CAMENA Early Modern Latin Texts

TEMPLUM HONORIS RESERATUM, IN QUO L ILLUSTRIUM AEVI HUJUS, ORTHODOXORUM, AC BEATE DEFUNCTORUM THEOLOGORUM PHILOLOGORUMQUE IMAGINES EXHIBENTUR, ET QUIBUS SIVE IN SACRAM, SIVE LITERARIAM REM MERITIS, QUIBUS ITEM MONUMENTIS LLBRISQUE EDITIS VEL MSS. INCLARUERINT DISERTE OSTENDITUR. AUTHORE THEOPHILO SPIZELIO ACCESSIT VIRI INSIGNIS D. ANTONII REISERI AUGUST. DE CLARIS QUIBUSDAM AEVI HUJUS THEOLOGIS AD AUTHOREM EPISTOLA. AUGUSTAE V1NDEL1CORUM, TYPIS KOPPMAYERIANIS. PROSTAT APUD GOTTLIEB GOEBELIUM. ANNO M DC LXXIII.

FIDEI ET PIETATIS SINCERAE IN VETUSTISSIMA ACADEMIA ET FLORENTISSIMA ECCLESIA LIPSIENSI DOCTORIBUS AC PROFESSORIBUS EXCELLENTISSIMIS, ET CELEBERRIMIS; VIRIS SUMME REVERENDA EMINENTIA, MAGNIFICA AUCTORITATE, MULTIJUGA ERUDITIONE, EGREGIIS IN ECCLESIAM VERAM MERITIS, MUNERUM DENIQUE AMPLITUDINE SPLENDIDISSIMIS, DOMINIS, FAUTORIBUS, IN CHRISTO JESU PARENTIBUS, FRATRIBUS ET AMICIS SUIS HONORATISSIMIS ET COLENDISSIMIS hoc HONORIS TEMPLUM consecrat AUTHOR.

FUit haec jam inde a vetustissimis temporibus tradita consuetudo, Magnorum Virorum imagines, tabulis pictas vel marmori sculptas oculis intuentium subjicere, et praeclara celebrare

merita, ad gloriae stimulos et incitamenta Virtutum. Et revera magnam esse ac singularem honoris, bene de publicâ re meritis Virsi post fata exhibiti vim et efficaciam, ad excitandam aliorum industriam Virtutemque propagandam, in Solis radijs scriptum, inque clarissima luce positum esse existimo. Quapropter et sapientissimus Syracides sui temporis Ecclesiam ad debitam illustrium optimeque meritorum Virorum praedicationem inflammare volens, Gloriosos (inquit) laudemus Viros, et Parentes nostros in Generatione sua. Multam gloriam fecit Dominus in ijs magnificentis sua a seculo. Corpora ipsorum in pace sunt sepulta, et nomen eorum vivit in generationem et generationem. Sapientiam ipsorum narrent populi, et laudem eorum nunciet Ecclesia. Et quemadmodum beata Doctorum insignium emigratio pretiosa in DOMINI est conspectu, ita memoria illorum monente per Paulum Sancto Spiritu nulli danda est oblivioni: Memores estote [gap: Greek word(s)] Ductoram seu Doctorum

Vestrorum, qui sermonem Domini vobis sunt loquuti. Quod si laude eximia videntur digni, qui vel in Linguarum vel Artium studio aetatem transegerunt, maximam equidem illi merebuntur commendationem, qui majore Numinis afflatu perculsi, ad divinarum rerum tum intelligentiam tum propagationem omnes cogitationes suas, studia omnia contulerunt; quanto enim aeterna mundanis, immortalia caducis, divina humanis antecellunt, tanto illi reliquos omnes longissimo post se relinquunt intervallo. Hinc Christiani Veteres in conservanda Doctorum et Martyrum sanctorum memoria insignem adeo pietatem probarunt et industriam, ut non ritu solum solennissimo commendarint Coelo insertas animas, verum agmine facto tumulos quoque frequentarint, et magnifica sumtu maximo extruxerint monumenta. Quinimo per singulas ab Orbe restituto aetates, cunctide sactâ et publicâ re praeclare meriti Viri, virtutum

suarum praecones post fata invenêre. Horum laudabili excitatus exemplo, de extruendo et adornando quodam HONORIS THEOLOGICO LITERARII TEMPLO fui sollicitus, in quo quinquaginta Virorum imagines sisterentur, qui nostra aetate Academicis pariter ac Ecclesiasticis muneribus singulari cum industriâ, petate, gravitate, imo cum bonorum omnium plausu praefuerunt, atque PLUS CAETERIS LABORANTES, rem Theologicam et Literariam non exiguo locupletarunt augmento. Neque vero gratiae cujuspiam aut gloriae captandae causâ in animum id induxi, verum ut meam erga beate defunctos fidei nostrae defensores, et Sacrae pariter ac Literariae Reistatores (quorum vel voce, vel scriptis, vel exemplo profeci) pietatem probarem, atque gratitudinis, tantis Nominibus debitae quoddam darem documentum; Porro ut aliorum provocem studium et accendam et aemulationem, quo parilem sibi gloriam a

posteritate, artibus paribus, doctrinâ, meritis virtutibusque conciliare contendant. Habet equidem acerrimos in mentibus excelsis ad Virtutem stimulos, eorum qui cum laude vixerunt, velut in speculo propositum exemplum; longe vero vehementiorem vim hanc experimur, si non tantum magnarum animarum icones, sed et corporum simulachra velut oculis spirantia detur intueri. Quapropter non internas solum, verum etiam externas summorum aevi hujus Doctorum imagines Literati Orbis conspectui sistere, et praeter vitae interioris brevem delineationem, caelatas facierum effigies exhibere constitui.

Quae vero potissimum ratio ad recolendam [gap: Greek word(s)] defunctorum memoriam me invitavit, ea VOBIS VIVENTIBUS per Dei gratiam, et Res Sacro literarias praeclare gerentibus TEMPLI HUJUS curam patrociniumque vindicavit. Sive enim eruditionis omnigenae copia spectetur, sive Virtutis solidae decus, sive splendida munia et maxima gloriae praeconia considerentur,

ingentia denique VESTRA, ac TUA cumprimis, SCHERZERE incomparabilis in Sacram et literariam rem merita revocentur ad animum, summis aevi nostri Doctoribus estis adnumerandi. Ipsa insuper Pietas, quae Virorum bene meritorum commendationem efflagitavit, me jussit accepti quondam a VOBIS beneficij sancire memoriam, et optime de Musis mei meritae LIPSIAE aliquod gratitudinis statuere monumentum. Excipite igitur sereno vultu VIRI ET FAUTORES MAGNI hoc VOBIS addictissimae voluntatis meae, perennisque obsequij pignus, et quanti VOS faciam, quantoque opere a VOBIS amari cupiam ex eo colligite. Non Vos VIVOS atque superstites onerabo elogijs, tacito ea volvens sub pectore. Pescennius (si qua fides scriptoribus) Imperatoriâ dignitate auctus, diversorum praeconia, quibus merito cumulabatur serio recusavit; pariter ut Vos, VIRI SAPIENTISSIMI, placere mavultis, quam laudari VIVI, gloriae ampliorem

post fata locum relicturi. At vero diu salvos et incolumes in VIRTUTIS TEMPLO (quod summo cum Sacrae et literariae rei emolumento ac commodo inhabitatis) benignissmum Numen Vos conservet, omnigenaque recreet prosperitate, quo praeclara Vestra conamina perficere, alia subinde moliri, et ACADEMIAE pariter ac ECCLESIAE LIPSIENSIS bono valere et florere possitis felicissime, justum tandem aliquando VESTRARUM etiam laudum praeconium a gratâ reportare posteritate.

LECTORI INGENUO.

TEmporum et Scriptorum injuria sive incuria cum saepe perierint Magnorum et praeclare de publicâ re meritorum hominum memoriae, TEMPLI cujusdam, post humo Honori Clarorum seculi nostri Theologorum et Philogorum dicati structuram sum meditatus. Debebatur hoc pietatis christianaeque charitatis officium fulgentissimis Ecclesiae verae sideribus, quippe quorum radijs universa res Sacro-literaria egregie est illustrata. Imo quilibet candidus rerum aestimator gloria laudisque maximae mercede dignissimos esse judicabit fideles istos in Domini Vineâ Hortoque literario operarios, haud cum quibusdam livoris

atri fuligine tinctis perditam cupiet insignium et plusquam Herculeorum laborum ab illis exantlatorum memoriam, sed potius de eâ conservanda atque aeternitati consecranda mecum sollicite cogitabit. Sed et ab istorum Virorum, qui culmen Honoris feliciter attigerunt splendore lucis aliquid ipsum Ecclesiae orthodoxae Coelum accipiet, stellaeque ahuc minores (sit fas ita loqui) ad magnarum exemplum, discussis variarum difficultatum (quae circa horizontem saepe officere solent) nebulis, doctrinae insignis fastigium et quasi Zenith adeptae, illustrioris famae radios longius latiusque diffundent. Neque vero ex ingeniorum vel officiorum et meritorum praestantia locum in hocce Honoris Templo Doctoribus assignare, tamque periculosae et odiosae comparationis aleam subire volui, sed eo fingulos collocare ordine, quo vitae cursu beate finito ad felicissimas sedes transiverunt. Exemplaria ad quae effictae imagines, studiose sunt conquisita, praecipua vero cura adhibita, ut iconum delineationi veritas dictorum respondeat. Etenim cum suprema historiam Lex Veritas sit candori sociata, ideo diligentem navavi operam, ut nihil in cerebro natum, aut ambiguo rumore relatum obtruderetur, verum e probatissimis omnique exceptione majoribus, sive literarum, situr, quae ad conservandam [gap: Greek word(s)] post fata memoriam fuêre necessaria. Quae insuper in vita et scriptis eorum laude observationeque singulari digna ipse notavi, ea studiose eruta Tecum Benevole Lector duxi communicanda. Ac licet egregios quosdam Viros invito praeterierim silentio, ijdem longe excelsiora sibi in aeternitatis sacrario pegmata struxerint, justum solummodo nobis defectus sui in Templo hocce moerorem desideriumque liquerunt. Singulis elogijs annexa sutn epigrammata vel epitaphia, a Viris doctissimis conscripta et adornata. Librorum denique, quae bono publico illustres illi Doctores ediderunt, si non omnium, eorum saltim quorum ad me notitia pervenit, tam editorum quam ineditorum sive MSS. accessere disignationes. Quidquid id est operis, Lector benigne, lubens libensque excipito, sine longiori mora TEMPLUM HONORIS ingredere, et reconditas inibi intuêre tabellas, primum conspectui Tuo obveniet MARTINI CHEMNITTI, Viri ex superiori quidem revocati seculo, attamen dignissimi, qui in omnium aetatum memoria vigeat.

D. MARTINUS CHEMNITIUS.

HIc primum oculos in se convertit Princeps Theologorum, qui praepetibus ingenij sui pennis in sublime se efferens, latiore per gloriae campum gyro alas extendit. De quo si quis dixerit tanto Eum ingenio fuisse, ut quaecunque sunt in liberalibus disciplinis posita, intelligentiâ comprehenderit; si quis tanta. Eum industria studioque

extitisse commemoraverit, ut facile quosvis aevi sui superarit Theologos; si quis enunciaverit, diffusâ Eum famâ gloriaque prae caeteris floruisse, praejudicatamque in omnium animis de singulare eximiaque Ejus eruditione opinionem haesisse: qui inquam haec, imo magna quaeque illi vindicaverit, latine non oratorie loqueretur. Id vero singularem meretur observationem, quod decimo quarto aetatis suae anno, (aevi superioris sexto et trigesimo) post Pauli Parentis, pannificis Britzensis obitum manuario adhibitus sit officio, sellaeque admotus textoriae; moxtamen Georgij Sabini interventu (invitâ etiam genitrice) ex officina textoria retractus, primum ad Scholam Magdeburgensem, postea Rigiomontanam pervenerit, ibique bonis egregie imbutus disciplinis, tum, Philosophicis Mathematicisque studijs instructus faciliori via ad graviora illa studia sibi aditum pararit. Regiomonti cum aliquandiu vixisset variae ac reconditae disciplinae elogio clarus, Principis Alberti nutu Bibliothecae praefectus est Prutenicae, atque hâc occasione (uti ipse scribit alicubi,) studio Linguarum accensus est et amore cognoscendae verae et purioris antiquit atis. In cujus Thesauris colligendis unice fuit occupatus, postquam, profanorum studiorum valedixit vanitati, atque se totum Sacro sive Theologico consecravit, singulari egregiaque methodo et prudentia si quisquam alius illustris. Primum quidem omnes Libros Biblicos ordine perlegit, diversas inter se contulit versiones, textusque authentici interpretationes.

Deinde Patrum scripta, sive purae antiquitatis monumenta diligentissime evolvit, ultimo loco ea subjunxit, quae de articulis acvo suo controversis mota fuêre certamina, utriusque partis argumenta justa lance ponderavit, et non nisi solidiora recepit. His itaque Sacrae eruditionis copijs instructus, relicta Borussia Wittebergam salutavit, ibi cum Melanchtonis hospitis sui hortatu praelectionis Theologicae exercitium instituisset, illam ipsam Locorum Communium a Philippo conscriptorum suscepit interpretationem, quam maximo postea applausu universa Ecclesia excepit, et quam primi subsellij Theologi summis huc usque extulêre encomijs, cum in ea Christianae doctrinae capita (fusius ab alijs tradita,) compendiose pariter ae perspicue explicata sint a brevitatis puritatisque studiosissimo Chemnitio, ita tamen, ut nihil omiserit, quod ad praesentis loci explicationem pertinere videretur. Wittebergae cum aliquandiu in maximâ auditorum frequentiâ docuisset, Brunsvigam, celebrem Saxoniae inferioris urbem se contulit vocatus, primumque Coadjutoris Ecclesiastici munere, mox Pastoris et Antistitis fidelissimi atque diligentissimi officio estl: perfunctus. Perspicue etenim et solidissime veritatem sacram asseruit, et spiritu plane Heroico profana adversantium dogmata destruxit. Eâ rerum Theologicarum supellectile fuit instructus, tamque profundâ in summis sacrae scientiae apicibus eruditione praecelluit, ut non tantum in classem preaclarissimorum

Theologorum merito referatur, sed et perpetuam mereatur commendationem. Genus autem illud docendi assumpsit, quod plus auctoritatis habebat, et muneri quod gerebat aptius videbatur. Quinimo constat illum in cujusvis loci explicatione et diligentissime haesisse, et quae ad rem facerent, distincte et abundanter in medium attulisse. Maxime autem publicis eruditissimisque monumentis profundae suae doctrinae thesaurum testarum fecit, nomenque in universo Orbe Christiano illustre sibi acquisivit. Hic siquidem est, qui ad Dei duntaxat Verbum tanquam normam et regulam infallibilem Patrum Antiquorum judicia atque sententias examinavit, et post duos illos MARTINOS, Lutherum et Bucerum tertius Traditionum humanarum [gap: Greek word(s)] falsitatemque aperte significavit, et cunctis veritatem, sinceramque Evangelij doctrinam amantibus perutilem atque salutarem operam praestitit. Fuêre quidem alij insignes eo tempore Coclestis puritatis defensores, haud sane imperiti, verum hic Noster accuratissimis suis voluminibus palmam huc usque obtinuit, et maximam prae caeteris omnibus gloriam est consecutus. Principio edidit de verâ et substantiali praesentia, exhibitione et sumptione Corporis et Sanguinis Dominici in S. Coena libellum vere aureum, mox breve quidem, sed nervosum scriptum durante adhuc Concilio Tridentino Jesuitarum Theologiae opposuit, cujus opusculi cum Andradius Lusitanus in se

suscepisset refutationem, Chemnitio occasionem subministravit conscribendi insigne illud et tot doctissimorum virorum per universam Europam calculis approbatum opus, quod Tridentini Concilij Examen nuncupavit. Alio insuperde Duabus in Christo Naturis scripto tantam consecutus est existimationem, ut non solum omnium ore mirifice commendatus, verum ad maximum tandem et arduum sarciendae inter Evangelicos Concordiae negotium ab Augusto Electore Saxon. fueritadhibitus. Ingens illud fuisse novissimi temporis miraculum ipso alicubi scripsit Chemnitius. Etsi vero hinc eam reportaverit gratiam, quam Mundus rependere solet benefactoribus, invidiam nimirum, calumnias et obtrectationes innumeras, nunc Pater Bergensis, nunc Chamos, nunc trahens lentam dentato pectine lanam appellatus praesentissimo tamen semper in hoc arduo negotio fuit animo, crebroque de se usurpavit Augustini praeclarum effatum: Quisquis volens detrahit famaemea, nolen malam conscientiam sanat praeconium laudantis, nec bonam vulnerat opprobrium convitiantis. A quo pessimi animi charactere ipse tantopere abhorruit, ut in publicis etiam contra adversarios disputationibus, sed placide semper momenta rerum consideraverit. A fastu etiam et ambitione alienissimum semper fuisse accepimus, salutaris concordiae inter collegas et exteros authorem et

promotorem, nec minus in controversijs dijudicandis, corruptelisque specioso fuco occultatis disquirendis et refutandis tanto acumine praeditum ac sagacitate, ut Morlinus saepe testatus sit, eum si in tempora Lutheri incidisset, miraculi loco futurum fuisse. Sed crebris studijs, negotijs, profectionibus atque laboribus vires corporis paulatim ita sunt attenuatae, fractaeque, ut ultro se abdicare suo munere, vitaeque quod supererat, privatis transigere studijs decreverit. Toto igitur biennio cum rude donatus vixisset, et testamento facto utrumque Ordinem Ecclesiasticum et Politicum ad tuendam sanam incorruptamque doctrinam, nec non pacem in choro et foro servandam gravissimis verbis hortatus esset, morbus ita invaluit, ut diu desideratam animae suae ex tristi corporis ergastulo analysin instare deprehenderit ipse, tandem ad beata Paradisi viridaria anno aetatis quarto et sexagesimo fueritevocatus.

In Chemnitiomastigas.

Opera Latino sermone â Mart. Chemnitio edita:

LOci THEOLOGICI, quibus Philippi Melanchtonis Communes loci perspicue explicantur, et quasi integrum Christianae doctrinae corpus Ecclesiae Dei sincere proponitur. Wittebergae 1623. fol. extat etiam recentior editio.

Examen Concilij Tridentini quadripartitum, in quo praecipuorum capitum totius doctrinae Papisticae firma et solida refutatio est collecta, etc Francof. 1590. in 8. et in fol.

Fundamenta Sanae Doctrinae de vera et substantiali praesentia, exhibitione et sumtione Corporis et Sanguinis Domini in Coena Francofurti, 1620. et una cum locis Theo. Witteb. eb. in fol.

De Duabus Naturis in Christo libellus, ex Scripturae sententijs, et purioris Antiquitatis testimonijs summo studio contextus. Jen. in 8. 1590. et in fol. cum LL. CC.

Judicium Chemnitij de controversijs quibusdam superiori tempore circa quosdam Confessionis Articulos motis, editum per Polycarpum Lyserum, Witteb. 1594. in 4.

Harmonia Evangelica primum inchoata, quae dein per Polycarp. Lyserum continuata, et Joh. Gerhardum est consummata. Francof. 1622. in 4.

Enchiridion Doctrinae de praecipuis doctrinae coelestis Capitibus per quaestiones et responsiones, Francof. in 8.

Theologiae Jesuitarum praecipua capita, seorsim et cum LL. Theol. saepius edita in 8. 12. et fol.

Epistola de Coena Domini in tertiam Apologiam Bezae ad D. Timotheum Kirchnerum, edita cum Loc. Theol. fol.

Disputatio Theol. de Beneficijs Filij Dei Domini et Redemptoris nostri I. C. pro summis in Theologia honoribus consequendis habita Rostochij, 1568. in 4.

Opera Germanico idiomate edita.

FUndamenta S. Coenae conversa in germanicum sermonem prodierunt Francof. 1598. in 8.

Examen Concilij Tridentini etiam in vernacula lingua editum est Francof. 1577. in fol.

Vindiciae fidei et Confessionis Chemnitianae conscriptae a Minist. Brunsvic. Magdeb. 1562. 4.

Postilla, seu explicatio Evangeliorum Dominicalium et Festal. totius anni; Magdeburgi fol.

Scriptum Consolatorium ex Histor. Rescuscitati a Christo Juvenis Nainitici, Isleb. 1596. in 8.

Christiana admonitio de cavendis libris seu scriptis Zwinglianis, Rostochij 1616. in 4.

D. POLYCARPUS LYSERUS.

QUod nunquam in stirpibus vel frugibus accidit, ut plus virium virtutisque concipiant quam quantum in seminibus unde emerserint, subest, id in hominum genere saepissime usu venire videmus: cum nimirum Parentibus filij, avis nepotes, magnitudine animi, ingenij,

eruditionis, longo intervallo praecurrant. Adfuit quidem in tota Lyserorum familia tanquam in semine amussitata ad virtutem indoles; non cessavit illa a longo annorum decurso tempore Viros de Ecclesia Christi bene meritos efferre. Sed talis virtus, qualis in Polycarpo se extulit, vix ullius oculis est unquam accepta. Natione is Suevus erat, patria Winendensis, inlucem editus XV. Cal. Apr. 1552. Vix alterum aetatis annum attigerat, ubi ex tristissimo Patris dilectissimi (Casp. Lyseri Pastoris et Superintendentis Winendensis,) obitu, fortunam satis duram novercam experiri necessum habuit. Fato tamen plane singulari accidit, ut Mater ad vota secunda transiens, nuberet D. Lucae Osiandro, qui privignum hunc suum non vitrici, sed parentis affectu prosequebatur; cujus etiam nutu atque auspicijs Scholas ingressus, literis probe excultus, inque studijs sacris magna cum cura est exercitatus; functioni postea Ecclesiasticae in oppido Gellersdorff praefectus, denique summis in Theologia honoribus condecoratus, Jam tum Pietas atque doctrina Polycarpi Saxoniam universam ita pervaserat, ut de eo ad Pastoratum Ecclesiae Wittebergensis vocando constans omnium Ordinum esset sententia, et circa Martini festum Anni 76. publicis ac solennibus literis Electoralibus ad subeundam istam provinciam ipse evocaretur. Pastor itaque et Superintendens factus, Deique robore suffultus, sublime adeo munus, spartamque illustrem

ornare cepit studio, fide, industria, qua fieri potuit maxima. Ast sicuti Virtutis comes invidia bonos quosque insectatur. ita Polycarpus etiam atri illius serpentis venenatos morsus evitare minime potuit, nonnullis imberbem illius juventutem suggillantibus: alijs majorem eruditionis supellectilem majoremque rerum usum ac experientiam desiderantibus, alijs alia accusantibus. Lyserus tamen Chrysippi consilium secutus, sic vivendum, sic laborandum sibi esse censuit, ut caluminarum nihil haerere posset. Primam enim facileque praecipuam curam habuit ut humilitate superaret invidiam: alteram, ut nulli obsceni in se rumoris fabulae ansam praeberet; tertiam denique ut in obeundis muneribus fidem ac infustriam summam probaret omnibus. Singulis equidem officij sui partibus tam egregie est defunctus, ut vel Zoilorum acutisismi nihil tandem invenirent, quod juste vel desiderare vel reprehendere possent. Quinimo illustria geminae virtutis Theologicae, PRUDENTIAE scil. et PATIENTIAE specimina dedit beatissimus ille Coelorum Exarchus. Nam ut de partientia insigni, vel animi potius fortitudine singulari, quâ variorum hostium insultus, quantumvis formidabiles fortiter sustinuit, feliciterque profligavit, nihil dicam; Prudentia cumprimis Viri Theologica, quâ in sacrosancto verae pietatis et sanioris doctrinae contra quasvis corruptelas constanter asserendo deposito usus est, nulli danda est

oblivioni. Inciderant Ministerij ipsius Wittebergensis primitiae in illud ipsum tempus, quo ingenti cura maximisque impensis Electoris Saxon. AUGUSTI Liber Christianae Concordiae collectus, conscriptus et plurimarum Ecclesiarum calculo approbatus fuerat. In hoc ergo opere feliciter promovendo partes minime postremas sustinuit Polycarpus, dum de mandato ac voluntate Electoris, una cum reliquis ad hanc rem deputatis Nobilibus et Theologis, non Wittebergae modo, sed et Torgae, Lipsiae, Misenae et alibi subscriptiones ab illis exposcere necesse habuit, qui publicis docendi muneribus vel in Ecclesijs vel in Scholis tum erant praefecti. Tanto autem tamque arduo labore superato, sub initium anni 86. supra sesquimillesimum turbas Collegio Theologico Wittebergensi dare coepit Joannes Major Poeta, homo desperatae levitatis, qui editis in publicum carminibus, Religionis sinceritatem et bonorum Virorum, Theologorum cumprimis famam vellicare haud dubitaverat, cujus improbis conatibus cum Polycarpus tum publice tum privatim magnospiritu se opposuisset, tandemque effecisset, ut Poeta Wittebergensi Academia sit proscriptus; dici non potest quos quantoque crabrones tunc excitaverit tam in Aula quam in Academia, quantamque invidiam sibi apud multos attraxerit; quae postea non sine gravi Ecclesiae scandalo in nervum ita erupit, ut Polycarpus tota Ecclesia et Academia reclamante functione

sua exciderit. Etenim cum aliud fortasse agens, conditionis opimae occasionem apud Brunsvvicenses sibi obtingere, datis ad Aulam literis ostendisset: responsum plane e [gap: Greek word(s)] accepit, nempe ut frucretur, quam sibi oblatam putaret felicitate, Ecclesiae Wittebergensi de alio Pastore prospectum iri. Sic ergo Polycarpus Brunsvvigam concessit, initio quidem Coadjutoris, postmodum Superintendentis munere ibi fungens, neque vero in hâc quantumvis splendidâ statione constitutus, falsorum fratrum venenatos morsus effugere potuit, quos tamen antidoto fortissimo, nempe incomparabili vitae integritate, ardentissimis precum suspiriis, studio denique indefesso eludere semper atque reprimere allaboravit. Tandem singulari atque mirâ Dei providentia factum, ut Polycarpus Wittebergensibus suis, et hi ipsi denuo restituerentur. Mutuis tum amorum officiorumque flammis sic invicem exarserant, et quasi coaluerant, ut ipse quidem nihil in optatis haberet magis, quam apud Wittebergenses supremum claudere diem. Verum neque haec fortuna Wittebergensibus fuit diuturna: vix enim elapso anno Polycarpus in Aulam Electoralem evocatur. Dresdam cum venisset, et functionem amplissimam subijsset, statim cuivis, etiam perspicacissimo ingeniorum aestimatori, imprimis vero ipsis Principibus Viris adeo charus atque acceptus fuit, ut vix quisquam unus uni charior foret, quam unus hic universis. Neque tamen ea functio

Lyserum cunctis exemit certaminibus, sed odijs gravissimis tum Pontificiorum et Calvinianorum, tum aliorum objecit, siquidem et cum Samuele Hubero ex Helvetia Wittebergam delato, dogmatisque absurdissimi de universali omnium electione architecto annis septendecim pugnavit, et cum quibusdam falsis fratribus arduas sustinuit velitationes. Taceo maxime acerbum cum Gretzero ob publicatam historiam Hasen mullerianam bellum, cum Glesesio Capuzino certamen, variasque cum Theologis Anhaltinis ob repudiatam Concorqiae Formulam sacras digladiationes. Quibus tandme feliciter consummatis, cum et reliqua quae sui muneris atque officij essent sedulo curaret, lenta quaedam et omnem Medicorum industriam fallens febricula sensim tanti Viri vires roburque ita depascitur, ut tandem inevitabilem ei attulcrit et hâc vita migrandi necessitatem. Accesserunt alia et graviora symptomata, quorum paroxysmos aliquot vehementiores tum alibi, tum Torgae cumprimis in ipsis Comitijs Provincialibus sensit, cum de rebus gravissimis verba faciens, citius concioni colophonem imponere necessum haberet, quam praefixam telam pertexuisset. Inde Dresdam rediens, tempus instare animadvertit, quo corporis hujus ergastulo et laborum omnium jugo solutus ad Deum migrare debeat. Proinde cum domui suae recte disposuisset, ac Conjugi liberisque ultimum vale dixisset, anno aetatis 58. nondum completo abijt non obijt Polycarpus, coelestis

illius Hierosolymae incola factus, ubi a facile ad faciem intuetur ea, quae firma hic atque illibata fide credidit.

PENNA D. POLYCARPI LYSERI p. m. CHRISTO REDEMPTORI S.

Opera Latine edita.

HIstoria Passionis Dominicae secundum IV. Evangel. Lips. 1605. in 4. item paraphrasis in Histor. Pass. in certos actus distincta Dresdae 1597 in 4. et 12.

Historia Resurrectionis et Adscensionis Dominicae et Missionis Spir. S. homilijs aliquot explicata, Lips. 1610. in 4.

Schola Babylonica, ex cap. 1. Daniel. quam subsequuntur Colossus Babylonicus, Fornax Babylonica, Cedrus Babylonica, Epulum Babylonicum et Aula Persica, Francof. in 4.

Separatim prodijt (1.) Adamus, h. e. Theologica expositio primae partis Genes. quae continet Historiam Adami, ibid. 1604. in 4.

Harmoniae Evangelicae, a Martino Chemnitio inchoatae continuatio, seu vitae Jesu Christi secundum quatuor Evangelistas expositae libri tres, Francof. 1615. in 4.

Duplex praefatio in Histor. Jesuiticam Eliae Hasenmilleri, Francof. 1605. in 8. ejusdemque operis adversus Jac. Gretserum Jesuitam iterata defensio. Lips. 4.

Opera Germanica.

PAraphrastica expos. Historiae Resurrectionis Dom. germanice prodijt Lips. in 8.

D. PHILIPPUS NICOLAI.

VAriae saepe Magnorum Theologorum curae fuêre ac studia; Quidam magis Didactico Elenchticoque incubuêre; alij in decidendis gravioribus conscientiae casibus strenuam navavêre operam; alij in difficilioribus Sacrae Scripturae locis illustrandis aetatem consumsêre;

Plerique Theosophiam excoluêre Practicam, et de sincerê pietate propaganda apprime fuêre solliciti. Hos inter magnum aetate sua nomen Philippus Nicolai obtinuit, cujus heriocum zelum, egregiasque animi dotes, magna morum et vitae aequavit sanctimonia, quam testatam fecit tot pijs sacrisque Meditationibus, quas in privatum pariter ac publicum usum concinnavit. Quod autem de Timotheo Apostolus scribit, ipsum a puero in Sacris literis fuisse institutum, idipsum in praeclaro hocce Theologo (qui Patriâ Waldeccensis, anno seculi superioris quinquagesimo sexto vitae usuram accepit) Parentum honestissimorum domestica disciplina feliciter comprobavit. Videbant illi puerum magna alacritate ad sacra ferri, insequi paternos gressus ad Templum, et attente quae ibi fierent considerare, domum vero reversum pias repetere conciones, et nostrae religionis repraesentare ceremonias, de dictis Biblicis difficilioribus disserentes libenter audire, in moribus item nativam quandam notabant amabilitatem, quare filium hunc suum Deo oblatum Praeceptorum privatorum et publicorum fidelitati diligentius commendarunt, sub quorum manu tam docilem tamque capacem se praestitit, ut paucis annis non vota tantum, sed et spem illorum superarit, tandemque Sacrum apud Unnenses in Westphalia Ministerium legitime sit consecutus. Id cum incredibili fidelitate ac solertia administrasset, sub aevi currentis initium

praeter omnem spem aut cogitationem ad primariam Ecclesiae Hamburgensis cathedram suam accepit vocationem, ibique tam splendidum sacri Orato ris conscendens suggestum, alter ut Chrysostomu emicuit, bonique Pastoris partes, maximo cum gregis commissi emolumento fructuque per plurimo annos adimplevit, et ut muneri ac conscientiae suae satisfieret, remoto etiam personarum respectu, modis laboravit omnibus. Mundi Amorem Dei sui dilectioni opponebat semper et postponebat, peccata graviora debito reprehendebat zelo, scaphamque (ut tr[?] proverbio dicitur) scapham appellabat. Ne veor dice[?] tantum, et exhortaretur, aque auditoribus audire [?] geretur: I Tu prae, nos sequemur! vivendo etiam insign proposuit exemplum, et factis quoque nulla non occasio ne ad seriae pietatis studium excitavit somnolentiores Sed ab his quae solent esse communia, ad ea progredia quae Magno illi Theologo magis singularia fuêre, [?] ut Tertulliani verbo utar, incommunia. Haec inter ass dum ejus fuit et indefessum in Vaticinijs quibusdat Angelicis maxime arduis explicandis illustrandisque sutdium, quod in duobus de Regno Christi volumin bus Orbi Christiano testatum fecit, siquidem in [?] (praesertim posteriori) Tempora Ecclesiae Novi Test menti in Ezechiele, Daniele et Apocalypsi revela supputare, ad vaticinia quindecim seculorum histrias accomodare, ex ijs complementum evincere,

quid de Ecclesiasticorum certaminum, motuumque politicorum eventu et exitu futuro expectandum sit, commostrare est conatus. Ut ut vero non satis feliciter alicubi rationes ab eo subductas fuisse deprehenderimus, haudquaquam tamen indagandae veritatis studium vitio illi vertere conabimur, cum ex eorum Interpretum numero minime fuerit, qui mox ad unum, aut vix unum, et quidem non nisi male intellectum et corruptum Sacri Codicis vaticinium talia sibi persuaderi patiuntur, quorum in Libris Canonicis manifeste extant contraria, ejusmodi sane logodaedalorum vanitatem omnino repudiavit, enixeque optavit, ut tales fanatici sua sibi somnia reservarent, et ne temerarijs, Scripturaeque authoriatate plane destitutis vaticinijs gravissima Ecclesiae pariter ac Reip. damna inferrent. Neque probavit unquam quorundam coaetaneorum suorum temeritatem, qui totius confingentes, non Artium modo et cunctarum facultarum, verum ipsius etiam Ecclesiae mutationem instare clamitarunt, chartisque suis hominum animos in sublimi suspensos, vanâ saepe spe lactarunt. Caeterum Noster cum coelestis doctrinae amantissimus esset, pro ejus veritate asserenda publicis etiam scriptis certare neutiquam dubitavit, parum curans adversariorum obtrectationes, quorum impetum gladio Spiritus Verbique divini aggressus, ita confregit, ut quid contra mutirent,

non invenirent. In fronte ipsius et sermone humanitas, in pectore candor et fides habitavit. Cumprimis autem in eo resplenduit ardentissimum sincorae pietatis studium, quo de non excolendo solum, verum propagando etiam frequenter cogitavit, uti plurima quae prostant monumenta testantur, docentque eum pro viribus collapsam erexisse virtutem, et talia monita suggessisse, quae ad majorem magisque spiritualem Religionis Christianae splendorem apprime facere possint. Nec minus de profanorum, peccatique sordibus immersorum hominum conversione summopere fuit sollicitus, inque ijs ad Dei cultum seriaeque pietatis exercitia deducendis potiorem aetatis suae partem consumsit. Arduum vero hunc, et Mundo ejusque Principi Diabolo adeo invisum laborem cum debita aggressus est circumspectione, zeloque flagrantissimo prudentiam, et curae indefessae insignem sociavit Humilitatem, probe sciens, omne virtutum laborumque (etiam ecclesiasticorum) aedificium, illico vergere in praecipitium, si verae humilitatis fundamento sit destitutum; Superbiam fastumque Doctorum (aliâs praeclarissimorum) Davum illum esse, qui cuncta perturbet, et optatam speratamque aedificationem penitus pessundet. Humilitate igitur infucata praeditus et ornatus Noster, non sine notabili emolumento Dei sinceraeque pietatis causam egit, abusus quosdam morbosque inveteratos sustulit, Christianam propagavit virtutem, cunctasque hostis infernalis

insidiis ovitare fructuose docuit. Donec secundo aevi hujus lustro illa dies illuxit, quâ ardentissimo huic Doctori, luvernaeque egregiae, Lux orta est perpetua, atque Philippus, qui multos ad justitiam erudivit, lucere coepit sicut splendor Coeli, et sicut stellae in sempiterna secura.

DE SCRIPTIS D. PHILIPPI NICOLAI EPIGRAMMA.

Operum Latinorum, conjuncti editor. a G. Dedekenno Hamburgi 1611. designatio. TOM. I.

I. COnflictus de Antichristo cum Lojolitana societate et ejus dinis Hierophanta quodam in Altena.

II. Fundamentorum Calvinianae sectae cum veteribus Arianis et Nestorianis communium detectio; quâ collatis partium argumentis, neminem Christianorum Calvinianis adhaerere posse demonstratur, quin una necessariam Arianismi et Nestorianismi suscipiat defensionem.

III. Methodus Controversiae de Omnipraesentia Christi secundum Naturam ejus humanam, additum est responsum breve Chrissianum et placidum ad duos Antonij Sadeelis libellos, quorum priorem de spirituali, et alterum de Sacramentali manducatione corporis Christi inscripsit.

IV. Sacrosanctum Omnipraesentiae Jesu Christi mysterium, Commentariorum libris duobus solide et perspicue explicatum.

V. Synopsis Articuli controversi de Omnipraesente Christo, quâ totum hoc mysterium ad necessariam ejus cognitionem intelligenter assectandam, succinctis et perspicuis thesibus breviter explicatur.

TOM II.

COmmentarius de Regno Christi, vaticinijs Fropheticis et Apostolicis accomodatus; quo hodierna Ecclesiae Christi amplitudo, ejusque per Europam, Asiam, Africam et Universum Terrarum Orbem admirabilis propagatio describitur, ad haec Oracula Scripturae, de hostibus Evangelij, videlicet judaeis et Gentibus paganis, nec non de Antichristis duobus majoribus, Gogo et filio perditionis itemque de bestia septicipite, decicorni, bicorni et similibus dilucidissime explicantur.

III. Panegyricus in Novam Giessenae urbis Academiam, ad Illustriss. Princ. ac Domin. Dominum Ludovic. Landgr. Hass.

Opera Germanica Tomis IV. ejusdem Dedekennistudio edita sunt Hamb. 1617. hâc serie. TOM. I.

TOM. II.

1. Explicatio solida articuli de Omnipraesentia Christi secundum utramque Naturam in Coelo et in Terra.

TOM. III.

1. Necessaria accurataque relatio de universa Relig. Calviniana, ejusque refutatio.

TOM IV.

1. Defensio Ecclesiarum Evangel. in Holandia, contra Petrum Plancium ejusque socios.

D. STEPHANVS GERLACHIVS.

HUnc quaeso jam intuere amice Spectator, Virum pietate, animo, eruditione, virtutibusque Christianis quondam ornatissimum. Quanto is studio et contentione, quamque sincere rem Evangelicam promoverit, omnis vitae ejus ratio abunde indicavit. Patriae suae

(quam cum Lysero in Agro Wurtembergico communem habuit, et quam lacrymulis atque ejulatibus illo ipso anno consalutavit, qua D. Martinus Lutherus Patriae suae valedixit, supra sesquimillesimum quadragesimo sexto,) fines per multos annos relinquere, inque Turcico exilio ad Dei gratiam praedicandam, fidemque veram propagandam agere maluit, quam popularium suorum favore gratiaque sublevari. Prius quam vero arduam hanc et difficilem Provinciam in se suscepisset excellentem rerum tum Philosophicarum tum Theologicarum notitiam in Tubingensi Academia est consecutus, suaque effecit indefessa industria, ut Praeceptores cum ipso Ecclesiae Stutgardianae Praeposito Magno Brentio, nescioquid vatidici praesentientes, Gerlachium ad singulares Ecclesiae utilitates et commoda adjunctum iri indubitato statuerint. Huic equidem praedictioni egregie respondit eventus, cum anno aevi superioris septuagesimo tertio Imperatoris Maximiliani II. Legatus, David Ungnad, Portam Ottomannicam non sine Concionatore Evangelico accedere statuisset, atque sibi apprime commendatum elegisset Gerlachium, et cum eo Danubij secundo decursu feliciter Constantinopolin pervenisset. Tunc statim emersit sanctus Viri in excitando Christi Regno et fide verâ propaganda fervor, et laudabilis contentio, imo tantus Gregis Christiani amor, ut non dispersas solum balantesque oviculas rabidi Lupi dentibus eripere, sedulo

investigare, blandaque excipere voce statuerit, verum cum ipso Patriarcha et caeteris praecipuarum Ecclesiarum Metropolitis habuerit collationem, tandem valde oportunas [gap: Greek word(s)] Graeco-Lutheranarum vias et rationes invenerit, nec minus Tubingensibus Theologis Author extiterit, ut praeter Augustanam Confessionem, Heerbrandianum Compendium Theologicum, â Martino Crusio Graeciae donatum, mitterent Constantinopolin, et cum Patriarcha Jeremiâ de gravissimis fidei articulis commercium instituerent epistolicum. Id quanto Ecclesiae emolumento et commodo mox inchoatum sit et continuatum, publica quae prostant documenta diserte loquuntur Erravit tunc in Turcico deserto misere seductus Adamus Neuserus, Pastor primum Evangelicus, postea Calvinianus, hinc Antitrinitarius, tandem Constantinopoli Muselmannus factus. Istum cum ad frugem revocare, verboque salvifico (ut fidum Doctorem decet) pascere Gerlachius statuisset, in fam liari colloquio audivit nil nisi gravissimas quaerimonias, quam duriter a Theologis Heidelbergensibus olim ex Bezae consilio sit tractatus, quamque miseram huc usque in barbaro solo vitam transegisset, privatam autem egit, in axiomatibus praecipuis Nemini credere, nulli fidere, spem et salutem omnem collocans, illam (Gerlachio adhuc Constantinopoli degente) cum acerba morte commutavit. Tandem post res prospere praeclareque gestas Noster ex peregrinatione Turcica Tubingam

redijt, atque Honoris, meritis virtutibusque suis debiti accepit insignia. Utramque nimirum Dei et Superiorum nutu cathedram conscendit, Ecclesiasticam et Academicam, atque in publicâ solemnitate Doctoris Theologi titulo est condecoratus. Multa dehinc eaque solidissima gravissimaque scripta edidit polemica, Lamberto Danaeo Gallo, et Jo. Busaeo potissimum opposita, variasque disputationes contra omnis generis haereses et errores accurato conscripsit judicio, maxime vero in scrutandis atque evolvendis abstrusioribus Scripturarum mysterijs prae alijs excelluit. Sobriae nimirum Philosophiae Linguarumque studio se tradiderat prius, quam sacra fecerat Theologiae, et probe calluerat artium encyclopaediam, quo adjumento Sacrosanctam disciplinam ita illustravit, ut Magni discentium fructus sint deprehensi, quinimo ex lectionibus et disputationibus ejus certa via ac methodus est observata, quam in proponendo disputandoque verae Theologiae studiosi sequerentur. Vix ulla unquam aetas silebit, quanto cum piorum eruditorumque Virorum applausu Theologiam ore ac scriptis docuerit. Nec pauci qui Gerlachium viderunt et audiverunt testantur, fuisse in eo admirandam vultus gravitatem, humanitate tamen singulari temperatam, ita ut dici vix possit, quae praevaluerit, pectori autem ejus veram et prorsus [gap: Greek word(s)] insedisse pietatem, et varijs inde modis emicuisse. Ita enimde inducendis virtutibus animo semper fuit sollicitus,

ut ante omnes alias pietatis haberet curam, ac caetera omnia quae maximi homines facimus, postponere longe videretur, nec abs re existimabat, nil quicquam honestum putandum, nisi quod pium ac Deo gratum intelligatur. Ast cum mortali conditione omnes nati simus, nec Gerlachius illam potuit devitare, sed quam viam carnis alios docuerat, eam tandem ipse est ingressus, et horâ completâ, terrestrem hanc peregrinationem feliciter finijt, ac plusquam Turcicam Mundi barbariem cum Patria coelesti beatissime commutavit, postquam annos sexaginta quinque illam inhabitasset.

IN D. STEPHANI GERLACHII OBITUM:

Tumulo ejusdem.

JO. MARTINUS RAUSCHERUS. Opera.

ANti-Danaeus, sive Responsio, qua L. Danaei figmenta et calumniae, quas contra Antisturmium D. Osiandri in causa S. Caenae Domin. et Majectatis Christi hominis impudenter evomuit, ex verbo Dei deteguntur et confutantur. Tubingae, 1580. in 4.

Hyperaspistes Anti-Danaei de condemnatione errorum de S. Coena, et de Majestate Christi hominis adversus L. Danaeum. ibid. 1581.

Tomus prior Disputationum Theologicarum de praecipuis horum temporum controversijs, Francos. 1610. in 8.

Disputationes Duae, I. de Officio Christi Prophetico: De Prophetis itidem et Doctoribus utriusque Testamenti; II. De Coena Domini contra Calvinistas, Tub. 1607. in 4.

Disputationes duae aliae, I. De Ecclesia Christi in his terris militante, II. De ijsdem plane causis justificationis et electionis nostrae ad salutem. ibid. 1603. in 4.

Disputatio de Justistcatione Hominis coram Deo adversus Bellarminum, Francof. 1603. in 4.

Assertio Doctrinae de Majestate DivinaChristi hominis, in qua respondetur Disputationi Nestorianae de persona Christi adversus orthodoxos a Jo. Busaeo Jesuita institutae, Tubingae, 1585. in 4.

Theses Disputationis de persona Christi ejusque ut hominis divina Majestate, adversus Apologeticum Jo. Busaei Jes. ibid. 1586. 1591. in 4.

Disputatio de personali Duarum Naturarum in Christo unione et communicatione, Tub. 1602. in 4.

D. Steph. Geriachij (qui Constantinopoli in Aula Legati Imp. Rom. complures annos Ecclesiastes fuit) Biduum Tubingense, edidit Mart. Crusius ibid. 1581. in 4.

Orationem funebrem in obitum D. Steph. Gerachij 1614. Tubingae D. Matth. Hafeurefferus habuit.

Opus MS.

ITinerarium Constantinopolitanum, Germanico idiomate a B. D. Gerlachio olim conscriptum, multisque scitu dignissimis natrationibus exornatum, lucem (uti speramus) propedem opera et studio Du Sam. Gerlachij, Steph. Nep. videbit.

D. LEONHARDVS HVTTERVS.

QUod de Carthagine, Historiae Jugurthinae conditor prodidit, id de insigni hoc Magnoque Theologo mihi nunc videtur usurpandum, melius esse de HUTTERO tacere, quam purum dicere; Tacuissem equidem, ni summa Viri in orthodoxa. Ecclesia existimatio suasisset

contrarium, atque meritorum ejus efflagitasset celebrationem. Felicissimo autem sidere natus est Ulmae Suevorum, anno seculi superioris sexagesimo tertio,

Patremque habuit Leonhardum, Ecclesiasten Ulmensem vigilantissimum, in cujus sinu praeclare educatus, per liberalium artium cultum, pueritiam adolescentiamque transegit, inde Academias accessit literarum studijs admodum illustres, in quibus cum fama Viri, virtuti ac eruditioni incomparabili suffulta se spargere coepisset, passimque apud exteras etiam gentes ille celebraretur, factum est ut anno nonagesimo sexto aevi praeterlapsi Wittebergam vocatus, inter publicos Theologiae Professores cooptaretur. Quas demandati officij partes quâ fide, quo studio industriaque, qua perspicuitate atque facundiâ vicenis annis administraverit, dicere haud conabor. Deus bone! quanta sermonis gravitate, quanto rigore judicij, quanta mentis constantia prudentia et sagacitate monumenta ejus conspicua sunt Academica! Trium in ijs Linguarum supra Caput Domini nostri consecratarum peritiam verborum enucleatione ostendit, Adversantium strophas, quibus orthodoxiae vim faciunt, detexit, et acute refutavit, statum controversiae praecise formavit, semperque resecavitaliena, Libros Ecclesiarum nostrarum Symbolicos non dextre solum explicavit, verum praeclare etiam vindicavit opere illo celebratissimo, cui CONCORDIAE CONCORDIS praefixit

titulum, in quo singulari demonstravit dexteritate, in fumum saepe verti argutationes et figmenta splendide alioquin impedita. Nec minus in alijs cedro dignis lucubrationibus Vir ille insignis, et eruditionem singularem, et zelum plane heroicum, imo Athleticam in purioris Religionis Palladio industrie tuendo [gap: Greek word(s)] clarissime ostendit, et quantis quamque insignibus donis tam in doctrina verâ asserenda, quam in textibus Biblicis explicandis, imo Adversariorum strophis detegendis et refu tandis divinitus exornatus fuerit, evidenter demonstravit. Quod si (Erasmo judice) illud opus laudatissimum est, in quo simul et ars materiam commendat, et materia vicissim artem; utrumque certe punctum incunctis suis operibus Noster hic de quo sermo est, ita exacte tulit, ut quo Tecunque vel ad materiae sublimitatem, vel ad artis accuratiorem trutinam vertas, scripta vere Theologica re et nomine sis reperturus. Quinimo satis constat Virum illum Maximum in omni eruditionis genere versatum, decus et ornamentum fuisse orthodoxae Ecclesiae, Religionisque fortissimum praesidium, in quo uno pariter decertarunt rarum ingenium, incomparabilis memoria, eloquentia admirabilis, in quo exornando utraque vicit Ars et Natura utraque illum, immortalitati consecravit. Istud etiam singulare habuit, prolixa in pauca egregiaque redigere compendia, vice versa diserte evolvere implicata, sine conatu, nullo labore; denique Sophistarum fallacias

ominium exponere oculis. Et quamvis acriter non raro perstrinxerit adversario, et graviter eorum amentatas repercusserit hastas, nullo tamen id animi morbo factum esse testati sunt quotquot ejus candorem et integritatem cognoverunt, cujus cum plenus esset, iniquissime ferebat, sacrosanetae Veritati malitiose insultari, aut propter illam beatorum et de Christi Ecclesia meritissimotum Virorum Manes famamque lacerari. Et quod ab alio quovis optabat vel sperabat officium, nimirum ut post fata integra ipsius fama vindicaretur ab hostium injurijs, hoc ille insignibus Ecclesiae Christianae Reformatoribus ex animo praestare satagebat, et graviter quidem, ne parum serio id agere videretur. Sicuti vero summis quibusque Viris non omnia omnino ex animi fluxâre sententia, sed cruces, calumniae et persecutiones variae illos exercuerunt, ita Hutterus certissimo hoc fidelium Dei Servorum charactere neutiquam caruit, quippe quo ab Omnipotente Deo, Prophetae, Apostoli, et sinceri Ecclesiae Doctores olim sunt signati. Omnium quidem aliorum Christi Discipulorum signum, quoad hic militant, Crux est, sed propria intimorum Dei Servorum nota Crucifixio est, a Pont. Max. et Pharisaeis procurata, idem prorsus Nostro fatum; quod aequo et patienti pertulit animo, magisque de abstergendis calumnijs, suis Antecessoribus impactis, quam famae et existimationis propriae vindicatione fuit sollicitus, haud ignorans,

omnes injurias oblivione melius, quam comemoratione sanari, et inimicorum calumnias contemptu potius quam lingua esse vindicandas. Inter haec anno seculi currentis decimo sexto morbus immedicabilis corpus Hutteri invaserat, febris nimirum epidemia, quam traxit, et tamdiu transtulit, donec post septimanas aliquot quartanâ corriperetur, quae Virum insignem, quum medium aetatis integrae spacium vix attigisset, sub pedibus dedit, et (ut Poetae veteris verbo dicam) evitavit, gloriam tamen ejus immortalem extinguere non potuit, cum ea ingenij doctrinae judicijque monumenta reliquerit, virtutumque ingentium dederit exempla, ut nunquam deleri Viri memoria, aut tot praeclaris lucubrationibus laboribusque maximis partae laudes intermori posse videantur.

LEONARDUS HUTTERUS per literarum haud vanam transpositionem: REDONATUS LUTHERUS.

Opera edita Latine.

LOci Communes Theologici, ex Sacris Literis diligenter cruti, veterum Patrum temmonijs passim roborati, et conformari, ad methodum Locorum Philippi Melanchtonis, adeoque singulari dexteritate ita explicati, ut divina Veritas ex ijs facile cognosci, et adversariorum Sophilmata sufficienter refutari possint, Wittebergae in fol. 1619.

Sadael Elenchomenus, hoc est, Tractatio pro Majestate Humanae Naturae Christi, Witteb. in 8.

Controversia II. generalis, sive de persona Christi in Dispp. X. distributa, Witteb. 1608.

Irenicum vere Christianum, sive de Synodo et Unione Evangelicorum non fucata concilianda Tractatus Theologicus, Witteb. in fol. 1619. et Rostochij, 1616, in 4.

Disputatio de Sacrificio Romanensium Missatico, ejusque horrenda abominatione, Witteb, 1603.

Compendium Locorum Theologicorum, ex Scripturis Sacris et Libro Concordiae collectum, Wittebergae, 1624. in 8.

Disputatio pro asserendo integro Sacramento Coenae Dominicae, contra Jesuitas, Witteb. 1593. in 4.

Collegium Theologicum in Acad. Witteb. institutum et in Disputationes 40. distributum, de Articulis Confessionis Augustanae, et lib. Christian Concordiae, Witteb. 1610. in 8.

Analysis Aug. Conf. Methodica, XXII. Disputationibus comprehensa, Witteb. 1602. in 8.

Concordia Concors, sivede Origine et Progressu Formulae Concordiae Ecclesiarum Aug. Conf. Liber unus, Rudolpho Hospiniano oppositus, Witteb. an. 1614. in fol.

[gap: Greek word(s)] , confutationem argumentorum, quibui Sacrificium Papale Missaticum falso stabiliri solet, continens. Francof. 1622.

Ilias Malorum Regni Pontificio-Romani, sive historica dissert. de injustissimo Pont. Rom. in Ecelesia Dei dominatu, Witteb. 1609. in 4.

Actio in Jacobum Gretserum de Impp. Regum ao Principum Christianorum in sedem Apostatico-Romanam munificentia, pro Nicolao Clemangis, Witteb. 1613. in 4.

Meditationes Crucis Christi, sive Homiliae Academicae in Histor. Passionis et Mortis Christi, Witteb. 1617.

Laudationes funebres Augusti et Christiani 11. Elect. Sax. 1611. 1616. it. Polyc, Leyseri 1610, et Sal. Gesneri. 1605.

Opera Germanice edita.

Solida instructio deordinaria et vere Apostolica vocatione, ordinatione et officio Concionatorum Evangelico-Lutheranorum, cum refutatione Sigism. Ernheferi, Witteb. 1609.

Examen Confessionis Ecclesiae Reformatae, Francof. ad Oder. Magdeb. in 12. 1614.

De Vita moribus et doctrina D. Georgij Mylij contra Sycophantam quendam Pontif. 1608. in 4.

D. ALBERTUS GRAWERUS.

SIcuti pessimis olim temporibus Deus Ecclesiam suam erigere solarique consuevit Magnos Viros excitando, ne Christi scapha foedo naufragio submergatur; ita seculo hocce calamitoso Virum hunc egregium indulsit sapiens SS. Numinis Providentia, qui velut Cly

peus et gladius nostrarum Ecclesiarum (quo meritissimo elogio Gravverum Rector Acad. Jenensis ornavit) errori ac impietati omnia pervadenti sese opponeret, imo veluti murus ferreus limites poneret venenatis Acherontis aquis, instar horrendi cataclysmi supra suam crepidinem effusis. Mesecoviae, oppido Marchico acceptam retulit originem, natus anno septuagesimo quinto supra sesquimillesimum, aetatis progressu tantam in studijs adhibuit diligentiam, ut non tam ambulare quam currere, nec tam currere quam volare sit visus, cumprimis vero e diligenti bonorum authorum lectione velut ex foecundo semine fructum decerpsit tota vita dulcissimum, talemque sibi comparavit scribendi facilitatem, styli puritatem, et sine fuco pompaque inani elegantiam, qualis insignem et solidum decet Theologum. Veram equidem hujus imaginem Gravverus expressit, per varia munia, variaque praeconia in summa tandem Honoris sedilia evectus. Initio siquidem Rectorem egit Scepusij, postea Cassoviae in superiore Hungaria illo ipso tempore quo authoritas Formulae Christianae Concord. Synodo Leutschoviensi inibi habita, asserta fuit atque stabilica, verum Agriâ a Turcis capta Wittebergam adijt, exinde Islebi ad Schote regimen, et Mansfeldiam ad Decanatum pervenit, mox in Salana Academia Doctor Theologus, et Professor publicus audijt, tandemque asvi hujus anno decimo sexto Vinariae Ephorus et Superattendens Generalis constitutus,

Theologi Magni et accuratissimi, ut et Philosophi acutissimi appellationem promeruit. Cum autem nemo verae eruditionis et Virtutis consequatur famam qui labores vitat et molestias, hinc nullas earum labyrinthos (qui alias ad optima tendentibus remoram injicere solent) Noster subterfugit, sed alacriter potius superavit. Quanta cum fide Provinciam Theologicam sibi concreditam administraverit, quantâque cum industria auditoribus suis praecepta saluberrima tam publice quam privatim instillaverit, prolixâ neutriquam eget demonstratione. Illi quibus sacrae Theosophiae abdita studiose reseravit, quibus facunda voce divina oracula fideliter explicavit, quibus pravorum dogmatum falsitatem solidissime demonstravit, quibus amabilem assiduitatem fidelemque probavit informationem; insignem virtutem summaque Viri merita nulla non occasione praedicabunt. Nec quisquam debitae laudis et gloriae praeconio Gravverum exuere privareque conabitur, si Sacra ejus inspexerit Polemica, opus maximam partem Calvinianis et Photinianis oppositum, Doctorum Virorum calculis dudum et merito probatum, cum in eo fucos antagonistarum (qui nostra saepe lingua utuntur, et nobisicum loqui amant, sed quando ad rem ipsam deventum fuerit, mentem produnt longe a nobis alienissimam,) solidissime demonstraverit, effugia praesciderit, latebras revelaverit, dignumque propterea opus habitum fuerit, quod vice

quarta in lucem prodiret. Pari plausu ab Orbe Evangelico exceptae essent praelectiones in Augustanam Confessionem, Gravveri Redivivi titulo decoratae, si ex unis tantum, nec vel tergeminis commentarijs fuissent post obitum coagmentatae. Bis enim in Gymnasio Islebiensi explicavit Confessionem Augustanam, in Academia vero Jenensi primos duntaxat quinque articulos absolvit, caeteris (cum Vinariam migraret) posthabitis. Praeter labores Academicos ordinarios, disputationibus quibusdam extraordinarijs, certamina, in hoc turbatissimo et exulceratissimo seculo de primarijs fidei articulis hinc inde mota, ita explicare studuit, ut (quae propria Gravveri verba sunt) imperitiores et minus cauti ab adversarijs minime seducantur, sed potius contra eorundem errores praemuniantur. Natae hinc sunt Illustres Gravveri quaestiones Theologicae, decem propositae disputationibus, in quarum praefatione diserte testatur, ab eo tempore quo Deus se in vineam Ecclesiae vocaverit, ac in eâdem Doctorem, quamvis minimum, (en modestiae Gravverianae insigne documentum!) esse voluerit, semper maximo studio id quaesivisse, ut nec in frigidorum, nec tepidorum Doctorum ordine inveniretur, sed fervidorum, qui justo pietatis zelo pro religione dimicant et fidei veritate, eandemque, pericula nulla extimescentes confitentur defenduntque pro viribus. Vere equidem in ipsum quadrat coeleste illud elogium, quod neque tepidus, neque frigidus, sed FERVIDUS fuerit in faciendo

officio. singulari quippe zelo et fervore Spiritus S. motus, strenue et mascule adversus hostium quorumvis cohortes depugnavit, nec quicquam omisit, quo veritatis coelestis doctrina asseri propugnarique queat, cumprimis in gravissimo illo colloquio cum Amlingo habito, cujus ipse in praefatione Sacris polemicis praefixâ rationem exposuit, et praeclaram exhibuit vindicationem, quemadmodum etiam in Synodo Hungarico-Keysmar censi anno 95. habita, Sebastianum Lamium heterodoxias Calvinianae convicit. Tale itaque certamen cum certasset, cursum consummasset, fidem servasset illibatam, immarcessibilem coronam anno seculi hujus decimo sexto divina consecutus est benignitate, laudisque et gloriae nunquam moriturae palmam reportavit.

In Effigiem Gravveri.

Opera Latina.

Propugnaculum Anti-Paraeanum, vel solida et invicta defensio argumentorum, quibus Calvinistarum metonymia, quam verbis Christi in S. Coena affingunt, funditus destruitur, adversus argutias D Dav. Paraei Theol. Heidelb. Lips. 1612 in 4.

Colloquium cum Wolffgango Amlingo anno 1604. in arce Schochvviz habitum, et veritatis Lutheranae amore notulis quibusdam aspersis evulgatum, Magdeb. 1605. in 4.

Anti-Lubinus, h. e. elenchus paradoxorum et emblematum Calvinisticorum D. Eilhardi Lubini, de prima causa et natura mali, Magdeburg. 1606. in 4.

Absurda Absurdorum absurdissima, Calvinistica absurda, hoc invicta demonstratio Logica et Theologica aliquot horrendorum paradoxorum Calviniani dogmatis in articulis de persona Christi, Coena Domini, Baptismo et Praedestinatione, Jenae 1612. in 4.

Dissertatio de Quaestione; Qui fiat, quod multi etiam omni exceptione eruditissimi Viri in Sacrarum Literarum interpretatione a via veritatis aberrare videntur, Jenae in 4. 16. 8.

Tomus I. Disputationum Anti-Jesuiticarum, quibus omnes fere et singulae controversiae inter Evangelicos et Papicolas 1. de S. Scriptura, 2. Ecclesia Christi, 3. Pontifice Rom. 4. Antichristo Magno exortae in forma Syllogistica excutiuntur, Jenae, 1614. in 4.

Quaestionum Theologicarum, decem Disputationibus propositarum Centuria I. 1614. in 4. Jenae.

Disputatio de Deo et ejusdem attributis, Atheismo D. Conr. Vorstij opposita ibid. 1613. in 4.

Analysis quaestionum quarundam Theologo-Physicarum de localitate, illocalitate, et omnipraesentia corporis Christi, thesibus comprehensa, et opposita contemplationi physicae B. Kekermanni, in 8. Witteb. 1568.

Prophetae Michaeae expositio plana et perspicua, in qua praeter alios S. Theol. locos, multae quaestiones inter Lutheranos, Photinianos, Calvinianos et Pontificios controversae examinantur, Jenae 1619 in 4.

Dissertationes de novo ac horrendo errore circa doctrinam de satisfactione Christi pro peccatis generis humani, sophisticationibus Christophori Ostorodi et Fausti Socini Neo-Arianis, seu potius Photinianis oppositae, Jen. 1613. in 4.

Vindicatio incarnationis aeternae filij Dei ab impugnationibus recentium Photinianorum, Jen. 1613. in 4.

Examen precipuarum Sophisticationum, quibus recentiores Photiniani Christi Deitatem oppugnant, ibid. 1619.

Gravverus Redivivus, sive praelectiones ejus in Augustanam Confessionem post obitum prodierunt Jenae, 1659. in 8.

Polemica Sacra, unon volumine comprehensa, utpote Absurda Calvinistica, Propugnaculum Anti-Paraeanum, Harmon. praecipuorum Calvin. et Photinianorum, Examen praecipuarum Sophisticationum Photin. et dissertatio de novo errore Photin. circa doctrinam de Satisfact. Christi, edita sunt Jenae 1656. in 4.

Opera Germanica.

VIndiciae fidei et Confessionis suae adversus personatum Pet Freyenium, Jen. 1615. in 4.

Conciones II. de divina Reformatione Ecclesiae per Mart. Lutherum factâ. Jen. 1614. in 4.

Conciones II. de Termino vitae humanae tempore Pestis considerando, Jen. 1613. in 4.

Adversus Sebastianum Lamium, Calviniani de S. Coena dogmatis desensorem Scriptum editum est Lipsiae, 1600. in 4.

D. CHRISTOPHORUS HELVICUS

PRaecelsum ac plane coeleste ingenium Natura huic Viro concesserat, cujus ope supremum illum eruditionis gradum attigit, quo nostra aetate late conspicuum et nitentem vidimus. Sprendlingae, (qui pagus est unum milliare distans Frnacofurto ad Moenum) Helvicus

natus est anno supra millesimum quingentesimum octuagesimo primo, patre Christophoro, ejus loci Pastore, cujus cura bonis omnibus literis egregie imbutus, tantos in studijs sublimioribus fecit progressus, ut sive Linguarum cardinalium et Orientalium peritiam quis spectet, sive omnium gentium historiam, et quae illius lumen est, insignem Chronologiae notitiam, ipsamque eruditionem Theologicam respiciat, haud facile quempiam inveniat Helvico anteponendum, siquidem in philosophicis etiam disciplinis tantam sibi paravit scientiam, ut cum quovis Viro docto de argumento quolibet acute et erudite conferre sententias potuerit, ita perfectam, ita exquisitam trium Linguarum intelligentiam est assecutus, ut in ijs natus potius, quam edoctus videretur. Sed et assidua Scripturarum lectione sic pectus suum compleverat, ut omnium in ea versatorum Princeps haberetur. Virtutis insuper cultor eximius, omnis osor vitij, morum sanctimoniam cumulo scientiarum, raro eruditorum exemplo, adjunxit. Et cum felicissimum ejus ingenium (instar horti diligentissime exculti,) non flores solum et odores emitteret suavissimos, sed et fructus proferret uberrimos, ideo de ijsdem colligendis recens tunc fundata et dotata Giessena Academia apprime fuit sollicita, atque Helvico utriusque linguae Biblicae, Hebraeae sc. et Graecae publicam demandavit professionem. Utramque cum maximo studiosae juventutis commodo et emolumento toto quinquennio

exornasset, et absolutâ operâ grammatica utriusque Testamenti locos sacros ab heterodoxis corruptos suo restituisset nitori, ad Theologiae sacrae adhibitus est explicationem, hâc tamen lege ut Hebraeam lingvam auditores suos privatim edocere non intermittat. Multa dehinc e Rabbinorum et Talmidistarum monumentis accurate transtulit, multa ex Graecis Scriptoribus, Homero, Luciano, Demosthene recegnovit, multaque semper est commentatus. Librum sane utilissimum de Dialectis graecis, itemque de Paraphrasi Bibiliorum Chaldaica edidit, Grammaticam quoque adornavit Hebraeam, cum tabulis allevationem punctorum commonstrantibus, sed et arcana Hebraicae antiquitatis plurima, et ea maxime quae ad rationes temporum subducendas pertinent, adhibito perspicacis ingenij lumine perquisivit ac in lucem protulit. Ortae hinc sunt Tabulae ejus Chronologicae, magno labore et accuratione conscriptae, in quibus exemplo ante hac non viso, unoque intuitu, temporum rationes lectorum subjiciuntur oculis. Theatrum etiam luci publicae exposuit Historicum, maximo cum plausu ab erudito Orbe exceptum. Si quando per graviores licuit occupationes, Lexicon hinc inde collectum consarcinavit Rabbinicum, Parabolas a Christo in N. T. ad coelestium rerum illustrationem adhibitas, in ipsorum Doctorum Hebraicorum observavit monumentis, Veteris autem Testamenti oracula a Judaeorum et Judaizantium

Christianorum vindicavit depravationibus, et Elenchos ventilavit Judaicos. Novissime Musarumingressus penetralia, ac novae Didacticae ( [note: Pervenit quondam ad manus meas MS. quaedam Helvici Epistola, in quâ de novâ Didacticâ sua verba fecit sequentia: Haud dubie aves scire, qui rerum nostrarum status sit, inprimis Didacticae, uno verbo: Bene habet, non tamen perfecte, veluti res humanae nullam perfectionem admittunt. Introducitur jam novus docendi modus authoritate publica in Scholas provinciales, et in nostrum Paedagogeum, nec tamen omnes us par erat, quanti momenti res sit perpendunt, resederunt tamen cavilla et calumniae, quantum quidem animadvertere potui. Mihi labitur tempus inter manus, et labores mei mihi non satisfaciunt, licet tempus in pretio habeam. Mitto exemplar disputationis Hebraicae, qua multos Criticos repressi, ut videantur sileitum sibi indixisse. Fortasse Libavius ea visa et audito quod in regionibus his Scholae ad novum modum adornantur, abstinebit scribere emplius: Die Didactica seye in Brunne gesal. Ien/ quod scripsisse dicitur, nam equidem non legi, nec curo tales chartas. Constitit quidem non exiguo labore mihi, donec eo res perducta hîc est, praesertim a meo reditu. Eam igitur (sc. novam didacticam) e suspicionibus, calumnijs, praejudicijs, quibus vel hinc vel illinc citra meum meritum onerata fuit, maximis cum difficultatibus nec sine jactura violentur quasi eripere, et indignabundo impetu dignitatem ejus asserere coactus sum, unde facile aestimare potes, quid animi saepe mihi fuerit. ] ) amore captus, viam rationemque ostendere constituit, cujus beneficio, leviori longe temporis, aetatis, sumptuumque dispendio optatum studiorum scopum Musarum Alumni attingere queant. Itaque docendo Juventutem diligentissimus fuit et fidelissimus, maxime etiam perspicuus, non vulgaria sed erudita, utilia tamen et necessaria semper proponens, argutissimus ingeniorum et auditorum suorum invegistagator. Publicae utilitatis gratia aliquando Augustam Vindelicorum est profectus, suaque in docendo methodo et dexteritate non exiguam passim consecutus est celebritatem. Nec minus in Helvico resplenduit insignis vitae morumque integritas, absque hypocrisi humanitas, et maxima in quolibet officio praestando fidelitas, quâ omnium promiscue et cumprimis Virorum Principum sibi favorem conciliavit et benevolentiam. Saepiuscule tantum sibi aetatis optavit, quo omnium Linguarum Orientalium absolutas Grammaticas et Lexica conscribere, historias Ecclesiasticas in ordinem redigere, et Piscatorianae Bibliorum versionis examinationem perficere posset. Attamen votis hisce neutiquam respondit eventus, sed vitae filum Parcae minime parcae subito abruperunt. Anno etenim aevi hujus decimo septimo, aetatis vero sexto et trigesimo

Helvicus in febrem perquam malignam incidit et pertinacem, quae subito universas corporis vires adeo est depopulata, ut natura omnem medicamentorum efficaciam respueret, igitur ad beatam ille sese praeparavit emigrationem, et cum vires magis magisque de ficerent, se totum sanctissimae Dei commisit voluntati, dissolvi potius et cum Christo esse desideravit, quam vitae hujus molestijs diutius turbar, sicque felicissimum tandem vitae ac laboribus gravissimis colophonem imposuit.

Memoriae Christophori Helvici.

Opera Latina.

TRactarus Historicus et Theologicus de Chaldaicis Bibliorum paraphrasibus, earumque origine, numero, differentijs, authoritate, et usu in controversijs Theologicis, in 4. Giessae 1612.

Elenchi Judaeorum duo de Adventu et Persona Messiae instituti, recogniti et aucti, ibid. 1611. in 4.

Epelenchus, sive Appendix Elenchorum Judaicorum continens refutationem exceptionum et argumentorum, quae a Judaeis contra adventum Messiae afferri solent, ibid. 1613 in 4.

Systema Controversiarum Theologicarum, quae Christianis cum Judaeis intercedunt, octo Elenchis comprehensum, ibid. 1612. in 4.

Vindicatio Locorum potissimum V. T. a corruptelis Pontificiorum, et in his praecipue Bellarmini, Calvinianorum, Photinianorum, Judaeorum etc. ex originali textu, Linguae hebraicae proprietare, ibid. 1620.

Theatrum Historicum, sive Chronologiae systema novum, aequalibus Centuriarum et Decadum intervallis cum assignatione Imperiorum, Regnorum, Dynastiarum, aliorumque Virorum Celebrium etc. ibid. 1618. in fol.

Synopsis Historiae universalis ab origine Mundi per IV. summa Imperia ad praesens tempus deducta, ibid. 1618. in 4.

Elementa Hebraica et Chaldaica, quibus annexae sunt utriusque Linguae conjugationes, ibid. 1618. in 4.

De ratione conficiendi facile et artificiose Graeca Carmina, ibid. 1610. in 8. item de Carminibus atque dialectis Graecorum, Nor. 1623. in 8.

Grammatica Latina, in legitimum systema redacta, scholijs, exemplis et observationibus aucta et illustrata, ibid. 1601. in 8.

Libri Didactici Grammaticae universalis Latinae, Graecae, Hebraicae, Chaldaicae, 1619. in 4.

Panegyris Academiae Giessenae super obitum Rudolphi II. Romanorum Imp. Augustiss. in 4.

Opera Germanica.

Judaicarum historiarum, sive Thalmudico - Rabbinicarum fabularum pars I. et II. ibid. 1617.

D. MATTHIAS HAFENREFFERUS.

QUae singula cunctos ornare solent Ecclesiae Christianae Doctores, Pietas sincera, Eruditio exquisita, Prudentia singularis; ea suavi quadam conspiratione in Hafenrefferum coivisse, triplicique hoc splendore eum effulsisse accepimus, cumprimis autem rara praeditum fuisse pietate;

cujus anchora actiones suas cunctas firmavit atque meditationes, et ad Dei gloriam, Religionis sincerae propagationem, ad Christianae Reipublicae salutem et incrementum omnes cogitationes, conatus, consilia et opera unice retulit. Ad hoc autem summae Sapientiae culmen Hafenrefferum (in Ducatu Wurtembergico anno superioris aevi sexagesimo, honestis parentibus prognatum) illustres duxêre Praeceptores, et praecipue Theologi, quibus nunquam non Wirttenbergia abundavit. Hi cum acriores ei faces addidissent, ipseque praeclaram ingenij felicitatem obtinuisset, mature crepundiorum studia et puerilitatis nuces deposuit, atque eximiae laudis iter feliciter scandere coepit, ad summa tandem honoris sedilia evectus. Attamen non ambienti sed invito et reluctanti sacra committebantur munera. Ita enim ex Eningâ pago, ubi Pastorem egit, praeter omnem expectationem tractus est in Aulam Wirtembergicam ad Ecclesiastae et Sacri Consistorij provinciam; ex Aula ad professionem Academico - Tubingensem, et Ducalis Stipendij Ephoriam, quantumvis precibus intercederet, nolens volens ductus est; demum etiam Cancellariatus Acadedemiae ei est concreditus, sed reluctanti. Factum inde, ut cuncti ejus labores, studia actionesque felicissimum habuerint progressum, imo in Templi pariter ac Auditorij Cathedra admirandus prorsus apparuerit. Sermone etenim ornatus erat copioso sine sastidio,

vario cum summa oblectatione, dulci imprimis, etqui repugnantes quoque impellere valeret. Nec minus constat illum penitus aspernatum fuisse fucatam miscellamque Theologiam, semperque amplexum esse purissimam Prophetarum et Apostolorum simplicitatem, et quicquid nec ad piam pertinet veritatem, nec ad veram Pietatem, istud a professione et vita Theologi maxime alienum judicasse. Cui rei fidem cumprimis conciliant Loci Theologici, certa ab eo conscripti methodo, in quibus, operam se dedisse praefatus est, ut quantum per summam diligentiam fieri posset, non nova aut peregrina, sed vel Scripturae Sacrae, vel Augustanae Confessionis vel Formulae Concordiae, vel denique aliorum sinceriorum Ecclesiae Doctorum verba usurparet, gratae etiam se studuisse brevitati, et verbis paucissimis rerum summas complexum fuisse, suis pronunciatis ubique Scripturae integra subjunxisse testimonia, nilque in re Theologica asseverasse, nisi quod Scripturae S. firmari possit documentis. Hinc etiam coelestem illam virtutem, Pietatem seriam et infucatam sibi quam maxime habuit familiarem, in Nomine JESU omnia inchoavit, et Ecclesiae tum temporis afflictissimae causam supplex quotidie in Dei Consistorio precibus egit ardentissimis. Propria ipsi salus felicitasque invisa propemodum videbatur, nisi cum Ecclesiae Proximorumque salute foret conjuncta. Nec quiquam

fere desiderari patiebatur, nisi in commune hoc prodesset, haec praecipue res illi curae fuit, cui singula diei momenta censebat impendenda. Cumprimis autem odia atque simulcates in scandalum Ecclesiae erupturas, maximâ prudentia composuit ac moderatione, nec pertinacissimis ullam dissentiendi materiam reliquit et occasionem, pro ingenti etenim humanitate sua collisos facile conciliavit ac permovit reluctantes, nec non lapsos placide objurgatos erexit, et ad saniorem revocavit mentem. Saepe ex contumaci Ordinum Germanicorum discordia insignem aliquam Reip. mutationem et ingens Religionis periculum est ominatus. Imo vero praesagiebat Vir prudens, multisque experimentis eruditus Theologus, et qui futura poterat ex praeteritis praevidere, horrendas seculi calamitates, et saepenumero tristissima posteritatis fata miseratus, in planctum et profundos gemitus pectus effundebat. In Magistratibus suis officijsque Academicis sic sese componebat, ut sine contemptu facilis, sine terrore verendus, in alios temperatus, in se severus censeri potuerit. Nec possumus non admirari summam ejus mansuetudinem, quâ malevolorum quorundam sermones et odia, quâ obtrectatorum calumnias, et quidquid cujusque male adfecti petulantia ac pravitas in magnas virtutes amplissimaque merita sibi solet permittere, superavit ac vicit. nobilius longe putans calcare ac spernere talia, quam ulcisci acrius et vindicare. Non raro animi recreandi gratia

quaerebat secessus, et plerumque in hortis suburbanis ab urbano strepitu, inceptisque saepe curis remotus, se totum studijs et contemplationibus divinis tradebat. Talem denique se gessit Hafenrefferus, qualem Primarium in tanta Academia decuit Theologum, tam continentem, tam temperantem, tam liberalem in egenos, tam benignum erga omnes, tamque inimicum turpis lucri, ut hoc uno nomine vel omnium Episcoporum Episcopus hoc aevo dici potuisset, incomparabili bonae conscientiae et pietatis quaestu contentus, et saepius ingenue professus: Non posse se simul et Sacrosanctis Biblijs scrutandis, et profanis divitijs coacervandis studia curasque impendere. Crebro ille laudabat, uti laude omni majus est pulcerrimum Johannis Brentij factum, quo centum aureorum honorarium, a Duce Wurtembergiae Christophoro pro dedicatione Commentarij in Epistolam D. Pauli ad Romanos oblatum, modestissime recusaverat, ne scil. occasione Scriptorum Theologicorum nummos conquirere, et Theologiam venalem facere velle videretur. Cum tandem vitae finem sibi imminere Hafenrefferus animadverteret, promptissimus in Salvatoris sui brachijs uti antea vivere ita etiam mori cupiebat, Eique, cui dudum se tradiderat, in ipsa etiam exhalatione se committens, vitam beate actam, beatissime placidissimeque aetatis anno octavo et quinquagesimo finijt.

Liber Locorum Theologicorum, a D. Hafenreffero conscriptus ad Candidum Lectorem.

Opera.

Loci Theologici, Francofurti, 1613. Lubecae, Wittebergae, et Tubingae editi. in 8.

Templum Ezechielis, sive in IX. postrema Prophetae Capita commentarius, non tantum genuinam textus et expeditam interpretationem, una cum Templi admiranda Spiritus S. cura et studio delineati, Architectonica, aeneis formis expressa; verum etiam de praecipuis Religionis Christianae capitibus jucundas et utiles meditationes continens, etc. Francof. fol. 1613.

Revelator punctorum vigilantissimus, hoc est praeceptiones, nova methodo et via punctandi rationem et artificium in Hebraea lingua explicantes. Tub. 1619. in 8.

Oratio funebris in obitum Stephani Gerlachij. Tub. 1614. in 4. item in obitum Jo. G. Sigvvarti. ibid. 4. 1619.

D. BALTHASAR MEISNERUS.

MAgis Scriptorum sive monumentorum editorum praeconio, quam cujusquam elogio illustris Meisnerus, lucem hanc vitalem hausit Dresdae, anno post Christum natum supra sesquimillesimum octuagesimo septimo, ex Patre Balthasare, Dresdensi Symmista, et Matre Anna,

Francisci Cranzij Ministri Electoralis filia. Prima sui juventa sciendi maxima flagravit cupiditate, solliciteque bonis (Parentum curâ) adhibitus est literis, cumque ijs instudijs plurimum profecisset, factum, ut quâ aetate alij vix Arma Virumque legunt, et apta sermonis concinnitate stylum formant, ipse positis longe bis literarum quasi nucibus, ad Academiam Wittebergensem proficisceretur, Philosophicis primum, dein sublimioris commatis artibus operam daturus. Laureâ insignitus publice, in Scholis quâ praelegendo, qua disputando se exercebat, eo emolumento ac fructu, ut brevi spatio in Adjunctorum (quos vocant) Sophicorum ordinem sit cooptatus. Mox animum ad peregrinationes adjecit, annoque seculi currentis nono iter ingressus, varias perlustravit Academias, et summis Ecclesiae Doctoribus mirum in modum sese probavit. Wittebergam revocatus, Moralis Philolosophiae publicam suscepit professionem, et cum spartam hanc aliquandiu praeclare exornasset, cathedram conscendit Theologicam, Doctorisque non titulo solum, verum genuino etiam charactere maxime conspicuus apparuit. Tantam quippe in ista functione famam sibi comparavit, ut ob singularia dona, quibus per Dei gratiam eminebat, in pretio Magnatibus, omnibusque sincerae religionis aestimatoribus in oculis animisque fuerit. Vel sola scriptorum pariter ac meritorum illustrium multitudo, Virum egregium

aeternitati consecrare neutiquam desistet. In praecipuis equidem Theologiae partibus maximo cum orthodoxae Ecclesiae fructu atque commodo desudavit, et praeclarum tum scientiae, tum prudentiae Ecclesiasticae exemplar exhibuit auditoribus. Ante omnia Philosophiae abusum tollere studuit, apateticum cumprimis et sophisticum, verumque disciplinarum ancillantium in Sacris usum in Tripartito Philosophiae Sobriae opere exquisite demonstravit, quinimo omnes veluti Theologiae fundos summa excoluit in, dustria, et distinctis quasi areolis Didacticae non minus quam Elenchticae, Exegeticae pariter ac Practicae Theologiae spatia distribuit. Muros etiam destruxit Ecclesiae Romanae, quos Reihingius tum adhuc a Pontificijs stans partibus exaedificaverat, similiter et excubias, quas idem Jesuita vindiciarum gratia statuerat, fortiter prostravit. Sed et cum Calvinianis ac Photinianis felicissime est congressus, et sub vitae finem in totius Theologiae integro Systemate constituendo fuit occupatus. Quanta etiam accuratione perspicuitate et spiritus alacritate Exegeticam et Practicam excoluerit Theologiam, documento sunt varia Commentariorum, Meditationum Evangelicarum, concionumque ab eo editarum volumina, nec non celebris illa de fide Lutherana capessenda consultatio, quâ Practicae simul et Didacticae Theologiae habitum coram toto Orbe Christiano demonstravit. Tanta in

Rem Ecclesiasticam merita aequabat Morum vitaeque honestas et insignis Prudentia. Prudentia inquam, tum Christiana, quas piorum est propria, ad vitam spiritualem contra multiplices Mundi et Daemonum fraudes tutandam; tum Ecclesiastica, (quae Christianae ramus est,) Doctoribus Professioribusque apprime necessaria, cujus per omnem vitam publicam illustria specimina documentaque edidit. Nihil quippe agebat temere, priusquam moliretur aliquid, consultabat, quum consultasset, citius pene expediebat quam consultaverat. Iracundiae aut odio nullus erat in ipsius corde locus; non vultus ejus, non frons, non color, non sermo, non manus, non gressus, unquam irati animi signum ostenderunt. Paci unice studuit, cunctis prodesse, nulli nocere, et de omnibus bene mereri voluit. Quod si mores auditorum corrigendi erant, non uno, qui circumforaneorum mos est, collyrio medebatur omnibus, sed pro personarum diversitate diversa eaque saluberrima expromebat pectore consilia. Animus aliquando ferebat defectus omnium Hierarchiarum notare, certamque praescribere medendi rationem, multa tamen prudentia ad institutum sanctissimum perficiendum opus esse Vir optimus probe deprehendit. Qui etiam (divinâ suffultus gratia,) congenerem sibi fecerat non solum sinceram pietatem (quâ de peculiaris precum libellus, prousu quotidiano ab ipsomet conscriptus testatur) verum egregiam erga quosvis humanitatem.

Omnibus blandus erat Meisnerus, erga pauperes misericors, afflictis promptus, hostibus benevolus, cujus virtutis peculiare monumenrum sibi statuebat in dicto Christi: BEATI MITES. Superbiae struma saeper adnascitur Scientiae; Noster vero exquisitam semper prae se ferebat humilitatem, praeclarisque animi sui dotibus non solum totam Saxoniam, sed exteros quoque, imo omnes Orbis Christiani partes mirifice collustrabat. Sub finem anni sexti et vigesimi currentis aevi febri laborare coepit ardente, ad quam cum alia accederent symptomata, factum est, ut nono et vigesimo Decembris die post mediam noctem decederet, quum quadragesimum aetatis annum nondum plene exegisset. Ita vixit Meisnerus, nec tam obijt, quam abijt in Coelestem Academiam, nunc inter beatos coruscat; et sui Symboli: BEATI MITES eventum experitur.

In Tumulum B. Meisneri.

Elogium B. Meisneri, Philosophiae Sobriae praefixum a Christ. Helvico S. Th. D. et Hebr. L. P. P.

Opera Latina.

PHilosophia Sobria, hoc est Pia consideratio Quaestionum Philosophicarum in Controversijs Theologicis, quas Calviniani moverunt orthodoxis, subinde occurrentium. Jenae, 1655, in 4. et Witten. 1655. in 8.

Ejusd. Philos. Pars secunda, in qua Problemata Lexica et Logica in Controversijs Papisticis occurrentia succincte discutiuntur. ibid. in 4.

Ejusdem Pars Tertia, in qua Problemata Ethica et Politica in Controversijs Papisticis occurrentia discutiuntur, in 4.

Dissertatio de Antiqua et vitiosa Theologice disputandi ratione, Giessae 1611. in 4.

Scholae Academicae, h. e. Disputationes quinque de unione personali duarum Natur. in Christo, communicatione Idiomatum, causis peccatorum, Regimine Eccles. et de fide Lutherana capessenda, cum orationibus aliquot. Witteb 1612. in 4.

Meditationes Sacrae in Evangel. Dominicalia, ibid. 1620. in. 8. in Evangel. Festivitat. annuarum, ibid.

Dispuratio de fide Justificante, Photinianorum et Pontificiorum erroribus opposita, ibid. in 4.

Consultatio orthodoxa de fide Lutherana capessenda, et Romana Papistica deserenda, opposita Leon. Lessio Jesuitae, Giessae, 1611. in 4.

Anthropologice Sacrae de statu integritatis et corruptionis Decas prima, item secunda de Gratia Dei et Praedestinatione fidelium, it. Decas tertia, ad statum reparationis pertinens, etc. Witteb. et Argentor. 1619. in 4.

Dissertatio de Legibus, in 4. libellos distributa, quorum I. agit de lege in genere, II. de lege aeterna, III. de lege Naturae, IV. de legibus humanis Politicis et Ecclesiasticis. Witteb. 1617. in 8.

Excubiarum Papisticarum quas pro muris Eccles. Rom. protegendis J. Reihing in medium produxit, depulsio, Witteb. 1620. in 4.

Prima fidelis admonitionis victoria, reportata de Joh. Paulo de Czarnkovv, Witteb. 1626. in 4.

De Calvinismo fugiendo ob principium ejus incertum, quod est rationis speculatio, Wirteb, 1614. in 4.

Disputatio pro [gap: Greek word(s)] verborum institutionis Coenae Dominicae, ibid. 1615. in 4.

Disputationes Theologicae de praecipuis quibusdam controversis Christianae doctrinae capitibus, conscriptae contra Pistorium, Marp. 1606. in 8.

Hoseas, novo commentario per textus analysin et exegesin illustratus, Witteb. 1626. in. 8.

Oratio inaugural, de generalibus impedimentis practicis, Witteb. habita, Lipsiae 1612. in 4.

Brevis admonitio de Cornelij Martini maledicentia, iniquitate et in Logicis suis legibus observandis negligentia, ibid. 1621. in 8.

Opera Germanica.

PRima et secunda probatio Rel. Calv, Witteb. in 4. 1621. Respons. ad Quaest. Jes. ubi vera Ecclesia fuerit ante tempora Lutheranae reform. ibid. 1621. in 12.

D. BALTHASAR MENTZERUS.

FElixilla tellus, quae gloriosissimam hanc arborem edidit anno a partu virgineo supra sesquimillesimum sexagesimo quinto, Allendorfia est, oppidum inferioris Hassiae ad Verram fluvium, Thuringiam versus situm, Salinis optimis sic satis celebre. Pater fuit Justus Mentzerus,

Praefectus fontis Salinarum, Mater Margareta Zahnia, Senatoris Allendorffensis filia. Duodecennis puer in celebrem Scholam Hersfeldensem est deductus, ubi tanto studio artes et linguas coluit, ut anno aetatis decimo octavo Marpurgum profectus, mox Magisterij honoribus ornatus, tum in numerum stipendiariorum Majorum ut vocant sit receptus, et quamvis mira eo tempore valeret ingenij felicitate, ut cum Chrysippo (qui a Praeceptore nihil requirebat aliud quam dogmata, inventurum se ajebat rationes quibus ea fulciret,) de [gap: Greek word(s)] laude contendere potuisset; noluit tamen cum mortuis tantum praeceptoribus rem habere, sed et viva voce docentibus assidue adhaerere, recordatus illud Plinij junioris: Legendi semper occasio est, audiendi non semper praeterea multo magis ut vulgo dicitur viva vox afficit. Nam licet acriora sint qua legas, altius tamen in animo sedent, quae pronunciatio, vultus, habitus gestus etiam dicentis affigit. Tantam vero, labore sedulitateque sua Mentzerus de se fecit apud omnes opinionem, ut Professores negotijs praepediti (exemplo rarissimo) suas publice legendi vices ei demandaverint. Mox erudita Mentzeri pietas, piaque eruditio Aulam conscendit, atque in Sereniss. Principis Ludovici Senioris Hassiae Landgravij oculis resplenduit, ut ab Illustrissima ejus Celsit. meliori Provinciae addictus, Ecclesiaeque Kirtorffensi sit praepositus. Septimo dehinc Ministerij sui anno Pastor Kittorffensis, (qui

summopere onus Ecclesiasticum etiam in pago formidaverat) ad publicam professionem Theologicam et Alumnorum Hassiacorum Ephonam vocabatur, eamque Spartam sibi reluctanti impositam exquisite ornavit, cunctasque praeclari Theologi implevit partes. Vigilabat etenim non pro commisso solum grege, verum pro tota quoque Ecclesia, contra grassantes lupos, contra scandala Ecclesiae domum labefactantia, morum quoque modestia et decora humilitate ornatissimus. Evexerat DEUS illum in altum Dignitatis et Authoritatis gradum, fungebatur maxima cum laude munere Professorio, et incredibili cum commodo studiosae juventutis, nequenquam tamen alto supercilio despexerat, ac licet domi gravissimis esset negotijs obrutus, facile tamen omnes admittere, suaviter excipere, verbisque factisque juvare amaverat. Certatim in eo elucebant innumerae corporis animique dotes, quibus inter coeteros unus maxime insignis et conspicuus eminebat, os decorum, insignis facundia, quique potissimum Dei servum decebat impavidi animi summus vigor, qui nullo frangeretur periculorum metu, tantaque ingenij praeclari facultas, quae in difficilioribus causis aliquid exquisitum et cum paucis commune semper afferret. Quid quod in omni propemodum eruditionis genere excelluerit Menzerus, et in Medicina quoque tantos fecerit progressus, ut doctissimi Mceicorum eum saepius sint admirati.

Animum semper excolebat, nunquam segni se tradebat otio, saepe cum detrimento valetudinis et asperrimorum dolorum exacerbatione. Pedibus manibusque captus, ut scriptioni et Librorum volutationi ineptus esset, varia secum consilia de Re Eclesiastica volutabat, apteque pariter et acutê, ornate non minus quam lepide de varijs rebus disserebat. Quantam, bone DEUS, prudentiam in consilijs promendis ostendit! Quantâ morum suavitate sibi omnium amorem conciliavit! Quanta suadâ cunctorum frequenter animos flexit ac vicit! Clarissime semper apparuit Virum esse, qui prudentia sua summis se pariter ac infimis gratum et acceptum redderet. Scriptis ad haec praeclaris totam Christi docebat Ecclesiam, eorum plurima evulgatidi ansam dederunt Neo- Marpugenses, facto infelici quodam schismate Academico, ibi Anatomiam eorum, quâ sanae doctrinae praecipua capita odiosis nominibus traduxerant, mascule dissecuit et in pulverem comminuit. Paderbonensis quidam incenderat Lucernam (ut ipse apellabat) Evangelicam, quâ Pontificiam sub una specie communionem et alios similes errores stabilire laboravit, eam examinandam sum serat Menzerus, tamque modeste dilucideque Christi mentem exposuerat, ut cunctis puritatis Evangelicae amatoribus satisfaceret. Eilshemius Pastor Emdanus [gap: Greek word(s)] ediderat, quo verae religionis [gap: Greek word(s)] multis modis corrumpere studuerat, quod Noster edito pseudocimelij

examine praeclare vindicavit, imo ipsius Synodi Dortrechtanae de absoluto Electionis et Reprobationis decreto, ut et Sanctorum perseverantia falsam opinionem detexit atque profligavit. Astes etiam machinationes et fraudes Pistorianas ex Verbo Dei manifestavit, et Paulo Steinio fraternitatem Evangelicam crepanti, ad eamque Lutheranos crebro invitanti verae et sincerae frauernitatis spiricualis fundamenta pie et erudite demonstravit, nec minus Sadeelis defenforem Martinium modesta et solida responsione repressit. Praetereo auream, quâ Augustanae Confessionis assertores genuinos beavit Exegesin,, sileo quam plurima scripta polemica. Fuit alioquin mansuetissimus, adversariorumque et Apostatae cumprimis Pistorij convitijs nihil unquam commotus, hoc solum alicubi reposuit: De convitijs et maledictis constanter affirmo, scommata ac dicterta tam me non curare, quam corvorum aliarumque obscoenarum avium per medium aerem volit antium crocitationes atque gartitus. Fuit de Menzero semper Theologorum aevi hujus summorum judicium honorificentissimum. Fuit ille et pietate insignis, qui post Theologiam multis annis illustratam, innumerabilesque ad ejus studium discipulos inflamnatos, ac ingentem cum lectionibus, tum commentarijs cladem hetero doxis illatam, orthodoxis magnum robur, affictasque religioni insigne solarium et praesidium importavit. Fuit (ut paucis multa complectar) Doctor ver e Magnus Sed quam triste verbum est Fuit! Fuit magnus

et nunquam satis laudatus Theologus, sed desijt esse, attamen feliciter, semper enim suum illud symbolum t [gap: Greek word(s)] ! meditabatur, et dudum se ad pium praepararat abitum. Ubi autem terminus vitae temporariae imminuit, meditatio adque mortem praeparatio fuit ferventior. Senserat vir sagacissimus calore se pristino destitui, vigorem corporis marcescere, imo omnia membra inusitata gravedine fundum petere: inde colligebat mortem jam jam fores pulsaturam, quam adventantem tantum abest ut formidaverit, ut potius alacri exceperit vultu. Mox suaviter obdormiebat, et spiritum ad Coelestium beatorum Spirituum mansionem anno currentis seculi septimo et vigesimo emittebat.

Epitaphium sepulchro B. Menzeri inscriptum. [gap: Greek word(s)]

MARTINUS HEL VICUS

TOM. I.

Exegesis Augnstanae Confessionis, cujus Articuli XXI. breviter et succincte explicantur, et subjecta [gap: Greek word(s)] illustrantur.

Collatio Augustanae Confessionis cum doctrina Calvinianorum, e Tomo I Dispp. Gissensium desumpta.

Anti- Crocius, seu Decuria Disputationum oppositarum Apologetico Ludovici Crocij, qua defenduntur et illustrantur tres primi August, Confess. Articuli de DEO, de peccato originis, et de Christo.

Abstersio Calumniarum Crocij, quas in secunda parte Conversationis Prutenicae D. Menzero impingere studuit.

Anti- Sadeel, seu Elenchus Errorum Antonij Sadeelis, in libello deVeritate Humanae Naturae JESU Christi.

Elenchus Alter Errorum Ant. Sadeelis in libello de Sacramentali manducatione Carnis Christi, cum annexa tractatione de spirituali manducatione Carnis Christi.

TOM. II

Disputationes IX. Anti- Steinianae, quibus examinatur defensio Concionis Irenicae a P. Steinio habitae.

Manuale Catholicum, seu breve Compendium verae antiquissimae et Catholicae doctrinae.

Apologia Disputationis primae Anti- Pistorianae. Hactenus opuscula Tomis duobus comprehensa.

Prodijt 1607. Menzeri Tractatus de Electione filiorum Dei ad Vit. aeter. Gis. 4.

Opera Germanica.

Collatio Aug. Conf. et doctrinae Calvin. germanice edita est Giessae 1609. in 12.

Censura Evangelica Clinodij Frisij a Dan. Bern. Eilshemio editi, Gies. 1618. in 4.

Christianum judicium de fractione panis in S. Coena, oppositum Dan. Angelocratori. Giess. 1606.

Breve Judicium de prolixa censura Pastoris cujusdam Bergensis, circa artic. de Baptismo. ibid. 1618. in 4.

Decisio quaestionis: Utrum homo e duabus partibus essentialibus anima et corpore; an ex tribus; Spiritu Anima et Corpore sit compositus, quibusdam Weigelianis oppos. ibid. 1623. in 4.

Opus MS.

TRactatus de Studio Theologiae recte instituendo Giessae 1609. a D. Menzero dictatus, extat in meo Museo.

D. FRIDERICUS BALDUINUS.

IS est, qui Ecclesiae insigne decus tam vitae innocentia quam doctrinae eruditionisque praestantia attulit, sibique felicem memoriam conciliavit. Et Sane si de cujusque ingenio ac facultate ex celebritate Nominis judicare liceat, paucos video anteponendos Balduino, nato

Dresdae Anno Christi M DL XXV ex Patre Paulo, honestissimi nominis cive, et Matre Magdalena Sperlingia et ipsâ optimâ foeminâ. Puer in Scholam patriam traditus pro ingenij (quod egregium nactus,) docilitate brevi ita profecit ut commilitones suos facile praeteriret Progressus hinc ad studia graviora Wittebergam adijt, et post decursum Philosophiae universae stadium, sacra studia eo animi ardore complexus est quanto vel maxime potuisset. Quamvis autem initio ob tenuitatem (quâ constrictae Parentum res,) arete Balduino vivendum esset, tamen virtute ac eruditione sua mox impetravitut fatis melioribus donaretur. Vix metam studiorum suorum attigerat, cum erudiendis alijs se addixit, ac ne praeclarum ejus ingenium jaceret diutius, et situ quodam obsolesceret, Celsissimus Saxoniae Pro- Elector Fridericus Guilielmus porrexit manum, et numerato non uno stipendio ejus sublevavit fortunam, ut egregie coepta studia non promovere modo, sed et commodius quam ante tractare posset. Hoc fretus praesidio mirum quanta alacritate animi, qua contentione per omne literarum genus fuerit grassatus, et quo uberiore ingenio erat praeditus, hoc minus angusta et tralaticia eruditione erat contentus, ad vetustissimorum Ecclesiae Doctorum exemplum, qui priusquam SS. Literarum studia aggrederentur, in Grammaticorum, Sophistarum ac Philosophorum Scholis se exercebant

probe ac praeparabant. Inter Adjunctos quos vocant Collegij Philosophici adscriptus, cum AEgidio Hunnio et Davide Rungio publicis Theologiae Professoribus Ratisbonam, ubi Colloquium cum Pontificijs in stituendum erat profectus est, ijsdemque inexcipiendis et consignandis actis dictisque Colloquij egregiam navavit operam Inde reversus Fribergam vocatur, ut ibi Diaconi partes susciperet, quas cum per sesquiannum administrasset, Olsnicensis in Voitlandia Superintendens ordinatus est. Mox tamen Ecclesiae huic (quam XIV. mensibus rexerat) valedicere et Professionem in Academia Wittebergensi tum vacantem suscipere jussus; communibus denique Academici et Oppidani Magistratus suffragijs in Magnanimi illius Theologi Georgij Mylij Augustani locum surrogams, et EcclesiaeWitteb. Antiste designa tus est. Qua fide et diligentiâ, quâ sermonis gravitate, mentisque constantia, quanto judicij rigore, quâ moderatione denique et prudentia spartam istam splendidam ornaverit, dicere neutiquam conabor. In utraque profecto cathedrâ Doctoris partibus ingenti cum solertia fungebatur. Quoties suggestum ascendebat, omnium oculos atque aures in se convertebat, nemo sine fructu discedebat, ac proin frequentissimis adeo concionibus audiebatur, ut ex concursu facile intelligeretur quis sermonem esset habiturus. Pietatem tam suavitercommendabat, velut instillaret, adversantium strophas (sacro

textui vim facientes) mascule detegebat, et acute refutabat, quo de cumprimis ex quisiti ejus in Paulinas Epistolas commentarij testantur, omnia terminabat precibus, nulla Orbis Christiani necessitate Deo non humillime ac intensissime repraesentata. Cum in sacra militia apprime esset versatus, spiritu pariter ac successu magno Religionis suscepit defensionem. Volumen spissum sub specioso nomine Hodegi ad veritatem divinam ducentis Ungarico idiomate ediderat Petrus Pazmannus, oninibusque thrasonice persuadere conabatur, nostros Doctores contra illud ne hiscere quidem posse. Ad cujus libri, veluti Turris cujusdam Babylonici destructionem sine mora se accinxit Balduinus, verique Catholicismi Phosphorum conscripsit, quo viam ad Veritatis Evangelicae Arcem ostendit pariter ac ambages variaque Hodegi declinare docuit, quemadmodum et egregijs in articulos Schmalcaldicos disputationibus, varijsque in Scripturam S. commentarijs, inprimis Conscientiae casibus decidendis utilissimam atque salutarem Ecclesiae verae operam collocavit. Nec quisquam facile tam imperitus est qui non intelligat, quantum splendoris et dignitatis, quantum incrementi et emolumenti in Rem Theologicam ex Balduino redunda verit, quippe qui maximos quosque Viros imo praecipuos etiam Augustanae Confessioni addictos Principes in Virtutis suae traxit admirationem. Cumprimis autem semper studebat ut in Ecclesia orthodoxa pax

servaretur atque concordia, et quaecunque intervenire possent scandala praeciderentur. Proximi utilitas omnium laborum atque cogitationum ejus unicus scopus erat, unica meta, hanc dies noctesque recognovit, hanc exquisivit. In cunctis humanitatis officijs exhibendis fuit promptus, in levandis egenis munificus, in functionibus obeundis providus, in erudiendis discipulis sedulus, verbo, in juvandis cunctis semper paratus. Constantissimo etiam animo ea pertulit, quae sicuti ignis argentum et aurum, corda piorum in hâc miseriarum ustrina probare solent, et patienter sustinuit durissimas afflictiones, quae non secus ac caminus figuli vasa, animos justorum in hoc aerumnarum furno tentare solent. Tentabatur sane varijs morbis et infirmitatibus, quas sedentaria vita laboresque assidui accerserant, et eâ cumprimis hyeme male habere coeperat, quâ (utiet praecedente anno) Theologorum Conventibus Dresdae et Lipsiae super quibusdam Religionis negotijs institutis, nec non solenni Synodo cum magno Ecclesiae fructu atque disciplinae sacrae incremento interfuit. Nihilo segnius tamen solita officij munia strenue obijt, nec quicquam in consummati Theologi partibus adimplendis desiderari passus est, hoc omni studio agens, ut commissum sibi ovile melius quam ipse haberet, ne dum de se sollicito nimium Ecclesia aliquid caperet detrimenti. Ad istum modum quum vires prosternerentur penitus, et praeter vehementissimam tussim tumores, quos

contraxerat dudum, magis magisque incrementa sumerent, factum, ut anno millesimo sexcentesimo vigesimo septimo ipsis Kalendis Maij, quam paulo ante SS. Domini Coena refecerat animam, in manus Creatoris atque Salvatoris sui traderet, deque vitae statione, virtutum magis quam annorum senio aestimandus, decederet ac emigraret. Quum vero Maximo huic Viro dignum praeconium persolvere ne disertissimum os possit, nos religiosius virtutes illius venerati videbimur, quo magis de ijs siluerimus, quanquam de ijsdem tot scripta praeclara et magno Ecclesiae emolumento edita minime silebunt.

In Effigiem D. Friderici Balduini.

PAULUS ROBERUS D. Opera Latina.

ADventus Christi Typicus, seu Doctrina de Adventu Christi in Carnem, ad Judicium, ad mentes denique hominum typis V. T. adumbrata, Wittebergae 1620. in 8.

Passio Typica, complectens personas res et historias V. T. in quibus passio ac mors I. C. praefiguratur, ibid. 1616. in 8.

Hypomnemata Homiliarum in Evangelia Dominicalia et praecipuorum festorum totius anni, ut et in passionem Dominicam, ibid. 1621. in 8.

Commentarij in Psalmos Davidis poenitentiales, cum textu trilingui Hebraico, Graeco, et Latino, ibid. 1609. in 8.

Commentarius in omnes Epistolas Pauli, in quo praeter analysin, explicationem et paraphrasin textus, multiplices communefactiones ex textu eruuntur, etc. post editiones Wittebergenses cum Indice Novo et generali D. Jo. Olearij prodijt Francofurti, 1654. in fol. et postea in 4.

Idea Disputationum Biblicarum, quâ ratio tractandi textus Biblicos in concionibus ad populum praeceptis et exemplis monstratur, Witteb. 1622. in 8.

Defensio Augustanae Confessionis, ejusd. Apolog. et Form. Concordiae, opposita invectivae P. Pazmanni, Witteb. 1623. in 4.

Diatriba Theologica de Antichristo, in gratiam cujusdam Casp. Sciopij, Witteb. 1615. 8.

Disputationes XXII. pro Articulis Schmalcaldicis habitae in Acad. Witteb. ibid. 1606. in 4.

Flosculi et Emblemata praecipuarum Absurditatum Jesuiticarum in Colloquio Ratisbonensi. ibid. in 4.

Epistola Apologetica, in qua respondetur Epistolae Mart. Becani, Witteb. 1610. in 8.

Examen Apologetici Schoppiani pro libris Bellarmini de Indulgentijs editi, Witteb. 1605. in 4.

Hyperaspistes Lutheri adversus maledicam orationem Nic. Serarij, Lips. 1603. in 4.

De Disputat. Lutheri cum Diabolo tractatio Theologica et Scholastica, ibid. 1605. in 8.

Phosphorus Veri Catholicismi, facem praelucens legentibus Hodegum P. Pazmanni, Witteb. 1626. in 4. ejusdemque defensio, ibid.

Examen Compendij Theologici recens correcti a D. Christ. Pelargo, Witteb. 1617. in 4.

Castigatio Censurae cujusdam Calvinisticae de Commentarijs D. Pelargi in Damascenum, ibid. 1612. in 8.

Disputationes tredecim pro Aureolo visitationis Misnicae libello, quatuor articulos tractantes I. De Coena Domini, 2. De Persona Christi. 3. De Baptismo. 4. De Praedestinatione, Witteb. 1607. in 4.

Oratio panegyrica de Synodo Evangelicorum generali, D. Pareo opposita, Witteb. 1614. in 4.

Oratio de quadruplici facie Ecclesiae N. Test. a temporibus Christi et Apostolorum ad hoc usque seculum, Lips. 1611. in 4.

Collegium SS. Trinitatis, seu Disputationum Theologicarum Dodecas de arduo Mysterio SS. Trin. Photinianorum Mataeologiae opposita, ibid. in 4.

Tractatus luculentus posthumus de Casibus Conscienti, Lib. IV. comprehensus, ibid. 1654. in 4.

Opera Germanica.

REsponsio ad XII. rationes Calvinianor. dogmati Lutherano de SS. Coena oppositas. Witteb. 1614. in 4.

Antapologia, seu vindiciae Responsionis ad XII. rationes istas datae. ibid. adversus Politicum Berlin. 1619. in 4.

Tractat. de Imaginibus Christi et Sanctorum, ibid. 1612. in 4. cum vindicijs adversus Abrah. Scultetum, ibid. 1619. in 4.

Hypomnemata Evangelica in serm. vernac. translata per Andr. Richardum. ibid. 1621. in 4.

Postilla Evangelica seu explicatio Evangel. Dominic. ibid. in fol. et Passionis Christi. 1625.

Meditationes Christianae de morte, ib. 1607. 5. Concionibus compreprehensae. in 4.

Conciones variae supremo honori Christiani II. Elect. Sax. dicatae, Lips. 1612. in 4.

Brevis admonitio de libro Gabrielis Rostokelij, quem Christiani Oeconomi titulo edidit, Witteb. 1618. in 4.

D. JOANNES WINKELMANNUS.

AD hunc quoque spectandum Theosophiae sincerae cultores invito, dignum plane qui in omnium seculorum memoria vigeat. Vix quisquam dicat quantos labores, quae odia et pericula pro vera Ecclesia unus Winkelmannus exceperit et sustinuerit. Patria illi (anno

LI. aevi superioris nato) Homberga fuit in Cattide sita, quinque milliaribus Marpurgo distans, nec divitijs solum affluens, sed Virorum etiam optimorum ferax, quorum alij Sacris perfuncti sunt muneribus, alij Illustrissimis Hassiae Principibus egregiam atque fidelem operam navaverunt. IIlos inter Doctor erat hic celebratissimus, cui in prima juventute commode accidit, quod Justus Vietor Alsfeldianae Ecclesiae Pastor petierit Hombergam, praeclarâque pueri indole perspecta secum duxerit Alsfeldiam, et acriores ad studia faces addiderit. Paedagogium itaque, dehinc Academiam ingressus, sic profecit, ut vix uno vel altero anno elapso supremos in Philosophia reportarit honores, mox tamen ad tantas angustias res familiares redactas esse deprehendit, ut de humili quadam functione Scholastica suscipienda seria agitare coeperit consilia. Ast cum ad docendum Evangelium Dominus Eum segregaverit, fautores illi et opima conciliavit subsidia, suoque effecit nutu, ut stipendio (quod vocant) majori Marpurgensi sit donatus, et Magni Doctoris AEgidij Hunnij benevolentiâ sublevatus. Agitabatur tum Christianae Concordiae negotium, ad quod conficiendum Hassiae Landgravius Guilielmus D. Jacobum Andreae denominaverat, unde spes Winkelmanno facta, fore, ut brevi Tubingam mitteretur, sed mutato mox consilio jussu Principis concionando pariter ac disputando Marpurgi se

exercuit, donec post Jeremiae Vietoris, Ecclesiarum per Hassiam superiorem Directoris et coetus Giessani Antistitis obitum Pastores unanimi consensu illum sibi delegêre Superintendentem, quod grave onus Winkelmannus (ritu licet modoque Apostolico electus) suscipere aliquandiu renuit, ut ad id cui ferendo par erat impellendus videretur. Creato tandem Praesuli labores curaeque in tantum fuerunt adauctae, ut professorium munus varia exinde senserit detrimenta, nulla tamen orthodoxa Veritas; quam ore et calamo maximoque studio limare non desijt. Erat quippe in eo summa ingenij foecunditas, et utriusque linguae usus et facultas omnium paratissima. Sed graviora fuerunt ea, quae in vera Religione conservanda ac propaganda subinde est molitus. Quamprimum exquisiti Thesium Theologicarum fasciculi, in Pauli Epistolas notationes, et Scriptorum quorundam heterodoxorum confutationes Winkelmanno authore lucem viderunt, multi insignesque Viri Deo conceptissimis verbis egêre gratias, nostrae Ecclesiae singulare illud nobilissimumque organum ex animo gratulati, tanti insuper Doctoris laudavâre zelum, scientiae praeclarae et diligentia sociatum, cumque non uni Hassiae natum crederent, alibi etiam ejus operam enixe (sed frustra) efflagitavêre. Quidam paucis complexus plurima, Winkelmannum fuisse scripsit Deo fidum, Ecclesiae probatum, suae inspectioni

commissis aequum, Collegis candide obvium, amicis benevolum, inimicis beneficum, inquilinis refugio, peregrinis auxilio, bonis oportunum, malis importunum, Academiae commendatum, Patriae natum, in nullum malitiosum, in omnes denique officiosum. Noluit equidem Winkelmannus solam jactare eruditio nem, aut Gnosticorum in morem tumidam et inanem multarum rerum quâ pollebat notitiam, sed veram affectavit, masculam et sanctam, inde demum sibi alijsque utilem, scientiam non sine verâ pietate, divina non absque Deo religiose est sectatus. Acris saepe illi cum Principe suo Gulielmo fuit concertatio, quae plerumque e constanti purioris fidei (quam Noster defendit) assertione, stupenda item Viri parrhesia, magnanimitate, et spiritus libertate insigni traxit originem, felicem tamen nunquam non est consecuta exitum, cum ira Principis deferbuisset, et insecuta clementia muneribus Doctorem generosum affecisset. Nihil jam dicere attinet, quae ipsi ab alijs etiam Magnatibus fuerint pericula, quibus malevolorum jactatus sit convitijs, quot literis (ut vocant) Reversalibus lacessitus, quot Satanae vexatus tentationibus, quibusque damnificis technis tandem quinto aevi hujus anno de functione professioneque sua dejectus sit atque exturbatus. Gemino postea muneri per Dei gratiam restitutus, cum ob senium vitam Giessas finire constituisset, officio Pastoris atque Superintendentis ibidem vacavit, sic tamen ut

Marpurgum quandoque profectus, lectionibus pariter ac Disputationibus Studiosos erudire haud intermiserit. Quid, quod aliarum etiam urbium Ecclesiae Scholaeque praesentem hujus Viri senserint industriam, qui summo in scribendo valuit judicio, prudentiâ in consulendo, in juvandis Ecclesijs felicitate, inque controversijs litibusque componendis dexteritate; qui per omnem vitam ingentem constantiam et patientiam prae se tulit, quam nec tentatiohum acerbissimarum occursus infregit, non aegritudinis acerbitas inflexit, nec vicinia mortis detrivit. Ex copiabiliosorum ac pituitosorum humorum primo maximis torminibus colicis misere vexatus, febre insuper tertiana dejectus tandem concidit, et reclinato capite animam anno aetatis septuagesimo sexto, seculi hujus septimo et vigesimo DEO Opt. Max. beatissime promptissimeque reddidit.

In Tumulum D. Joannis Winkelmanni.

Opera Latina.

FAsciculus Thesium Theologicarum, de controversijs horum temporum, Franc. in 8. 1610.

Notationes in Epist. Pauli ad Galatas, 1608. item in utramque Epist, D. Petri. in 8.

Commentarius in XII. Prophetas Minores, brevi paraph. et locor. Comm. annotatione conscriptus, Francof. 1603. 8.

Repetitio praecipuorum capitum doctrinae Christianae e S. Scriptura desumpta, Giess. 1618 in 12

Disputatio Theol. contra Errores Calvinianorum, quos P. Tossanus Germanicae Bibliorum versioni D. Lutheri a se editae in marg. assuit, Giess. 1617. in 4.

Necessaria responsio ad virulentum scriptum Pauli Tossani, sub tit. Apologiae ed. Giess. 1618. in 8.

In primo et secundo Tomo Disputationum Theologicarum Giessensium variae extant a D. Winkelmanno conscriptae, Giessae 1611. in 8. Nec non in quatuor Tomis Dispp. Theologicar. Marpurgensium, anno 1607. Marpurgi editorum in 8.

Disputationes Theol. de Controversijs in privato Collegio propositae, Giessae, 1610. in 8.

De Vita et Morte D. Georgij Hassiae Landgrav. Marp. it. de vita et obitu Jo. â Berlepschs. 1592. in 4. ibidem 1596. in 4.

Opera Germanica.

SOlida explicatio Verborum Instit. S. Coenae Giess. in 4. deque eadem conciones duae Giess. 1608. in 4.

D. JACOBUS REIHINGIUS.

NOn leve Reihingio ornamentum ac decus patricia apud Augustanos prosapia (ex quâ ortus est) attulit; sed longe majus nomen peperit publica Evangelij Professio, agnitaeque veritatis ad extremum usque halitum strenua propugnatio. Patria ipsi celebratissima Vindelicorum

Augusta fuit, in quâ vivere id est plorare coepit anno supra millesimum quingentesimum septuagesimo nono, Patre Jacobo Reihingio Patritio Augustano, Matre Catharina Vehlina, nobili item ornatissimaque foem na. Ea Conjugum biga satus Reihingius, ijsque postea artibus imbutus quarum capax prima aetas esse solet, ad Academiam Ingolstadiensem a suis missus, atque in disciplinarum incude positus, tantos sub Praeceptorum ductu fecit progressus, ut celeriter aequalibus antecelleret, et haustis calide literis, festinâ festivaque indole multorum vota praecurreret, hinc factum, ut sagaces ingeniorum aestimatores eum Ordini suo aggregarent. Etenim cum intra istius aetatis spatia consisteret, qua olim Romae toga pura dari solebat, votum nuncupavit, si ex morbo, quo graviter laborabat cum bona valetudine in gratiam rediret, se ordinem Clericorum Regularium, qui Societatis Patres apellantur, amplexurum. Societatem autem in vitâ et renitente Matre ingressus, in studio Philosophico Theologicoque adeo impigre et feliciter est progressus, ut brevi diversa docendi munia sibi delata atque imposita magna cum laude obierit, Poeticam quidem Oeniponte in Sodalium Collegio, Philosophiam autem et Theologiam Ingolstadij, eo successu ut Claudij Aquavivae Praepositi Generalis calculo dignissimus judicaretur, qui supremum in Theologia gradum reportaret. Ab eo autem tempore tantus tamque flagrans ipsius pro vindicanda

Ecclesiae Romanae authoritate zelus enituit, ut praeter tria solennia paupertatis castitatis et obedientiae vota, quarto insuper se obligarit, h. e. specialiter ad Pont. Romani arbitrium nutum voluntatem et placitum se totum composuerit, eidemque corpore et anima instar Pontificij cujusdam Soldurij se immolaverit. Factum hinc ut Societatis Patres cum (veluti certissimum fidei suae promachum) Principi recens tum ad eorum castra traducto Wolffgango Guiliemo Comiti Palatino Rheni, ex tanto Sociorum numero Concionatorem Aulicum destinaverint, ac simul provinciam stilum contra Evangelicos stringendi demandaverint. Quam spartam ut prompte et alacriter susceperat, ita praeposteri zeli quodam oestro percitus, unum hoc dies noctesque intendit, ut Augustanam Confessionem machinis quibuscunque posset, aut oppugnaret aut everteret, Pontificia vero dogmata (quibus innutritus ab ineunte aetate fuerat,) modis omnibus stabiliret. Sed cum Auditores ejus (hanc ipse in sermone Revocatorio Conversionis suae rationem reddidit,) magnam partem Evangelici, aut ad Papatum recens allecti, Scripturis assueti, Scripturas requirerent, et adversarij contra quos tunc dicebat aut scribebat, ad Scripturas identidem provocarent et compellerent; Scripturis Sacris illi inhaerendum fuit et insistendum, ne inter tenellos auditorum animos causam prodere videretur, itaque e Sacrarum literarum

monumentis Papatum firmare est ausus, sed frustra. Ipse tandem per coelestem radium detersa gravi mentis caligine cernere coepit, in maximis quibusque controversijs Sacras Scripturas contra Pontificios, pro Evangelicis stare apertissime. Talem scil. divino nutu exitum pugna gravissima habuit. O arcanas coelestis providentiae dispositiones! O mirum atque insperatum Coeli calculum! Divinitus nimirum accidit, ut e fremente atque saeviente Saulo, mitis placidusque Paulus factus fuerit Reihingius, imo electum quoque defendendae Ecclesiae orthodoxae vas et organum. Eâ ipsâ die quae descituris a puriori fide subditis praestituta et suprema erat, Reihingius (ad nostrarum partium homines seducendos jam jam destinatus) potentem Numinis vocem, quae FUGE, FUGE! illi in aures insusurrabat est sectatus, et post paucos dies, excubijs stipatus Angelicis in aulam Wurtenbergicam pervenit. Mox cum ex accurato examine mens et sententia ipsius satis esset explorata, ad publicam in Academia Tubingensi pervenit professionem. Vix pedem ibi fixit, vix trophaeum oratione revocatoria statuit, cum praeter sacrarum Controversiarum explanationem, munus quoque concionandi, et illustris Stipendij inspectio ipsi fuit concredita, quas functiones eximia dexteritate, decentique gravitate ad ultimum usque spiritum administravit, id sibi operae unice dari credens, ut quemadmodum olim

inter suos contentione maxima stabat pro erroribus, ita inter nostros pro veritate strenue dimicaret. Post Laqueos contritos, operas Araneorum dejiciebat, de obscuris perspicue, de perplexis ordinatim, de dubijs accurate disserebat. In quaestionibus controversis ut mire fuit acutus, sic in respondendo perquam promtus et expeditus. In publica luce libri illius versantur plurimi, qui velut germana pignora virtutem authoris sui testantur. Hos inter principe loco censetur Retractatio Enchiridij, olim contra Saxoniae Electoris primatium Theologum evulgati: Liber, quo perfectiorem a se dari potuisse, vel memoratus modo Saxoniae Theologus diffitebatur. Nihil jam dicere attinet quantis blanditijs atque promissis Reihingio constantiam extorquere laboraverint Sodales pristini, quam lautas illi fecerint pollicitationes; quam pingues proposuerint conditiones; quam lubricam illi permiserint optionem, utrum sc. in Lojolae familia manere, an vero in Canonicum aut Laicum se componere eligeret, dummodo ad sinum Ecclesiae Romanae rediret; quam astute charta pura (Itali biancam vocant) ipsi oblata fuerit, cui inscriberet quicquid animo collibitum esset suo, nec de approbatione Superiorum dubitaret; quam calide denique dicam an callide rem egerit Generalis Mutius Vitellescus, ut Reihingium sub vexilla societatis postliminio revocaret. Ne illum (ita Mutius in literis Româ ad Jacobi nostri fratrem

Collegij Jesuitico-Augustani Rectorem perscriptis,) timor severioris punitionis terreat, R. V. meo nomine securitatem omnem illi promittat: rogetque ne ex eo, quod Marco illi Antonio de Dominis accidit, de se conjecturam faciat, cum ipsi non solum paterno affectu, sed etiam maternâ indulgentia redire si voluerit, negotium sit futurum: et longe dispar sit ejus causa ab ea quae fuit M. Antonij de Dominis, etc. Tot vero blandimenta, tot illecebrae, tot melliti verborum globuli Reihingium in fide orthodoxâ firmatum de statu suo dimovere minime potuerunt. Constantiam enim ita sibi propriam habuit, ut omnes insidiantes scopulos surda aure praetervererit. Fucum etiam dolumque omnem ab ingenio suo proscripsit, nec ullam rem majori prosecutus est odio, quam novitium illum seculi genium, nefandaeque simulationis pestilens sidus, quo afflati plurimi, frontem aperire, mentem vero semper tegere solent. Sed nec ambitionis ulla in eo comparuere vestigia, illam sapientiae tineam, omnemque vanam ostentationem studio declinavit singulari. Fortissimo ad haec Patientiae Christianae clypeo excepit omnia malevolentiae pontificiae jacula, odij spicula, invidiae sagittas, ex hostium animis veluti pharatris evibratas, circumvolitantes in fames rythmos, literasque calumniosas magno contempsit animo, et malum malo haudquaquam curans alio, mala cuncta, mansuetudinis Christianae bono in bonum convertere studuit, qua etiam arte de hostibus cunctis insignem reportavit victoriam,

atque inter gravissimos fluctus egregiam obtinuit animi tranquillitatem. Praetereo caeteras Jacobi virtutes atque singulares animi dotes, obquas dignus fuisset longiori lucis hujus usurâ. Sed DEO Sapientissimo aliter visum, qui fidelem hunc ministrum e corporis ergast ulo et molesto curarum carcere ad triumphantem in Coelis Chorum perduxit. Sexto etenim conversionis anno nondum plene elapso, hydrope infestari coepit, cujus tumore postea vires collapsae, supremaque fati dies est illapsa. Etquanquam ex primo morbo convaluisse nonnullis videretur, ita tamen vires omnes morbi istius vis dejecit, ut post ultimam concionem in ipsa domuitione succumberet. Cum autem ex Medici consilio quieti se paulisper dedisset, invadente paulo post catharro suffocativo placidissime absque ullius doloris aut gemitus sigdificatione in Christo obdormivit, eque miserrimâ hâc aerumnarum valle ad coelestem illam vere SANCTAM CIVITATEM transivit, cujus MUROS aliquando in caligine sua extruxit.

Ad Reverend. Excellentiss. Virum D. JACOBUM REIHINGIUM Profess. in Acad. Tub. Orthodoxum et Celeberrimum ENCHIRIDII SUI RETRACTATIONEM EDENTEM:

Opera Latina ante Conversionem ad fidem Evangel. edita:

MUri Civitatis Sanctae, h. e. Fundamenta XII. Religionis Catholicae, quibus insistens Serenissimus Princeps Neoburgicus Lutheranismo abdicato in Ecclesiam pedem intulit, Colon. 1615. in 4.

Excubiae Angelicae Civitatis Sanctae, seu defensio prioris operis adversus Balthas. Meisnerum et Fabricium Bassecourt. Neoburgi 1617. in 4.

Opera post Conversionem edita:

LAquei Pontificij contriti, quibus adjuvante Domino liberatus, Liberatori suo Ter Opt. Max. libenter merito publicas gratias in Acad. Tub. dicere voluit. Tub. 1621. in 4.

Araneorum operae, quas contra. Laqueos Poqueos Pontificios contritos, texturam improbam suspenderunt Georg. Stengelius, Simon Schaitenreisser, et Laur. Forerus, stilo Reihingi dejectae, ibid. 1623. in 4.

Dissertatio de Vera Christi in Terris Ecclesia, adversus larvatum Jesuitam Dilinganum, ibid. 1622, in 4.

Funebrem J. Reihingi laudationem conscripsit Jo. Mart. Rauscherus, Tub. 1629. in 4.

Opera Germanice edita.

MUri Civit. S. germ. ed. Ingolstad. 1615. in 4. Enchiridium Catholicum, Manuali D. Hoc oppositum, Neoburgi 1617 in 4.

Laquei Pontificij contriti germanice prodierunt, Tubing. 1621. in 4. Sermo de Sacrificio Missae Papistico ibid. 1621. in 4.

D. WOLFGANGUS FRANZIUS.

CUm plurimos insigiles magnique nominis Theologos habuerit Academia Wittebergensisa, quos Franzio tamen multijugae eruditionis laude praeferret haud adeo multos aluit, ut qui egregiam explicandae Scripturae teneret rationem, et rara sermonis suavitate sese commendaret.

Plaviae is antiquo Variscorum et non incelebri oppido superioris aevi anno quarto et sexagesimo natus, Patremque Philippum Franzium Virum honestissimum sortitus, Francofurtum Marchicorum valde juvenis studiorum gratia missus est. Ad sublimioris autem vitae genus divinae providentiae arcanis; praeordinatus, ab ipso adolescentiae flore ad literas totum se vertit, inque ijs brevi tempore miros fecit progressus. Etenim ad optima quaeque amplectenda suopte ingenio (quo maximo praeditus fuit) natus cum esset, humaniores omnes disciplinas alte imbibit, mox ad Theologiam conversus, hanc divinam scientiam pleno ore et pectore delibavit, eaquepropter Praeceptorum Bonorumque omnium admirationi fuit et amori. Wittebergam delatus, sedem ibi obtinuit ingenio suo dignam, ubi quicquid vitae fuit, in perpetuo solidae laudis cursu peregit. Anno siquidem supra sesquimille simum nonagesimo nono Prosessor creatus est Historiarum, mox Doctor Theologiae renunciatus, et inde ad alias aliasque dignitates ac functiones ascendit, cooptatus tandem in Prosessorum Theologiae numerum et Templo quod in Arce est Academico praepositus. Hisce officijs quanta cum laude, qua legendo, qua disputando, qua conciones habendo sit functus, varia eximiaque testantur monumenta, quae velipse publicavit, vel publicanda commisit alijs. Haec inter insignem meretur commendationem Historia Animalium sacra, quam Theologi

pariter ac Philosophi in oculis huc usque habuerunt, in sinu foverunt, ejusque propter rerum et sententiarum copiam et gravitaten lectione mirifice sunt recreati. Quo in opere praestantissimo licet egregiam tradiderit studij allegorico sacri rationem, prudentissime tamen in praesatione Sacrae Theologiae cultores a nimio allegoriarum usu vel potius abusu est dehortatus, ne scil. (quae ipsius Franzij verba sunt) omnes et singulae conciones perstrepent hisce parabolis, sed cum judicio et selectu inque tempore adhibeantur. Quo etiam loco testatur se nihil magis Theologiae verae consecraneis commendasse, quam nativam verborum divinorum sententiam, ex eaque dependentes vel effluentes potius doctrinas, exhortationes et consolationes. De quâ ipsa (pergit) expositione et interpretatione Scripturararum, juxta maxime propriam et nativam DEI mentem citra omnes violentas alienissimasque a mente Spiritus Sancti detorsiones (hodie multis, illis etiam usitatas, qui non tam conscribunt ex bene ponderatis, quam subito homilias et conciones ex aliorum tantum describunt commentarijs et postillis) suo tempore prolixiorem manuductionem publicabo, ita temperatam, ut non solum exprofesso Theologis futuris, sed et alijs ad dijudicanda scripta propria et aliorum facilem, brevem et certissimam viam demonstrare queat. Natus hinc egregius Franzij de Interpretatione Scripturae foetus, quem ipsi nobiscum Adversarij

sunt admirati, nec minus aestimaverunt ea, quae in Schola docuit Sacrificiorum, et quae in Augustanam Confessionem adversus Photinianos maxime est commentatus. In mente etenim ejus coruscabat amussitata prorsus ac solidissima Rerum ac Controversiarum Theologicarum cognitio. Vix ullum orthodoxae fidei dogma Virum hunc latebat, nullam ignorabat haeresin, nullum Ecclesiae fatum, quo illa a primis Mundi cunabulis per omnes aetates exercita fuit ex historia sacra et profana non habuit perspectissimun. Quuid multis, erat in eo velut abyssus multifariae sapientiae et eruditionis, quae Philosophum, Philologum, Pholyhistora et Theologum deceat et exornet. Atque hinc fiebat ut fidei purioris capita omnia solidissime adstrueret, adversariorum strophas efficaciter refutaret, atque divina oracula evidentissime interpretaretur. Desaecato tamen animo cunctas tractavit controversias, noluitque committere, ut quis suspicaretur orthodoxam doctrinam non nisi corivirijs verbisque amarulentis defendi posse. Qui olim cum illo sermones contulere, adeo manifestum pacis et concordiae (quae quidem sine Veritatis dispendio obtineri potuit,) in animo ejus desiderium notarunt, ut nec suspicio quidem impetuosae pugnacitatis cuiquam de ipso potuerit suboriri. Medios quippe inter disputationum calores, eundem in scriptis contra adverlarios morem servans, tantum adhibere solebat moderamen, quod cunctis Di

sputatoribus in singularis exempli vicem meretur commendari. Quamvis vero lenitatis Christianae fuerit supra omnes amantissimus, in actionibus tamen omnibus serius et gravis extitit Gratiam favoremque juventutis studiosae non alia ratione quam privatâ publicave industria, nec non salutaribus ad pietatem et diligentiam adhortationibus captare didicerat. At licet petulantiores quosdam adolescentes, ut ea aetas solet monitoribus esse aspera offenderit, horum tamen plerosque jam viros eo nomine sibi aretius habuit implicatos. Quin imo gravissimis alicubi verbis compellavit eos Ecclesiae orthodoxae Ministros, quorum causa vel negligentia (ipsius Franzij verba adscribo) vel inscitia male audire coguntur omnes reliqui Ministri, quasi prohibeant, vel certê non satis urgeant bona opera. Inprimis autem disciplinae moderatae necessitatem nervose ostendebat, cum Templo Academico esset praepositus, tunc sine ambagibus professus est, se bonis fore Rectorem humanissimum, at in malos se graviter animadversurum. Dum autem hanc provinciam summa fide prudentissimoque zelo administrat, apoplecticum [gap: Greek word(s)] ipsum tentavit, sed portum tunc ad quem anhelabat, prospicere tantum coepit, et per integrum octennium ita vixit, ut in publicum egredi, et demandati officij partibus fungi minime potuerit, quantumvis praestantissima remedia numquam non ad elidendam pertinacissimi

morbi vim adhiberentur. Tandem cum vigesimo octavo sceuli currentis anno, aetatis vero quarto et sexagesimo paroxysmus primo similis recurreret, illudque malum vehementius et quasi reparatis viribus ipsum adoriretur, factum est, ut pie ac placide diem. suum obiret.

IN EFFIGIEM THEOLOGI EXCELLENTI SS. D. WOLFGANGI FRANZII, P. P. in Acad. Witteberg. nec non ibid. Templi Areis Praepos.

Opera.

Augustane Consessionis Articuli posteriores Undecim, Dispusputationibus XII. breviter explicati, Wittebergae 1610. in 4.

Disputationes XXXIV. super Augustanam Confessionem integram, in quibus suo quovis loco refutantur omnia objecta Catechismi ab Arrianis in Germaniam nuper mussi et hinc inde sparsi, Lipsiae 1611. in 4.

Aug. Confessionis Articuli XXI. et articuli Abusuum VII. Disputationibus 34. in tres libellos distributis, adversus Pontificios,

Calvinianos et Photinianos breviter explicati et ex Verbo DEI confirmati, Witteb. 162. in 4.

Vindiciae Disputationum Theologicarum pro Augustana Confessione habitarum, adversus Valentin. Smalzium Photinianum, Wittebergae, 1622 in 4.

Assertio solidissima Satisfactionis a Domino nostro J. C. pro peccatis totius Mundi praestitae, in Sacrificiorum veterum typis fundata, et recentibus Arianis seu potius Photinian. opposita, ibid. 1615. in 4.

Tractatus Theologicus de Interpretatione Sacrarum Scripturarum legitima, Witteb. 1619. et 1634.

Historia Animalium Sacra, in qua plerorumque Animalium praecipuae proprietates in gratiam Studiosorum ad usum [gap: Greek word(s)] breviter accomodantur. Witt. 1621. in 8.

Utrum homines legi DEI satisfacere et Vitam aeternam mereri possint disquisitio, Witteb. 1616. in 4

D. THOMAS WEGELINUS.

QUid in hoc Venerando Viro potissimum admiremur, Virtutis an Eruditionis singularem praestantiam? Utraque sane digna quae Lectoris ingenium occupet, et bonorum omnium sistatur conspectui. Patriam cum Reihingio communem habuit, Augustam Vindelicorum,

non item natalium splendorem, vel familiam multis majorum imaginubus fulgentem; Parentibus enim ortus est tenuibus, lanificio victum quaeritantibus. Materno gremio ac cunis major, cum non contemnendi ingenij documenta dedisset, literis et Musarum cultui est consecratus, ac felicissimis auspicijs ad Scholas venit publicas, ubi exquisitos Scripturarum Sacrarum discendarum Duces nactus, in id tota mente incubuerat, ut ad latera semper esset Magistrorum, nec semetipsum sibi Doctorem constitueret. Ast cum necessariorum sumptuum nulla spes in Patria amplius affulgeret, in Austriam (benignam eo tempore eruditorum hominum nutricem,) iter instituit, et cum Ratisbonam transire necessum haberet, ubi provincia Poetica in Gymnasio literario tum vacabat, singulari DEI providentia gradum sistere, et scholasticae juventuti erudiendae operam suam navare debuit vocatus. Quo ipso tempore cum celeberrimum Ratisbonense colloquium sit habitum, Wegelinus non tantum sedulus per omnes sessiones auditor fuit, sed et Theologorum orthodoxorum amanuensis, menseque uno vel altero plura didicit, quam si controversiarum lectioni diutissime alibi incubuisset. Et cum SS. Numinis decreto ex ipso Matris utero Ecclesiae fuerit destinatus, Academijs reddendus erat, ut quod curriculi Theologici esset reliquum, in ijsdem absolveret. Affulgebat itaque ex Austria conditio honestissima, offerebantur nobiles aliquot adole

quibuscum ad inclytam Argentoratensem Academiam profectus, mox suum in Sacrarum literarum studio redintegrando et continuando fervorem laboremque indefessum celebratissimis Argentinensis Academiae Doctoribus testatum fecit, cumprimis egregio quodam Trophaeo Augustiniano, de Scriptura Sacra fidei principio; In quo ex ipso Augustino singula Ecclesiarum nostrarum de Scripturis divinis dogmata astruxit, et Augustanae cum Augustiniana Confessione harmoniam et convenientiam egregie demonstravit. Libellus avidissime exceptus, authoris sui famam auxit tantopere, ut Tubingensis etiam Academiae Professores, praeclaras Wegeliniani ingenij dotes probe aestimantes, tacite per amicos supremum in Theologia honorem ob tulerint. Haud potuit nec debuit honorificum adeo summorum Virorum de se judicium parvifacere. Tubingam itaque profectus, honores sibi jam decretos obtinuit quâ nominis dignitate auctus, ad pristinam Musarum sedem se recepit, atque relictis tandem Academijs, Pforzheimium se contulit, in sacratissimi Ministerij [gap: Greek word(s)] cooptatus. Ne vero ibi diutius nominis ejus lateret fama, Colloquium quoddam Theologicum in causa fuit, cum Jesuitis Gallicanis Durlaci institutum, cujus ipse postea veram et authenticam historiam conscripsit, et cum accurata de novo Jesuitarum conscripsit, et cum accurata de novo Jesuitarum contra omnes haereses amulete dissertatione in publicam lucem emisit. Inusitate quippe via ac ratione

Colloquium illi offerentes, postularunt ut sola Biblia collocarentur in medium, et ex ijs formalibus verbis et hisce terminis alicubi syllabice scriptum exhiberetur: Missa non est Sacrificium: Matrimonium non est Sacramentum: Non est Purgatiorium, etc. quam Pontificiorum versutiam proprijs suis depictam coloribus Noster Orbi Christiano spectandam exhibuit, talemque disputandi rationem ipsi Scripturae Sacrae, orthodoxae Vetustati, sobriae rationi, ipsi Romanensium Doctorum praxi protinus adversari demonstravit. Ab eo tempore cum Pforzheimij jucundo frueretur otio, omni animi contentione telam variae doctrinae texere perrexit, ideo sibi divinitus hanc praeberi occasionem ratus, ut mature adornaret, quae suo loco essent in scenam producenda. Tandem Wegelinus anno hujus seculi vigesimo tertio ad Urbem sibi semper adamatam, Argentinam redijt, clementer et benignissime ab Amplissimo Magistratu ad Professionem Theologicam vocatus, et inter congratulationes ab Ecclesia, Academia, totoque literatorum ordine excentus. Postulabat Conventus Ecclesiasticus sonorâ voce Praesidem, hic iterum nemo sive ex Senatorio sive Eccclesiastico ordine inventus, qui non Wegelinum idoneum, dignum, et ideo huic urbi coelesti dono missum esse, et secum tacita cogitaret, et palam sententiam rogatus diceret ut augustissimi muneris functio ipsi imponeretur. Tantum vero abfuit ut gravissimarum occupationum moli cesserit, ut

plures etiam conditione sua non indignas susceperit. Haud quidem [gap: Greek word(s)] suoque arbitrio vel suscipere unquam vel conficere aliquid est ausus, sed omnia lubens in Collegarum effudit sinum, quorum salutaria consilia grata approbatione est amplexus. Erant sermones ejus a justitiae libra examinati, ut esset gravitas in sensu, in sermone pondus, atque in verbis modus. Condiebantur Viri colloquia gravissimis sententijs e Sacris literis, Patribus orthodoxis, Historicis item Philosophis atque Oratoribus tam Graecis quam Latinis petitis, quas suavissima vicissitudine integras, quâ erat memoriae felicitate, recitabat. Hinc magni aestimabatur ab omnibus, arrectisque auribus avide a toto consessu audiebatur, Magnum doctrinâ, magnum fide et industria, magnum virtute et indefesso de Ecclefiâ Christi merendi studio reputabant singuli. Cum ejus adhuc esset aetatis, quae multis credebatur laboribusa sufficere, et a morte abesse longius, adversa laboravit valetudine, nec succumbebat tamen primo morbi imperui, sed corpus licet aegrum trahebat, et per intervalla Academicis et Ecclesiasticis vacabat laboribus. Invalescebat autem mali vis indies, et altius jam defixâ quam ut evelli posset, nova semper excitabat symptomata. Omnes tamen difficultates) tussim, respirandi difficultatem, atrophiam, laboriosos somnos,) sustinebat patientissime, mens perstabat integra, pios saepe de sua ad DEUM migratione

instituerat sermones, optabat etiam ijsdem studijs et actionibus vitam praeclare actam claudere, quibus superius curriculum consumsisset. Voti tandem sui factus est compos anno seculi hujus vigesimo nono, quo rite defunctis omnibus militae suae stipendijs, animam jam Mundi pertaesam placide inter sacras preces Creatori suo Redemptori et Sanctificatori reddidit.

IN HONOREM ADMOD. REV. ET EXCELL. VIRI D. THOMAE WEGELINI.

Opera Latina.

RElatio Phorcensis de discursu Theologico inter Serenissimos Principes ac Dominos, Dn. Georgium Fridericum Marchionem Badensem, etc. et Dn. Franciscum Ducem Lotharingiae, etc.

Accessit judicium de novo Jesuitarum contra omnes haereses amuleto. Francof. 1614. in 4. Relatio etiam Germanice prodijt Argent. 1614. in 4.

Theses de Christo, seu de ejus incarnatione personali, duarum Naturarum unione et idiomatum communicatione, Tubingae. 1609.

Disputationum Triga; I De Divina Propheticorum et Apostolicorum scrptorum authoritate, ac Librorum Canonicorum numero. II. De varijs eorundem versionibus ac necessitate. III. De sufficientia, interpretatione, et judicio, ibid.

[gap: Greek word(s)] Theologicum de Hymno Trisagio Sanctus Deus, sanctus fortis, sanctus immortalis, miserere nostri, cum, et sine clausula: Qui crucifixus es propter nos: cui author addidit Petrum Cnapheum Nestorianum in Jacobo Gretsero redivivum, ibid. 4.

de triplici fato, Metaphysico, Physico et Astrologico diatribe. Wittebergae in 4.

Opera MSS.

D. JOHANNES CLUVERIUS.

SI quem hoc seculo Musae Theologicae et Historicae pari amplexae sunt favore, certe is fuit Jo. Cluverius, qui utriusque studij praeclarissima et in perpetuum victura dedit monumenta. Crempis Eum in Stormaria anno supra sesquimillesimum nonagesimo tertio pijs et honestis

Parentibus prognatum, prospero dein studiorum cursu id assecutum fuisse accepimus, ut ad summam et inusitatam multiplicis doctrinae laudem brevi pervenerit. Etenim aetatis vigesimo primo anno Ludimagister Crempensis est designatus, mox Meldorpiensis Ecclesiae Pastor electus, Ecclesiasticam Scholasticae vocationi praetulit. Meldorpii in laboriosissimo ob Paroeciae amplitudinem officio integrum septennium cum desudasset, a Marnensibus Dithmarsis multis precibus invitatus est atque susceptus. Biennio apud eos vix exacto, a Rege Daniae Professor Theologiae et Pastor in Academia Sorana constitutus, amplissimae tandem Provinciae Superintendentis Regij titulo est praepositus. Mirum sane inter tot munerum, humeris Cluverij impositorum molestias Eum tam multas et egregias conscripsisse lucubrationes, nimirum intra septennium decem praeclara absolvisse opera. E quibus surgenti famae Cluverianae felix auspicium dedit celebratissima illa Historiarum totius Mundi Epitome, quae a sexcentis amplius authoribus sacris profanisque deducta, et ad annum aevi hujus trigesimum tertium ab ipso Cluverio feliciter est continuata. Legerat quippe strenue Authorum utriusque linguae monumenta, mores Antiquitatis, populorum instituta, gesta temporum, inventa prudentum, totamque Orbis historiam evolverat, et ex tam divite penu suam instruxerat peram prius, quam ad universalis

historiae epitomen conscribendum sese accinxisset. Commendat opus laudatissimum mira quoque styli dictionisque elegantia, quae ex istis derivata fontibus in copiosum gloriae flumen excrevit, sed et verborum nitori veritas accessit narrationum, siquidem exuto (uti ipse scribit in praefatione) partium studio, nudam in Dei veri gloriam sectatus est veritatem. Nec minori postea curâ Computum elaboravit chronologicum, de certitudine numeri annorum ab Orbe condito ad Christum incarnatum, ut et insignem Evagelistarum harmoniam, secundum paschata et itinera Domini digestam. Maximam in super diligentiam in conscribendo exquisito ad Apocalypsin Johannaeam commentario adhibuit, et in id modis in cubuit omnibus, ne ignota, incerta, peregrina et scandalosa afferret exegemata, sed ut interpretatio magnam partem verbis Scripturae et SS. Patrum responderet, in historicis vero applicationibus, ipsorum historiographorum sive Ecclesiasticorum sive profanorum documenta proferret, denique connexionem et seriem mysteriorum apprime observaret. Plurima Viri egregij in lucem nondum prodiere monumenta. Desideramus quippe Pinacen Haereseolôgon, seu seriem et cognationem praecipuarum haereseon, quae Ecclesiam Christianam a tempore Apostolorum ad usque annum Christi 1636. infestarunt; discipulum Emmauncticum, seu scrutinium Scripturarum, Christi passionem, crucem inque gloriam ingressum

praedicantium; Dispositiones et explicationes LXXX. Psalmorum, ad doctrinam, consolationem et correctionem in pietate directas, aliasque lucubrationes, Sorae quantum per publicos utriusque sui officij labores licuit conscriptas. Praestanti etenim corporis valetudine et alacri semper ingenio memoriaque incomparabili praeditus, gravissimos sustinuit labores, et inoffenso quasi pede studiorum suorum confecit curriculum. Quidquid per infinitos fere, quos evolvit a teneris libros notabile vidit, id observavit intente, non perituris tantum chartis aut locis (quos ita vocant) communibus lecta tradens, sed adamante velut omnia notans, et felicissimae insculpens memoriae, ut quibusdam haud praeter rem bibliotheca animata diceretur. Nec minus tamen officij sibi demandati partes fervide summaque fide et contentione est executus, laborum, vigiliarum et omnis generis molestiae si quisquam alius ita patiens, ut quantam alij voluptatem ex otio, ipse ex opere laboreque capere neque lassari ijs magis quam recreari videretur. Tanta quoque in omni actu suavitas emicuit, ut ad amorem quosvis prudentiores etiam ad observantiam imbueret, colloquia sua tam accinctae attentionis judicio dispensabat, ut ambiguum relinqueret peritis, plusne doctrinae, an prudentiae an bonitatis haberet, quod audiverant. De alijs sententiam cautius an moderatius tulerit haud dixerim; rem inprimis religiosam ratus deprimere famam

alterius aut extollere, nisi quod in partem posteriorem levius peccetur. Quo doctior erat et melior, eo facilior erat in alijs sibi anteponendis, aut aequior in caeteris componendis, minimeque probabat usitatum inter Doctos morem, quo ex uno forte peccato literario statim de existimatione hominis censoria tyrannide pronuntiatur, ijsque furoribus et libri et nobilia ingenia studiaque in omninosam rabiem saepe efferantur. Magnam denique meretur observatione, quod Nostrum ne maximae quidem a studijs retrahere potuerint calamitates, inter medias nimirum turbas privato-publicas Historiam suam ad annum fibi fatalem millesimum sexcentesimum et trigesimum tertium continuavit, insignem plane Ecclesiae ac Reip. literariae inserviendi ardorem usque ad extremum vitae halitum servavit, adeoque praelucendo consumtus est, instar facis ardentis, quae quo clarior, eo minus durat sed citius consumitur, flamma oleum sevumque depascente. Laboribus nimirum, et publicis molestijs non raro bilem moventibus defatigatus Cluverius, morbo gravi et diuturno debilitatus, moerore etiam non parum confectus, tempore jam memorato ipso die Nativitati Salvatoris sacro, aetatis suae anno quadragesimo, animam Creatori obnixe prius commendatam devotissime et beatissime reddidit.

IN D. JOHANNIS CLUVERII EFFIGIEM.

Opera Latina.

ELementa Eloquiorum Dei, seu Commentarius in Catechesin minorem D. Lutheri, Hafniae, 1628.

Epitome Historiarum totius Mundi ad Annum Christi 1630. E sexcentis amplius authoribus deducta, etc. Accessit per ipsum Authorem continuatio Historiae ad an. 1633. aucta porro ad annum 1653. Uratislaviae 1662. prodijt denique continuatio usque ad annum 1667. Lipsiae 1668.

Computus Chronologicus de certitudine Numeri annorum ab orbe condito ad Christum natum, Sorae in 4. et Hamb. 1639.

Harmonia Evangelistarum, secundum Paschata et itinera Domini, paulo accuratius quam vulgo solet digesta. Sorae 1627. in 4.

Diluculum Apocalypticum, seu Comment. posthumus in B. Johannis Apocalypsin exhibitus per Authoris filium, Stralsundij, an. 1647. in fol.

Oper MSCR.

DIspositiones et explicationes LXXX. Psalmorum Davidis, ad doctrinam, consolationem et correctionem in pietate dierectas.

Discipulus Emmaunticus, seu Scrutinium Scripturarum, Christi Passiones, Crucem, ingressum in gloriam inque nomine ejus praedicationem poenitentiae et remissionem peccatorum praedicantium.

Pinax Haereseolôgon, seu series et cognatio praecipuarum Haeresecon, quae Ecclesiam Christianam a tempore Apostolorum ad usque annum 1626. infestarunt. Quo tractatu inter alia probat. Diabolum duobus Antichristis, Orientali et Occidentali continuam per haereses viam parasse.

D. JOHANNES GERHARDUS.

QUod tantum Ecclesia Evangelica ab egregijs Viri hujus laboribus emolumentum sit consecuta, gravissimo cuidam morbo ferendum est acceptum. Eo etenim adolescens quindecennis correptus, de studio Sacro tractando voverat, et interno conscientiae stimulo excitatus,

ad studium Theologicum (a quo Medicinae amore captus jam diverti ceperat,) regrediebatur. Produxit Gerhardum urbs Saxoniae inferioris antiquissima Quedlinburgum, eo ipso anno, quo Gregorius Papa XIII. Calendarij introduxit innovationem, nempe aevi superioris secundo et octuagesimo. Patre genitus est Viro Patricio et Consulari Bartholomaeo Gerhardo, priscae virtutis et antiqui candoris homine, Matre Margaretha Brendesia, in cujus gravidae alvo adhuc detentus puerulus, maximo fuit expositus periculo; Pater enim commoto irritatoque animo magni ponderis fustem in bibacem servum conjecturus, praegnantis maritae, quae de improviso obviabat, corpus tam duriter petiit, ut hoc jactu foetus tenelli jacturam omnes praesagirent. Enititur autem mater praeter spem filiolum sine ictus quidem indicio, non tamen sine singularis fati praesagio integrum et illaesum. Egregijs autem Virtutum exemplis, ac salutiferis morum praeceptis ita mature quasi fingi coeperat, ut nihil ex ipsius ingenio nisi quod morigerum, nisi quod moderatum, nisi quod amabile, nisi quod blandum eluceret. Nec quibus pleraque juventus se mancipat sectabatur voluptates, sed cana potius in juvenilibus annis meditabatur consilia. Exquisita etiam linguarum supellectile instructus augustiorem Musarum aedem quaerebat, et in amplissimum praestantium. Virorum seminarium ad Albim se conferebat, totus Philosophorum

praestantissimorum scitis deditus atque intentus. A Philosophis autem accedebat ad Medicos; Felices aegrotos, si viam quam ingredi coeperat fuisset emensus! Non vero corporis sed animae Medicina tractanda erat Gerhardo, cui sancto se voto adolescens astrinxerat, cuique insudaverat strenue, et cujus cognitio aeternam conciliat sanitatem. Plena jam ingenij exquisitissimi vela explicare, et uberrimos eruditionis suae thesauros vulgare inceperat, cum a varijs Ecclesijs certatim esset expetitus, tandem ab Heltburgensi Franconica impetratus, cujus inspectio pariter ac Professio in Gymnasio Coburgensi publica ipsi credebatur, postea accessit vicinarum Ecclesiarum gubernatio, Jo. Casimiri Principis nutu ipsi demandata. Professorium dehinc apud Jenenses munus nactus, tanto studio ei praefuit, quanto vel maxime potuisset. Vix ibi concaluerat, cum alibi locorum de eo ad se vocando consultaretur. Borussi suum esse cupiebant, Pomezaniensi Episcopatui praeficiendum. Praga, Lipsia, Witteberga, Argentoratum, Rostochium, Hamburgum nonuna vice ejusdem expetiverunt operam, frustra tamen, singulari etenim DEI munere inclyta Salana Academia eum retinuit, quam ut modis omnibus amplificaret, nullis unquam vigilijs curis atque laboribus pepercit. Ut lucerna splendida miris cum doctrinae et sapientiae, tum virtutis vere Christianae fulgoribus radiavit, in hoc maxime praedicandus, quod varijs curis laboribusque publicis

occupatus, literarium stadium et scribendi laborem nunquam intermiserit. Cunctis sane coelestis doctrinae alumnis explorata sunt illustria ingenij et industriae Gehardianae monumenta, quibus rem auxit literariam, quibus Jenensem exornavit Academiam, quibus fere omnem illustravit Scripturam, quibus doctrinam stabilivit Evangelicam, quibus denique perversitatem heterodoxam contudit. Quid in absolutissimis Novem LOCORUM THEOLOGICORUM voluminibus vel ipse Momus desideret, praeter Arminianismi Socinianaeque haereseos confutationem? siquidem minus eo tempore obvia fuere scripta istorum adversariorum publilca. Catholicam etiam Confessionem Gerhardus collegit ex optimae notae monumentis, eo fine, ut clarissime appareat, cuncta Ecclesia Evangelicae dogmata vetustiorum pariter ac recentiorum, ipsorumque etiam Romanensium Doctorum calculis probata fuisse, sicque orthodoxi in fide vera confirmentur, et sine haesitatione prositeantur veritatem. Nullo sane Gerhardus frangebatur labore, nulli negotiorum moli cedebat, domus ejus quasi quoddam erat oraculum, ex quo, quae ubique ignorarentur perdisci posse nemo dubitaret; Orbis erat Christiani Museum, ubi omnium ordinum, omniumque aetatum viri erudiri informarique possent. Vix ulla in Orbe Germanico Evangelicorum fuit Academia, aut Urbis alicujus celebrioris Ecclesia, quae non splendido hoc Academiae Salanae

lumine collustrari petijsset. Quinimo vix quicquam a summo coelestium donorum diribitore spiritu Ecclesiasticis Doctoribus unquam fuit concessum, quod in Gerhardo non promicuerit, quasi in una tabula vivum quoddam Theologi consummati exemplar benignus ille Spiritus repraesentare coluisset. Siquidem et colendae virtuti in tentus, Verbique divini pro concione tractator fidelissimus fuit, in qua non fucum inanis scientiae et dicacitatis, sed fructum pietatis et salutem auditorum quaesivit. Non semel Disciplinae in Ecclesia optavit restitutionem, utpote cujus nervos (quae ipsius Gerhardi ad B. Saubertum scripta querela fuit) nimiopere laxatos et luxatos videbat, et sub praetextu abusuum illud ipsum, quod ad conservandam disciplinam vel maxime erat, utile et necessarium, per quandam oscitantiam abrogatum vel certe labefactatum observabat, adeoque operae pretium fore credebat, corruptis adeo Christianorum animis Veterum reduci severitatem, quanquam non ignoraverit, sed ipsa edoctus sit experientia Herculeum hunc esse laborem, magnasque requiri ab eo vires, qui hoc stabulum purgare velit, de optato tamen nunquam desperavit successu, unicam desiderans Mosis et Aeronis conjunctionem, quibus dissentienitibus aut litigantibus invicem, in vanum et irritum plerumque laboretur. Benignitatis porro summae elogio Gerhardus est condecorandus, perijsse sibi eum diem putabat, quo non illustre aliquod misericordiae atque liberalitatis specimen edidisset. Haud

metuebat Vir optimus ne res sua familiares hâc ratione frangerentur, aut redigerntur ad incitas, cum nihil suum esse reputaret, quod auferri quod eripi, quod alijs erogari posset. Tum forte se aliquid amisisse conquestus esset, si inconcussa animi constantia sibi fuisset erepta. Neminem a facie sau tristem discedere patiebatur, saepe in familiari colloquio enuncians, malle se vineas, agros hortosque divendere, quam inopem verbo duriore excipere, aut ulli petenti denegare stipem. Pauperes proin ita cordi suo insitos habebat, ut saepe de quotidianis sumptibus non parum demeret, ut ipsis optitularetur. Quinimo Virum DEO charum, apprimeque pium fuisse, palam faciunt plurima egregiaque volumina praetica, quae non modo raram doctrinam sed magnam etiam spirant pietatem. Hanc ipsam ob causam foeda calumnia suspicionibus varijs abrepta, in illum pariter ut in alios horrendum et abominabile suum virus turpiter effundere, et orthorxum Doctorem in collusionem cum Weigelianis pertrahere non semel fuit reverita, cui sycophantiae aliquando Gerhardus carmen hoc regessit memorabile:

Neque haec solum, verum alia etiam invidiae fortunaeque malignantis tela Christianae fortitudinis et patientiae clypeo excepit, tristes villarum praediorumque eversiones, bonorum item et thesaurorum direptiones, Virum Caelestia semper meditantem nunquam turbare affligereque poterant. Mens ejus heroica montis altissimi instar nubes excedebat, adeoque cunctis superior erat tempestatibus. Unus Gerhardus (ut paucis complectar omnia) Palaestra Virtutum, et Theatrum fuit exemplorum, sed eheu! fuit. Quinque dierum febricula tantum Atlantem pristravit. Cujus vitam immensosque labores Ecclesiae commodo exantlatos omnes cum stupore contemplabantur, illum mors evocavit. Magnus ille et incomparabilis animus, ex infirmo et exhausto corpusculo, in quo tanquam hospes coelestis in terrestri domicilio annos quinquaginta et quinque fuerat commoratus, placide et feliciter ad beatas sedes anno aevi hujus septimo et trigesimo commigravit.

IN MAGNI THEOLOGI. D. JOHANNIS GERHARDI TUMULUM:

JO. MICH. DILHERRUS. EPIT APHIUM.

LUDOVICUS FIDLERUS.

Opera Latina.

Loci Theologici, cum pro adstruenda Veritate, tum pro destruenda quorumvis contradicentium falsitate, solide et copiose explicati, inque Novem Tomos et Exegesan divisi, Francof. et Hamburgi 1657. fol.

Harmoniae Evangelicae a M. Chemnitio coeptae, et Pol. Lysero continuatae consummatio, ibid. in fol.

Confessio Catholica, Jenae 1661. in 4, eadem in Epitomen redacta, et publicae disquisitioni subjecta a Johan. Ernesto Gerhardo prodijt ibid. 1661. in 4.

Sacrae Homiliae in Pericopas Evangeliorum Dominical. et praecipuorum totius anni festorum, ibid. 1656. in 4.

Commentarius super Genesin, in quo textus declaratur, quaestiones dubiae solvuntur, observationes eruuntur, et loca in speciem pugnantia conciliantur, ibid. 1653. in 4.

Patrologia, sive de primitivae Ecclesiae Chritianae Doctorum Vita ac lucubrationibus opus posthumum, ibid. 1653. in 8.

Opera Gemianico idiomate edita.

D. CONRADUS DIETERICUS,

Arum hoc et singulare Ulmensis Ecclesiae decus, merito Viris illlis annumeramus egregijs, qui frequentibus laudabilis vitae actis pariter ac scriptis publicis inexhausto fructu turgidis, ac perpetuo scatentibus nomen suum ad omnem aeternitatis memoriam consecrarunt. Est enim

Dicterici nomen literatis etiam gregarijs, praesertim vero Theologicae familiae tyronibus (quorum commodo Institutiones Catecheticas conscripsit,) notissimum, et a Magistris etiam laudatissimis huc usque celebratum. Patria ejus fuit Gemunda, darum Hassiae oppidum, in quo anno superioris seculi quinto et septuagesimo lucis hujus usuram accepit, Patre Nicolao Dieterico Quaestore Hassiaco, Reique militaris apprime perito, cujus cura et sumptu Conradus per Encyclopaediae gradus inferiores ipsam tandem Theologicae eruditionis arcem conscendit, omnique vitium nisu ad Theosophiam sacram sese composuit. Hinc factum ut primo ad Marpurgensis Ecclesiae officium, mox Gymnasij Giessensis regimen et publicam Moralis Philosophiae professionem sit requisitus. Porro cum melliflui eloquij lepore (nativo magis quam affectato,) quod et in torrentis vehementiam et gravitatem quoties opus fuit exundabat, ad tantam famam pervenisset, quae nulli Concionatorum in ea cessit provincia, atque omni parte consummatum Doctorem perfecisset, anno aevi nostri duodecimo honorificam ad Ecclesiae Ulmensis Ephoriam accepit vocationem, vocantique Domino, (quem fidelis servus intus audivit loquentem,) morem impigre gessit. Muneris autem tam sancti arduique necessitate motus, maximam industriam rebus cunctis adhibuit, Religionem non tantum dogmatum piorum notiria, sed et vitae morumque

sanctimonia constare novit, cumque in antiquissimorum Ecclesiae Doctorum scriptis legisset, quam aceurate Christtani Veteres tribus praecipue primis seculis vitam suam intrituissent, mutuamque in omnes charitatem exercuissent, ideo notam hanc genuinorum Chnirianorum certissimam non verbis solum, sed opere ipso exemploque proprio, gregi commisso et cunctis fidelibus commendare injungereque omni studio laboravit. Et cum Ulmam delato Dieterico ex destinato vocantium incumbetet, non tantum semen bonum in agro Domini serere, sed difficili magis et intricata opera varias pro Ecclesia Ulmensi et saluberrimas conscribere constitutiones; vix sando referri potest, quanto studio, quam dextera et indefessa industria, denique quam ubere ac prospero successu grandia illa negotia procurarit ac promoverit. Nec solum Virtutum panopliam ingenti augmento cumulavit, verum etiam libros emisit singularem doctrinam spirantes et pietatem, de quibus non abs re usurpari potest, quod Hicronymus de Cypriani scriptis dudum enunciavit: Hujus ingenij superfluum est indicem texere, cum Sole clariora sint ejus Opera. Praeclarus quippe Dieterici genius in scribendo tribus maxime partibus enituit, Luciadate, Ordine, Solidtiate ac potissimum in operibus Exegetico - Practicis sese exeruit, quibus eruditis plurimis, et cumprimis sagacissimae natis Theologo D. Jo. Hulsemanno sic placuit, ut

sysin Evangeliorum Dieterichianam opus longe celebratissimum, in praefatione iteratae editioni praefixâ, verbis commendare non dubitaverit sequentibus: Legant aequi rerum aestimatores Conradi Dieterici Celeb. quondam in Academia Giessena Theologi, et Episcopi postea sive Superintendentis Ulmensis Homilias Evangelicas; Legant et conferant cum homilijs Chrysostomi, Attici, Ambrosij vel Augustini, quâ textus authentici resolutionem et depurationem a Notariorum mendis, quâ doctrinae orthodoxae seriem et ordinem; quâ confirmationem orthodoxiae et heterodoxiae confutationem; quâ solutionem dubiorum, quâ vitae ac morum emendationem; quâ solatia afflictorum; quâ denique fiduciam in vita et morte corroborandam: Et tunc ferant sententiam, eccui laudatorum Patrum sit impar aut secundus CONRADUS DIETERICUS. Porro Hulsemannus de opere isto Evangelico: In quibus (homilijs scil.) videas omnem Historiam sacram, Rerum ordinem et seriem, doctrinam omnem ad fidem, ad mores singulorum Ordinum et statuum inter Christianos pertinentem, tam evidenter et fideliter expositam, ut sine trepidatione affirmem; Non extitisse ab incunabulis Christianae Ecclesiae Periocharum Evangelicarum quae Dominicis et festis diebus praelegi Christiano populo et expont solent, luculentiovem et perfectiorem explanatorem, et qui dicentis vestigia majore sollicitudine premat, genuinum sensum accuratius indaget,

porismata ad fidem et mores fidelium infomandos et confirmandos luculentius deducat, et Praeconibus Evangelij ditiorem penariam aperiat, ex quâ nutrire familiam Christi possint. Nec est ut multis praedicem ardens ejus studium, quod semper conservandae et propagandae orthodoxae Religionis habuit. Notum satis est quos ille labores perculerit, quibuscum difficultatibus sit conflictatus, ne quidquam de verae Religionis integricate minueretur. Certe quot annos inclaruit, totidem continenter pro fidei puritate pugnavit, et quicquid vixit, Christo vixit, Coelumque assidue in Terris cogitavit. Tanta quoque animi conspicuus fuit constantia, ut nihil inconsiderate aut adseruerit aut fecerit, quodque semel adstruxerat, ei constanter inhaerebat, neque in cujusquam gratiam animum mutabat vel linguam, omnesque eos, quos Polypi mentem obtinere animadvertebat, detestabatur, et amplissimo Theologorum nomine indignos putabat qui quovis cothurno essent versatiliores. Ex relatione eorum quibuscum familiariter est versatus Dietericus didici, illum tam affabili praesentes omnes accessu et colloquio beasse, tam benevolo et scudioso absentes, etiam imparis longe ac saepe nimis importunae sortis homines officio observasse, imo tam humili et modesto intra et extra verace animo fuisse, ut in cumulato hoc virtutum singularium choro perpaucos pares, vix ullum superiorem habuerit, optimo insuper corporis habitu, vultuque

gravi, sereno tamen et hilari conspicuum apparuisse, ad justam denique pervenisse aetatem, sub vitae finem affectu asthmatico tentatum fuisse, eoque ingravescente, anno asvi hujus nono et trigesimo, aetatis vero quinto et sexagesimo placide in Pomino obdormivisse.

CONRADUS THEODORICUS Per Anagr. IN HOC ES DOCTOR ARDULIS.

BALTHASAR MENZERUS. IN D. CONRADI DIETERICI repetitam Editionem Analyseos Evangelicae;

Opera.

ORatio de mixta Haereticorum in propagandis suis dogmatibus prudentia, Marp. 1608. in 4.

Analysis Logica Evangeliorum Dominicalium et Festivalium, una cum observationibus et doctrinis ex S. Scripturae fundamentis, Sanctorum Patrum testimonijs, et Virorum Doctorum sententijs studiose conscripta, Giessae 1619. in 8. 1625. Francof. 1657. in 4.

Germanico idiomate edidit opera sequentia:

POenitentialia Davidica, sive Conciones in VII. Psalmos Poenit. Witteb. 1624. in 4.

Tractatus Philosophico-Theologicus de Somniorum origine, differentia et usu Christiano, Ulmae, 1624, in 4.

QUanto coelestis Veritatis confirmandae, et seculis (si durent) propagandae zelo si udioque, quanto vicissim odio et indignatione in omnes errores et haeses totis animis arserit Magnus ille et pietate insignis, et doctrina celebris, et spintu ferventissimus Doctor, demonstrare

velle, vere illud est et oleum perdere et operam. Stolpae in Pomerania anno supetipris aevi octuagesimo primo Parentibus probis et fortunâ honestis in hanc lucem editus est Himmclius, egregiaque ingenij praeditus indole serio a teneris in multivariae eruditionis disciplinam incubuit, nec linguis tantum sed menti quoque Philosophiâ sanâ imbuendae strenuam navavit operam, unde tantam rerum Philosophicatum notitiam sibi comparavit, ut de ijs non modo rite judicare, sed et sententiam dicere, exponere et tueri scriptis potuerit. Longissime equidem ab illorum instituto erat alienus, qui unam vel alteram seligere quaestionem consueverunt, et huic tanquam glebae pertinaciter insidere, et impendere totum tempus ac Philosophiae augustum nomen; dein rixari assidue, contendere, pugnare, et Philosophorum magis quam Philosophiae capita examinare, denique extra vexariora pauca themata nihil ultra perquirere constituerunt Majori equidem cura diligentiaque Himmelius universae sacra fecit Philosophiae, placidaque mente et doctrina est delectatus, Sapientiam quaesivit non sectam, et exquisitam excoluit methodum, quam tum cognoscendis rebus, tum dirigendis studijs aptissimam judieavit. Et quemadmodum insignem rei Philosophicae per omnem vi tam sibi comparavit copiam ac penum, ita in Theologicis non minus felix extitit, discendis primum, inde etiam docendis:

cendis. Officio primum Scholastico funetus est Durlaci, mox Spirae Nemetum, tum Ecclesiastico, tandero Professorio sive Academico Jenensi, Gravvero defuncto surrogatus. Hîc vero quantum studuerit tum doctrinam tum probitatem suam omnibus testatam faccre, loquuntur ij quos sub disciplina sua olim habuit sacris dicati studijs juvenes, insignes postea Ecclesiarum Scholarumque Doctores, testantur etiam labores Academico-Ecclesiastici, quos perspicue docendo, acute disputando, solide confirmando, acctirate distinguendo, nervose resolvendo, validissime confutando per quinque lustra strenuus ae animosus sustinuit. Sed clarissime id exquisita ostendunt scripta, quibus varios Evangelicae vericatis hostes non impugnavit modo, sed felicissime etiam ac solidissime confutavit et superavit; cumprimis methodicus ejus de Invocationis Religiosae natura tractatus, duabus constans partibus, et non nisi orthodoxiae vindicandae gratia (ut ipse praemonuit,) conscriptus atque divulgatus. Noluit enim scriptis fuis solam jactare eruditionem, aut Gnosticorum in morem tumidam et inanem multarum rerum, quâ pollebat notitiam, sed veram potius tradere doctrinam, sincera etiam in DEUM pietate, justitia et charitate in socios homines condire praeclaram suam scientiam constituit. Et cum nihil spectasset aliud, quamut sartum tectum et inviolatum purioris doctrinae [gap: Greek word(s)] ac depositum divinum servaretur atque propagaretur ad posteros,

sinistre interpretabantur adversarij scripta ipsius et actiones, et dentaris etiam chartis Virum lacessebane optimum. Ecquid autem faciebat Himmelius? Dissimulabat diu, et oleo tranquillior mitiorque columba tacebat, periculum facturus, num mansuetudine sua infringere, vel debilitare saltim aliorum pervicaciam posset Quum vero nihil hoc modo efficeret, ac res eo deducta esset, ut videretur quibusdam non posse defendere causam, ac in discrimen ita veniret ipsa Ecclesiarum nostrarum orthodoxia, calamum arripiebat equidem, sed eo neutiquam ad amarulentiam abutebatur, fidei tantum adserebat puritatem, nec digna judicabat adversae partis cavilla, quibus responderet, nec tam personam suam quam bonam tuebatur causam. Utramque interea DEO curae esse noverat, cui ardentissime supplicabat, ut Ecclesiae suae clementer adesset, ac scandalum ex contentionibus subortum averrun caret. Nec solum strenuum bellatorem contra Veritatis Evangelicae hostes (ut ita dicam) theoreticos, seu dogmatum orthodoxorum impugnatores egit, verum etiam contra practicos, quibus scil. nomen Christianum absque vita virtuteque Christiana arridet, et quibuscum tanto gravius et periculosius bellum a fidelibus DEI servis geritur, quanto majus ab illis Ecclesia vera sentit detrimentum, dum sub orthodoxae fidei schemate et larva nescio qualem libertinismum fovere, et sine omni prorsus censura suo duntaxat arbitrio vitam instituere neutiquam

verentur. Hinc mores Auditorum suorum Noster apprime notare, et sceleratos privatim publiceque corripere non dubitavit, parum curans invidiam odiumque eorum, quorum ulcera Doctor magnanimus fidelisque Medicus tetigerat. Magno sane animi fervore peccata scandalaque publica compescere, reprimere, atque adO cum, unde prodeunt, tum exhortationibus et correptionibus acerrimis, (in quibus Mosen fulminantem, Jeremiam evellehtem et dissipantem, Amosum rugientem cum terrore audiebant quicunque Himmelium audiebant) tum consilijs, actiohibus institutisque pientissimis relegare ac profligare studuit, ardentissimi propterea et zelo pio ferventissimi Theologi appellatione passim celebratus, utpote qui magnanima constantia pro veritate et pietate ad versus quasvis contradictionum et oppositionum machinas ita pugnavit, ut loco nunquam cesserit, continuaque vigilantia pro illaesa Verbi Divini puritate et morum honestate semper decertavit. Atque haec eo et constantius et promtius agebat, quo solidiori Verbi divini fundamento superstructam possidebat eruditionem. Nihil a veritate alienum dixero, si Amphotidum loco fortissimo huic Athletae Verbi divini oracula fuisse dicam, quibus tanquam certissimo munimento ita aures obfirmaverat, ut aliud nihil quod ab his dissonum esset, audire aut possent aut vellent. Valetudine usus est Himmelius sic satis constante usque ad annum sexagesimum primum, aevi hujus secundum

et quadragesimum, hoc enim supremus eum morbus invasit, quem fatalis hora excepit.

AD D. JOHANNEM HIMMELIUM:

JO. MAJOR, D.

D. JOH. GERHARDUS. Opera.

ANalytica dispositio tum Generalis Bibliorum, tum specialis Librorum, Spirae 1616.

Memoriale Biblicum generale et speciale, cum Chronologia Biblico-Ecclesiastica. Lips. 1624. in 4.

Analysis Logico-Theologica Libri Concordiae Christianae, Disputationibus XIII. proposita in Acad. Jenensi, Erphord. 1623. in 8.

Collegium Augustanum Theologicum, h. e. in Augustissumae Coafessionis Augustanae Articulos Disputationes XXII. Jen. 1621. in 4.

Collegium Anti-Calvinianum publicum, quo Disputationibus XIV. Mataeologia Calviniana methodice proponitur et profligatur,

Calviuo-Papismus, seu Harmonia Calvino Papistica Theoretico-Practica, Erford. 1624.

Syntagma Disputationum Theoloicarum methodicum, in gratiam Theologiae Studiosorum concinnatum, eo fine ut exhibeat et materiam disputandi, et formam ac modum Locos communes Theologicos colligendi, Jen. 1622. in 4.

Tractatus Methodicus de Natura Invocationis verae ac religiosae, partibus constans duabus, prior orthodoxiam seu thesin explanat, posterior heterodoxiam Photinianorum, Calvinianorum, et cumprimis Pontificiorum (in specie Bartholdi Nihusij) antithesin examinat, Lipsiae in 8. 1624.

Prima D. Lutheri Parentatio, quâ ostenditur Donationem Constantini M. cum de facto, tum de jure esse nullam, fabulam, atque a Pontificijs confictam, in Ill. Salana habita, Jen. 1608. in 4.

Jesuita Pharisaizans, item Apologia pro B. Luthero contra rabidos latratus cujusdam Lojolitae Spirensis Apostatae, Spirae, in 4. 1614.

Tractatus de Canonicatu, Jure Canonico, et Theologia Scholastica, Jenae 1632. in 12.

D. HENRICUS HOPFNERUS.

QUanta doctrinae vis, quantaque virtutum omnium exsuperantia in Magno hocce Theologo extiterit, non facile est mente vel animo assequi, ne dum exquisito etiam verborum apparatu exprimere atque declarare. Maximum equidem decus InclytoTneologorum Lipsiensium

Ordini ex Höpffneriani nominis splendore accessisse omnes uno ore sincerae Theologiae Cultores fatentur. Prima autem vitae usura Höpffnero obtigit in illa ipsâ urbe, foecundissimâ felicium ingeniorum Matte, Lipsia Bimulus Henricus, Patrem, (Virum in militia Ecclesiastica emeritum) amittebat, sed altero, cui Mater nupserat, Patente beatus, ejusque cura ad laudatissimas linguarum artiumque trivialium officinas est ablegatus. Ex istis vero Scholarum cellis egressum DEUS in augustiorem Musarum AEdem, atque in nobilissimum celeberrimorum Virorum seminarium ad Plisnam deduxit. In hâc sapientiae arce cum Philosophiae colles superasset, ad Coelestis studij sublimitatem (ad quam vel tacito instinctu, vel divino quodam afflatu propendebat,) majori nisu conten dit, ita tamen ut Musas Philosophicas suavi [gap: Greek word(s)] cum eadem copularet. Cumque in sacro studio exactae eruditionis dedisset specimina, plenis in omnium favorem grassabatur passibus, et ad altiora pulpita evehebatur votis comunibus, Professionem nempe Theologicam, quâ pariter ac Alumnorum Electoralium epholiâ ornatus, mox in ipso Lutheranorum Jubilaeo epomidem Doctoralem sibi imponi passus est. Io hâc luce constitutus, suos in tenebris errare nolebat, et ne in ijs domicilium forte sibi figeret illa eruditionis noverca, negligentia, ipse dil gentiae litabat quam maxime. Lectiones assiduae ld loquebantur: Scripta publica

(cumprimis exquisiti de Justificatione et Coena tractatus, aeternitati dudum inserti,) testabantur, commentarij item in Michaeam, Habacucum et Psalmorum librum, quibus cathedram publicam animavit; ExercitiaTheologica quibus eandem insigniter decoravit; Collegia denique suffragabantur continua, quibus S. Theologiae Cultores modo per Librorum no strorum Symbolicorum deduxit campos, modo Magni Chemnitij Locos, modo ipsorum adversariorum Becani atque Bellarmini lucos, ad munitissimum Veritatis Evangelicae propugnaculum, imo splendidissimum Sanctae Civitatis Palatium. Opus Ant-Evangelicum ediderat quidam Ecclesiae Coloniensis Chor-Episcopus Petrus Cutsemius, Saxoniam id vocaverat Catholicam, et Germaniae nostrae nobilissimam Provinciam ad Romanae Ecclesiae communionem tantum non compellere statuerat; quos tamen conatus, conscriptasque a Petro Cutsemio copias longe solidiori scripto (quod Saxoniam Evangelicam nuncupavit,) tam feliciter profligavit, ut nihil illi in hunc usque diem reposuerint adversarij. Tanta equidem argumentorum et rationum vi prostravit fere singula (quibus sedes Pontificia innititur) dogmata, et Papae ipsius in Principes Terrarum potestatem excussit, ut jn istis stabiliendis frustra partium Romanensium fautores sint laboraturi. Nec tantum errores quibus defendendis Romani et Reformati Doctores

multum occupantur, sed et controversias alias, quas sub purioris Theologiae nomine fanatici quidam disseminatunt est detestatus, et non nisi sumo moerore affectum se demonstravit, quando adversarijs (qui alias semper triumphu canunt ante victoriam) calumniandi et ob contentiones nos exagitandi materiam praeberi intellexit. Adeo diligentem et attentam in sparta sua adornanda curam adhibuit, ut teneri neutiquam potuerit, quo minus et ijs horis quibus vacare concessum, publice saepius doceret, cum omnis cessatio in visa illi esset et intolerabilis. Et ab hâc perpetua animi contentione ne valetudo quidem afflicta cohibere eum potuit, quo minus intet molestos insultus vasta libtorum volumina evolveret, imo praelegeret atque commentaretur. Academiam enim neutiquam otij esse posticum reputabat, sed palaeflram Vittutum et optimarum artium metcatum, in quo nihil agere opprobrium sit, agere aliud certum damnum, turpe agere magnum crimen. Quotidiana ejus erat indignatio, fucatam eruditionem passim regnare apud eos, qui rerum omnium se primos esse existiment. Cumque ex praepostera istâ discendi ratione Ecclesiae pariter et Reip. grande periculum impendere non dubitaret, atam paucis tamen mali vehementiam animadverti demirabatur. Adversarios Interim nostros cernere est (haec ad familiares suos quandoque Höpffneti fuit oratio) in rem suam strenue vigilare et ipsis illis literis,

quibus Majores nostri optimam causam contra, illos olim vindicarunt, ita se adverum nos munire, suaque stabilire, ut quibus nos formidabiles tum fuimus, hi nobis non causae sed nostra culpa immine ant et ferociter insultent. Neque vero eorum tantum, qui vel in auditorio auscultabant, vel ultro ipsum adibant moribus formandis invigilabat, sed quemcunque e studiosâ juventute palato plus sapere quam corde, parumque frugi esse compererat, hunc a sinistrâ viâ revocavir, et ad frugem perduxit. Cumque idem hoc pari nixu passim agi exoptaret, nusquam enixius quam in Academijs urgeri cupiebat. Quin imo non erat ullum humanae sapientiae scitum, si veteris disciplinae nervos incidere aut virtutem suo decore spoliare videretur, quod non crebra disputatione et argumentis gravibus impugnaret, convelleret, everteret. Quantum in ipso erat operam dabat ne facta a verbis, vita et mores a professione discreparent. Hinc magni Doctoris fama per Orbem evolavit, eumque de meliori nota omnibus commendavit. Industria sane pariter ac virtute Höpffnerus fuit inaestimabilis, in rebus multus, in verbis paucus. Omnium maxime post Lutherum aestimabat Chemnitium, ipse alter Chemnitius: in hostes quoque mitis et aequus, quorum non personas sed dogmata impugnabat, aegerime ferens si quid praeter mentem illorum diceretur. Nec minus celebranda est rara Höpffneri in consultationibus gravissimis dexteritas, solo quippe, quod aut

conscientia dabat, aut Coelum tandem redditurum erat testimonio erat comentus. In privata quoque vita id unice spectabat, ut probitate redderet conspicuam, cumque esset doctrinâ magnus, exemplo minor esse nolebat unquam. In medijs semper rerum adversarum flucribus, etiam fracta cymba infractum tamen servabat animum, elegantissimo quodam dictosymbolico menti impresso: UT POTIAR, PATIOR. Rectissime; in hâc enim militia non feriendo vincitur, sed ferendo, Atque hoc stratagemate ultimum etiam hostem, ejusque fecialem marasmum senilem, anno aevi hujus secundo et quadragesimo, aetatis vero suae sexagesimo superavit, qui annum et quod excurrit cum Nostro conflictaverat.

IN EFFIGIEM THEOLOGISUMMI D. HENRICI HOPFNERI

Opera Latina.

COmmentarius in Organum Aristot, cum speciali Tractat. in poster. Analyt. Lips. 8.

De Justificatione fidei tractatus, seu Disputationes XII. adversus Christophorum Majerum, Lips. 1652. in 4.

Isagoge ad S. Coenae salurarem usum Duobus Tractatibus Theoretico et Practico conseripta, ibid. 1657. in 4.

Saxonia Evangelica, Saxoniae Pseudo-Catholicae P. Cutsemij opposita novissime prodijt Lipsiae 1672 in 4.

Disputationes Theologicae, antehac seorsim publicatae, in unum fasciculum revocatae cum praesat. D. Frid. Rappoldi editae sunt Lipstae 1672. in 4. hoc ordine: I. Explicatio dicti Hebr. XIIL. 8. Jesus Christus heri et hodie etc. 11. De Satisfactione Christi contra Photinianos. III. Dissertationes duae de Apostasia Romano-Papisticae Ecclesiae. IV. De Sacramentorum N. T. necessitate, numero, fine, convenientia cum Sacramentis V. T. et ab ijsdem differentia. V. De Communione sub utraque. VI. De Purgatorio. VII. De Matrimonio et cognatis materijs. VIII. De Concilijs contra R. Bellarminum. IX. De Satisfactionibus Pontificijs. X De Indulgentijs Pontificijs. XL De Jejunijs Christianorum. XII. Parallela explieatio dictorum Habac. II. vers. 4. et Luc. XVIII. v. 14. XIII. [gap: Greek word(s)] Davidicus, ex Psal. XXXII. tanquam ex propria sede coelestis de Justificatione doctrinae, etc. XIV. Analysis Historico-Theologica quaestionis; Ubi Ecclelia Evangelica fuerit ante Lutherum? XV. Salutationis Angelicae Metamorphosis in precationem B. Mariae religioso, cultui dedicatam et precibus omnibus antehabitam refutata.

Opera MSS. seu nondum edita.

Tractat. contra Bellarminum de gratia primi Hominis, Amissione gratiae et statu peccati.

Disquisitiones in Libros Symbolicos, Chemnitij Locos, librum ejus de Pers. Christi, nec non Meisneri Christologiam.

D. ANDREAS KESLERUS.

SEd et hunc sacrati Ordinis aureum florem, ocellum nostrae Ecclesiae, seculique illustre sidus, Andream Keslerum quo nunc piaculo praeteream? Is humili apud Coburgenses ortus loco (Pater enim sartoriam exercebat, ) sed nobili et excelsa praeditus indole, post

quam in umbratilibus Rhetorum et Philosophorum Scholis aliquandiu latuisset, ad studia sevehora se tanstulit, ac subinde erexit se ad grandiora, tractandisque haud exigui momenti negotijs ita paulatim assuevit, ut in hoc laudis genere paucos habuerit pares, ne dum superiores. Et vero non solum animum liberalissimis expoliverat scientijs, sed judicium quoque ac delectum rerum ad discursus formandos, ad tractandos homines usu atque experientia ita firmaverat, ut cum potuisset sine ulteriori morâ vel suggestum peterere, vel scholasticam sustinere provinciam, tamen nollet tot praeclaras ingenij dotes serugine inficere, nollet inter se sibique desponsas Musas Academicas ante tempus divortium fieri, nollet se a Celebratissima Academia Leucoreâ avelli; quin eâ spe totus ferebatur, fore, ut sibi in illa vitam agere coelitus contingat. Patriam tandem (quippe quae non modo ortus nostri, sed vitae universae partem sibi vendicat.) salutavit Keslerus, sed non sine praevia vocatione ad publicam inillustri Gymnasio professionem. Hanc quanta industria dexteritateque exornaveiit, publica etiam eaque illustria ingenij monumenta testantur. Insignis erat ejus in disputando alacritas, in explicando felicitas, et in excitanda promovendaque juventutis indole fides et dexteritas. Vitio saepe fatui accidir seculi, ut nullum pene magnum ingenium merito suo aestimetur in Patria, Keslerum tamen maximi semper fecere Patriae suae

Proceres, et anno sesquialtero nondum elapso Pastorem et Superintendentem Ecclesiae Eisfeldensis constituâre. Quo officio dum optima per fungitur, Isennacum, ad Generalem totius Principatus inspectionem invitabatur. Attamen splendidae huic vocationi intercessit Princeps Jo. Casimirus, qui noluit Patriae coelum praefulgido isto sidere orbari. Mansit igitur in Eisfeldensi statione Keslerus, ab alio deinceps atque alio honore ac ipsa tandem dignitate Doctorali exceptus. Mox cum acerba calamitas, deploranda sc. omnis supellectilis librariae et literariae jactura exercuit, deletâ nempe a Caesareano milite anno seculi hujus trigesimo secundo Eis seldiâ, quae causa fuit cur Ephoriam Suinfurtensem pridem sibi oblatam, sine longiori susceperit tergiver satione, Summos Virtutis et honoris titulos apud Suinfurtentes adeptus erat Keslerus, atque praeter rerum Ecclesiasticarum administrationem, etiam Gyinnasij diredrorium tenebat, cum ab illustrissimo Principe Coburgum revocaretur, in Episcopali dignitate, et caeteris huic annexis munijs defuncto Antecessori surrogandus. Praedicatoris autem et Episcopi Coburgensis partes per plurimos annos magno Auditorum concursu et admiratione, verborum elegantia, doctrinae ubertate, sententiarum gravitate, reconditae eruditionis excellentia, ordinis dispositione, et ingenij magnitudine sustinuit. Nec pauca rarae doctrinae posteris reliquit monumenta, eaque tripartita,

nempe Philosophica, Theologica et Moralia Scripsit accuratissimum de Convincendis et Convertendis haereticis librum, qui satis pro dignitate aestimari haud potest, alios insuper edidit tractatus polemicos, et praedara de Prudentia, Patientia Diaetaque Christiana meletemata practica, quibus non solum Ecclesiae se apprime commendavit, verum honorifica a varijs maximisque Viris testimonia et elogia obtinuit. Quinimo insigni sua (quam per omnem vitam praestitit) industria effecit, ut dubium fieret, plusne laboris exantlaverit privatus, an vero tunc cum ad summi honoris apicem esset evectus. Illa cumprimis meditabatur assidue, quae deplorata tunc Ecclesiasticae et Scholasticae rei salus requirebat, de instauranda Disciplima seria agitabat consilia, et quod praecipuum Boni Pastoris Episcopique est officium, ob oculos semper Sacrosaticti Numinis gloriam habebat et curae suae commissarum animarum salutem sempiternam. Nec tam voce docebat alios, quam omnigenae virtutis sinceraeque pietatis exemplo, tali vitae innocentia conspicuus, qualem sibi quisque bonus opearet. Hinc Keleri fama nomenque plurimorum passim ore celebratum, ad secretiora Friderici Luneburgensis adita penetravit, ut illum Ecclesijs per Principatum Cellensem praeficere decreverit. Paruisset tanto Principi, ni stagrantissimus, quo Patriam complectebatur amor obstitisset. Illustre autem Viri hujus virtutes fecerant,

ut a Magnatibus tantopere fuerit expetitus. Flexanimâ etiam suadâ et insigni sermonis facundia erat praeditus, ad quam accedebat eruditio singularis, ut non prudentissime solum dissereret de omnibus ijs, quae vel ad capita fidei, vel ad vitam moresque pertinerent; verum arduas etiam quasque religionis controversias enodare dilucide sapienterque posset. Insuper eum commendabant egregiae prudentiae documenta. Accedebat immensus veritatis coelestis amor, et zelus sanam ac incorruptam doctrinam propagandi, depravatosque seculi mores extirpandi. Neque solus talis erat Keslerus, verum etiam alios ad idem subinde studium excitabat, et maximo dolore afficiebatur, quod deprehenderet, non tam adversariorum tyrannide, quam Principum Protestantium, et quod vehementius detestabatur, quorundam Theologoram socordia an timiditate? (utraque profecto, ne quid durius dixerim) succumbere nostram Religionem. Sed major virtutum Keslerianarum pars est praetermittenda, ut ad ultimum vitae actum deveniamus. Etenim cum anno seculi hujus quadragesimo secundo sacram concionem jam finijsset, et post tristia B. Lutheri de imminenti Germaniae calamitate vaticinia recitata in haec verba erupisset: O GOtt huff mir und allen frommeu Christen zuvor hinauß/ und bete wer beten kan; jam jam e cathedra excessurus, apoplexia corripiebatur, ita tamen ut corpore prostrato sanitas menti conservata fuerit Ac

licet communibus Ecclesiae precibus quadantenus sit restitutus; tamen quia capitalis iste morbus jam profundas radices egerat, ex imo crui fundamento neutiquam potuit. Quod cum in animo ipse suo praesentiret, assiduis precibus, pijsque coelestium rerum meditationibus mortis iter calcavit, eoque tandem emenso ad aeternae felicitatis sedem pervenit, postquam annos octo et quadraginta in hâc vitâ exegisset.

IN OBITUM MAGNI THEOLOGI D. ANDREAE KESLERI Superint. Saxo-Coburgia, etc.

Opera Latina.

Fasciculus selectarum Disputationum Philosophicarum, quas publice Wittebergae habuit, in 4.

Opera Germanica.

LIbera-Vallis Lutherana, scriptum polemicum F. Simoni Schreinero oppositum in 8.

Theologia Casuum Conscientiae, hodierno cumprimis tempori accomodatorum opus posthumum, in 4.

Opera MSS. seu nondum edita.

EXegesis Catechismi minoris D. Lutheri, in quoduo tantum praecepta absolvit, nova methodo et singulari diligentia adornata.

Tractatus Theologicus Photinianis oppositus, in quo agitur: I. De Magistratu Politico. 2. De bello. 3. De Juramentis, latine.

Postilla Prophetica, in qua Historiae V. T. cum Evangelijs Dominicalibus convenienter explicantur.

Historia Theologiae ab Orbe condito uspue ad V. Seculum Christi, praelecta in Gymnas. Casimir.

Explicationes Evangeliorum Dominicalium ac Festivalium, duabus partibus studiosissime elaboratae, latine.

Aliquot dicta festivalia, in Casimir. Gymnasio Theologice, et Physice, Logice, Philologice etc. per quaestiones illustrata.

Hunc operum Kesleri ineditorum indiculum debeo CI. Dn. Jo. Henrico Hagelgansio, Prof. Cob. qui samam illius posthumam in lucem 1643. emsit.

D. MATTHIAS HOE, AB HOHENEK.

MAgnum, et Gente pariter ac Mente Nobilissimum Visum, imo omnium Virtutum copiâ in structum Doctorem, in Hoeo non illustrissima solum Aula Saxonica, verum tota etiam Christi Ecclesia habuit. Paucos equidem in sacra nostri temporis historia adeo hospites

esse existimo, quibus acta ejus scriptaque praeclarissima, labores utilissimi, doctrina varia, meditationes optimae, eloquentia insignis, dexteritas tractandi admirabilis, multiplicataeque divinae benedictiones sint incognitae. Dedit hoc sidus Christiano Orbi superioris seculi anno octuagesimo inclyta Vienna Austriaca, sed postea orthodoxa id sibi vindicavit Ecclesia, siquidem Parentum curâ frugis bonae adolescens, pulioris aeris, h. e. fidei hauriendae gratiâ ad loca Evangelica ablegatus, ijsque imbutus est artibus, quarum capax prima aetas esse solet, quarumque subsidio solida Sacrosanctae Theosophiae (hanc enim sibi optimus Juvenis prae caeteris disciplinis raro nobilium exemplo elegit amasiam) cognitio acquiri potest et comparari. Et cum ingenium nactus esset admodum docile, virtus in eo non expectavit annos, sed sublimibus officijs velociter destinavit. In illo etenim non modo reperiebantur, sed abundabant etiam omnia, quae ad DEI et religionis verae causam tuendam sunt necessaria. Principio Plaviensi admotus est Ephoriae, quam cum per sexennium summa cum laude Gregisque commissi emolumento administrasset, excelsam Aulae Saxonicae cathedram, DEI et Serenissimi Electoris nutu tricenario minor conscendit, ac insigne statim ardensque conservandae et propagandae orthodoxae religionis studium Orbi patefecit. In Solis radijs pridem scriptum arbritror, quos ille tuendae fidei gratiâ pertulerit labores,

quibuscum difficultatibus sit conflictatus, quae subierit pericula, dum quidvis satius censebat, quam ut quicquam in Germania de Evangelicae religionis integritate (quam adversarum partium promachi contaminare sunt ausi,) decederet ac minueretur. Certe quot annos in Aula resplenduit inclaruitque Saxonica, totidem assidue pro fidei defensione pugnavit, et cum forti magnoque instructus esset animo, hostium amplissimas promissiones pariter ac minas atrocissimas contemsit. Insidias (ita ipse scribit in velitatione epistolari cum Petro Cutsemio Saxoniae Catholicae authore institutâ) tum Jesuitarum, tum aliorum Maximi nominis Virorum multas magnasque jam dudum expertus sum, omnem imprimis Iapidem moventibus Domino Kleselio, Georgio Scherero, Andrea Neubauero et alijs num fastidium Confessionis Lutheranae mihi instillare possent; sed DEO me corroborante, veluti Marpesia cautes, immobilis semper perstiti, susque deque ferens omnes Mundanas dignitates, praerogativas, vanitates, eâque conditione opes mihi semel atque iterum ante annos complures oblatas, si ad Rom. Ecclesiae subsellia me recepero. Major vero et carior fuit est et erit mihi DEUS, preciosiorque animae salus, et pura conscientia, quam Mundana quaedam gloria, vel spiendida potius miseria. Tu vero (ita Cutsemium Noster compellavit,) nescio quâ spe et vanitate vanissima ad Ecclesiam vestram allicere

me audes, quid cogitas quaeso? tam ne levis tibi sum in oculis tuis, ut fidem et religionem, favore velodio, dignitatibus vel contemptu, opibus vel inopia aestimare me putes? Missum itaque in posterum me facitcet si quam spem de me concepistis, totam quaeso abijcite; centies enim mori, quam latum unguem a Confessione invariata Augustana deficere, et Ecclesiae vestrae membrum vel ad horulae unius momentum me profiteri mallem. En illustre Constantiae animique imperterriti documentum, quo Vir ille Excelsus (nominis sui omen habens) clarissime ostendit, fidem suam non arenae sed petrae validissimae superstructam fuisse, eaque propter susurros omnes blanditiarum, et zephyros minarum nil quicquam in illo subruendo effecisse. Scriptis insuper alijs egregium in asserenda veritate Evangelica zelum probavit, quae inter eminet Apologeticum pro Formula Concordiae Bellarmino oppositum, atque Enchiridium, ad subvertendos Muros Romano_Reihingianos concinnatum, tanto quidem tamque felici successu, ut ipse tandem Reihingius coelestis veritatis luce sit collustratus, atque irretorto obtutu (Hoeo nostro faces praeferente) cernere coeperit, in maximis quibusque controversijs Sacras Scripturas contra se omnesque Romanenses, pro Evangelicis vero Augustanaque Confessione stare inconcussas. Nec in Polemica solum, verum Didactica etiam et Exegetica Theologia

illum excelluisse, varia quae edidit monumenta loquuntur, cumprimis aureus in Johannaeam Apocalypsin Commentarius, in quo fide quâ fieri potuit maximâ Veterum et recentiorum auctorum explicationes conferebat, difficillimas visiones enodabat, genuinam oraculorum sententiam ostendebat, ab heterodoxorum falsis interpretationibus vindicabat, denique illum sibi scopum praefixum habebat, ut locos doctrinarum (sic ipsiusmet Doctoris verba, ex octavi libri praefatione sonant) ex textu Apocalyptico resultantes, non indice tantum nudo notaret, sed plerosque cum apparatu quod dicitur, et [gap: Greek word(s)] tractaret, adeoque in praeclaro hoc opere Compendium quasi Theologiae tum Theoreticae tum Practicae exhiberet. Et quantam in hâc etiam officij sui parte, praxi scil. excolendâ diligentiam adhibuerit et operam collocarit, itidem scripta publica homiliaeque loquuntur, non crudae aut inelaboratae, sed doctae, piae et quae singulae demor sos ungues sapiunt, nec Aristophanis aut Cleanthis, sed spiritus vere evangelici, sed Chrysostomi, Ambrosij, Augustini lucernam olent, apprimeque testantur, illum sinc ullius personae acceptione libere Verbum divinum praedicasse, mores Christiano nomine plane indignos confidenter reprehendisse atque castigasse, et nihil unquam mollis aut blandi ad aures Magnatum demulcendas eloquij, velut delinientis olei adhibuisse, fervorem tamen suum insigni temperasse charitate, et Ecclesiae tantummodo

spectasse aedificationem. Nec obscuro ac vario sermone, sed testium probatissimorum voce constat, illam re et opere ipso do cuisse, virtutique omnigenae strenuam navasse operam, effusa manu pinguique mensura distribuisse paupenbus, quae dederat DEUS, opibus suis plurimorum sublevasse inopiam, ac viduarum pupillorum exulum praecipue, qui ob orthodoxam fidem evoluti fortunis et ejecti erant, quasi communem parentem fuisse, ab avaritia et sordibus longissime remotum. Et quanquam non ignoraverit Vir Summus supremum honoris apicem quam consecutus fuerat, aut charisimatum et donorum praestantiam, quibus Numen benignissimum eum cumulaverat, aut singularem potentissimi Electoris gratiam, quâ abunde fruebatur; tantum tamen aberat, ut propterea se super alios efferret, ut potius juxta auream Syracidae admonitionem, quo se altiorem videbat, hoc se magis demitteret, et uteretur honoribus perit de ut eos nesciret. Cum ad extremum vitae ventum esset, mortem sibi certam ita non exhorruit, ut de eâ sine ulla prorsus aut vultus aut animi perturbatione loqueretur, planeque ostenderet, mortem a se ut D. Paulus ait, in lucro poni, quinimo vitam ita contemnebat, ut corpus hoc tanquam vestem dormiturus, non facilime solum, sed etiam lubentissime exueret. Accidit id anno seculi currentis nono et quadragesimo, quo post exantlatos gravissimos labores, superatasque communium hostium

insidias placidissime exspiravit, ac corporis vinculis solutus, ex Aula terrestri in coelestem, ex hoc inquieto ac turbulento sab, in illum perpetuae quietis ac tranquillitatis placidissimum portum evolavit,

B. D. Matthias Hoe elogium, conscriptum, et Commentario ejus in Apocalypsin Johan. praefixum Ab Incomparabili Viro D. MARTINO GEIERO, Concionatore Saxonico - Electorali primario, etc.

QUod Judaei de suo consueverunt dicere R. Jose B. Joeser, eundem esse [gap: Hebrew words] botrum, hoc est [gap: Hebrew words] Virum in quo sint omnia, (v. Hott. de Cipp. p. 50.) id sane de Theologo nostro, cujus jam recusus Tibi datur commentarius, dixerimus jure non immerito. Quidni etiam expensis tot ejusdem pro veritate depugnatis praelijs passimque extantibus trophaeis vocare auderemus ipsum [gap: Hebrew words] Malleum robustum, [gap: Hebrew words] Thesaurum vel horreum clausum, in quo frugum omnis generis servata ingens copia, (quo titulo gaudebat olim apud suos R. Akiva, ob multiplicem reconditamque, qua pollebat, prompteque cuivis inserviebat, doctrinam:) quidni tribuerenmus ipsi R. Ipsmaelis epitheton tabernae instructissimae, cum ex tempore apud ipsummet cuivis adventati hospiti parata deprehenderentur edulia; promebat siquidem et vetera et nova, ut Salvatoris nostri habent verba, Matth. XIII. 52. ex bono cordis opulentissimi thesauro. Non expectandum erat hospiti, (ita Judaei superius suum declarare

sciunt elogium, Gittin fol. 67. col. 1.) donec aliunde peteretur vinum. Non ajebat Doctor hic; Expecta, donec studeam, verum ubicunque modo dolio huic aliquale dabatur ostiolum, manabat mox inde vinum sapidissimum cursu concitato. Sicut R. Jochanam Ben Nuri a suis appellabatur Apotheca vel scrinium Pharmacopaeorum, R. Elieser ben Asaria, capsula aromatum, eâ scil. de causa, ut sicut Aromatarius interroganti, estne Tibi opobalsamum? respondet, ita habesne balsamum? sic; habesne cinnanomum? imo; similiter hic sapiens quaerenti cuivis satis fecerit ex textu Biblico, ex Gemara, ex Medraschim, ex Aggadoth, etc. ita et nos haud veremur Theologo huic pie defuncto similia tribuere, adeo ut tam Scripturae Sacrae, quam Antiquitatis Ecclesiasticae, nec non Polemicorum omnium notitiam habureit exactam, propemodum inexhaustam. Si Socrates auditum Pentathlo comparavit Democritum, quod calleret naturalia, moralia, mathematica, disciplinas [gap: Greek word(s)] , nec non artes omnes (apud Laertium Lib. IX. cap. 27.) cogitandum relinquimus aestimatori erudio, annon nobilissimi hujus Viri doctrina eandem sibi deposcat laudem? Quanta polluerit peritâ rerum sacr arum practica, exinde colligere licebit de facili, si computes annos in statione hâc publica tam laudabiliter exactos. Dum manum profundae huic interpretationi admoveret primum, anno nimirum seculi hujus decimo, octennium jam jam consumerat in Ministerio Ecclesiastico, sexennium puta in Ephoria, et biennium in Aula, prout commemorat in Dedicatione Libri primi. Completo hoc labore ipso anni effluxerant triginta integri, id quod constat ex libri ultimi editione, anno 1640. Quid vero exitimas pie Lector, intra tantum temporis, modo pacati, modo bellis turbatissimi decursum addisci a Viro tanto potuisse? His igitur expensis omnibus, temeritatis sane videbitur otiosae ac supervacaneae, Authorem tantum lectori commendatum ire.

IN EFFIGIEM NOBILISSIMI THEOLOGI D. MATTHIAE HOE ab Hohenek.

Opera Latine edita.

COmmentariorum in B. Apostoli et Evangel. loh Apocalypsin Libri VIII. fide. quâ fieri potuit maximâ concinnati, ad Christi praepotentis Domini illustrandam gloriam, hostium vero ejus ignominiam directi, inque usum et praxin Christianae et orthodoxae Ecclesiae scripti et editi novissime Lipsiae et Francof. anno 1671. in fol.

Vera Calvinistarum descriptio, cum assertione, libello Ludovici Crocij oppos. Lips.

Apologeticus contra stolidum Bellarmini Judicium de sancto Concordiae libro, Francof.

Tractatus Anti-Calvinisticus Apologetico Wonceslai Wudovvez oppositus, Lips. 1618.

Dissertatio Anti-Poniatoviana, an beati et coelites DEUM in sua essentia qualis est perfecte cognoscant?

Responsio ad appellationem et provocationem Sam. Huberi, cum delineat. Articuli de Praedestinatione, Lips. 1605.

Velitatio epistolaris inter se et P. Cutsemium super quaestione: An consultum sit Ecclesiam Lutheranam deserere, et Pontificiam sequi, Witt. 1623. nuper cum D. Hompffneri Sax. Evangelica Lips. prodijt in 4.

Angeli Tubicines, seu insigniores haeretici septem, inter quos primus Antichristus ad vivum depingitur. Lips. 1611.

Oratio de Luthero Magno, publicis et clancularijs ejus mastigibus opposita, Mulhusij 1604.

Necessaria Definsio Pupillae Saxonicae, alique scirpta publico nomine edita genium et stylum D. Hoei referre, et sigularem ejus zelum, scientiae et prudentiae sociatum apprime spirare videntur.

Opera Germanico idiomate edita.

Solida refutatio libri cujusdam Calviniano Berlinensis de DEO ejusque verbo ibid. 1614.

Responsio ad demissam Calvinianorum supplicationem in Aula Saxonica factam, Witteb. 1596.

Discursus, utrum Calviniana Religio extra Oecumenicum Concilium possit condemnari, ibid. 4.

Aurea ars moriendi ex septem Christi verbis in Cruce prolatis, totidem Concionibus exposita, 1608.

Doctrinae, honoris et Donorum ejusdem vindicatio a calumnijs et mendacijs Jesuitico-Pragensibus. 1612.

Consilium Theologicum pro Ecclesijs Austriaco-Evangelicis sub jugo Papali gementibus, 1606.

Apologia, impoliti cujusdam Politici Joh. Bergmanni libello famoso opposita. Lips. 1612.

D. JACOBUS MARTINI.

NEque vero hic tot inter illustria Nomina silentio est praetereundus, acumine ingenij judicij gravitate, doctrinae copia, excellentiaque meritorum cum summis seculi comparandus Luminibus, in suo genere vix ulli postponendus. Honestis Parentibus in agro Halberstadiensi

natus est anno supra millesimum quingentesimum septuagesimo. Adolescentior paulo traductus Halberstadium in Martininum ludum pervenit, postea insigni et literarum et eruditionis Philosophicae instrumento ornatus, Academiam Wittebergensem salutavit, eâ quidem posita sibi lege, ut sine cessatione studeret. Temporis progressu cum impetrasset summos in Philosophia honores, proficere etiam voluit docendo, scholasque privatas aperuit, tanto quidem Auditorum commodo tantoque successu, ut Amplissimum Philosophorum Collegium dignum judicaret, qui corpori suo adscriberetur, cuique Logica et Metaphysica publice docendi provincia traderetur. Verum ita se dederat disciplinis ancillarijs, ut primas Dominae, sive Sacro tribueret studio. Licentiam (quam vocant) cum esset adeptus, mox solenni voce Doctor renunciatus et Professor, partibus suis ita functus est, ut non magni solum emolumenti Theologus haberetur, sed celeberrimum quoque nomen intra Germaniae fines pariter ac apud exteros compararet. Et quemadmodum scriptis Philosophicis de literaria re optime est meritus, ita exquisitis etiam Tractatibus Theologicis Ecclesiam summo et maximo sibi obligavit opere, inprimis cum contra quoscunque veritatis hostes esset agendum, de orthodoxiâ tuenda asserendaque apprime fuit sollicitus, et argumentorum quâ Philosophicorum quâ Theologicorum acie

instructâ, insignem Philosophiae in Theologia usum pubi Academicae commendavit. Ex quo (scribit ipse alicubi) primum studia in Academijs serio urgere coepi, semper in eâ fui sententia, neminem felices in Facultate Theologica facere progressus, quin prius in Philosophorum officina probe politus ac limatus esset. Hoc judicium quamvis juvenilibus annis interpositum; postmodum tamen in adulta et tandem in statâ hâc aetate mea, experientia juxta et scientia adeo confirmatum est, ut certius nihil vel cogitasse me unquam, vel gravius approbasse adseverare nullus dubitem. Veritatis divinae studiosus sit Theologus et propugnator, putetque semper sui esse muneris, gregem a Christo sibi submissum praeceptis institutisque sapientiae coelistis ita imbuere, ut in dies in fidei articulis instructiorem eum reddat, et ab omni stribligine (quae istis hodie permixta esse solet) abarceat. Cui voto suo studioque eventus DEI benignitate respondet, si Philosophiam recte cognoscat, eamque tanquam fidelem pedissequam Theologiae adjungat, vereque applicet. Suis quibusdam (pergit noster) principijs subnixa est Theologia, sed cui tamen in contraversijs, in concionibus ad populum et similibus Ecclesiasticis exercitijs, opus sit adminiculo verae Philosophiae. In Scriptura enim ipsa vere evolvenda et interpretanda, in Scriptoribus Ecclesiasticis recte legendis et intelligendis, in contraversijs sincere dijudicandis ac decidendis, quomodo

cum fructu quis versabitur, si partim generalissimam Philosophiae scientiam, (Metaphysicam intelligo) partim etiam specialiores partes neglexerit? Theologus (concludit tandem) ut ab indocto qui Christianus est, distinguatur, Logicus sit, Grammaticus quoque, nempe Hebraeae, Graecae et Latinae linguae gnarus, Rhetor, etiam Metaphysicus, Arithmeticus, Chronologus, Geometra, Historicus, Ethicus, Politicus, Oeconomus; verbo, PHILOSOPHUS SIT. Re equidem et opere ipso haec docuit Theosophus noster, vix ullum dissidijs inter Philosophum et Theologum locum concessit, quin potius utriusque sciende suavem et amicam conspirationem qualibet data occasione ostendit. Testantur id tot insignes Viri conflictus Academici, Disputationum Anti-Judaicarum decades, Logicae institutiones, Metaphysicae partitiones, omnesque cedro dignae lucubrationes, in quibus Sacrosanctae Theosophiae arcana perspicua dicendi methodo studiosis proposuit, et declaravit. Tam illi proprium fuit res difficiles et obscuras dilucide explicare, quam lucere Soli, et hinc tanto docuit concursu, quasi Palladium aliquod coelitus decidisset. Quinimo praeclaro suo ostendit exemplo, quam egregium sit, Divinitatis et humanitatis studia in uno pectore tam concorditer cohabitare, quam arcte apteque invicem cohaereat, oves et agnos pascere, i. e. sic altiores curare literas, ne minores, per quas illuc ascenditur, posthabeantur. Probitate

etiam, gravitate, candore, vitaeque insigni integritate fuit conspicuus, et inde multorum ore (qui Virum familiarius norunt) summopere celebratus. Nec tamen semper ille severe ut Philosophus praecipiebat censebatque, sed multâ in severitate non deerat comitas et urbanitatis lepos. Optime enim habebat exploratum, arduae virtutis praecepta sine involucro humanitatis tradita, non minus saepe respui a multis, quam ventriculus corruptus salutares cibos aversatur. AEtate tandem, curis, laboribusque fractus, ad beatum ex hâc vita exitum se paravit, quem cum aliquot haud fallaces prodromi nunciassent, ipseque facile ominaretur quid futurum esset propediem, non jam de Medicorum consilijs conquirendis cogitavit amplius, sed id curavit unice, ut mortem instantem laeto et optimae spei pleno, imo Christiano Philosopho dignissimo animo exciperet. Se totum itaque DEO permisit, atque optavit maxime corporeis solvi vinculis et esse cum Christo. Voti tandem compos factus, anno aevi hujus quadragesimo nono beate decessit, cum Philosophiam annos XXI. totidemque et quod excurrit Theologiam Wittebergae pro cathedra, pro suggestu, in publicâ luce, quâ voce, quâ scriptis docuisset et illustrasset, inque Orbe Christiano victuram gloriam et immortale Nomen sibi peperisset.

IN EFFIGIEM EXCELLENTISSIMI THEOLOGI D. JACOBI MARTINI Profess. Witteberg. Prim.

Opera Latina.

Loci Theologici generales de Theologiae constitutione, et speciales de Verbo DEI scripto, sive Sacra Scriptura ad disputandum propositi, Witteb. 1620. in 4.

Decas Disputationum de Messia, Judaeorum blasphemijs oppositarum, ibid. 1616. in 4.

Disputationes Ethicae, decem Aristotelis libros Ethicorum breviter resolventes. ibid. 4.

D. PAULUS ROBERUS.

SUmmae Viri hujus laudi gloriaeque tribuendum, quod non generis, sed Virtutis ac eruditionis suffragatione Amplissimam Ecclesiae Wittebergensis sedem sit consecutus, inde clarissimos Doctrinae et pietatis eximiae radios emiserit, magnumque nostra aetate in

oratoribus illis, qui de divinis rebus ad populum verba faciunt, eloquentis Viri, et Chrysostomi cujusdam nomen obtinuerit. Ac licet loco ignobili ortus, obscurisque natalibus, (Patrem enim Martinum, Civem Wurzenatem habuit,) donis tamen ingenij, doctrina, pietate, morum probitate, et insita prudentia a DEO largissime est cumulatus, tantaque meritorum accessione natalium supplevit defectum, ut multos, alienis titulis fortunaeque praesidijs insignes non exaequaverit solum, verum etiam superavent, adeo ut omnium ad se amorem traxerit et admirationem. Primae equidem pueritae annos sub Praeceptoribus tanta alacritate compendifecit, ut omni nervorum contentione non Linguarum modo eruditionem, sed Philosophiae etiam egregiam cognitionem fuerit consecutus. Hisce naturae et industriae suae ornamentis quum passim celebraretur, et speciminibus editis inclaresceret, ipsi Academiae Wittebergensis Patres, diligentiam probitatemque Juvenis, tum excellentissimam indolem et commendarunt summopere, et omni affectu sunt complexi. Sed et Serenissimorum Ducum et Rerumpublicarum vota de Rohero obtinendo postea decertarunt. Hallensibus enim qumprimum operam addixisset, mox Wurzenses Civem suum expetebantm et permississet eorum se precibus, nisi Administrator Archi-Episcopatus Magdeburgici eum retinuisset, ut Aulae suae Ecclesiasten constitueret.

Has partes cum summa fide X. integris administrasset annis, non solum ab Argentinensibus de suscipiendo pastoratu Ecclesiae, et primariâ Professione Theologica est apellatus, sed a Senatu Hallensi quoque rogatus plurimum, ut Superintendenti vivis horum Princeps permiserat, neque illustrissimo Saxoniae Duci Jo. Philippo, cum Generalem suis Ecclesijs Ephorum Rôherum peteret, eam veniam dedit. Serenissimi tandem Electoris Saxonici (suo quod in Roberum, quâ civem quâ alumnum habebat, jure agentis,) vicit authoritas, illumque in illustrem Wittebergensem speculam, magni Balduini morte tum vacuam collocavit, ac simul caeterarum Saxonici Circuli Ecclesiarum inspectionem et curam ei demandavit. Quantam vero sedulitatem in splendida ista sparta omanda, quantam etiam sollicitudinem adhibuerit, nemo facile capiet aut assequetur, nisi mentis oculos ad tempestates illas reflexerit, quae Wittebergam, totumque vicinum tractum Roberi aetate exercebant, ac tantum non evertebant penitus. Eventus sane comprobavit, hoc praestitisse eum suis Wittebergensibus, quod obsessis Jerosolymis Esaias Propheta, quod obsessis Trecassibus Lupus Episcopus praestiterunt. Exulum egenorumque quotidianas sustinebat incursationes, interpellationes item atque consultationes per scripta et nuncios, quae ad Roberum

tanquam ad communem orthodoxae Ecclesiae Patrem deferebantur. Quid de incomparabili Viri dicam eloquentia et in diceno [gap: Greek word(s)] loquantur de eâ tot Principum atque Civitatum decertationes, prodeant tot selectissimorum auditorum coronae et de insigni Roberifacundia ferant calculum. Nemo fere Theologorum majore Auditorum concursu et admiratione frequentes de rebus divinis ad populum habuit conciones, ut qui ad munus illud clarissimum eximam eruditae facundiae laudem et gestum oris maxime decentem afferret. Gratia quaedam singularis labris Viri insederat, quae non solum egregie ejus temperavit orationem, verum auditorum animos incredibili quadam perfudit voluptate. Vitae adhaec morumque probitate singulari conspicuus, gravissimum dictis suis pondus adjecit. Quisquis Robero devota mente auscultavit, haud leviter est compunctus, et ad melioris vitae institutum incitatus, operam quippe navabat sedulam, non ut inani sono laquearia remugirent, aut clamor suscitaretur populi, sed gemitus auditorum et lachrymae, quae Doctoris ad astra vehebant ingenium. Accedebat summa animi modestia. summaque humanitas, et simplicissimi candoris integritas; tenax erat fidelis sermonis et verae doctrinae, profanas tam vocum quam dogmatum novitates execrabatur, imprimis piaculi loco ductabat aurem praebere Praeceptorum suorum flagellatoribus, vel ab ejus doctrinae puritate tantillum

deflectere, quam ex Praeceptoribus quondam imbibisset. Sicuti vero Theander Luthetus componendis ad quae vocabatur negotijs intentus, mortem sibi accivit, ita Roberus post Ephori cujusdam inaugurationem, atque negotiorum gravissimorum compositionem domum reversurus, ex frigidi coeli intemperie [gap: Greek word(s)] contraxit, quod non oculorum solum hebetavit aciem, sed ipsam etiam rationis arcem, tentata memoria maxime afflixit. Hinc optimo Seni idem accidit, quod Philippus Melanchton de praecessore ejus D. Jo. Bugenhagio dicebat: Se maxime turbari simulachro prioris Viri, ad quascunque res gerendas nuper tam alacris, Deumque saepe deprecari ne tali senectuti servaretur. Hoc triste memoriae deliquium quidam audaculi divinae Nemesi in Roberum designatae transcribere non dubitarunt, eo quod sectarijs eum locum censumque in Sanctorum communione tribuere detrectaverit, qui Christi membris ac futurae gloriae haeredibus debetur. Attamen obtrectatorum alteri fatalis hora tam subito supervenit, ut obiret, antequam de morbo proximis etiam vicinis innotesceret, superstite adhuc Robero, et adversarij sui funera vidente. Et cum aliud persuaderi sibi haud pateretur, quam vitae suae telam jam jam esse pertextam, nil quam beatam meditabatur analysin, nihilque frequentius inculcavit quam illud Ambrosij: Non sic inter vos vixi, ut me pudeat vivere, sed nec mori timeo, quia bonum Dominum habemus.

Mox universo corpore stupere coepit, ut loqui neutiquam valeret amplius, tum perdito aurium oculorumque sensibus efflavit animam, et Servatori optimo reddidit, tanquam sequester depositum, quod ante quatuor et sexaginta annos creditum et commendatum acceperat.

IN EFFIGIEM O. PAULI ROBERI THEOLOGI INSIGNIS.

Opera Latina.

COllegium Theologicum Disputationibus XXV. comprehensum, de praecipuis Religionis Controvers. et Articulis, Wittebergae in 4.

Consideratio Loci II. Machab. XII. multorum Eccles. Rom. errorum firmamenti, Witteb. 1649. in 4.

Opera Germanica.

D. CASPAR ERASMUS BROCHMANDUS.

VIR fuit profecto summus, et inter maximos aevi hujus Theologos suo jure reponendus, sique non censendus primus, quod absque temeritate et invidiâ fieri vix posset, saltim nemini secundus salva modestia et humanitate habendus merito, cum Doctrina pariter

ac Virtute Christiana, imo fama etiam (quae immortalis est futura, et suavis odoris apud posteros) clarissimus fuerit. Primam lucem vidit Coagij apud Danos, anno superioris seculi quinto et octuagesimo, Patre Erasmo Severino Brochmando Consule Coagiensi, cujus cura cum non domi solum pie esset institutus, verum scholis etiam admotus et studijs, de diligentia certavit primum cum alijs, tum secum ipse, cumque omnem literaturam ac praecipue Graecam peculiari quodam animi instinctu et flagrantia adamasset, insigni Viro Johanni Alano Graecae Linguae in Academia Hauniensi Professori placuit Brochmandum Academicâ civitate donatum in laborum assumere socium. Ast cum valde esset juvenis, nec tam alijs vacare erudiendis, quam sibi de praeclaris prospicere vellet Doctoribus, amicorum hortatu petijt Lugdunum Batavorum, et strenuam Philosophico pariter ac Theologico studio operam navavit. Redux in Patriam non Academicis solum, verum Ecclesiasticis quoque ornatus est honoribus, tandemque in vacuam D. Resenij obitu sedem Episcopalem invitus plane successit. Etenim cum neutiquam ignoraret veri Episcopi officia, Regem Daniae supplex adijt, et infima qua potuit obtestatione est cohortatus, ut ejus Majestas dignaretur ex ordinationis Ecclesiasticae praescripto, auditis prius et ad suffragia vocatis Dioeceseos totius Praepositis statuere demum, quem tanto munere judicaret dignissimum.

Cujus petitionis aequitati cum Rex gratiose faveret, nihilo tamen secius in eum invitum ac repugnantem anno seculi hujus trigesimo nono vota omnium conspirarunt. Sacro et Episcopali officio condecoratus, doctrina pariter ac virtute omnigena tanti nominis tantique officij mensuram implevit, dignumque se gessit, quo sibi et a se genito Patria merito glorietur. In laudatissimo sane universae et Theologiae Systemate ideam Magni et omnibus numeris absoluti exhibuit Theologi, et in cunctis Coelestis hujus disciplinae partibus consummati; siquidem et loca Scripturae S. explicuit difficillima, et quaestiones enodavit, et controversias cum heterodoxis est persequutus, et saepe ad casus conscientiae obvios gravissimosque respondit. Caetera quoque scripta Viri polemica, variae de praecipuis Religionis Christianae capitibus disputationes; [gap: Greek word(s)] , Speculo veritatis Brandeb. oppositus, ejusdemque defensio, clarissime testantur. Brochmandum in Controversijs Theologicis sine controversia regnasse, et ad eas decidendas non tam factum quam natum fuisse. Qui Virum publice audiverunt docentem atque intimius cognoverunt, summam ejus dexteritatem admirati sunt et promptitudinem. Omnibus is modis laboravit, quo doctrinâ pariter ac exemplo suo honorem Sacro Ordini debitum redderet, infamiamque per non plane nullos eidem adspersam abstergeret, necessiarium observatu judicans, quod author quidam vetus et celebris

praeclare inculcavit: Non Cathedra facit Sacerdotem, sed Sacerdos Cathedram, non locus sanctificat hominem, sed homo locum. Item: Bene vivendo et bene docendo populum instruis quomodo debeat vivere. Bene autem docendo et male vivendo DEUM instruis, quomodo te debeat condemnare. Proptereaque vitam doctrinae suae ita conformavit, virtutumque radijs tantopere auditorum suorum animos illustravit, ut absque fructu eum docuisse et vixisse nemo facile etsi hostis dicturus sit vel cogitaturus. Singulari itaque morum sanctitate conspicuus, demptis plurium vitijs, ad egregiae pietatis formam animas permultas deduxit, inque Episcopali suo contubernio veluti quodam pietatis sincerae delubro eminentium ingeniorum quasi aciem quandam habuit, quibus incomparabili vitae inculpatae, charitatis item ac benignitatis immensae praeivit exemplo. Graves attamen Vir optimus subijt tempestates, nec deerat illi Numen, sed faciebat, ut prius evaserit, quam periculi magnitudinem intellexisset. Quem igitur opitulatorem tum didicerat, ei per omnem aetatem confisus, penitus persuadebat sibi quidquid premat, opprimi a Diabolo ac satellitibus ejus non posse, quem DEUS amet, ac magni momenti negotijs destinarit. Maximam quoque meretur observationem, quod post susceptum Episcopatum Brochmandus reditus episcopales pauperum ac egenorum necessitatibus sublevandis consecraverit, de victu prospexerit scholasticis indigentibus,

7000. Imperiales Nosocomio Vartoviensi, et pauperibus quatuordecim senio et valetudine confectis alendis destinaverit, ac in omnis generis pauperes innumera contulerit beneficia, inprimis in bonarum artium et Theologiae studiosos, quorum indolem et ingenium (uti eorum accuratissimus erat censor) probarat. Quae praeclara Viri Maximi virtus, justae contra protervos peccatores severitati sociata, effecerat, ut omnes illum Parentis et Doctoris communis loco sint venerati, praesertim laetissimâ eâ die, qua Augustum Regni Danici diadema Friderico tertio et Reginae Sophiae Amaliae imposuit. Hoc splendido actu finito sanctissimus atque optimus Senex supremum rebus mundanis vale dicere constituit, memorque incertorum hujus vitae, domui suae egregie disponens, Bibliothecam, quam ex hisce perituris pulcherrimam habuit possessionem, Academiae legavit Hauniensi, mox adversam sensit valetudinem, neque tamen passibus aequis ad ultima festinantem. Nam et sollicitare eum calculus coeperat, tortor ille eruditorum, languescere stomachus, scorbutum accresere; hinc indies summa macies, summa defectio, neque fecius tamen in munia cuncta vigere animus: Tandem cum non interminari, sed urgere novissima DEUM sentiret, ad beatam ex hâc vitâ emigrationem sese laetabundus composuit, ac tota mente in DEUM versus, compressis propria dextra oculis, admirabile dictu, placida morte ut molli

sopore solutus est, anno aevi hujus secundo et quinquagesimo, suaeque aetatis sexagesimo septimo ita vivere desijt, ut vitae ideam omnibus colendam reliquerit et imitandam.

D. CASPARO ERASMO Brochmand, Haereticorum Malleo, Trophaeum!

IN STSTEMA THEOLOGICUM D. CASPARI ERASMI BROCHMANDI.

Opera edita.

SYstema universae Theologiae Didacticae Polemicae et Moralis, ed. Hauniae 1633. in 4. Lipsiae 1638. Ulmae 1638. et an. 1658 in fol. quaedam partes seorsim prodierunt in 8. Comment. in Epist. Jacobi, Haun. 1641. in 4. et Ulm. in fol.

[gap: Greek word(s)] oppositus Speculo Veritatis Pontificiae Christ. Wilhelmi March. Brand. 1634. in 4.

Disputationes de praecipuis Christianae Rel. Capitibus privatim habitae ab anno 1617. Haun. prodierunt sub titulo Controversiarum Sacrarum Vol. 2. Haun. 1626. in 8.

D. JOHANNES QUISTORPIUS.

VEreor ne egregij optimique Viri Manibus temere dicar obstrepere, dum hic celebrare instituo dona ejus atque merita illustria, quibus sese aeternae posteritatis memonae commendavit. Non postremus sane hoc in Honoris Templo locus Quistorpio (anno 83. aevi superioris

nato) est tribuendus, cum Rostochiensis Ecclesiae Antistes gravissimus, vitae non minus integritate quam doctrinae puritate valde) conspicuus vixerit. Et quam vis ejus primordia ita fuerint comparata, ut ad scopum quem in aetate virili attigit parum facere posse viderentur, divinâ tamen accidit providentia, ut ad illum consequendum haud parum emolumenti ea ipsa contulerint. Rara felicitas, divino ita volente calculo Quistorpianae pietati et eruditioni sociata, crescentibus annis tantopere se exerere coeperat, ut quam postea pertexuerat, ordiri telam in Scholis pariter ac Academijs potuerit. Uberrimos cumprimis indefessae industriae suae fructus in inclyto Ducum Megapolitanorum Roseto obtinuit, ad summum Honorum Theologicorum apicem evectus. Cui dignitati temporis progressu accedebant aliae, Munera scil. splendidissima, quae tum propter Theologicam eruditionem, tum charismata singularia, tum ob senilem experientiam, tum propter egregia in Rem Ecclesiasticam merita ipsi (interdum nihil minus cogitanti) offerebantur. Quanto autem honoribus ac meritis major videbatur, tanto erga inferiores (ut de paribus nihil dicam,) sese gessit officiosius, trito vulgi dicterio honores mutare mores, tacite refutato, quoque plus dignitates augebantur, eo magis publico bono studijs atque laboribus suis velificari nitebatur. Et cum in Scripturae Sacrae interpretatione esset exercitatissimus, reconditos ejus sensus

in accuratissimis suis Annotationibus Biblicis feliciter adeo eruit, ut uno omnium Theologorum et Philologorum orthodoxorum ore propterea fuerit celebratus. In laudatissimi hujus operis exordio eximium candoris sui vere Theologici dedit documentum, quod et singularem observationem, et maximam commendationem meretur: Cum enim hodie perquam frequens sit (ipsius Quistorpij verba adscribo) ut illi, qui Commentaria, notas, librosque vulgant, aliorum sibi vindicent labores, nec quid a quolibet didicerint, indicent, ab his me segrego, et quorum ductum in hisce annotationibus sim secutus, ipsissimis saepissime auctorum quos laudo verbis significo. Placet mihi hic candor prae illa multorum furtiva venditatione. Nec in libros solum a se conscriptis, verum vultu etiam, oratione et conversatione sua candoris et ingenuitatis summae plurima specimina exhibuit, nil magis quam serpentinam illam versutiam et Ulyssea artificia detestabatur, nihil in ipso simulati, nihil fucati aut fraudulenti deprehendebatur, mirus oris et cordis censensus, talis fuit, quales plerique volunt haberi, vixit talis, quales optimi mori cupiunt, sermonibus pariter ac actionibus omnibus gratam miscebat suavitatem, nec sapientiam tristitia et vultus torvitate metiebatur. Et cum insigni [gap: Greek word(s)] esset conspicuus, Homines DEO quidem sacratos, sed studia tractantes ut opificia, lucrum duntaxat et pecuniam respicentes, studijs indignos pronunciabat.

Prorsus etiam admirabilis in eo fuit pro pietate sincera propaganda zelus, et constantia insuperabilis, cujus intuitu Theologi CORDATISSIMI elogium jure meritoque est consecutus. Solertiam item tum ad proficiendum, cum ad agendum incomparabilem in omni vita testimonijs vix numerabilibus patefecit, qua et domi ingentem sibi, et apud posteros semper mansuram virtutis gloriam paravit. Laudem etiam haud vulgarem practicae quaedam observationes, pietate pariter ac prudentia singulari plenae, merentur, e quibus nata et excitata sunt PIA illa DESIDERIA, e Venerandae Antiquitatis laudabili praxi quam plurima notantia, quae ad suffulciendam Ecclesiastici Corporis integritatem conducere videntur. Etenim non vocari solum, sed esse etiam CHRISTIANUS, esseTHEOLOGUS voluit, in animarum regimine summam curam, zelum et prudentiam adhibens, sicque gratam apud omnes sincerae pietatis cultores sui memoriam relinquens. Sed et ardentissimis pro universae Ecclesiae emolumento et incremento precibus, insigni erga exules Verbi Ministros aliosque egenos liberalitate, et egregio mansuetudinis, humilitatis, et patientiae (in rebus praesertim adversis morbisque chronicis) exemplo veri Theologi ideam expressit, et alijs lucidissimam facem praetulit. Vixit cum omnibus summa concordia, sine litibus, sine simultate, sine invidia, errores refellebat sine errantium

offensione, vitia reprehendebat sine irritatione peccantium, ignaros docebat, pios animabat, dejectos erigebat, et subveniebat pauperibus, omnibus aderat in omnibus, et omnibus omnia se faciebat, doctis doctum et Doctorem, plebi Pastorem, errantibus Ducem, ut cunctos in viam veritatis reduceret Vix ullam inter orthodoxos admisit concertationem, nisi quis optime de Ecclesia mereretur, et nil magis quam Apostolicae Ecclesiae (in qua unum fidelium cunctorum erat cor et una anima) faciem suis Collegis commendavit et Auditoribus. Cum Hugo Grotius [note: Accessi, (ita sonant verba epistolae Quistorpianae ad N. N. an. 1645. scriptae) propemodum in agone Virum constitutum offendi, ut ad beatam emigrationem se componat, peccatorem agnoscat, super commissa doleat, moneo, quumque inter loquendum Publicani peccatorem se fatentis meminissem; respondit: Ego ille sum Publicanus! Progredior, ad Christum, extra quem nulla est salus, ipsum remitto, subjicit ille: In Christo omnis Spes mea est reposita, etc. ] aeger ex Suecia venisset Rostochium, Nostrumque ad se vocari curasset, prompte accedens in agone offendit constitutum, utque super commissa doleat, in solo Christo omnem suam spem reponat, et ad beatam sese componat emigrationem non sine fructu est hortatus. Tandem et ipse Vitae hujus satur, utpote qui multa in hoc immundo Mundo mala aegris aspexit oculis, pejora invitis percepit auribus, pessima quaeque crescente indies malitia Satanica expectare debuit, post aevi currentis medium septuagenario proximus oculos clausit, et bonis omnibus moerentibus quieti est datus.

IN EFFIGIEM THEOLOGI CELEBERRIMI D. JOHNNIS QUISTORPII Profess. et Superint. Rostoch.

Opera.

Articuli undecim Formulae Concordiae exercitotionibus aliquot inclusi, ibid. 1618. in 4.

Pia desideria a D. Jo. Quistorpio fil. Rostochij 1663. edita, ex observationibus Cordatissimi et exercitatissimi Parentis, Senioris sc. Quistorpij fuisse adornatas, Inclyta Fac. Theol. Rostochiensis in praefatione libello praefixa indicavit. Utinam illa in publicam aliquando consultationem deducerentur, et curis conjunctis opus saluberrimum perficeretur!

Opus Germanicum.

PErpetuum Mobile, sive de Mala Conscientia Concc. XXX. ediditae Rostochij, 1646. in 4.

D. CHRISTIANUS MATTHIAS.

SI Viris quibusdam egregijs tam longam vitam DEUS suppeditasset, quam magnum et ad summa quaeque idoneum animum, duabus hisce alis mortales caeteros longissime praetervolassent, et aureum Jovis currum (ut Plato loquitur) indefesso volatu essent comitati.

Non raro autem ijs, quibus singulare Natura ingenium tribuit, mors ejusdem augendi ostendendique spatium ademit, et praeclara eorum conanima veluti semina enecavit. E quorum numero nostrâ aetate D. Christianus Matthias Gente Dithmarus, mente et animo praecelsus, sub aevi superioris finem vitâ donatus extitit, in quo ab incunabulis ea ad maximarum disciplinarum studia indoles eluxit, ut insignes Musarum fautores illum elegerint, quem eruditissimorum hominum artibus omnique eleganti doctrinae totum addicerent, quâ cum aequales omnes sine controversia superaret, et tanquam alter Hermogenes [gap: Greek word(s)] inter pueros senex existeret, nec philo- et polymathiae ipsius patria amplius sufficeret, de fructuosa peregrinatione cogitavit, eamque feliciter adeo suscepit, ut plerisque nobilioribus Germaniae Academijs peragratis in inclyto tandem Noricorum Lyceo, Virtute et eruditione sua dignissimum reportarit praemium, publicam nimirum SS. Theosophiae professionem, supremis in eâ facultate honotibus sociatam. Isto in Munere cum praeclare admodum se gessisset, nec doctrinâ tantum, verum pietate etiam cunctis profuisset, per maximae gloriae praeconia ad suprema honoris Episcopalis sedilia pervenit. Etenim cum Potentissimus Daniae Rex Virum quaereret, cui et Regia SS. Theologiae in Academia Sorana professio, et omnium Ecclesiarum Dithmarsicarum cura

inspectioque committeretur, dîgnus ille prae caeteris habitus fuit, qui ad tam arduum ac sublime munus suscipiendum honorifica vocatione accerseretur. Annuit electioni, divino calculo electus MATTHIAS, non divitiarum quidem cupiditate, a quâ, ut inprimis Sacerdotes decet, semper fuit alienissimus; sed talento sibi commisso plus lucrandi, et ore pariter ac calamo Ecclesiae inserviendi desiderio inflammatus. Sicuti enim orthodoxae Religioni ex animo adhaesit, ita eandem modis omnibus tueri, intemeratamque conservare studuit. Quo de praeter Collegia Antiphotiniana, libri de Norma et judice controversiarum, deque Christi secundum utramque Naturam adoratione apprime testantur, maxime autem insigne ejus Systema Theologicum; in quo totum Christianae Religionis corpus exuno et solo DEI Verbo artificiose est fabrefactum, et singulis in locis sententiae orthodoxae thesis e Sacrarum literarum monumentis ita proposita, ut nec latum unguem (quemadmodum ipse praefatus est) vel ab ijs, vel nostratium Theologorum scriptis recederet. Par studium in accurata Historiâ Patriacharum adhibuit, opere multorum eruditorum elogijs celebrato, in quo non Vitarum solum fatorumque patriarchalium egregia monumenta, verum ad usus etiam Ecclesiasticos, Politicos et Oeconomicos accomodata documenta continentur. Famam Viri auxit insigne Theatrum

Historico-Theoretico-Practicum, in quo cunctos Monarchas nova et artificiosa descripsit methodo, et perfectum Historiae pariter ac Moralis disciplinae exemplar exhibuit. Magna licet haec sint et illustria, exigua tamen eorum operum intuitu, quae Noster sub manibus habuit, sed morte praeventus, usibus publicis consecrare haudquaquam potuit. Quem in censum referenda sunt Biblia Latina glossata, in quibus omnes Textus Biblicos obscuriores notis explicare coepit marginalibus; Majus item Systema Theologicum; Loci communes Practici, Lexicon Theologicum, Philologia Sacra, Sacra item Politica, et Theologia Naturalis, in qua cunctas similitudines atque imagines Biblicas a rebus naturalibus, v. g. Sole, Luna, Stellis, etc. desumtas, elegantissima methodo exponere constituit, Theatrum Psalterij Theoretico-Practicum; de formulis caute et et sobrie in Theologicis loquendi tractatus, denique Systema Historicum Theoretico-Practicum alterum, in quo Biblicas Patriarcharum, Pontificum, Prophetarum, Regum et Ducum res gestas singulari etiam studio descriptas, Orbis Christiani conspectui sistere constituit. Haec vero conamina luce immortalitatis dignissima fati praecocis injuriâ sunt enecata, et in perpetuis tenebris magno cum eruditionis Theologicae damno jacent sepulta. Cum operum imprimendorum publicam alicubi fecisset mentionem, notanter verba adjecit sequentia: Si DEUS VITAM, vires, et

Typographiam mihi concesserit. Verum vita et viribus destitutus manum de tabula retrahere, et quieti se dare debuit, quam in omni vita vix unquam sibi concesit. Neque vero illi necesse erat mordere ungues diutius, anxieque versare ingenium, et magno multoque conatu quae ad rem facerent, quaerere. Par mentis ingenijque velocitas, ac perspicacitas judicij erat, ut quam cellerrime et caperet negotiorum controversias, et dofiniret atque explicaret, nihilque reperiretur propemodum, cujus ille accuratissimam cognitionem non haberet. Nulla Visum dejiciebat fatigatio, et ut erat immoderati adversus semet imperij, in laboribus dies noctesque pertinacissime perdurabat, novamque sibi subinde materiam subministrari ex imo pectore gaudebat. Veruntamen quorundam odia devitare non potuit et offensiones, variaeque fortunae aleam subijt, cum relicta patria, amplissimoque munere abdicato in Foederatum migravit Belgium, et Ecclesiae Hagensis Pastorem orthodoxum ad extremum usque spiritum egit. Et quamvis in syrtes scopulosque non sua sed seculi injuria devenerit, animum tamen inter tempestates gravissimas imperterritum retinuit, et phaleratas vulgi ineptias bonae mentis soliditate est supergressus, nudam sine fuco fallacijsque adamavit Virtutem ac Veritatem, et CHRISTIANUS in hoc aerumnarum Theatro et tentationum palaestra (cum damno etiam crepundiorum fortunae) esse maluit, quam tantummodo

vocari aut videri. Longior forsitan ipsi vita fuisset ad egregia molimina perficienda, et Sacrae literariaeque rei commoda promovenda, si navem suam ad scopulos quosdam non afflixisset. Gravibus autem jactatus procellis, rerumque humanarum nausea taedioque affectus, paulatim in lentum incidit morbum, in quo ut nihil novi videbatur pati, sic transituram potius nubeculam, quam tempestatem vehementem interpretatus, laborum publicorum pariter ac privatorum cursum prompte continuavit. Ast cum morbi vis etiam cor invaderet, in caetera viscera [?]mpune grassaretur, nihilque amplius praesidij restaret et auxilij, factum est, ut post aevi currentis medium tranquillo et placido solutus fuerit obitu, vitamque laboriosam cum perpetua quiete felicissime commutarit.

IN LAUDEM ADMODUM REVERENDI D. CHRISTIANI MATTHIAE THEOLOGI ET HISTORICI CELEBERRIMI.

Opera.

CYstema Theologicum Minus, in quo totum Religionis Christianae corpus ex solo DEI verbo artificiose est conscriptum, Hamburgi, 1654. in 4.

Historia Patriarcharum, in qua illorum ortus, progressus atque egressus methodo nova et artificiosa descripta continentur, omniaque ad usum Ecclesiasticum Politicum et Oeconomicum accomodantur, Lubecae 1642. in 4.

Theatrum Historicum Theoretico-Practicum, in quo IV. Monarnarchiae nova et artificiosa methodo describuntur, Amsteloda mi 1656. in 4.

Explicatio Psalmi XLV. Nuptijs Christiani V. dicata, Hafniae 1637. Item explicat. Psal. CXXVIII. ibid.

Opera MSS.

BIblia Latina glossata. Systema Theologicum Majus. Theol. Practica sive LL. Comm. practici.

Theologia Naturalis, in qua omnes similitudines Biblicae atque imagines a rebus naturalibus desumtae exponuntur.

Systema Historicum Theoretico-Practicum, in quo Historiae Biblicae, videlicet Patriacharum, Pontificum, Prophetarum Regum, Ducum etc. methodo nova et artificiosa, explicantur.

D. JUSTUS FEWRBORNIUS.

LUbet in hoc Eruditorum Magnorumque Theologorum Sacrario vel inter praestantissimos collocare Justum quoque Fevvrbornium, cujus insignis doctrina sincerae pietati sociata, caeteraeque virtutes homine Christiano dignae, viam illi et aditum ad honorifica munia

et maxima gloriae praeconia aperuêre. Prognatus est anno supra sesquimillesimum octuagesimo septimo, parentibus eximijs et honestissimis, quorum placito primos adolescentiae annos studio Juridico consecravit, sed Divini tandem studij amore captus, forensi misit nuntium, suoque exemplo praeclare docuit, fato saepe mirabili ad studia sacra trahi eos qui ad aliud vitae genus a Parentibus in prima juventute sunt adhibiti, imo fallere saepenumero Parentum judicium, qui animadvertentes filium e pluribus unum segniori esse ingenio, et neque ad forensem strepitum, neque ad ullum civile vitae genus idoneum fore credentes, DEO hunc consecrare scholisque addicere constituunt, posse enim saltim in Theologia non inutilem collocare operam. Ad nullum equidem non studiorum artiumque et scientiarum genus habilis et idoneus fuisset Iustus ille Adolescens, verum divino nutu se totum ad Theosophiam composuit, et ad priscorum Doctorum, (quos Patres vocamus,) Ambrosij, Chrysostomi, Minutij Felicis, Augustini, Philogonij, Evagrij aliorumque exemplum, a Jureconsultorum coetu ad sacrum conversus est studium, idque tanta excoluit felicitate, ut creato Doctori, nec sublimia forsitan cogitanti, egregiae inGiessena Academia commissae sint provinciae, Professio scil. Theosophiae publica, et Ephoria ecclesiastica. Utramque spartam praeclare Fevvrbornium exornasse, talenta sua sive

exquisita animi bona neutiquam defodisse, sed impenso cum labore fructuose collocasse, plurima loquuntur monumenta. Etenim quid eruditionis, quid rerum solidarum, quid eximiae doctrinae Theologicae scripta contineant Fevvrborniana, notius est quam ut meam nunc requirat commemorationem. Abunde constat, in scrutandis Scripturarum thesauris illum fuisse indefessum, in vero sensu pervestigando accuratum, et in servando literae tenore tenacissimum, scriptaque Viri dignissima esse, quae in studiosorum omnium versentur manibus, et ab oblivione vindicata, felicissimac consecrentur aeternitati. Quibus abjecta nimis et humilia illa videntur, elationis suae abundent superbiantque spiritu, noverint tamen, simplicissime dicta, altissimum saepe spirare sensum, et sub externo vili cortice, latitare nucleum suavissimum. Intendebat sane Fevvrbornius cum Magno illo Basilio non ad ostentationem magis scribere, quam ad publicam utilitatem, neque in immensa librorum mole victoriae laudes ponebat, qua saepe obrui magis ingenia quam juvari didicerat. Quantum laboris tum in [gap: Greek word(s)] sua Christologica, tum fundamen tali adversus Casellanos deductione, tum in Anti-Enjedino insumserit, quantas superaverit difficultates, quot nodos argumentorum gordios dissolverit, paulo accuratior operum laudatorum inspedio collatioque quemlibet docebit. Ingenium quippe habebat in digitis, diligens erat et laboriosus,

inprimis ante irruentem morborum turmam, et post etiam, quantum vires ferebant. Quicquid agebat valde agebat, et multa brevi conficiebat tempore, nec tamen fatigatus relinquebat laborem, sed laborem cum labore commutabat, meditationem cum scriptione, manum instar Apellis de tabula tollere poterat. Satis etiam est exploratum, verae Pietatis studio praeprimis deditum fuisse Fevvrbornium, insigni candore et ingenuitate, alijsque virtutum ornamentis adeo conspicuum extitisse, ut bonorum oninium, praesertim Celsissimi sui Principis summum sibi conciliaverit favorem, qui cum anno aevi hujus quadragesimo octavo Fevvrbornium in D. Hülsemanni locum Wittebergam vocatum esse cognovisset, se Viro hoc carere non posse rescripsit. Nimirum vitâ ille noli minus quam doctrina superabat plurimos, et egregiam in rebus maxime adversis prae se ferebat constantiam, calumniarum etiam patiens ex alto despiciebat adversantium latratus, et insigni mansuetudinis bono cuncta mala in bonum convertere studebat. Aberat nigraeloliginis succus omnis, neminem e fastigio suo despiciebat, nullius honoribus aut commodis insidiabatur, ex animo bene cupiebat omnibus, neque quisquam consilium ejus frustra unquam requisivit. Laudis plura vocabula in Eum congerere minus duxi consultum, paucis permulta complexurus, nusquam illum Ecclesiae, nusquam conscientiae defuisse, sed munia Doctoris vere

Christiani omnia abunde implevisse. Sed et praeclarum humilitatis et [gap: Greek word(s)] documentum in eo dedit, quod post habitis tot honorificis ad splendidiora lautioraque munera Ecclesiastica, Gymnastica, Academica vocationibus, in statione sua prima persistere maluerit, quam alio dimoveri. Fama etenim de praeclaris Fevvrbornij dotibus longe lateque volans effecerat, ut exteri certatim in sinceram ejus admitti optaverint amicitiam, illumque sibi in publicis officijs habere propiorem, nullam tamen admisit vocationem, Hassiae suae destinatus. Quum vero a supremo tandem Rectore in Coelestem evocaretur Academiam, morem impigre gessit, et maxima cum animi voluptate beate emigrationis nuntium excepit. Morbus is erat, viris senio et laboribus confectis communis, maxima virium organorumque corporeorum debilitas, quam cum indies ingravescere noster deprehenderet, ad spiritualia sese recepit alexipharmaca, et suavissimos de [gap: Greek word(s)] contulit sermones, quae ipsi anno aevi hujus sexto et quinquagesimo obtigit, postquam novem et sexaginta in hâc miseriarum valle transegisset.

IN D. JUSTI FEWRBORNII

Opera.

K [gap: Greek word(s)] : in qua sana doctrina de JESU Christi exinanitione, S. Scripturae, Antiquitatis orthodoxae, Augustanae Confessioni invariatae etc conformiter explicatur, et falsa doctrina ei contraria perspicue refutatur, Giessae 1624.

[gap: Greek word(s)] Theologicae Dissertationes novem, de Divinae et infinitae Majestatis, Christo juxta carnem vere communicatae, in statu exinanitionis particulari, et in subsecuto statu exaltationis universali usurpatione, ibid. 1611. in 4.

Responsio ad Disputationem Theologicam, quam de ultimo Christi adventu Philippus Caesar in Acad. Marpurgensi proposuit, ibidem 1616. in 4.

cadant peccata? II. An DEUS posteros et filios puniat ob Majorum et Parentum suorum flagitia? III. An impetrata peccatorum remissio per subsequentia peccata fieri possit irrita? ibid. 1618. in 4.

Dissertationum Theologicarum biga: I. De Electione et vocatione ad vitam aeternam, II. De AEterna Christi Deitate, alijsque fidei Christ. articulis, ibid. in 8.

Fasciculus dissertationum Theologicarum, I. De Divina Christi omnipraesentia, ibid. 1618.

Dissertatio Theologica de peccato in Spiritum sanctum irremissibili, ibid. 1619. in 8.

Examen Confessionis orthodoxae (ut habet inscriptio) de persona et officio Christi, quam Joannes Combachius Profess. Marpurgensis proposuit, ibid. 1619. in 4.

Sacrarum Disquisitionum Syntagmata II. in quibus, effatis et fundamentis ex S. Scriptura depromptis, beata [gap: Greek word(s)] , Christiana chrematistica, Sacra J. C. Coena alijque fidei nostrae articuli explicantur. Witteb. 1949, in 8.

Anti-Enjedinus posthumus, seu vindicationes Locorum Sacrorum. tam in Vet. quam in N. T. occurrentium et veram ac aeternam Christi Jesu Salvatoris nostri unici Deitatem invicte demonstrantium et evincentium. ibid. 1658. in 4.

QUantus hic Theologus fuerit Sacerque Philologus, scripta loquuntur celebratissima, quae magno Reipublicae literariae emolumento morumque commodo in lucem edidit, cujus usuram ipse seculo superiore inclinante (ut surgentis delicium esset) accepit Sondershusij

anno natus millesimo quingentesimo nonagesimo tertio. Patrem habuit Balthasarem Glassium, Schvvarzburgensium Comitum Quaestorem, qui cum nativis micare radijs praeclaram filij sui indolem animadverteret, nulli parcebat sumptui, nulli labori, optima quaeque de ipso sibi pollicitus. Expectationi per omnia respondit eventus, cum Glassius vere inciperet esse Glassius, et virtute sua gratijsque congenitis non commilitonum solum omnium, sed et Praeceptorum Professorumque Jenensium oculos et animos in se unice converteret. Nam artium Magister creatus, praeter crebra exercitia Disputatoria, institutionem in Sacra Philologia (quam calide et integro mentis conatu tractaverat,) cum studiosis alijs sedulo intra privatos coluit parietes, nec solum in hebraicis, verum chaldaicis etiam et syriacis literis (in quas ardor singularis jam puerum incesserat,) industriam occupare, Rabbinorum vestigare placita, in Masoram, ingeniosum illud inventum penetrare, ad utriusque Talmudis lectionem gradum sibi sternere, denique in continua profectus incrementa impotenti plane desiderio aestuare constituit, ipsum tamen Theologiae nucleum, qui lapis velut terminalis metaque studiorum erat, non insuper habuit. Factum inde, ut praeter supremos in Theologia honores etiam professionis Ebraeae Graecaeque Linguarum munus Glassio Jenae collatum, tandemque de ipso in Gerhardi

cathedram surrogando conclusum fuerit. Quam provinciam cum ultra biennium sustinuisset, Serenissimus Princeps ERNESTUS Jenâ Gotham ad capessendum divinitus oblatum Superattendentis munus gratiose evocavit. Quo in officio id cumprimis Noster insigniter sibi est gratulatus, quod DEUS sub ejusmodi Principe Sacram militare militiam sibi concessisset, qui non solum ipse pietati sincerae deditus, sed et an plantandum DEI cultum et procurandam subditorum omnium salutem intentus, et vere (ut Augustinus loquitur) suam potestatem ad DEI cultum maxime dilatandum, famulam ejus Majestati faciat.. Utilissimum, et omni laude superius Bibliorum glossatorum Vinariensium opus divinae gloriae Serenissimus Princeps consecraverat, nec postremas in eo adornando perficiendoque partes sustinuerat Glassius, quemadmodum ipse alicubi verbis tradidit sequentibus: Hujus Libri Salomonaei (Cant. Canticor.) uti et Psalterij, Proverbiorum, et Ecclesiastis, Evangelistae demum Iohannis explicatio, una cum praefatione a mea manu est. Ab eâdem manu tot devotissimae pietatis et solidissimae eruditionis plenissima scripta Biblica, Philologica, Exegetica, Homiletica, Polemica, Practica, provenêre, quibus ita percrebuit Viri fama, ut non facile quisquam inveniatur (qui quidem aliquod literaturae sacrae pretium statuit,) qui Glassij non nosset monumenta. Dici equidem non potest, quanto cum

applausu Philologiam ejus Sacram exceperint summi per Germaniam, Belgium et Angliam Viri, quam laeti et ovantes Ecclesiae fuerint congratulati opus incomparabile, in cujus duobus prioribus libris totius SS. Veteris et Novi Testamenti Scripturae tum stylus et literatura, tum sensus et genuinae interpretationis ratio expenditur: Tertio et quarto Grammatica sacra; Quinto Rhetorica sacra comprehenditur, totoque volumine philologico eruditissime exponitur universa Critica Theologica, a viris ejusdem artis gnarissimis summopere hactenus collaudata, aestimata etiam a plurimis circa religionem dissentientibus, qui in complectendo Glassio mire consenserunt. Multi in dubijs Sacrophilogicis illum veluti oraculum quoddam consulere, alij studij hujus Principes et statorem salutare non dubitarunt. Ita gloria virtutem ejus velut umbra corpus sectabatur, quanquam illam nunquam ambitiose sit venatus. Virtuti potius justum statuebat pretium quam nec plausu augeri noverat, neque minui obtrectationibus. Felicissime etiam heterodoxiam et falsas de sacris literis opiniones impugnavit, imo tantam rerum habuit copiam, tot scriptorum in utramque partem legit placita, ut fatendum omnino videatur, plures illi lectos et evolutos, quam multis visos authores fuisse. PIETATIS vero solidae ac sincerae prima semper potissimaque cura fuit, cum DEO minime probari intelligeret rerum divinarum sine sanctimonia

contemplationem. Hinc DEUM meditullitus revereri, ad eum omnia referre, egregiae devotionis exercitia ac infucatae charitatis officia frequentissime peragere, sicque vivere consuevit, ut cum Livio Druso aperto ostio vivere potuisset et sine janitoribus. Qui cum Glassio sermones miscuêre, admirabilem in eo modestiam semper eluxisse perhibuerunt, et cum ingenua morum simplicitate gravitatem quandam venerandam; Tanta etiam et tam singulari humanitate illum in omnes extitisse, ut nemini facile operam suam denegaverit, aut suis tantum inservierit commodis; laeto triumphasse pectore, ac ingentes DEO gratias egisse ob purioris doctrinae incrementum, et vicissim ob turbatum nonnunquam Ecclesiae statum, excitata scandala, dissensiones, aliaque vel in doctrina vel moribus offendicula exorta anxium valde et sollicitum, pacis denique et concordiae studio apprime deditum fuisse. Nec ignorant plurimi quam eloquens steterit in suggesto Praeco, quam accuratus in cathedra Doctor, quam gravis in caeteris muneribus Theologus sederit. Ingenio enim erat egregio, judicio acri, gravitate reverendus, vultu ad severitatem composito, in dictis et promissis constans. Habitabat in corpore enervi nervosus Viri animus, in compage infirma firmum judicium, inque testaceo vase (ut Apostolus loquitur,) nobilem gestabat thesaurum. Verum incurrentium morborum agmina ita excepit, ut immissa a provido Numine, nihilque tulit acerbius,

quam quod domestici tortores a suggesto prohiberent invitum et frustra obluctantem. Et cum coelestis ille animus longo ante obitum tempore minus commode habitaret, hospitium nactus non uno morborum et infirmitatum genere divexatum, ad sustinenda quae imminebant novissima tanquam futuri seculi incola fortiter si composuit, mortemque se non horrere sed summe concupiscere, et in horas laetissimum sibi nuntium expectare peculiari testatus est epistola, ad quendam suum Pyladem exarata: Meam quod attinet valetudinem, per bimestre spatium Concionibus publicis abstinere fui coactus, alia tamen officij munia peragere DEI beneficio possum. In cujus manu omnipotente situm, quid de me porro paterne velit. Ad be atam [gap: Greek word(s)] me singulis diebus paro sistoque promptum. In manus tuas commedo spiritum meum, redemisti me DEUS Veritatis! Tibi sit gloria in aeternum! Postquam annuo ferme morbo infestatus esset, manus cum extremo hoste conserere cepit, ac superatis innumeris loboribus, doloribus, Mundique perversi injurijs et calumnijs, anno seculi hujus sexto et quinquagesimo, aetatis sexagesimo tertio beate exspiravit.

EPITAPHIUM:

Opera Latina.

PHilologiae Sacrae, qua totius Sacrosanctae V. et N. T. Scripturae tum stylus et Literatura, tum sensus et genuinae interpretationis ratio expenditur Libri quinque; quorum primo et secundo generalia de Scripturae S. stylo et sensu; Tertio et quarto Grammatica sacra; quinto Rhetorica sacra est comprehensa, Jen. 1623. in 4. et Francof. 1653. in 4.

Onomatologia Messiae Prophetica, quâ orthodoxa de J. C. doctrina ex nominibus quae in S. Script. ei attribuuntur methodice proponitur, Jenae 1624. in 8.

Orationis JESU Christi [gap: Greek word(s)] Joh. XVII. descriptae pia et plana expositio. ibid. 1620. in 8.

Christologia Mosaica, qua pentade sive quinquernione dissertationum ex primis V. Genes. Capitibus, verba, dicta et typi, quibus J. C filius DEI in pentateucho Mosis proponitur, exegetice, elenchtice et practice expenduntur.

Exegesis Evangeliorum et Epistolicorum textuum quadripartita; Norimb. in 4. et postea in fol. editâ, in quâ, ad Evangelicos quod attinet textus, singulorum Dispositio succincta traditur. Mediditationes aliquot et tractationis schemata subjunguntur, et annotationes exegeticae atque philogicae, literalem sensum, partim etiam adversariorum elenchum spectantes, adjiciuntur; Epistolicos quod spectat textus meditatio seu Homilia perspicua analysi, monstrato cumprimis usu aedificatorio et harmonia cum Evnagelio ostenditur.

Oper Germanica.

FUndamentum Christianae fidei, seu deductio quod sola Script. S. sit fidei principium, ed. 1654.

Postilla Prophetica, quatuor Tomis inclusa, quibus praecipua ex Esaia alijsque Prophetis dicta et oracula cum solitis Evangeliorum pericopis comparantur, profunde enarrantur, et ad fidei verae, vitaeque pie et sincerae aedificationem applicantur, Jenae 1642. 1647. et Norimb. 1654. sub finem primi Tomi expositum quoque est totum Caput Esaiae LIII quatuordecim, et XXXIII. Ezechielis decem Concionibus. Sub finem secundi Tomi XXI. meditationibus explanatur Caput primum Johannis, Cantio Phil. Nicolai, et Psalmus vigesimus septimus. Sub finem Tertij Tomi visitur praxis Christianismi, non tantum Paulina, ex Ephes. IV. v. 17. 32. sed et Lutherana, quae catecheseos capita exercitio poenitentiae adaptat. Calci Tomi quarti attexitur triga quarundam Concionum solennium, tractatus seu libellus pro tentatis, cum duobus praeterea alijs in eandem materiam necessarijs et utilissimis.

Homilijs hisce accensetur Arbor Vitae, quae pulchre enodat istud Salvatoris aureolum Joh. 3. Sic DEUS dilexit etc.

Christiana Schola Tentationum, in qua earum natura et indoles proprietates et omnes species explicantur, ibid. 8.

Opera MSS.

LOgicam Sacram a Glassio conscriptam fuisse, inclyta Fac. Theol. Jenens. in Rescripto Philologiae S. praefixo indicavit.

Emendationem etiam omnium Hierarchiarum, Statuum Ordinumnumque in Ecclesia Christiana Glassius est meditatus, teste D. Mich. Walthero in orat. parent.

Dissertatio de fanaticis Stifelij et complicum opinionibus, quae certas ob causas luci publicae non est exposita.

D. JOHANNES BENEDICTUS CARPZOVIUS.

AD hunc quoque oculos verte qui verum Theologum videre desideras. Etenim si Erasmo judice is vere Theologus est, qui ipso vultu atque oculis, ipsa etiam vita doceat aspernandas esse opes Christiano, non esse fidendum hujus Mundi praesidijs, sed totum opertere de Coelo pendere; si is Magnus

Theologiae Doctor salutandus, qui eadem ipsis praestat moribus; Magnum utique Doctorem Theologum appellabimus Jo. Benedictum Carpzovium, sidus quondam Ecclesiae et Academiae Lipsiensis clarissimum, ortum anno aevi hujus septimo, in arce Rochlitzensi, Patre Bened. Carpzovio, JCto celeberrimo. A puero [gap: Greek word(s)] ille divino quodam afflatu Theologiam sibi legit amasiam, cujus gratia nihil non laborum exantlare, nullamque non adversitatem degustare decreverat. Et cum in prima juventute non nisi praeclara quaevis ipsius pollicerentur studia, Parentes eum (decimo sexto aetatis suae anno) Wittebergam secum abduxerunt, ubi strenue laboravit, ut indies seipso praestantior evaderet, et in coepta cum primis studiorum Theologicorum telâ magis magisque progrederetur. Eo animo cum in Academiam quoque Lipsiensem se contulisset, inque sacrorum studiorum cursu egregios plane fecisset progressus, ostium ipsi ad Minsiterium apperiebatur, atque Meuselvvizium primo, ad vacantem Pastoratum, Lipsiam postea ad Diaconatum in Ecclesiâ Thomanâ vocabatur, ab hoc primo gradu paulatim ad alias atque alias functiones Ecclesiasticas pariter et Academicas ascendit, nec honorifico solum Doctoris, sed Professoris etiam Theologi titulo orantus, totusque semper in eo fuit, ut demandatas sibi provincias summâ fide obiret, modisque omnibus, (post habita etiam valetudinis curâ,) discentium studia juvaret. Et cum sanorum verborum

formae in Libris Ecclesiarum nostrarum Symbolicis repetitiae esset tenacissimus, studiosam etiam, et in spem Ecclesiae succrescentem Juventutem ei inhaerere et voluit et docuit dexterrime. Quem in finem celebratissimam illam in Libros Symbolicos ISAGOGEN publice suis tradere coepit Auditoribus, quam universa Ecclesia orthodoxa post beatissimum Viri obitum maximo cum plausu, pariter ut exquisitissimas vindicas Anti-Mulmannianas eo superstite excepit. Egregia insuper vis sacra sancte tractandi Nostro (rarissimis concionandi donis instructo) divinitus fuit concessa, quâ suorum animos sibi ita conciliabat, ut ad Carpzovij conciones non accesserint singuli, sed ipsa quasi Civitas confluxerit. Quo animo porro quisque inibi auscultasset, quid imbibisset, quid hausisset solatij, quomodo correptus et mutatus ab egressu fuisset, indicio erat, quod finita concione auditores sibi de compunctione animi mira invicem communicare, magnifice vero de ipso Concionatore sentire et subinde praedicare consueverint. Templum Thomanum in quo Noster Sacrum et Archi-Oratorem egit, vere erat veluti boni Medici domus, unde tristis quilibet et percurbatus, vulneribus suis moribisque agnitis, recessit. Devios in viam revocare, confirmare nutantes, lapsos oratione erigere unice desideravit, nec sibi tamen felices tribuit successus, sed ad coelestium donorum fontem Deum Opt. M. cuncta retulit. Ita excipiebat ille suos auditores

(observante non nemine) ita dimittebat, ut nihil in sacris tam difficile haberetur, quin facundâ ejus lingua dextre enodari posse crederetur; nullum malum tam inveteratum haberetur, quod per intrepidam Viri reprehensionem eradicari posse desperaretur, nemo unquam tam frigidus et a pietatis fervore remissus ei concionanti sisteretur, quin illico divina virtute perculsus deprehenderetur. Concionator enim erat DEUM vere non plausum popularis aurae quaerens. Non opes, sed opus, non dignationem sed rationem, non solum sed coelum in consilio habuit, probeque intellexit, non ad pompam et dignationem se assumtum esse, sed ad gravissimas curas, ad maximam sollicitudinem, ad molestam plenamque periculis functionem. Nec verbis solum docuerat, verum vitae etiam sanctitate auditores moverat, gregi suo in verbo, in spiritu, in charitate in conversatione praeiverat, typumque ei amussitatum, verique Theologi exemplat reliquerat, cujus vestigijs pij auditores insistere possint. Qui Virum intimjus cognoverunt, animo ejus veram et prorsus [gap: Greek word(s)] pietatem se condidisse, indeque varijs modis emicuisse fatebuntur. De virtutibus animo inducendis ita semper fuit sollicitus, ut ante omnes alias pietatis solidae haberet curam. Non in externis religionem fingebat actibus, nec sub hypocriticae eloquentiae umbra DEUM colebat, sed sincerâ semper eum venerationem prosequebatur. In Terralicet positus,

versabatur in Coelo, et quum hîc nobiscum viveret, jam tamen Civis Sanctorum erat et domesticus DEI. Quinimo tota ejus familia ad Patris exemplum erat composita, qui suos ita instituerat, ut singulari vitae integritate ac sanctimonia ab alijs discernerentur. Et hâc fini certas quotidie horas definiverat, quibus unâ cum omni familia pijs precibus ac cantilenis pro publica Ecclesiae salute vacaret, quas nec in morbo lecto affixus negligebat. Etenim cum per naturam constitutionis esset infirmioris, non raro aegritudinum insultus ex spleneticis praesertim doloribus sensit, catharro etiam et tussi enormi, tum [gap: Greek word(s)] et aurium tinnitu laborare cepit. Vix per istos prodromos mors fores Viri pulsaverat, cum animo forti, ac. D. Augustini verbis se sisteret: Utrum diutius vivere mihi sit utile, nescio, tibi Domine committam Porro cum mors propius accederet, et in conspectum sese daret, Bene! inquit ad quendam suorum Collegarum; Nos verbis hactenus concionari sumus, restat ut re ipsa faciamus, quo auditores in discessum nostrum respiciant, fidemque Pastorum suorum imitentur. Tandem cum vim mortis ex vehementi calore hectico, sensim carnes et viscera depascente sentiret, nil nisi summam animi tranquillitatem ad ultimum usque halitum profitebatur, adeoque voluntati divinae se totum resignans, ad beatam emigrationem stetit in procinctu. Compositis omnibus corporis membris in lectulo, mens integra et fixa ejus intentio

erat ad coelestia. Coelum desidero, coelum meditor, bis saepiusve exclamabat, id quod anno aetatis quinquagesimo occupavit, aeternumque occupabit.

AD PLUR. REVERENDUM DN. JOANNEM BENEDICTUM CARPZOVIUM. Post quatuor Germanos Gratres Juris Doctores Celeberrimos Theologiae Doctorem renunciandum: EUPHEMISMUS JOHANNIS HULSEMANNI D. HOs erat in votis, quae praecessêre, Parentum, Ne quis NATORUM viveret inceleber: Fortunate Parens, dans Lumina QUINQUE! serenant Bis duo clara FORUM, stella Thomana CHORUM. Opera Latina.

SYstematis Theologici in usum Collegiorum et Exercitiorum Academicorum scripti pars I. et II. Lippsiae 1653. in 8.

Vindicatio Doctrinae orthodoxae de Sacramentis in genere, a corruptelis Tridentinorum, et suppetijs, quas illis contra Chemnitium ferre voluit Bellarminus, Lips. 1651. in 4.

ISAGOGE in Libros Ecclesiarum Lutheranarum Symbolicos, opus posthumum a D. Joh. Oleario qua partem ultimam continuatum,

et a B. Authoris Filio, Dn. Lic. Johan. Bened. Carpzovio in Acad. Lips. P. P. editum Lipsiae 1665. in 4.

Opera Germanica.

DE Clavis solventis Apostolico-Lutheranae sinceritate tractatus, oppositus Hieronymo Mulmanno Jesuitae, Lipsiae 1654. in 4.

Imblemata Natalitia, sive Conciones II. Festo Nativ. Christi 1651. habitae, et cum appendice editae Lips. 1652. in 12.

Sacrificium Eucharistico-Jubilaeum, seu concio in festo Jubil. Pac. Relig. August. habita et edita Lips. 1655. in 4.

D. JO. GEORGIUS DORSCHEUS.

QUae singula caeteris non vulgarem parare solent nominis claritatem, eâ dulci quâdam conjuratione in unum Dorscheum coivêre, nitor sermonis, linguarum eruditio, judicium acerrimum, mens altiorum omnium indagatrix, quibus summam merito ad se traxit eruditorum

admirationem. In lucem eum protulit anno superioris seculi nonagesimo septimo Argentina, clara Virorum doctorum genitrix Alsatiaeque Metropolis. Patrem habuit antiquae virtutis et fidei hominem, Laurentium Dorscheum, cujus sutrina (quam diutissime exercuit) nominis Dorseheani nobilitati neutiquam obesse potuit, quotus enim quisque est, quem natales a dignitatibus arcent, aut pudorem toto vitae tempore incutiunt? Mature e puero eminebat ingenium praeclarum, memoria excellens, discendi vehemens ardor, animus denique ad summa quaeque natus. Hanc praeclaram Naturae inclinationem excepit indefessum et egregium rerum diviparum humanarumque studium, et continua exercitatio, quâ se ad sacros illos conflictus cum tot tantisque adversarijs olim instituendos mature praeparabat, ac simul ingenium optimum arduis velitationibus acuebat. Quo stratagemate cum omnium in se oculos convertisset, censoresque idonei sublimiora sibi de ipso promisissent, ad exteras etiam, doctrinaeque purioris famâ celebres eum ablegarunt Academias, quo numeris omnibus absolutus Theologus evaderet. Elapso triennio, cum Marpurgi adhuc ea seligeret, quae domi sibi ac Patriae aliquando essent profutura, ab inclyto ejus Magistratu ad publicam SS. Theologiae professionem capessendam vocabatur. Tam nobili itaque spartâ ornatus, vicissim eam omnibus modis ornare imo

splendidissimam reddere allaboravit, suique nominis decus voce pariter ac calamo in tantum extendit, ut Magnum Ecclesiae Evangelicae fulcimentum lumenque, Patriae vero ornamentum bonorum omnium ore celebraretur. Scientia quippe ejus inexhausta, facundia singularis et germanus animi candor, eot ubique doctorum virorum clogia, quot ora dextrasque invenêre, adeo ut ad gloriam et celebritatem nihil ipsi amplius deesse sit visum, quam ut ingentes doctrinae et eruditionis suae thesauros magis magisque publicae consecraret utilitati. Et patebat sane illi ampl[?]ssimus de sacrê et literaria re bene merendi campus, quem felicibus auspicijs ingressus, gloria decurrit maxima. In docendo quippe erat facilis, in explicando perspicuus, in disputando acutus, nihil tam spinosum occurrebat, quo non facile se expediret. In Orbe erudito merito celebrata hactenus fuit exquisitissima Viri Bibliotheca, quam avidissimus lobrorum aestimator atque helluo sumptibus maximis instruxit: majorem tamen ipse Dorscheus (viva olim et obambulans Bibliotheca) commendationem obtinuit ex egregijs foecundissimi sui ingenij monumentis. Quae inter Vindiciae em[?]nent Exodi, Theologia Zachariana, Hodegeticus Catholicus, Anti-Cornaeus, Anticrisis Theologica, et quem sub vitae fere finem adjecit THOMAS AQUINAS, dictus Doctor Angelicus Veritatis Evangelicae Confessor exhibitus: Opus equidem admirabile, quo Aquinatem in omnibus

fere fidei controversijs, quae Evangelicos inter et Papaeos agitantur, perpetuum orthodoxiae in Augustanae Confessione repetitae testem et praeconem ad publicum Ecclesiae usum sistere, et simul Veritatis Evangelicae e densissimis Doctorum Scholasticorum tenebris erumpentis specimen exhibere voluit. Ac licet e Dominicanorum gente Thomas quidam Leonhardi, in opere suo Anti-Dorschaeano non solum Nostro tantae gloriae palmam; verum etiam Thomam Evangelicis tanquam testem ire voluerit ereptum, nil minus tamen ab isto Thomae pseudo-propugnatore effectui datum fuisse, insignis Dorschaeani nominis et Veritatis Evangelicae vindex, atque constantissimus Confessor D. ANTONIUS REISERUS Augustanus volumine peculiari clarissime demonstravit. Haud minorem observationem merentur eruditissimae Dorschaei, profundaeque eruditionis Ecclesiasticae notitia refertissimae Collationes ad Concilia varia, ac fere innumerae Theologicae pariter ac Epistolicae dissertationes. Quam fortiter, quam perite et feliciter bella gesserit Domini, devictae a Hercule nostro hydrae monstraque vel invita testantur. Singulari cumprimis cura, pertinace industria et indefesso labore universae Antiquitatis Ecclesiasticae historias, certamina atque judicia e sinuosis voluminibus eruta publice proponebat, et ad veritatis defensionem pariter ac retundendam hostium ejus versutiam quandoque conferebat. Haud immerito Eum aetas nostra

paucissimis illis annumerat, qui cum peculiari graviorum studiorum amore tenerentur, Musarum interea molles artes, et amoena otia neutiquam omisêre. Duo insuper summopere laudanda accessêre lenocinia, alterum exasciatae humanitatis, quae effecit, ut nullius unquam ostij velum (verba Augustini de obvia Ambrosij comitate adscribo) fuerit oppansum, nec ducentis ad eum cubicularij officium requirendum; alterum profundae humilitatis, quam non in vultu solum, ore vitaque semper ostendebat, verum studiosorum animis tanquam certissimum Christiani Doctoris characterem imprimebat, illustri hoc albis illorum inserto symbolo: Quanto quisque sibi plura negaverit, tanto plura feret coelitus. Exquisitae hae et conciliandis hominum mentibus aptissimae dotes, veluti clarissimi radij exterorum etiam animos tantopere perstrinxerant, ut de vindicando sibi Magno illo Doctore multas seriasque habuerint deliberationes. Nulla tamen, nisi Serenissimorum Ducum Megapolitanorum pervicit solicitatio, quâ Dorscheus aetate jam declinante ad exornandam Rostochiensem Academiam clementissime non unis literis summum spirantibus favorem, atque cum honestissimâ praemiorum oblatione est invitatus. Sic itaque ad abitum perpetuumque (honoratissimum tamen) e patria exilium se accinxit inexorabile hactenus Viri pectus, et vale supremum Argentinae dulcissimae, Senatui, Conventui Ecclesiastico,

Academiae Cathedraeque per continuos XXVI. annos exornatae dixit. Vix Megapolitanum solum erat ingressus, cum ingenti omnium applausu a desponasata sibi Academia exciperetur, et ad primariam Theologiae professionem solenni ritu introduceretur. Vix ex longinquo itinere spiritum defatigatum reficiebat, cum primo omnium de corruptis Academicorum moribus emendandis ac pristino Reip. literariae statu restituendo, tum de Collegijs apperiendis ac publicis dissertationibus instituendis serio cogitaret. A quo tamen laudatissimo conatu aliquanto eum abstrahebant maxime ardui ex tot Ecclesiarum cura labores, quibus ita onerabatur, ut aetas jam declivis, totque annorum molestijs enervatum corpus oneri vix ferundo videretur. Neque sic tamen ab assiduo studio se avocari passus est, quin potius et publice docendo, et domi novos ingenij foetus moliendo consummati Theologi munus numeris omnibus explevit, tandemque constitutum a DEO et Natura cursum constantissime absolvit, quum annum climactericum Magnum modo ingressus fuisset, et febris acuta vitae residuos igniculos, ipso Natali Dominico (anni supra millesimum sexcentesimum quinquagesimi noni) extinxisset.

AETERNAE MEMORIAE D. JO. GEORGII DORSCHEI VIRI SUMMI ET INCOMPARABILIS THEOLOGI:

Opera Latina.

MYsaria Missae Pontificiae contra Joh. Georgij Herberi Disputatationem Liturgicam, Argentor. 1624. in 4. et 1644.

Disputatio de Authoritate Eccclesiae ad dictum Augustini: Non crederem Scripturae, etc. ibid. 1628. in 4.

Vindiciae et animadversiones ad Cap. I. II. et III. Exodi contra Bellarm. ibid. 1630. in 4.

Theologiae Zacharianae pars I. et II. Argent. 1637. et 1642. item Francof. 1663. in 4.

Dissertatio de tribus Testibus Divinis in Terra, Verbo et Sacramentis ex 1. Joh. v. ibid. 1637.

Dissertatio de Agno Paschali, ad novam edition. Mysar. Missae 1628. addita, ibid. in 4.

Admiranda Mortis Christi, cum dissert. de Instrumentis cruciatus martyrum, 1635. ibid. in 4.

Ad insigniora consequentia exhibitae August. Confess. dissert. duae, 1630. ibid. in 4.

De AEterna Majestate JESU Christi ad Hebr. XIII. vers. 8. exegesis, 1643. Argentor. in 4.

Vindiciarum et Animadversionum ad Cap. IV. Exodi Dissertationes XI. 1643. ibidem in 4.

Prodromus Anticriseos Theologicae, seu Invectiva in vehiculum judicij Theolog. pro pace contra Ernestum de Eusebijs, 1648. ibidem in 4.

Anticrisis Theologica opposita judicio Theolog. Ernesti de Eusebijs super quaestione: An pax qualem desiderant Protestantes sit licita? 1647. ibid.

Triga Syndromos Anticrifeos Theologicae, cum notis et observationibus, 1647 ibid.

Judicium nomine Fac. Theol. in causa Regiomontano-Latermanniana 1646. scriptum, editum Argent. 1650.

Anti-Cornaeus pro interventione de Mysterio Trinitatis a Pontificijs laeso, 1649. Arg. in 4.

Index Iniquitatis Moguntinorum Jesuitarum in materia de votis Monasticis, 1650. ibid. in 4.

Interpellatio necessaria de Voluntate DEI contra Jac. Triglandium Dissertationes V.

Dissertatio Epistolica cum Arisaeo de Persona Christi et S. Coena, ibid. 1657. in 4.

Specimen Sceletomaniae Pontificiae circa Reliquias S. Marci, et S. Lucae, 1643. ibid. in 12.

Pallium exulans in possessionem restitutum, contra mores Acad. cui additae notae in Tertullianum de pallio, ibid. 1628. in 12.

Relatio Anonymi de Corpore S. Marci, cum notis et observationibus, ibid. 1645. in 12.

Interventio pro Mysterio S. Trinit. ad actionem laesae SS. Trinitatis Ecclesijs A. C. a Jesuitis intentatam. 1645. in 12.

Hodegeticus Catholicus in consideranda authoritate Scripturae et Ecclesiae, contra Joh. Kircherum, 1641. Argent. in 12.

Detectio malae fidei Papalis. circa fundamenta Biblica probantia SS. Trin. 1646. ibid. in 12.

Opera Germanica.

Necessaria detectio judicij sanguinolenti ab Ernest. de Eusebijs ed. ibid. 1647.

Judicium de quaestionibus ab Ernesto Hassiae Ladgravio propositis, 1653. ibid. in 4.

Scrupuli Religionis Papist. soluti, cum discursu de incertitudine Relig. Pontif. et certit. Relig. Luther. Argentor. 1647. in 12. et 1652. auct.

Martini Buceri Conciones ultimas cum praefat. et judicio Card. Cameracensis de Reformationes Ecclesiae, Dorscheus Argent. 1652. in 12. edidit.

D. MELCHIOR NICOLAI.

FErtilis, atque in omnia fere ad vitae usum necessaria producenda foecundus ager Wurtenbergicus plenum hunc Sacrarum doctrinarum thesaurum, vel perenne potius Theologiae decus anno supra millesimum quingentesimum septuagesimo octavo protulit Schorndorfae,

Patre Melichiore Nicolai, ordinis Senatorij Viro, suaque ad Evangelicam veritatem conversione eo beatiore, quo fortiorem depravatae religionis antagonistam erat geniturus. Nec minus ex hâc arbore abunde constitit, quomodo temporis successu plantatus fuerit surculus. Jam genitor filium a liberalibus artibus avocatum, mechaniae deputaverat, et cognato cuidam pistori tradiderat, cum graviter ab amicis, ut quid Pistorem faceret, qui aliquando Doctor fieri posset, objurgatus, mutato consilio Tubingam ad coeptam olim studiorum telam continuandam ablegaret, ac gravi oratione tantum erga studia favorem in filio excitaret, ut unius alteriusve anni elapso spatio Magisterij titulum summa cum laude sit consecutus. Magnâ observatione digna est studiorum ejus tam exiguo temporis spatio feliciter adeo tractatorum ratio, egregiumque compendium, ab ipsomet quondam hisce expositum verbis: In duorum potissimum librorum lectione et evolutione studiorum olim consistebat ratio, quorum unus erant Ciceronis officia, ex quibus, inquiebat firmavi stylum, et judicium acui, alter vero Aristotelis organum, ex quo Philosophiae fundamenta jeci, cum Graecae linguae non poenitendo studio. Dehinc cum aeque feliciter in palaestra Theologicâ decertasset, atque eruditionis absconditae recessus varijs exercitationibus prodidisset, publicae illum functioni Consistorium destinavit, adque Minsiterium ordinarie auspicandum Waiblingam ablegavit,

postquam ibi quinquennium vixisset, Stetinensis parochia, tum Marpacensis legitime vocato contigit, quâ posteriori vix biennio administratâ, praesto erat nova ad extraordinariam S. Theolograe in Acad Tubingensi Professionem vocatio, ubi protinus Doctorem fieri oportuit, ac simul Ducalis Stipendij inspectorem, ijs meritis, quae profundissimi Theologi authoritatem, professoriaeque dignitatis fundamentum ei conciliarunt. Utriusque autem muneris amplitudinem admotis aratro manibus auxit mirifice, non lectionibus solum summâ soliditate elaboratis, verbique divini concionibus singulari zelo habitis; verum disputationibus etiam, scriptisque publicis, Laurentio Forero praecipue oppositis. Neque enim hujus tantum Jesuitae, verum aliorum quoque Veritatis Evangelicae hostium ora ita obturavit, ut ab ulteriori conflictu abstinuerint, victoriaeque laudem vel inviti concesserint. Triennio Tubingae transacto Abbas Anhusanus fieri debuit, plerisque admirantibus Tubingâ alio vocari, qui Tubingam e longinquo vocari debuisset, proinde clementissimo Principis jussu Tubingam redijt ad officium, suaeque mentis acumine, nec non copiosae sapientisque orationis flumine, incredibilem omnium favorem provocavit atque admirationem. Ast denuo eventus docuit, fatale illi fuisse ut monasticus fieret, cum anno currentis seculi vigesimo quinto singularis Principis sui gratia Laureacensem

Praesulem fieri decerneret, atque vix biennio Laureaci transacto, Adelbergensem, simulque Generalem Ecclesiarum Superintendentem, tandem Academiae Tubingensis Pro-Cancellarium, et Ecclesiae Stutgardianae Praepositum constitueret, adeoque ad supremam munerum Ecclesiasticorum eveheret dignitatem. Quas omnes officiorum suorum partes, sub vario tam fulminantis quam vernantis temporis habitu, tanta diligentia atque moderatione impleverat, quanta vel maxime potuisset. In turbatissima sane inciderat tempora, cum quibus sub medio saevissimarum procellarum turbine satis diu fuit conflictatus. Tametsi enim Phoebus Tubingam promoto ab initio satis commode fulserit, tandem tamen in maximam gurgitis vastitatem cum universâ Ecclesiae et Universitatatis cymba fuit conjectus, in magno saepe vitae periculo versabatur, et quamvis perinde illi fuerit ex DEI nutu oppetere aut superesse, cum Athanasio tamen neutiquam dubitavit nubeculam esse hanc Patriae suae cladem, quae, expleta divinae correptionis mensura iterum sit transitura. Ipse interim nulla in parte officij non constans, impavidum semper retinuit animum, verbo nimirum Domini nixus, quod erat concionantis prora et puppis in ambone Ecclesiastico, lesbia regula docentis, et [gap: Greek word(s)] , quoties Gordius in arena nodus fuit secandus, pro nihilo habitis Sophistarum ineptijs, rationisque curiosae quisquilijs,

quas ipse Scripturae dictis non secus discussit, ac tenebrae Solis meridiani radijs discutiuntur, semperque fundamentis verbo divino positis tenaciter inhaesit, imo potissima Viri sollicitudo fuit Christianae fidei capita ex unico et genuino principio suo maxime idoneis atque firmissimis adstruere argumentis. Quoties vel ex officio, vel in sacram arenam provocatus contra adversarios ore pugnavit aut calamo, ita se ubique gessit, ut ipsimet intellexerint, Nostrum dilexisse homines, interfecisse errores, ac sine saevitia certasse pro veritate. Sive docendi perspicuitatem, sive divitem Scripturaru penum, sive orationis elegantem copiam, aut nullo fuco ornatam sanctimoniam in Doctore quisquam desiderasset, in uno hocce Viro ea omnia invenisset. Orthodoxiae cumprimis laudem quae maxime in Doctore Theologo requiritur, merito reportavit, et veritatem non in Theologia solum Philosophiaque, sed in tota vita et conversatione excoluit. Candidum etiam ipsi erat pectus, et naturalis quaedam sinceritas, atque aequalis sinceritati in mente aperienda libertas, nihil unquam in dicenda sententia vel gratiae dedit vel metui. Veritate nihil quicquam habuit prius, nihil antiquius, ejusque propagandae omnia media honesta quaesivit. Mens generosa in eo, et animus vere erat magnanimus, nullis terrebatur malis nisi turpibus, nullis periculis nisi erroris et peccati. Gravitate decora sine fastu et ambitione praecedentes

ornabat virtutes, qua etiam mores et exteriorem habitum ad cujusque dignitatem libere componebat, eamque gravitatem formae et gestuum Majestas augebat, quam tamen grata humanitate et urbanitate temperabat, insignique ornabat humilitate. Summa officiorum Ecclesiastico-Academicorum dignitate ornatus, fortunam reverenter adeo habuit, ut quo honoratior, eo fieret humilior, patientiam quoque ad novissimum usque vitae halitum prae se tulit maximam, quam ne gravissimi quidem mortis prodromi frangere potuerunt. Tandem octogenarius velut alter Simeon obijt, et absoluto vitae curriculo, mortalitatem suam anno supra millesimum sexcentesimum quinquagesimo nono explevit.

MEMORIAM CONSUMMATISSIMI THEOLOGI D. MELCHIORIS NICOLAI semper BEATAM Sic veneratur MAGNUS HESENTHALER.

Opera Latina.

SYmbolum Lutheranum a Calumnijs Laurentij Foreri vindicatum, Tub. 1624. in 4. ejusd. vindicationis continuatio, ibid. 1624.

Sola fides Justificans, demonstrata ex Paternis in Epistolam ad Gal. praelectionibus, et ad disputandum proposita Tub. 1650. in 4.

Reformator Germaniae M. Lutherus a septem Characteribus Laur. Foreri vindicatus, ed. a Celeb. D. Chr. Wolfflino Tub. 1668. in 4.

Opera Germanica.

Solida explicatio Controversiarum inter Evangelicos A. C. addictos et Calvinianos hactenus agitatarum, Stutgardiae. 1663. in 4.

Confutatio duorum Scriptorum Papisticorum, utpote speculi Brandeburg. ejusque Apolog. Tubing. 1643. in 4.

Theses de sustentatione Ecclesiarum, Scholarum et Pauperum, Tubingae, 1649. in 4.

D. JOHANNES SCHMIDIUS.

INter eos qui de rebus divinis et ad aeternam salutem pertinentibus e sacrâ pergulâ verba fecêre, Magno huic Argentinensis Ecclesiae Praesuli omnium praestantium Virorum consensu palma tribuitur. Nemo enim inventus est qui aptius ad eorum (quibuscum illi res erat) personas

loqueretur, vix aliquis, qui illi prudentiâ cloquentiâque antestaret, non fucata ista, in morem mulieris compta et ad aurium aucupium accomodata, sed illa forti et virili omniumque voce celebrata. Prodijt autem in hoc vitae theatrum anno supra millesimum quingentesimum nonagesimo quarto Budissinae, urbe superioris Lusatiae primariâ. Tenera aetas impensa est studijs rectam de DEO doctrinam, virtutisque amorem tenacissimis animis cum lacte instillantibus. Paulo robustior factus, saluberrima Philosophiae pariter ac Philologiae studia mira cum industria excoluit, binisque hisce veluti alis instructus, ad sublimem et munitissimam Sanctae Civitatis arcem facilius evolavit, atque Magisterij honore magis excitatus, alacri laetoque animo ad altiora processit, praeeuntibus quidem peritissimis disciplinae sacratissimae Magistris, quales non Argentorati solum, sed in alijs quoque celeberrimis, Tubingensi, Wittebergensi et Jenensi Academijs ex voto invenit, ac tanto cum emolumento assidue audivit, ut indefessae industriae insigne proemium anno aetatis suae nono et vigesimo tulerit publicam S. literarum in Academia Argentinensi professionem. Suscepit hoc munus absque ullo ambitu sibi absenti oblatum cum summis in Theologia honoribus et privilegijs Doctoreis, moxque Juventuti ad pietatis et sapientiae studia faces praetulit. Neque in Academia modo, verum in Ecclesia quoque Doctoris officio fungebatur,

nec docere tantum, sed quod longe gravius est, docentibus alijs praeesse, totiusque Ecclesiae curam gerere debebat, publicâ authoritate Conventus Ecclesiastici Praeses constitutus. Potissimam tum curam atque sollicitudinem sacrarum literarum voluminibus, vel selectissimis aliquot locis exponendis impendit, et cum doctrinae sinceritate vitas etiam innocentiam stupenda gravitate pariter ac suavitate multum inculcavit. Nemo ad eum audiendum accessit, quin melior quam venerat abierit, proptereaque maximo concursu auditus est Chrysostomus iste Argentoratensis, qui animos varia pietate commotos, modo de causis malorum erudivit, modo de melioris status praesidijs commonefecit. Solent alias homines novitatis cupidi avide concurrere, si quae rara videri vel audiri possunt, quae postea semel iterumque visa vel audita spernuntur cum taedio: Nostri autem eloquentia nunquam nauseam peperit auditoribus, sed ad ultimam usque concionem circumfluxit innumera prope audientium multitudo, atque verbum divinum ex ore dicentis avide audivit, multis fatentibus, se ita tactos ab ipso vel increpatione vel consolatione, ac si cordium et cogitationum suarum arcana inspexisset. Magno fulgore visum est collustrari totum auditorium, quoties mysteria divinae Majestatis humanaeque salutis edisseruit. Vehementissime irascebatur flagitijs, et in reprehendendo nemini parcebat, sed cuique praesenti audientique sua peccata

objiciebat, atque in Ecclesia docens, gemitum populi magis quam clamorem excitare studebat, nunquam plebis plausum, sed in sincerae fidei et verae pietatis exercitio profectum spectabat, nec devios duntaxat ad officium instanter revocabat, verum placide etiam erigebat lapsos, atque perite medebatur afflictis. Mirifice semper mulcebat animos et castigabat, nihil vile aut leve, nihil ad fidem vel vitam inefficax, nihil ad ostentationem aut pompam compositum miscebat, nihil affectui dabat aut gratiae, non respiciebat personas, nullo metu deterrebatur, nulla movebatur spe, quin potius contra pervicacem malitiam, ita plerumque pervicaci accendebatur animo, ut vultus in ruborem abiret, et ipse nonnisi tonitrua et fulmina dispergeret. Qui Concionum ab eo habitarum perlustrabunt volumina, quâ cura dicendi abundent facile perspicient, et nihil in ijs maculosum, nihil enerve et elumbatum, nihil quod non egregiae ac antiquae eloquentiae praeceptis se tueatur invenient. Bone DEUS! quae rerum inibi pondera et momenta, quanta in explicatione textuum perspicuitas, in suadendo et culpando gravitas, in emendandis moribus dexteritas! Resecta omni vana eruditionis ostentatione sermones suos laboresque cunctos beatae consecravit aeternitati, sincerumque divinorum oraculorum egit interpretem. Et cum neutiquam obliquis passibus Ecclesiae sese ingesserit, hinc non dignitati, non divitijs, sed ovium saluti

unice inhiavit, quamque DEO in supremis Orbis Comitijs rationem esset redditurus sollicite semper cogitavit. Divino quodam et praestanti naturae beneficio ita comparatus erat, ut in maximo occupationum aestu ad singula obeunda aptissimus fuerit. Rara in eo comparuit ingenij amoenitas, et innoxia urbanitas, ut licet fortuna multos, dignatione et negotiorum numero plures superaverit, humanitate tamen ne ab infimo vinceretur, caverit. In gestu totoque habitu insignem gravitatem, in moribus innocentiam ostendebat, quod praecipuum ad auctoritatem Doctoris momentum, vitam sc. doctrinae consentaneam non poterant non in eo revereri ac diligere, qui tanto Viro oculos animosque intentos habebant. Atque hinc nomen ejus ita factum est celebre, authoritas adeo crevit, ut nulla tam difficilis res tamque ardua in quaestionem deduceretur, quae non ejus prudentiae judicioque committenda esse videretur. Neminem a limine suo absterruit, nulli denegavit operam, sed in tanta faciendorum mole ita se vegetum ac recentem singulis praebuit, ut vix ulli tota die praeclusum esse ostium voluerit, facilis in caeteros, in se parum aequus et duriusculus. Praeter has aliae quoque fuerunt, quae Virum ornarunt illustres aninimi dotes, utpote mira in rebus gerendis dexteritas, columbae simplicitas, serpentinâ prudentiâ temperata, et insignis mansuetudo atque humilitas, quibus

Virtutibus effecit, ut omnes, summi, medij infimique pariter ipsum amaverint, atque celeberrima Schmidiani nominis fama per Europam sparsa, et absentes quoque cum venerati fuerint. Habuit sane Argentoratum quod tota miraretur Germania, non fama tantum interprete, sed evidentioribus testimonijs erudita, veruntamen proh dolor! habuit, facundo illo Doctore ac indefesso justitiae Praecone ad Dominum demigrante, postquam sexaginta quatuor annos in hâc vita bene exegisset, atque hujus Mundi adversitates et miserias cum ipsa aeternitate felicissime permutasset.

ELOGIUM B. D. JOHANNIS SCHMIDII Antistitis Argentoratensis Celeberrimi.

Opera Latina.

Meletema Theol. de gloriosa Domini Nostri JESU Christi ad Coelos ascensione, Argent. 1624. in 4.

Meletema Theologicum de gloriosa JESU Christi ad Dextram Patris sessione, Argent. 1625. in 4.

Trias argumentorum superstitiosae Sanctorum invocationi oppositorum, ibid. 1623. in 4.

Opera Germanica.

SApientia Christiana, LV. Concionibus explicata ad Deuteronom. XXXII. 29. Argent. in 4.

LXXXI. Conc. in Psalmos 120. 121. 122. 123. 124. 125. 126. 127. 128. 129. 130. 131. 132. 133. 134. 135. ibid. 1663. in 4.

XXVI. Conciones festales ad loc. V. et N. T. selecta, ibid. 1642. in 4. Pars secunda. LII. Concion. comprehendens, ibidem 1644. in 4.

Concio Eucharistia post obtentam pacem Osnabrug. in Psalm. 116. v. 16. 18. hab. 1650. in 4.

Conc. alia Eucharist. post obtentam Victor. Oldendorffensem ad I. Sam. 7. v. 11. 12. ibid. in 4.

D. JOHANNES HuLSEMANNUS.

QUae tanta ingenij vis, quod tantum orationis flumen, quae tanta dicendi facultas et copia, quae summi hujus Theologi laudibus ex aequo respondeat? Illud enim splendidum aetatis nostrae lumen, illud maximum ingenij judicijque acumen, illud summum eruditionis

culmen atque fastigium, quis, non modo laudibus debitis efferre, verum dicendo etiam assequi possit? Natale Hulsemanno solum fuit Frisia, atque in ea Esena, anno seculi hujus secundo laeto hujus sideris, ex Patre Henrico Pastore Esense et Wittemundense Episcopo ortu collustrata. In trivialibus Scholis cum ea jecisset fundamenta, quibus altiora posset superstruere studia, inclytum Megapolitanorum Rosetum adijt, elapsoque biennio celeberrimam Academiam Leucoream salutavit, favore et hospitio Celebratissimi Theologi D. Friderici Balduini apprime sublevatus, atque ob eximias rarasque animi dotes a bonis omnibus tantopere aestimatus, ut defuncto hospite, ad vacantem professionem Theologicam legitime denominatus sit et vocatus. In quâ sparta ornandâ quam egregie talentum divinitus concreditum collocaverit, notius est, quam ut stylo aut filo diducatur prolixiori. Quoties cathedram aut suggestum conscendit, toties velut altero Sole orto omnium oculos atque aures in se convertit, animosque auditorum mirifice recreavit. Non enim inani verborum et in auras diffugituro sonitu mulcere aures didicerat, sed verba mittebat in auditorum mentibus altas radices agentia, talique Numen benignissimum eum instruxerat eloquentiâ, quae et domi pascere Christianum gregem, et foris cum Lupis depugnare posset cominus. Nam haec duo cum in alijs fere dispersa reperiantur, in uno Hulsemanno

conjuncta, extra omnem comparationis aleam eum ponebant. Accessit judicium acerrimum, atque inenarrabilis animi promptitudo, propter quam ab exteris quoque magni habitus, negotijsque gravissimis fuit adhibitus. Cum ad solennem Congregationem Thoruniensem a Poloniae Rege anno currentis seculi 45. indictam, Augustanae Confessionis subditi ab Electore Saxoniae Theologum petijssent hyperaspisten, solus Hulsemannus a Fac. Theol. Witteb. nominatus, partes moderatoris in se suscepit, summaque cum dexteritate ac immortali nominis fama implevit. In istius enim Colloquij celebritate perspectum est, parem in Hulsemanno fuisse ingenij et linguae promtitudinem, ipsis Veritatis Evangelicae hostibus adeo formidabilem, ut varijs technis impediverint, ne cum nostro committerentur, atque disputationis non inchoatae dedecus subire maluerint, quam cum infamiâ sua finitae probrum perferre. A tam praeclari itaque et magis magisque assurgentis Nominis, luce loca alia certatim enixeque collustrari petierunt. Praeterquam enim quod anno seculi praesentis quadragesimo secundo, ad eum (cum iter in Patriam adornasset, et confoederatas Belgij provincias perlustrasset,) ab Ecclesijs in Hollandia Evangelicis Pastoratus cum generali inspectione sit delatus; ad supremum quoque Concionatoris Aulico-Saxonici officium denominatus, et levi interjecta morâ Lipsiensis Pastor, Professor

primarius, Capituli Cizensis Praepositus, Numburgensis vero Senior, tandem Ecclesiarum Lipsiensium vicinarumque Antistes praeviâ ubilibet vocatione legitimaest constitutus. Tanta autem fide, dexteritate, fructu et emolumento in his quoque munerum amplissimorum functionibus versatus est, tanta porro sermonis dignitate, tanta ingenij velocitate, judicij rigore, mentis denique constantia summi Doctoris partes implevit, ut si quadantenus id exponere vellem nullum dicendi exitum reperirem. Testes compello omnes, qui ad Gamalielis hujus pedes mecum quondam sederunt, singularesque Viri dotes admirabundi saepe introspexerunt. Cum Theologorum plurimi praeclare secum agi putent, modo unam horti sacri portionem excolant, unde alij Sacrarum literarum lectioni se consecrant; alij toti incumbunt Didacticae, alij Controversijs cum heterodoxis his vel illis; alij Conscientiae casus explicant, et Praxin instaurant Theologiae, alij per vasta et amoena Historiae sacrae viridaria decurrunt, alij denique Philologiam Sacram seu verborum et phrasium vim et significationem examinant: Hulsemannus vasto suo animo haec omnia conjunxit, mira ingenij felicitate, memoriae fidelitate, et diligentia stupenda. Loquantur illustria ac quovis aere praestantiora ingenij ejus monumenta, de varijs Theologiae apicibus tradita, quam docte et feliciter strophas cavillaque adversantium detexerit et

acute refutaverit; quam praeclare Scholasticorum tricas partim exploserit, partim ad reales, et formae sanorum verborum consimiles modulos revocaverit; quam diserte denique prolixa in pauca redegerit, viceque versa implicata sine conatu nulloque labore evolverit, et Sophistarum fallacias oculis omnium exposuerit. Non minus dextre quam solide Augustanae Confessionis articulos adversus Hagerianas criminationes vindicavit, et Jesuiticae Collationis demonstravit iniquitatem. Quid Breviario Theologico (praecipuas et recentiores Christianae fidei controversias exhibente, et quae pro adstruenda veritate, et destruenda falsitate afferuntur, proponente) illustrius et accuratius? quid item scholasticâ de Auxilijs Gratiae diatriba, eique annexa Disputatione Anti-Grotiana subtilius; quid omnibus in sacraria SS. Theosophiae practicae deduci volentibus, exoptatius fuit Methodo concionandi, dispositionibus (ut vocantur) Epistolaribus, et exquisito de Jure Moderationeque Correptionis fraternae tractatu? Quid de Calvinismo dicam irreconciliabili? Apologetica dialysi, Ministerij Evangelici Apologia, inque R. Bellarminum animadversionibus? quid de reliquis, editis pariter ac ineditis Viri maximi operibus? Exquisita esse, egregia, magnoque Ecclesiae bono in lucem edita. Non mirum itaque, quod inclyta ipsius fama neutiquam provinciarum Saxonicarum limitibus contineri potuerit, sed ad exteras quoque provolaverit,

quibus Hulsemannus toties consultus, in rebus maximi momenti oraculi semper loco fuit habitus, a Lipsiensibus vero suis non veluti Pastor solum, sed veluti Angelus Domini exceptus, et dignitatibus indies pluribus cumulatus, licet ex probi verique Theologi officio Placentia praetervectâ, recta semper Veronam contenderit, nec aurae unquam populari studuerit. Utinam vero Magnus hic Theologiae Doctor vitae suae cursum non tam cito quam bene aut praeclare absolvisset! utinam grandis illa Ecclesiae Evangelicae columna non tam subito cecidisset! utinam Hulsemannus eâ nondum aetate obijsset, quae multis adhuc videbatur laboribus sufficere, et ab ultimo vitae actu abesse longius. Enervabant absumebantque corporis robur labores et lucubrationes egregiae, quibus ad culmen et apicem admirandae eruditionis emersit, quibusque Theologi acutissimi elogium est consecutus. Et quamvis primo morbi impetui (quinquennio ante obitum gravi lypothymia et hemiplexia spuria facto) neutiquam succubuerit, sed corpore licet aegro Academicis pariter et Ecclesiasticis laboribus vacaverit; vires tamen sensim ita decreverunt, ut utriusque cathedrae conscensu ipsum prohibuerint. Morbo hinc magis magisque infestatus, inque placidum tandem somnum solutus, anno aevi hujus sexagesimo primo circa ipsum solstitium hic Sol Theologorum cursum suum consummavit, cum

vitae horizontem octo et quinquaginta annorum cum triginta septimanarum spatio perambulasset.

EPITAPHIUM.

Opera Latina.

MAnuale Confessionis Augustanae, vindicans eam ab iniqua Collatione cum Conciliabulo Trid. a Balthas. Hagero edita, Wittebergae 1653. in 8.

Extensio Breviarij Theologici, exhibens praecipuas et recentiores Christianae fidei controversias. Lipsiae 1655. in 4.

Diatribe scholastica de Auxilijs Gratiae, cui accessit disputatio cum H. Grotio anno 1643. instituta de Harmonia SS. Pauli et Jacobi, ex Cap. II. Epist. Jac. ibid. 1655. in 4.

De Jure et Moderatione Correptionis fraternae dissertatio practica, ibid. 1651. in 4.

Brevis instructio Studiosorum Lipsiensium quid de phrasi Majoristica: Bona opera sunt necessaria ad adipiscendam vitam aeternam statuere debeat. ibid. 1650. in 4.

Dissertationes de Praescriptione, an opinio quaedam mentis de dogmatibus Theologicis finito temporis tractu possit praescribi? etc. ibid. 1646. in 4.

Contra necessitatem Conjunctionis Evangelicorum cum Romano Papatu dissertatio, Wittebergae 1630. in 4

Dialysis Apologetica problematis: Num Mysterium Sanctissimae Trinitatis aut divinitatis Christi ex solo Vetere Testamento possit evinci, et omnibus ejus temporis fidelibus ad salutem creditu fuerit necessarium? ibid. 1650. in 4.

Judicium de desiderio et studio sarciendae Concord. Ecclesiast. Freibergae in 4.

Apologia Ministerij Evangelici pro Ministro Ordinationis Sacercerdotalis, ibid. 1657. in 4.

Commentarius in Jeremiam Proph. et Threnos posthumus, Rudolphstadij, 1663. in 4.

Dispositiones Epistolares, sive Lectiones in Epistolas Dominicales et Festales, opus posthumum, Lipsiae 1656. in 8.

Methodus Concionandi, cum methodo studij Theologici in privatum quorundam usum conscripta, Witteb. 1648. in 8.

Animadversionum in Rob. Bellarmini Tom. I. Controvers. Liber primus de Verbo DEI, Witteb. 1641. in 12.

Idea Boni Principis, expressa in educatione, pietate, prudentia, clementia et morte Jo. Georgij I. Electoris Saxon. Lipsiae 1657. in folio.

Opera Germanica.

PEntagonum Christianum, seu de quinque Christi Vulneribus Conciones, Witteb. 1637. in 8.

Opera MSS.

CAsus Conscientiae Christianae, Libris quinque explicati, quorum primo egit de norma Conscientiae, ejusque accidentibus generalibus et specialibus. II. De obligatione Conscientiae Christianae in genere, III. De obligatione Consc. Christ. in specie circa practica, erga Deum et divinum cultum, juxta primam Decal. tabulam. IV. De Casibus ad secundam Decal. tabulam pertinentibus. V. De Casibus circa spiritus bonos et malos emergentibus.

Ad Breviarium Christianae fidei notae et Paralipomena dictata publice. 1656. Lipsiae.

Tractatus de Ecclesia Repraesentiva, sive de Doctoribus Ecclesiae Antiquae, exhibens Catalogum illorum Doctorum qui Patrum nomine vulgo apellantur.

D. MICHAEL WALTHERUS.

Alongo annorum decurso tempore observatum, multaque experientia annotatum est, plerosque eorum, quos DEUS insignes Ecclesiae suae columnas constituit, vel a civili vitae genere vel ab alijs studijs artibusque mechanicis mirabiliter fuisse retractos, ac Rei sacrae, Mundo

etiam ac carne reluctantibus, mancipatos. Singulare et praeclarum ejusdem providentiae divinae exemplum in D. Michaele Walthero comparuit. Cui cum Pater obtigisset, qui Norimbergae ex mercatura honestum victum quaesivit, unicum Matris, praematuro mariti obitu viduae, votum erat, ijs ut imbueretur filius artibus, quibus Parens olim fuerat addictus. Veruntamen divinitus quasi excitatus Vir quidam insignis Jacobus Majenscheinius, praeclaram adolescentis ad majora nati indolem animadvertit, authorque matri fuit, ut a mercaturâ filium ad literarum studia revocaret. Vix Wittebergam a primo limine salutaverat, cum magna ipsum cupiditas incederet medico sese mancipare studio, et in hoc perstitisset proposito, nî matris carissimae intervenisset authoritas, atque ad coeptam studiorum Theologicorum telam revocasset. Abdicato itaque Hippocrate, Paulum cum Prophetis indefesso studio versare incipit, tanto quidem successu, ut brevissimo temporis spatio plurimum profecerit. Atque ut tanto uberiorem eruditionis Theologicae mercaturam faceret, Hassorum Giessam inclytamque Salanam se conferebat, mox ab Amplissima Facultate Philosophicâ Adjunctorum Ordini, a Venerando autem Collegio Theologico Candidatorum numero adscriptus; ea quippe jam aetate singularis in Walthero eminebat pietas, splendebat eruditio magna, suavitas denique vultus et morum accedebat, atque bonorum omnium favorem

illi conciliabat tantopere, ut a Magnatibus etiam quaesitus fuerit atque desideratus. Sola tamen Illustrissima Princeps ac Domina Elisabetha Brunsvicensium et Luneburgensium Ducissa vidua efficiebat, ut clementissimae vocationi annueret, Aulaeque ageret concionatorem. Pulchra sane et suavis de eo fuit concertatio laudatam inter Duciffam, ac Seren. Fridericum Ulricum Luneb. Principem, dum hic Waltherum ad spartam Professoriam in Academia Julia ornandam posceret; Illa vero exoptatissimi Concionatoris opera carere minime vellet. Utriusque igitur votis atque desiderijs ut Noster satisfaceret, et Academiae et Aulae inserviebat, nec illam minus lectionibus ac disputationibus, quam hanc pijs et egregijs concionibus informabat. Non tam annis quam eruditione et virtute gravis tot unus cumulavit titulos, ut si gloriam existimaverimus celebrem eam, quae ab hominum opinione et munerum amplitudine proficiscitur, nihil prorsus videam illi ad honorem consummatissimum defuisse. Passim quoque opera ejus flagitabatur ab exteris, quos inter cum Generosiss. Frisiae Orientalis Comes Rudolphus Christianus Waltherum tum ad Concionatoris Aulici primarij munus, tum generalem Ecclesiarum ephoriam eo quidem ipso tempore vocaret, quo Sereniss. Ducissa vitam cum morte mutaverat, sanctae vocationi prompte annuit, novamque spartam tam praeclare ornavit, ut neque ingentia pericula, aut ab adversarijs

structae insidiae, nec splendidae quaedam vocationes a commissa Ecclesiâ nostrum summovere potuerint. Verum anno currentis seculi secundo et quadragesimo Inclytus Dux Fridericus concreditum Frisiae Waltherum clementissimis literis repetebat, quippe quem solum dignum crederet, cui Ecclesiarum per totum Ducatum Lunaeburgensem omnium [gap: Greek word(s)] demandaret. Sicuti autem benignissimae Principis voluntati Noster facile morem gessit, ita officio suo tam egregie functus est, ut immensum inde commodum ad Ecclesias scholasque memorati Ducatus redierit. Neque vero suo se satisfecisse muneri credebat, si Ecclesias solum curae suae concreditas maxima sollicitudine pasceret, ni de universa quoque Christi Ecclesiâ bene mereri satageret. Quoties igitur vel tantillum temporis a gravissimorum munerum negotijs supererat, totum utilissimorum scriptorum elaborationi prompte impendebat. Sane si quis tot inter labores atque occupationes, in publicam lucem a Walthero emissa praeclara ingenij perlustret monumentâ, haud immerito mirabitur, qui Vir unus tot libris scribendis suffecerit, sique non aliud extaret scriptum, quam voce omnium celebratissima HARMONIA BIBLICA, haec sola immortalem Walthero conciliare posset gloriam. Infinita in hoc opere authorum optimorum cernitur lectio, magnus interpretationum delectus, acerrimumque judicium. Haud minorem commendationem caetera ingenij Waltheriani

monumenta merentur, Officina Biblica, Mosaica Postilla, Miscellanea Theologica, egregijque in Epistolam ad Hebraeos Commentarij. In Practicae etiam Theologiae campo arteque concionandi maxime triumphavit, mirus quippe dicendi fuit artifex, et rarissimo concionatorum exemplo DOCTE, PIE, et ELOQUENTER praedicavit. Docte sine obscuritate, pie sine importunitate, eloquenter sine affectatione, et sublimia fidei mysteria advulgus captum distincte explicavit, cum incredibili malorum terrore protulit comminationes, et cum inenarrabili fidelium gaudio applicavit promissiones Evangelicas. Nec minus insigni scientiae bonam junxit conscientiam, et coronae literarum, coronam ex omnium Virtutum gemmis compositam, ut dubium reliquerit, doctior ne vel melior fuerit, doctrinâ fulgebat animus, cor pietate ardebat, lingua ad bonum semen inter omnes spargendum efflorescebat. Optimos quosque sanctificationis actus Spiritus coelestis in eo producebat, ad bonorum operum, fidei, spei, charitatis, humilitatis, patientiae, mansuetudinis, zelique continuam illum impellens exercitationem. Jactantiam omnem, immodicas laudes, fucum et cuncta inania severitate quadam judicij fastidiebat, huncque in universa vita secutus est ordinem, ut necessitates voluptatibus, seria jucundis anteponeret. Magnis semper minimisque rebus apparuit, quam cordatus esset, si Ecclesiae

laboranti succurrendum, si grave aliquod negotium perficiendum, semper se Virum, semper se praeclarum catumque ostendit, et vel invitis sui extorsit admirationem. Praeclarum quippe fuit verae Ecclesiae decus ac munimentum, antiquae et Apost olicae doctrinae defensor, omnis heterodoxiae osor, bonorum delitium, malorum exitium. Tanta etiam abstinentiae dederat documenta, ut non manus solum a lucro cohibuerit, sed etiam spem omnem emolumenti, quae multos saepe corrumpit atque a vero avertit, praecisam sibi voluerit. Licet vero doctrinae non minus puritate, quam vitae morumque integritate omnes orthodoxi Theologi partes strenue impleverit, gravissimas tamen molestias sustinebat, imo maximis saepe atque praesentissimis vitae periculis exponebatur, tum praecipue, cum coelestis Veritatis Praeco Auricae Frisiorum fuisset. Certe ni supremi Numinis providens cura obstitisset, Anabaptistarum colluvies, quam ipse ibi in viam rectam reducere licet frustra conabatur, vitae ei finem accelerasset. Neque his solum, verum privatis etiam vexatus est calamitatibus [note: Quantis permissu DEI Satanas B. Waltherum aggressus aliquado sit adversitatibus, per aptissimum furoris sui organum ancillam sibi mancipatam, quantasque in aedibus Waltherianis tragoedias excitare ausus ille fuerit, non sine horrore D. Jo. Ernestus Gerhardus in laudatione funebri (cui et alia quaedam de illo memorata debemus) prolixe indicavit. Postquam (scribit inter alia) daemonis instinctu ancilla furtum domesticum multeties commisisset, scrinijsque aut effractis aut reclusis, non exiguam pecuniae subtraxisset summam, metuque forsan inde concepto, ne in hoc tandem crimine deprehensa meritas lueret poenas, ministerij sui sociam arsenico in offa clam exhibito enecasset, posthac vero crudelissime enecatae Manes propter res furto ablatas inquietos horribili in forma fibi aliquoties finxisset apparuisse; multae deinceps in aedibus Parochialibus movebantur turbae, excutiebantur fenestrae lapidibus, scindebantur et conspurcabantur libri, omnia sursum deorsumque movebantur. *** Neque vero hic substitit dira Satanae nocendi libido, sed et unam ex Waltheti charissimis animabus, per illud nefarium prostibulum collusionis, diabolicae et nefandissimi veneficij publice insimulavit. ], quin et gravissimis saepe calculi atque arthritidis tentatus doloribus. Quos mortis indubiae prodromos tantum abest ut timuerit, ut in dies horasque avide ipsam beatam analysin praestolaretur animo ad eam paratissimo, constanti rerum mundanarum contemptu, vitaeque melioris desiderio. Adfuit voto pientissimo Numen benignissimum,

adque beatissimas illas sedes nostrum anno 1662. transtulit, postquam novem et sexaginta annos in hâc miseriarum valle ambulasset.

IN OBITUM B. D. MICHAELIS WALTHERI.

Opera Latina.

Opera Germanico idiomate edita.

ETiam ex veteri quandoque et nobili prosapia quidam Ecclesiae suggestum conscenderunt, quamvis ij et paucissimi sint, et fere non nisi occidente atque evanescente generis splendore divinitus vocati, ut non tam ex illustri, quam splendere desinente stirpe assumti, et

quodammodo e pulcherrimae domus cineribus excitati fuerint. Ad hunc plane modum D. Jacobus Wellerus e vetustissima et Arte non minus quam Marte nobilissima Wellerorum de Molsdorf familiâ traxit originem, quae apud Thuringos orta, Misniae postea illata, temporis vero injuria tantopere est obscurata, ut prorsus evanuisset, nisi novum splendorem ac pristinam claritatem ei fulgentissimum illud Ecclesiae lumen conciliasset. Tantum vero abfuit, ut familiae suae decore Vir modestissimus unquam se extulerit, ut potius eam nec veram nec solidam gloriam, sed nil nisi fumum et auram esse putaverit, nî virtute suffulciatur. Sicuti autem Sol summo mane radios suavissime diffundit, haud secus ille sub ipsis statim aetatis primordijs egregia pietatis virtutumque specimina edidit, cumque vario literarum artiumque praesidio armatus esset, in ampliorem florentissimae Wittebergensis Academiae campum descendit, mox illa Wellerum (licet extremae egestatis jugo pressum) instar benignae Matris jucunde amplexa, tanto favore est prosecuta, ut post exhibita reconditae eruditionis indicia, non honorifico solum Adjuncti Philosophici elogio esse conspicuum, verum duplici insuper munere publico, Sanctae sc. Linguae ordinario, Theologiae vero extraordinario voluerit ornatum. Magna tunc soliditate, perspicuitate, elegantia, diligentiaque docuerat, et summam celebritatem Facultati suae totique Academiae

Leucoreae conciliaverat. Pulpita canorâ et gratissima ejus voce resonabant, verba et orationem lactea ubertate fluentem, in confertam auditorum turbam mirâ suavitate ille effundebat. Docebat pure, explicabat docte, disputabat acute, respondebat solidissime, Quumque insignes plane in Grajorum idiomate progressus jam ante fecisset, non solum varios in eo genere authores magna cum cura evolvit, verum omni egit molimine, ut pleniora et meliora Graecae Grammaticae praecepta [gap: Greek word(s)] suppeditaret. Nec minus in sacris, Paulinis praesertim textibus enarrandis sedulo dabat operam, nequid utile necessariumve omitteret, aeque tamen, ne auditorum animos inutilibus phaleris circumduceret. Accedebat oculorum vigor et faciei majestas, quae verba animosa suavitate fundenti magnam gratiam addebant. Tantus cum esset Wellerus, omnigenâ virtute et doctrina clarus, ut jam ejus fama angustos Wittebergae carceres perrumpens, caeteros quoque Germaniae cardines pervagaretur, et in exterorum quoque oculis non ut Pastor solum, sed ut fulgidum Ecclesiae sidus, et peritissimus nauclerus versaretur, mirum non est Brunsvicenses de eo ad Ecclesiam suam alliciendo cogitasse. His quamprimum operam addixisset, mox Lubecenses eum sibi vendicare voluerunt, neque horum tamen, neque Cellensium, aliorumve se permiserat arbitrio, eo quod Magni Chemnitij cathedram neutiquam deserere constituerit. Potentissimi

tandem Electoris Saxonici (suo in Wellerum quoque quâ civem quâ alumnum jure agentis) vicerat authoritas, Eumque in illustrissimam Aulae Dresdensis speculam (Nobilissimi Theologi, D. Matthiae Hoe obitu vacuam) collocaverat. Tanta sc. tamque splendida lux clarius fulgere non poterat, quam in Coelo Saxonico, nec minus praemium Viti debebatur meritis. In hâc vero egregia vocatione, summa alacritate, incredibili diligentia, laboribus Herculeis, bona fide, sincera pietate, zelo divino velut alter Elias, mira prudentia, vita inculpata, omnigenaeque virtutis exercitio constanter perseveravit ad extremum vitae gloriose actae halitum. Et qualis quantusque in sublimi hoc loco evaserit Wellerus, quanta ejus apud Magnates gratia, quantus Ecclesiarum Saxonicarum erga eum favor, quantum studium et reverentia plebis, quantus amor et aestimatio omnium, reputare facilius est, quam maximo etiam verborum apparatu exprimere. Versabatur certe in publicâ luce tanta vitae non minus quam doctrinae commendatione, ut in rebus Ecclesiasticis vix quicquam sine eo rite expediri posse crederetur. Is Wellerus erat, qui Munus honoratissimum aeque famâ et auctoritate, ac doctrinae excellentiâ magis reddiderat conspicuum, et cujus nomen fama coelo intulerat. Summam Viri virtutem rara et vere Christiana comitabatur prudentia, curis publicis exercita, longo usu subacta, hujus tam illustria

periculosissimis etiam temporibus specimina edidit, ut inter praecipua Viri decora ceu lucidissimam sacrae vestis gemmam illam revereamur. Moderatio ejus egregia in publicis non minus quam caeteris vitae actionibus mirifice eluxit. Candor erat in eo et sinceritas incomparabilis, a simulatione et dissimulatione prorsus aliena, comitas adhaec singularis, et cujus humanitas officiaque cuivis constarent, si quem commendatione dignum judicaret, omnibus modis eum in lucem protrahere nitebatur, sin minus, in limine statim repellebat. Cura Well ri et diligentia in muneribus obeundis magna semper fuit et admiranda, cujus non Aulam solum amplissimam, verum inclytas etiam Academias et Ecclesias, quin Orbem Saxonicum universum testes habuit. Qua de etiam loquuntur praeclara imo aeterna ejus monumenta, quibus ipse eruditionem summam, fecundiam egregiam, caeteraque magna, quibus a DEO decoratus erat dona expressit, et charactere igneo nunquam delebili chartis impressit et cordibus. Si pro felicitatis parte reputandum, paucos habere inimicos, summe felicem Wellerum praedicabimus, qui ita vixerat, ut omnes virtuti ejus assurgerent, quos doctrinae splendore, virtutis fulgore, vitae integritate, comitatis humanitatisque laude sibi conciliaverat. Et quis amore et cultu non prosequeretur eum, qui publico Ecclesiae bono natus, toti Christiano coetui spiritum et curas sine intermissione impendit; Qui ita in

Aulâ ut in media vixit Ecclesia, nihil contrahens sordium, quas seculi luxus et pravitas invexit, ita se attemperans omnibus sine vitio, ut neminem offendere studeret, idem tamen et semper sui similis, omnium favorem et benevolentiam incorruptibili pretio redimeret. Poterat itaque fortunatissimus videri Wellerus, et reverâ erat, ista tamen quam et conscientia recta, et publicus omnium favor ipsi pariebant felicitas, adversa tandem valetudine turbabatur, quamvis eo usque prosperrima usus fuisset. Ipse igitur secreto quodam motu de corpore hoc exuendo cogitare coeperat, cum non Ratisbonae solum, (quam cum Electore Serenissimo accesserat,) verum Dresdae postea horrore febrili, viscerum discrasia, atque cachexiâ gravissime tentaretur. At quo gravius malum, eo elatior erat Wellero Magno animus, nec enim mortem aliter quam ut ingressum ad vitam considerabat. Interrogatus subinde quomodo valeret? optime inquit, nullos dolores sentio; gratia nimirum divinâ repletus horam expectabat novissimam, quâ adventante, anno supra millesimum sexcentesimum sexagesimo quarto, aetatis vero secundo et sexagesimo in Domino obdormivit, postquam Ecclesiarum Saxonicarum orthodoxarumque omnium bono atque commodo strenue et assidue vigilasset.

JACOBUS WELERUS THEOLOGIAE DOCTOR. Per Anagr. PAULI COR DOCTE REVELAS, I EGO VOTO. [gap: Greek word(s)] .

Opera Latina.

MAssonius [gap: Greek word(s)] primus, seu Anatomiae Christophori Massonij universalis partis primae pia et modesta ex Verbo DEI et Adversarijs ipsis refutatio, Witteb. 1637. in 4.

Massonius [gap: Greek word(s)] secundus, seu Anatomiae Christophori Massonij univers. partis secundae refutatio, ibid. 1639. in 4.

Disputatio de Idololatria Pontificiorum, et quomodo illius evidentissime convinci possint. Witteb. in 4.

Annotationes in Epistolam S. Pauli ad Romanos, in quibus I. Versiones conferuntur, II. Vocum, si quae est emphasis exponitur, textusque perspicue declaratur, et praeprimis III. monstratur vel usus contra adversarios, vel eorum abusus profligatur, Brunsvigae 1654. in 4.

Opera Germanica.

SAnctitas DEI, dogmati Calviniano de absoluto decreto opposita, Brunsvigae 1644. in 4.

Corona Saxonico - Electoralis, seu Concc. funebr. in obit. Sereniss. Elector. Sax. Jo. Georgij I. Dresdae. 1657. in 4.

Concc. funebr. hab. in obit. Serenissimae Princ. Magdalenae Sybillae Conj. Elect. in 4. 1659.

Conciones Funebres et inaugurales variae, diversis temporibus habitae et seorsim editae ibid. in 4.

D. JOHANNES CUNRADUS DANHAWERUS.

ILlustre ac splendidum semper hoc nomen habebitur, Virique hujus excellens ingenium et singularem doctrinam tot cognitam lucubrationibus, omnes posteri amoto livore mirabuntur. Quae enim ars ac disciplina est liberalis, quam ille non dico non attigerit, ac

delibaverit, sed non penitus animo imbiberit et hauserit? Ita certe omnes capacissimo mentis suae sinu complexus, ita singulas excoluit, ut dubium multis reliquerit, in qua potissimum excelleret. Natus est Kindringae Brisgojorum, Parente Conrado loci Pastore anno aevi currentis tertio. Septennis Argentoratensium commissus est Gymnasio, in quo tantos in humanioribus literis fecit progressus, ut earum ope ac subsidio summae tandem conscenderit culmen eruditionis. Etenim ad raram ingenij vim accessit vehemens studium et assidua contentio laboris, his enim duabus quasi alis subvectae magnorum hominum mentes caeteros mortales longe praetervolant, et aureum Jovis currum (dicente Platone) indefesso volatu comitantur. Ac licet Juvenis adhuc Philologicis potissimas horas exercitationibus destinaret, postea tamen ad altioris scholae subsellia translatus, amoeniores illos conatus non quidem prorsus deseruit, sed cum Theologicis meditationibus sociavit, alteriusque ope, alterum scientiae argumentum sicut decebat ordinatissima serie perficere laboravit. Sed aliud praeterea quidpiam erat, quo maxime adjutus Danhavverus et difficultates omnes facile superavit, et palmam verae solidaeque doctrinae celeriter est consecutus, ORDO scilicet, sive certa instituendorum studiorum ratio, qua sua semper demensus est studia, quippe qui intelligeret, ea quae ordine instituuntur, minore laboris ac

temporis impendio perfici, nec solum citius et commodius absolvi solere, verum etiam rectius. Principio sc. literarum tantam sibi peritiam comparavit, ut quisquis latine loquentem audivit, fateatur necesse est, nihil audiri potuisse gravius et doctius. Non aures quidem permulcebat blandiori sono, sed pondus majestatis summae stylus habebat, et quod Pytheas de Demosthenicis dixit orationibus, lucernam olehat, plusque indigitabat, quam dicebat. Imo quantus dicendi artifex fuerit, tum ex duobus Homiliarum voluminibus, tum alijs monumenmentis liquido apparet. Pari quoque successu in Poetica sese exercuit, eamque deinceps ad extremum usque vitae spiritum, velut graviorum laborum oblectamentum (Nazianzeni exemplo) retinuit. Sed cum verborum delectum et sermonis ornatum absque rerum et scientiarum copia rem cassam atque inanem esse intelligeret, ad Philosophiam quoque applicuit animum, non barbaram quidem illam aut horridam, sed liberalem et ingenuam, quae ex Aristotelis limpidissimis hauritur fontibus, atque hâc usus via, vastissimum illum disciplinarum Orbem feliciter est emensus, et in singulis disciplinis ita excelluit, quasi caeteras omnes neglexisset. Et cum paria in illo ingenium et studium fecerint, effectum est, ut quae intra multorum industriam et protractiora tempora consistere videbantur, solus brevi conficeret. Quapropter meruit anno vigesimo nono praesentis seculi Professor in Academia Argentoratensi

Eloquentiae salutari, et post quadriennium SS. Theologiae; in qua deinceps tanquam in portu tranquillissimo ac beatissimo sibi putavit conquiescendum, summos Ecclesiae priscae Doctores secutus, qui cum omnibus Gentilium disciplinis ingenium suum instruxissent, postmodum ad Theologiam conversi, suis ipsos telis Gentiles aggredi, eorumque spolijs Ecclesiam DEI ornare studuerunt. Quam praeclare Danhavverus (non Professor modo Theologus, sed Censor postea, Collegiorum visitator, in summo Templo Pastor, denique Conventus Ecclesiastici Praeses) excelsum illud ornaverit doctrinae genus, notissimum est omnibus. In Theologia quippe principatum sine controversia obtinuit, ideam nobis perfectam exhibens Theologi Magni et omnibus numeris absoluti. Et cum coelestem hanc disciplinam consideraret velut omnium Reginam, sacrum codi depositum, et fidelem spiritualium opum promum condum; singulari illam excoluit studio. Coelestis Viri anima non nisi coelestia et sublimia cogitabat, et DEO ejusque Verbo revelato (quod Christianorum verum nectar est et ambrosia) unice delectabatur. Nec unam duntaxat et alteram Theologicae scientiae partem tractabat, sed omnes pariter adoptabat, miraque arte Philosophiam veram ad Theologiam applicabat, uti cuncta ejus testantur monumenta. In multorum manibus Hodosophiae, Hodomoriarumque, Christeidos, Aletheae victricis aliaque

celebratissima Viri opera versantur, in quibus quid prius mireris nescias, an copiam diffusae lectionis, an sermonis acumen et gravitatem, an ordinem rerum ac distinctionem, an in exscribendis Doctorum suffragijs et testimonijs diligentiam, an denique adversus purioris fidei hostes zelum, summumque spiritûs ardorem, quo prorsus flagrabat ut ignis solet cum ardet maxime. Et quis non miretur ab uno homine, eoque pluribus officij et professionis suae exercitationidus dedito, tot volumina perlegi, tot paragraphorum millia perscribi potuisse. Quis non obstupescat cum inter legendum viderit res tam arduas et obscuras tanto verborum ac sententiarum pondere ornari, tamque distincto ordine explicari. Itaque scripta illius (ut equidem auguror) magis magisque splendescent indies, et quantum ijs detrahere saepe conata est obtrectatorum quorundam invidia, tanto plus laudis judicio incorruptae posteritatis ijsdem accedet. Rarissimo Doctorum Virorum exemplo maximam assiduitatem servavit ad extremum uique vitae terminum, ita ut non prius cessaret nocturnis ac diurnis impallescere chartis, quam emortuali lecto inferretur. Si quem nostrae aetatis adversarium commovisse se, atque in Religionem nostram impetum fecisse e sublimi mentis suae specula prospexerat, illico velut sylvestrem feram prosequebatur, telisque responsionis suae confossum, redire ocyus ad sua cogebat latibula. Et

quemadmodum aqud Homerum Achilles imperat Graecis, ne quis praeter se Hectorem feriat, hanc sibi lauream deberi existimans, sic fere Danhavverus non ambitione quâdam et cupiditate laudis, sed divino quodam animi aestu et pietatis ardore incitatus hanc sibi pugnam cum heterodoxis quicunque insurgerent, deposcebat. Insignem quoque operam virtutis christianae sinceraeque pietatis navabat exercitio, radij ejus lucidissimi ex ardentibus emicabant precibus, quas summo mane flexis genibus quotidie per integram horam fundebat. Divinum cultum egregia quâ pollebat facundia commendabat pariter ac promovebat diligentissime, utque dies Dominica apud Argentoratenses sanctius celebretur, sua efficiebat exhortatione. Proximum amore omnigeno afficiebat, multa erogabat unde alerentur pauperes, occulte tamen, neque enim buccinas ante se volebat inflari, semper zelum suum seu animi aidorem ita temperabat, ut non homines ipsos infesto prosequeretur odio, sed errorem duntaxat dogmatum aversaretur. Idque cumprimis in gravissima pugna declarabat, quam sub vitae finem adversus eos susceperat, qui musteo sectarum Religionumque in unum lebetem cramate tantopere delectantur, ut monstrosum, et ab indole vere christiana prorsus alienum foetum, syncretismum scil. parturire, ac ab omni aevo orthodoxis invisam et infaustam adversarum religionum confusionem tentare

non dubitarunt. Hos uti caeteros omnes adversarios suos eo adegit, ut non habuerint, quod solide opponerent urgenti. Tandem laboribus, aetate, casibus varijs, tussi cumprimis ferina, pleuritide notha, febreque continua fractus, seculique sui malitiam et ingratitudinem pertaesus, debitum Naturae seculi hujus anno sexagesimo sexto, aetatis tertio et sexagesimo persolvit, ac animam sacrâ Eucharistiâ curatam, cum precibus ardentissimis Salvatori suo reddidit aeternum salvandam.

IN OBITUM THEOLOGI ET VIRI MAXIMI D. JOHANNIS CUNRADI DANHAWERI.

A. [?]. TITULUS.

VIr Maxime Reverendus, Dominus Johannes Conradus Dannhavverus, Doctor famigeratissimus, ejusdemque in Augusta Argentoratensium Universitate Professor publicus, isque celeberrimus, Conventus Ecclesiastici Praeses optime meritus, Capituli Thomani Decanus dignissimus. Et caetera.

AUgustinus ille Argyropaeus, postquam fere contra omnes nostri seculi haereses scribens, arma sua Victor gesserat, Ecce! Polo insertus, nunc cum S. Augustino Afro in Civitate DEI cantat suum Epinicion: Te Deum laudamus! Sic gaudes haud abs re ex corde in summa Dei AEde, Vir Dei! Interim heu miseros! qui sumus sine Te, O Pater!

Opera Latina.

Collegium Psychologicum, seu Dispp. VII. in tres Arist. libb. de Anima, ibid. 1643.

Oratio Panegyrica, honori Gustavi Adolphi Suecorum Regis dicata, ibid. 1632. in 4.

Hodosophia Christiana, seu Theologia positiva in certam et plenam methodum redacta, Argent. 1649. et 1667. in 8.

Hodomoria Spiritus Calviniani, duodecim phantasmatis detecta, ibid. 1654. in 8. Christosophia, ibid. 8.

Mysteriosophia, seu doctrina de Sacramentis Ecclesiae thetice et antithetice tractata, ibid 1646. in 8.

Mysterium syncretismi detecti, proscripti, et symphonismo compensaci, ibid. 1664. in 4.

Gamaliel Hebraeo Teuto, sanguistitij conciliator, pacis consus, ibid. 1648. in 4.

Stylus Vindex processionis Spiritus S. ibid. in 4. Praeadamita Utis. ibid. 1656. in 8.

Christeis, seu Drama Sacrum, in quo Ecclesiae Christianae militia primum aenigmatice, post aperto Commentario est exposita. ibid. 1646. in 4.

Homiliarum, seu Sermonum sacrorum Diebus festis dictorum partes duae, ibid 1651. et 1665. in 8.

Iconothetes Christianus adiaphorus, sequester inter Idoloplasten Tridentinum, et Iconoclasten Mahumetico - Puritanum, ibidem 1665. in 4.

Theologiae Symbuleuticae sive Conscientiariae partes II. ibid. 1662. et 1669. in 4.

Collegium Decalogicum, varijs conscientiae casibus locupletatum, ibid. 1669. in 4.

Opera Germanica.

Panegyricus Uranius Christi Solis Sponsi Herois, seu Conciones in Psalm. XIX. ibidem 1664 in 4. cum Concionibus de Cometis.

Epistola Renuntiatoria opposita literis sacrificuli cujusdam Coloniensis, de nobili puella Energum. ibid. 1654. in 8.

Opera MSS.

Christeidos, sive Dramatis sacri de Ecclesia in Terris militante ad praesens seculum continuatio. Quae B. Danhavveri scripta inedita suo tempore Celeb. D. D. Balthasar Bebelius (qui aeternae Viri Memoria insigne Epitaphium erexit) publicae utilitati consecrabit.

JO. MICHAEL DILHERRUS.

VIRTUTIS LEGEM OMNIBUS BASILIUM FUISSE DICERE NON VEREMUR. Praeclarum hoc, quo Magnum illum Ecclesiae priscae Doctorem Nazianzenus ornavit, elogium, celebratissimo isti Ecclesiae. Norimbergensis Antistiti merito tribuendum esse

fatebitur, quisquis vitae ab eo peractae accepit rationem. Calrum quidem ac nobile suum nomen Dilherrus effecit singularis et variae eruditionis laude, exquisitaque Lignuarum Orientalum, Ebraicae, Chaldaicae, Syriacae congnitione, Romanae item Graecaeque facundiae copiâ quâ ita excelluit, ut vix quemquam habuerit parem, ne dum superiorem. Nam revera Ebraismos Chaldaismos, Syriasmos, Arabismos, ut suos ungues noverat, ac Latij et Helladis idiotismos ita in numerato habebat, ut nihil fere non eorum tenere videretur, quibus diversi Linguarum helluones Patrum et nostra aetate per Remp. literariam inclaruerunt. Nec minus eum collustrabat accurata plerarumque artium et disciplinarum scientia, nullam enim non penetravit ingenij quo pollebat acumine, cui rei praeter caetera indicio sunt egregiae disputationes Academicae, quas cum doctissimis Viris praesidendo instituit. Verum longe majorem gloriam Dilherro conciliavit insignis vitae morumque integritas, et Virtus omnigen et continuum exercitium, quo omnium in se oculos convertit et studia. Patria, quae illi dedit vivendi exordium, cuique multum splendoris Dilherrus attulit Themara est, Comitatus hennebergensis haud obscurum oppidum, quod in hanc Mundi scenam eum produxit anno seculi currentis quarto, Patre Johanne Dilherro JCto, Ordin. Equestr. Francon. Consiliario et Advocato, qui cum in filio etiamnum puero insignem mentis notasset alacritatem,

et vividum vegetumque ingenij sensum, nihil prius atque antiquius habuit, quam ut pia sanctaque formaretur institutione, quae cum ex voto successisset, in privatis pariter ac publicis scholis tantam assecutus est eruditionem, ut ad publicam Oratoriae in Academia Jenensi provectus sit professionem, cui cum postea tum Historiarum et Poeseos, tum extraordinaria Theologigica accessissient, factum, ut uno tempore exemplo inusitato quatuor professionum spartam sit nactus, quam laudabiliter ornavit usque adannumaevi nostri quadragesimum secundum, quo Norimbergam venit, moxque ad SS Theologiae et Philosophiae professionem, Gymnasij recens fundati directionem, Bibliothecae et Alumnorum adhibitus est inspectionem, defuncto tandem Sauberto Antistiti Norimbergensi meritissimo surrogatus. Quantam vero in splendidis hisce Ecclesiastico - Scholasticis officijs curam atque diligentiam Dilherrus per viginti septem annos adhibuerit, quanta docendi facilitate praeditus fuerit ac felicitate, quanta ornatus virtute, pietate, gravitate, in Deum fide, erga omnes benignitate, mansuetudine, charitateque, Norimberga omnis lubens meritoque testabitur, neque debitas Viro laudes denegabunt exteri, quos vel consilio vel praeclaro sublevavit auxilio, praedicabunt egeni, quibus tantum saepe pecuniae tacite exolvit, quantum avertendae inopiae satis fore existimavit. Tenebras nimirum (ait nonnemo) quae rebat charitas Dilherriana, luce immortalitatis dignissimas.

Nec minus summa ex ore ejus, vultu, voce et actionibus emicuit prudentia, quâ praeterita praesentibus componere, praesentia sapienter dijudicare, futura sagaci spiritu providere, et si opus praecavere poterat; simultates in nervum et exitium Ecclesiae erupturas magna componere didicerat moderatione, et praelaram circa invidiam sive declinandam live sustinendam adhibere noverat rationem, quas insignis fuit patientia, mansuetudini et humilitati egregiae, sociata. Nimirum (juxta Isidori Pelus. monitum) contra linguae gladium patientiae scutum praebuit, et contra calumniae acerbissimos morsus protinus obduruit, nulla dese aliorum (quamlibet severa) curavit judicia, probe advertens omnia opprobria multo et evadi et evitari melius patiendo et tacendo, quasi eae res nos non concernant, quam illis resistendo, et contrarijs quasi armis propulsando. Quemadmodum vero palma ipso sub pondere pressa assurgit altius, molemque sive appensam sive injectam in perpetuum sui incrementum convertit ita nostro etiam, laborum pariter ac molestiarum gravissimarum pondere presso pariter usu venit, ut novum semper ex novo onere molestiaque sibi imposita decus et gloriam sit consecutus. Quam ipsi etiam conciliavit insignis pro pietate zelus, raraque spiritûs libertas, quâ maxime perversorum hominum pectora commovit, et ad poenitentiam deduxit seriam, multis fatentibus, se ita tactos a Dilherro fuisse, ac si cogitationum et actionum

suarum arcana inspexisset cognovissetque Tantum scil. ponderis habebant verba a probo Doctore prolata, qui (uti de Basilio Nazianzenus scribit) sermone haud multum indiguit ad animarum curationem, quia opere quam plurima perfecit, Oratio ejus tonitruum fuit, quia VITA crat fulgur. Ita Dilherrus quoque verbis suis gravissimum pondus adjecit, probe intelligens quantum momenti adferat praeceptis ac monitis bonum ipsius Christiani Doctoris exemplum, quo potissimum duci velint homines, et quo destituti Doctores omnium ludibrio et certissimae exponantur irrisioni. Virtuti omnigenae strenuam ille navavit operam, et ad communis Magistri exemplum, facere prius, quam docere consuevit. Mirifice hinc animos mulcebat, imo permovebat, et calamo non minus quam ore scriptisque multivarijs egregio repletis spiritu christianam propagabat pietatem, sicque efficiebat, ut intra privatos Noribergensium parietes contineri haud potuerit nominis ejus celebritas, sed longe lateque dispersa totum impleverit Orbem Europaeum, salivam etiam Regibus atque Principibus moverit ad se hunc trahendi Virum. Daniae Rex Hasniam eum expetivit, Augustus Dux Lunaeb. generalissimum Ditionum suarum Ephorum elegit, quo etiam honore ipse Carolus Gustavus Sueciae Rex nostrum afficere, et Ducatuum Pomeraniae, Verdensis et Bremensis inspectionem committere constituit. Gustavus Adolphus Dux Meckelburgensis Ecclesijs

suis praeficere Nostrum optavit, denique ipse Elector Saxoniae Sereniss. anno seculi hujus quarto et sexagesimo post D. Welleri obitum Concionatoris Aulici munere et axiomate ornare non dubitasset, ni tam illustre munus et onus pariter ac caetera modeste non minus quam prudenter recusasset, inque humiliori statione permanere, quam altiori in statu dubiae sese fortunae committere maluisset. In illa cum per quinque et quod excedit lustra omne punctum tulisset, a vario languore est correptus, quem assiduae gravedines, oculorum ebullientium ardor, aliaeque molestiae exceperunt corporeae, donec anno aetatis suae 64. seculi nono et sexagesimo ad beata vocatus est Paradisi viridaria, in Petrae foraminibus, in quibus peromnem vitam (symboli sui tenore) quie vit, ultimum etiam spiritum reposuit, et tanquam servus bonus ac fidelis coelestis gaudij obtinuit felicitatem, quam dictis pariter ac scriptis incomparabili jucunditate repraesentavit.

IN OBITUM JOH. MICHAELIS DILHERRI.

Opera Latiaa Norimbergae et Jenae edita.

DIalogi Philologici, in 12. Adparatus Philologicus in 12. Contemplationes hominis Christiani, potissimum ex SS. Patribus. Editio altera, priore multo auctior et emendatior, una cum specimine Philologiae Sacrae, ex Scriptoribus Sacris, in 12.

Consolationes Philosophicae Boethij, et Theologicae Gersonis, cum Gustu Philologiae Patrum, et methodo legendi SS. Patres, in 12.

Satyrici minores, de corruptis seculi moribus: Valerius Cato, Petronius Arbiter, Sulpitia Poetria: quibus accessit Autor anonymus, Francus, de lite; cum praefatione, in 12.

Atrium linguae Sanctae, sive Rudimenta linguae Sanctae Ebraicae, in sex horas distributa: cum notabili adpendice variarum antiquitatum, et brevis Lexici. in

Opera Germanico sermone edita Norimbergae.

Consideratio Chrimana coeli fulgentis, temporis fugientis, Mundi evanescentis, in 8.

Ex Templo Honoris, quod B. Dilherri Manibus Celeberr. D. Christophorus Amoldus consecravit, primum didici, Viam Salutis non. solum â typographo Amstelodamense nitidis typis esse editam, verum Danico etiam idiomate Hauniae anno 1656. prodijsse eademlingua Nicol, Petersonij opera Cor Christianum Christi patientis amantissimum esse divulgatum.

D. HIER ONYMUS KROMAYERUS.

PIetas me jubet accepti a tanto Praeceptore beneficij sancire memoriam, et Viro, cujus olim praeceptis exemploque profeci, quoddam gratitudinis ponere monumentum. Magnus hic aevi nostri HICRONYMUS vitae usuram accepit Cizae anno seculi currentis decimo,

Patre L. Hier. Kromayero Past. et Super. Plaviense, miruspostea ingenij vigor, et morum in eo eluxit facilitas, quae omnibus or dinibus reddidit amabilem. Est hoc perantiquae ac nobilissimae in Silesijs Kromayerorum Familiae genuinum, frons serena, pectus candidum, et compositus ad omnia humanitatis officia animus, hunc haere ditarium etiam habuit Noster, qui cum in pietatis sincerae doctrina juxta et disciplinis ac moribus exquisitis esset institutus, ac intra paucos annos humaniorunt literarum, Logicae, Naturalis Moralisque sapientiae sacris defunctus, ad publicam Academiae Lipsiensis lucem ex umbra transijt scholastica, tantosque ibi brevi tempore in studijs fecit progressus, ut non artium solum Doctor creatus, verum publicus postea Professor designatus, ac nemo dignior visus sit Kromayero, cui primum Hist oricae, dein Oratoriae professionis ardua provincia crederetur. Hujus functionis apicem summa cum laude sustinuit, donec ad ordinariam SS. Theologiae professionem post impetrata privilegia Doctoralia esset evectus. Tum vero magis magisque privatim pariter ac publice docendo, disputando, seribendoque emersit sacra Kromayeri eruditio, alacritas item industriaque inenarrabilis, et quantum pietatis, sapientiae ac scientiae maximae divitijs abundaret, clarissime apparuit. Nam (teste RectoreLips.) quae alijs infunderet ipse bauserat accurate, et methodo ut ebatur discentium ingenijs consentanea, et perspicuae voci

voci moder ationem addebat, quin et suavisate quadam pronunciandi sermones suos condiebat. Nec minus ad Verbi divinitus revelati regulam et orthodoxae doctrinae libellam lectiones suas ita composuerat, ut sacrum Locorum Theologicorum opus (studiosorum ab ore ejus pendentium calamis exceptum) horologium nuncupari possit, quod suis ponderibus et denticulis ad Tabula praescriptum moveretur. Exquisitus insuper in Apocalypsin Johannaeam Commentarius, literalem sensum juxta herminemicas leges summo studio inquirens, et Theoricis ac practicis consectarijs eundem illustrans, plane subactum in eo scriptionis genere ingenium Orbi patefecit. Et cum in omni populorum ac Gentium historia Kromay erus esset versatissimus, juventutis studiosae commodo [gap: Greek word(s)] ex singulis seculis ad nostra usque tempora conquisivit, et peculiari exhibuit volumine, cui elegantem ECCLESI AE IN POLITIA titulum praefixit, quoniam (ut ipse praefatus est) Ecclesia versatur in Poltiia, et in Imperijs suos habeat nidulos. Res etiam Imperatorum Romanorum Praecipuas, (historiae propter synchronismos magnam lucem foenerantes) rebus Ecclesiasticis in singulis centurijs duxit praemittendas. Porro cum in ea se incidisse tempora deprehendisset, quibus non pauci optimam sanctissimamque doctrinam nefario ausu exagitare, omnem contemnere pietatem, imo detestandum in dejicienda antiqua religione conatum pro singulari

ostento venditare non erubescunt, alij vero nec recto satis nec utiliter in mangonio illo religionum occupantur; ideo de adornando egregio RELlGlONUM SCRUTINIO sollicite cogitavit, in quo ad discernendas magis quam conciliandas sectas, nec non ad ostendendam falsarum a verâ et salvifica fide differentiam operam et studium omne contulit. Ac licet ultimam Operi manum imponere non potuerit, sed in ea ipsa religione describenda vitae et laborum finem fecerit, quamut verissiam postremo loco reservavit; processit nihilominus et prodijt scrutinium, immortali laudis adorea dignissimum. Caeterum summam Viri eruditionem candor et integritas eximia comitabatur, nilque magis Kromayerus quam serpentinam versutiam detestabatur, fucum facere nescius, unde plurimum abhorrebat a nova illa secta, quae etiam sacrum quandoque polluit Ordinem; Comem lingua, pectore noxium esse. Curiositati si quisquam erat infensus, quod per plana et recta semper incedendum statuisset, in hoc imitatus insignem Praeceptorem suum Henricum Höpffnerum, sanctae memoria Theologum, cujus etiam in se copiam derivare, et praeclaram docendi methodum observare apprimi didicerat, Nemini autem suum vendebat favorem, nullius gratiam licitabatur. Si quid monendum, prudenter suggerebat, sin corrigendum, leniter ad modum abstergebat, hâcque animi sui ingenuitate arcebat temerarios, et invitabat modestos, quinimo sibimet

ipsi viam ad varia splendidaque munia parabat. Nam et Praesulatus Ingenui Misenensis decus, sacrique Consistorij Lipsiensis praesidium tanta sustinuit authoritate, et Academiae florem Decemvir creatus ea fide procuravit, et Alumnorum Electoralium inspectionem ejusmodi solertia obivit; ut nec Collegae amabiliorem, nec Facultas sua expeditiorem, nec Professores consultiorem, nec studiosi humaniorem commo dioremque Virum impetrare potuissent. Adeo in illo cuncta in usum expedita, lepore atque suavitate condita erant, ut raro quenquam tristem aut suspensum, offensum neminem, conciliatos plerosque et melius instructos relinqueret Non ignoravit Vir et Theologus prudentissimus, orthodoxorum quorundam discordiam publicam gravissimarum miseriarum causam esse et scaturiginem, imvo malum antiquissimum, quo invalescente universa Res Sacro publica in summo ruinae periculo sit constituta. Nihil proin illo per omnem vitam placidius, nihil suit tranquillius, ubique pacata habuit omnia, quippe solis vitijs et gravissimis heterodoxorum hominum erroribus succensere, acerrimumque fidci verae defenforem, sed sine felle, sine verborum acerbitate agere solebat. Ea dicendi vi praeditus erat, ut vix pares halpuerit, insigni rerum copia, oris gratia et suavitate, styli puritate amoenitateque sic lectores occupavit et auditores, ut nec fastidirent Viri labores Theologicos

jam ante periti, nec imperiti sine solida instructione ijs uterentur. Sed et accurata materiae enucleatione, eleganti sensus explicatione, solida orthodoxias assertione, officio breviter et studio suo, in rem Theologicam aptissimo effecerat, ut palmam prae multis alijs nostro aevo tulisse et secuturo praetul[?]sse haud abs re credatur. Maxime autem sub vitae sinem Virtutis Kromayerianae evidentia eluxit. Mortem scil aeque dulcem est consecutus is, cujus doctrina orthodoxa, vita innoxia fuit et placida; quem oris pudor, frontis ferenitas, cultus divini in exemplum frequentia, conscientiae teneritudo, precum, quibus studia et consilia auspicabatur et obsignabat assiduitas, egregie exomarunt. Videbatur quidem corporis salubri admodum constitutione, vultu vernante, lacertisque succiplenis, sed a multis annis, noxijs per intervalla torquebatur humorbus. His autem maxime occiput sibi ingravescere sensit, cum anno aevi hujus septuagesimo ipsi Wurzena esset adeunda, mox ex aeris frigidiusculi intemperie morbus ingruere coepit, et praeter validum tumorem, nervorum sub cervice principium obsidentem, febris decumbentem omni virium firmitudine privavit, quam morbi vim ac pertinaciam probe deprehendens, pectus sacrae Synaxeos arrha munivit, et beatam emigrationem intrepidus expectavit, tandem quae inter soporem et vitam medius demersa luce placidissime

ULTIMO HONORI D. HIERONYMI K KROMAYERI.

EPIT APHIUM:

KROMATERUS habet tumulo hoc: Tu siste; nec ultrae pergito, sed propius flecte, Viator iter.

L. THOMAS STEGER. Hieronymus Kromayerus Sacrosanctae Theologiae Doctor. [gap: Greek word(s)]

CEu soci Corde, humano sic ore JEHOVAE Mysta ad eras; hinc est gloria ob erta Tibi.

Opera.

De Ecclesiae Romanae Apostasia in Mysterio peracta, vel successiva et clandestina errorum Papalium in Ecclesiam introductione Disputationum Decas, Lipsiae 1662. in 4.

Loci Anti Syncretistici, quibus accessere tractatus de Libertinismo credendi, Religione Prudentum, de sententia inter duas extremas media, de Repudio terminorum Scholasticorum, de Tolerantia ex Elenchi suspensione mutua, de syncretismo prarpostero, de stabilienda hierarchia Lutherano - Papistica, de Colloquio Lipsiensi, de praxi absoluti Decreti. Lips. 1668 in 4.

Commentarius in Apocalypsin Johanneam, sensum literalem prosundissimum secundum leges hermineuticas summo studio inquirens, et consectarijs theoricis ac practicis eundem illustrans, ibid. 1662. in 4.

Ecclesia in Politia, sive Historiae Ecclesiasticae Centuriae XVI. cum praesente dimidiata, quibus propter synchronysmos Imperatorum Res gestae praecipuae praemissie, ibid. 1666. in 4.

Scrutinium Religionis, decem Disputationibus comprehensum ibid. in 4. Tredecim quidem animo designaverat, sed eres ultimas morte praeventus publico sistere non potuit.

Commentarius in Epist. Pauli ad Galatas luculentus, vivente Authore sub praelo sudare coepit, sed ante obitum absolvi non potuit, editus tandem est Lips 1672.

Literae multiplices ad Amicos de syncretismo praecipue, ac de quaestione: Num pax inter Ecclesias controvertentes. possit salva conscientia stabiliri? et alia opuscula.

JO. HENRICUS URSINUS.

SAnctus ac saluberrimus humano generi Ordo Ecclesiasticus a longo annorum decurso tempore ita contemptui et despicatui ductus est, ut in eruditorum censu Theologo Concionatori vix fere locus concedatur, et tantum Mysorum non ultimus habeatur, id cum

probe deprehendisset Jo. Henricus Ursinus (praeclarum Ecclesiae Reique literariae decus ac ornamentum) cura et studio singulari sacrum Ordinem ab isto ludibrio et despectu vindicare, atque exemplo non minus quam monitis omnes Theosophiae cultores ad literarum elegantiorum et antiquitatis Sacro-profanae cognitionem instigare statuit, sapientissime judicans, [gap: Greek word(s)] quorundam Ecclesiastarum causâ vapulare passim nomen Concionatorum, quasi (quae ipsius Ursini gravissima est querela,) qui tantum ex Commentario, velex Postillis sapiant: [gap: Greek word(s)] si isto praesidio dijiciantur. Quamobrem laudabili conatu juventutis excitavit studia, et proprio edoctus exemplo, quantu sibi profuerit, licet re. cassium, philologi nomen, humanitatis et philologiae sumam utilitatem comendare non cessavit. Natale solu, quod lachrymulis suis anno 1608. consalutavit nobilis Spira est. Urbs toto Orbe celebratissima, in qua jactis solidse pietatis fundamentis, nutu Parentis Johannis Ursini, Judicij urbici procura toris, primo artem addidicit graminaticam, et linguas latinam graecamque tanta excoluit felicitate, ac si ex ipso Latio et Graeciâ ortum suum traxisset. Apuero (ait ipse) colere cospi cum pietate bonas literas; corpusculo quidem imbecilli, sed ingenlo non infelici. Hinc factum, ut intra paucos annos humaniorum literarum sacris defunctus, digmis censeretur luce Academica,

quâ collustratus, ad Ecclesiam primo Weingartensem, postea Spirensem legitime est vocatus. Ibi postquam incredibiles sustinuisset labores, morbosque varios superasset, anno seculi currentis quinquagesimo quinto, eâdem 15. Octobris die, eâdemque hora, qua ante 20. annos ad Spirense vocatus est Ministerium, Ratisbonam ire, et Ecclesiae ejus [gap: Greek word(s)] suscipere, alia omnia cogitans et expectans a DEO jussus est. Amore autem summo Usus splendidissima Ursinum exceperat, quamvis fluxam parvifaceret dignitatem Nihil (alicubi scribit,) caducorum hujus Mundi, vel si adesset, in pretio hahui, vel si abesset, cupivi. Famam non quaesivi, et tamen forte aliquam inveni, non magnam sed bonam, testes erunt Amicorum literae, a praecipuis meae aetatis Viris bonis et doctis adamatum me fuisse, ambitu meo nullo. Opes quas Mundus aestimat, a me contemptas, pro me testabitur innocens et laeta paupertas. Nihil tamen habenti nihil unquam de fuit: imo nihito amplius cupienti omnia. superfuêre. Thesaurus plane inexhaustus, semperque abundans fuit largissima DEI benedictio, et ab eo piorum Magistratuum, quibus totannis in Ecclesia Christi inservivi, cura ac benficentia, etc. Famam vero (quam non quaesivit,) scriptis invenit eruditissimis, doctrinâ lectioneque variâ ornatissimis, ad quorum elaborationem atque divulgationem non insanabili cacoethe est impulsus, sed indefessi studij necessitate adactus. Praeclaris hisce animi sui dotibus tantam

adjunxit laboris assidui contentionem ac industriam, ut cunctis Concionatoribus exemplum praebuerit diligentiae, et regulam accuratissimam, quanto fervore incumbere debeant literis Divino quodam et praestanti Naturae beneficio ad munera sua subenda ita comparatus erat, ut in tanto occupationum aestu etiam tempus illi superfuerit, quod in literarum studia partiretur, salva cujusque functionis integritate Rara ipsi erat ingenij amoenitas, et inculpata urbanitas, quae Viri gravitatem ita temperabant, ut licet dignatione multos, Virtute et eruditione plures superaverit, humanitate tamen et humilitate ne ab infimo vinceretur studiose caverit Multorum annorum experientia edoctus, saepe affirmavit, eos qui sine doctrinâ eruditioneque varia in SS. Theologiae studio decus et emolumentum quaesiverunt, spe sua turpiter plerumque excidisse, solum tandem contemptum damnumquelucrifecisse. Quoties Orbis erudici conspectui exposuit divitias suas literarias, lectionem uberrimam, eloquentiam tersam et fructuosam; toties pretium egregium constituit spretis vulgo et insuper habitis amoenioribus illis humanitatis et philologiae studijs. Miror et obstupesco propemodum, cum unum hominem, atque eum diu male habitum, paucis fortunae praesidijs instructum, et tam arduo Muneri publico rectissime administrando, et tot libris evolvendis, tot scribendis,

tot publicandis sufficere ijsdem temporibus potuisse recordor. Incredenda profecto Voluminum est multitudo quae legit, relegit, excerpsit, et quae ipse tandem in publicam lucem emisit. De operum nondum editorum apparacu nihil dicere conabor, siquidem in Ursini scrinia haud penetraverim, non paucos tamen inibi latere suspicor tracratus suo tempore in lucem publicam edendos. Una cum literis autem a puero sinceram excoluit piecatem, eamque ore, calamo, et quod caput est vitae et morum integritate illustrare, praeclarisque ingenij monumentis practicis propagare laboravit. Fidei orthodoxae ab adversarijs oppugnatae frequenter suscepit defensionem, et praeter Valeriani Magni Regulam, aliorum antagonistarum strophas examinavit, nec minus suavia quorundam fanaticorum somnia, et magna Chiliastarum Praeadamitarumque deliria felicissime confutavit. Cum annum aetatis quinquagesimum nonum esset ingressus, hemiplexia eum cum dextri lateris inflammatione corripuit, quem mortis insecuturae prodromum animo forti, dictoque Paulino excepit decantatissimo: Cupio dissosvi, et esse cum Christo. Voti hujus egregij compos tandem factus est, postquam fortior paroxysmus accessisset priori, et maximis laboribus terminum beatissimum posuisset.

Honori et Memoriae Ursini Defuncti.

Opera Latino sermone edita.

COmmentarius in quosdam Prophetas Minores Spirae 1642. in 8. JONAS seorsim illustratus, ibid. in 8.

Passionale quadruplex, Evangelicum, Propheticum, Typicum, Symbolicum, cum meditationibus de Agno Paschali, Francofurti in 1654.

Contra Praeadamitarum Auctorem libellus, cui titulum Promethei fecit, ibid. in 12. 1656.

Exercitationes familiares de Zoroastre, Hermete Trismegilio etc, ibidem 1660. in 8.

Arboretum Biblicum, Norimb. 1663 in 8. Ejusdem continuatio, sive de plantis herbis et aromatibus Biblicis, 1665. in 8.

De Ortu et Progressu Ecclesiae Christ, in Germania Compend. Historicum, ibid. 1665. in 8.

Caeterum in usum Juventutis Ursinus prodire jussit 1. Fabulas Phoedri cum notis et indice, Ratisbonae; 2. Atrium Latinitatis et Florilegium Romanarum Antiquitatum, Francof. 3. Encyclopaediam Scholasticam, Norimbergae, 4. Acerram Philologicam mille historiarum, Francof. 5. Analecta Rhetorica de progymnasmatibus, cum epit. Norimb. et Hugonis pia desideria revila etc. Francof.

Opera Germanico sermone edita.

Scripta polemica, Neuhausero, Masenio, Kirehero Jesuitis, ut et Psaffenreutero opposita, ibid. in 8.

Theologica quaedam Germanica et Scholastica certis de causis edidit, utpote (1.) Ideam Latini cujusdam Gymnasij. (2.) Theologiam Catecheticam in usum Patrum familias et Praeceptorum (3.) Libellum dictorum variorum in usum juvent. (4.) Sacellum domesticum in usum orphanorum. (5.) Manuale Ratisbonense. (6.) De passione occulta, et consolat. coelesti. (7.) Luctam et victoriam ex Psal. 73. (8.) Conciones funebr. varias.

SEQUITUR DE DECAS SINGULARIS PHILOLOGORUM AEVI HUJUS DOCTRINA ET SCRIPTIS ILLUSTRIUM.

SETHUS CALVISIUS.

NOn magna cum re sed parentibus probis honestisque (sicut de Ennio alicubi Cicero scribit) in pago quodam Gorschleben prope Saxoburgum, arcem Thuringiae non ignobilem natus est anno Christi supra millesimum quingentesimum sexto et quinquagesimo. Patrem Jacobum

Kalvvitz, operis rusticis se suosque sustentantem cum morte praematura amisisset, ad discendas bonas literas et imbibenda religiosae pietatis initia est adhibitus, praestantique valens ingenio, in Scholam illustriorem doctrinae capessendae gratia ablegatus, cum non deessent interim qui arti cuidam manuariae ipsum destinarent. Primum pervenit Francohusum, et cum triennium ibi vixisset, Magdeburgum; utrobique ob extremam paupertatem vitam aliquandiu parce et duriter egit, donec Musices usu paulo tolerabilius se sustentaret. Peculium in ea tenuitate non spernendum cum confecisset, in Academiam concessit Lipsiensem Hîc locupletata literaturae humanioris supellectile, excussis historiarum monumentis, evolutis purissimae latinitatis authoribus, in succum et sanguinem verso Poetarum omnis generis grege, summae eruditionis copiam est consecutus, receptusque in numerum Alumnorum. Mox repetentium (uti tum apellabantur) adscriptus ordini, Musicae rei in AEde Paulina, postmodum in illustri Schola Portensi ad Salam est praefectus. Decennio ibi exacto Chori Musici Lipsiensis (praevia vocatione legitima) suscepit directionem, et in hâc (licet minus splendida) provincia solertiam singularem semper probavit, variasque exercitationes Musicas ad publicum pariter ac privatum usum, cumprimis ad solennes congregationes Ecclesiasticas accommodatas in lucem edidit. Ast longe utiliorem

operam in secretioribus et abstrusioribus Chronologiae studijs collocavit, tantamque in exquisitissimo opere suo Chronico ostendit ingenij acrimoniam ac judicij dexteritatem, ut si pares aliquos in hoc genere, superiores sane aevo nostro nullos habuisse videatur. Tractaverat diu historicos utriusque linguae plurimos, et futuri operis Chronologici inde captabat oportunitates, quippe quod maximis videbat praesidijs indigere. Temporum gesta, populorum instituta, magnorumque Virorum facta insignia et diligentissime eruebat, et in Thesauri sui Chronici capedunculas referebat. Nec solos volutabat indices, sed cum scriptorem semel arripuisset, non ante dimittebat, quam attente perlegisset. Multum etiam in Mathematica cognitione studij posuerat, sine quo susceptum Historico-Chronologicum laborem irritum omnino fore probe perspexerat. Quinimo fili hujus Ariadnes h. e. Astronomiae beneficio cum se ex temporum labyrinthis explicuisset, variasque gravissimas molestias superasset, Opus illud chronologicum omnibus suis numeris absolutum edidit, singulari dexteritate passim connectens historias sacras cum profanis, ecclesiasticas cum politicis, serie etiam Imperatorum adjecta, maximo rei literariae et imprimis cognitionis historicae commodo atque emolumento. Totos autem viginti annos accuratae operis sui impendit elaborationi, idque ejusmodi firmavit demonstrationibus,

ut, non solum in tota Germania, sed etiam apud exteras Nationes mirifice commendata sit Viri industria, nec quisquam in tantis Chronologorum dissensionibus facile inventus fuerit, qui crassae cujusdam falsitatis Calvisij Chronologiam arguere, aut convincere Astronomica potuerit veritate. Extant in hoc genere doctissimorum hominum, Jos. Scaligeri (cujus eruditissimis de Emendatione Temporum Libris, plurimum et debuit et ultrio tribuit Calvisius) Isaaci Casauboni aliorumque commendationes atque epistolae, in quibus Opus Calvisij meritissimis ornarunt elogijs, quinimo maximopere sunt mirati (Casauboni ad Scaligerum verba ex Epist. 444. adscribo) qui potuerit bactenus tantum ingenium in tenebris delitere. Et quamvis quorundam eruditorum, Paraei, Reusneri et Kepleri dissertationibus oppugnatum sit opus Calvisianum, expugnatum tamen fuit minime. Pro singulari autem pietate sua gratiae et gloriae divinae unice tribuit quicquid in laudatissimo isto studio tum ipse profecit, tum publico consecravit emolumento. Chronologiae elenchus Calendarij Gregoriani accessit, cujus plurimos demonstravit errores, et novam Calendarij formam (multo meliorem atque expeditiorem) proposuit. Dignus sane labor non commendatione solum singulari, sed qui finem etiam optatum mature consequatur. Ne vero inter chronologicas occupationes suo in erudienda juventute officio deesse videretur,

etiam latinae linguae confecit thesaurum, librum pro instituenda pueritia utilissimum, cum in eo omnia quae nostra lingua proponuntur, ut latina fiant, ex optimis authoribus sint praescripta, atque expeditissime inveniantur, et ne quicquam esset quod remorari discentium posset studia, enchiridion Lexici Latino-Germanici addidit. Magnam quoque meretur observationem, triste aliquod infortunium Calvisio tum ad hosce labores suscipiendos, tum ad studiorum Chronologicorum incrementa plurimum profuisse. Nimirum cum casu quodam in genu dextri pedis vulnus accepisset, lectoque affixus egredi domo non posset, omne id tempus privatis impendit studijs. Operam deinceps Viri hujus diversae Academiae et Respublicae expetierunt. Wittebergensis Academia Professionem ei Mathematum obtalit. Francofurtana similiter uti ipsius voluit opera. Urbes alias honestis stipendijs Calvisium (eruditionis pariter ac virtutis omnigenae sectatorem) ad se invitarunt. Sed maluit Lipsiae in statione humili, attamen honesta et tolerabili consenescere, quam alibi titulos et honores consectari splendidiores. Cum annum aetatis LX. ageret, febri correptus est quartana, quae vires aegrotantis sensim attrivit et consumsit, ex quo tabes consecuta, vitae simul atque aerumnarum omnium finem ei attulit, postquam prius animam Redemptori suo inter preces devotas et pia suspiria commendasset.

IN SETHI CALVISII EFFIGIEM.

Opera.

OPus Chronologicum, Sacrae Scripturae et historicorum fide dignissimorum, ad motum luminarium coelestium, tempora et annos distinguentium, secundum characteres chronologicos contextum, 300. ferme eclipsibus annotatis confirmatum et deductum usque ad nostra tempora, Francof. ad Oder. anno 1620. in folio continuatum postea usque ad an. 1650.

Formula Calendarij novi, Calendario Gregoriano expeditior, melior et certior, Heidel. 1613. in 4.

Elenchus Calendarij Gregoriani, in quo errores, qui passim in anni quantitate et epactis committuntur, manifeste demonstrantur, et duplex Calendarij melioris et expeditioris formula proponitur, ibidem 1613. in 4.

Thesaurus Latini Sermonis, ex optimis auctoribus congestus, et in locos communes secundum naturalem seriem digestus, Lipsiae 1614. in 8.

Biciniorum Libri duo, quorum prior 70. continet ad sententias Evangeliorum anniversariorum a Setho Calvisio Musico decantata; posterior nonaginta, cum et sine textu a praestantissimis Musicis concinnata, Lipsiae 1612. in 4.

Exercitatio Musica, de praecipuis in arte Musica quaestionibus instituta, ibid. 1611. in 8.

Musicae artis praecepta nova et facillima, per septem voces Musicales conscripta, Lipsiae 1612. in 8.

Harmonia Cantionum Ecclesiasticarum, a M. Luthero et alijs Viris pijs compositarum, Germanice, Lipsiae, 1597. in 4. et 1622.

DAVID HOESCHELIUS.

CElebratissimum hunc Pelasgae Eruditionis Antesignanum amoenissima et elegantissima nostra AUGUSTA e sinu suo post complures eruditos et egregios Viros, Xistum Betuleum, Georgium Mylium, Jo. Forsterum, Guil. Xylandrum aliosque anno sesquimillesimo sexto

quinquagesimo sexto protulit, et cum nativis radijs insignem ejus virtutem micare animadverteret, initio ad honestam erudiendae juventutis provinciam adhibuit, mox per gradus adscendentem, et praeclarae eruditionis, exquisitaeque solertiae varia edentem specimina Gymnasio tandem praefecit Annaeo, quum ad insigne Rei literariae emolumentum id redundaturum probe intelligeret. Etenim praecipuum industriae suae curriculum Hoeschelius usque ad extremum vitae spiritum in erudienda exercendaque in bonis literis juventute Augstanâ conficiebat, non ignorans quanta vis in prima illa institutione ad reliquum vitae cursum inesset, tamque apte et eleganter hoc faciebat, ut nihil aptius, nam in ijs scriptionibus, in quibus adolescentes exercebat, nil nisi grave, eruditum, fructuosum continebatur, et ex Graecis cumprimis auctoribus, quos interpretabatur, sententias ad mores componendos idoneas eligebat, fusiusque explicabat, quinimo in munere scholastico annos sex et triginta ita exegerat, ut tum discipulis suis, tum alijs exemplum esset probitatis, modestiae, humanitatis, virtutumque omnium. Sinceram Hoeschelij pietatem, tum domi, tum foris, gratamque gravitatem, et erga singulos humanitatem ac benevolentiam nemo complecti oratione posset etiamsi vellet. Et quam praeclare quamque feliciter demandatae sibi functioni satisfecerit, plurimi testari possunt Viri eruditi, qui e varijs Germaniae, Italiae, Belgijque civitatibus Hoeschelij gratia

Augustam se contulerunt, quibus Viri hujus institutione uti, inque lingua graeca proficere curae et cordi fuit. Vere de illo dici potest, quod

Cum insuper celebratissimae Bibliothecae Augustanae administratio ipsi esset demandata, omni virium nisu ejus procuravit incrementum, nec ulli parcens labori, libros excusos pariter ac manuscriptos, maxime graecos, melioris item notae Authores, ac librorum editiones conquisivit, sicque Bibliothecam Augustanam veluti publicum aliquod AErarium instruxit ad omnium promiscue indigentiam sublevandam. Et cum rarissimorum Codicum MSS. Graecorum, magno aere ab Antonio Eparcho Episcopo Corcyrensi coemptorum copiam esset consecutus, maximam curam adhibuit, ne thesaurus iste librarius in arcanis Bibliothecae hujus recessibus veluti in perpetuo quodam custodiretur carcere, sed in publicam etiam lucem magno cum totius Reipublicae literariae bono et commodo prodiret. Quâ insigni solertiâ factum est, ut PHOTIUS ille, omnium eruditorum

e tenebris tandem erutus exierit, ille scil. in omni doctrinarum genere praestantissimus scriptor, cui a lumine nomen quidem, sed luce tamdiu carendum fuit, donec

Hoeschelius illum non solum luci publicae (post quatuor Codicum MSS. collationem) primum exposuit, verum notis insuper eruditis, varijsque veterum fragmentis antea ineditis illustravit. Nimirum (uti praeclare in praefatione ipse clarissimus scripsit editor,) omnibus seculis aliqui divinitus excitantur, qui disciplinas liberales propagatum eunt, quae solae genus hominum salvum atque incolume conservant. Cujusmodi elogio Hoeschelium ipsum Viri maximi vel ob unius Photij editionem exornarunt. Utinam mi Hoescheli (ita nostrum Jos. Scaliger per literas compellavit) in Photij editione exornanda Tejuvare possem. Librum quidem totum in duos Tomos distinctum, manu Henrici Stephani scriptum olim legi, Opus varium, ex cujus editione incertum, major ne redundatura sit in Te gloria, an in alios utilitas. Certe tam egregium scriptum non alio editore dignum erat, quam Te, qui tot bonorum auctorum editione et eruditionem tuam, et propensum in literas animum testari volueris. Gratias etiam illi immortales ob Photij editionem omnium eruditorum nomine peculiari epistola egit Isaacus Casaubonus. [note: Nonnulli Photij Latinam interpretationem ab Hoeschelio desiderarunt, aegreque tulerunt non aliam extare versionem, quam eam quae primi editoris calculo alicubi rejecta sit atque improbata. Sic etenim Hoeschelius de Schottiana interpretatione in quâdam ad G. R. epistola (cujus [gap: Greek word(s)] ipse possideo) ccribere non dubitavit: Quantum initio diligentiae fuit ab interprete adhibitum, tantum in medio ac fine desideravi, ac si illud graece peritissimus, haec rudis tiro vertisset, nec sensum authoris assecutus, me proprie locutus. ] Sed et de Procopio graece imprimendo Viri docti apud Hoeschelium cupide institerunt, quoniam male ab interprete acceptum norant, qui et [gap: Greek word(s)] omiserit, et quae retinuit, pessima fide converterit, imo belli Gothici finem justo pene fraudaverit volumine. Horum itaque desiderium ut expleret Hoeschelius, immenso labore ac studio graecam Procopij maturavit editionem,

postea alios Scriptores antiquos, ipsorumque Patrum sanctissimorum egregia quaedam monumenta graece primum edidit, et quam hac ratione illis conciliavit claritatem, ipse quoque post fata obtinuit, uno eruditorum omnium ore praedicatus. Fuit Hoeschelius atque esse nunquam desinet in doctorum memoria lucidissimum, non Germaniae tantum, sed et totius Europae sidus, quod summi passim Viri magnifecerunt, et admirati sunt. Omnes Davidem Hoeschelium suspexerunt, ejusque certatim ambierunt amicitiam et familiaritatem, hunc. Graecarum literarum Phosphorum, hunc ruenti Graeciae divinitus suscitatum tibicinem, hunc Veterum librorum restitutorem,

fuerit, crebro salutaverunt, hunc immortali laude dignissimum esse judicarunt, eo quod egregium de Republica literaria bene merendi animum nunquam deposuisset. Sed ad beatiorem longe et solis fidelibus promissam adspiravit immortalitatem, eamque felicissime est consecutus, postquam gravissima coporis afflictio Virum omnibus numeris in professione sua absolutum anno aetatis suae primo et sexagesimo ad finem mortalitatis per duxit.

IN HONOREM DAVIDIS HOESCHELII.

Opera.

ORigenis contra Celsum Libros VIII. graece et latine edidit Augustae 1605. in 4.

Adriani Isagogen Sacrarum Literarum et antiquissimorum Graecorum in Prophetas fragmenta ex MSS. codicibus edidit Hoeschelius August, 1602. in 4.

Joh. Chrysostomi Homilias VI. contra Judaeos, tribus Manuscrr. inter se collatis latine partim modo, partim emendatiores ac integriores quam antea edidit ibid. 1600. in 8. Ejusdem lubros VI. de Sacerdotio gr. et lat. ibidem 1599.

Sapientia Syracidis, sive Ecclesiasticus Graeco-Latinus cum notis ejus prodijt Antvverpiae, 1604.

BIBLIOTHECAM PHOTII, seu Librorum quos legit Photius Patriarcha excerpta et censuras Graece primus edidit notisque illustravit August. Vind. 1601. in fol.

Historiarum PROCOPII Libros VIII. primum graece edidit cum notis ibidem 1607. in fol.

Hermetis Trismegisti Jatromathematica ad Ammonem AEgyptium ibidem graece et lat. edidit fide MS. codicis emendata, suppleta et notis illustrata, 1597. in 8.

Geographica aliquot excellentissimorum authorum Marciani, Scylacis, Artemidori, Dicaearchi, Isidori, ex MS. codicibus edidit ibidem 1600. in 4.

Vita S. Antonij Eremitae a D. Athanasio graece scripta, e Codice Boico cum interpretatione et notis Hoeschelij prodijt Ingolstadij, 1611.

Terentij Afri Comoedias sex Germanico Latinas D. Hoeschelius et Matth. Schenkius evulgarunt, Augustae 1624. in 8.

Philonis Judaei opuscula tria edente ex Augustana Bibl. Hoeschelio prodierunt, Francof. 1587. ejusdem Philon. de septenario librum edidit 1614.

Maximi Martyris mystagogiam graece cum interpr. lat. ejusdemque definitiones integritati restitutas edidit August. 1599.

Gregorij Nazianzeni definitiones rerum simplices graece primum edidit ibidem. 1599.

Joh. Damasceni Orationem Graeco Latinam in transfigurationem D. N. JESU Christi, cum appendice plurium locorum Basilij, Nazianz. Philonis, Athenaei edidit ibid. 1588.

Eclogas Legationum, Dexippi Athen. Eunapij, P. Patricij, Prisci Soph. Malchi Philad. Menandri cum excerptorum coroll e libris Diodori Siculi amissis evulgavit Augustae 1603. in 8.

WILHELMUS SCHIKARDUS.

INsignem hunc et publico bono natum Virum ab ipsis propemodum incunabulis sanctae linguae studium tantopere delectavit, ut maximo animo ac indefesso Labore per totam vitam Ebraeam pariter ac reliquas Orientis linguas tractaverit, eamque sibi paraverit doctrinam

ac eruditionem, quae quam paucissimos aequales, vix quenquam autem superiorem habere videretur. Latere eum aliquandiu fortuna voluerat, quasi invidens publico bono tantum variae eruditionis thesaurum, tandem vero agnitus repertusque, ex Herenbergâ (oppido in Ducatu Wirtembergico sito,) propitio Numine extractus, et inlucem Academicam Cathedramque Tubingensem, non sine magno Doctorum applausu est collocatus. Atque cum Hebraea primum docere coepisset, probe intellexit, sine aliarum quas Oriens excolit et loquitur linguarum cognitione impossibile esse, ut sacram illam, et linguarum omnium principem recte traderet, spartamque suam digne exornaret, itaque labore ad ingenij felicitatem advocato, brevi perfecit, ut non modo Chaldaice et Syriace intelligeret, sed quicquid uspiam commentationum Rabbinicarum, quicquid [gap: Greek word(s)] utraque in lingua extaret, id ausu plane Herculeo aggressus incredibili cura conficeret, inque rem suam felicissime verteret. Singulari solertiâ dexteritateque sua et peculiari quasi artificio docendi effecit, ut non modo celeriter, sed et egregie, ac cum multorum admiratione in Sacrae linguae studio plurimi sint eruditi. Neque vero hîc stetit animi ardor, sed longius Schikardum et ad vicinos Arabes quoque perduxit, cujus Gentis linguam maxima hausit aviditate, imo Turcicam etiam adjunxit et Persica

aliasque Orienti usurpatas. Caeperant enim tunc sacra Orientis spolia in plerisque Academijs ostentari, passim Chaldaeus, Syrus, Persa, Arabs, coelestes sensus suo sermonis genere explicare, noluit in tanta linguarum gloria Noster esse elinguis, sed omni id agere studio ut illarum supellectilem sibi compararet. Qua in re id praecipue dignum fuit admiratione, quod cum aliunde vel nulla vel pauca admodum ipsi suppetent praesidia, ille pleraque omnia abs se uno peteret, et in lectissimam hanc tot idiomatum Orientalium societatem conferret, Rabbinorumque instructus placitis, ita demum sacrae professionis munus sustineri et cum laude abs se obiri posse statueret. Sed et alio fine Arabismum sibi tantopere familiarem reddere cogitaverat, nimirum ut post acies Judaeorum debellatas, ipsum Muhamedem impugnaret, ejusque impiam et vesanam doctrinam magno Ecclesiae Christianae bono profligandam aut ipse susciperet, aut alios doceret, ad quae perficienda utinam ipsi vel vita longior contigisset, vel in laborum concatenata serie ipse plus habuisset otij, ut praeter illius sui Tarich (quo omnibus historiarum antiquitatumque consultis, una persicae genealogiae editione expectationem summam moverat) continuationem, Canones etiam Geographicos Ismaelis Abulfedae ex Arabico verti coeptos cum commentatiunculis in lucem edere potuisset.

Quo minus enim se totum Linguarum rerumque Orientalium studio tradiderit, altera, quae ipsi demandata erat, prohibuit professio, Mathematica scil. quam cum eâdem fide atque diligentia privatim publiceque exornare constituisset, atque indefatigabili cognoscendi et docendi praeditus esset desiderio, hinc animum quoque ad augendas illustrandasque disciplinas Mathematicas applicavit, et igneo illo coelestis ingenij vigore comitatus, per immensa Coeli decurrit spatia, animumque in omnes partes intendit, ut multa quotidie nova inveniret, multa veterum errata deprehenderet, corrigeret, multaque aptius et commodius monstraret. Temporis, utpote rei pretiosissimae accuratam semper habebat rationem, ne minimam quidem ejus particulam sine ducta linea transmittens. Lectionum, non sua, sed auditorum culpa nonnunquam intermissarum dispen dium privatis et indefessis operibus ample adeo redemit, ut gratam aeternamque nominis sui memoriam compararit. Vastus et excelsus Schikardi animus non ijs se pati poterat includi spatijs, in quibus jam ante sudassent alij, et unde ad se gloriae nihil, ad studiosos utilitatis parum proveniret, sed excusso vulgaris Matheseos jugo, ad ea animi curam convertere cogitaverat, quae uti rara essent, minimeque protrita, ita studium Mathematicum discentibus longe facilius redderent, imo certius

atque jucundius. Sic publico juventutis bobo, et ad planetarum theorias facilius feliciusque animo complectendas viam primus invenit, familiaribusque commonstravit, quatota Copernici Astronomia solo usu circini et regulae vel mechanice resolvi, vel numeris arithmetice computari posset, quod artificium ipse pictam Mathesin nuncupavit. Nec minus Schikardus Lunam (ut Apulejus vocat) multivagam, sidusque contumacissimum inventis egregij, pariter ac aliorum observationibus in subsidium advocatis, fultus, ijs induit vinculis, quae istum Proteum veram faciem ostendere cogerent, excogitata in id novalunae theoria, quam ut usitata simpliciorem dederat et planiorem, ita coelo suo hactenus longe exactius respondisse compererat. Fugerat Geometras quomodo Eclipsis aliqua esset metienda, res deplorata videbatur, at noster Conicis suis inventis fretus, rem omnem, datis modo tribus lineis contingentibus, expediri sine difficultate posse suis monstrabat felicissime, de refractionibus etiam doctissime coeperat commentari, de quibus haud joco ille sed serio confirmare amicis solitus: Natura inquiebat, barum et quantitas ne Opticis quidem hactenus cognita fuit, mihi autem illalippientis oculi dextri (hunc nimirum coelaturae studium hebetarat corruperatque) damno nnotuere vel nolenti Sic igitur in intima Opticae pervaserat, tandemque varia et eleganti doctrina

sua, (qua tot alibi linguas, alibi tantam Mathematicarum artium scientiam atque copiam complexus est,) effecerat, ut in amorem sui non vulgus modo doctorum, sed ipsa eruditi Orbis lumina, ipsosque Viros Principes converteret, accenderetque Verum ut Archimedis doctum olim et eruditum pulverem ferox et impius miles turbavit, cumque ipso disjecit Domino; ita simile propemodum fatum alter hic Archimedes subijt. Etenim in Schikardum fera immanis, lues sc. pestifera post elata suorum funera anno aevi currentis quinto et trigesimo desaevijt, tot egregios ejus turbavit circulos, imo vim truculentiamque in ipsas etiam chartas et scrinia, atque hinc inde varie sparsa et disjecta opuscula furiose convertit, ita ut in communi illo metu et terrore, ut fit, inter hominum imperitorum manus, qui servandae domui adhibiti, vel prorsus perierint, vel ab alijs forsan clam inde subrepta fuerint.

Memoriae Wilhelmi Schikardi Pos.

Opera.

BEchinath Happeruschim, h, e. Examen Interpretationum Hebraicarum in Genesin, quas vel Paraphrastae Chaldaei, vel Cabbalistae, vel Ihalmudistae, vel Rabbini, vel nostrates quoque Judaei super sacrum contextum attulerunt, Tubingae 1621. in 4.

Tarich, h. e. Series Regum Persiae per annos fere 400. ex fide MS. Voluminis authentici apud Musulmanos cum prooemio longiori edita, ibid. 1628. in 4.

Horologium Hebraeum, sive Consilium, quomodo S. Lingua spatio XXIV. horarum ab aliquot Collegis sufficienter apprehendi queat, Lips. 1633. et Franeq. 1651. idem cum Rota Conjugat. et Umbraculo Radicum Tub. 1663. in 8.

Astroscopium pro facillima stellarum cognitione noviter excogitatum, Francof. 1623. in 12.

Descriptio prodigiosi Chasmatis, quod anno 1630. mense Januario sub vesperam fuit conspectum, e quo geminae velut acies prodeuntes,

haud leve pugnae genus multo terrore mixtum, spectantium oculis exhibuerunt, ibid. 1650. in 4. Germanice.

De Mercurio in Sole viso, seu responsum ad duas Petri Gassendi epistolas, quas de Mercurio in Sole ab se primum viso detectoque ad Schikardum miserat, ibid. in 8.

De Pareliorum, qui anno 1633. mense Junio circa Solem gemini apparuerunt, forma, situ, motu et e coelo abitu, ibid. 1633.

Tractatus de globo sive pila ignea, quae 1624. totum Germ. superioris tractum pervolitavit, ibid. in 4.

Modus ratioque tabulas Geographicas longe certius et peritius quam fit vulgo, conficiendi, Tub. in 4.

Opera MSS. seu nondum edita.

Canones Geographici doctissimi Regum Ismaelis Abulfedae, ex Arabico sermone translati, cum commentatiunculis.

Grammatica Arabica, quae omnibus editis hactenus melior sperabatur, sed parente suo defecta nunc velut abortivum jacet.

SIlentio neutiquam praetereundum, quod V. CL. Matthaeus Esenvvein in praefat. Horologij Schikardiani Tubingae 1663. impressi

novam opusculorum Philologicorum promiserit editionem, in quatuor Tomos digestam, quorum seriem sequentem exhibuit:

I. Tomo destinavit PAEDEUTICA: scilicet (1.) Tabulas Instistitutionum Hebraicarum. (2.) Horologium Hebraeum. (3.) Infundibulum Hebraeum. (4.) Lectiones Hebraeas Academicas miscellaneas. (5.) Rotam Conjugationum Hebraicarum, cuminstructione. (6.) Umbraculum Radicum Hebraicarum, et formarum Nominum quorumvis. (7.) Lusum Hebraico chartaceum, cujus fragmenta tantum quaedam supersint.

II. Tomo exhibere constituit EXEGETICA; (1.) Jus Regium Hebraeorum. (2.) Spicilegium Hebraeum ex nonnullis Exodi capitibus. (3.) De Nummis Hebraeorum. (4.) Alphabetum Davidicum. (5.) Eclogas Sacras. (6.) Capitula Patrum.

III. Tomo sistere decrevit HISTORICA; (1.) Tarich, seu seriem Regum Persiae. (2.) Abulfedam, cum vers. latina. (3.) Historiam Purim. (4.) Rabbinorum Nomenclatorem Historicum. (5.) Indicem LIV. Parsarum Judaicarum.

IV. Denique et Ultimus Tomus comprehendet POLEMICA; nimirum (1.) Bechinat Happeruschim. (2.) Triumphatorem vapulantem. (3.) Paradisum Saraceno-Judaicam. (4.) Deum Orbum Saracenorum. De varijs etiam atque praeclaris Magni Schikardi conatibus disseruit Zacharias Schaefferus Prof. Tub. in ejus elogio ibid. edito 1636. cui quaedam de illo memorata debemus.

ERASMUS. SCHMIDIUS.

PAuci in eruditis haberi volunt, qui non Graecarum literarum aliquam sibi peritiam tribuant, at qui cujusvis aetatis Authores et recte intelligant et interpretari perspicue queant, rarissimi inveniuntur. Hanc laudem propriam adeo sibi fecit Erasmus Schmidius, ut Principes

etiam eruditorum ipsum amarint summopere et admirati fuerint. In Misnico autem Delitio hoc Pelasgae eruditionis sidus ortum est anno aevi superioris septuagesimo. Patre Thoma, Reip. Consule, Viro literarum quoque et artium mathematicarum insigniter perito. Qui cum Erasmianae indolis ingenijque praestantiam in filio Erasmodeprehenderet, eo strenue laboravit, ut optimarum artium ac disciplinarum acciperet sementem. Et cum insignes literarum profectus probaret, in Ludum qui Portae est, misit Electoralem, tandem Graecarum literarum artiumque inquisita peritiâ ornatum in Academiam Wittebergensem. Tantam ibi in Graecis authoribus evolvendis, et erudito Mathematicorum pulvere tractando operam posuit, ut fatali quâdam destinatione ad Linguae illius artiumque difficiliimarum illustrationem natum fuisse non pauci crediderint. Cum saepe animum ejus subierit cogitatio, qui factum sit, ut post renatas in Europa literas, et restitutam Evangelij lucem, post profligatam etiam barbariem, subsequente paulo post tempore adeo pauci extiterint, qui divinâ benignitate partam felicitatem tuerentur, ideo non causas solum mali hujus sollicite investigare, verum eidem pro virili sua mederi, et neglectum linguae Graecae studium maximo cum juventutis Academicae emolumento reducere constituit, domi suae ac privatim multos assidue informans ac instituens eâ diligentia, ut non pauci admirarentur, quod tam brevi spatio felicissime

proficere discipuli, ipseque Schmidius tot laboribus molestijsque par esse valuerit, praesertim cum sub aevi superioris finem publica authoritate ad Graecarum Literarum professinonem esset vocatus, cui per quadraginta annos ita praefuit, ut non modo sibi multum existimationis per universum Orbem literarium paraverit, verum ipsi etiam Academiae Wittebergensi ingens decus conciliaverit et ornamentum, imo universae etiam Germaniae eruditae gloriam mirifice auxerit. Etquemadmodum in docendo fuit admirabilis, ita scribendo etiam tantam perspicutatem, tantam dexteritatem et [gap: Greek word(s)] adhibuit, ut omnes in sui raperet admirationem. Quamprimum Pindarus operâ et studio ejus lucem vidit, stupendae diligentiae monumentum, Belgarum doctissimi fassi sunt, tantum in difficillimo et corrptissimo auctore praestitum a Schmidio fuisse, quantum praestari ab ullo mortalium posse vix ante credidissent. Ac nisi iniquissimorum temporum furor editioni reliquorum operum (quae plura, ut invicti erat laboris et inexhaustae diligentiae conscripsit) obstitisset, ingens ad summam ejus gloriam accessio facta fuisset. Quas Dionysio Afro Periegetae impendit Commentationes, et quibus Lycophronis Atri latebras (h. e. ipsius Cassandram, poema obsurissimum) illustravit, cruditi, licet nondum publici usus factaas probarunt summopere, et exquisitis ornarunt elogijs. Duo insuper sunt opera quae inter

reliqua Schmidium reddidêre clarissimum: Novi Testamenti TAMEION, sive concordantiae correctius pleniusque adornatae; et eruditissimi in ejusdem Novi Foederis libros Commentarij, post annos ab obitu authoris plus quam viginti demum Norimbergae in lucem emissi, cum nova plane translatione, ut et annotationibus e vetustissimorum probatissimorumque ejus linguae scuiptorum monementis magno studio conquistis. Insigne hoc Sacrarum commentationum opus Schmidius eo ipso finiverat die, quomorbo decumbere cepit fatali, voti illius compos factus, quod jam ante DEO nuncupaverat, ut sibi eo usque vitam producere liceret, donec perfunctus esset labore sanctissimo et saluberrimo, eoque fine suscepto, ut divina propagaretur gloria, et in coelestia ejus oracula peregrini sensus neutiquam inveherentur. Tanta etiam spefiduciaque in Commentariol isto absolvendo fuit versatus (ex quo res Germanicae, cumprimis Wittebergenses partim bellica tempestate jactari, partim pestilentia affligi coeperunt,) ut MS. codici veba sequentia praescribere non dubitaverit: In nomine Jesu Christi spere ego Erasmus schmid Witebergam non de vastatum iri, antequam pius labor circa Novum Testamentum totus absolutus fuerit. Deus eam cum tota Ecclesia sua diutissime conservet, et hostes ejus confundat. Vitâ caeteroquin erat gravi, astricti rectique moris, nec tamen natura eum fecerat aut tristem aut horridum, sed erat in eo comitas et affabilitas

gregia. Rem literariam quaestui habere turpe ducebat, sua sorte contentus, clamores et sibilos calumniatorum contemnens, ab optimo proposito se abduci, aut in recto cursu turbari non sinebat, optimâ optimae voluntatis conscientia cum bonorum approbatione conjunctâ se sustentans. Nihil temere agere, cogitandi et omnia diligentissime expendendi ineo cura erat summa, in sua semper inquirere, et retexendo meliora efficere multum lalorabat. Non leves moeroris et aegritudinum causas optimo Viro temporis sui calimitates objecêre, imo effecêre ut chronicis morbis vexatus, et fatali tandem infirmitate sit correptus. Uxoris ad haec filiaeque decubitu fractus, febre et curis debilitatus plurimis, ad sempiternam requiem anno currentis seculi trigesimo seprimo, aetatis sexagesimo octavo pervenit, cum paulo ante egregium suis in N. T. Commentarijs colophonem imposuisset ultimis sacrae Apocalypseos verbis: ETIAM VENIO CITO AMEN, VENI DOMINE JESU; et amicos hunc in modum compellasset: Ea Verba, quibus D. Johannes vaticinio suo, et ego hodie laboribus meis imposui finem, novissima fuerunt prioris meae conjugis, demigraturae in alteram vitam, de me quid brevi futurum sit, docebit dies. Mihi profecto haec res haud quaquam omine videtur carere. Non caruit certe, siquidem paulo post ingravescente morbo, solutus est obitu placidissimo Vir de sacra et literaria re meritissimus, qui propter ingentes virtutes et praeclarissima dona vita perpetua dignus videbatur.

IN OBITUM ERASMI SCHMIDII ELEGIA.

opera.

NOvi Testramenti versio latina, Commentarijs philogicis illustrata, Norimbergae 1658. in fol.

N. T. Graeci TAMEION, sive Concordantiae, correctius, ordinatius, distinctius et plenius edit. Witteb. 1638. in fol.

Commentationes in Dionysium Afrum Periegetam, et Lycophrontis Cassandam egregias conscripsit.

Sibyllina, intria themata distributa, 1. de Sibyllis. 2. de Libris Sibyllinis. 3. de eorundem auctoritate, Wittebergae 1618.

Centuriae preacipuarum falsitatum, in commoditatum, confusionum et defectuum in libr. grammatico M. Joh. Rhenij occurrentium, ib. 1616.

MATTHIAS BERNEGGERUS.

SIcuti maximum atque firmissimum eloquentiae fundamentum in verborum et sententiarum exquisitarum selectu est positum, ita Berneggero (secunde et octuagesimo seculi superioris anno in Halis Austriacis nato, omnibusque industriae et doctrinae speciminibus

exercitato,) tantam apud eruditos gloriam conciliavit atque existimationem, ut cum privatus adhuc esset studiosus, non inter commilitones modo suspiceretur, sed foris etiam innotesceret, et non spernendis conditionibus ad exteros invitaretur. Magno equidem et accurato paratu humaniorum literarum et eloquentiae aggressus esti studia, et auctorum utriusque linguae plurimos singulari tractavit felicitate, verbis usus lectissimis, eademque recte loquendi pariter ac scribendi praecepta alijs inculcavit. Et cum Antiquitatis etiam mores, populorum instituta, gesta temporum, inventa prudentum, imo totius prudentiae civilis ambitum vastosuo complexus esset ingenio, ad complures functiones honestissimas (inter quas Scholae Durlacensis fuit regimen,) expeti vocarique promeruit. Sed vindicavit sibi hoc decus Argentoratensis Academia, et publicam Historiarum illi demandavit professionem, cui muneri ad finem vitae summa cum laude praefuit et bonorum omnium commendatione. Utilissimam enim disciplinam, illam vitae ac rerum magistram fides et dexteritas docentis ornavit tantopere, ut illustria quaeque historiarum monumenta eadem operâ ab eo tam ad doctrinae praestantia, quam prudentiae commendationem non selecta modo sed et applicata viderentur. Quotquot praeclara in publicum monumenta edidit, tot exquisiti ingenij et doctrinae suae documenta eruditorum exposuit conspectui. Illorum aliqua seculo et Academicae

consecravit existimationi, aliqua etiam Mathematicae (quam refrixisse propemodum videbat) restaurationi. Quinimo ad totam literariam Antiquitatem repurgandam animo conversus, primus ex cogitavit tenuitque ejusmodi institutum, quo (Magno ejus encomiasta Boeclero judice) neque ad emendanda humanitatis studia quicquam limatius, neque ad augenda felicius, neque ad conservanda aptius a quoquam hactenus excogitatum est atque propositum. Ejusmodi nimirum Berneggerus inivit rationem, qua semel perfectioni studiorum et tempori, tum et cujusque instituto optime subveniretur; quicquid ubique terrarum inde post renatas literas ad unumquemque scriptorem Romanum felicia publico elaboravere ingenia, quicquid puritati, emendationi, illustrationi, dictioni et argumento ex omni servit doctrinarum penu, sub unum conspectum coactum, in promtos usus dispositum, sed et ipsius editoris ingenio locupletatum exhiberetur. Licet antea praeclari authores magna cum editorum prodierint celebritate, horumque alij textum ope Manuscriptorum Codicumdiligentissime emendaverint, alij variantes collegerint lectiones, alij rituum et morum priscorum arcana detexerint, alij ad usum vitamque imo totam civilem institutionem spectantia exposuerint; attamen hoc pacto nondum vel tempori vel eruditioni satisfieri Berneggerus judicavit, ni ad eum etiam quem dixi modum moles libro dematur,

ordo addatur, copia augeatur, discentium denique profectus promoveantur. Quem etiam in finem de adornandis singulari artificio indicibus apprime fuit sollicitus, eosque in majora quam facile dixero subsidia, indefessae agitationis labore ac studio, maximoque rei literariae emolumento composuit, et dato uno vel altero per Justini et Taciti editionem specimine effecit, ut alij etiam, non minus recentiores quam prisci libri suis quibusdam ornati sint praesidijs. Non solum autem bonis auctoribus strenuam adeo Berneggerus navavit operam, sed ipsi etiam Ecclesiae orthodoxae salutarem manum commodavit, imo totius Imperij Germanici apprime consuluit tranquillitati, dum horrendo et atroci Classico Scioppiano (extremum Protestantium Principum exitium spiranti,) Tubam pacis sub Theodosij Berenici nomine opposuit, atque validissimis rationibus demonstravit, Bellum ejusmodi sacrum a scioppio commendatum, cum in omnes partes damnosissimum futurum, tum a divinis humanisque legibus et a dignitate Catholicorum Principum alienissimum; tum vero tot difficultatibus implicatum, ut Protestantium in magnas vires dudum coalita compages con velli sineconvellentium exitio minime possit; denique pacem, pacem in eo opere ingeminavit Berneggerus, ac dulce illud nomen (quod non nisi milites aspernantur) exquisitis celebravit elogijs. Hinc factum ut ipsi eruditorum Principes, hominis, licet

plerisque nunquam visi, at tot illustribus per Orbem meritis celebratiam biverint amicitiam, et ejus per eximia bonitatis fideique singularis documenta cogniti, eruditionem virtutemque egregiam valde sint admirati Et quam vis atri quoque livoris venenatos morsus (cum inclaresceret subinde) Vir magnus senierit, eximio tamen pietatis, mansuetudinis, et patientiae christianae istos elusit antidoto, ac simul omnes aemulorum invidorumque incursus felicissime superavit. In tanto inde domiforisque apud cunctos fuit pretio, ut operam ejus efflictim petierint quotquot politiorum literarum historiarumque studio se addixerant. Neque hi tantum, sed summi pariter atque infimi domum ejus, de rebus varijs confulturi, tanquam oraculum quoddam Academiae et Civitatis frequentabant, densisque adeo obrutus fuit negotijs, ut de scribendis pluribus in usum posteritatis voluminibus ne cogitare quidem potuerit, cum otium et tempus deessent, scripturo ante omnia necessaria. Si quis tamen officium amici ab eo exigeret, promptum paratumque inveniebat, sobriam et siccam habebat animam, qualem prudentissimam esse veteres, judicarunt. Publicae tranquillitatis ac felicitatis fuit studiosissimus, atque religionem quae primum humani pectoris bonum est, ardentissime (raro magnorum literatorum exemplo) amavit. In vita etiam communi, ut et consilijs cunctis incredibilem Berneggerus ostendit candorem atque integritatem, in amicitia legenda

prudentiam singularem, in partibus officijsui obeundis miram alacritatem, maxime autem in DEO Opt. Max. colendo raram atque insignem pietatem, aegre ferens multorum eruditorum incogitantiam, qui cum plerasque artes ac disciplinas excolere cogitant, artem bene vivendi negligere haud verentur, veluti minus necessariam, vel perceptione et exercitio facillimam, cum tamen ex hujus unius contemptu vel ignorantia tot errores, tot miseriae, totque in universâ vita humana calamitates oriantur. Vitam itaque Noster Professore Christiano ac pie literato dignissimam egit, donec post multa praeclare actitata, scripta, consulta, post tristia quoque generose tolerata, anno aecvi hujus quadragesimo ipsoque natali suo octavo et quinquagesimo humanis rebus exemtus, non tam fistivit mortalitatem, quam beatam aeternitatem in choavit.

IN OBITUM MAGNI POLTHISTORIS MATTHIAE BERNEGGERI.

Opera.

POliticorum Lipsij Libros IV. item Libri V. capita quinque priora Argentorati per Aphorismos ad disputandum proposita, Argent. 1617. in 4.

Lupol. de Bebenburg tractatum de Juribus Regni et Imp. Romanor. et Hier. Balbi de Coronatione librum ad Car. Imp. edidit ibidem 1624. in 4.

Idolum Lauretanum, sive Hypobolimaea Divae camera, eversis Baronii, Canisij, Turriani ac Tursellini fulcimentis dejecta, ibid. 1619. 4.

Tuba Pacis, occenta Sciopiano Belli sacri Classico, salpisse Theodosio Berenico Norico, h. e. Matthia Berneggero, Augustae Trebocorum 1621. in 4.

Ex Cornelij Taciti Germania et Agricola quaestiones miscellaneae unum in corpus certumque ordinem tributae, Arg. 1640. in 4.

Justini ex Trogo Pompejo Historiam fidelissime recognovit ediditque ibid. in 8. Nec minus Vellejum, Livium, Arrianum, Ciceronem, Senecam, ac imprimis Sallustium, Thucydidem, Pachymerium pariter ut Tacitum et Justinum edidisset Berneggerus, nisi morte fuisset interceptus.

Galilaei Systema Copernicanum ex Italico Sermone in latinum transtulit, ibid. in 4.

Joh. Kepleri et M. Berneggeri epistolae mutuae, Arg. 1672. in 12. ejusdem commercium literarium sum W. Schikardo ibid. proxime lucem videbit. in 12.

JOHANNES FREINSHEMIUS.

CLarissima ac nobilissima Sueviae Urbs Ulma adeo intra suos fines felicitatem habet inclusam, ut exteris omnibus ad eam oppugnandam atque de sede sua exturbandam obsepti atque interclusi aditus esse videantur, quo fit ut civibus summa tranquillitas contingat, quam a

longo annorum decurso tempore multi in liberalissimarum artium disciplinarumque studijs consumserunt. Quae equidem nostro aevo magnam eruditionis famam Freinshemio conciliavête, qui Ulmae anno seculi hujus octavo, honesto genere natus, ab incunte aetate liberalibus institutus est disciplinis, et inprimis Latini sermonis elegantiae studuit, suoque tandem exemplo docuit, quantum antestaret caeteris artibus eloquentia. Ac licet ab amoenioribus literis aliquandiu abstractus, difficillimo Legum incubuerit studio, et Juris Civilis disciplinam sit complexus, nihilominus tamen latini sermonis elegantiam ad ea quae ex utroque Jure tradebat mira arte transferebat. Tantopere suavia illa literarum humaniorum studia Freinshemium in sui amorem abstraxerunt, ut non satis illi fuerit interdum a revolvendis JC torum libris (in quorum tractatione voluptatis minimum, laboris vero plurimum esse solet) defesso, quasi colligendi sui gratia in istos omni florum herbarumque varietate excultos hortos sese conferre, verum diu ibidem habitare, quiescere, ac refertam delicijs honestissimis vitam agere. Nec in studio solum humanitatis animus insignis acquiescere poterat, verum alias quoque scientias sibi vindicabat, praesertim quicquid Historiarum vel vetus aetas memoraverat, vel nostra suppeditaverat, id inimitabili diligentia perquirebat. Et cum ad praeclaram Rerum notitiam insignis plurimarum linguarum

(Latinae scil. Graecae, Hebraicae, Gallicae, Hispanicae, Belgicae, Italicae, Anglicae, Suecicae, Danicae,) peritia accessisset, his quasi alis praesidijsque sublevatus, in intimos abditissimosque omnigenae cruditionis recessus, et rariorum voluminum sensus facile penetravit. Egregiam cumprimis latinis auctoribus illustrandis navavit operam, notas accuratissimas magno et inaestimabili Reipub. Literariae bono confecit, primaque famae suae auspicia tum Suedorum Regis Gustavi Adolphi factis, (quorum magnitudinem verbis, sive insigni quodam panegyrico adaequavit,) tum subsecutae egregiae Flori debuit editioni, quem scriptorem Freinshemius in capita et versiculos distinctum, notis excerptisque chronologicis illustratum in lucem emisit. Mox publicando Curtio intentus, quum animadverteret, sub nomine supplementorum Curtianorum miseram et exilem nescio cujus authoris scriptionem circumferri, iniquam praeclarissimi scriptoris sortem miseratus, ipse ex Graecis latinisque auctoribus duos priores Curtij libros deperditos historica gravitate supplevit et fide, quinimo totum tandem Curtium cum plenissimis commentarijs evulgavit. Sed et paraphrasin Cornelianam, quâ priores quatuor Annalium Taciti libros erudite exposuit, et supplementa adornavit Liviana. Licet vero tanta eruditionis famâ conspicuo Viro varijs ex locis honoratae oblatae sint vivendi conditiones, Suecia tamen multis

ambientibus praevaluit, hocque decus Germaniae nostrae ereptum possedit compluribus annis. Et quanta Upsaliae gloriâ, quantoque Juventutis studiosae emolumento et commodo Politicam ac eloquentiam sit professus, non solum publica Viri monumenta abunde testantur, verum etiam clarissime ex eo apparet, quod quinquennio ferme exacto Holmiam a Christina Regina vocatus sit, Bibliothecarij et Historiographi Regij splendidissima munia obiturus, oblato in singulos annos bis mille imperialium stipendio, et libero praeterea victu. Quae tamen insignis munificentia nostrum in Suecia detinere non potuit, postquam magna cupido remeandi in patriam illum invasisset, non tam ut patrimoniu constitueret, quam ut deficienti indies consuleret valetudini. Impetrata igitur honorificâ dimissione revisit natate solum, moxque a Sereniss. Electore Palatino invitatus fuit Heidelbergam sub Professoris honorarij titulo, ac eâdem fere praerogativâ, quâ olim Josephus Scaliger apud Belgas claruit, nec minori gravitate, industria, prudentiâque Heidelbergae splendidam suam spartam Freinshemius ornavit, imo duas res, quibus absolvi videtur Literati hominis felicitas est consecutus, ut bene viveret, et bene audiret, sed et bene tandem moreretur. Graviter pariter ac pie et christiane saepius de vera beatitudine hominis ejusque consequendae ratione disseruit, ac sempiternam salutem fluxae perituraeque felicitati et gloriae literariae sapientissime

anteposuit. Nam ut docti simus, ajebat, non est necesse, ut boni autem simus, siquidem beati fieri velimus est necessarium. Esse vero bonus, esse probus maluit, quam videri tantummodo aut vocari, et vita sua ac conversatione hominis pie eruditi elegantissimam ideam expressit, debitumque coelestibus oraculis tribuens honorem, ad Verbi divini lydium lapidem omnem humanam scientiam exploravit, atque praelustria charitatis et in pauperes liberalitatis dedit documenta. Tandem emigrationi proximus egregio suo docuit exemplo, quod superstes saepius inculcavit alijs, mortem neminem contemnere posse nisi Christianum. Ingravescente etenim morbo, et lingua deficiente cum spiritu, in haec eum verba prorupisse accepimus: Sermo quidem me deficere incipit, caeterum metum vel dolorem mortis non sentio; quo dicto, inclinatisque oculis non mortuus est, sed placide aetatis anno secundo et quinquagesimo obdormivit.

MEMORIAE VIRI CELEBERRIMI D. JO. FREINSHEMII S.

Opera.

L. A. Florus in Capita et versiculos distinctus notisque illustratus, additis insuper variantibus lectionibus, excerptis chronologicis, et copiosissimo Indice, in 8. ibid.

Supplementa Curtiana, seu Libri duo priores Curtij deperditi ex Graecis Latinisque Scriptoribus conscripti et suppleti, quos paulo post Curtius ipse excepit, commentarijs plenissimis a Freinshemio iilustratus, in 8. ibid.

Paraphrasis Corneliana, quâ priores IV. Annalium Taciti Libri exponuntur, cum versionum comparatione, in qua translatorum Taciti interpretationes candide examinantur, ibid. in 8.

Speculum Virtutis, in quo Saxonicorum Ducum stirps a Wetekindo et Hercule Teutonico deducta, et carmine heroico-germanico est celebrata, ibid.

De S. Rom. Imperij Electorum et R. Ecclesiae Cardinalium praecedentia diatribae V. ibid. in 4.

Orationum, quas in Suedia diversis temporibus de diversis rebus ac personis habuit volumen unum.

Opera MSS. seu nondum edita:

Meditationes politicae de officio boni Praesidis, ex Tullij epistolis efficti, formatique.

Praelectiones in Laurentij Surij Commentarios, in quibus ostensa illius fraude ac impostura Sleidano veri Historici nomen laudemque Freinshemius asseruit.

Phoedri fabulae ita adornatae, ut singulis fabulis congruens ex historicis exemplum sit subjectum.

Carthaginiensia et Numidica, Archaica item et Pergamena, seu harum Rerump. Regnorumque formae, historiae, instituta. Horum ineditorum pariter ac editorum Freinshemij operum indiculum debeo laudationi posthumae Abrahami Freinshemij, 1661. editae.

ELIAS EHINGERUS.

PRaeclarum hoc AUGUSTAE Evangelicae, Lycei Ratisbonensis, Germaniaeque universae decus Elias Ehingerus rarissimum laboriosae sedulitatis, et longaevae vivacitatis exemplum seculo nostro praebuit. Nam post Servatorem Orbis natum sesquimillesimo septuagesimo tertio

lucem aspexit in Coenobio quodam Oetingensi cui nomen Christgarten/ Patremque Eliam Ehingerum Virum in sacra militia emeritum habuit, qui cum fulgidis micare radijs filij indolem cerneret, literarum destinavit studijs, atque egregijs Ludi Augustani moderatoribus sollicite commendavit. Uberiore artium et linguarum cognitione tinctus, Academiam Wittebergensem adijt, et impense a se deamatum eruditionis Philologico-Theologicae genus impensius coepit excolere ac diligentius, cumque plurimis et magni nominis Viris suam egregie probasset industriam, in Austriam inferiorem, ut Aulicum Baronis Enenkelij concionatorem ageret fuit ablegatus. Ibi cum integrum sexennium docendo complevisset, gravissima persecutionis tempestas est suborta, quâ urgente solum vertere, et supremum Ecclesiae sibi desponsatae vale dicere debuit. Arce autem Enenkeliana pulsus, arcem multijugae eruditionis postliminio petere, et pridem adamatas literarum amoenissimarum delicias ardentius complecti constituit, tanto quidem successu, ut brevi ad editissimum sapientiae scholasticae Templum, et honorificum Rectoratus in Urbe Rotenburgo-Tuberanâ officium sit elevatus. Nihil tunc praeclara Viri indoles reliquit intactum, nihil in tota philosophia atque philologia transmisit insalutatum, rerum et linguarum cognitionem individuo conjunxit nexu, ac inter severiora sanctaque Theosophiae (cui nuntium

neutiquam miserat) studia, humaniores literas artesque philosophicas diligentissime excoluit. Quapropter nobilissimi Gymnasij Augustano-Evangelici Curatores, Viri tanti doctrinam ex merito aestimantes, ad Scholae Annaeanae directionem humanissime invitarunt, quâ nobili provinciâ suscepta, maximo cum plausu docuit et fructu auditorum. Augustanam juventutem et solidae eruditionis supellectile instruxit, et exquisitis sapientiae prudentiaeque praeceptis. Mellifluo cumprimis suadae egregiae flumine non solum illustre nostrum Viridarium, sed Orbem etiam literatum universum irrigavit, atque clarissimi nominis gloriam plurimis eruditissimisque monumentis est consecutus. Magno cum gaudio Orbis Christianus Caesarij Quaestiones Philosophico-Theologicas, graece et latine primum ab Ehingero (Codicis Bavarici et Augustani beneficio) editas excepit, pariter ac Canones Apostolorum (ut vulgo vocantur) Conciliorumque decreta, singulari cura utroque idiomate ab eo divulgata. Loci etiam Theologici Areopagitice dispositi, orationes et dissertationes in nostro Gymnasio de gravissimis rebus institutae, ut et illustria Veterum monumenta ex Augustana Bibliothecâ studiose eruta, nominis Ehingeriani splendorem mirifice auxêre, et Virum optimum doctis bonisque omnibus commendavere. Maxime arduae et gravissimae rationes urgebant accuratiorem librorum in amplissima et celebratissima illa Bibliotheca

extantium designationem, quod hoc solum modo perpetuo conservari possit sumptuum et operarum in ejus extructione collocatarum memoria, (quae in defectu indicis post tristia Bibliothecarum fata plerumque extinguitur,) nec minus ut Viris literatis innotescat quaenam in tanta officina inveniantur opera manuscripta, quae antiquis scriptoribus, sive edendis sive illustrandis inde speranda sint aut petenda subsidia. Ad quae commoda respiciens Noster, absolutissimum Augustanae Bibliothecae catalogum Orbis conspectui exposuit, summumque decus Pomo conciliavit Vindelico. Sed et pro singulari eo, quo in Patrum (quos sibi jugi revolutione per longioris vitae suae spatium familiarissimos et notissimos reddiderat,) lectionem ferebatur amore, verae doctrinae consensum in antiquiori Ecclesia observatum, et ab Apostolorum aevo ad nostra usque tempora derivatum legitimo modo omnium oculis objecit, et hoc armorum aptissimo genere instructus, contra nominis Evangelici hostes saepius felicissime pugnavit, cumprimis in memorabili Historiae Ecclesiasticae opere, quod in purioris antiquitatis studio sorum gratiam quidem concinnatum, attamen ultima parentis sui curâ destitutum in lucem prodijt. Nihil equidem molestum erat Ehingero, qui totum se publicae dederat utilitati, qui summae eruditioni virtutem etiam vere christianam, virtuti gratam sociaverat comitatem, et quantum integro DEI honore licebat, quorumvis amori et

favori studebat. Imprimis autem hominis Christiani frequenter meditabatur officium, nec solum ad illud intelligendum, verum etiam adimplendum, et commendandum in jungendumque alijs omni ope contendebat. Hinc venam ejus senilem in pietatis praecepta mollibus numeris profluentem quidam magni nominis Jesuita tantopere aestimavit, ut in peculiari ad eum epistola scribere non dubitaverit: Accepi legique versiculos tuos, quorum et genere et argumento fui non mediocriter delectatus. Occurrit animo quod Agesilaus Pharnabazo Persae dixit: TALIS CUM SIS, UTINAM NOSTER ESSES. Minime vero laudibus insolescebat perituris, virtute meruisse contentus fastigium, non autem ambivisse deprehensus. Et quemadmodum summa cum mentis demissione gloriae fugitivae favonium excepit, ita imperterrita etiam animi constantia gravissimarum calamitatum et persecutionum ventos sustinuit. Cum ob purioris fidei professionem de functione sua Augustano-scholastica altera vice esset deturbatus, Senatus inclytae Reip. Ratisbonensis benevolam porrexit manum, et Gymnasij Poetici Rectorem constituit. Spartam hanc summâ fide diligentia et gravitate, moderatione denique et prudentia Vir indefessi laboris exornaverat, donec supremi Rector Gymnasij ad se per beatum obitum vocavit octuagenarium, immisso non uno beatae aeternitatis nuntio, quem hilari semper fronte ELIAS coelestia cogitans excepit, et ad optatam emigrationem

se totum composuit. Non est ajebat mortale quod opto; et quod optavit felicissime tandem obtinuit, postquam mortalitatis leges anno currentis seculi quinquagesimo tertio explevisset.

IN CLARISSIMI VIRI ELIAE EHINGERI EFFIGIEM.

Opera Latine edita.

APostolorum canones (ut vulgo vocant) et Sanctorum Conciliorum decreta, graece et lat. edita, Witteb. 1614. in 4.

Quaestiones Theologicae et Philosophicae Caesarij Graece et Lat. primum editae ab El. Ehingero August. 1626. in 4.

De quaestione politica: An fides haereticis sit servanda, dissertatio e Theologorum et Politic. scriptis concinnata, Norimb. 1637.

De honore et praemijs Professorum in Academijs et Praeceptorum in scholis dissertatio Ratisb. 1649. in 4.

Seculum XV. Historiae Ecclesiasticae in gratiam Antiquitatis studiosorum concinnatum, opus posthumum, Francof. 1659. in 4.

Problema, utrum Scriptura authentica in Hebraeis Graecisque fontibus an invers. vulgata sit constituenda? in 4.

Velitatio Epistolaris cum Jesuitis Monacensibus de praecipuis fidei articulis, Witteb. 1631. in 8.

Poggius Florentinus de infelicitate Principum, ex Aug. Bibl. editus Francof. 1629. in 8.

Opera Germanice edita.

De Cometa anni 1618. judicium Astrologicum, August. 1618. in 4. Item de stella nova anni 1638. in 4.

Deductio quaestionis Historico-Theologicae, ubi Ecelesia Christiane fuerit ante Lutherum? Ulmae 1649. in 4.

Papatus Nov-antiquus, sive Conc. de discordia Pontificiorum veterum et recentiorum. Darmst. 1609. in 4.

Opera MSS.

ORationes quatuor contra Concilium Tridentinum, et quatuor aliae de Papa Romano.

Michael Psellus ad Michaelem Ducam Regem Constantinopolitanum de quaestionibus Theologicis et Philosophicis.

An Corpus Diouysij Areop. apud Ratisbonenses, an vero apud Parisienses quiescat, dissertatio.

Opuscula alia B. Ehingeri manu scripta ipse possideo sequentia

VEteris Ecclesiae Doctores quos Patres vulgo vocamus, ad unum omnes Labiles. 2. De prima veterum Germanorum fide ejusque corruptione. 3. De flosculis et fructibus ordinum Monasticorum. 4. De Consummatione seculi. 5. Deficta Constantini M. donatione. 6. Alexandrum III. calcasse collum Imp. Friderici. 7. De Altaribus removendis. 8. Imperatores excommunicati a Pontificibus Rom. 9. De Actis et scriptis Theolog. Witteb. et Patriarchae Constant, 10. De Jesuitis. 11. Collatio Haereticorum et Magorum. 12. Concordia discors Catholicorum. 13. De Visionibus Papistarum. 14. De Visionibus divinis et diabolicis. 15. De Pano, lethria Germaniae. 16. Dialogus de vanitate scientiarum. 17. De persecutione Ecclesiae. 18. Planctus Germaniae. 19. De contemptu literarum. 20. Anti-Mariana, quo probatur, nemini subditerum licere Magistratum suum trucidare 21. De Arte Lullij. 22. Defidelitate servanda in citandis authoribus. 23. De statu animarum corporibus suis solutarum. 24. Alia denique minoris momenti opuscula plurima duobus magnis volum, in fol. comprehensa.

PAULUS SLEVOGTUS.

SInt licet, qui Linguarum Orientalium et Artium Sophicarum excellentem cognitionem in uno subjecto vix reperiri credant, totoque coelo, genere et genio diversa putent esse studia; Slevogto tamen rara haec contigit felicitas, ut maxima cum laude multoque cum fructu

utrumque excoluerit, et spartam Philosophicam pariter ac Philologicam ad multorum stuporem usque in Salana exornaverit Academia. Tantusautem in illo (Possendorffij, non procul a Vinariâ dissito pago, aevi superioris anno nonagesimo sexto, parentibus bonis et honestis prognato,) ardor erat ad frugem aliquam in studijs humanitatis perveniendi, ut nono aetatis anno non solum Praeceptorum Vinariensium sibi conciliaverit favorem, verum ingentem etiam provocaverit admirationem, quam ipse Conrector Bechmannus carmine quodam gratulatorio est contestatus:

Eandem diligentiam cum temporis progressu in linguarum orientalium et disciplinarum philosophicarum studijs adhibuisset, nec minus egregia probitatis ac doctrinae in laudato Lyceo dedisset specimina, atque Philosophi et Philologi Ebraeo Graeci elogium gloriose esset consecutus, felicissimo factum est auspicio, ut in publicâ Ebraeae Linguae professione Magno Glassio (qui acriores ei faces ad hoc studium addiderat) successerit, et post Stahlij obitum Logicae primaeque Philosophiae Professor sit designatus, Tantam

autem in pube Academica instruenda fidem adhibuit atque industriam, ut VlRI Professorisque optimi nomen meruerit, et insignis Philosophi CHRISTIANI encomium reportarit, placida etenim mente doctrinaque philosophabatur, rebus apprime intentus non factionibus addictus aut contentionibus, quinimo excitatissimo suo ingenio universam Philosophiam ita est perscrutatus, ut verissimam ejus in mente sua imaginem gesserit, eamque subinde suis repraesentarit auditoribus. Loquuntur hoc ipsum plurima quae Jenae habuit exercitia publica, non trivialia et cruda, sed elaborata, docta, subtilia, quaeque facile evincunt Slevogtum accuratioris Philosophiae cognitione et usu non leviter tinctum, sed penitus imbutum fuisse. Post diligentem etiam Scripturae Sacrae in linguis authenticis lectionem, et cognatarum interpretationum collationem, quidquid ad Biblici textus enucleationem et locorum difficiliorum illustrationem spectare videbatur, studiosis libenter et benevole communicavit, atque insignem Philologiae sacrae in Theologia usum frequentissime commendavit. Testantur variae Viri lucubrationes, quanta cum diligentia sancto incubuerit studio, et Judaicam evolverit illustraritque antiquitatem. Si quid in eâ rarum et cognitione arduum, ita evolvebat, ut eadem opera et ad doctrinae praestantiam, et ad actus dexteritatem praeparata et applicata viderentur. Imo nihil fere in omni studiorum genere

fuit, quod ignea Slevogti mens ac indefessa laboris contentio non vicerit aut superaverit, quantum hâc ratione vitae annis subduxit, tantum ad nominis sui adjunxit immortalitatem, illam scil vitam, quam maxiximi quique Viri post fata sunt consecuti. Non una vice ad publicam SS. Theologi professionem fuisset adhibitus, nî ipse hanc spartam pro insigni modestiâ sua declinasset. Non tamen, quamdiu vixit, praeclarum de sacro studio bene merendi officium intermissit, sed Academicae juventuti cuncta, quae summopere ad Theologiam necessaria sunt, linguarum et philosophiae subsidia laudabili industriâ subministravit, optimam et brevissimam viam ad Exegeticam pariter ac Dogmaticam Theologiam perveniendi ostendens. Eas etiam habebat dotes, quae plurimum ad amicitias conciliandas faciunt, bonam mentem, pectus candidum, vultum gravem suavitate temperatum, sermonem gratum, mores compositos, similesque illecebras, tam visu facilem, quam dictu affabilem omnibus praestantes, hisque artibus quosvis sibi amicos parare, paratos servare proclive fuit. Hinc exterorum etiam oculi in Slevogtum sunt conversi, et Virum undiquaque egregium plurimi sincere amarunt, votisque exoptarunt calidis, ut viventium numero diurius ei liceat interesse, tum ut nova subinde ingenij foecundissimi monumenta cum. Orbe erudito communicare posset, tum priora non levilocupletare incremento. Quae multorum desideria cum ipse Slevogtus

imsplere, et Academica sua meletemata sub limam revocare coepisset, in morbum incidit gravissimum, mortis insecuturae prodromum, insultu siquidem apoplectico post diutinos dolores ischiadicos correptus est tam forti, ut cum voce pleraeque mentis operationes turbarentur, ipseque de colligenda sarcinula et alteri tradenda lampade sollicite cogitaret, nilque nisi beatissimum ex hâc vita exitum optaret, qui tandem divina illi obtigit benignitate, postquam paroxysmus apoplecticus fortior ingruisset, et vitae non minus quam curis molestijsque innumeris anno aetatis nono et quinquagesimo, aevi currentis quinquagesimo quinto felicem colophonem imposuisset.

EPITAPHIUM.

Opera.

PErvigilium de Dissidio Theologi et Philosophi in utriusque principijs fundato ed. a L. N. S. D. Gansanij, anno 1623. in 4. id vero nonnisi ingenij exercendi gratia conscriptum, et citra authoris voluntatem publici juris factum fuisse constat.

Disputationes Academicae, cum Philosophicae, tum Philologicae uno volumine comprehensae et editae Jenas anno 1656. in 4. hoc ordine.

De praedicatione. 2. De contradictione. 3. De Ratione Entis generica in ordine ad inferiora. 4. De differentia inter sub stantiam et accidens in communi. 5. De quibusdam quaestionibus Logicis. 6. De Ente Rationis. 7. De Entis finiti ratione formali. De Esse possibili. 9. De universali ante rem. 10. De dependentia. 11. De Lumine Naturae indivinis, et ijs rebus quae ad Religionem pertinere videntur. 12. De supernaturali. 13. De principio syllogizandi in divinis. 14. De primo conceptu Dei, nostro intelligendi modo. 15. De Ubiquitate Essentiae divinae. 16. De Ubiquitate operationis divinae. 17. De Ubiquitate Dei ratione scientiae ac visionis. 18. De Creatione in genere, prima. 19. De creatione in genere, secunda. 20. De creatione in genere, tertia et ultima. 21. De creatione primi hominis contra Hebraeos, prima. 22. De creatione primi hominis contra Hebraeos,

secunda. 23. De identitate potentiarum vitalium inter se et cum anima. Hactenus Disputationes Theoretico-Philosophicae.

Sequuntur Disputationes Pradicae et Philologicae.

DE Indifferentia voluntatis humanae in ordine ad actiones morales prima; 2. De eadem, secunda. 3. De eadem tertia. 4. De eadem quarta. 5. De eâdem quinta. 6. De Causa morali. 7. De Voluntario. 8. De Peccato morali. 9. De Civitate materialiter considerata. 10. De Civitateratione formae considerata. 11. De potestate Legis in Republica. 12. De Metempsychosi Judaeorum. 13. De Morbis et Doloribus Mesdiae. 14. De Prodelytis Judaeorum. 15. De Anno Jubilaeo et ejus Juribus apud Hebraeos. 16. De Hellenistica, quâ unico exemplo maximus Linguae Hellenisticae usus ostenditur in interpretatione Saerae Scripturae.

CASPAR BARTHIUS.

VIrum narramus generis et famae claritudine, elegantissimarum artium tum Graecarum tum Latinarum cognitione, veraeque sapientiae professione excultissimum, cui parem inexhaustae doctrinae opibus Germania vix habuit, et quo in primae, mediae, infimae antiquitatis

scriptoribus, ijsque sive Christianis sive Gentilibus luculentius versatum exteri vix poterunt ostendere, imo cujus virtutem juvenilem ac cordatos ausus Josephus Scaliper suspexit adeo, ut divinationis instar hanc illi de Barthio vocem excidisse compertum sit, natum esse adhuc unum aeternitati ingenium, quod si ad maturitatem perveniret, literas aliquandiu vivere posse. Etenim cum Barthij (anno superioris aevi 87. in Neo-Marchia, gente et mente nobilissimo Patre Carolo Barthio prognati) adolescentia summorum conatuum optimaeque frugis argumenta daret, metus ingruere coepit, ne diuturnum non esset quod praecox nimis videretur. Nihil illi (ait nonnemo) arduum, nihil difficile visum est, quod quis discere unquam potuerat, illi libuerat, varijsque memoriae pariter ac industriae stupendae speciminibus Barthius teneros longissime anteverterat annos. Et sicuti humaniores literae ei placebant prae scientijs et disciplinis omnibus; ita nihil tantopere aestimavit, quin illarum gloria inclarescere praeoptaret. Id quod felicissime est consecutus, postquam ipsos eruditorum Principes Scaligerum, Lipsium, Casaubonum, Gruterum, Godofredum aliosque sibi et devinctissimos reddidit, et varios in juvenili etiam aetate ingenij foetus praestantissimos emisit. Cum aetatis annum decimum et octavum ageret, recensere Claudianum, et doctissimis illustrare coepit animadversionibus. Postmodum alia emicabant non proletariae eruditionis monumenta, quorum nonnulla

primo juventutis fervore edidit, alia maturatiore judicio emisit, quaedam extremo etiam edidit senio. Bone DEUS! quot quantosque auctores Graecos et Latinos illustravit, quot notarum sylvas confecit, quot egregia antiquitatis monumenta labore incomparabili, et Reip. literariae inaestimabili bono luci exposuit. Et cum praecipue erudito delectaretur carmine, velut insigni eruditionis documento, eo interdum ludere, arguere, vitae quoque miscere praecepta, sicque triginta epigrammatum libros parare laboravit, sub Tarraei Hebij nomine evulgatos, et Jacobo I. Angliae Regi inscriptos, quos Nemoralium libri exceperunt. AEtate provectior, cum edere coepisset quae victura et perennatura videbantur, liberum illud scriptionis elegit genus, quo carptim et sine ordine, vel observatione, vel animadversione digna notantur, atque varia Graecorum pariter ac Latinorum Scriptorum loca illustrantur, hanc scil scribendi rationem cum esset amplexus, praeclarum paravit opus Adverfariorum, cujus unum quidem volumen sexaginta libris absolutum, magna cum laude promulgavit, alterum vero centum et viginti constans, literatus Orbis hactenus desideravit, et cum acceperit, debita etiam laude prosequetur. Insignem profecto scripta singula Barthij spirant Eruditionem, et Virtutem; hâc, vitae et sapientiae verae praeceptis accommoda tradidit, illam in ritibus illustrandis, ac totius antiquitatis thesauris recludendis

exquisit comprobavit. Mirandum equidem est, Barthium defatigari non potuisse tot scribendis operibus, tot recensendis, quae clarissime testantur fuisse illum Virum undiquaque Magnum. Sed et Boni Elogio esse condecorandum nemo ibit inficias, qui vitae ab eo peractae accepit rationem. Male ac praepostere vulgo homines agere judicavit, qui suo consilio, suo ductu, neglecto divino auspicio utuntur, sic enim fieri uterrent ac labantur saepissime, nullam moderationem in secundis, nullam consolationem in adversis admittentes. Nec verbis tantum haec crepabat, sed vita etiam exprimebat ac moribus. Ac licet maximam aetatis partem Barthius in literario quodam secessu transegerit, inque egregio quodam sapientiae arcano abscondi voluerit, nunquam minus tamen (ad Scipionis exemplum) otiatus est, quam cum maxime otiaretur. Lipsia nimirum illi tranquillissimus literarum portus fuit, ubi in secessu turbas fugiens et populares strepitus, otio literario studijsque insenuit, ac veluti alter Socrates tantum animi tranquillitatem optans, inter libros suos et chartas sedebat, cum nil praeter Alcibiadem Athenienses loquerentur. Interdum etiam rus et libera agrorum spatia elegit, eo transferre Bibliothecam, et egregium quippiam elucubrare constituit, mox redux consueto suo gloriam reddidit hospitio, eandemque consecutus est felicitatem, quam Plinius secundus Minutio Fundano hisce commendavit verbis: Nulla spe nullo limore

sollicitor, nullis rumoribus inquietor, mecum tantum et cum libellis loquor. O rectam sincer amque vitam! ô dulce otim honestumque ac pene omni negotio pulchrius! proinde Tu quoque strepitum istum inanemque discursum et multum ineptos labores, ut primum fuerit occasio relinque, Teque studijs vel otio trade. Tradidit equidem sese otio minime otioso Barthius, atque secessum Pliniano illo longe seliciorem obtinuit, postquam semotus a populo cum Deo et Sacra versatus esset antiquitate, meditando, scribendi, legendo horas optime collocasset, tandemque maximum in sacro suo otio (coelesti benefico) peregisset negotium, sive seriam a profanae doctrinae vanitate ad sinceram pietatem conversionem. Tumultuosum nimirum Vir sapiens considerabat vitae humanae genium, curarum multiplicium procellas, horrendos praeclare etiam eruditarum mentium motus; nec minus hanc discriminum literariorum palaestram, et fallaciarum scenam probe intuebatur, propterea tranquillam exoptabat solitudinem, ejusque colendae oportunam Lipsiae captabat occasionem. Et cum ubique plurima sint homini ab homine mala, quo ea declinare posset felicius, et desideratam animi impetrare quietem, juxta Senecae monitum ingens inter se et caeteros fieri voluit intervallum; neque tantamamplius (ut alij) vanae profanaeque scientiae copijs navare operam. Non vaco (ajebat) ad istas ineptias, ingens negotium in manibus est; Sacrum nimimirum ad Deum sinceramque pietatem Barthius meditabatur

accessum, plurimis pie literatorum ac Deo sacratorum hominum exemplis incitatus. Quo de imprimis testatur insigne SOLILOQUIORUM Opus, extremis vitae temporibus a Barthio publicatum, stagrantissimis ad Deum suspirijs oppido plenum, et vel Augustino scriptore dignum, quod etiam hemiplecticus quotidie revolvere, et per priorum meditationem vestigia denuo cogitationes suas coelo immitere consuevit, quinimo divinum amorem, quem intimis fibris semel imbibisset, continuis precum ejaculationibus alendum jugiter atque roborandum putavit, quousque e sacrae pariter ac literariae solitudinis diversorio, anno aevi nostri octavo et quinquagesimo, aetatis vero septuagesimo primo emigravit, atque in beata paradisi viridaria felicissime secessit.

EPITAPHIUM.

Opera.

ADVERSARIORUM Commentariorum libri sexaginta, quibus ex universa Antiquitatis serie omnis generis loci, tam Gentilium quam Christianorum scriptorum illustrantur et emendantur, cum rituum, morum, legum formularumque observatione, et elucidatione, cum undecim Indicibus, VII. Auctorum, IV. Rerum editi Francof. 1624. in fol.

Galli Confessoris Christianae doctrinae compendium, seu sermonem Constantiae habitum C. Barthius recensuit et animadversionum librum adjecit Francof. 1623. in 8.

Claudiani Ecdicij Mamerti de statu Animae Libri III. ut et Hermae Pastor, itemque Paciani paraeneticus ad poenitentiam ex recensione et cum animadversionibus C. Barthij prodierunt Cygneae, 1655. in 8.

AEneae Gazaei Dialogum de Animorum Immortalitate, cum Zacharia Mitylenaeo Philosopho Christiano Barthius graece ac latine edidit Lipsiae 1654. in 4. AEneam quidem nova decoravit versione, Zachariam vero ex Johan. Tarini interpretatione exhibuit, utrumque notis et animadversionibus illustravit.

Pornoboscodidascalus latinus, de lenonum lenarumque dolis veneficijs et machinis plusquam diabolicis, ex lingua Hispanica transcriptus est a C. Barth. 1624. ibid. 8.

Rutilij Claudij Numatiani Galli Itinerarium, addita variarum lectionum annotatione et notis, ibid. 1623.

Epidorpidum ex mero Scazonte Libri III. in quibus bona pars Humanae sapientiaemetro explicatur, ibidem 1623. in 8.

Juvenilis Sylvarum, Sermonum, Elegiarum, Lyricorum, Epigrammatum et Jamborum, Witteb. in 8.

Claudium Claudianum poetam vastissimo commentario illustravit Barthius et edidit ibid. 1654. in 4.

Pap. Statius cum amplissimis animadversionibus Barthij prodijt Lipsiae 1660. in 4.

Opera MSS.

ADversariorum Tomus secundus, hujus mentionem fecit CI. Matth. von der Lage in orat. funebr.

De dubijs Scriptoribus liber a C. Barthio dudum promissus est, sed eum inter alia pridem disparuisse, nec post obitum authoris repertum fuisse perhibet Christ. Daumius praef, in Barthij animadvers, in Papin. Statij opera.

THEODORICUS HACKSPAN.

SIngulare hoc literarum orientalium et sacrae Philologiae praesidium, nec non inclytae Academiae Altorphinae ornamentum lucis usuram septimo hujus aevi anno Vinariae accepit, Patre Michacle Hackspanio Ministro Saxo Vinariense, et Villae Bachstadianae inspectore,

qui bonis ingenij frugibus abundantem filium domi ad pietatem educavit, mox literarum admovit studijs, et ad ea impensius excolenda in illustre traduxit Gymnasium, luci tandem publicae datu Theodoricus, Jenae Philosophiae pariter ac Theologi studio feliciter incubuit. Inde venit Altorfium, Svventeroque institutore tantos in linguae Ebraeae ac carterarum orientalium culturâ fecit progressus, eaque jecit Philologiae sacrae fundamenta, ut defuncto Daducho publica ipsi sanctae linguae professio sit demandata. Tum vero magis magisque docendo pariter ac disputando emersit praeclarissimum Hackspanij ingenium, et quae aliunde haurire solent caeteri, ipsi sua sponte inciderunt. Ingenio et industria sua, indeque profectis erudicionis facundae et eruditae facundiae donis facile effecerat, ut uno omnium ore fuerit depraedicatus. Tanta equidem Linguarum Orientalium (Hebraicae scil. Sacrae et Rabbinicae, Syriacae, Chaldaicae et Arabicae) peritia erat conspicuus, ut qui propius paulo illum nossent, parem ipsi facile reperiri non crederent, praesertim cum exemplo rarissimo Philosophus acutissimus simul et nitidissimus fuerit Orator. Suada quaedam singularis Viri illius labris insidebat, quae orationem sic temperabat, ut non solum quae tetrica viderentur, perspicue tractaret, sed audicorum etiam animos incredibili quâdam perfunderet voluptate, Vix profiteri linguas coeperat, cumita secum cogitaret, vocem ad paucos dimanare,

libros longe lateque diffundi, itaque in animum induxit ea dare in lucem, quae suo sibi ingenio ac labore peperisset. Sed cum pleraeque officinae typis destituerentur Rabbinicis et Arabicis, magni cujusdam et nobilissimi literatorum Patroni Norimbergensis Dn. Jodoci Smidmajeri sumptibus domesticam instruxit Typo graphiam orientalibus literis instructam, ad Gallorum et Belgarum quorundam celebratissimorum exemplum, qui et ipsi hoc artificio rem adauxêre literariam. Hoc itaque subsidio insignes suos thesauros in usum publicum transferre omnibus modis studuit. Et cum optime nosset Philologiam Theologiae, prassertim in arduo adversus Photinianos (quorum impietates in scriptis varijs ille serio et solide confutavit) conflictu apprime necessariam esse; nihil habuit antiquius quam ut suos auditores ad eam excolendam strenue excitaret, et clarissime demonstraret, quâ ratione limpidis sacrae Philologiae fontibus latissimi Theologiae campi possint irrigari. Haec demum (dicebat) vera mens est eorum, qui ad Religionem moderandam Philologiae requirunt subsidium. Multas Scholasticorum et miras distinctiones ex merâ linguae Ebraeae ignorantia traxisse originem praeclare Hakspanius observavit, quae prorsus concidant si textus origines inspiciantur penitius. Apprime Magnorum Philologorum, Helvici, Tarnovij, Glassij, Amamae probavit consilia et instituta laudabiliter est secutus, sed et cum illis gravissime de seculi sui genio conquestus est

hunc in modum: Dudum male audiunt Philologi, quod magis paganismo, quam illustrandis Christianorum sacris autcorati sunt. Plautus, Petronius, et similes nequitiarum magistri aetatem occupant, sanctiores literae extra censum sunt. Amemus has amoenitates, sed sapientiae causa, cui debentur, nec similes simus Medicis, qui canem aut equum curant, hominem negligunt. Justissima equidem querela, et digna quam plures revocent ad animum. Utinam (ita cum insigni quodam Viro precor) Philologi huc vires suas raramque intenderent eruditionem, et magno labore conquisitas AEgyptiorum opes, ad Templi Dominici structuram mente manuque effusa conferrent! Utinam Hackspanij (hâc in arte Roscij) egregia premerent vestigia, sic etenim absque dubio operam cum oleo non ita perderent, ut alij, qui spinosis et saepe non necessarijs quaestionibus veritatem obscurare potius et intricare, quam expedire et evolvere consueverunt. Liucuit etiam Hackspanio aliquando esse tam felici, ut de Psalmo XXII. cum Rabbino quodam acrius nonnihil decertanti, Liber Nizachon R. Lipmanni (anno 1399. conscriptus diuque desideratus) divina plane virgula offerretur. Hunc (Christianis potissimum ac Sadducaeis oppositum) simul ac erat conspicatus nihil prius nil antiquius habuit, quam ut typis quantocyus describeretur, accederetque tractatus de usu librorum Rabbinicorum eruditissimus, prodromus Apologiae pro Christianis adversus Lipmannum triumphantem. Ast

quamobrem ipsa lucem non viderit apologia, Hackspanius alicubi verbis sequentibus indicavit: Imposuimus laet abundi manum ultimam Rabbinicis, nillaboris post hac extimecentes, sed enim Deo visum, ut in humeros meos certatim quasi omnis generis onera irrucrentt Impositum tantum non fatiscenti Rectoratus Academici officium, quod animum in sexcentas partes distrahebat, quin adeo tumebant negotia, vix ut respirare datum fuerit, ne dum Apologiam pro Christianis moliri Quod tamen hic praetermissum, alij compensatum fuit scriptis publicis, ijsque interioris notae, hoc est talibus, quae de singulari Viri eruditione (praesertim philologica,) dexteritate item et [gap: Greek word(s)] apprime testantur, quaeque satis indicant, Authorem non tantum esse ultra vulgus, sed etiam ultra plurimos eruditorum doctum pium atque sapientem, et omnino talem, qui famam Universitatis Norimbergensis, et potissimum professionis suae maxime celebrem reddident. Majora indies haud dubie praestitisset, nî â gravissimo et periculosissimo affectu correptus, perque totum quinquennium cum adversa conflictatus fuisset valetudine. Invaluit nimirum [gap: Greek word(s)] et magna ventriculi imbecillitas aliorumque viscerum nutritionis officio praefectorum, e nimia fortasse orta lucubratione, cumque tandem manuum et pedum tumor accessisset, divinae cum patientiâ se submisit voluntati, et quid de se ad morbum hunc attinens eadem statueret, aequissimo excipere constituit

animo, tandem placide obdormivit, totque curis et laboribus exantlatis optatam requiem anno aetatis secundo et quinquagesimo, AErae Christianae millesimo sexcentesimo quinquagesimo nono invenit.

IN DOMINI THEODORICI HACKSPANII Theologi et Philosophi clarissimi Obitum:

Opera.

SCecimen Theologiae Talmudicae, e meris textibus Rabbinicis comtextum, ita tamen ut connexiones seu transitiones materiam indicantes latinaesint, Altorf. in 4.

Fides et leges Mahomedis, exhibitae ex Alcorani MS. duplici, praemissis institutionibus Arabicis, Altorf. 1646. in 4.

Liber Nizachon Rabbi Lipmanni, oppositus Christianis, Sadducaeis, atque alijs, typis Rabbinicis primum editus cum tractatu de usu librorum Rabbinicorum, prodromo Apologiae pro Christianis, Norimbergae 1644. in 4.

Sylloge disputationum Theologicarum et Philologicarum, cui praemissa est auspicalis oratio de necessitate Philologiae in Theologia, Altorfij 1663. in 4. Disputationes hâc serie sunt editae:

Notarum Philologico - Theologicarum in varia et difficilia Scripturae loca partes 3. Altorffij 1664. in 8.

Miscellaneorum sacrorum libri duo, quibus exercitatio de Cabala Judaica accessit, ibidem 1660. in 8.

Lucubrationes Francktallenses, sive specimen interpretationum et expositionum a Bonaventura Cornelio Bertramo quondam conscriptum, denuo edidit Hackspanius, adjecitque Interpretem errabundum, seu disquisitionem de causis errandi interpretum, commentatorum, disputatorum, omniumque adeo qui circa sacras utriusque Foederis occupantur literas, Altorffij, 1645. in 8.

Terminos, distinctiones et divisiones Philosophico-Theologicas a Theodorico Hackspanio ex varijs, tum praecipue nostratibus, tum etiam adversarum partium Theologis collectas, cum multis accessionibus edidit Jo. Cunt, Dürrius ibid. 1664. in 8.

Opera MSS.

IOci Theologici. Theologia Rabbinica. Grammatica Syriaca Lexicon Syriacum ex Mich. Amira collectum.

De his B. Hackspanij operibus ineditis per literas certiorem me fecit Vir Adm. Rever. et Celeberr. D. Christophorus Arnoldus ad hunc modum: Scripta, Viri si recensere volueris, me vide, plura enim inedita adhuc ipsi possideo; Loca scil. aliquot Theologica, in diversis colegijs ceu vocant privatis a me calamo excepta, juxta Jententias Rabbinorum inprimis ac Targumistarum. Dn. Frischmuthio Jenam nuper misi Grammaticam illius Syriatam, nec non Lexicon Syriacum ex Michaele Amira fideliter collectum. Extat etiam in Eruditorum Bibliothecis Peculium ejusdem, h. e. Grammatica Rabbinico-Talmudica, tertia vice correcta et aucta. Loci illius Theologici statim post mortem publico duorum studiosorum (quorum nec nominanos latent) furto subtracti sunt. Theologia Rabbinica typis quidem coepta exscribi, haud tamen absoluta fuit, etc.

Ex aliâ ejusdem D. Arnoldi epistola didici, Hakspani um sub vitae finem demum Theologiae factum esse Professorem, ac diligentissime tum vires adhuc essent integra, nec non privatim fidelissime auditores suos docuisse; ex integro discentium coetu tres celeberri mos habuisse discipulos, Dn. Frischmuthium, B. Sebaldum Snellium, et D. Joh. Christoph. Wagenseilium, Prof. Jurispubl. et Histor. Altorf. quibus quartum, ipsumse. Dn. Arnoldum adjungo, utpote qui multa ab eo in Ebraicis, Chaldaicis, Syriacis, Rabbinicis et Arabicis studijs per integrum quadriennium se didicisse in eâd. epist. est fassus, saepiusque audivit dicentem Daduchum Futuros esse tandem quitextum Hebraicum prorsus sint reformaturi. Vaticinio respondit eventus, siquidem praeter J. V. Scipio Sgambatus (Leone Allatio in Apum, Urbanarum libro teste) textum Hebraicum emendare, et ea de re cum ipso Fontifice conferrenon dubitavit.

L. B.

CUm ultia propemodum manus TEMPLI hujus extructioni esset imposita, AUGUSTAM Patriam post suptratas gravissimas exilij et itineris molestas salvus et incolumis adijt Vir Admodum Reverendus atque Praecellentissimus D. ANTONIUS REISERUS, afflictissimae hattenus Ecclesia Posoniensis Pastor, et Vener. Contubernij Ecclesiastici meritissimus Decanus, quem haud abs re insignem (supra f. 237.) vocavi Veritatis Evangelicae et Dorscheani nominis vindicem, nec non constantissimum sincera fidei Confessorem. Quamprimum Eum (utpote multijugae eruditionis promum condum) de operis hujus editione, meoque instituto feci certiorem atque obnixe rogati, ut quaedam ad Templi hujus ornatum facientia, praesertim operum quorundam, invito et innocenti silentio praeteritorum designationem ex instructissimo eruditionis suae polyhistoricae gazophylacio suppeditare velit, non solum gratissimum hoc a Viro egregio obtinui officium, sed et peculiarem de praecipuis aevi nostri Theologis ab eodem accepi epistolam, quam verborum amoenitate, pariter ac rerum ubertate refertissimam Tecum L. B, duxi communicandam.

IMMANUEL! ANTONIUS REISERUS THEOPHILO SPIZELIO S. P. D. IN DN JESU FRATER UTI HACTENUS, ITA NUNC COELI NUTU CON JUNETISSIME.

INter tristissimi, quod in Patria, qua pareit, animi moderatione fero, Exilij et rei librariae, heu, quanti et quam pretiosi thesauri! amssae solatia, quae nondum me omnino de aliquâ in melius restitutione faciunt desperare, jure meritissimoque refero, quod Tibi me Numen propitium, Teque mihi voluit aretius unitum,

quem hactenus e scriptis Orbi Evangelico commendatum optimâ de notâ venerari maximo habui in pretio. Neque notitiam modo Tui propiorem concessit, qui Amicos vinculo eorundem studiorum, adfectuum, motuum, et quaecunque alia ad eundem eodem duce Spiritu feruntur scopum, solet colligare, sed eum quoque Tibi erga meututimmeritum plane et hinc quoque indignum, indidit adfectum, quo omnia Tua mihi etiam a primostatim aditu voluisti esse communia; Bibliothecam dico ante omnia splendidissimam et rarioribus quibusvis eruditissimorum hujus seculi praeprimis, in Germaniâ, Italiâ, Galliâ, Anglia, Belgio et alibi Scriptorum operibus etiam prettiosissimis, de quibus ne centesimus quidem ordinis nostri cogitare audet, refertissimam, eamque non ad oculorum modo delitias, sed singulari cum judicio et delectu ac maximis cum sumtibus collectam, atque ita composite dispositam, quae Tuo cumprimis ad publicae rei literariae et christianae commodum usui aptissime potest inservire, de quo publicatae hactenus bonis adplaudentibus lucubrationes plus satis tellantur, testabunturque porro, quibus Orbem eruditum magis semper magisque indefesso conatu studes illustrare, donaque coelitus liberali manuconcessa in commune bonum et emolumentum largiter impendere, atque sic fidelis DEI, omnium donorum et bonorum liberrimi et gratiosissimi dispensatoris, ministri munus diligenter et pro viribus obire. Has inter lucubrationes tuas, quarum elogia hic cumulare supersedeo, ne quid tuis auribus, vel oculis potius dare videar, quod a me dudum didicisti tanquam nomine ingenuo et vere germano esse alienissimum, primum nunc locum do, quia primum et ante alias proxime lucem adspiciet publicam, Templo Honoris, quod memoriae praecipuorum quorundam hujus seculi currentis Theologorum et Philologorum exstruere ante tempus aliquod coepisti, et quod et, Aletheae et sinceras Theologiae ac utilioris Philologiae studiosis cuitoribus contemplandum sine prolixiori morâ exhibebis. Templi hujus dum facio mentionem, simul illud ea inter bona recenseo, quae inihi a Te facta fuisse communia jam retuli. Vix enim miser Exul pest superatas itineris prolixi Angelis

comitibus difficultates dulcissimam et dilectissimam adspexi et salutavi Patriam, inter primos, qui me non sine multo lacrymarum imbre exceperunt, Amicos Tu occuristi, tuamque benevolentiam, quam pluribus antehac epistolijs amicâ manu testatus es, apertissimâ mente obtulisti, in documentum amicissimi Favoris tui ea ostendens, quae jam tum diligentia Typographi ad hoc Honoris Templum contulerat. Neque stetit circa hoc Animus tuus omni ex parte patens, sed id insuper addidisti, justo majora de me expectans, ut si quid ad hujus Templi ornatum conferre mihi liberet, id bona cum Tuâ facerem gratiâ et veniâ. Ruborem mihi meo me modulo metiri nondum dedocto incussisses, nisi de Mentis tuae sincerâ ingenuitate fuissem omnino indubius. Equidem non id ideo, quasi merita Theologorum et Philologorum hujus seculi, quos partim vivos ab eorum ore pendens ex debito colui, partim mortuos ceu Doctores felicissimos veneror, mihi adeo sint incognita, ut quid eorum sanctis laboribus debeatur, cum ineurijs talium omnino ignorem, qui citra jactantiam de me possum fateri, quod a primo in sacra haec studia ingressu multum in eo laborem maximo conatu posuerim, quid eorum quivis ad Tabernaculi Deo sacrati incrementum laboris industrij congesserit, accuratius cognoscere, Possem hujus rei plura exhibere documenta, si ad manum essent et in collecto, quae hinc inde pro qualicunque subsidio memoriae conjeci in chartam. Sed his dum carere cogor in praesens, quae Memoria hiccerte labilis nequit suppeditare, et etiam a proposito me potuisset absterrere, quo minus Tuae subscriberem petitioni, quia res videri potuit audacior debito, quidquam Tuo inferre Gazophylacio, aut Spicilegium post: uberrimam Messem tuam moliri. Hinc modesti, ut notum est tibi, primo hanc deprecatus spartam, officia Tibi debita in aliud magis comodum tempus praestanda rejeci, non dubitans, quin meam hanc excusationem habiturus sis validan et sufficientem. Verum, quâ ae Animi in plerisque Tuis actionibus constantiâ, non destitisti illud argere, ad cujus aliquam societatem me etiam cum pluribus alijs votaete Tibi est visum, ea diligenter submittens, quorum copiam labo

typographici fecerunt serie hebdomadariâ, ut si forte in recensendis Eorum laboribus, quorum ad posteros, si qui erunt, memotiam cupis esse sartam atque tectam, tuos oculos aliquid notatu dignum fugisset, (quis enim hominum solus omnia pervideat?) candide illud significarem. Tua haec pertinax instantia ita meum vicit animum, hoc quidem tempore ad alia plane intentum, ut re mecum attentius ponderatâ amplius quid Tibi dare constituerim, quama me primum desiderasti, videlicet, non id solum breviter indicare, quod ad indicem videbitur pertinere, sed etiam, quod Elogia Scriptorum augere et aliquantisper illustrare poterit. Non equidem omnium mentio iterata recurret, sed paucorum modo, eorum nempe, quorum nomina post Te a me etiam celebrari posse putabo. Et quia Tibi visum est, in hoc Honoris Templo primum Chemnitio concedere locum, etsi ad seculum antecedens pertinentem, ut videlicet Lectorem et Spectatorem pie curiosum ad plus ultra eundum invitares salivam movendo et adfectus excitando, Tu quoque aegrius non feres, si ad Ejus non labores, quos, quantum mihi constat, sufficientec enumerasti, sed debitas Ei laudes paucum quid conferam, nominis Chemnitiani aestimator studiosissimus. Ubi statim occurrit, quod non semel a Praeceptoribus Academicis audivisse me memini, gloriae Chemnitijquam-maxime inserviens: Si alter Martinus non venisset, prior Martinus non stetisset, Neque, scio, male Lutherum haberet hoc dicteriura, si redivivus in Orbe Evangelico illud audiret, utpote qui aliorum penes et post se merita ex aequo didicit aestimare, ac cuivis debitas adscribere laudes, DEO saepe maximas agens gratias, ubi in Ecclesia noviter e tenebris renascente hic et ibi audivit excitari Viros, coeptum necessariae Reformationis opus una secum gnaviter ore manuque urgentes, ac Bibliothecam Ecclesiae universalem enucleatis laboribus suis augentes. Certe si Tridentinae Synodi Examen accuratum oculis usurpasset, nullus plane dubito, quin omnibus antiquorum scriptis antehabusset, Philippi Melanthonis Locos communes ita extollens, quos tamen, quod citra in vidiam volo intellectum, ab hoc Examine Anti-Tridentino multum superari mecum agnoscene, qui

utrumque scriptum diligenter legerunt et de utroque sententiam ferre didicerunt. Non possum, quin contra superciliosos hujus operis contemtores, quibus nonnisi propria, vel potius furto ab alijs surrepta solent placere, hic adscribam Danhaweri Praeceptoris meritissimi de eo Judicium, quod in ultimo contra Melchiorem Cornaeum Lojolitam silentio damnatum, scripto triumphum canente legi voluit his verbis; In Examine Anti-Tridentino analyticae methodi egregium reperias specimen, in quo diligenter ex omni certaminum historiâ statum controversiae, qui nunc est, venatus, ea selegit argumenta, quae pugnant ac evictionem praestant, quibus solide ad extremam usque victoriam refellendis nemo hactenus adver sariorum par fuit. Bellarminus quidem inter et post alios plures in refellendo hoc Examine omnes intendit vires, at frustra et in vanum, uti Gerhardus noster, tertius post Lutherum et Chemnitium Orbis Evangelici Atlas et quam-maxime sirenuus Evangelicae veritatis Adsertor in publicâ Ecclesiae luce ostendit, nemine hactenus contra mutire auso. Quin ex privatis Chemnitij hostibus non defuerunt, qui vim Ejus in refutandis erroribus suis agnoscere sunt coacti, manus apertae Veritari praebentes. Hinc An. dradio, Decretorum synodi Tridentinae Vindici et contra Chemnitium Propugnatori acerrimo, fuit Vir ingenio praestans et acer, in disputando solers, in eloquendo non ineptus, et in evolvendâ Antiquitate diligens, Quo elogio e pennâ adversarij nihil potuit fluere illustrius, et quod laudibus Chemnitij coram aequis rerum aestimatoribus magis posset inservire ac conducere. Refertur etiam pro certo, Gregorium de Valentiâ, at, quam rigidum Evangelicae Fidei oppugnatorem, dicere solitum, se nullum metuere Lutheranum, suo nimirum tempore mortuum, nisi Chemnitium. Reformatae partis Theologorum de Chemnitio Judicia prolixius recensere supersedeo, contentus huc adscripsisse Johannis Laeti, qui alias in Compendio univer salis Historiae non semper aequam adeo Theologorum nostrae partis mentionem facit, de Eo censuram, seribentis, Chemnitium adsiduo labore in studijs Theologicis tantum profecisse, ut post Philippi Praeceptoris obitum Theologorum Augustanae Confessionis facil Princeps haberetur. Cui accedit, quod non

ita pridem in Schookij Exercitationibus Theologicis legisse me memini, observantis, neminem post Chemnitium contra Papaeos ex Antiquitate Ecclesiastica hactenus feliciter pugnasse, qui non Vitulâ Ejut urârit, mentione quamvis omissâ, unde Arma tam victricia fuerint depromta. Id num de Chamicro etiam, Riveto, Aaresio, Voetio, alijsque recentioribus Ecclesiae Romanensis oppugnatoribus voluerit intellectum, ijs forte non erit incognitum, qui intimiori Ejus, dum viveret, usi sunt familiaritate. In quanto sint et haberi debeant aestimio Chemnitij contra Calvinianos de duabus in Christo JESU Naturis, et immotis pro Reali Corporis et Sanguinis Dominici in SS. Eucharistiae Sacramento praesentia fundamentis scripta, omnem vim adversariam superantia, ita a Te est demonstratum, ut nullum plane sit super Spicilegium ad hanc Messem, Quamvis autem Maximus hic Vir suo tempore et seculo tantum in Bellatrice Theologiâ seu Polemosophiâ Sacrâ praestiterit, ut Eum ab omni Pacis studio et Reconciliatione cum Antimachis ineundâ alienum fuisse posset quis non sinc causâ suspicari, non ita tamen Controversijs contra partem adversariam ventilandis fuit addictus, ut non simul etiam consilia et admiserit et suppeditârit prudenter, quae ad Coneordiam, salvâ tamen et integra Veritate, videri potuerunt ullâ ratione idonea. Inde Laetus modo citatus commode in hanc rem memorat, quod, ubi Henricus, Rex Navarraeus, pro impetrando Religionum diversarum syncretismo in Galliâ et Germania ad diverses Europaei Orbis Principes et Reges misisset Legatos, notter Chemnitius ab Electore tum Brandeburgico consultus, Colloquium inter partes dissentaneas suaserit, consilio omni ex parte saluberrimo; quod dum Syncretistae etiam hodierni deprecantur, et quantum in se est, tanquam Paci adversarium cupiunt remotum longe, illis videntur similes Medicastris, qui morbos totum occupantes hominem depellere conantur causis illoru incognitis, simul Pacis Ecclesiasticae negotium, quod tantis laudibus extoliere solent, nimis suspectum, sequemetipsos ad illud feliciter expediendum inidoneos plane facientes, quidquid etiam in eo laboraverint hactenus, frustra nimirum, quod ocularis testatus Experientia,

et in vanum. Non equidem nescius sum, quid Irenici, o utinam non ironici, Tractatores hi ob navatam itriro successu operam exculationis loco soleant adlegare, inque medium proferre, rigorem videlicet et nimiam eorum duritiem, quos tanquam juratos Concordiae tam insigniter commendatae hostes proclamare, obque id ipsum suspectos et omnibus bonis exosos reddere, atque sic omnem hactenus inter dissidentes nondum impetratae Unionis culpam spsis imputare non verentur. Verum si admitterent boni, uta suis audiunt cultoribus, Viri consilium Chemnitij, cui Cossoquium inter partes dissentaneas visum fuit remedium ad mentes reconciliandas et minuendas Quaestiones prae alijs salubre, forte res hic et ibi meliore starent loco, modo res ageretur serio et sincere, neque solum Pacis, sed et praesertim Veritatis bonum ipso monitore DEO rite ateenderetur. Ego hic nihil addo, Chemnitij consilium laudâsse contentus, hodie etiam, sibellatrici Theologiae seu Polemosophiae Sacrae juxta Syncretisantium vota modus aliquis est statuendus, quam maxime et ante omnia necessarium. De caeteris, qui Chemnitium in Templo Honoris ordine a Te observato sequuntur, Theologis, Polycarpo nimirum Lysero, Successore Chemnitij in laboribus tam privatis, quam publicis dignissimo, Philippo Nicolai, Vaticiniorum utriusque Testamenti indagatore diligentissimo, Stephano item Gerlachio, dogmatis Nestoriani de humanae Christi Naturae a consortio SS. Trinitatis exlusione contra Lojolitam Busaeum contritore victoriosissiimo, Leonhardo etiam Huttero, Libri et operis Concordiae contra Hospinianum Adsertore, Syneretismi autem contra Pareum Expugnatore fortissimo, Alberto quoque Grawero, ejusdem libri Coneordiae et Doctrinae in eâ contentae per superiorem antehac Hungariam contra occultos quosdam Calvinisequas defensore constantissimo, Christophoro insuper Helvico, errorum Judaicae gentis castigatore laudatissimo, essent non plane nulla, quae ad Elogia meritis Ipsorum debita possent cum Tuâ etiam veniâ accedere, nisi ad eos respicerem aliquanto magis, de quibus plura a me quidem nunc temporis posse dici existimo. In teansitu autem non possum non ad laudes Matthiae Hafenrefferi addere,

quod in gratam Ejus memoriam celebris etiam in illustri Wirtembergico Ducatu Theologus, Johannes Valentinus Andrea, cujus in bene meritos Gratitudo orbi nota est, scripsit et in Selenianis Augustalibus multâ cum observatione Lectori exhibuit sequenti verborum elegantium tenore: In Hafenreffero omnia fuerunt summa. Pietas Eruditio Candor, Temperantia et eximiae quaeque in Theologo ornâmenta, quae coram vidisse et consuetudined omestica infixisse animo saepe sum mihi gratulatus, doluique contra, in alijs ejusdem ordinis (NB. NB.) longe dissimilia reperiri. De Locis Ejus Theologicis, quos in Ecelesijs Regni Sueciae pro Cynosurâ orthodoxiae haberi, ex fide dignâ relatione constat, is optime judicabit, qui omne Punctum in hoc genere scribendi eos tulisse censebit, id quod prolixo satis Elogio a Te est demonstratum. Quid de Tempo Ezcchielis dicam? Superbiant Pradi et Villapandi operosis Commentationibus, qui majorum Voluminum molibus sumtuosis gloriam Eruditionis ante quosvis alios quaerunt et superciliose arabiunt, ea adfectantes maximâ contentione, quae tandem praestare supra vires esse coguntur agnoscere eometipso inviti, dum neque sibi, neque Lectoris eruditi desiderio sutis ex asse possunt facere. Ea certe Hafenrefferus noster simpliciori structurâ hujus Templi expedivit, quibus bene observatis facile rei Bibliothecariae studiosi, non adeo prolixis sumtibus instructi, opere Tripartito Pradi et Villalpandi possunt carere, quod multam praeprimis a Ludovico Alcare arcani sensûs Vaticiniorum Apocalypseos Johannaeae investigatore plus quam curioso pati debuit censuram. Balthasarem et Meisnerum et Menzerum, Fridericum quoque Balduinum sileus praetermitto, itidem non ideo, quasi nihil ad laudes Eorum amplificandas sit in promtu, sed quia, ut jam praeoceupavi, ad alios propero qui a me plura requirant. In recensione operum Johannis Vinkelmanni miror a Te non commendatas osse Ejusdem Notationes et Disputationes in Epistolam Pauli ad Rominos, de quibus non praeter aut contra Veritatem censeo, quod omines fere Commentitores ante et post se reliquerit intervallo non brevi, sensus Apostolici scrutator judicipsissimus. Post Jacobum Reihingium, Ex Lojositam et erro, rum

quos antehac rigorosissime defendit, retractatorem felicissimum; Wolffgangum Franzium, Interpretem Scripturae hoc seculo sincerissimum, cujus Scholam sacrificialem Waltherus in Exercitationibus Biblicis tanquam opus rarum et Divinum commendavit; Thomam Vegelinum, Patriae, in alieno quamvis solo, sydus illustrissimum, Johannem Cluverum, Mysteriorum Apocalypseos Sacrae prae dicto Alcasare reseratorem ex Historiâ Ecclesiae fidelissimum, omnes et singulos singularibus in Ecclesiam meritis celebratissimos, Johannem Gerhardum sistis, quem tertium a Luthero et Chemnitio Orbis Evangelici Atlantem supra dixi, neque scripti me poenitet. Cerre quidquid in hujus Viri laudes dicitur et scribitur, nihil justo majus videri debet, utpote qui laboribus humanam ferediligentiam superantibus omnium bonorum laudes meruit et provocavit, eorum etiam, contra quorum errores plurimam aatatis patem scribendo impendit, Bella Domini sine exemplo fere gerens, dum hostes Veritatis proprio ut plurimum gladio ad exemplum Davidis jugulavit, cujus rei documentum post Locos Communes praebet Confessio, ut vere inscribitur, Catholica, contra quam dum nemo hactenus Scriptorum partis Romano-Papaeae ausus est mutire in publico, quid aliud est, quam victoriae testimonium, cujus laudem suo hoc silentio tam diuturno eidem adscribunt et admetiuntur. E Doctoribus Reformatis non ita pridem Johannes Hoornbeckius in Bullae cujusdam Papalis Examine hoc opus tale vocat, quod in Controversijs et Di sputationibus Ponti ficijs multâ omnes in scribendo levat operâ, scribitque, Gerhardum ob copiam, quam in Controversijs Papisticis multivuriâ lectione ex varijs praebet Authoribus, in omnibus semper consulendum esse (NB. NB.) videndumque, ut post Ipsum alia quis adferat. Hoc Consilium etsi possit videri difficile nimis, cum Gerhardus nihil fere videatur praetermisisse, quod ad Veritatis defensionem ex ipsismet adversariorum scriptis pertinere visum fuit; facilius erit tamen, ubi Authores post Gerhardum typis impressi studio diligenti evolvantur, et quae huic Instituto inserviunt, ordine decenti excerpantur, ac Gerhardi diligentiae addantur. Utut vero hic etiam post Lutherum et Chemnitium Polemarchus omne studium

in BellatriceTheologia posuisse posset videri, ex ipsis tamen Ecclesiasticae Pacis consultoribus quida primarius, et cujus vestigia sequuntur plerique, impetu et motu, ut fieri solet ut plurimum, coeco, scripsit alicubi, se exore Ejus audivisse, animum a longo tempore occupari in eo, quibus mediji atque modis Pax inter eos quos Religionis diversitas separat, posset initi; salvanimirum et incorruptâ Veritate, quae Pacis studium moderari debet, et quam qui non attendunt accuratissime, Pacem cudunt quovis Bello etiam atrocissimo pejorem, et nonnisi Deo, Veritatis pariter et Pacis verae authori ingratissimam. Ita autem Gerhardus noster in theoreticâ, ut vocatur, Theologiâ et explicandâ et a quorumvis contradicentium erroribus constanter vindicandâ, ex quo Muneri publico est admotus, per totum Vitaecursum fuit occupatus, ut practitae etiam non fuerit oblitus; quam non ore solum suavissimo, sed et calamo undiquaque doctissimo, et quod primarium esse debet, vitâ ad pietatem composita felicitet expressit, quod aTe itidem inter praecipuas Viri ex omni parte maximi laudes cum sufficienti contra iniquissimos Famae suggillatores apologiâ est positum, ut adeo Vir seculi hujus fuerit Gerhardus, cui nihil omnino defuit eorum, quae Theologum ulla ratione bonis facere possunt commendebilem. Ea inter, quae ad Pietatem stylo excitandam cohducere putavit, suum praeprimis locum debitamque laudem merentur Meditationes, non semel nec unâ tantum linguâ excusae, de quibus e Reformatorum coetu Nicolaus Vedelius, in suo Rationali potius irrationali Theologico testimonium fide non indignum tulit, eas in Ecclesijs Reformatorum magno haberi in pretio, quod iterum Gerhardi Elogio augmentum singulare potest adferre. Ad scripta Ejus theoretica referri debent Disputationes Synopticae, in quibus Dogmata Papalia juxta seriem a Roberto Bellamino observatam expenduntut; Phosphori item consideratio, sive Disputationes aliae, libello Pontificio, sub titulo Phosphori oppositae. Nec omittendi sunt in Exegeticorum numero Commentarij in Acta Apostolorum et Epistolam Pauli ad Colossenses, quos paulo ante obitum Filius cum suis ad loca quaedam Analectis publicavit, pluraque ejusdem generis et speciei in posterum submisisset,

nisi Mors inexpectata pium et utile hoc institutum non sine jacturi insignis thesauri impedivisset. Quin et Aphorismi ad Theologiam praecipue practicam pertinentes hic veniunt nominandi, plurima egregiemonentes, quae observâsse multum omnino profuerit homini Theologo. Et si nihil plane fas est silentio praeteriri eorum, quae Viri ad publicae rei literariae et christianae bonum nati publicae exposuerunt luci, etiam ante consummatam Judicij et omnigenae Eruditionis maturitatem, quanta videlicet cadere potest in hominem alias imperfectissimum, hic etiam suc recensentur meriton Quaestiones Politicae, quas ante, quam functioni praefectus fuit Ecclesiasticae, conscripsit Gerhardus, suomet hocce docens Exemplo, futuro in AEde Sacrâ Theologo non obesse, si inter caetera, quae requiruntur, praemediramenta, Mysterijs quoque Politicorum, sobrie quamvis et debito cum moderamine immisceat sese, ut, si non tantum ea occurrant, quae de Statu et Potestate Ministerij Ecclesiastici ex unâ, ex alterâ autem parte de jure Magistrate politici circa res sacras, ac circa alios casus mixtos veniunt in controversiam, sed et insuper agendum sit contra Pseudopoliticos, omnia ad Rationem statûs, sui, ut plurimum contra statum rati onis, ordine in versissimo, simul et perversissimo, adeoque nullo, maximo autem cum Ecclesiae ordinisque Divini damno et detrimento referentes sit in promtu, quid ex ipsi Doctrinae moralis et politicae fontibus, quos praevio caelestis Revelationis Lumine ipsum quoque Jus Naturae in axiomatibus a nemine, qui ratione quadam gaudet, non receptis largiter satis suppeditat, sit opponendum, ut suum cuique jus ribuatur et illibatum maneat, ac quisque intra limites officij Divinitus mandati sine indebitâ falcis in alienam Messem immissione numquam nisi in commune bonum periculosissimâ et damnosissima id agat, et juxta vires e Caeto concessas ad Conscientiae diligenter informatae tenorem efficiat, quod a se expectari posse didicit. Particulares Gerhardi Disputationes quas a respondentibus, sub manuductione Praesidis tamen, eloboratas fuisse constat, prolixius recensere nec Tibi placuit, nec mihi pro ratione Instituti videtur operae alicujus pretium, nisi quod e numero plurium silentio premenda non videtur

Consideratio quarundam Quaestionum Theologiccarum in Compositione (verius Depositione) Pacis Dilngana propositarum, quam anno seculari Augustanae Confessionis proximo sub ejus praesidio exhibuit et publicavit Jacobus Schallerus, Argentinensis, per quadraginta jam Annos in Universitate Patriâ Moralis Philosophiae Doctor et Professor Celeberrimus; ut et Angelologia Sacra, quam biennio post sub eodem Praeside et ductore ad disputandum proposuit Michael Scneiderus, Ecclesiastes in illustri Aulâ Dresdensi meritissimus. Sicuti autem plura Gerhardus edidit, quam alijs integrum est perlegere, ita non pauca in chartis suâ manu scripta post se reliquit, et vivus odhuc, quâ fuit erga quosvis discendi cupidos liberali promtitudiue, ijs comunicavit, quos ab ore suo et latere habuit pendentes Gamaliel, si quis unquam fidelissimus, quorum aliqua, ut paulo ante monui, Filius vestigia Patris gnaviter premens bono dedit publico, plura tamen adhuc privatos intra parietes haerent, donec nominis Gerhardiani, imo Veritatis a Gerhardo pro viribus defensae Sectator aliquis exinde protrahat et in publicâ Ecclesiae sistat luce. Huc refero Notationes egregias in omnes libros totius novi Foederis, quas propriâ manu descriptas tanquam insignem Thesaurum et nobile depositum inter rariores Bibliothecae suae instructissimae gemmas custodivit Daniel Schmidius, Ecclesiae quondam, ah, quondam Posoniensis Antistes et Seniorundiquaque gravissimus, per duodecim nunc Annos et ultrâ in pace Domini quiescens, tristium Fatorum, quae Coelo jam irato Hungariam inprimis Evangelicam premunt, et tantum non plane opprimunt, Propheta, heu, nimis quam veridicus. Verum ad alia transeo et alios, plures iterum nominâsse tantum contentus, Conradum puto Dietericum etsi Theologum plerisque celebrioribus non imparem, quin et multis superiorem, Johannem Himmelium, in cujus operum recensione dum trigae Prophetarum unius tantum facis mentionem, scias, prodijsse quatuor numero, adeoque Commentarios in omnes Prophetas minores, insigni Methodo conscriptos et ad quem vis usum accommodatissimos, omnique laude dignissimos; Henricum addo Höpfnerum, cujus Disputationes miscellaneas tanquam sacras Viri de orthodoxiâ

meritissimi reliquias dum nuper in unum collectas fascictilum Ecelesiae redonavit Fridericus Rappoltus, Successor in Cathedra dignissimus, insigne Beneficium Orbi praestitit Evangelico; Andream Keslerum, Philosopho-Theologum inter pauciores numerandum, cujus de Methodo Theologice disputandi librum non ita pridem a Joh. Paulo Fellwingero, Professore Altdorphino editum omisisti; Matthiam Hoeum, cujus Elogium post Martinum Gejerum, omni meâ laude superiorem, scribere, esset rem supervacaneam suscipere; Jacobum Martinium, ad cujus opera referri etiam omnino debent Praelectiones in Systema Logicum Kekermanni, liber de Paedia, Discussiones Ramisticae, Disputationum in Augustanam Confessionem contra. Theologiam Becanischo lasticam partes duae, et quod vernaculo edidit Idiomate Speculum Rationis, duo item diversi Tractatus contra larvatum antehac Massonium, et insignis libellus de origine Festi, quod dicitur Corporis Christi, et si quae forsitan alia meam quoque fugiunt notitiam; Paulum porro Rôberum, inter cujus Disputationes diversis temporibus habitas primum merito locum occupat ultima, quam paulo ante pium conscripsit obitum sub titulo Fidei Catholicae de Mysterio SS. Trinitatis, e Scripturae et Antiquitatis orthodoxae Monumentis cantextam contra eos, qui huic Mysterio aliqua ex parte videbantur injurij, pro gradu in Theologiâ supremo defensam a Joh. Andrea Quenstedt, Successore itidem Rôberi in Cathedrâ Professoriâ celeberrimo; Casparum Erasmum Brochmandum, Si nullâ re aliâ certe bipartito Systemate Theologico, tanquam nucleo sincerioris Theologiae et refutatione Speculi Brandeburgensis, quam illustri Antapologia confirmavit, optime de Ecclesiâ non solum Danicâ, sed et Germanicâ meritum; Johannem Quistorpium, cujus Annotationes Biblicas multo luculentiores haberemus, nisi tenacitas et avaritia Typographi sumtus facientis obstitisset, quod, ubi primum iverunt in publicum, ab Amico narratum tuli indignissime, hoc genus hominum lucro tantum inhians insigniter execratus; Christianum Matthiam, Eruditis quidem satis notum, sed qui se magis adhuc fecisset commendatum, si ea, quae non semel promisit publicanda,

ad umbilicum perduxisset; Justum inprimi Feurbornium, Virum, quod ex nomine quidam, sed minus aequâ mente deduxit, incendijs et Ignibus quasi ex fonte excitandis, at non damnum aliquod, verum plurimas secum utilitates adferentibus natum et a DEO consecratum, ad cujus Anti Enjedinum a Te laudacum adcedere etiam omnino debet Anti-Ostorodus, nuper post plurium desideria publico resticutus bono; Salomonem Glassium, quem ob vindicias particularium S. Scripturae locorum a Pontificijs quibusdam scriptoribus ob corruptionis factae suspicionem accusatorum omnibus alijs, qui in hoc genere scribendi quidquâm tentârunt, praeposuit antehac inter Reformatos in hoc studio versatissimus Sixtinus ab Amama in AntiBarbaro Biblico, in cujus opere, quod sub Philologia S. titulo non semel hactenus prodijt, nihil Ejus grati aestimatores desiderant, quam ut Dia lestica etiam Sacra accedat, quam manu scriptam etsi non ab omni parte perfectam, lineamenta videlicet tantum prima exhibentem possidet Bibliotheca, quam supra commendavi, Schmidtiana, ô utinam legitimis restituenda haeredibus; Joh. Benedictum Carpzovium, librorum in Ecclesijs nostris Symbolicorum contra eorum superciliosos contemtores Vindicem et Interpretem postalios plures dexterrimu. Hos iterum Theologos omnes et singulos, ut dixi, nominâsse tantum contentus, a Te debitis celebratos Elogijs, ulterioribus cumulare in praesenti vix audeo, ad eos me conferens, quibus, utpote vivis antehac Doctoribus, ad quorum pedes ultra quadriennium sedi, ante alios omnes sum debitor, ne oblatâ hac occasione commodâ ingratus sim et immemor Beneficiorum, quae multa et egregia cum alijs pluribus accepi ab eis, nunquam oblivione sepeliendorum. Trigam dico Theologorum, qui Academiam Argentoratensem Pappis et Marbachijs seculo priore celebrem hoc seculo currente fecêre illustriorem, Johannem videlicet Schmidtium, Johannem Georgium Derscheunt, et Johanem Conradum Danhawerum, de quibus dum ante hos viginti Annos, et quod excedit, scripsi in publico, fuisse eos quibusvis Adversariorum formidabiles, neminem puto Eorum merita ponderantium mihi fore contrarium, neque possum sanctae hujus Trigae

sine gratâ erga DEUM, benignissimum studiorum in teneriori, quin et omni aetate Moderatorem, recordatione unquam meminisse. DEO Trinuni sint grates in aeternum, qui eos mihi clementissime largitus est Doctores, a quibus ad sinceram et a Syncretisticis erroribus liberam fidelissime ductus sum Theologiam, hodie nimis raram et apud eos quoque exulantem, qui Syncretismo in speciem sese opponentes ipsi Syncretistae sunt apertissimi. Multa essent Spizeli candidissime, quae de Triumviris hisce possem producere in medium, non indigna, quorum notitiam haberent posteri, si qui erunt, nisi operae Typographorum properantes ad finem me breviorem esse juberent, monentes, ut ad ea nunc ante caetera respiciam, quae ad rem pertinent Bibliothecariam, sive publicata sint, sive manu tantum scripta. Et ut Schmidtium ratione et Muneris et AEtatis primum sistam loco, si opera excipias Homiletica, omnem Eloquentiae et Pietatis Ecclesiasticae laudem a dignis rerum aestimatoribus dudum merita, et quae cum celeberrimis olim in puriori Ecclesiâ oratoribus paria facere possunt, si non certo quodam respectu majora, majori voluminum mole pluribusque in publico scriptis Eruditorum Bibliothecas non adeo locupletavit vel auxit, non quasi vel Ingenium vel Industria et promtitudo defuerint, vel, ut illud insuper addam, debita vocatio, quae cunctahodie a librorum scriptoribus non immerito requiruntur; sed quia ab illo tempore, ex quo Muneri publico est admotus, tot tantisque laboribus et occupationibus publico-privatis est obrutus, ut ordinarijs et officio juxta legum tenorem debitis vix fuerit sufficiens. Quia enim rariora prae alijs dona benignius Coelu concesserat Eidem, quae magis semper atque magis in demandatis functionibus exerebant sese, factum est exinde, ut non solum Proceres Reipublicae Argentoratensis omni modo ea provocarent, nihil in rebus ad Ecclesiam quâvis ratione pertinentibus suscipientes sine praevio Ejus consilio, sed et Fama hic et ibi sparsa tantum Ei in Orbe Germanico conciliavit favorem, ut ab omni parte ad Eum tanquam commune oraculum conveniretur, si quid in dubijs casibus occurreret accuratiori trutinâ indigum. Neque tamen alijs et peregrinis praesertim inserviendo

defuit officio, quod in Universitare Ecclesiasticâ et Aciademica sumnuit maximo cum pondere primarium, ut non eidem satis ex asse et concionando, et publice praelegendo, et Collegia inprimis Homiletica, quin et Disputationes habendo fecerit. Has quod attinet, dudum optavi, et forte plures mecum, ut in fasciculum collect, cum singulares hinc inde in paucorum manibus sint disperiae, pluribus aliquando communicentur, dignae omnino, quae ob accuratissimam plurium Scripturae dictorum enucleatinem in Ecclesiae gazophylacium reponantur, atque sic etiam Viri hujus Meritissimi memoria a temporis omnia sepelientis injuriâ vindicetur et debito nitori restituatur, de quo cogitent serio, quorum inter omnino est, ne quid hâc etiam ex parte publica res Ecclesiastica et orthodoxa patiatur detrimenti. Collegia, quae in gratiam Ministerij Candidatorum habuit Homiletica, certas ob causas commendare intermitto, ijs hanc rem porro committens expediendam, qui una mecum sub Ejus manuductione verba e suggestu non dare, sed facere ad normam S. Scripturae didicerunt. Praelectiones publicas si quis alius, diligentissime habuit, auditoribus proponens duodecim Prophetas minores, e quorum numero, quae ad Obadiam et Jonam, ut exciperentur calamo, dictavit, intet rariores Bibliothecae, heu, quondam dilectissimae reliquias recenseo, quorsum insuper refero brevem S. Scripturae Analysin, cui industriâ et judicio singulari praecipuorum Typorum et Vaticiniorum consignationem inseruit, ut et indicem satis prolixum rerum praecipuarum, quae in Tomis operum Lutheri Jenensibus Latinis ex professo tractantur, utilem valde et non pauca alijs inad versa juxta seriem Alphabeti indivantem. Dorscheus succedit, in cujus laborum et scriptorum commemoratione dum mei quoque non sine multâ laude voluisti facere mentionem, singularem testatus es adfectum, non nisi mente gratissimâ agnoscendum. Id quod aliquam praebet occasionem, vel tribus verbis de Dorscheanis operibus aliquid dicendi, quod monuisse forsitan non praeter rem erit omnem. Optandum fuisset nimirum, ut celeberrimus hic Scriptor nihil imperfectum, nihil quoque indefensum reliquisset. Multa inchoavit omnium

capax ingenium egregio conatu, sed quae supremam desiderant manum et operam. Vindicias puto Biblicas, quas post Genesin ab Antecessore Isaaco Froereisenio a Bellarmini sinistris adlegationibus vindicatam scribere coepit in Exodum, sed vix priora quatuor absolvit capita; Theologiam quoque Zacharianam, in medio tractationis cursu interruptam, Interpellationem insuper necessariam de VoIuntate DEI contra Triglandium, Dissertationes in Articulos Abusuum Augustanae Confessionis et de Gratiâ DEl contra Ferrium Metensem, praeterea Detectionem malae a fidei Papalis, ad quae etiam pertinet coepta tractatio in Visionem Ezcchielis, de quâ nonnisi unicam hactenus videre licuit Disputationem, dignam, quae plures in nobili hoc argumento post se traueret. Inter indefensa refero opera Anticrisin Theologicam contra larvatum Ernestum de Eusebijs, cum Prodromo et Syndromo, tempore Pacificationis Westphalicae, adplaudentibus et Institutum adprobantibus ijs etiam, qui ex adversariâ parte Pacis sincerae studio tum fuerunt addicti, editam, contra quam, ubi sub non dissimili larvâ pseudonymus quidam Lucifuga Crisin Anticriseos scripsit, post longius silentium meditatus est quidem Dorscheus Apologiam, sed morte praeventus unicam post se reliquit Disputationem. Pro Interventione et Parallelis Monastico-Acidemicis scripsit quidem Disputationes Anti-Cornaeanas et Indicem Inquitatis, in quo duplici scripto Ego quoque et respondendo et opponendo non plane nulla pars fui; quae tamen dum iteratâ vice oppugaavit Lojolita Cornaeus pro derelictis quasi habuit Dorscheus, nec quidquam Antagonist reposuit, indignum sine dubio habens eum, quo cum reciprocationis serram traheret, qui non tacuisse tum sibi gloriae duxit, post ad omnimodum a Dannhawero adactus silentium, ut statim dicetur. Hodegetitus contra Kircherum Apostatam Catholicus multis quidem annis stetit immotus et inconcussus, nemine ex Adversarijs contradicente vel scribente. At fuit tamen et inventus est tandem Wangnereccius, per lusum Anagrammatis Vectinus nuciger a Dannhavvero dictus, qui pro Kirchero Apologiam scribere contra Dorscheum est ausus, labore adhuc integro et cuivis libeto, si quis ex ossibus Dorscheanis ultor exurgens

velit Kircherum antehac devium reducere in viam, quamvis metuendum, ne is e Schola Viatorum deductus et seductus sit inter comprehensores mali in aeternum on evitandi. Praeter haec plura habuit, in animo Dorscheus, plura etiam in chartis, quae si legeret Orbis christianus, haberet, de quo sibi gratularetur impense. Illis jam non attentis, utpote plurimis numero, et quorum Ipse non semel in scriptis hinc inde fecit mentionem; ad haec ea pertinent inprimis, quae suis auditoribus privatis esse voluit communia, quorum ego etiam cum alijs pluribus particeps sum factus, nimirum Adnotationes Exegetica in Vaticinia Esaiae, Acta Apostolorum et Epistolam Pauli ad Ebraeos, utea taceam, quae ante meum adventum et post meum discessum in Collegijs proposuit privatis, puto Collegium Casuale Homileticum, alia, quorum copiam sine dubio habet in promtu Johannes Grambsius, Genec Dorscheo quondam dilectissimus, nunc in Patriâ Symmystes celebratissimus, Dannhawerus est adhuc super, qui etsi plurima publico dedit Orbi, non desunt tamen, quae adhuc desiderantur, Ecclesiae non parum profutura, si in commune cedant aliquando bonum. Utriusque generis pleraque a Te sunt exposita, sed quod Tuâ pace et bonâ cum veniâ dicam vel scribam, non omnia. Sunt enim aliqua, quae in hâc Tractatuum copiâ tibi sunt inadversa, non majoris quidem molis opera, sed quorum tituli vel ob argumenti dignitatem vel ob tractationis acumen caeteris merentur adnumerari. Agmen hic suo ducit jure Disputatio maugaralis de Domino Gloriae crucifixo, quam comitantur aliae, nimirumde Voto Jephthaeo, de Pace Religiosâ, de Consequentiarum in Argumentationibus Theologicis necessitate, Gemitu Creaturarum, Meletema de Miraculis, quo Aletheae vindici et victrici praebuit occasionem, Hyaenaitem Friburgica, contra Irenicum Thomae Henrici scripta, Idea Clavis ligantis ob anathematismum quendam contra quosdam Censores iniquos conscripta, Apocalypsis Mysterij de conversione Judaeorum ad Anti-Prae-Adamitam pertinens, in quorum quoque veniunt censum, quod supra etiam in recensione scriptorum Gerhardi fuit observatum, Disputationes a respondentibus sub Ejusdem praesidio et inspectione singulari conscriptae, nominatim de Exclamatione

Paulina sub finem capitis undecimi Epistolae ad Romanos conscripta Disputatio a Georgio Fhelavio, Dantiseano, Ecclesiaste in Patriâ inter primos, qui iteratâ nuper Christophori Angeli, rituum Ecclesiae Graecanicae hodiernorum descriptoris diligentissimi, editione et per Notas omnigenam Eruditionem exhibentes illustratione aeternam suo Nomini consecravit memoriam; et inprimis Dissertatio Theologico-Historica ad Collationem intet Catholicos et Donatistas Augustini tempore in Carthaginensium urbe habitam, exhibita, a B. Joh. Friderico Heilbrunero, nuper Marchionatûs Badensis Superattendente generali et Consiliario Serenissimi Principis gravissimo, quam tanti Dannhawerus aestimavit, ut eidem subjunxerit Sigationem pro Syneretismi Mysterio contra Crocsiadem quendam, olim et nunc mutum, et cui nemo alius obloqui hactenus in publico est ausus. Accedunt, praeter plurium Ecclesiarum et Religionum, videlicet Waldensis olim, hodie autem Moscowiticae, Judaica, AEthiopicae, item Muhamedismi etc. descriptionem ab eruditissimis respondentibus eodem manuductore factam et Disputationi publicae expositam, Delineatio Ecclesiae Graecorum hodiernae, proposita ab Elia, Vejelio Ulmensi, Theologo in Patriâ sed et alibi celebratissimo, et contra importunum oblocutorem Allatium, coetûs sui, in quo natus fuerat et educatus, desertorem illaudatum acriter et accuratissime defensa; ut et Dissertatio Inauguralis de Angelis in Johannaeâ A pocalypsi Euphrataeis, quâ quid in oraculorum utriusque Foederis enodatione solidâ desiderari possit et debeat, illustri exemplo docuit Author et respondens Philippus Jacobus Spenerus, nunc Ecclesiae Francofurtensis Primas. De caetero dolendum, quod et hic Scriptor laboriosissimus aliqua reliquerit imperfecta, aliqua etiam, de quibus non nisi tituli librorum sunt super. Illa sunt, Christeis, sive Dramae Sacrum, et Theologia Symbuleutica seu Conscientiariae, utut Christeidos continuationem promittat Balthasar Boebelius, Bibliothecae et Eruditionis Dannhavverianae haeres ex asse, ac in Cathedrâ suggestuque Successor proprijs jam meritis Orbi notissimus, et illustri famâ clarus. Haec constituunt Hodomoria praeter Arminianam et Socinianam Emhusiastico

Anabaptistica, Idea boni Doctoris, Sophia Adami, Politia Ebraeorum, Apecalypsis Johannaea, quorum titulos ipse Danhavverus scripta paucis ante obitum mensibus ad me Epistolâ significavit, quibus etiam debent accenseri, quae in Lectionibus partim publicis, partim privatis exhibuit, ibi enucleatissimum in Epistolam Pauli ad Romanos Commentarium, hic vero analyricam Psalterij Davidis expositionem, diversis decem partibus propositam, quam si methodo coeptâ expolire licuisset Viro judicij limatioris, nescio, an ad sensum Regij Vatis sincerum aliquid amplius posset desiderari. Et quemadmodum scripta eruditorum, praematura etiam, ac ante annos consuramatae perfectionis, quanta nimirum in hanc cadit vitana, edita superius dixi non negligentia, sed tanquam primitias futurae Messis largae ex debito observandas; ita neque Ingenij Dannhavveriani fructus juveniles censeo spernendos, sed maximi ob indicia secutae postmodum Eruditionis rarissimae aestimandos. In hunc venit censum Prodromus Anti-Hagerianus in Academia Jenensi sub praesidio Majoris, Theologi tum primarij, ad dispurandum expositus, exquo tanquam ex ungue Leonem maximos contra Romanen sem Ecclesiam rugitus excitaturum licuit agnoscere. Quia vero in Universitare Argentoratensium non Theologicae statim, sed Philosophicae primum Facultati fuit adjunctus, Eloquentiae Professionem suscipiens, atque sic ad majora se parans, hinc primi labores public ad Functionem commissam Suerunt adcommodati. Edidit igitur Exercitationes Rhetoricas generales octo, Tropologicas speciales quique, Pathologicas numero sex, e diversis quoque Ciceronis operibus et libris diversas, dignas itidem, quae cum caeteris cruditae juventutis Danhavverianae documentis, quibus ante susceptam Professionem publicam in pluribus Academijs commendatum se fecit, uno conspectu studiosis ad majora destinatis instar calcarium exhibeantur, ne sibi per otium et ventos assam venire columbam imaginentur. Super adhuc essent in Templo Honoris Tuâ extructi industriâ plures Theologi suis nominibus et meritis illustres, Melehier videlicet Nicolai, scriptis Anti-Forerianis notus, Jobannes Hülsemannus, insigne in Ecclesiâ nomen, Michael Waltherus, Sacrorum Biblioru illustrator sedulus, Jacobus Wellerus, Anti-Massonio Singnlatem nominis famam adsecutui, Joh. Michael Dilherrus, Hieronymus Kromajerus, Jo. Henr. Ursinus, omnes itidem et singuli suis ornati a Te et semper ornandi laudibus, Sed, ut de subjunctâ Philologorum Decade non dicam, hic ob causam supra dictam est subsistendum, Ignosce, Spizeli amicissime, huic meae Ingenuitati, quam Tua mihi expressit, et in Ecclesiae vere orthodoxae bonum Salve et Vale.

LECTORI INGENUO.

D. MARTINUS CHEMNITIUS.

In Chemnitiomastigas.

Opera Latino sermone â Mart. Chemnitio edita:

Opera Germanico idiomate edita.

D. POLYCARPUS LYSERUS.

PENNA D. POLYCARPI LYSERI p. m. CHRISTO REDEMPTORI S.

Opera Latine edita.

Opera Germanica.

D. PHILIPPUS NICOLAI.

DE SCRIPTIS D. PHILIPPI NICOLAI EPIGRAMMA.

Operum Latinorum, conjuncti editor. a G. Dedekenno Hamburgi 1611. designatio. TOM. I.

TOM II.

Opera Germanica Tomis IV. ejusdem Dedekennistudio edita sunt Hamb. 1617. hâc serie. TOM. I.

TOM. II.

TOM. III.

TOM IV.

D. STEPHANVS GERLACHIVS.

IN D. STEPHANI GERLACHII OBITUM:

Tumulo ejusdem.

JO. MARTINUS RAUSCHERUS. Opera.

Opus MS.

D. LEONHARDVS HVTTERVS.

LEONARDUS HUTTERUS per literarum haud vanam transpositionem: REDONATUS LUTHERUS.

Opera edita Latine.

Opera Germanice edita.

D. ALBERTUS GRAWERUS.

In Effigiem Gravveri.

Opera Latina.

Opera Germanica.

D. CHRISTOPHORUS HELVICUS

Memoriae Christophori Helvici.

Opera Latina.

Opera Germanica.

D. MATTHIAS HAFENREFFERUS.

Liber Locorum Theologicorum, a D. Hafenreffero conscriptus ad Candidum Lectorem.

Opera.

D. BALTHASAR MEISNERUS.

In Tumulum B. Meisneri.

Elogium B. Meisneri, Philosophiae Sobriae praefixum a Christ. Helvico S. Th. D. et Hebr. L. P. P.

Opera Latina.

Opera Germanica.

D. BALTHASAR MENTZERUS.

Epitaphium sepulchro B. Menzeri inscriptum. [gap: Greek word(s)]

MARTINUS HEL VICUS

TOM. I.

TOM. II

Opera Germanica.

Opus MS.

D. FRIDERICUS BALDUINUS.

In Effigiem D. Friderici Balduini.

PAULUS ROBERUS D. Opera Latina.

Opera Germanica.

D. JOANNES WINKELMANNUS.

In Tumulum D. Joannis Winkelmanni.

Opera Latina.

Opera Germanica.

D. JACOBUS REIHINGIUS.

Ad Reverend. Excellentiss. Virum D. JACOBUM REIHINGIUM Profess. in Acad. Tub. Orthodoxum et Celeberrimum ENCHIRIDII SUI RETRACTATIONEM EDENTEM:

Opera Latina ante Conversionem ad fidem Evangel. edita:

Opera post Conversionem edita:

Opera Germanice edita.

D. WOLFGANGUS FRANZIUS.

IN EFFIGIEM THEOLOGI EXCELLENTI SS. D. WOLFGANGI FRANZII, P. P. in Acad. Witteberg. nec non ibid. Templi Areis Praepos.

Opera.

D. THOMAS WEGELINUS.

IN HONOREM ADMOD. REV. ET EXCELL. VIRI D. THOMAE WEGELINI.

Opera Latina.

Opera MSS.

D. JOHANNES CLUVERIUS.

IN D. JOHANNIS CLUVERII EFFIGIEM.

Opera Latina.

Oper MSCR.

D. JOHANNES GERHARDUS.

IN MAGNI THEOLOGI. D. JOHANNIS GERHARDI TUMULUM:

JO. MICH. DILHERRUS. EPIT APHIUM.

LUDOVICUS FIDLERUS.

Opera Latina.

Opera Gemianico idiomate edita.

D. CONRADUS DIETERICUS,