo XVII. habentur.
† Chronicon eius, Librum de Pontificum romanorum gestis, quod utrumque tamen a perspicacioribus non nullis ipsi abiudicatur, aliaque eius opera, Hieronymus de la Higuera et Laur. Ramiresius Antwerp. 1640. publicarunt.
adulatoribus quibusdam Curiae Romanae, nominatim a Bellarmino de Scriptor. Eccles. p. 1215. iniquiori censura notetur, quod Gregorii VII Papae molimina contra Imperatorem Henricum IV liberius descripserit. Conf. Flacii Catalogum Test. Verit. Lib. 13. fol. 1318.
† Prodierunt quaedam eius scripta Paris. 1610. et nominatim Polycratican eius studio Ioh. Maire Lugd. Bat. 1639. 8. De reliquis vide Caveum.
* Potuisiem plures sequioris temporis et aetatis huius figlinae scriptores in orchestram producere: sed quum potiores eorum recensuisse mihi videar; negligete volui reliquos, praesertim quum ratione Latinitatis nvix amplius in numerum veniant. Atque hoc temperamentum tenebo etiam in sequentibus: ex quibus eos commemorasse suffecerit, qui quodammodo inter sui similes eminere videntur.
† Opera eius edidit Fr. Amboesius, Parisiis 1616.
† Alexandreis prodiit Argentinae 1513. et Ingolstadii 1541. 8.
† Speculum hoc editum est Basileae 1484. et Duaci 1624.
† Opera eius Philosophica et Theologica XXI. Tomis distincta prostant.
* Praecipuum eius opus est, quod Summa Theologiae inscribitur, et in tres partes distribuitur, in quam innumeri commentarii deinceps conscripti sunt.
* Trithemius eum vehementer laudat his verbis: Profundus, non verbosus; subtilis, non curiosus; disertus, non vanus; flammantia, non inflantia verba proferens. Alii contra in eius scriptis non inveniunt, quod magnopere amplectantur.
† Opera eius 8 Tomis distincta prostant.
† Opera eius emisit Lucas Waldingus in 2. Tomos digesta Lugduni.
† Scripta eius maximam partem Theologica edidit Carolus de Visch, Antwerp. 1653.
† Opera eius multa Waldingus de Scriptor. Ordin. Minor. p. 155. recenset.
† Opera eius Venetiis aliquoties impressa sunt.
appellatus, Monachus primum Franciscanus, dein in numerum Professorum Scholae Parisiensis adscitus, et tandem Archiepiscopus Aquas - Sextiensis (Zu Aix in der Province), scripsit in Lombardi Libros 4 Sententiarum; Quodlibetica; Breviarium Bibliorum; Tractatum de immaculata Conceptione B. Virginis, et alia
Hi hactenus recensiti barbari Philosophi et Theologi Scholastici nativum sermonis decus omnino corruperunt, et novum quoddam loquendi genus induxerunt. Nil quidquam tunc scholae amplius crepabant praeter Aptitudinabilitates, Compenibilitates, Passionabilitates, Susceptibilitates; loquebantur de Dabilibus, Verificabilibus, Meliorabilibus; de Singularizationibus, Infinitationibus, Conceptibilitatibus, Attingibilitatibus, Dogmatibilitatibus; distinguebant inter Futuritionem et Futuribilitatem; addebant Haecceitates et Quidditates; inquirebant subtilissime in Homineitates, Menseitates, Lapideitates, et id genus nominum rerumque portenta, quae Democrito lacrimas, Heraclito risum, Prisciano lamenta cierent.
Nimirum Caroli M. genere Saec. X. exstincto, prope omnis eruditio ab
orbe prossigata est, totisque annis quadringentis delituit, crudeli multata exsilio. Itaque duos, vel neminem dixeris, qui, quod Romanam quodammodo saperet dictionem, vel auderet, vel omnino posset.
Tandem ultimâ Ludovici Bavari Imp. aetate, et clarius imperante Carolo IV Saeculo XIV, studia humaniora, quae integra novem saecula, et eo amplius, cum sordibus et squalore, ab Alarici, Gothorum Regis, sub initium Saec. V. in Italia, tempore, conslictata fuerant, respirare, et e tenebris suis emergere iterum coeperunt.
Operam autem suam ad hoc Augiae stabulum repurgandum huc usque commodarunt, et iuxta reliqua hmanitatis studia sollicitam Latinitatis rationem habuerunt, et quidem
Lazarus Bonamicus.
M. Ant. Bonclavius.
Ioh. Mich. Brutus.
Ambrosius Calepinus.
Ioh. Anton. Campanus.
M. Augustinus. Campianus.
Scipio Carteromachus.
Ioh. de Casa.
Emanuel Chrysoloras.
Caspar Contarenus, Cardinalis.
Franciscus Contarenus.
Q. Marius Corradus.
Sebastianus Corradus.
Gregor. Cortesius.
Cael. Sec. Curio.
Ianus Nicius Erythraeus, i. e. Ioh. Victor Rossi.
Iac. Facciolatus.
Octavius et Ioh. Bapt. Ferrarius.
Marsilius Ficinus.
M. Anton. Flaminius.
Franciscus Floridus Sabinus.
Ubertus Folieta.
Ianus Vincent. Gravina.
Iacob. Grifolius.
Vinc. Guinisius.
Lilius Gregorius Gyraldus.
Hadrianus, Cardinalis.
Paullinus a S. Iosepho.
Paullus Iovius.
Pomponius Laetus.
Ioh. Bapt. Laurus.
Nicolaus Leonicenus, cuius operâ Medicina loqui coepit apud Italos.
Christophorus Longolius, Ciceronianus iste ad nauseam usque sedulus.
Ioh. Petrus Maffeius.
M. Anton. Maioragius.
Ioh. Baptista Mantuanus, Carmelita, Poeta insignis, ingenio speciosus, sed corpore ac vultu turpis, non confundendus cum Baptista Mantuano, itidem Poeta, qui temporibus Adriani VI, atque adeo ipso reformationis tempore vixit.
Aldus Manutius.
Paullus manutius.
Ioh. Picus et Ioh. Franciscus Mirandulanus.
Hier. Montius.
Olympia Fulvia Morata.
M. Anton. Muretus.
Andreas Naugerius.
Hieronymus Niger.
Marius Nizolius.
Aonius Palearius.
Sfortia Pallavicinus.
Ludovicus Parisetus.
Nicolaus Perottus.
Franciscus Petrarcha, Dante praeceptore suo purior, qui primus barbariei medii aevi se opposuit.
Franciscus Philelphus.
Ioh. Franciscus Poggius Florentinus.
Ioh. Iovius Pontanus.
Ioh. Bapt. Recanatus.
Ludov. Cael. Rhodiginus.
Anton. Riccobonus.
M. Ant. Sabellicus.
Paulus Sacratus.
Iacobus Sadoletus.
Carolus Sigonius.
Aeneas Silvius, Senensis, orator Imp. Friderici III. postea Pontifex Romanus, Pius II. dictus.
Bonifacius Simoneta.
Famianus Strada.
Horatius Tursellinus.
Laurentius Valla.
Petrus Victorius.
Dan. Geogr. Morhofius.
Petrus Mosellanus.
Michael Neander.
Iohannes Niess.
Herm. Nvenarius.
Georg. Wilh. Overkampf.
Philippus Pareus.
Michael Pexenfelder.
Iulius Pflugius.
Ioh. Pincierius.
Bilibaldus Pirkheimerus.
Ioh. Ludov. Praschius.
Matthaeus Raderus.
Reinerus Reineccius.
Iohannes Reuchlinus, seu Capnio.
Laurentius Rhodomannus.
Conradus Rittershusius.
Iohannes Rivius.
Georgius Sabinus.
Caspar Sagittarius.
Erasmus Schmidius.
Caspar Schoppius vel Scioppius.
Wolfgangus Schoensleder.
Christophorus Schraderus.
Georgius Schubartus.
Conr. Sam. Schurzfleisch.
Adam Theodorus Siberus.
Iohannes Sleidanus.
Ioh. Stigelius.
Victorinus Strigelius.
Iohannes Sturmius.
Iacobus Sturmius.
Fridericus Sylburgius.
Iacobus Thomasius.
Gothofredus Vockerodt.
Iohannes Vorstius.
Georg. Henr. Ursinus.
Iacobus Wimphelingius.
Iohannes Godescalcus.
Ioh. Georg. Graevius.
Ioh. Frid. et Iacobus Gronovius.
Hugo Grotius.
Ianus Gruterus.
Alexander Hegius.
Daniel Heinsius.
Nicolaus Heinsius.
Ulr. Huberus.
Hadrianus Iunius.
Iustus Lipsius.
Paulus Merula.
Iohannes Meursius.
Aubertus Miraeus.
Franciscus Modius.
Iohannes Murmelius.
Iacobus Perizonius.
Ioh. Isaac. Pontanus.
Ausonius Popma.
Ianus Rutgersius.
Claudius Salmasius.
Iulius Caesar Scaliger.
Iustus Iosephus Scaliger.
Antonius Schorus.
Andreas Schottus.
Franciscus Silvius.
Godescalcus Stewechius.
Laevinus Torrentius.
Hermannus Torrentinus.
Simon Verepaeus.
Iohannes Ludovicus Vives.
Gerhardus Ioh. Vossius.
Iohannes Langius.
Iohannes Lauterbach.
Valentinus Fridlandus Trocedorsius.
Daniel Vechnerus.
Petrus Hoffwenig.
Thomas Ihre.
Isaacus Istmenius.
Iohannes Kruus.
Iohannes Loccenius.
Iohannes Magnus.
Olaus Magnus.
Iohannes Matthiae.
Olaus Rudbeckius.
Iohannes Rudbeckius.
Iohannes Schefferus.
Rabodus Hermannus Schelius.
Benedictus et Iacobus Lib. Barones Skyttii.
Iohannes Sambucus.
Spephanns Verboczi.
Horum curae et industriae et laudabili exemplo e tenebris in lucem protractam latinae linguae elegantiam debemus; cuius ratio ut sibi perpetuo constet, magni hi litteratores, et nulli operae pepercerunt, et gravissime omnem posteritatem sunt cohortati. Tantum autem abest, ut omnes Latinae linguae patronos ac vindices heio in orchestram produxerimus, ut potius plurimi eorum adhuc deesse videantur; quos partim eo consilio omisimus, ut ne plus nimio eorum numerus excresceret, quum praesertim Gallia, Italia, Belgium et aliae gentes plenae sint tantorum nominum; partim maiorem eorum curam habere non potuimus, quum Lusitanorum, Hispanorum, Anglorum, Danorum, Sue corum, Polonorum atque Hungarorum praeclara ingenii monumenta vix, aut ne vix quidem, ad nos commeent, atque sic etiam eorum scriptores Latinarum litterarum elegantiâ conspicui apud nos ut plurimum in ignoratione versentur. In iis autem, quos longo ordine commemoravi, sunt non nulli, quos ex ipsorum patria transtuli in eas terras, quo ipsi, vel fato quodam, vel certo consilio, suo olim tempore concesserunt, et ubi maximam aetatis suae partem consumpserunt, et quas doctrinâ suâ potissimum ornarunt: quod eum in finem monere volui, ne quis magnopere miretur, Robertum Stephani Gallum Helvetiis, Ioh. Ludovicum Vivem Hispanum Belgis, Iohannem Schefferam nostratem Sueeis, et quosdam forte alios alienigenis illis,
quorum contineri societate potius voluerunt, heic a me adnumerari.
Ex his autem Latinae linguae instauratoribus, operae pretium fuerit, eorum praeipue heic dare notitiam quamdam uberiorem, qui concinnarunt Lexica, et subiungere nomina et libros eorum, qui ex instituto purioris Latinitatis causam egerunt.
Et primo quidem agamus de Lexicis: quorum potiora dum recensere adgredior; generatim non nulla de iisdem praemittenda esse existimamus:
1. Etiam illis ipsis temporibus, quibus barbaries bonarum litterarum culturae vel prorsus et omnino, vel aliqua saltem ex parte adhuc obstabat, iam Lexica in usu erant illa, quae Papias, (cuius Vocabularium Venetiis 1491. exiit.) Dionysius, Nestor, (cuius Dictionarium Argentor. 1507. fol. excusum est,) Iohannes Werdena, Iohannes de Ianua, (evius Catholicon sive Lexicon ex diversis auctoribus contractum Aug. Vindel. 1456. et emendatum per M. Petrum Egidium Lugd. 1506. fol. prodiit,) et Simon tandem Ianuensis, e barbarorum temporum sterquilinio hausta compilaverant. Haec pro aevi istius barbarie sat belle se habebant; at iure contemnebantur ilico, quum bonae litterae caput paullo altius extollere occiperent, Nec Glossaria Philoxeni et Benedicti prodesse multum poterant in tantis tenebris.
2. Simul ac renatae erant bonae litterae, certatim prodibant Lexica, Vocabularia, Thesauri, Calligraphiae, Silvae, Fontes, Dictionaria, Castella, Atria, Ianuae, Promptuaria, Exegetica, Onomastica, Flores, Orbes picli, Vestibula, Locutionum probae notae Syllogae et Elegantiarum Commentarii, quos Baxius, Comenius, Benzius, Seidelius, Erasmus, Manutius, Schorus, Mancinellus, uterque Morellus, Riccius, Calagius, Bul, Emmelius, Barbarossa, Helling, Gambarella, Pareus, Serranus, Iolius, Prateolus, Zanchius, Tessanus, Figulus, Nunnesius, Suevus, Wulstorpius, Pomey, Scotus, Dasypodius, Ulnerus, Ravisius, Uladeraccus, Wilsius, Fabricius, Tuscanella, alii, litterato orbi impertiverant: quorum labores tamen non sunt aequali in pretio; quum alii fere ignorentur, sortisque tenuioris sint; alii praeposteris utantur consiliis, multumque sordis trahant; alii autem quam proxime absint a perfectione illa, quam litterati in
huiusmodi libellis subsidiariis requirunt, et propterea hodieque a multis celebrentur colanturque.
3. Progressu temporis ad Lexica concinnanda magis magisque litterati incumbebant, ut horum alia aliis prodirent cultiora. Inter Enchiridia huiusmodi eminent. quae Neubavero, Cnapio, Hulsio, Lindnero, Tacharto,, Gurtlero, Wendelino, Denzlero, Weinrichio, Corvino, Spiesero, frisio, Calvisiv. Konigio debemus.
4. Haec quamlibet scholasticae pubi satis accommodata videntur esse; superantur tamen tum vocabulorum copiosiori illustratione, tum etiam colligendi industria ab iis, quae his nostris temporibus et vel nuper adeo cum omnium applausu in usum praecipue tironum emissa sunt a Weismanno, Steinbachio, Littletonv, Hedericho, Kirschio, Webero.
5. Magnae etiam molis voluminibus, inde a renatis litteris usque ad haec nostra tempora, omnem purioris Latinitatis campum emetiri conati sunt Perottus, Calepinus, Nizolius, Lucius, Sturmius, Curio, Doletus, Trebellius, Frisius, Reyherus, Robertus Stephanus, et, qui in Germaniae scholis principatum hodie tenet, Basilius Faber.
6. Nec desunt viri eruditissimi, qui in explicatione mediae et infimae Latinitatis multum operae posuerunt, ut facilior pateretcuivis aditus ad intelligendos scriptores illos, qui barbaris saeculis scripserunt, et quorum res et argumenta iucunda interdum, saepe etiam scitu necessaria videntur esse. Hi fere sunt Speelmannus, Lindebrogius, Wendelinus, Labbaeus, Meursius, Lydius, Somnerus, Vossius, et qui familiam inter hos ducit, vir quondam illustris apud Gallos, Carolus du Fresne.
7. Quamlibet igitur haec, qualiacumque sunt, quae disseruimus, insignem Lexicorum copiam facile arguere possunt; nihilominus tamen cum pudore nostri saeculi dicendum est, non dum habere nos Latinitatis purioris aliquod Lexicon perfectum: ut verba Morhosii Tom. 1. Polyhist. pag. 820. heic et in subsequentibus, quamvis aliquo modo mutata et interpolata, tantisper mea faciam. Graeca lingua eâ parte longe felicior est: nam Thesaurus Henrici Stephani Graecus adeo copiosum dedit apparatum, ut paucis vel emendari
vel augeri possit: at in lingua Latina omnium opera adhuc hoc in genere fuit imperfecta, et in partibus tantum exculta. Conquestus est ea de re Olaus Borrichius in libello de Lexicorum Latinorum Ieiunitate; ubi pluribus demonstrat, quantopere laborent vulgaria illa Lexica, etiam optima, atque sic etiam ipse Thesaurus Roberti Steplhani Latinus, qui tamen ad perfectionem Thesauri Graeci, quem Henricus Stephani concinnavit, neutiquam aceedit, quamvis ceteroquin inter Lexica Latina sine controversia principatum teneat. Huc usque tamen tot prodierunt instrumenta conficiendi plenioris Lexici, ut mera ignavia sit, non impendi operam diligentiorem. Habemus notas, commentationes, indices doctissimorum virorum in auctores paene omnes, e quibus vel solis, si conferantur, et cum iudicio digerantur, Lexicon egregium confici possit. Atque illa cura pertineret ad voces dumtaxat, non ad locutiones, in quibus congerendis satis laboriosus est Roberti Thesaurus. Et quamvis etiam vocibus nuper a Birrio Londini quodammodo locupletatus esse videatur; magna tamen vocabulorum, quae adhuc desunt, fieri accessio posset: quarum tamen usus locutionibus eo pertinentibus illustrari simul pro totius libri instituto deberet.
Ambrosii CALEPINI Dictionarium. Venetiis primum prodiit, postea saepe auctum, emendatum, atque ita mutatum est, ut vix sibi simile amplius videatur. Vulgo Calepini circumferuntur editiones Basileenses X. vel XI. linguarum; quibus aceessere Iohannis Passeratii non vulgaria Additamenta Coloniae Allobr. 1609; atque his Passeratii Additamentis tandem plurimae, nec inutiles accessiones adiunctae sunt Lugd. Gall. sumptibus Iacobi Cardon 1634. fol. Aliis Calepini editionibus Gesneri Onomasticum carptim insertum; aliis ad finem operis idem Onomasticum totum insertum est, atque in una serie integrum. Novissime Calepinus minor novem linguarum, Cornelio Schrevelio castigante et contrahente, Lugd. Bat. prodiit.
* Diu regnavit Calepinus in ludis litterariis, inque eruditorum museis; sed per
Fabri Thesanrum auctoritas eius valde nunc imminuta est.
Morhosius Polyh. Tom. I. p. 821. seq. ita de eo iudicat Inter strenuos Perotti transscriptores non minimus est Ambrosius Calepinus; qui quidem, si in nomine aliquod omen est, per anagrammatismum Pelicanus, sanguine suo et succo minorum gentium Lexicographis vitam dedit: fuitque diu sacra studiorum ancora, ad quam confugiebant, qui in Latina lingua se exercere volebant, Sed ipse interim Calepinus merus Perotti descriptor est: quapropter acerbis passim censuris Scioppii et Franc. Floridi vexatur; a quibus non adeo multum abludit Erythraeus Pinacothecd II. p. 202. Stetit olim, et in scholis regnavit adversus omnes censuras, et prela typographorum calefecit, ac loculos ditavit bonus ille Calepinus, qui toties coctus et recoctus parum sapit. Illi enim aliena ova supposuerunt passim non nulli, et fetus quoscumque, undecumque corrasos, sub Calepini persona in theatrum produxere: tandem et novâ mole novarum linguarum misturâ, auctior liber ille prodiit, quasi coniuratum esset ab omnibus typographis in unum hoc Lexicorum chaos, quo tamquam illo Bacchi dolio, et cicer et pisa et allium et lana et omnia continebantur. Quae quum omnia illic sint permista, nihil solidi et genuini deprehendes, non possunt enim simul et semel disci et colligi tam diversa: quoque ornatus magis illis auctariis liber fuit, eo magis deformatus, et, ut simius ille apud Claudianum, claro deformis amictu. Prodiit post longe plurimas editiones Lugduni 1587, recognitus a Iano Passeratio et Ludovico de la Cerda: sed ut puto, abusi sunt typographi horum virorum nomine, ut eo promptiores invenirent suis mercibus emptores. Videatur de hoc Passeratii Calepino Borrichius de Lexicorum Latinorum Ieiunitate.
Sethi CALVISII Enchiridion Lexici Latino-Germanici Quedlinb. 1652. 8.
* Tironum tantum studiis accommodatum est.
Gregorii CNAPII Thesaurus Polono-Lation-Graecus. Cracoviae 1647. 8.
* Egregium Lexicon est. Et quamlibet Polonis maxime accommodatum videtur esse; tamen et iis, qui Polonicae linguae rudes sunt, beneficio Tomi II, qui primi Index est, utilissime potest servire.
Andreae CORVINI Fons Latinitatis bicornis, ex optimorum probatissimorumque Auctorum, Philologorum, Poetarum, Oratorum, Historicorum maxime, cum priscorum, tum modernorum, rivulis scaturiens: e quorum uno, thematum appellativorum; altero, vocum propriarum vera
cognitio promanat. Francof. 1605. 1653. Lips. 1623. 1627. 4.
* Auctor fuit Oratoriae et linguae Latinae quondam in Academia Lipsiensi Professor Publicus, et opus hoc suum, ob praematurum ex hac mortalitate abitum priori sui dumtaxat parte inchoatum ac velut imperfectum reliquit. Augmentatum vero non solum priori parte est, sed et alterius novâ accessione locupletatum a M. Ioh. Georgio Schledero, Ratisbonensi. Tironum studtis ac promovendis eorum profectibus valde accommodatum esse arbitror, praesertim si ab non nullis scoriis repurgetur, et ad recentiorum Grammaticorum meliores observationes exactum recudatur, ac locupletetur ita, ne, quod libris in publicum redeuntibus usu interdum venire solet, multa praeter rem et auctoris scopum admisceantur.
Occasio hunc Latinitatis fontem aperiendi Auctori haec fuit. Emendare v???ebat Fabri Thesaurum, vitiis mendisque tunc quidem nimis obsitum. Auspicabatur autem labotem suum ab Epitome Fabri, sive Thesauro Fabri Minore: cui tamen emendationi suae novum ipsi placuit Fontis Latinitatis nomen inscribere, eo quod, ratione progressus, si non omnem, maxima tamen ex parte, exuerit pristinam fabrilis sabuli aspredinem. Ergo hic Corvini Fons Latinitatis bicornis nihil aliud est, nisi Thesaurus Fabri Minor, sed ita transformatus et emendatus, ut vix Fabri vestigia in eo amplius deprehendantur.
Caelii Secundi CURIONIS Thesaurus linguae Latinae, sive Forum Romanum, eonstans Tomis III. Basil. 1561. 1571. 1576. Novissime Argentorati 1604. fol. auctius prodiit; sed non nisi usque ad p. 157. recusum: nam cetera deinceps omnia sunt editionis A. 1576; adeo, ut in fine Tomi tertii etiam verba illa relieta sint: Basileae, ex officina Frobeniana, per Aurelium Frobenium. Pudibundum facinus! Exsulare profecto debent huiusmodi fraudes ab omni rep. litteraria, ut quae a sanctitate et e)ilikrinei/a| praecipuum suum arcessit decus.
* Huius operis auctores fuere Doctores Publiei Basileenses, quos inter eminuit Caelius Curio. Hi vero maximam partem Roberti Stephani Thesaurum exscripserunt: interdum etiam deprehenduntur Ambrosium Calepinum cum Stephano commiscuisse, Liber hoc in genere praestantissimus, si a Roberti Thesauro discesseris.
Petri DASYPODII Dictionarium Latino - Germanicum. Argent. 1526. 8.
* Ad potiora reformatae Latinitatis Lexica olim referebatur, ad ea praesertim, quae in tironum gratiam prostabant. Hodie non
amplius venit in numerum, quum rectiora et elegantiora in promptu sint.
Henrici DECIMATORIS Thesaurus linguae Latinae. Lips. 1606. 1615. fol.
* Huic Thesauro, inquit Morhofius Polyh. Tom. I. p. 825, miror pretium aliquod Borrichium statuere: homo enim ineptus fuit, et in Latinitate nihilo plus sapuit, quam occisa sus; quod ex eius Silva vacabulorum deprehendas, quam miris modis exagitat Siberus Passim in Epistolis et Opusculis suis, monetque, ceu pestem, fugiendam esse tironibus. Monendum tamen, fuisse inter utrumque lites agitatas publice, nec sine bile arguta esse, quae in Decimatorem scripta ediderit Adamus Siberus.
Io. Iacobi DENZLERI Clavis linguae Latinae. Novissime prodiit Basil. 1715. 8. Mai.
* Satis copiosus Auctor est in cumulandis locutionibus, quibus singulos locos illustret. Subicitur huic Clavi Compendium de Elegantiis Latini Sermonis, Proverbiis, Poesi, Differentiis verborum, Numeris..
Stephani DOLETI Commentariorum linguae Latinae Tomi bini. Prior exiit Lugd. 1536; posterior, ibid. 1538. fol.
* Inter plagiarios Roberti Stephani hic Doletus Lugdunensis typographus eruditus, similiter, ut plures alii, referendus est; sed subtiliores namque aliâ methodo disposuit opus suum, et e Stephani materia novum aedificium exstruxit. Commendari quoque meretur labor illius: nam quae tumultuarie apud Stephanum, heic distincto secundum significationes suas ordine exhibentur. Neque tamen propterea a plagii crimine absolvendus est, licet ipsamer adhuc illud, sibi a Carolo Stephano obiectum, diluere omni studio sit adnisus; qua de re legi potest Thomasius de Plagio litterario §. 409 - 412. Nempe nimium subito creverunt in molem Latinae linguae Commentarii, postquam Roberti Stephani Thesaurus exisset; quales Commentarii ante Stephani et Nizolii Thesaurum, magnitudine Laur. Vallae Elegantias non superabant: frustraque exscribendi licentiam Lexicographis concessam Doletus praetendit, qui etiam Barthol. Riccio insuper atque Lazaro Bayfio eum in modum turpiter abusus est, numquam eos nominans, nisi ubi castigat, Prodiere Commentariorum eius Tomi duo, Guil. Budaeo nuncupati atque inscripti. Tertium adhuc Tomum addere sibi proposuerat Auctor, de collocatione oratoria, composito et numeroso dicendi genere, in universum acturum; sed quo minus destinata perficeret, fati acerbitate factum: quippe vivicomburio miser ob religionem exustus est, meliori fortunâ dignus utique et vir doctus. Exstat in
mortem eius Epigramma Theodori Bezae, quod legitur in Deliciis Poetarum Gallorum, sub nomnie Adeodati Sebae. Erat unus e praecipuis Ciceronis admiratoribus: quapropter Erasmi Ciceronianum, tum in Praefatione sui Operis, tum in ipsomet Commentariorum corpore, haud raro acriter sugillat; et ex instituto id quidem facit in suo Dialogo de Imitatione Ciceroniana pro Longolio contra Erasmum. edito Lugd. 1535. 1536. 4. Morhof. Polyh. T. I. p. 824.
Quum iam tum, paullo postquam hi Doleti Commentarii exiissent, nimio venire pluribus viderentur; vir quidam anonymus eorum adornavit Compendium s. Epitomen, ed. Basil. 1537. 1540. 8. Et in horum Commentariorum supplementum ab Auctore scriptae sunt Phrases et formulae linguae Latinae elegantiores, quae cum Praefatione Ioh. Sturmii excusae sunt Argentorati 1576. 1585. 1610. 8.
Basilii FABRI, Sorani, Thesaurus eruditionis scholasticae. Auctus est gradatim per Buchnerum, Cellarium, Graevium, Stubelium, Gesnerum. Prodiit Witteb. 1587. 1623. 1655. 1664. Lipsiae 1571. 1572. 1593. 1594. 1622. 1668. 1672. 1673. 1686. 1692. 1696. 1701. 1710. 1717. 1725. 1735. fol.
* Omnium nunc Manibus teritur, ac praesertim in scholis regnat, velut in Calepini locum surrogatus. Secundum ordinem Primitivorum dispositus est, singulisque Primitivis sua Derivata, Composita et Decomposita longo ordine subiciuntur. Huius Thesauri sui quidem exigua primum ipse Auctor rudimenta posuerat Lipsiae 1571. 8. impressa, et repetito saepe labore dehinc auxerat; sed imperfectum tamen reliquit. Admovit postea illi expoliendo manus Augustus Buchnerus, et auctariis insignibus locupletavit: verum unus vir tam vasto labori non suffecit, quamquam illa, quae adiecit, opima sint, et ex optimis observationibus, tam suis, quam aliorum, deprompta. Nova Buchneri additamenta, post Auctoris mortem, ob eius heredibus Bibliopola editor coemit; quibus non nulla addidit Iacobus Thomasius. Dicitur et Francofurti ad Viadrum uberior latere vocabulorum collectio, quam Tobiad Magirus ad Fabrum sibi collegerit: quod si ita sese habet; pro non vulgari habendus fuerit colligendi iste labor, si e ceteris Magiri, viri diligentissimi, scriptis eum iudicare velimus. Miramur autem, Boeclerum Foro Romano Fabrum a Buchnero recognitum praeferre, in Dissertatione de Lexicis. Quamvis enim illi sui defectus sint', quos praeter alios Caspar quoque Scioppius in Consultatione secunda notavit; longe plura tamen iure in Fabro desiderari possunt, adeo, ut causa, cur
praeferatur Foro Romano, nulla omnino sit. Reperiuntur quidem in Fabro quaedem notatu singularia, quaeque alibi frustra quaeras: at vero parcior illorum numerus est, quam ut Lexici perfecti nomen tueri queat, Quapropter etiam toties, post Buchnerum atque Thomasium, Christophorus Cellarius, et deinde quidam alii, praesertim vero ac nomination Gesnerus, hunc Fabri Thesaurum auxerunt, locis innumeris emendaverunt, ae resecuerunt, quae nihil attinebant poni, quum praesertim Stubelius, vir ceteroquin pius ac doctus multa praeter scopum hbri ex aevo sequiori et barbaro intulisset, auctorum insuper loca diligentius apposuerunt, atque adeo omnem paene librum recuderunt: nihilominus ramen heic atque illic vel addenda vel corrigenda denuo deprehenduntur. Nec potest omnino adornari Lexicon iustum, suisque partibus omnibus absolutum, nisi operas inter se conferan??? viri eruditi, ut unus hunc, alter alterum auctorem prae manibus habeat, et perfectum suo singuli auctori indicem cum iudicio confectum adiciant, unde Lexicon aliquod ab omni parte perfectum postea formetur: quod consilium est Olai Borrichii. Tor vero sunt hodie observationes egregiae Grammaticorum atque Criticorum, indicesque luculenti, e quibus confici tale Lexicon posset, ut longe maximâ laboris parte sublevatos se sint sensuri, quotquot tale opus adgredientur. Morhorf. Polyh. T. I. p. 826. seq.
† Thesanri huius Epitome prodiit quondam Lips. 1595. 8.
Ioh. FRISII Lexicon trilingue. Argentor. 1612. fol.
* Uti. Doletus suos Latinae linguae Commentarius e Stephani Thesauro maximam partem hausit; sic Frisius suum hoc penu ditavit ex Foro Romano Curionis. Auctorum vero nomina negligenter addit, libris capitibusque omissis. Ceteroquin tamen optimae notae hoc in genere liber est: eum enim verborum et locutionum ordinem servat, qui bono Lexico quam convenientissimus est.
Ex Lexico hoc trilingui Dictionarium eius Latino - Germanicum, constans Partibus II. ed. Tiguri 1686. 8. et Colon. 1723. 8. mai. tamquam in breviorem summam, pro incipientibus contractum est. Nec deest tamen in hac Epitome necessariarum locutionum singulis locis subiectarum, copia.
Nicolai GURTLERI Lexicon quadriparititum, Latinum, Germanicum, Graecum, Gallicum. Basil. 1715. 8. mai.
* In Parte Latina per varios veterum loquendi modos singulis locis qualemcumque lucem adfundit.
M. Beniamini HEDERICH Promptuarium Latinitatis. Lips. 1716. 8. mai.
* Prostat etiam Eiusdem Lexicon Manuale Latino-Germanicum. Tomis II. constans, Lips. 1739. 8. mai. quod Promptuario multo est locupletius. In utroque singulis vocabulis sua adduntur legitima epitheta et ii verborum nesxus, quibus praecipue gaudent.
Adami Friderici KIRSCHII Cornu Copiae Norib. 1714. 1731. 8. mai. Ratisbonae 1739. 8. mai.
* Loquendi formulis usus vocabulorum illustratur: exhibentur simul nomina propria, termini, ut vocant, technici, vocabula medii aevi Latino-barbara, Calendarium Romanum, Commentatio de Arte Poetica et Arbor consanguihitatis.
Georgii Matthiae KONIGII Gazophylacium Latinitatis. Norimbergae 1668. 1719. 4.
* Auctor fuit Professor Altdorfinus. Liber modicus est, nec tam diffusus, ut alia huius generis Lexica: et multa tamen in eo habentur, quae frustra in operosissimis aliis Lexicis quaeruntur ipsoque adeo Foro Romano. Ipsi Olao Borrichio hoc Lexicon Konigii admodum utilem praestitit operam in Cogitationum ipsius ea parte, qua barbara vocabula quam plurima contra Vossium veteri testituit Latio. Usus vero Konigius est in concinnando hoc Lexico operâ Christiani Daumii, qui magnam hac ipsa in re posuit operam, ac sollicite disquisivit Latinitatem genuinam. Morhof. Polyh. T. I. p. 825.
Iohannis LINDNERI Lexicon trilingue, Latinum, Graecum et Germanicum. Novissime prodiit Lipsiae 1733. 8. mai.
* Quia tripartitum est, tribusque inserviens linguis, inscribitur etiam Lindnerus trilingnis. Singulas voces secundum ordinem Alphabeti collocat, ne tirones, quibus solis dicatum est, quum radices non dum investigare norint, hinc inde vagari, et tempus inutiliter evolvendo terere necessum habeant. Vocabula Latina veterum auctorum locutionibus ut plurimum illustrantur.
Adami LITTLETONI Liber Dictionarius linguae Latinae quadripartitus. 1. An Englisch Latine. 2. â Latine proper, 3. â Latine classical. 4. â Latine barbarous. Londini 1703. 4.
* Elegans Lexicon, sed in usum dumtaxat gentis Anglicanae, et eorum, qui linguam Anglicanam tenent.
Lud. LUCII Aerarium seu Thesaurus Latinae linguae. Francof. 1631. fol.
* Quemadmodum Nizolius e solo Cicerone, ita hic ex pluribus auctoribus, immo etiam ex Poetis, huiusmodi florum Latinitatis cumulos exstruxit, vel, recte ut dicam, ex Foro Romano compilavit. Prodiit hoc Lucii Aerarium etiam Basileae et Francof. 1631. subiunctum Thesauro Nizolii, Tomis duobus in fol.
Christiani ENUBAVERI Lexicon linguae Latino - Germanicae. Lips. 1706. 8.
* Est modo instar vocabularii, nilque magnopere amplius exponit, quam notiones vocabulorum Germanicas; ac ne id quidem praestat ubique satis ac sufficienter.
Marii NIZOLII Thesaurus Cicerenianus, seu, ut primo vocabatur, Observationes in Ciceronem. Prodiit primum Basil. 1520. et 1535. fol.; deinde 1548. item 1551 et 1563; deinde Venetiis ex ossicina Aldina 1570 et Basil. 1572; tum post Bosilii Zanchii et Caelii Secundi Curionis operas insigni accessione auxit eum Marcellus Squarcialupus Plumbinensis, et hâc novâ facie prodiit rursus Basileae 1576. et 1583; tandem locupletiorem prodire fecerunt lacobus Cellarius Augustanus, Christophori Cellarii Smalcaldiensis, proavus, Lugd. 1588. Basil. 1595. et Francof. 1613. fol. et Alexander Schottus Gerae 1627. 4.
* Huic Thesauro Nizoliano, tamquam Tomum alterum Aerarium suum, Francof. 1631. editum, adiecir Lud. Lucius, eodem anno Basil. et Francof. in fol. in quo etiam reliquorum auctorum dictionem ex Foro Romano compilavit et contraxit. Thesaurus Nizolii Ciceronianus dictus etiam aliquando est Apparatus Latinae locutionis Ciceronianus: atque hâc facie prodiit Colon. 1612. et Genevae 1642. 4: Respondent ei Sectiones Operum Ciceronis, quae cum notis Dionysii Gothofredi sunt edita: quibus Apparatus ille Repertorii loco esse potest; magis etiam futurus, si in nominibus propriis par cura adhibita esset: quae in Thesauro Ciceroniano Caroli Stephani, Paris. 1556. edito, itemque in Penu Tulliano Georg. Lud. Frobenii (Indice in Opera Tullii, editionis Guilielmio - Gruterianae, tertio) diligentius collecta sunt.
Quamquam vero hic Nizolii Thesaurus omnem Latinitatem Ciceronianam complectatur, et instar Ciceronianae, ut ita dicam, Concordantiae esse possit; tamen eius Auctor vim et naturam dictionis Ciceronianae non usque quaque adsecutus videtur. Saepe haesitavit etiam in lectionibus antiquis; quod praeter alios non nuper demum animadvertit Ioh. Vorstius, sed dudum vidit, et multis quoque exemplis declaravit
Henricus Stephanus, cuius Nizolio - Didascalus sive Monitor Ciceroniano - Nizolianorum hanc in rem legendus est, ex ipsius ossicina 1578. 8. in lucem emissus, et dissiculter hodie comparandus. Huc quoque referri potest Eiusdem Stephani Pseudo - Cicero, sive Dialogus, in quo non solum de multis ad Ciceronis sermonem pertinentibus, sed etiam, quem delectum etlitionum eius hagere, et quam cautionem in eo legendo adhibere debeat, lector monetur, editus ex eiusdem officina 1567. it. 1577. 8.
Nicolai REROTTI Cornu Copiae Latinae linguat, Paris. 1504. Argentor. 1506. Omnium autem emendatissime prodiit Venetiis in aedibus Aldi 1513; ut Aldinae editiones, eaeque genuinae, aliis semper praestant. Iterate est haec editio, at haud pari cum accuratione et industria Paris. 1529, et Basileae apud Curionem et Walderung 1526. 1532. 1536. 1552. fol.
* Perottus inter primos fuit, qui litterarum barbariem fugarunt, eiusque operâ strenue usi sunt, qui post illum explicandis vocabulorum notionibus operam navarunt. In hoc suo Cornu Copiae omnem Latinitatem explicare adgreditur. Nihil autem id est alind, nisi Commentarius in Martialis librum primum Epigrammatum, et in Epigrammata prioria 28. quae in eius libello de Spectaculis sese repraesentant: quem libellum tamen, quia in eo non nulla Martialis tempori non conveniunt, et multa sese offerunt, quae ingenium Martialis fecundum parum sapiunt, cum Iano Rutgersio L. 5. Variarum Lectionum cap. 15, Petro Scriverio in Animadversionibus ipsius, et Thomâ Farnabio in martiale eius, huic Poetae merito abiudicamus. Hunc autem Perottus ordinem tenet, ut Epigrammata priora 28. libelli buius suspecti praeponat, inque unâ serie connectat eum Epigrammatibus libri primi. In Epigrammatibus sex prioribus valde copiosus est; in reliquis strictior breviorque: utrobique autem infinitas adfert Latinarum vocum et locutionum illustrationes, ut adeo liber hic beneficio Indicis in Lexicon abierit.
Subiciuntur ei ex antiquiore Romani sermonis sacrario:
1. M. Terentii Varronis de lingua Latina ad Ciceronem Libri tres.
2. Eiusdem de Analogia Libri tres.
3. Sexti Pompeii Festi librorum undeviginti fragmenta.
4. Non Maraelli de proprietate sermonum lucubrationes multae ac variae, multisque locis antehac corruptis restitutae.
Andreae REYHERI Thesaurus Latinitatis seu Lexicon linguae Latinae
Auctum et emendatum a Christiano Iunkere, Lips. 1712. fol. Cum Praefatione 10. Matthiae Gesneri, Lips. 1733. fol.
* Primitus exiit Gothae 1645. 8. inseriptus: Thesaurus Sermonis Latini elegantioris. Quaoniam Doleti et Trebellii egregiae Collectiones minus parabiles sunt; Thesaurur hic Reyherianus earum loco tantisper esse potest.
Th. SPIESERI Lexicon universale, constans duobus Tomis. Novissime editum Basil. 1716. 8. mai.
* Vocabula technica Latine reddit: locotiones autem verterum, quibus singula loca illustrentur, non ubique apponit, atque omnino eas parcâ suppeditat manu.
Christophori Ernesti STEINBACHII Lexicon Latino - Germanicum, II. Tomis, cum Praefationibus et Auctoris et Ioh. Vlrici Konigii. Vratislaviae 1734. 8. mai.
* Locutionum affatim habet; at sine indicio, unde singulae sint desumptae.
Prodromi instar erat Eiusdem Lexicon Latino - Germanicum, secundum methodum Grammaticae eiusdem Auctoris elaboratum Vratisl. 1725. 8. mai.
Roberti STEPHANI Dictionarium, seu Latinae Linguae Thesaurus, non singulas modo dictiones continens, sed integras quoque Latine et loquendi et scribendi formulas, ex Catone, Cicerone, Plinie Avuncule, Terentio, Varrone, Livio, Plinio Secundo, Virgilio, Caesare, Columellâ Plauto, martiale: cum Latina, tum Grammaticorum, tum varii generis scriptorum, interpretatione.
* Primum prodiit hic Thesaurus Paris. 1536. Tomis II. fol. Ingenti accessione auctus Tomis III. Paris. 1542. Deinde Tomis IV. Lugd. Galliae 1573. repetitus; sed demptâ tamen male Auctoris Praefatione, in qua suos adiutores, decemviros doctissimos, Tusanum, Budaeum, Baisium, alios, enumeraverat, Recusus postea est etiam Basil. 1576. it. 1613: Tomis autem III. Argentorati 1604. Tandem prodiit Tomis V. cum augmentis et animadversionibus Ant. Birrii. Londini 1734: et ad hunc modum recusus, Tomis autem IV, Basileae 1740. fol. Prodibit etiam, ut spes reip. litterariae a. 1736. et 1737. facta est, in IV. Tomos rursus dividendus, Lipsiae sumptibus Caspari Fritschii, novis instructus copiis ab Ioh. Matthia Gesnero, Academiae Gottingensis Varrone.
Thesaurus hic stupenda cum industria constructus est, nec habet parem. Omnes reliqui Lexicorum auctores in hoc opus quasi conspirarunt: nam tamquam ad
prandium paratum venerunt, non suis laboribus opus alienum exornaturi, sed submoto Auctoris nomine suum impudentissimâ audaciâ reposituri. Ita Curio Forum suum Romannum, Trebellius suum Promptuarium, Wendelinus suam Medullam, Doletus suos Commentarios, et alii non nulli suos Thesauros inde concinnarunt, callide suppresso veri huius Auctoris, unde sua exscripserunt, nomine. Alii ne nihil omnino in hoc opere recuso viderentur egisse, auctius id, et, si dîs placet, emendatius procudere adnisi sunt, intrusis vocibus et loquendi modis, qui, a genuina Latinitate alieni, prius a Stephano ob id ipsum repudiati fuerant. Habet tamen hic Roberti Thesaurus suos nihilominus defectus: saepe enim ex corruptis Auctorum exemplaribus loca non sana adferuntur: multa quoque parora/mata in loquendi formis occurrunt; quae, si quid iudico, in hunc usque diem post tot praestantissimorum virorum labores non dum sublata cuncta sunt: sed tamen ob locutionum copiam et accuratam dispositionem quam maxime eminet, et facem quasi omnibus reliquis huiusmodi libris huc usque praetulit.
Theodosii TREBELLII Latinae linguae universae Promptuarium, duobus Tomis. Basil. 1542. 1545. fol. Paris. 1545. 4.
* Opus insigne et admodum utile; sed ex Roberti Stephani Thesauro exscriptum.
Ioh. Adami WEBERI Lexicon Encyclion, II. Tomis. Chemnitii 1734. 8. mai.
* Admodum locuples et selectum Latinitatis penu est: admiscet etiam ex Glossario Fresniano ea medii aevi vocabula, quae apud eruditos crebriori in usu sunt, et cognitu proinde paene necessaria.
Erici WEISMANNI Lexicon bipartitum. Novissime prodiit Stutgardiae 1732. 4.
* Vocabulorum usus ostenditur in locutionum apud veteres occurrentium exemplis Nomina propria et antiquitatis secundum Alphabeti ordinem separatim in eo exhibentur.
Marci Friderici WENDELINI Medulla priscae puraeque Latinitatis. Servestae 1738. Marpurgi 1665. Francof. 1667. 8.
* Excerpsit hanc Medullam suam ex Roberti Stephani Thesauro, addito in tironum usum locupletissimo Indice Germanico. Liber non contemnendus est, de quo in Praefatione Wendelinus multa magnifica promittit, putatque, ex nullo libro commodius
addisci posse linguam Latinam, quam ex hoc, si quidem perpetuae instituantur imitationes et sermones continui ex istis locutionibus connexi, qui, Germanicâ propositi linguâ, in Latinam converti debeant. Sed, quod primarium est in imitatione, heic deficit: sermonis scilicet nexus, unde potissimum pendet omnis linguae genius: deinde sermones ita concinnati nescio quid inepti sapiunt, si secundum ordinem istum Alphabeticum instituantur, quod tauto/logon et ieiunum videtur, Quamquam enim obtendit Wendelinus, longo tempore opus esse, si ex lectione proficere velimus; omniumque rerum Latinitatem uno auctore minime comprehendi: tanti tamen omnino res esse videtur, ut plus temporis illi impendatur ab initio, quam ut immaturâ festinatione ista tela praeter rein abrumpatur. Deinde postquam structura sermonis ex lectione auctorum satis in solido locata est; facile in ceteris, ubi auctores deficiunt, Lexicorum opem implorare possumus. Sic nimirum scribit Morhosius Polyh. Tom. I. p. 823.
Forsan etiam ad perficienda Lexica ea, quae sunt plenioris formae maiorisque usûs, non nihil conferre possit, ut ex titulo conicio, quum ipsum librum non dum viderim, quod superiori anno 1742. 4. Venetiis prodiit, Io, Franc. Corradini de Allio Lexicon Latinum Criticum, in quo novae Latinae voces ex aureis scriptoribus et lapidibus erutae; novae vocum signisicationes et inflexiones: novae eruditiones, elocutiones autem elegantiores ex Terentio, Cicerone, Tit. Livio. Caesare ac lapidibus collectae, quae in Thesauris linguae Latinae, Vocahulariis, Lexicis omnibus desiderantur, praesertim in Calepine Patavino septem linguarum, cuius errores ingenii et eruditionis, ficticiae voces, quae Latinae minime sunt; Latinae, quae barbarae non sunt, in calce notantur.
Et hactenus quidem de potioribus Linguae Latinae Lexicis. Quibus nunc subiungo eorum nomina et libros, quibus praecipue in conficiendo hoc Antibarbaro nostro usi sumus, eo quod cum primis laboranti latinitati operam suam accommodasse nobis quidem videntur.
Olai BORRICHII Cogitationes.
Andreae BORRICHII Appendix ad Cellarii Curas Posteriores.
M. Aurelii CASSIODORI de Orthographia.
Christophori CELLARII Antibarbarus.
Georgii CRAUSERI Scintillae Tullianae.
Claudii DAUSQUII Orthographia Lat. Serm.
Oberti GIFANII Observationes singulares ad Latinam linguam.
Rudolphi GOCLENII Silva minus probatorum, insolentium, soloecorum et u(pos1oloiki/wn, barbarorum et semibarbarorum commutatorum in Latina.
Ioh. GODESCALCI Lat. Serm. Observationes.
Iani GRUTERI Inseriptiones.
Cardin. HADRIANI de Elegantia Lat. Serm.
Ioh. Casp. KHUNII Animadversiones ad Vorstii librum de Latin. Mer. Susp.
Thomae LINACRI de emendate structura Lat. Serm.
Iusti LIPSII Orthographia.
Patricii MACROHERISTRI de Latinitate merito et immerito reprobata.
Aldi MANUTII Orthographia.
Augustini Mariae de MONTE de quibusdam S. Script. locutionibus, quae imperitis et indoctis parum Latinae videntur.
Henrici NORISII, Cardinalis, Cenotaphia Pisana.
Ioh. Phil. PAREI Calligraphia Romana.
Ioach. PERIONII Observationes.
Michaelis PEXENFELDERI Apparatus eruditionis tam rerum, quam verborum.
Ausonii POPMAE de Differentiis verborum.
Humphredi PRIDEAUX Marmora Oxoniensia.
Thomae REINESII Syntagma Inscriptionum.
Francisci SANCTII Minerva.
Casp. SCHOPPII vel SCIOPPII Grammatica Philosophica.
Antonii SCHORI Thesaurus Ciceron.
Conr. Sam. SCHURZFLEISCHII Orthographia Romana.
Ezech. SPANHEMII de Praestantia et usu numismatum antiquerum.
Iacobi SPONII Curiosa Antiquitatum investigatio.
Horatii TURSELLINI de Particulis L. L.
Io. VAILLANT Numismata.
Laur. VALLAE Elegantiae.
Francisci VAVASSORIS Antibarbarus.
Danielis VECHNERI Hellenolexia.
Iohannis VORSTII de Latinitate falso et merito suspecta; it. de Latinit. selecta et vulgo fere neglecta.
Gerh. Ioh. VOSSII Etymologicum.
Georg. Henr. URSINI Observationes Philologicae.
* Atque hi scriptores pro potioribus hoc in genere, meo quidem iudicio, habendi sunt. Ceteroquin multos praeterea alios huiusmodi auctores in concinnando hoc libro prae manibus habui, eorumque non paucos heic atque illic pro re nata similiter in consilium vocavi: sed quia vel ex obliquo tantum barbariem insectantur, id quod fere faciunt Critici, iique scriptores, qui ad perdiscendam linguam latinam vel graviter adhortando, vel variis subsidiis litterariis, mox ad methodicam, mox ad exegeticam Grammaticam, mox ad copiam verborum et locutionum comparandam, mox ad historiam L. L. cognoscendam, mox etiam ad illustres hoc in litterarum genere controversias aliquando agitatas, earumque accuratiorem notitiam spectantibus, manu quasi ducunt; vel sua ex aliquibus eorum, quos heic in scenam produxi, aut prorsus mutuati sunt, aut in aliquod puerile compendium compegerunt; vel, diu ante patrum nostrorum memoriam editi, ex observationibus recentiorum multâ luca indigent; vel omnino sortis tenuioris sunt, et
paucis non numquam plagulis tantummodo constant: de consulto omnes huiusmodi scriptores, hoc quidem in loco, praetermittere volui, quum sollicitior eorum enarratio libri huius molem plus iusto augere videatur. Singulari autem tractatu eos propediem, si quidem Deus vitam ac valetudinem concesserit, et rem eruditis, haud omnino ingratam sic a me fieri intellexero, daturus eo modo sum, ut suas singulis auctoribus varias ac diversas editiones, et vel solidam eruditorum censuram, vel meam ipsius qualemcumque e)pi/kris1in, et, sicubi visum fuerit, etiam argumentum eorum et sumam, uno obtutu spectandam, coner subicere. Inscribetur liber, Bibliotheca Latinitatis restitutae, sive Notitia eorum auctorum, qui post ranatas litteras partim vitia linguae Latinae insectati sunt; partim nativam verborum vim et elegantiorem stracturam explicuerunt; partim pura recteque dicendi praecepta tradiderunt; partim denique variis Critticis aut aliis eruditis observationibus ac salutaribus consiliis laboranti Latinitati opem tulerunt.